Boekenkrant november 2022

Boekenkrant: de Beste Bron voor Boekennieuws. www.boekenkrant.com

November 2022 No. 11, jaargang 16

Thomas ­­ Olde Heuvelt: ‘November laat je nadenken over waartoe jij in staat bent als mens.’

In het prachtige jeugdboek Ghost is Jason Reynolds’ liefde voor sprinten aan alles af te lezen. P13

Deze prijswinnende graphic novel neemt je mee naar een favela bij Rio de Janiero. P4

CATHERINE HÉLIE

Leïla Slimani: ‘Ik houd ervan om een buitenstaander te zijn.’ P7

€15,ekin de boinkel en stripw

BEN FRACTENBERG

Filosofie-special met o.a. Hans Achterhuis: ‘Hannah Arendt is ­actueler dan ooit.’ P19

KRO-NCRV

P.9 P9

Nadia Zerouali over Het Gouden Kookboek: ‘Je moet er honger van krijgen.’ P16

Nieuw muziek-stripboek voor ­Ponygekken van 3 t/m 13 jaar!

2 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

COLOFON

REDACTIONEEL

Contact Uphill Battle uitgevers, ­Zonnebaan 54, 3542 EG Utrecht, Nederland. + 31 30 2231718

E-mail redactie@boekenkrant.com

Informatie over adverteren verkoop@boekenkrant.com

Abonnementen­service abo@boekenkrant.com Telefoon: +31 881 102005

Online www.boekenkrant.com facebook.com/deboekenkrant @boekenkrant @boekenkrant Redactie Hoofdredacteur: Mirjam Mulder Redactie: Antal Giesbers, Adinda Graafland en Sanne van der List Medewerkers: Sandra Broertjes, Martijn van Bruggen, Wendy Claes, O ­ glaya Doua, Joyce Guntlisbergen, Aefke ten Hagen, Paula Heeger, Katy Hurkmans, Renske Immink, Hugo Jager, Lex Jansen, Jacomijn van Kempen, Peter Koelewijn, Lou Kommeren, Istvan Kops, Myrthe Kries, Laura Molenaar, Rianne Nieuwdorp, Marjon Nooij, Jos Noorman, Selma Oueddan, Raymond Noë, Nora van Ouwerkerk, Pauline Pater, Hans Pols, Famke Prins, Ellen Rooms, Erwin Suvaal, Jyoti Tojo, Carien Touwen, Tristan Vanheuckelom, Gerda Visser, Marcel Vormeer, Maaike de Vries, Tanja Wilming, Sabrina de Wit, Marcella de Wolf.

Vormgeving: Titus Vegter Uitgever: Jan Louwers Oplage: 19.000 De Boekenkrant wordt gedrukt op 100% gerecycled papier.

De volgende Boekenkrant verschijnt op 5 december 2022.

ERWIN SUVAAL

Madurodam Afgelopen maand bracht ik voor het eerst een bezoek aan de Frankfurter Buchmesse, de grootste boekenbeurs ter wereld. Ondanks de overweldigende drukte, vond ik het ook een hoopgevende ervaring. Mensen van over de hele wereld kwamen hier bij elkaar, om te praten over iets waar ze allemaal van houden: boeken.

Lopend tussen de rijen met stands, had ik het gevoel om door een soort Madurodam van de wereld te wandelen. Van Nederland loop je zo naar Zweden, Turkije en India.

Zo zie ik de Boekenkrant ook graag: natuurlijk besteden we altijd ruim aandacht aan Nederlandse auteurs, maar we bieden ook een platform aan buitenlandse stemmen. Dankzij de vertalers, en de mensen die op boekenbeurzen de vertaalrechten van hun boeken verkopen, kunnen wij immers genieten van de vele mooie verhalen die de wereld te bieden heeft. Zo beginnen we op de pagina hiernaast in Denemarken, met het bijzondere debuut van Stine Pilgaard, om door te reizen naar Brazilië (p.4) en Amerika (p.9).

En Kijk ons dansen van de FransMarokkaanse Leïla Slimani is wellicht mijn favoriete roman van het afgelopen jaar (p.7). Toevallig was zij ook op dezelfde dag als ik aanwezig op de Buchmesse voor een panelgesprek, dat ik natuurlijk niet kon missen.

De meest bijzondere reis is misschien wel die van Sofie, uit de ­graphic novel-versie van De wereld van Sofie (p.22). Blader daarvoor gauw door naar het filosofiekatern in deze Boekenkrant!

Mirjam Mulder Hoofdredacteur Boekenkrant mirjam@boekenkrant.com

LOSSE DELEN

KORT NIEUWS

INHOUD

+++ De NS Publieksprijs wordt dit jaar niet uitgereikt.

Volgens de organisatie is het stemproces op grote schaal gemanipuleerd. Een eerlijke en geldige stemming is volgens hen daarom onmogelijk. Het prijzengeld wordt verdeeld onder de zes genomineerde auteurs. ‘Het goede nieuws is: literatuur, kunst en cultuur is geen wedstrijd. Dit gaat over veel meer dan een wedstrijd, dit gaat over democratie,’ zei Claudia de Breij, een van de genomineerden, in een video op Instagram. +++ De Koninklijke Bibliotheek (KB) heeft een bijzonder middeleeuws handschrift uit Zwolle aangekocht.

Naar verluidt gaat het om een met de hand geïllustreerd getijdenboek uit ca.

1450-1470. Het handschrift is bijzonder omdat er veertien kleurrijke volblad­ miniaturen in opgenomen zijn die gemaakt zijn door ‘de Boston-meester’. Van de circa 25 boeken met werk van deze meesterillustrator die bewaard zijn gebleven, zitten er slechts twee in de collectie van de KB. +++ Pathbooks heeft op 1 november de vierde editie van RENEW THE BOOK gewonnen, een wedstrijd voor innovatieve ideeën in het boekenvak. Pathbooks is een interactief leesplatform voor scholen. De juryvoorzitter reikte de award en de check ter waarde van 50.000 euro uit aan Jorge Louis Verne Cabarello. De Pioniersprijs ter waarde van 7500 euro werd toegekend aan Bookground, een app die verhalen tot leven laat komen.+++ Aankomende zomer opent het vernieuwde nijntje museum zijn deuren aan de ­Agnietenstraat in Utrecht. In het museum komt onder andere een nijntje café en een ‘theaterexperience’. De inrichting van het nieuwe pand liep enige vertraging op door onder meer de corona­crisis.

Nu loopt het proces voorspoedig. Dankzij de uitbreiding kan het museum straks meer bezoekers ontvangen, meer aanbieden en wordt het museum beter toegankelijk voor mensen met een beperking. +++ De Britse prins Harry publiceert op 10 januari zijn memoires in zijn boek Spare. In Nederland zal zijn boek diezelfde dag onder de titel Reserve worden uitgebracht door Uitgeverij Hollands Diep. In 2021 meldde prins Harry dat hij zijn levensverhaal op papier ging zetten. De uitgever beschrijft de memoires als ‘oprecht en intiem’. Opbrengsten van de verkoop van het boek zal de prins aan een goed doel schenken. +++

Literatuur Stine Pilgaard, Mijn moeder zegt 3 Marcello Quintanilha, Luister, mooie Márcia 4 Maarten van der Graaff, Onder asfalt 5 Leïla Slimani, Kijk ons dansen 7

Spanning Pamela Sharon, Oktober Koning 8 Thomas Olde Heuvelt, November 9

Jeugd Isol, Steekje los Shelena Shorts, De Kring Jason Reynolds, Ghost

11 13 13

Non-fictie J.J. Voskuil, Bijna een man Clarissa Ward, Op alle fronten

14 15

Het Gouden Kookboek 16

Jasper Kool, Masterclass: Tosti 17 Janine Jansen, Lunch to go 17

BKFilosofie Hans Achterhuis, Ik wil begrijpen 19 Femke Schavemaker, Wat als 20 Andrea Wulf, Rebelse genieën 21 Ryan Holiday, Het geluk is met de dapperen 21 Vincent Zabus & Nicoby, De wereld van Sofie 22 René ten Bos en Peter Henk Steenhuis, Hooghouden 23

Boekhandel Adressen Boekenkrant 31 Literaire agenda 31 Boekhandel De Boekenwurm 33 Bestverkochte boeken in Nederland 33

LITERATUUR

3 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

RECENSIE

STINE PILGAARD

COLUMN

Sprankelend en tragikomisch debuut Mijn moeder zegt is het debuut uit 2012 van de Deense Stine Pilgaard (1984), waarmee ze de Bodil en Jørgen Munch-Christensen debutantenprijs won. Uitgeverij Oevers bracht eerder Meter per seconde uit, haar meest recente werk dat in Denemarken in 2020 verscheen.

Jarenlang was Lex Jansen de uitgever en het gezicht van De Arbeiderspers. Nu is hij directeur van het door hem opgerichte Magonia: uitgeverij en ­centrum voor schrijfbegeleiding.

LEX JANSEN Een paar dagen geleden was ik met een vriend in gesprek over boeken die we in ons leven gelezen hebben. Het viel me op dat er titels zijn die ik altijd paraat heb, terwijl er ook zijn waarvoor ik diep in mijn herinnering moet tasten. De Toverberg, De ondraaglijke licht­ heid van het bestaan of De berg van licht, ik hoef er geen moment naar te zoeken. Maar om mij onduidelijke redenen geldt dat voor andere titels beslist niet. Waardering voor het werk heeft er gek genoeg niets mee te maken, want in het rijtje ‘altijd paraat’ komen boeken voor die ik helemaal niet zo goed vond, terwijl er anderzijds favorieten zijn waar ik altijd over na moet denken, zoals Het leven, een gebruiks­ aanwijzing van Georges Perec, zonder twijfel een van mijn lievelingsboeken.

MARJON NOOIJ Pilgaard voert in het tragikomische Mijn moeder zegt een naamloze ik-verteller op. In korte hoofdstukken maken we kennis met een jonge vrouw die net een op de klippen gelopen lesbische relatie achter de rug heeft. Haar verdriet is diepgeworteld en maakt haar lusteloos en inactief. Om tot de broodnodige rust te komen, en omdat ze even geen woonruimte heeft, is ze met haar gebroken hart tijdelijk ingetrokken in de pastorie van haar vader en zijn vrouw. Hij is dominee, idolaat van Pink Floyd en een gemoedelijk man. Zijn manier om zijn dochter te steunen is van praktische aard en hij biedt haar verschillende activiteiten aan om haar zinnen te verzetten.

