EV 100 – riigi teekond

Page 1

Reisijuht • Travel Guide • Путеводитель

EV100 RIIGI TEEKOND

Estonia 100 – the journey of our state Столетие ЭР – путешествие по стране

Eesti iseseisvusega seotud paigad Historic sites relating to Estonian independence Места, связанные с независимостью Эстонии



11

Eesti iseseisvuse sünd The founding of independent Estonia Зарождение независимости Эстонии

1917

1

8


14

EESTI ISESEISVUSE SÜND | THE FOUNDING OF INDEPENDENT ESTONIA | ЗАРОЖДЕНИЕ НЕЗАВИСИМОСТИ ЭСТОНИИ

хуторе Мурси. Тыниссон был первым политиком Эстонии, кто осенью 1917 года выступил с заявлением, что главной целью Эстонии должно быть провозглашение независимости.

4

Järvamaa, Türi vald, Arkma küla N 58.66115 E 25.61345 I5 (atlas lk/pp/стр 44 C4)

Jüri Vilmsi sünnikoht mälestuskiviga Imavere–Viljandi maantee ääres Arkmal Nooremat radikaalset haritlaskonda esindanud Jüri Vilms oli sündinud 1889. aastal Pilistvere lähedal Piduri talus. Pooldades esialgu Eesti kuulumist demokraatliku Venemaa ümber tekkivasse föderatsiooni, asus selle teostamatust nähes otsustavalt toetama Eesti iseseisvumist.

The birthplace of Jüri Vilms; memorial plaque by the ImavereViljandi highway at Arkma Jüri Vilms, who represented the younger, more radical intellectuals, was born in 1889 near Pilistvere at Piduri Farm. Initially supporting Estonia’s membership in the federation developing around democratic Russia, but seeing it unachievable, he decisively began supporting Estonia’s independence.

Мемориальный камень в Аркма возле шоссе Имавере-Вильянди. Место рождения Юри Вильмса Юри Вильмс, родившийся в 1889

году вблизи Пилиствере на хуторе Пидури, являлся представителем молодежной радикальной интеллигенции. Изначально он поддерживал идею, что Эстония должна принадлежать к образующейся вокруг России демократической федерации. Но, поняв неосуществимость этой идеи, Вильмс начал решительно поддерживать независимость Эстонии.

5

Harjumaa, Tallinn, Estonia pst 4 N 59.43454 E 24.75065 P2 (atlas lk/pp/стр 93 I3)

Estonia teatrimaja Tallinnas 1913. aastal avatud Estonia teatrimajas toimusid 1917. aastal Rahvakongress ja Rahvuskongress, tegutsesid Tallinna eesti seltside liit ning haritlaste klubi, peeti iseseisvuse väljakuulutamist ettevalmistanud koosolekuid. Vabadussõja ajal käis siin koos Asutav Kogu. Aktiivselt kasutati Estoniat ka Eesti iseseisvuse taastamisel. Siin esitati üleskutse kodanike komiteede loomiseks ning tuli kokku Eesti Kongress.

The Estonia Theatre in Tallinn The Estonia Theatre was opened in 1913 and in 1917 was the site of the the People’s Congress and the National Congress. The Association of Tallinn Estonian Societies and Academics’ Club gathered here and meetings in preparation for declaring independence took place here. During the War of Independence, the Estonian Provisional Government met here. The Estonia Theatre was also actively used during the restoration of Estonian independence.

1917 . . 1920 . . . . . . . . . 1930 . . . . . . . . . 1940 . . . . . . . . . 1950 . . . . . . . . . 1960 . . . . . . . . .


EESTI ISESEISVUSE SÜND | THE FOUNDING OF INDEPENDENT ESTONIA | ЗАРОЖДЕНИЕ НЕЗАВИСИМОСТИ ЭСТОНИИ

It was here that the call was made to found Citizens Committees and the Congress of Estonia assembled.

Здание театра „Эстония” в Таллинне Здание театра „Эстония” было построено в 1913 году. В 1917 году там проходили Народный и Национальный конгресс, действовали Таллиннские эстонские общества и клуб интеллигентов. Здесь же проводились и собрания для подготовки к провозглашению независимости Эстонии. Во времена Освободительной войны здесь заседало Эстонское Учредительное собрание. Здание театра также активно использовалось и при восстановлении независимости Эстонии. Здесь был озвучен призыв к организованию гражданских комитетов и проходили собрания Конгресса Эстонии.

6

Saaremaa, Saaremaa vald, Sääre küla N 57.91755 E 22.06069 B7 (atlas lk/pp/стр 54 B5)

Vene suurtükipositsioonid Sõrve säärel „Kura kurgu luku“ osaks olnud Sõrve raskepatareid pidid koos Kuramaal loodud suurtükipositsioonidega sulgema vastase mereväele sissepääsu läbi Kura kurgu Liivi lahte. Koos Hiiumaa positsioonidega moodustasid nad osa Peeter Suure merekindlusest. Positsioonide ehitamist alustati 1916. aastal ning seda ei jõutudki lõpule viia. Plaanis oli välja ehitada kolme raskepatarei positsioonid koos kõige juurdekuuluvaga. 12. oktoobril 1917 maabusid

Saksa väed operatsiooni „Albion“ käigus Saaremaal Tagalahes ning hõivasid kiirelt kogu saare, vallutades patareid maa poolt. Enne seda jõudsid Vene väed patareid õhkida.

