Istotą miasta jest zjawisko centralności. Od początku swojego istnienia miasto pełniło funkcję „centrum dowodzenia” życiem gospodarczym, politycznym, kulturowym czy religijnym społeczeństw wiejskich. Miasta europejskie rozwijały się przede wszystkim jako ośrodki handlowe – dlatego ich serce stanowił rynek. Niektóre z nich pełniły istotną funkcję militarną, religijną czy polityczną jako stolice danego terytorium – w ich przypadku centralną część zajmował zamek, koszary czy też ośrodek kultu, taki jak kościół, cerkiew czy meczet. Miasta były miejscami, które zamieszkiwały przede wszystkim elity sterujące życiem społeczeństw agrarnych. Miasto i miejskość były swego rodzaju przywilejem, otoczonym nie tylko fizycznym, lecz także społecznym czy kulturowym murem. Dopiero od niedawna ludzkość z gatunku wiejskiego przeistoczyła się w gatunek miejski. Od mniej więcej 2005 roku (choć istnieją różne szacunki) ponad połowa mieszkańców naszej planety zamieszkuje miasta. Jak bardzo doniosłe jest to wydarzenie, ilustruje fakt, że jeszcze w 1800 roku ludność miast stanowiła około 3 proc. populacji całego globu. Obecnie szacuje się, że w 2050 roku odsetek „mieszczuchów” osiągnie 70 proc. i prawdopodobnie ustabilizuje się na tym poziomie (choć istnieją też prognozy przewidujące spadek populacji naszej planety). Bez względu na prognozy, obecnie w miastach żyje trzy i pół miliarda ludzi. Miasto i miejskość z przywileju stało się czymś powszechnym – naturalnym środowiskiem życia ogromnej większości ludzi. Jako że ta epokowa zmiana dokonała się bardzo niedawno, a w zasadzie wciąż dokonuje się na naszych oczach, większość tego, co myślimy na temat miasta i miejskości, ma się nijak do tego, czym w istocie jest, a raczej staje się, miasto dzisiaj i czym będzie w nawet niedalekiej przyszłości. Miasto i miejskość są dzisiaj wymyślane na nowo, a miasta przyszłości prawdopodobnie będą wyglądać zupełnie inaczej niż te, do których przywykliśmy.
Praca nad ostateczną redakcją brzmienia 9 Tez Miejskich podczas pierwszego Kongresu Ruchów Miejskich, Poznań, 18-19 czerwca 2011 (fot. Agata Stanisz)
18
19