ALEXANDER BANCK PETERSEN Haar opportunistische en hautaine moeder weet op een geraffineerde dat hippocampus wordt genoemd. manier de meeste dingen onge­ Dat is Latijn voor zeepaardje, omdat geneerd naar haar hand te zetten. dat deel van de hersenen de vorm Voor haar is het alleen maar van van een zeepaardje heeft.’ belang dat haar dochter naar haar vakantiehuisje komt om haar zesVanuit dit idee wordt de tekst afgetigste verjaardag op te luisteren. Ze wisseld met hilarische gedachteheeft de neiging om het verdriet van stromen; intermezzo’s genaamd haar dochter te bagatelliseren. ‘Mijn ‘Monologen van een zeepaardje’. moeder zegt dat verlamde mensen Daarbij haakt ze steeds in op haar best een goed leven kunnen hebben herinneringen. Vol kwetsbare zelfen dat mongooltjes lief zijn.’ Met reflectie doet ze haar gedachten name de dingen die haar moeder uit de doeken. Ze staat zichzelf zegt, komen niet al te invoelend toe in de contramine te gaan en is over. Dit resulteert in bijtende moeniet gespeend van zelfmedelijden. der-dochterdialogen en kluchtige Door gebruik te maken van vileine, scènes. sarcastische toetsen en gepeperd Ze zoekt ook steun bij Mulle, haar taalgebruik geeft Pilgaard haar vriendin en spindoctor. Die ‘studeert hoofdpersonage veel dynamiek. politicologie en brengt dingen graag Ondanks dat de anderen haar weer onder in systemen en diagrammen’ op de rit willen krijen bestookt de ik-vergen, kan ze niet altijd teller met goedbedoelde rekenen op begrip. Er raad. Door inzicht te wordt langs elkaar geven in lichaamsproheen gepraat doordat cessen, probeert haar die anderen voornahuisarts haar duidelijk melijk met hun eigen te maken hoe een indidingen bezig zijn. Stuk vidu omgaat met stress, voor stuk geven ze haar verliefdheid, verdriet welgemeende advieen afscheid. Hij pakt zen, maar benaderen ze het met zijn vakjarhet liefdesverdriet op gon nogal zakelijk aan, verschillende maniemaar echt oog voor haar ren. Dat er iets hapert emotionele situatie in de communicatie is lijkt hij niet te hebben. duidelijk; het levert de ‘Mijn dokter zegt dat nodige strubbelingen de bewuste overdracht Stine Pilgaard, Mijn op. Over haar eenzaamvan herinneringen van moeder zegt, vertaling: heid praten is niet iets het kortetermijn- naar Adriaan van der Hoeven wat haar gemakkelijk het langetermijngeheu- en Edith Koenders, Uitafgaat, maar met name gen plaatsvindt in het geverij Oevers, 192 pagiin haar zeepaardjesmogebied van de hersenen na’s (€ 21,00)

Schrijvers en namen

‘Als ik mijn eigen naam gebruik, weten ze direct dat zij geportretteerd zijn.’

De tekst wordt afgewisseld met intermezzo’s genaamd ‘Monologen van een zeepaardje’ nologen neemt ze geen blad voor de mond. Langzaam maar zeker kruipt ze uit haar schulp, daalt haar verdriet in en wordt ze gezeglijker. En wat haar moeder zegt wordt minder belangrijk.

‘Het is jullie schuld dat ik schreeuw en me achterwaarts door de wereld beweeg. Dat ik geluid produceer in alles wat ik doe, dat ik struikel en frontaal tegen mensen, dingen en fenomenen op bots. (…) Dat ik een spiegelbeeld van mijn gedachten ben, dat ik binnenstebuiten ben geboren, dat mijn ingewanden over de grond slepen als ik loop en bloedige sporen achterlaten op wegen, in huizen en op meubels en bedden. Dat is jullie schuld.’

Mijn moeder zegt is een tragikomisch verhaal, geschreven in een sprankelende taal en bovendien bijzonder geestig. Het laat zien hoe communicatie kan verlopen – zeker ook mislopen – en dat er onbegrip kan ontstaan wanneer niet alle neuzen dezelfde kant op staan.

Desondanks straalt de liefde die de personages voor elkaar voelen van de pagina’s af.

Terwijl we over titels spraken, kwam het gesprek als vanzelf op namen van schrijvers.

Ik las recentelijk in de serie Privé-domein Elk boek is een gevaar van Andreas Burnier, samengesteld door Ronit Palache. Daaruit leerde ik dat mevrouw Burnier geboren is als Catharina Irma Dessaur en dat zij naast haar nom de plume ook nog andere namen heeft gedragen, onder meer omdat ze in de oorlog als kind jarenlang moest onderduiken.

We herinnerden ons het pseudoniem Patrizio Canaponi, waarachter de in 1951 geboren Adri van der Heijden schuilging en kwamen toen op de naam Joyce & Co., het schrijverscollectief dat halverwege de jaren zestig werd opgericht door Geerten Meijsing en Kees Snel. Snel gebruikte ook wel de naam Keith Snell, wat weer een pseudoniem is van Kees Robert Jozef Kanger Snel. Het mag duidelijk zijn dat het hier om slechts enkele voorbeelden gaat, maar dat er vele, vele andere zijn. Wil de schrijver zich verbergen achter zijn pseudoniem of is die ‘andere naam’ onderdeel van een ver doorgevoerde fictie? Zowel de vertelling als de verteller zijn fictie.

Als redacteur werk ik met veel schrijvers. Het komt regelmatig voor dat iemand overweegt zijn werk te publiceren onder een andere naam.

Eigenlijk altijd komt die wens voort uit onzekerheid. Moeten vader en moeder niet beschermd worden? ‘Als ik mijn eigen naam gebruik, weten ze direct dat zij geportretteerd zijn.’ Dat lijkt mij een verkeerde reden om voor een pseudoniem te kiezen. Als je de reactie van je omgeving vreest, kun je je verhaal beter niet aan het papier toevertrouwen. De meest succesvolle pseudoniemen zijn die waar de auteur compleet achter verdwijnt. De Nederlandse schrijfster Suzanne Vermeer publiceerde het ene na het andere spannende boek, maar het heeft tot zijn overlijden geduurd voordat bekend werd dat Paul Goeken de werkelijke auteur van al dat werk was. Sindsdien schrijft Suzanne gewoon door, maar de lezers weten niet wie haar pen vasthoudt.

www.magonia.nl

4 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

BOEKENKRANT TIPT

LITERATUUR

RECENSIE

LUISTER, MOOIE MÁRCIA

De wens Toen Maggie Dawes zestien was, stelde haar tante haar voor aan de knappe Bryce Trickett, die haar leerde fotograferen.

23 jaar later is Maggie een gerenommeerde reisfotograaf. Dit jaar is ze onverwacht thuis tijdens de kerstvakantie, worstelend met een medische diagnose.

Terwijl ze samen met haar jonge assistent de laatste dagen van het jaar aftelt, vertelt Maggie hem over een kerst van tientallen jaren terug.

Nicholas Sparks, De wens, vertaling: Tasio Ferrand, Uitgeverij Boekerij, 400 pagina’s (€ 20,99)

De wensenwinkel Claire en Josie beginnen een wensenwinkel. De knappe aannemer Stijn verbouwt een oude naaisalon tot een winkel, en daarna stromen de wensen al snel binnen. Het succes is zo groot dat ze meer handen nodig hebben. Het liefst die van een man.

Kan de knappe soapster Jim de vriendinnen helpen?

Saskia M.N. Oudshoorn & Chantal Claassen, De wensenwinkel, Uitgeverij Z&K, 352 pagina’s (€ 15,00)

Stof tot zwijgen Enschede, 1907. Janus Warrink is knecht en chauffeur van het Joodse gezin Goedmoedt. Janus’ zoontje Janneman is bevriend met Goedmoedts dochtertje Sara, maar er komt een einde aan die vriendschap. Janneman en Sara zien elkaar weer terug als zij studeert en hij als wever in Goedmoedts fabriek werkt.

Ze worden verliefd op elkaar, maar hun leven verandert als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt.

Mariska Tjoelker, Stof tot zwijgen, Uitgeverij Alfabet, 320 pagina’s (€ 22,99)

Op het internationaal stripfestival van Angoulême werd de Fauve d’Or, de prijs voor het beste stripalbum, dit jaar uitgereikt aan Marcello Quintanilha voor zijn nieuwste graphic novel: Luister, mooie Márcia. Niet voor niets viel dit indrukwekkende album in de prijzen.

Maak het mooi Thomas Verbogt wil zijn leven goed doen.

Daarom begint hij telkens opnieuw. Hij kan niet anders, met nieuwe inzichten en minder illusies, maar met steeds meer herinneringen. Met sommige ervan weet hij zich geen raad, zoals die aan de geliefde voor wie hij zich zo verantwoordelijk voelde, maar die hij niet kon beschermen.

Drugsgeweld in de Braziliaanse favela NORA VAN OUWERKERK

Thomas Verbogt, Maak het mooi, Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 304 pagina’s (€ 22,99)

In Luister, mooie Márcia biedt Quintanilha de lezer een kijkje in het leven van Márcia en haar gezin. Márcia is verpleegster in een ziekenhuis in de buurt van Rio de Janeiro. Ze woont in een favela, een sloppenwijk, met haar vriend Aluísio en haar dochter Jaqueline, die zij op jonge leeftijd kreeg met een voormalige partner. Jaqueline heeft foute vrienden en maakt hiermee

het leven van haar moeder en Aluísio tot een wrede kwelling. De vrienden van Jaqueline blijken topcriminelen te zijn en zijn aangesloten bij een lokale drugsbende. Zij zorgen ervoor dat Jaqueline steeds meer van haar ouders vervreemd raakt. De vriend van Jaqueline bedreigd Márcia zelfs op haar werk in het ziekenhuis.

Wanneer Jaqueline door de politie wordt gearresteerd wegens medeplichtigheid aan diefstal en het verbergen van gestolen goederen, zijn Márcia en Aluísio de wanhoop nabij.

Quintanilha heeft in Luister, mooie

Márcia de personages gedetailleerd uitgewerkt. Hierdoor komen de relaties tussen moeder, dochter en Aluísio bloot te liggen. De spanningen tussen de drie leiden tot behoorlijk hevige woordenwisselingen die in het hele album terug blijven komen. Keer op keer is er strijd tussen Márcia, Jaqueline en Aluísio. Dit maakt het verhaal enerzijds tragisch.

Anderzijds verwerkt Quintanilha ook ruimschoots humor en krankzinnige situaties in de graphic novel.

Wanneer Márcia bijvoorbeeld in het ziekenhuis geconfronteerd wordt

5 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

LITERATUUR

FAUVE D’OR

RECENSIE

Eén lange in medias res Onder asfalt van Maarten van der Graaff beschrijft een wereld waarin ooit de snelwegen verdwenen, en de beklemmende wereld die zich daarna ontwikkelde. Een boek met wat drempels en hindernissen, maar uiteindelijk zeker de moeite waard.

ANTAL GIESBERS Onder asfalt had wat tijd nodig om bij me binnen te komen. Dat komt deels door de achterzijde van het boek: ‘Het is 1999. Op een zomeravond, rond de klok van tien, verdwijnen alle snelwegen. Wat er onder het asfalt vandaan komt had niemand kunnen bevroeden. Het is 2068. Ira wantrouwt het gelijkmatige leven in de Buitenste Randstad wat langer, maar door de mysterieuze aandoening van haar moeder lijkt niets meer te kloppen.’ Dat klinkt meer als een young adult-roman dan een literair werk. En literatuur en science fiction gaan in mijn ervaring toch al vaak niet goed samen.

Een ander probleem is dat het boek in zekere zin leest als één lange in medias res: je wordt telkens weer midden in een verhaal gedropt, en er wordt aangenomen dat je dingen weet die je niet weet. Zoiets gaat vermoeien. En dat is jammer, omdat Van der Graaff wel degelijk een boeiend verhaal vertelt.

door de criminele vrienden van haar dochter, dreigt zij een spuit met ziekenhuisafval in de billen van een van de bendeleden te steken. Door zulke taferelen blijft het geheel voor de lezer luchtig overkomen.

De vierkanten in de strip zijn getekend zonder randen. Het lijkt alsof Quintanilha de personages de ruimte en de vrijheid wil geven. Daarnaast maakt hij in zijn illustraties minimaal gebruik van lijnen. Wanneer je de kleuren weglaat, zouden veel afbeeldingen onherkenbaar worden.

Door het beperkte gebruik van de lijnen benadrukt hij de kleuren in het werk, en die zijn bijwijlen onre-

Márcia heeft, ondanks de tegenspoed en de beproevingen met haar dochter, het verlangen om vooruit te komen.

alistisch. Zo hebben bepaalde personages bijvoorbeeld blauwe, roze of gele haren. Hiermee versterkt hij het abstracte aspect van de tekeningen.

Dit resulteert in emotie in het verhaal en geeft nog meer gewicht aan de uitspattingen tussen de personages. De overtuigende gezichtsuitdrukkingen maken het compleet.