Russian artillery positions on the tip of Sõrve Peninsula The Sõrve heavy batteries, which were part of the “Kura Strait Lock” along with artillery positions created in Kurland, were intended to prevent the entry of enemy forces through the Kura (Irbe) Strait into the Gulf of Riga. Together with the Hiiumaa positions, they formed part of Peter the Great’s naval fortress. Construction of the positions began in 1916 and never reached completion. The plan was to build three heavy battery positions along with everything else required for operation. On 12 October 1917 German troops landed at Tagalahe Bay on Saaremaa island as part of operation “Albion” and quickly took control of the entire island, conquering the batteries by land. Before that, Russian troops succeeded in blowing up the batteries.

Русские артиллерийские позиции на мысу Сырве Тяжелые батареи Сырве, входившие в состав «замкá Ирбенского пролива», должны были вместе с артиллерийскими батареями в Курземе закрывать проход вражеским морским войскам в Рижский залив через Ирбенский пролив. Вместе с позициями Хийумаа они образовывали часть морской крепости императора Петра Великого. Постройку позиций начали в 1916 году и так не смогли её закончить. В планах было построить

1970 . . . . . . . . . 1980 . . . . . . . . . 1990 . . . . . . . . . 2000 . . . . . . . . . 2010 . . . . . . . . . 2018

15


62

VABADUSSõDA | THE WAR OF INDEPENDENCE | ЭСТОНСКАЯ ОСВОБОДИТЕЛьНАЯ ВОЙНА

67

Tartumaa, Tartu linn, Vanemuise tn 35 N 58.37537 E 26.71972 U2 (atlas lk/pp/стр 91 D4)

Hoone, kus sõlmiti Tartu rahu, mälestustahvliga endisel Riigikohtu majal Tartus 1919. aasta lõpuks oli Eesti otsustanud üritada teda viimseni kurnanud sõjast väljuda. Tartus detsembri esimestel päevadel alanud rahuläbirääkimisi saatsid punaväe ägedad rünnakud Narva all. Eesti vägedel õnnestus siiski vastu pidada ning Eesti delegatsioon suutis Jaan Poska juhtimisel 2. veebruaril 1920 Eestile kasulikel tingimustel rahu sõlmida. Hoonele 1936. aastal paigutatud ja hiljem eemaldatud mälestustahvel on praeguseks taastatud.

Памятная плита на бывшем здании государственного суда в Тарту. Здание, где был заключён Тартуский мирный договор К концу 1919 года изнурённая Эстония приняла решение выйти из войны. В начале декабря во время мирных переговоров в Тарту, красногвардейцы вели бурные сражения под Нарвой. Эстонские войска смогли выстоять, и 2 февраля 1920 года эстонская делегация под руководством Яана Поски сумела заключить мирный договор на выгодных условиях. В 1936 году на здании была установлена памятная плита, которая позже была снята и в настоящее время заново восстановлена.

Building where the Tartu Peace Treaty was signed; memorial plaque on the former Supreme Court building in Tartu By the end of 1919, Estonia had decided to try to get out of the war that had taken its last strength. The peace talks that has begun in Tartu on the first days of December, were accompanied by the Red Army’s violent attacks near Narva. However, the Estonian forces managed to resist, and the Estonian delegation, led by Jaan Poska, was able to arrange a peace deal with beneficial terms for Estonia, on February 2, 1920. The memorial plaque placed on the building in 1936 and later removed, has now been restored to date.

1917 . . 1920 . . . . . . . . . 1930 . . . . . . . . . 1940 . . . . . . . . . 1950 . . . . . . . . . 1960 . . . . . . . . .


63

Iseseisev Eesti Independent Estonia Независимая Эстония

1920-1940

68

102


82

ISESEISEV EESTI | INDEPENDENT ESTONIA | НЕЗАВИСИМАЯ ЭСТОНИЯ

Памятная плита в Клоостриметса. Хутор Константина Пятса В 1915 году Константин Пятс взял в аренду хутор в Клоостриметса и сумел развить его в полноценное хозяйство в 1920-1925 года. Пятсу нравилось заниматься земледелием и проводить в Клоостриметса каждую свободную минуту. После того, как в 1940 году он отказался от должности президента, его отправили в Сибирь. В советское время в Клоостриметса был создан ботанический сад, администрация которого переехала на хутор Пятса. Этот дом также связан с созданием 40 писем в 1980 году. Памятная плита в честь президента была установлена в 1989 году.

98

Harjumaa, Raasiku vald, Aruküla alevik, Tallinna mnt 40 N 59.35796 E 25.08031 H2 (atlas lk/pp/стр 11 I3)

Kaarel Eenpalu Hellema talu mälestustahvli ja mälestuskiviga Arukülas Teenekas riigimees, Riigikogu esimees ja mitmekordne minister Kaarel Eenpalu oli Pätsi vaikival ajastul peaminister, tema abikaasa Linda oli sisuliselt vabariigi esimene daam. Teenete eest Vabadussõjas anti Eenpalule Aruküla mõis, mille peahoone ta annetas koolimajaks. Selle kõrvale ehitas ta Hellema talu. Punaste võimule tulles Eenpalu vahistati ja ta suri Siberis, naine lastega küüditati, talu riigistati. Praeguseks on Eenpalude järeltulijad Hellema talu taastanud, talule on

paigaldatud mälestustahvel ja tamme alla mälestuskivi.