Luister, mooie Márcia biedt ons toegang tot het bestaan in een Braziliaanse favela. Het wordt al snel duidelijk dat de inwoners van deze sloppenwijk leven tussen bendes van drugshandelaren en paramilitaire milities. In de sloppenwijken van Brazilië is dit in het echte leven ook een dagelijkse realiteit. Met Luister, mooie Márcia geeft Quintanilha dan ook een podium aan de gewone Braziliaan. Ondanks de dreigende omstandigheden merk je als lezer niets van de armoede in de favela. De auteur laat juist zien hoe je als individu kunt strijden voor het goede. Dit is ook wat Márcia kenmerkt in deze graphic novel. Márcia heeft ondanks de tegenspoed en de beproevingen met haar dochter het verlangen om vooruit te komen.

Dit optimisme, gepaard met de goed uitgewerkte personages en de onge-

looflijke illustraties, maakt Luister, mooie Márcia absoluut de moeite waard. De prijs voor het beste stripalbum op het internationaal stripfestival van Angoulême is wat mij betreft welverdiend.

Marcello Quintanilha, Luister, mooie Márcia, vertaling: Arend Jan van Oudheusden / Studio Peter de Raaf, Uitgeverij Concerto Books, 128 pagina’s (€ 34,99)

Dat verhaal? Goede science fiction stelt zich de vraag: ‘What if?’ In dit geval: wat als je de weg kwijt bent? Van der Graaff stelt die vraag op meerdere manieren: fysiek (verdwenen asfalt), mentaal (de ziekte van de ‘instortende velden’), maatschappelijk (een dystopische wereld waarin het gemak van de digitale wereld leidend is) en zelfs in ‘Bildung’ (de zoektocht van een groep jongvolwassenen naar hun verdwenen vriend).

De achtergrond is een dialoog tussen twee verschillende visies over wat snelwegen en maatschappij zouden moeten zijn. Ik vind dat indrukwekkend.

Stilistisch kiest Van der Graaff niet voor de makkelijke weg. Soms leidt dat tot wat horterigheid in stijl, maar je wordt wel uitgeMaarten van der Graaff, daagd door zijn unieke Onder asfalt, Uitgevebewoordingen. Het is rij Pluim, 294 pagina’s te lezen dat hij (ook) (€ 22,99) dichter is. ‘Waarom ontroeren de namen van de maanden me? Als ik ze tegenkom in een boek, een gesprek, een film, voel ik een loom gewicht in mijn maag. Het was november. Oktober was donker en nat. Mei. Augustus. De namen van de maanden betekenen niet meer wat ze tien jaar terug betekenden.

Het oude weer is verdrietig.’

Gelukkig vermijdt Van der Graaff een wereld te scheppen die zó sci-fi is dat hij alles moet uitleggen. Daardoor ligt de focus op de toekomst die hij écht wil beschrijven. En dat doet hij met grote vaardigheid, waardoor die toekomst niet gekunsteld is, maar natuurlijk aandoet. Zo beschrijft hij de ziekte van de ‘instortende velden’, die erop neerkomt dat het internet in je hoofd ermee ophoudt. Ik merkte dat ik erg meeleefde met de moeder en haar dochter die met dit medische probleem te maken krijgen, en het is verreweg het mooiste deel van de roman, wat mij betreft.

Onder asfalt is een collage van teksten die een visie geven op waar we met onze maatschappij naar toegaan. Het is aan ons, om daar lering uit te trekken.

De literaire adventskalender

wided bouchrika

Lieven stoefs

Louis van dieveL

Teer

Peninsula

De koers

25 boekjes in één mooie box.

Lize Spit, Arnon Grunberg, Saskia De Coster, Gerda Blees, Gustaaf Peek, Hannah Roels en heel wat andere grote en (nog) kleine namen zorgen voor bijna een maand lang lettergenot, elke dag een nieuw literair snoepje.

Debuutroman die ‘ongedwongen durft te spelen met literaire vormen, maar ook met lichamen, stemmingen en atmosferen’ (De Morgen).

Met elegantie en trefzekere taal schetst debutant Lieven Stoefs een familieportret van vier generaties. Op indrukwekkende wijze verschijnt een wereld waarin liefde en wanhoop onafscheidelijk zijn.

‘Met De koers is een nieuw genre geboren: de wielerthriller.’ (Erik Vlaminck) Rasverteller Louis van Dievel legt in zijn nieuwe roman de harteloosheid van het wielermilieu bloot.

A_2022_10_Boekenkrant oktober_260X193.indd 1

Tweetalige bundel nieuwe vertalingen van de sonnetten van JORGE LUIS BORGES door meestervertaler PAUL CLAES PRESENTATIE MET VOORDRACHT, MUZIEK EN MEER door collectief Het Feest der Poëzie

ZONDAG 27 NOVEMBER De Nieuwe Liefde Amsterdam

Informatie en kaarten WWW.DENIEUWELIEFDE.COM W W W. H E T M O E T. C O M

24/10/2022 16:33

7 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

RECENSIE

LITERATUUR

LEÏLA SLIMANI

CATHERINE HÉLIE

Een ambigu Marokko De Frans-Marokkaanse Leïla Slimani vestigde internationaal haar naam met twee kleine, maar scherpzinnige romans. Nu pakt ze groter uit met een trilogie over het ontstaan van het moderne Marokko, gebaseerd op haar eigen familiegeschiedenis.

Het tweede deel Kijk ons dan­ sen toont aan dat ze de aandacht meer dan waard is. ‘We hebben veel verleden, maar weinig geheugen. Daarom is het belangrijk dat we onze geschiedenis blijven leren,’ zei de auteur tijdens een panelgesprek op de afgelopen Frankfurter Buchmesse.

MIRJAM MULDER In Mathilde, het eerste deel, begonnen we drie generaties terug, als de Franse Mathilde in 1946 verliefd wordt op de knappe Marokkaanse officier Amine. Ze trouwen en Mathilde verhuist met hem mee naar een klein dorpje in Marokko. Terwijl Amine een boerderij uit de (dorre) grond probeert te stampen, vecht Mathilde tegen het heersende patriarchaat.

Ondanks hun stugge huwelijk krijgen ze twee kinderen, Aïcha en Selim. Ondertussen kruipt de grimmige onafhankelijkheidsstrijd van protectoraat Marokko tegen Frankrijk steeds dichter naar hun streek toe.

In Kijk ons dansen pakken we de draad op in 1968. Het boerenbedrijf van Amine bloeit, en de familie behoort tot een nieuwe bourgeoisie.

Allemaal worstelen ze op hun eigen manier met die nieuwverworven

status. Marokko is nu onafhankelijk, en iedereen doet alsof de kolonisatie één groot misverstand was geweest. Zo wordt Amine uitgenodigd om lid te worden van de Rotaryclub, die eerst alleen uit leden van de Europese gemeenschap bestond. ‘Dat de leden van de Rotary aandrongen, dat ze zo voorkomend waren, zo veel aandacht aan Amine besteedden, was ook omdat hij Marokkaan was en de club, door Arabieren als lid toe te laten, wilde bewijzen dat de tijd van de kolonisatie, de tijd van parallelle levens, voorbij was.’

Ondertussen voelt Mathilde zich een uitgewrongen vaatdoek. Amine was niet de enige die al die jaren hard heeft gewerkt, maar dat lijkt hij niet te zien. Hij denkt dat zij het huishouden deed uit liefde. ‘Wat jij liefde noemt is werk!’ wil ze tegen hem schreeuwen. Ze is jaloers op haar dochter, die in Frankrijk studeert, terwijl zij in haar huis gevangen zit.

‘Toch fantaseerde ze op die momenten nooit over een ander huis, dat milder voor haar zou zijn, minder vijandig. Ze begreep dat elk huis een val was die zich om haar heen sloot.’

Buitenstaander In dit tweede deel spelen de twee kinderen, Aïcha en Selim, een grotere rol. Aïcha is geneeskunde gaan studeren in de Elzas, waar ze door de meesten wordt gezien als ‘de Afrikaanse’. Ze probeert vooral niet op te vallen, en stort zich volledig op haar studie. Maar als ze in de vakantie terugkeert naar Marokko, voelt ze zich ook daar niet helemaal meer thuis. ‘Aïcha was de eerste in deze familie die studeerde. Hoe ver je ook terugzocht onder hun voorouders, niemand had zo veel geweten als zij,’ denkt haar vader trots. Slimani, die op haar achttiende naar Frankrijk verhuisde, kan zich duidelijk goed inleven in Aïcha. ‘Ik houd ervan een buitenstaander te zijn, die eenzaam-

‘In dit land bestond de puberteit niet.

Er was geen tijd, geen uitstel, geen ruimte voor deze vage leeftijd’ heid bevalt me,’ vertelde ze op de Buchmesse.

Selim is inmiddels een tiener en voelt zich ongezien in de familie, in de schaduw van zijn zus. Hij worstelt met de plotse veranderingen in zijn leven. De arbeiders die voor zijn vader werken, behandelen hem opeens met een eerbied die hij niet had verwacht. ‘Hij was kind geweest en nu was hij dat niet meer, zomaar opeens, zonder dat er iets werd uitgelegd. (…) In dit land bestond de puberteit niet. Er was geen tijd, geen uitstel, geen ruimte voor deze vage leeftijd, dit duistere en besluiteloze interval.’ Als hij een Deens meisje tegenkomt, dat met haar vrienden onderweg is naar het hippieparadijs Essouira, vlucht hij met hen mee.

Onverschrokken Naast deze hoofdfiguren laat Slimani nog vele andere personages aan het woord. Ze verspringt moeiteloos van de een naar de ander, zonder dat het verwart. Doordat ze hen allemaal een eigen verhaal geeft, voelt het alsof ze in een echte wereld leven, bevolkt door echte mensen. Zo volgen we de losbandige Selma, de zus van Amine, met wie Selim in een kortstondige affaire zijn seksualiteit leert kennen. En Mehdi, bijgenaamd Karl Marx, die hopeloos verliefd wordt op Aïcha en denkt dat hij voorbestemd is om een groot schrijver te worden.

En Mourad, voormalig adjudant van

Amine en deserteur, die door Amine aan Selma werd gekoppeld, om een schandaal te voorkomen.

Zodoende krijgen we een breed beeld van de verschillende ervaringen van mensen in Marokko tijdens dit ‘ambigue tijdperk’, zoals Slimani het noemde op de Buchmesse. Dat doet ze altijd op een eerlijke en onverschrokken manier, met de nadruk op nuances in plaats van generalisaties. ‘Tijdens mijn onderzoek voor Mathilde ontdekte ik veel dingen over mijn familie en land die ik niet leuk vond. Maar daarom wist ik dat ik het moest schrijven.’

Aan het eind van het boek zijn we aanbeland bij het tijdperk dat de schrijfster zelf bewust heeft meegemaakt. Het doet reikhalzend uitkijken naar het slotdeel van deze indrukwekkende trilogie.

Leïla Slimani, Het land van de anderen 2. Kijk ons dansen, vertaling: Gertrud Maes, Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 304 pagina’s (€ 24,99)

8 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

SPANNING

BOEKENKRANT TIPT

RECENSIES

Gletsjer

Spelen met je leven

De twee zussen Maaike en Judith gaan samen op skivakantie in Duitsland. Vroeger gingen ze elk jaar, maar door de politieke carrière van Judith zijn jaarlijkse vakanties onmogelijk. De vakantie verandert in een regelrechte ramp als Judith verongelukt.

Maaike vraagt zich af of het wel om een noodlottig ongeluk gaat en gaat daarom op onderzoek uit.

Suzanne Vermeer, ­Gletsjer, A.W. Bruna Uitgevers, 320 pagina’s (€ 17,50)

De heks in mij Het moederschap is niet vanzelfsprekend of voor iedereen weggelegd en Kaia, Jill en Wiesje kunnen daarover meepraten. Naast dat ze een diepe wens hebben om moeder te worden, hebben ze nog een andere gezamenlijke focus. Dan verandert hun leven volkomen onverwacht en krijgen ze alle drie te maken met tegenstrijdige emoties, die tegelijkertijd het beste en het slechtste in hen naar boven halen.

Loes den Hollander, De heks in mij, Uitgeverij De Crime Company, 300 pagina’s (€ 21,99)

Verkeerde plaats, verkeerde moment Jen staat buiten te wachten op haar zeventienjarige zoon op de nacht dat de wintertijd ingaat. Als hij eindelijk de straat inloopt, vermoordt hij een vreemdeling vlak voor hun huis. Jen heeft geen idee wat er gebeurt, alleen dat haar zoon diezelfde nacht in de gevangenis belandt en zijn toekomst voorbij is. Als Jen de volgende ochtend wakker wordt, is het gisteren. Het biedt haar de kans om de moord te voorkomen en haar zoon te redden.

MARCEL VORMEER Na haar succesvolle young adult-boeken De geur van groen en Wie ik gisteren was komt Pamela Sharon nu met Oktober Koning: haar eerste thriller, die ons op het puntje van de bank de herfst in leidt. We leren vier mensen kennen met uiteenlopende levens. Zo woont de een in een krakerig appartementje op de wallen en worstelt de ander met torenhoge schulden of de drang naar zelfstandigheid. Ze komen alle vier uit een ander milieu, en hebben dan ook alle vier een andere motivatie om mee te doen aan het mysterieuze spel Oktober Koning. Hierin valt tien miljoen euro te verdienen, en het enige dat ze hiervoor moeten doen is verschillende opdrachten tot een goed einde brengen. Denk hierbij aan het eten van giftige paddenstoelen, of een escape room die daadwerkelijk

in vlammen opgaat.

Nog voordat het spel goed en wel begonnen is, wordt één ding al snel duidelijk: niets is wat het lijkt. Zoals een van hen al vroeg opmerkt: ‘De eerste indruk was belangrijk, en dat was precies de reden waarom Vincent hun had verteld dat hij meer wist. Een pauw steekt zijn veren op om de vijand af te leiden met zijn vele ogen, Vincent probeerde indruk te maken met zijn vele kennis waar hij nog niets van had laten zien.

Bluf wegens gebrek aan beter.’ Zo proberen de spelers gaandeweg het verhaal niet alleen elkaar de loef af te steken, maar er blijkt ook een persoonlijke vendetta van de organisatie achter het spel te zitten. Iets het eind van elk hoofdstuk ook de waar sommigen meer van denken organisator van Oktober Koning een te weten, en wat voor anderen van tipje van de sluier op. levensbelang kan zijn.

Dit geeft zo nog meer Alhoewel de opbouw inzicht in het hele vervan het spel vrij eenhaal, waardoor gaanvoudig is, wordt het hoe deweg steeds meer en waarom hierachter puzzelstukjes van het nooit volledig duidemysterie op hun plaats lijk. Ook de opdrachten vallen. missen soms het stukje Voor alle young spektakel dat je misadult-lezers die dit schien zou verwachten. najaar in willen gaan De spanning wordt echmet een frisse dosis ter goed opgebouwd en spanning is Oktober er is genoeg diepgang Koning een vlot om alle personages geschreven thriller die goed te leren kennen. een onderhoudend verIn elke paragraaf volg Pamela Sharon, Oktober haal biedt, en de grootje het perspectief van Koning, Uitgeverij Hamste klap tot de laatste een andere speler en ley Books, 443 pagina’s pagina’s bewaart. daarnaast licht aan (€ 21,99 )

Wereld vol haat en verbittering

Gillian McAllister, Ver­ keerde plaats, verkeerde moment, vertaling: Els Franci-Ekeler, Uitgeverij Cargo, 352 pagina’s (€ 22,99)

Poolcirkel In Strenträsk, een rustig dorp in het noorden van Zweden waar altijd volledige duisternis heerst, verdwijnt Sofia Hellsten spoorloos op een zomernacht.

Ze is lid van boekenclub Poolcirkel samen met vier andere studenten. Veertig jaar later duikt haar onthoofde lichaam op en start politiechef Wiking Stormberg een onderzoek.

Hoever ga jij voor tien miljoen? Zou je de regels breken?

Zou je tot alles in staat zijn, of zou je grenzen weten te stellen? In Oktober Koning wordt een spel gespeeld waarbij maar een iemand de winnaar kan zijn, en de spelers hun antwoord op al deze vragen ontdekken. Of ze het nu leuk vinden of niet…

PAMELA SHARON

In het Finse Pori vindt een explosie plaats in een LHBTQ+-nachtclub. De aanslag wordt door middel van een videoboodschap opgeëist door een gemaskerde man, die zich de Gezant noemt. Hij verklaart openlijk de oorlog aan de homogemeenschap en rechtvaardigt zijn acties en haat door te zeggen dat die de wil van God zijn. Politieagent Henrik Oksman was die avond ook aanwezig, verkleed als vrouw. Rechercheur Jari Paloviita en zijn team, die niet bekend zijn met het geheim van hun collega Oksman, moeten tot het uiterste gaan om de zaak op te lossen.

GREET BRAEM

Liza Marklund, Pool­ cirkel, vertaling: Wendy Prins, Uitgeverij De Geus, 360 pagina’s (€ 22,50)

Ziedaar in een notendop het verhaal van Levensgevaar, het tweede boek in de Rivierdelta-serie van de Finse Arttu Tuominen. In dit deel proberen we samen met rechercheur Paloviita te achterhalen wie de Gezant is. Al snel zitten we midden in een milieu van extremistische groeperingen en racisme, een wereld van haat en verbittering. De dader naar wie met man en macht gezocht

Vooral voor Henrik Oksman wil je alleen maar het beste. Hij is zonder twijfel de belangrijkste figuur in dit boek, want nadat in Bloedbroeders de sterktes en zwaktes van collega Paloviita werden blootgelegd, is het nu de beurt aan Oksman om te ‘schitteren’. In de zaak van de Gezant kan hij meerNa een sterke proloog maals zijn emoties niet passeren heel wat beheersen, hoewel hij standpunten over onder Arttu Tuominen, Rivier­ gewoonlijk stil en zo andere homoseksualidelta 2. Levensgevaar, koel als een kikker is. teit de revue. In de eervertaling: AnnemaZijn emotionele worste helft van het boek rie Raas, Uitgeverij De steling wordt knap zit veel herhaling en Fontein, 320 pagina’s beschreven, zijn pijn en bijgevolg weinig vaart. (€ 21,99) twijfel worden meer Ook wordt er nogal uitdan tastbaar. En hoewel hij zo sterk geweid en krijg je bijvoorbeeld een als een beer is, is er één persoon bij bladzijdenlang verslag van opstootjes en vechtpartijen of van een sessie wie hij steeds opnieuw zo machteloos als een kind wordt. Hoe die situin de sportschool te verteren. Net atie zich ontwikkelt, is vast stof voor wanneer je je afvraagt waarom je deel drie in de serie. niet echt meegesleept wordt, komt De conclusie is duidelijk: ­hoewel alles in een stroomversnelling.

Levensgevaar traag uit de start­ Eindelijk is er een spoor dat gevolgd blokken schiet, is het een zeer sterke kan worden en heb je nauwelijks tijd thriller rond seksuele minderheden. om te ademen. Want plots is er actie, Arttu Tuominen heeft resoluut de veel actie! Je leeft ontzettend mee kaart van diversiteit getrokken en met een aantal van de personages daar een sterke plot en intrigerend en hoopt op een goede afloop. ‘Het laatste alternatief was zelfmoord ple- verhaal rond gebouwd. gen. Dan maakte het niet meer uit of iemand zijn geheim ontdekte. Dan Deze recensie verscheen eerder op hoefde hij deze paniek en schaamte Hebban.nl, dé online-lezerscommunity niet meer te voelen.’ van Nederland en Vlaanderen. wordt, doet steeds opnieuw pogingen alle haatdragende mensen achter zich te krijgen, niet alleen religieuze fanatici. Het is beangstigend hoezeer de traditionele waarden van de Finse samenleving ‘dienstdoen’ als rechtvaardiging van intolerantie en geweld.

SPANNING

9 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

INTERVIEW

THOMAS OLDE HEUVELT

Hoever gaan mensen voor hun eigen geluk?

Bird Street is de gelukkigste straat van Lock Haven, Washington. De bewoners zijn oprécht gelukkig en lijken het perfecte leven te leiden. Totdat in november de Donkerder Dagen aanbreken, waarin ze worden overvallen door pech, ongelukken en mentale verwarring. Ieder jaar moeten ze een offer brengen om het onheil te keren. In zijn nieuwe thriller November zet Thomas Olde Heuvelt zijn personages voor onmenselijke keuzes.

SANNE VAN DER LIST

Thomas Olde Heuvelt, November, Uitgeverij Boekerij, 464 pagina’s (€ 22,99)

November is thematisch misschien wel je meest duistere, maar tegelijkertijd ook je meest menselijke boek tot nu toe.

‘Dat denk ik ook. Ik wilde enerzijds een superspannend boek schrijven waarvan je tijdens de donkere dagen van het jaar rillend kan gaan genieten, gewoon omdat het heerlijk creepy is, maar ik wilde ook een verhaal schrijven over waartoe wij mensen in staat kunnen zijn voor ons eigen geluk. De vier personages met wie we meeleven in November zijn eigenlijk hele normale mensen, die allemaal door omstandigheden gedwongen worden onmenselijke keuzes te maken. In die zin houdt het verhaal echt een spiegel voor naar de lezer: het stelt je steeds de vraag of je zelf ook deze grenzen over zou gaan, als er zoveel consequenties aan je handelingen zitten.’

Je liep al jaren met het idee voor November rond. Waarom was je er nu pas klaar voor?

‘November is subtieler en genuanceerder dan mijn voorgaande werk.

Het handelt over ethisch gevoelige thema’s als zelfdoding, euthanasie en vrijwillige levensbeëindiging.

Ik denk dat je dit alleen maar goed kan uitwerken met de juiste finesse, nuance en levenservaring. Ik had nu pas het gevoel dat ik er klaar voor was om dat op de juiste manier te doen. Dit soort vraagstukken vergen een bepaalde volwassenheid van een schrijver die ik een aantal jaar geleden nog niet had, maar nu wel. Bovendien ben ik technisch een veel sterker schrijver geworden, en veel meer in staat om een complex verhaal te vertellen op een manier dat het doet lijken alsof het eigenlijk heel eenvoudig is.’

Hoe was het voor jouzelf om met zulke gevoelige onderwerpen bezig te zijn?

‘Als ik eenmaal schrijf, komt dat als vanzelf. Ik vind dat er geen taboes mogen zitten op het behandelen van gevoelige onderwerpen in thrillers en horrorverhalen, zolang je

November is een verhaal over een seizoensgebonden kwaad, dat vond ik origineel en interessant. Toch herken je hem wel als het archetype duivel, met alle eigenschappen van dien: een trickster, een wezen aan wie je je ziel verkoopt. Ze noemen hem de Accountant, omdat hij de balans opmaakt tussen goed en kwaad. Het is een erg aantrekkelijke antagonist: ik vond het heerlijk om over hem te schrijven.’

‘De Accountant is een trickster, een wezen aan wie je je ziel verkoopt.’

gen. Ethisch nogal een hellend vlak natuurlijk… en af en toe laat ik mijn personages wel heel akelige dingen doen. Er zit een scène in, aan het eind van de eerste november (het boek beschrijft er twee), die heel akelig is.

Zoiets schrijft zich vanzelf – dan kan het me niet duister genoeg – maar ik moest wel even slikken toen ik het teruglas.’

dat op een stijlvolle manier doet.

Horrorverhalen zoeken altijd de grens op van dingen die we niet prettig vinden, omdat ze gaan over dingen die ons angst aanjagen – soms gaat het dan over bovennatuurlijke zaken, maar vooral ook over échte angsten. In November hebben de personages een pact dat hen dicteert dat ze ieder jaar in november een offer moeten brengen. Maar het zijn stuk voor stuk gewone mensen die dat moeten doen, geen monsters.