Kaarel Eenpalu’s Hellema farm; memorial plate and stone in Aruküla Kaarel Eenpalu, honoured statesman, chairman of the Riigikogu and minister many times over, was prime minister during Päts’s silent era, and his wife Linda was essentially the first lady of the Republic. For the merits during the War of Independence, Eenpalu was given the Aruküla Manor, then main building of which he donated to serve as a schoolhouse. Next to it, he built Hellema farm. Eenpalu was arrested when the Soviets came to power and he died in Siberia. His wife and children were deported and the farm was nationalised. To date, the descendants of the Eenpalus have restored the Hellema farm, a memorial plaque has been installed and a memorial stone placed under an oak.

Памятная плита и камень на хуторе Хеллема, принадлежавшем Каарелю Ээнпалу Заслуженный государственный деятель, председатель парламента Эстонии и многократный министр Каарель Ээнпалу во время эпохи молчания Пятса занимал должность премьер-министра. Его жена Линда была первой леди республики. За свои заслуги в Освободительной войне Ээнпалу была присвоена усадьба Арукюла, главное здание которой он пожертвовал для создания школы. Рядом же он построил хутор Хеллема. Во время власти больше-

1917 . . 1920 . . . . . . . . . 1930 . . . . . . . . . 1940 . . . . . . . . . 1950 . . . . . . . . . 1960 . . . . . . . . .


83

ISESEISEV EESTI | INDEPENDENT ESTONIA | НЕЗАВИСИМАЯ ЭСТОНИЯ

виков Ээнпалу был арестован и умер в Сибири. Его жена вместе с детьми были депортированы, а хутор национализирован. На данный момент потомки Ээнпалу восстановили хутор. На хуторе установлена памятная плита, а под дубом – мемориальный камень.

99

Pärnumaa, Häädemeeste vald, Tahkuranna küla N 58.24713 E 24.50158 G6 (atlas lk/pp/стр 65 F3)

Konstantin Pätsi ausammas Tahkurannas Kui Konstantin Pätsist sai Eesti Vabariigi esimene president, omandasid talle osutatud auavaldused laialdase iseloomu. Nii otsustati tähistada tema sünnikodu ase Tahkurannas ning 1939. aastal avati seal võimas ausammas. 1940. aastal pärast juunipööret lammutasid nõukogude aktivistid ausamba, kuid 1989. aastal avas Eesti Muinsuskaitse Selts selle endisel kujul. Sammast on uuesti üritatud lõhkuda, kuid tulemusteta.

Statue of Konstantin Päts in Tahkuranna When Konstantin Päts became the first president of the Republic of Estonia, the honours he received were widespread. So it was decided to celebrate the location of his birth in Tahkuranna, and in 1939 an imposing monument was opened there. In 1940, following the June revolution, Soviet activists demolished the statue, but in 1989 the Estonian Heritage Society rededicated it as it once was. There have been attempts to vandalise the monument, but they

have not been successful.

Памятник Константину Пятсу в Тахкуранна Став первым президентом Эстонской Республики, оказанные Пятсу почести приобрели обширный характер. Таким образом было решено обозначить его родной дом в Тахкуранна почётным памятником, который установили в 1939 году. В 1940 году во время июньского переворота он был разрушен советскими активистами. В 1989 году эстонское общество по охране памятников старины восстановило памятник. Позже были предприняты новые попытки его разрушить, но они оказались безрезультатными.

100

Ida-Virumaa, Toila vald, Pühajõe küla N 59.42207 E 27.53353 M2 (atlas lk/pp/стр 16 D2)

Oru lossi koht Toilas Vene suurkaupmehe Jelissejevi lossi ostsid 1935. aastal Eesti tööstusringkonnad, et annetada see riigipeale residentsiks. Loss remonditi ning sellest sai 1936. aastal riigipea Konstantin Pätsi suveresidents. Oru lossi põletasid 1941. aastal taandumisel hävituspataljonlased, lõplikult hävitati see 1944. aastal. Praeguseks on korrastatud lossi park ja terrassid.

Oru castle in Toila In 1935, Estonian industrial circles purchased Russian merchant Jelisseyev’s Castle, to donate as a residence for the head of state. The castle was repaired and, in 1936, became the summer residence of Head of State Konstantin Päts. In the fall of

1970 . . . . . . . . . 1980 . . . . . . . . . 1990 . . . . . . . . . 2000 . . . . . . . . . 2010 . . . . . . . . . 2018


146

KATSE TAASTADA EESTI ISESEISVUS | ATTEMPT TO RESTORE ESTONIAN INDEPENDENCE |

180

Raplamaa, Rapla vald, Uusküla N 59.01965 E 24.80066 G3 (atlas lk/pp/стр 31 E2)

Otto Tiefi sünnikoht mälestuskiviga Uuskülas Peaminister Otto Tief kandis valitsuse liikme vastutust põgusalt juba sõjaeelses Eestis, omandades päriselt koha Eesti ajaloos 1944. aastal Jüri Uluotsa poolt ametisse määratud valitsuse peaministrina. Vabadussõjas oli Tief võidelnud Kalevlaste Maleva pealikuna ning teeninud välja Vabadusristi. Tema sünnitalust tänaseni säilinud korstnajalale paigaldati 1998. aastal mälestustahvel.