Daarom gaan ze uit praktisch oogpunt maar op zoek naar mensen die toch al hun leven willen beëindi-

November is een moderne twist op het klassieke Faustiaanse pact: een deal met de duivel. Die komt bij jou in de vorm van het sinistere personage de Accountant.

‘Klopt, ik houd wel van dit soort klassieke archetypen uit mijn genre, maar ik probeer daar dan altijd een moderne twist aan te geven. Ik heb bijvoorbeeld niet zoveel op met religie. De Accountant in November is veel meer een natuurwezen, iets dat het koude novemberbos symboliseert, en meer nog dan dat: de tijd zelf, de donkere dagen aan het einde van het jaar waarin alles sterft.

Waarom speelt het verhaal zich af in Amerika en niet in Nederland, zoals bij bijvoorbeeld bij HEX en Orakel wel het geval is?

‘Het is een hele praktische keuze geweest. De ethische gevoelige kwesties uit het boek, daar denken ze in de VS nog wat conservatiever over dan bij ons in Nederland. Daar vroeg het verhaal om, en daarom was het praktischer om het verhaal zich daar te laten afspelen. Bovendien heb ik inmiddels ook een groot internationaal lezerspubliek. Ik denk dat ik in de toekomst een beetje zal afwisselen met de setting van de verhalen: de ene keer hier, de andere keer daar, afhankelijk van waar het verhaal om vraagt.’

Wil je met die ethische kwesties in Amerika een statement maken?

‘Nee, dat is niet mijn opzet. Ik schrijf een verhaal om mensen te entertainen, een verhaal waar mensen van kunnen genieten, en het is nooit mijn bedoeling om moralistisch te zijn. Natuurlijk zetten alle goede verhalen aan tot denken, en dat is prima. Maar het is nooit mijn eerste opzet. Ik schrijf verhalen omdat ik hoop dat ze je bijblijven. De verhalen die ons bijblijven zijn de verhalen die ons aan het lachen maken, of aan het huilen, of die ons zo bang maken dat we voor het slapengaan onder ons bed moeten kijken… of die ons een handdoek over de spiegel laten hangen, omdat we niet vertrouwen wat we erin zien. Dat laatste zou na November weleens het geval kunnen zijn…’

NEDERLANDSE FEELGOODAUTEUR LISETTE JONKMAN IS TERUG MET EEN HILARISCHE KERSTROMAN

Ontwapenende memoires van de Friends-ster Matthew Perry

NU VERKRIJGBAAR IN DE (ONLINE) BOEKWINKELS

Vanaf 1 november overal verkrijgbaar

WINTER 2022 HEERLIJKE KERSTBOEKEN

Verschijnt 28 november 2022: Wintermagie - diverse auteurs paperback € 18,95 ISBN 9789493265301 Verschijnt 28 november 2022: Ho-ho-hopeloos verliefd - Wendy de Liefde paperback € 16,95 ISBN 9789493265356

dutchventurepublishing.nl

Het boek waar de F•A•N•S op hebben gewacht

VERDWIJNENDE ­S ILHOUETTEN Een actuele en ­relevante roman over een ethisch dilemma: de ongemakkelijke relatie tussen mens en productiedieren.

Een boerenfamilie in NoordHolland moet zien te overleven met de vele restricties vanuit de overheid. Dochter Fleur strijdt voor dierenrechten in de vee-industrie, haar vader Willem verzet zich heftig tegen elke verandering.

Langzaamaan ontstaat een voortschrijdend inzicht van de noodzaak om dieren meer rechten te geven. Onze eigenschappen en naastenliefde blijken niet typisch menselijk, maar typisch dierlijk.

Greta Pauw | UITGEVERIJ PALMSLAG | 264 pagina’s | Paperback | ISBN 9789493245334 | € 20,95

11 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

RECENSIE

JEUGD

STEEKJE LOS

Waarom ik steeds maar alles kwijtraak…

Duik in de wondere wereld van Lila: in haar dorp staan fruitbomen, driehoekige huisjes, veel bloemen en in het midden stroomt een rivier. Het is er netjes, alles heeft z’n eigen plek. Dat zou ook zo moeten zijn voor Lila’s spullen, toch? Maar Lila raakt vaak dingen kwijt en dat vindt haar moeder niet zo leuk. Dat doet Lila echt niet expres. Er zitten gaten in haar wereld en het wordt tijd dat die worden gedicht.

ELLEN ROOMS Lila’s dorp lijkt wel op de borduurwerkjes die haar oma maakt. Een nette wereld. Helemaal het tegenovergestelde van de Andere Kant, een plek vol knopen en loshangende draden.

Wanneer Lila’s moeder haar nog maar eens vraagt om alsjeblieft beter op haar spullen te letten, beslist Lila om de reden waarom ze steeds maar alles kwijtraakt aan te pakken. Met een plattegrond, en naald en draad gaat ze op pad om alle gaten dicht te maken. Ze neemt haar taak heel erg serieus. Er is geen plaats voor afleiding, ook niet als haar vrienden haar vragen om mee te gaan vissen. ‘Nee bedankt, jongens, zeg ik tegen ze, ik heb geen tijd voor spelletjes, ik moet de wereld repareren!’

Geduldig spoort Lila de gaten op om ze daarna zorgvuldig dicht te naaien. Nu kunnen er geen spullen meer aan de Andere Kant belanden.

Probleem opgelost… of misschien toch niet? Want wanneer Lila de volgende ochtend wakker wordt, hangt er een dikke mist over het dorp. ‘De hele stad is gehuld in een dikke rook, die in je ogen en in je keel prikt. Ook al klim ik in de hoogste boom, in de verte ziet het er net zo uit.’

Steekje los is een heerlijk origineel prentenboek. De Argentijnse schrijfster Isol slaagt erin om traditioneel

Isol, Steekje los, vertaling: Magda Rijs, Uitgeverij De Harmonie, 64 pagina’s (€ 17,50)

borduurwerk te combineren met haar tekeningen. Het resultaat is een kleurrijk en speels verhaal vol creativiteit en probleemoplossend denken, want wat moet je toch met die Andere Kant? Het nodigt ook uit om toe te geven dat je misschien fout zat en die fout dan ook recht te zetten. Ik las nog nooit eerder een prentenboek waarin een medium als borduurwerk niet alleen als fysieke achtergrond wordt gebruikt, maar ook als metafoor in het verhaal. Wat een geweldig idee!

Achter in het boek wordt verteld dat dit verhaal tot stand kwam voor het

project ‘Palestijnse Kunstgeschiedenis aan de hand van Alledaagse voorwerpen’ van het Palestijnse Museum in Birzeit. Het is geïnspireerd op traditionele Palestijnse borduurwerken.

Als enig minpuntje miste ik een beetje duiding op het einde. Een open einde kan goed werken, maar hier had het toch wat meer antwoorden mogen geven. Wat is die mist nu precies? Kinderen zullen dat misschien niet zomaar snappen.

De epiloog vond ik wel erg leuk. Het toont dat het belangrijk blijft om de zaken ook eens van de Andere Kant te bekijken. Want dat lijken we soms

Het verhaal ­ nodigt uit om toe te g ­ even dat je misschien fout zat. wel eens te vergeten.

Steekje los is voor iedereen die op zoek is naar een niet zo traditioneel prentenboek over oplossingen zoeken voor alledaagse problemen.

Want wie raakt er nu níet soms zijn sleutels kwijt?

Wat zou jij doen als je de baas van het land was?

Kom in winterse sferen met deze prentenboeken Als een nachtegaal met een gebroken vleugel niet naar het zuiden kan vliegen, heeft ze anderen nodig om de koude winter door te komen. Een verhaal over tegenslagen, hoop en samenwerking.

ISBN: 978 90 483 2024 0

Tim en Tijn zijn de beste vriendjes – ze doen alles samen.

Totdat er op een dag een droog, bruin blaadje op de grond valt...

Tim is boos! Als de blaadjes van de bomen vallen, wordt het winter. En Tim houdt echt niet van de winter. B r r r r r !

€ 14,99 Een speels maar kritisch prentenboek met wervelende, kleurrijke illustraties!

Maar Tijn is dolblij! Tijn is gek op de winter – de sneeuw, de kou, alles! Heerlijk!

ISBN: 978 90 483 2039 4

Kijk! Kijk!

Sporen in de sneeuw.

Wat denk jij: welk dier liep hier?

Met leuke weetjes over de dieren in dit prentenboek ISBN: 978 90 483 2055 4

www.vierwindstreken.com

Wat is het geheim van deze soep? €19,99

Nu verkrijgbaar in de (online) boekhandel Soep van de haas | ISBN 9789047630173

Adv 128x193-november-Winterse sferen.indd 1

26-10-2022 16:32

13 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

RECENSIES

JEUGD

JASON REYNOLDS

Sprintje naar grootheid Ken je die spanning voordat een sprint van start gaat?

Dat de concentratie is af te lezen van de gezichten van de sprinters, je de spieren strak ziet worden bij de aankondiging van de start, en dan uiteindelijk de explosie van kracht bij het startschot?

Een spanning waarmee Usain Bolt goed bekend is. Zo ook de gelijknamige hoofdpersoon van Ghost. Jason Reynolds schreef met deze jeugdroman niet alleen een ode aan sprinten, maar ook een ode aan familie.

OGLAYA DOUA Ghost is zijn hele leven al aan het rennen – vanaf het moment dat zijn vader jaren geleden een pistool op hem en zijn moeder richtte. En dat rennen, daar is hij heel goed in. Net zoals in de problemen komen. Met andere kinderen op school, met leraren of met een sportwinkel vanwege het stelen van sneakers. Dan wordt Ghost bij toeval ontdekt door de coach van een hardloopteam. Daar

Een jongen ‘met veel geschreeuw vanbinnen’.

leert hij hoe fijn het is om vrienden te hebben (ook al zijn ze raar) en hoe het voelt als iemand in je gelooft.

Reynolds las als kind nooit. Pas op zijn zeventiende las hij voor het eerst een boek helemaal uit. En toen realiseerde hij zich ook dat jongeren geen boeken lezen, niet omdat ze lezen niet leuk vinden, maar omdat ze een hekel hebben aan saaie boeken.

Dus besloot hij boeken te schrijven die niet saai zijn, maar gaan over gekleurde jongeren in Amerika en hun realiteit. Ghost is alleen daarom al verfrissend.

Wat dit boek ook zo leuk maakt, is BEN FRACTENBERG de vertelling. We volgen een twaalftjes’ van het team omschrijft hij het jarige jongen, op het eerste gezicht een heel gewone jongen, die ook met zelf als volgt: ‘En het voelde goed om me onderdeel van het team te voetrauma’s kampt en niet weet hoe len. Alsof ik er echt was – echt, écht hij daarmee om moet gaan. Een jonwas – als mezelf, maar met minder gen, zoals Ghost het zelf beschrijft, geschreeuw vanbinnen’. ‘met veel geschreeuw vanbinnen.’

Reynolds weet Ghost Ghost weet je op een een authentieke stem te heel toegankelijke geven die tegelijkertijd manier kennis te laten herkenbaar is. maken met de beleReynolds bouwt ook vingswereld van een goed de relaties op met jongere uit een slechte de teamleden en de buurt. En het doet je coach van het hardrealiseren dat iedereen loopteam waar Ghost een strijd vanbinnen lid van wordt. Reynolds voert. Best wel diep liefde voor sprinten is voor een jeugdboek, aan alles af te lezen op zonder dat het ooit de pagina’s. Langzaam belerend of zwaarmaar zeker ervaart moedig wordt. Wat Ghost steeds meer het mij betreft een goede warme gevoel van men- Jason Reynolds, Ghost, toevoeging aan een sen hebben die voor vertaling: Maria Posleeslijst voor eersteje klaar staan. Na een tema, Uitgeverij Condor, en tweedeklassers. etentje met de ‘groen208 pagina’s (€ 15,99)

Een onschuldig doelwit Shelena Shorts schets met haar boek De Kring een wereld als de onze, maar dan met een vleugje fantasie. Al eeuwenlang beschermt de familie Petrescu de samenleving tegen een groot gevaar: de halfbloeden. Maar blijft Vasi Petrescu zijn plicht trouw wanneer hem opgedragen wordt om een meisje uit te schakelen?