Birthplace of Otto Tief with a memorial stone in Uusküla Prime Minister Otto Tief briefly held the position of member of government in pre-war Estonia, acquiring a lasting place in Estonia’s history in 1944, as Prime Minister of the government appointed by Jüri Uluots. During the War of Independence, Tief fought as head of the Kalevlaste Maleva and earned the Cross of Liberty. In 1998, a commemorative plaque was installed on the base of the chimney of the farm where he was born.

Мемориальный камень в Уускюла. Место рождения Отто Тиифа Премьер-министр Отто Тииф являлся членом правления ещё до войны в Эстонии. Но официально вступил в должность премьер-министра в 1944 году по назначению Юри Улуотса. Во время

Освободительной войны Тииф являлся предводителем Дружины Калева и был награждён крестом Свободы. В 1998 году на его родном хуторе, на сохранившейся по сей день трубе, была установлена памятная плита.

181

Harjumaa, Tallinn, Estonia pst 13 N 59.43314 E 24.74915 O3 (atlas lk/pp/стр 93 H4)

Otto Tiefi valitsuse istungite koht mälestustahvliga kunagises Maapanga hoones 18. septembril 1944 presidendi kohusetäitja Jüri Uluotsa poolt ametisse seatud Otto Tiefi valitsus pidas oma istungeid põhimõtteliselt samades ruumides, kus 1918. aastal oli välja kuulutatud Eesti iseseisvus. Kuna selgus, et Tallinna ei õnnestu läheneva punaväe eest kaitsta, jättis valitsus selle 22. septembri hommikul maha, evakueerudes Riisiperesse. Mälestustahvel tema valitsusele püstitati praegusele Eesti Panga majale 1994. aastal.

Meeting place of sessions of Otto Tief’s government; memorial plaque in the former Maapank building The government of Otto Tief, appointed by the acting president Jüri Uluots on 18 September 1944, held its sessions in the same rooms where Estonia’s independence had been proclaimed in 1918. When it turned out it was not possible to defend Tallinn against the approaching Red Army, the government abandoned

1917 . . 1920 . . . . . . . . . 1930 . . . . . . . . . 1940 . . . . . . . . . 1950 . . . . . . . . . 1960 . . . . . . . . .


147

ПОПЫТКА ВОССТАНОВИТь НЕЗАВИСИМОСТь ЭСТОНИИ

this location in the morning of 22 September, evacuating to Riisipere. A memorial plaque to his government was erected on the current Eesti Pank building in 1994.

Место заседаний правительства Отто Тиифа. Памятная плита на бывшем здании Земельного банка 18 сентября 1944 года Юри Улуотс, исполнявший обязанности президента, назначил Отто Тиифа на роль премьер-министра. Собрания правительства проводились в тех же помещениях, где в 1918 году было объявлено о независимости страны. Осознав, что Таллинн не удасться защитить от наступающих красноармейцев, правительство было эвакуировано в Риисипере. Памятная плита была установлена на стене здания нынешнего Банка Эстонии в 1994 году.

182

Harjumaa, Kose vald, Alansi küla N 59.13253 E 25.15343 H3 (atlas lk/pp/стр 21 G4)

Johan Pitka mälestusmärk Alansil Pea ainsaks Tiefi valitsuse käsutuses olnud sõjaliseks jõuks olid lisaks soomepoistele Johan Pitka vabatahtlikest moodustatud võitlusüksus ehk Pitka poisid. Nende organiseerimisega polnud kriisi puhkemise ajaks jõutud eriti kaugele. Siiski üritasid Pitka poisid Tallinna peale liikuvale punaväele vastupanu osutada. Viimast korda nähti admiral Pitkat lahingus punaväega Kosel 22. septembril 1944, siis ta kadus. Alansi

monument ütleb ilmselt välja tõe tema saatuse kohta – puhkab siinses mullas.

Johan Pitka monument at Alansi Practically the only military force at the disposal of the Tief government was, in addition to the Finnish Boys (Finnish Infantry Regiment), was a battle unit made up of Johan Pitka’s volunteers known as the Pitka Boys. When the crisis broke, they had not gotten far with organising them. Regardless, Pitka’s Boys attempted to resist the Red Army moving towards Tallinn. The last time Admiral Pitka was sighted was in battle with the Red Army at Kose on 22 September 1944, then he disappeared. The monument at Alasi no doubt reveals the truth about his fate – he rests in this soil.

Памятник в честь Йохана Питки в Аланси Практически единственными военными силами правительства Тиифа вдобавок к Соомепойсид являлся отряд Питки, созданный Йоханом Питка из добровольцев. Но во время кризиса формированию отряда не смогли уделить достаточно внимания. И всё же, отряд Питки попытался оказать сопротивление двигавшимся в сторону Таллинна красноармейцам. В последний раз адмирала Питку видели в сражении с Красной армией в Косе 22 сентября 1944 года, после этого он исчез. Памятник в Аланси скорее всего рассказывает всю правду о его судьбе, что Питка покоится здесь в земле.

1970 . . . . . . . . . 1980 . . . . . . . . . 1990 . . . . . . . . . 2000 . . . . . . . . . 2010 . . . . . . . . . 2018



151

Metsavendlus The Forest Brothers Лесное братство

1944-1978

185

213


164

METSAVENDLUS | THE fOREST BROTHERS | ЛЕСНОЕ БРАТСТВО

был установлен мемориальный камень.

205

Põlvamaa, Räpina vald, Nohipalo küla N 57.94483 E 27.35594 L7 (atlas lk/pp/стр 79 F3)

Veriora punkrilahingute koht mälestuskiviga Meenikunnu rabas Märtsiküüditamise järel tekkis Veriora soodes kaks teineteisega seotud metsavendade punkrit, mida 27. oktoobril 1949. aastal suurte jõududega rünnati. Naised jäid kuulipildujaga ründajaid kinni hoidma ning osal meestest õnnestus piiramisrõngast välja murda. 1999. aastal pandi Meenikunnu rabas langenud seitsmele metsavennale ning kolmele mõrvatule mälestuskivi.

Place of the Veriora bunker battles; memorial stone in the Meenikunnu marsh After the March deportations, two related bunkers of Forest Brothers were established in the Veriora marshes, which were attacked by large forces on 27 October 1949. Women held back the attackers with a machine gun and some of the men managed to break out of the siege. A memorial stone to the seven fallen Forest Brothers and three murder victims was erected in the Meenikunnu marsh in 1999.

Мемориальный камень на болоте Меэникунну. Место сражений в Вериора После

мартовской

депортации

на болоте Вериора появились два связанных между собой бункера лесных братьев, которые были атакованы 27 октября 1949 года. Женщины вместе с пулемётчиками остались сдерживать соперника, тогда как некоторым мужчинам удалось прорваться сквозь кольцо окружения. В 1999 году был установлен мемориальный камень в честь павших на болоте Меэникунну семи лесных братьев и троих убитых.

206

Võrumaa, Rõuge vald, Haki küla N 57.67362 E 26.9683 K7 (atlas lk/pp/стр 86 D2)

Metsavendade mälestuskivi Hakil Julgeolekuorganite pingutustele vaatamata püsis metsavendlus Võrumaal pikalt, kuid lõpuks langesid kõik nende rühmad võitluses. Visalt pidas vastu märtsiküüditamise järel kujunenud Auleid Toomsalu rühm Rõuge ümbruses, kuid 23. juulil 1949 sattus seegi Hakil Pulli talus julgeoleku löögi alla. Haarangul langenud kolme metsavenda meenutab mälestuskivi Hakil.

Memorial stone to Forest Brothers at Haki Despite the efforts of security authorities, Forest Brothers resisted for a long time in Võrumaa, yet eventually all their groups fell in battle. The group led by Auleid Toomsalu near Rõuge, which emerged after the March deportations, put up a lengthy resistance until it was attacked by security forces at the Pulli farm in Haki on 23 July 1949. The three Forest Brothers who fell in the raid

1917 . . 1920 . . . . . . . . . 1930 . . . . . . . . . 1940 . . . . . . . . . 1950 . . . . . . . . . 1960 . . . . . . . . .


METSAVENDLUS | THE fOREST BROTHERS | ЛЕСНОЕ БРАТСТВО

are commemorated by a memorial stone in Haki.

Мемориальный камень в честь лесных братьев в Хаки Несмотря на старания органов обороны, лесное братство продержалось в Вырумаа довольно-таки долго, но в конце концов все их отряды пали в сражениях. Стойко держался и отряд Аулейда Тоомсалу в округе Рыуге, сформировавшийся после мартовской депортации, но 23 июля 1949 и он попал под удар на хуторе Пулли в Хаки. Установленный в Хаки мемориальный камень напоминает о троих павших лесных братьях во время облавы.

207

Võrumaa, Rõuge vald, Kuklase küla N 57.60201 E 27.09569 L8 (atlas lk/pp/стр 87 E3)

Läti ja Eesti metsavendade mälestusmärk Muratis Pargi talus Eesti–Läti piiri ääres tegid Eesti metsavennad tihedat koostööd Läti metsavendadega. 4. märtsil 1950 otsisid julgeoluüksuste haarangust välja murdnud kolm Läti metsavenda koos Elvira Kängsepa ning selle paari päeva eest sündinud tütrega varju Muratist Pargi talust, kuid jälitajad järgnesid neile. Metsavennad keeldusid alistumast ja põletati heinaküüni sisse. 1996. aastal püstitatud mälestusmärgil anti koos emaga hukkunud tütrele nimeks Liesma – Leek.