ADINDA GRAAFLAND Vasi Petrescu is een van de vele wachters die halfbloeden uitschakelen. Naast de wachters zitten er in het Genootschap dat de halfbloeden opspoort ook Zieners en Oudsten. De Zieners krijgen in hun visioenen te zien wie een halfbloed is en geven dat eens per maand door in De Kring, een maandelijkse bijeenkomst. De Oudsten leiden de hele organisatie.

Vasi Petrescu is gewend om halfbloe-

Vasi Petrescu is gewend om halfbloeden uit de weg te ruimen

degene die heeft besloten om Vasi den uit de weg te ruimen. Als hij de het meisje te geven, zonder uit te legopdracht krijgt om een meisje van gen waarom; wachters moeten niet zijn eigen leeftijd uit te schakelen, vragen, maar doen. De auteur maakt begint hij te twijfelen. Hij is een van Vasi’s gewetensworsteling erg realisde besten, maar hij zou nooit een tisch, door alle vragen die hij telkens meisje wat aandoen. En halfbloeden stelt en zijn trage reacties in somkunnen alleen maar mannen zijn.

Vasi gaat op onderzoek uit om erach- mige situaties. Daarnaast leef je ook mee met Riley. Ze leeft voortdurend ter te komen waarom Riley een in angst en vertrouwt Vasi toe dat ze doelwit van de wachters is. Hij onthet gevoel heeft dat ze langzaam gek dekt dat ze onschuldig is, maar dat wordt. Niet vreemd als je last hebt ze meer is dan een gewoon meisje. van rare nachtmerries en achterVasi worstelt met zijn gevoelens en met zijn loyaliteit aan de organisatie. volgd wordt door monsters.

Het helpt niet dat een van de Zieners Shorts brengt de wereld van Vasi vertelt dat een wachter hen allemaal goed tot leven. Zo beschrijft ze bijzal verraden. ‘Het is jouw verantvoorbeeld in detail hoe Vasi vecht, woordelijkheid om te zorgen dat waardoor je het gevoel het Genootschap het hebt ernaast te staan. verraad ongeschonden De gebeurtenissen doorstaat. Je kunt ons volgen elkaar snel op, nooit teleurstellen en je tot aan een verrassend moet het Genootschap slot. Het boek eindigt te allen tijde beschermet een cliffhanger. men. Koste wat het Het is dan ook te hopen kost.’ dat het boek een verHoewel het boek vanvolg gaat krijgen, want uit het perspectief van het gevaar is nog niet Vasi geschreven is, kun geweken en er kan je je ook inleven in de nog veel gebeuren met vele andere personaVasi. ‘En als laatste, ges die de schrijfster vertrouw altijd op je voorbij laat komen. instincten, wees op je Zoals Henri, de Oudste van de organisatie en Shelena Shorts, De Kring, hoede en weet dat we van je houden. We haddaardoor de leider. Hij vertaling: Rebecca van den niet om een betere bepaalt welke wachter Kaam, Dutch Venture zoon voor onze toewelke halfbloed moet Publishing, 260 pagina’s komst kunnen vragen.’ uitschakelen. Hij is (€ 18,95)

BOEKENKRANT TIPT Felinia en de verdwenen kinderen Sven strandt met zijn zeilboot op het onbekende eiland Yukonias.

Hij ontmoet Felinia, die op de vlucht is voor de soldaten van dictator de Snavel. Om aan de macht te blijven laat hij alle kinderen van het eiland opsluiten.

Sven en Felinia moeten de verdwenen kinderen zoeken. Tijdens hun zoektocht ontdekt Felinia dat ze niet is wie ze dacht dat ze was.

Gerard van Gemert, ­Felinia en de verdwenen kinderen, illustrator: Esther Rosier, Uitgeverij Clavis, 200 pagina’s (€ 18,95)

De pinguïnsint en andere dierenklazen Waarom zou Sinterklaas een mens moeten zijn? Wat dacht je van een ekstersint die het niet kan laten om zijn cadeautjes terug te stelen, de pinguïnsint die de Hollandse winter te warm vindt of een sinterschildpad die meer dan een eeuw doet over de reis vanuit Spanje.

Een boek met rijmverhalen over allerlei dierensinten.

Edward van de ­Vendel, De pinguïnsint en de andere dierenklazen, illustrator: Saskia Halfmouw, Uitgeverij Querido, 80 pagina’s (€ 16,99)

De kleren van Sinterklaas Anouk is in de wolken als ze op school aan haar vriendjes kan vertellen dat Sinterklaas bij haar komt logeren.

Echt waar! Ze heeft namelijk zelf gezien dat de koffer met de tabberd en de mijter in de logeerkamer op hem staat te wachten. En waar de kleren van Sinterklaas zijn, daar is Sinterklaas zelf ook. Een Paul Biegelklassieker met gloednieuwe illustraties van Sanne te Loo.

Paul Biegel, De kleren van Sinterklaas, illus­ traties: Sanne te Loo, Uitgeverij Gottmer, 32 pagina’s (€ 15,99)

Doodleuk Pippa Fitz-Amobi heeft geen zin in het moordmysteriefeestje van een vriend. Ze wil zich niet uitdossen in chique avondkleding uit de jaren twintig en vindt het maar niks dat ze moet doen alsof het dorp een eiland is dat Joy heet. Maar wanneer het spel begint, laat ze zich helemaal meesleuren. Ze speelt de rol van de detective.

Het ontrafelen van de moord is echter niet de enige zaak die haar bezighoudt.

Holly Jackson, Doodleuk, vertaling: H.C. Kaspersma, Uitgeverij Volt, 176 pagina’s (€ 11,99)

14 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

BOEKENKRANT TIPT

NON-FICTIE

RECENSIE

J.J. VOSKUIL

De kampschilders Tijdens de Tweede Wereldoorlog zitten kunstschilders Willem en Maria Hofker en Rudolf Bonnet in dezelfde jappenkampen op Celebes als de ouders van Jan Brokken. Op ingenieuze manier verweeft hij hun verhalen en schetst hij het rijke culturele leven in de jaren dertig op Bali, waar kunstenaars volop naartoe trokken en geïnspireerd raakten.

De Tweede Wereldoorlog maakte daar een einde aan.

Jan Brokken, De Kamp­ schilders, Uitgeverij Atlas Contact, 320 pagina’s (€ 26,99)

LEGO Biograaf Jens Andersen vertelt in LEGO het verhaal achter het speelgoed dat we allemaal kennen. Ieder jaar krijgen miljoenen kinderen doos LEGO cadeau en zijn er miljoenen volwassenen die een set kopen voor zichzelf.

Maar LEGO is meer dan de plastic blokjes die je op eindeloze manieren in elkaar kunt zetten. Dit boek vertelt het verhaal van een Deense familie die al meer dan negentig jaar dit wereldbedrijf runt.

Jens Anderson, LEGO. Het verhaal van het speelgoed van de eeuw, vertaling: Joost van der Meer en Bill Oostendorp, Uitgeverij Xander, 388 pagina’s (€ 29,99)

Alle Oekraïners die ik ken Journalist Olaf Koens reist door ­Oekraïne in de tegengestelde richting waarin alle Oekraïners het land ontvluchten. Hij spreekt familie en vrienden en reist langs frontlinies, veldhospitalen en mortuaria.

Wanneer hij in een uitpuilende evacuatietrein zit, beseft Koens dat hij de Oekraïners heeft onderschat. Hij begint de persoonlijke verhalen te noteren.

Olaf Koens, Alle Oekra­ ïners die ik ken (en een paar van wie ik alleen maar gehoord heb), Uitgeverij Nijgh & van Ditmar, 192 pagina’s (€ 17,50)

Doof!

Manon is een lichtneurotische scenario­ schrijver. Afgelopen jaren is ze behoorlijk doof geworden, maar dat heeft ze niet in de gaten. Steeds vaker gaan sociale gelegenheden stroef en moet ze excuus maken omdat ze iets niet goed begrepen heeft. Dat levert voor haar en haar gezin hilarische, maar pijnlijke situaties op. Een verhaal over het missen van muziek, en de schoonheid van stilte.

BERT NIENHUIS

‘Er zit iets tussen hem en de wereld’ Han (J.J.) Voskuil hield 65 jaar lang dagboeken bij, die de komende jaren in zeven delen worden gepubliceerd. In het eerste deel: Bijna een man volgen we de schrijver tijdens de Tweede Wereldoorlog en als student in Amsterdam. Bij de boekpresentatie in Spui25 blijkt dat het werk van de schrijver nog steeds een sensatie is. ‘Hij beheerste het instrument van de taal tot in zijn vingertoppen,’ zegt presentatrice Hanneke Groenteman daar.

HUGO JAGER

Manon Spierenburg, Doof! En waarom het zo lang duurde voordat ik erachter kwam, Uitgeverij Podium, 244 pagina’s (€ 21,99)

Wie begint te lezen, raakt onmiddellijk verzeild in de wondere wereld van Voskuil. Op de eerste bladzijden van het dagboek is Voskuil dertien jaar oud en gaat hij naar de lagere

school in Den Haag. De hoofdonderwijzer komt ter ore dat hij postzegels verzamelt. Daarop nodigt hij Han en zijn broertje uit. Als ze een blik werpen op zijn verzameling schrijft hij: ‘Met zo’n volwassen man voelde ik me slecht op mijn gemak en ik wist niet hoe ik moest reageren op wat hij ons liet zien.’ En even verder: ‘Ik

schaamde me en voelde me diep ongelukkig.’ Hier legt hij het mislukken van menselijk interacties onder een vergrootglas. De daarmee verbonden schaamte is een belangrijk thema in het gehele oeuvre van Voskuil.

Hanneke Groenteman interviewde de schrijver verschillende keren en

15 | BOEKENKRANT | OKTOBER 2022

NON-FICTIE

RECENSIE

‘Voskuil heeft ­geprobeerd zichzélf te modelleren naar ­Maarten ­Koning, zijn ­ideale zelfbeeld.’ zegt over dat terugkerende thema: ‘Schaamte is eigenlijk ook een hele grote egocentrische emotie. Want door die schaamte denk je dat iedereen jou aan het beoordelen is. Het is dus gek genoeg geen bescheiden emotie.’ Voor haar vormt dat ook het beeld dat ze heeft van de schrijver.

‘Het was geen bescheiden man. Het was een heel hooghartig iemand, die zijn hooghartigheid vermomde als bescheidenheid.’

Maarten Koning In de dagboeken draait het natuurlijk om Voskuil zelf, terwijl de hoofdpersoon van zijn autobiografische romancyclus Het Bureau toch echt Maarten Koning heet. Criticus Elsbeth Etty beaamt het belang van dat onderscheid bij de presentatie.

‘Maarten Koning is niet gemodelleerd naar Han Voskuil. Han Voskuil heeft geprobeerd zichzélf te modelleren naar Maarten Koning, zijn ideale zelfbeeld. Voskuil wilde zichzelf en zijn lezers laten geloven dat hij net zo zuiver en principieel was, maar dat was hij natuurlijk niet.’ Etty illustreert dat met een anekdote. Nadat ze een lezing hield over de eerste delen van Het bureau, ontving ze een handgeschreven kaartje van Voskuil. Daarop stond dat hij de in boekvorm uitgegeven lezing het beste vond van wat er tot nu toe over hem was geschreven. ‘Op dat moment realiseerde ik me dat ik een kritiekloze analyse van Voskuils oeuvre had gemaakt. Ik had hem kennelijk naar de mond gepraat. Ik merkte dat ik hem begon te ontlopen, ook omdat ik het plaatsvervangend gênant vond voor Voskuil dat hij het nodig vond om met een recensent te slijmen.’