Monument to Latvian and Estonian Forest Brothers at the Pargi farm in Murati Estonian and Latvian Forest Brothers cooperated closely across the Estonian–Latvian border. On 4 March 1950, three Latvian Forest Brothers who had broken out of a siege of security forces, sought shelter at the Pargi farm in Murati along with Elvira Kängsepp and her newborn daughter, but pursuers followed them. The Forest Brothers refused to surrender and died inside a hay barn which was set on fire. On the monument erected, in 1996, the daughter who died with her mother was named Liesma, meaning Flame.

Памятник в честь лесных братьев Латвии и Эстонии в Мурати на хуторе Парги Эстонские лесные братья на границе Эстонии и Латвии вели тесное сотрудничество с лесными братьями Латвии. 4 марта 1950 года трое латышских лесных братьев, вырвавшихся из захвата сил обороны, вместе с Эльвирой Кянгсепа и её дочкой, родившейся пару дней назад, искали убежище на хуторе Парги в Мурати. Но преследователи следовали по их пятам. Лесные братья отказывались сдаваться и сгорели в сенном сарае. Памятник был установлен в 1996 году. Погибнувшей вместе с матерью дочке дали имя Лиэсма-Пламя.

1970 . . . . . . . . . 1980 . . . . . . . . . 1990 . . . . . . . . . 2000 . . . . . . . . . 2010 . . . . . . . . . 2018

165


172

NõUKOGUDE OKUPATSIOON EESTIS | SOVIET OCCUPATION IN ESTONIA | СОВЕТСКАЯ ОККУПАцИЯ ЭСТОНИИ

214

Harjumaa, Tallinn, Pagari tn 1 N 59.44067 E 24.74718 O2 (atlas lk/pp/стр 93 H3)

Nõukogude julgeolekuorganite peakorter Tallinnas Pagari tänaval Eesti kaitseväe likvideerimise järel läks selle peastaabi asukoht Nõukogude julgeolekuorganite kätte, Saksa okupatsiooni ajal Omavalitsuse sisedirektooriumi kätte ning Eesti uue vallutamise järel punaväe poolt seadsid siin end uuesti sisse Nõukogude julgeolekuorganid. Alumise korruse aknad müüriti kinni, sinna rajati kongid kinnipeetavatele ja kambrid mahalaskmisteks.

Soviet security headquarters on Pagari Street, Tallinn After the liquidation of the Estonian Defence Forces, their headquarters were taken over by Soviet security authorities; during the German occupation they were used by the Internal Directorate of the Estonian Self-Administration and after Estonia was again conquered by the Red Army, the premises were again occupied by Soviet security authorities. The ground floor windows were bricked shut, prison cells and shooting chambers were built inside.

штаб-квартира советских органов обороны в Таллинне на улице Пагари После ликвидации оборонительных войск Эстонии их штаб-квартира перешла в руки советских органов обороны, во время немец-

кой оккупации – в руки Муниципальной директории, и при новом завоевании Эстонии красноармейцами здесь снова расположились советские органы безопасности. Окна нижнего этажа были замурованы. Там были построены камеры для заключённых и камеры для расстрела.

215

Tartumaa, Tartu linn, Riia tn 15b N 58.37327 E 26.71985 U3 (atlas lk/pp/стр 91 D5)

Julgeoleku peakorter Tartus Nõukogude julgeoleku peakorterit Tartus ehk „halli maja“ kutsus rahvasuu linna kõrgeimaks hooneks, kuna selle ülemiselt korruselt hakkab Siber paistma. Praegu on kunagistes vangikambrites linnamuuseumi kongide muuseum.

State Security Headquarters in Tartu The Soviet State Security Headquarters in Tartu, known as the Grey House, was said to be the tallest building in town – its top floor had a view of Siberia. The former prison cells are now the KGB Cells Museum, a branch of the Tartu City Museum.

штаб-квартира сил безопасности в Тарту Штаб-квартиру сил безопасности в Тарту, или «серый дом», народ называл «самым большим зданием», потому что с его самого верхнего этажа «видна Сибирь». Сейчас в бывших тюремных камерах находится музей камер заключённых.

1917 . . 1920 . . . . . . . . . 1930 . . . . . . . . . 1940 . . . . . . . . . 1950 . . . . . . . . . 1960 . . . . . . . . .


NõUKOGUDE OKUPATSIOON EESTIS | SOVIET OCCUPATION IN ESTONIA | СОВЕТСКАЯ ОККУПАцИЯ ЭСТОНИИ

216

Ida-Virumaa, Jõhvi linn, Jõhvi raudteejaam N 59.35618 E 27.40325 L2 (atlas lk/pp/стр 16 C3)

Jõhvi raudteejaam mälestuskiviga 25. märtsil 1949. aastal viis nõukogude võim Balti riikides läbi operatsiooni „Priboi“, mille käigus küüditati ainuüksi Eestist üle 20 000 inimese. Küüditatavad koguti kohapeal kokku ning laaditi siis sõlmjaamades vagunitesse. Jõhvist pidi 1949. aasta märtsis alustama teekonda Siberi poole 1282 inimest. Jõhvi jaamahoone ette paigaldati 1999. aastal märtsiküüditamist meenutav mälestuskivi.