Toch kwam ze Voskuil daarna weer tegen bij de uitreiking van de Libris Literatuur Prijs eind jaren negentig, waar ze hem tegen een collega-­ recensent hoorde zeggen: ‘Dank voor uw prachtige stuk. Het is het beste wat er tot nu toe over mijn werk geschreven is.’ Het laat zien dat de schrijver een zeker cynisme aan de dag legde tegenover diegenen die iets van zijn werk vonden. Je kunt je afvragen of dat een verachtelijke menselijke eigenschap is.

Geheimzinnig Dat werpt de vraag op hoe dichtbij we eigenlijk bij Voskuil zelf komen in de dagboeken. ‘Dat is het geheimzinnige bij Voskuil,’ zegt Groenteman.

‘Dat je bij de neus genomen wordt.

Zelfs als hij met dat obsessieve schrijven in zijn dagboek het niet kan laten je dichterbij te laten komen, ga je ook twijfelen: laat hij mij wel echt dichterbij komen? Er zit iets tussen hem en de wereld.’

Hoewel we ons van dat filter bewust moeten zijn, valt er veel te herkennen uit de romans. Prachtig is de beschrijving van de allereerste ontmoeting met zijn latere echtgenote Lousje in februari 1944: ‘Omdat ze ver van me af had gezeten, had ik tot op dat ogenblik geen aandacht aan

haar besteed, maar toen ik tegenover haar stond en vroeg of ik haar naar huis mocht brengen, was ik meteen verkocht. Ze had een grappige stem.

Ik gaf haar een arm, ze versprong om in de pas te komen waardoor het even leek of we zweefden.’

Lezers van Het Bureau kennen haar als de principiële en soms zelfs wat onredelijke vrouw van Maarten Koning: Nicolien. In het dagboek komen we helaas weinig te weten over de relatie tussen Han en Lousje. Dat heeft er waarschijnlijk mee te maken dat Lousje passages die haar niet bevielen uit het dagboek knipte, omdat ze vond zelf ook zeggenschap te hebben over de beschrijving van hun gezamenlijke leven.

Die vorm van censuur was Voskuil zelf niet welgevallig. Hij vond dat alle sjeu uit het verhaal was verdwenen. Overigens blijkt uit het dagboek ook dat Lousje haar man soms door dik en dun steunde. Bijvoorbeeld als Voskuil oppert een roman te willen schrijven. ‘Lousje is er rotsvast van overtuigd dat het me lukken zal. Zelf weet ik dat nog niet.’

Literaire aspiraties zijn ook een belangrijk thema als vriend Jaap voorstelt om een brievenboek te schrijven. De deceptie is enorm als Jaap het resultaat onder ogen krijgt: ‘“Jij moet op je donder hebben voor die brief!” zei hij agressief. Hij vond hem litteraire prietpraat, derderangs­ litteratuur, angst voor het experiment. Dat het mij vooral om de sfeer gaat, omdat ik niet bij machte ben directe mededelingen te doen, sprak hem niet aan.’ Een soortgelijke scène lezen we terug in de roman Bij nader inzien, waar studievriend Paul Dehoes aan Maarten vraagt een briefroman te beginnen, een project waar uiteindelijk niets van terechtkomt.

Dit eerste deel leest kortom als een ultiem Voskuiliaans avontuur. De manier waarop hij zijn eigen belevenissen in een literaire vorm giet, maakt hem een groot verhalenverteller. Hoe hij het onvermijdelijke falen van menselijke interacties onder de aandacht brengt. En schrijft over de verachtelijkheid van pretenties. Dat hij het woord ‘mieters’ gebruikt als een ode aan de rijkdom die herhaling biedt. Waar Groenteman en Etty lijken te twijfelen of hun sympathie volledig bij Voskuil ligt, kan ik alleen maar volmondig zeggen dat ik daar anders over denk.

J.J. Voskuil, Bijna een man. Dagboeken 1939-1955, Uitgeverij Van Oorschot Amsterdam, 688 pagina (€ 45,00)

CLARISSA WARD

ADAM DOBBY

Zoektocht naar menselijkheid In Op alle fronten maakt de Brits-Amerikaanse oorlogs- en rampencorrespondent Clarissa Ward de voorlopige balans op van haar carrière. Het levert een warm, indrukwekkend boek op over de grimmigste kanten van het menselijk bestaan.

MARTIJN VAN BRUGGEN Als de in Amerika studerende Clarissa Ward op tv ziet dat twee vliegtuigen zich in het World Trade Center boren, beseft ze dat ze veel te weinig betrokken is geweest bij wat er in de wereld gebeurt. Op slag bepaalt ze dat ze naar de frontlinie in het MiddenOosten moet. ‘Ik wilde tot de kern komen van de miscommunicatie die aan de basis lag van deze waanzin, deze wederzijdse ontmenselijking.’

De oorlogsjournaliste is geboren, al duurt het jaren voordat Ward zich omhoogwerkt van medewerker achter de schermen bij FOX tot hét buitenlandboegbeeld van CNN.

Ward schrijft over haar ­twijfels en haar eenzaamheid tijdens ­uitzendingen

tatie te laten blijken over de vrouwonvriendelijke milieus waarin ze zich begeeft en door grapjes te maken.

Ze is in staat in één zin een karakter te schetsen, bijvoorbeeld van de Schotse freelancecorrespondent David MacDougall, ‘die een wrang gevoel voor humor had en op al zijn eten mayonaise deed.’ Te allen tijde zoekt Ward naar menselijke trekjes in de ontmenselijkende wereld waarin ze zich begeeft. Het is onthutsend hoe vaak de auteur een colDe manier waarop Ward het verloop lega introduceert, om dan later mee van haar carrière beschrijft, is van te delen: op dag x werd y gedood. grote klasse. Zoals te verwachten Mij bekroop al lezende het wrange valt van een met prijzen overladen gevoel dat het maar beter is dat Ward journaliste doet de structuur van niet gewacht heeft met het schrijven Op alle fronten professioneel aan. van dit boek tot na haar pensioen.

Het boek begint met een spannende Je vraagt je af hoe ze het volhoudt, confrontatie met de vergiftiger van hoe ze zelfs na de geboorte van haar de Russische oppositieleider Aleksej eerste kind al snel weer naar Syrië Navalny. Meteen is duidelijk wat en Afghanistan trekt Wards werk inhoudt en om verslag te doen van hoeveel risico’s ze bereid de ellende. En hoe zit is te nemen. Daarna dat met de bewoners doet ze weliswaar chrovan conflictgebieden nologisch verslag van zelf? Een deel van het haar carrière, maar ook antwoord geeft Ward hier houdt ze de balans in een prachtige scène constant in de gaten. Na in een nachtclub in een meer afstandelijke, Beiroet, terwijl in de heldere uiteenzetting omgeving bombardevan het hoe en waarom menten plaatsvinden: van de oorlog in Syrië, ‘Maar tegen het eind volgt een scène midden van de avond danste in het strijdgewoel. ik ook. Mijn geest De professionaliteit was leeg en stil; mijn slaat nergens door lichaam was niet lannaar geliktheid. Ward Clarissa Ward, Op alle ger van mij. Misschien houdt het persoonlijk fronten. De leerschool overleef je zo tientallen door te schrijven over van een journalist, verjaren oorlog. Misschien haar twijfels en haar taling: Carla Zijlemaraakt het je pas als de eenzaamheid tijdens ker, Uitgeverij Pluim, muziek ophoudt.’ uitzendingen, door irri377 pagina’s (€ 24,99)

16 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

NON-FICTIE

KIJKJE IN DE KEUKEN

NADIA ZEROUALI

Wat is Het Gouden Kookboek waardig?

Eens per jaar wordt Het Gouden Kookboek uitgereikt, de prijs voor het beste Nederlandstalige kookboek van het afgelopen jaar. Een winnaar kiezen is niet makkelijk. Gelukkig bestaat er een jury die hierin een steentje bijdraagt: zij kiezen de genomineerden, jij de winnaar. ‘Je moet er honger van krijgen,’ aldus juryvoorzitter Nadia Zerouali.

ADINDA GRAAFLAND Van 4 tot en met 13 november vieren we de liefde voor het koken en lekker eten met de Kookboekenweek. Op vrijdagavond 4 november is de winnaar van Het Gouden Kookboek bekend gemaakt. Wij spraken op voorhand met oud-winnaar en juryvoorzitter Nadia Zerouali voor een kijkje in de keuken bij de jury.

Als oud-winnaar leeft ze erg mee met de kandidaten. Hoe is het voor haar om nu in de jury te zitten? ‘Heel leuk, maar ook heel moeilijk,’ begint Zerouali. ‘Want ik voel mee met al die kookboeken. Ik weet hoe je als auteur aan de andere kant zit te wachten of jouw boek geselecteerd wordt of niet. En hoe belangrijk het is dat je genomineerd wordt, omdat het zoveel deuren kan openen. Dus ik voel die druk en moet met pijn in mijn hart de boeken afwijzen die niet door mogen gaan.’

De ongrijpbare X-factor Naast Zerouali bestaat de jury uit Casper van Dijk, Sarriel Taus, Jonneke de Zeeuw en Bart van Aken. Zij hebben de longlist van tien kookboeken samengesteld uit ruim vijftig inzendingen, waar ze in een paar weken tijd doorheen hebben gebladerd. De longlist met de uiteindelijke tien genomineerden werd bekendgemaakt door Sarriel Taus en Nadia Zerouali in de podcast Het Naadje van de Taus. Daarna heeft de jury enkele weken de tijd gehad om de shortlist vast te stellen. Dat is een

‘Sommige boeken vallen af, omdat het niet lekker te koken was, of omdat de gerechten niet klopten’ GENOMINEERDEN:

lijst van vijf boeken die allemaal de titel Het Zilveren Kookboek krijgen.

Zerouali: ‘Dat gaat echt in heel goed overleg. We hebben hele fijne meetings. Het gaat heel democratisch: de meeste stemmen gelden. Daarna mag je een boek verdedigen waarvan je het zonde vindt dat het er niet doorheen is gekomen.’ Wat zijn daarbij de criteria? ‘We kijken sowieso naar de originaliteit en kwaliteit van de recepten. Dan kijken we ook naar de toekomstbestendigheid van het boek, de vormgeving en fotografie. Tot slot heb je nog de ongrijpbare X-factor: wat is mooi? Wat is Het Gouden Kookboek waardig? Dat doen we ook een beetje op gevoel.

Kookboeken schrijf je niet voor mij.

Ik kan al koken. Je schrijft het voor mensen die niet kunnen koken.

Daarom is het zo fijn dat we met z’n vijven zijn en het niet de persoonlijke mening is van één.’

Het was, volgens Nadia, moeilijk om van de longlist een shortlist te maken: ‘Vooral wat betreft het koken. Uit de tien genomineerde kookboeken hebben we recepten gekookt en daarover met elkaar gepraat. Dan vallen sommige boeken af, omdat het niet lekker te koken was, of de gerechten niet klopten, of het was onhandig zoeken in het recept. Van daaruit maakten we dan weer de top vijf.’

Watertanden De auteurs van de genomineerde boeken kozen vele verschillende en originele invalshoeken dit jaar, waardoor er veel variatie in de longlist en shortlist zit. Naast de ervaren auteurs die hun nieuwste titels inzonden, verschenen dit jaar ook weer boeken van getalenteerde debutanten. Voor het eerst in de geschiedenis van Het Gouden Kookboek bestaat de shortlist alleen uit vrouwelijke kookboekenschrijfsters.

Een bijzondere nominatie is bijvoorbeeld Van Boven in het wild, geschreven door Yvette van Boven. In het eerste deel van het boek praat de schrijfster over tientallen planten, besjes, blaadjes en wortels die je

KRO-NCRV

vaak in het wild kan vinden. In het tweede deel staan gevarieerde en originele recepten waar zowel de beginnende als de hobbykok mee uit de voeten kan.