Jõhvi Railway Station with memorial stone On 25 March 1949 the Soviet authorities conducted Operation Priboi in the Baltic countries, during which over 20,000 people were deported from Estonia alone. The deportees were gathered and loaded on trains at key railway stations. 1,282 people were forced to take a journey to Siberia from Jõhvi in March 1949. A memorial stone to the March deportation was placed in front of the Jõhvi Railway Station in 1999.

Мемориальный камень на железнодорожном вокзале в Йыхви 25 марта 1949 года советские власти проводили в странах Балтии операцию «Прибой», в ходе которой только из Эстонии было выслано более 20 000 человек. Депортированных собирали в одном месте и погружали в ваго-

ны на узловых станциях. В марте 1949 года из Йыхви в Сибирь было отправлено 1282 человека. В 1999 году перед зданием железнодорожного вокзала в Йыхви был установлен мемориальный камень, напоминающий о мартовской депортации.

217

Saaremaa, Saaremaa vald, Kurevere küla N 58.40143 E 21.96917 A5 (atlas lk/pp/стр 48 B4)

Jaagarahu sadam mälestuskiviga Saaremaalt tuli nii 1941. kui ka 1949. aastal küüditatavad toimetada Jaagarahu sadamast laevaga mandrile ning seal laadida rongile, et saata nad edasi Siberi asumiskohtadesse. Nii kujunes saartelt küüditatavate teekond Siberisse eriti pikaks ja vaevarikkaks. 1989. aastal paigaldati tänaseks hüljatud sadamasilla otsa mälestuskivi.

Jaagarahu Harbour with memorial stone In both 1941 and 1949, deportees from Saaremaa were taken by boat to the mainland from the Jaagarahu Harbour and then by train to their Siberian exile locations. The journey of the deportees from Saaremaa was therefore especially long and difficult. A memorial stone was placed at the end of the now disused harbour pier in 1989.

Мемориальный камень в порту Яагараху Депортируемых с Сааремаа как в 1941 году, так и в 1949 году приходилось переправлять сначала

1970 . . . . . . . . . 1980 . . . . . . . . . 1990 . . . . . . . . . 2000 . . . . . . . . . 2010 . . . . . . . . . 2018

173


202

LAULEV REVOLUTSIOON JA ISESEISVUSE TAASTAMINE | SINGING REVOLUTION AND RESTORATION OF INDEPENDENCE |

Место проведения первого независимого молодёжного форума в кинотеатре «Космос» в Таллинне В апреле 1988 года пленум творческих союзов дал понять, что авторитет коммунистических партий в Эстонии опустился до нуля. Заявления старого поколения молодёжным секциям творческих союзов казались всё же слишком выдержанными, поэтому и было решено организовать свой форум. Представленные предложения по восстановлению независимости Эстонии показались руководителям Народного фронта слишком радикальными и в течение последующих нескольких лет вызывали разногласия.

259

Viljandimaa, Põhja-Sakala vald, Pilistvere küla N 58.66259 E 25.74492 I5 (atlas lk/pp/стр 44 D4)

ERSP asutamise koht Pilistveres 1988. aasta algul heideti Eestis kinnas kommunistliku partei võimumonopolile – loodi Eesti Rahvusliku Sõltumatuse Partei (ERSP). Ettepanek äratas kiirelt rahvusvahelist tähelepanu, sest see avas tee teisteks samasugusteks väljaastumisteks Nõukogude impeeriumis. Võimude poolt tehtud takistustele vaatamata jõuti suve lõpuks ettevalmistustega lõpule ning 20. augustil 1988 asutati ERSP Pilistveres ametlikult.

Site of the founding of the Estonian National Independence Party in Pilistvere The Estonian National Independence Party (ERSP) was founded at the

beginning of 1988 to challenge the monopoly of the Communist Party in the country. The idea quickly attracted international attention, as it opened the door to other similar initiatives in the Soviet empire. Despite the constraints imposed by authorities, preparations were concluded by the end of the summer and on 20 August 1988 the ERSP was officially founded in Pilistvere.

Место основания Эстонской Народной Партии Независимости в Пилиствере В начале 1988 года была сформирована Эстонская Народная Партия Независимости (Eesti Rahvusliku Sõltumatuse Partei ERSP). Это мгновенно привлекло международное внимание, так как открывало дорогу и другим странам для выхода из Советской империи. Несмотря на противостояние властей, к концу лета были закончены необходимые приготовления, и 20 августа 1988 года Эстонская Народная Партия Независимости была официально учреждена в Пилиствере.

260

Raplamaa, Kehtna vald, Järvakandi alev, 1. Mai tn 1 N 58.77791 E 24.81847 G4 (atlas lk/pp/стр 42 D2)

Kaitseliidu taastamise koht mälestuskiviga Järvakandis 1940. aastal oli Kaitseliit okupeeritud Eestis esimene organisatsioon, mille laialisaatmist Nõukogude pool nõudis. Rahva seas stiihiliselt tekkinud liikumine Kaitseliidu taastamiseks kulmineerus 17. veebruaril 1990

1917 . . 1920 . . . . . . . . . 1930 . . . . . . . . . 1940 . . . . . . . . . 1950 . . . . . . . . . 1960 . . . . . . . . .


203

ПОЮщАЯ РЕВОЛЮцИЯ И ВОССТАНОВЛЕНИЕ НЕЗАВИСИМОСТИ

organisatsiooni ametlikul taastamiskoosolekul. 1995. aastal paigaldati sel puhul kultuurimajale mälestustahvel, 2010. aastal mälestuskivi.

Site of the restoration of the Estonian Defence League; memorial stone in Järvakandi In 1940 the Defence League was the first organisation in occupied Estonia, which the Soviet Union ordered to be dissolved. The spontaneous public movement for the restoration of the Defence League culminated on 17 February 1990 with the official restoration meeting of the organisation. A memorial plaque was mounted on the community centre in 1995 and a memorial stone was erected in 2010.

Место восстановления Союза обороны Эстонии. Мемориальный камень в Ярваканди В 1940 году Союз обороны Эстонии стал первой оккупированной организацией, которую советские власти сразу же распустили. Народное движение, желавшее восстановить Союз обороны, пришло к своей кульминации 17 февраля 1990 года на официальном собрании по восстановлению Союза обороны. В 1995 году в честь этого события на здании культуры была установлена памятная плита, а в 2010 году – мемориальный камень.

261

Järvamaa, Türi vald, Särevere alevik N 58.77952 E 25.44137 H4 (atlas lk/pp/стр 44 A2)

Balti keti mälestuskivi Säreveres Kuigi Balti esindajate ühine eesmärk Moskvas Rahvasaadikute kongressil oli Molotovi-Ribbentropi pakti salajase lisaprotokolli tühiseks kuulutamine, oli 1989. aasta suveks selgelt näha, et Nõukogude Liit ei kavatsegi seda teha. Moskva survestamiseks otsustasid Balti rahvarinded organiseerida 23. augustil 1989 inimketi läbi kõigi kolme Balti riigi. Mälestuskivi Balti ketile püstitati keti trassil Säreveres 1990. aastal.

Baltic Chain memorial stone in Särevere Although Baltic representatives shared the common goal of invalidating the secret protocol to the Molotov–Ribbentrop Pact at the People’ Deputies Congress in Moscow, it was clear by the summer of 1989 that the Soviet Union had no intention to comply with the request. To apply pressure to Moscow, the People’s Fronts of the Baltic states decided to organise a human chain through the three countries on 23 August 1989. The memorial stone commemorating the Baltic Chain was placed along the route of the chain in Särevere in 1990.

Мемориальный камень в честь Балтийского пути в Сяревере Общей целью представителей стран Балтии в Москве на кон-

1970 . . . . . . . . . 1980 . . . . . . . . . 1990 . . . . . . . . . 2000 . . . . . . . . . 2010 . . . . . . . . . 2018


Mart Laari koostatud reisijuht tutvustab Eesti iseseisvuse sünniga seotud olulisi paiku. Saja aasta jooksul on Eesti Vabariik jätnud arvukalt jälgi, mida isegi võõrvõimu aastakümned pole suutnud kustutada. Eesti Vabariigi 100 aasta juubeli künnisel näib seetõttu igati mõttekas vaadata käidud teele ning tuua välja need 277 kohta üle Eesti ning lisaks 19 Lätis ja Soomes, mis on olnud olulised ja tähenduslikud seoses Eesti iseseisvusega. Raamatust ja kaardist koosnev reisijuht on hea abimees rännakul läbi ajaloo ja Eesti – Sõrvest Narvani ja Dirhamist Värskani. Kõikide objektide juurde on lisatud koordinaadid ja aadress. Head lugemist, meenutamist ja reisi!

This guide book introduces important places related to the birth of Estonia’s independence Author Mart Laar, one of the most prominent Prime Ministers of Estonia (1992-1994, 1999-2002), and later Minister of Defence (2011-2012), who is also a renowned historian and writer, has compiled this guide to places related to Estonia’s independence. Over the last hundred years, the Republic of Estonia has left numerous traces of its legacy that even decades of foreign occupation have not been able to erase. On the eve of the 100th anniversary of the Republic of Estonia, he looks back on the road travelled and highlights 277 sites across Estonia, as well as 19 in Latvia and Finland, which have been relevant and meaningful in relation to Estonia’s independence. The travel guide consists of a book and separate map of Estonia. All of the objects have been marked with their exact coordinates and address. Happy reading, recalling and travelling!

Путеводитель ознакомит Вас с важными местами, связанными с независимостью Эстонии. Март Лаар – aвтор данного путеводителя, известный историк и писатель, являлся одним из самых выдающихся премьер-министров Эстонии (1992-1994, 1999-2002) и министром обороны (2011-2012). За прошедшие 100 лет Эстонской Республике удалось оставить за собой значительное количество отпечатков в истории. Их не смогли стереть даже десятилетия властвования чужеземцев. На пороге 100-летнего юбилея Эстонской Республики автор вспоминает весь этот пройденный путь и предлагает Вам посетить 277 важных и значимых мест по всей Эстонии, а также 19 подобных мест в Латвии и Финляндии, связанных с независимостью Эстонии. Путеводитель состоит из книги и отдельно из карты Эстонии. Все объекты обозначены точными координатами и адресом. Наслаждайтесь чтением, воспоминаниями и путешествием!


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.