Een ander boek op de shortlist is Java van Maureen Tan. Hierin behandelt Tan de hartige, pittige Oost-Javaanse keuken. Naast eenvoudige streetfood-recepten komen er onder andere ook uitgebreide dinnerpartygerechten aan bod. ‘De Javaanse keuken heeft alles in zich om wereldwijd the next big thing te worden. Dit boek laat duidelijk zien waarom,’ aldus het juryrapport.

Je zou denken dat de juryleden erg trek krijgen van het beoordelen van al die boeken. Dat kan Zerouali

beamen: ‘Gelukkig hebben we dan al wat gekookt, dus dan kun je het ook gaan eten. Dat is ook de bedoeling: een goed kookboek inspireert, informeert, neemt stelling, is visueel om van te watertanden, je moet er honger van krijgen en eruit willen koken.

Als het kookboek dát gevoel bij je oproept, dan zit je goed.’

Heeft Zerouali een nieuw favoriet recept ontdekt? ‘Ik heb heerlijk gekookt uit het boek Tofu van Emma de Thouars. Ik kijk nu met nieuwe ogen naar tofu. Het was eerst absoluut niet een lievelingsingrediënt van mij, maar nu wel. Ik heb ook heerlijk Javaans gekookt, dat had ik nog nooit zo uitgebreid gedaan. Dus dat zijn wel boeken en recepten die bij mij zijn blijven hangen.’

17 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

JASPER KOOL

NON-FICTIE

JANINE JANSEN

COLUMN ONZE TAAL

Woorden voor sneeuw De redactie van Onze Taal zet iedere maand een bijzonder taalboek in de schijnwerpers. Deze keer: 51 woorden voor sneeuw van Nancy Campbell.

RAYMOND NOË Een bekende taalmythe luidt dat Inuit wel vijftig woorden voor ‘sneeuw’ kennen. De mythe is allang ontkracht, maar de achterliggende gedachte is aansprekend: immers, waarom zou je geen vijftig woorden voor ‘sneeuw’ hebben met zoveel sneeuw om je heen?

De uitspraak stimuleerde de Britse schrijfster en poolreizigster Nancy Campbell tot het boek 51 woorden voor sneeuw, onder het motto ‘als de Inuit geen vijftig woorden voor sneeuw hebben, dan verzamel ik ze zelf wel’. Zo vond ze in het IJslands het woord hundslappadrífa (‘sneeuwvlokken zo groot als een hondenpoot’, je ziet ze zo voor je), en in het Fins tykky, een woord voor ‘dikke laag sneeuw op boomtakken’. En in het Koreaans het woord cheotnun, voor ‘de eerste sneeuw van het jaar’ – die ook gezien wordt als zegen voor jongverliefden.

Cheotnun – de eerste sneeuw van het jaar: een zegen voor jongverliefden.

Lunchen is lit!

Of je nu naar dat gezellige tentje op de hoek gaat, op je thuiswerkdag tijd maakt voor een lekkere tosti met de kinderen, of gewoon een lunch meeneemt naar de werkplek: het kan en mag allemaal. Want lekker lunchen is hip. Maar als je zelf wat maakt, vraagt dat natuurlijk de nodige voorbereiding. Daarvoor bieden de twee recente kookboeken Masterclass – Tosti en Lunch to go volop inspiratie.

Van een tosti tandoorikip tot een gezonde lunch van bloemkoolbeignets.

SABRINA DE WIT Jasper Kool is de eigenaar van het lunchrestaurant Happy Tosti, waar ruim de helft van het personeel een arbeidsbeperking heeft. Met de gedachte dat iedereen een tosti moet kunnen maken, is hij begonnen aan deze sociale tostiketen. Een kookboek over tosti’s kon dus niet uitblijven.

In Masterclass – Tosti deelt hij zijn klassiekers, maar weet hij je ook te verrassen: dit boek zit vol met ingrediënten die je niet vaak voorbij ziet komen, en al helemaal niet op een broodje! Neem bijvoorbeeld de tosti portobelloragout, of het tostitoetje van spekkoek met kersenchutney.

Sterker nog, niet alleen de ingrediënten voor de tosti’s zijn heel verschillend, ook de broodsoorten zijn dat: van intens bruinbrood tot brioche en desembrood. Kool weet zijn bevlo-

genheid om smaken te combineren tot een smaakbom goed over te brengen. Ik besluit ter plekke dat het dit weekend eens tijd wordt voor een tosti als de kinderen thuis zijn.

Met dit boek hoef je geen uren in de keuken te staan. Gewoon wat klein snijwerk, een goed tostiapparaat en klaar. De indeling is superhandig, al is het met zoveel keus moeilijk om te kiezen. Hij begint met klassiekers, dan volgen de hoofdstukken Trendy, Cheffy, Hollands, Spicy, Mediterraan en Werelds. Om te eindigen met Zoet, en voor erbij nog wat Dips en zo.

Ikzelf heb mijn tanden gezet in een tosti brie met perenstroop, waarbij de afwisseling hartig met zoet heerlijk is. Mijn kinderen gingen voor een wat veiligere optie, de simpele tosti salami.

Mijn kinderen gingen voor een wat veiligere optie, de simpele tosti salami. (courgette-fetaballetjes), bloemkoolbeignets, yogurt met granola en risolles met wortel en kool. Met zestig lunchrecepten heb je meer dan genoeg keus. Zelf heb ik gekozen voor roggebrood met kruidenkaas: heerlijk romig en een goede keuze om eens iets anders dan kaas op je ­roggebrood te doen. Verrassend lekker.

Deze twee kookboeken geven totaal verschillende lunchopties. Dat maakt het juist mooi. Ik zou kiezen voor veel gezonde lunches uit Lunch to go, om dan eens af en toe lekker uit de band te springen met een dikke tosti.

Want een lekkere lunch mag van dag tot dag verschillen. Juist de variatie op de boterham met kaas maakt dat we met smaak blijven eten.

Heb je wel even genoeg tosti’s gehad? Dan vind je in het boek Lunch to go van Janine Jansen gevarieerde en gezonde gerechten voor onderweg. Het zijn een soort feestjes in je broodtrommel. De gerechten zien er stuk voor stuk gezond uit, maar wie denkt ze even snel te maken heeft het mis. Je moet wel echt de handen uit de mouwen steken. Maar na de tijdsinvestering heb je wel een prachtige lunch.

Het boek geeft tips voor het preppen van je lunch, wat gezond is, tot welke lunchbox het fijnst is. De recepten zijn ingedeeld naar de seizoenen, en er is een hoofdstuk met speciale Jasper Kool, Master­ kinderrecepten. Enkele class – Tosti, Uitgeverij lekkere voorbeelden Carrera, 160 pagina’s zijn: haverballetjes, (€ 17,99) kolokithokeftedes

Janine Jansen, Lunch to go. Gezonde gerechten voor onderweg, Uitgeverij Luitingh-Sijthoff, 160 pagina’s (€ 18,99)

Het zijn allemaal ‘woorden met een verhaal’.

Die verhalen zijn soms wonderlijk, soms poëtisch, en soms gewoon leuk – maar je steekt er altijd wat van op. Bijvoorbeeld dat de Japanners een vrouwelijke sneeuwgeest kennen die yukionna heet, met wit haar, witte kleding en van een ijselijke schoonheid. Of dat de Nieuw-­Zeelandse Maori sneeuw zien als een ‘kind van regen en wind’, en dat we het Sanskriet-woord voor sneeuw, Himá, terugzien in de naam Himalaya, die letterlijk ‘verblijfplaats van de sneeuw’ betekent. Ook leren we wat Engelse suncups zijn (‘holtes in smeltende sneeuw­oppervlakken’), en wat het Amerikaanse gebarentaal-gebaar is voor ‘snowboarden’, enzovoorts, enzoverder.

Nancy Campbell, 51 woorden voor sneeuw, vertaling: Ed van Eeden, Uitgeverij Noordboek, 240 pagina’s (€ 22,50)

En voor wie zich afvroeg of er ook een Nederlands woord in het boek staat: Campbell schrijft over hagelslag (dat ook een in onbruik geraakt woord is voor hagel-neerslag) en over het Friese snie (maar dat stukje gaat – niet geheel verrassend – vooral over de Elfstedentocht).

Het Genootschap Onze Taal is een vereniging voor taalliefhebbers, dat elke maand het blad Onze Taal uitbrengt en daarnaast fungeert als Taaladviesdienst. Kijk voor meer informatie op:

www.onzetaal.nl.

DE PERS OVER DE WERELD VAN sOFIE

– Holly Moors, Moorsmagazine.com

Met zijn verrassende ideeën over de rol van religie in staat en samenleving ondermijnt Al-Farabi’s werk veel vooroordelen over de islam. Het toont niet alleen de rijkdom van de islamitische filosofische traditie, maar ook haar opmerkelijke tolerantie ten opzichte van vrijdenkers en van afwijkende meningen. Het boek heeft grote invloed gehad op Mozes Maimonides, en daardoor indirect ook op Spinoza.

– Scenarist Vincent Zabus in gesprek met Wilfred van de Poll in Trouw

“De nieuwe graphic novel-editie maakt de klassieker van Jostein Gaarder beter behapbaar. Het team van scenarist en illustrator slaagde er glansrijk in om de kern van Gaarders werk overeind te houden.

Een aanrader.”

– Pieter Beens, Reformatorisch Dagblad

“Een leuke, laagdrempelige manier om kennis te nemen van de geschiedenis van het westerse denken. En niet alleen dat, maar het verhaal slaagt er ook in duidelijk te maken hoe groot de invloed van dat denken op het handelen is geweest, het verklaart dus ook de geschiedenis in de brede zin van het woord.”

– Jos van Waterschoot, Het Stripschap

“Gaarder zei: ‘Filosofie is wel iets voor jou, lees, begin.’ Het was als een sleutel om een deur te openen, het gaf me toegang tot de filosofie. Als ik was begonnen met de Ethica van Spinoza of een boek van Kierkegaard, had ik het al gauw opgegeven.

Maar door Gaarders boek wilde ik méér.”

– Scenarist Vincent Zabus in gesprek met Wilfred van de Poll in Trouw

Hartmut Rosa analyseert onbeschikbaarheid als fundamentele voorwaarde voor het menselijk leven en de menselijke ervaring.

Als we beter willen begrijpen hoe we als moderne subjecten in de wereld staan, moeten we onderzoeken hoe we ons individueel, cultureel en institutioneel verhouden tot het onbeschikbare.

Rosa doet hiertoe een eerste aanzet, op zoek naar de voorwaarden voor een zinvol leven in moderne tijden.

20,5 cm

“Wat is dit goed gedaan, zeg. Heel authentiek en toch dicht bij het werk van de Noorse schrijver.

De auteurs pakken visueel uit door te spelen met het medium strip.

Een knap staaltje werk.”

27,5 cm

“Scenarist Vincent Zabus en tekenaar Nicoby hebben dit zo knap gedaan dat de cursus filosofie er nog een keer dubbel zo toegankelijk door geworden is. En dat is echt een verbluffende prestatie. Er is werkelijk optimaal gebruik gemaakt van het medium strip, want bepaalde filosofische ideeën worden hier in één oogopslag duidelijk door de visuele oplossingen die de tekenaar koos. Een absolute aanrader voor nieuwsgierige lezers van alle leeftijden.”

“Ik wilde jongere mensen iets aanreiken waarmee ze beter na kunnen denken over de wereld waarin ze volwassen worden, over de vragen die op ze afkomen. En laten zien dat er meer is dan alleen je mening en je gevoel, dat je kunt argumenteren.

Dat motiveerde me om dit boek te maken.”

★★★★★ – Cok Jouvenaar, Stripschrift

“De wereld van Sofie is niet, zoals helaas veel andere verstrippingen, een beknopte versie van het boek voorzien van plaatjes. Het is daarentegen een origineel en speels beeldverhaal waarin het oorspronkelijke verhaal op een volledig nieuwe en frisse manier wordt herverteld. Voor zowel kinderen als voor volwassenen het lezen waard.

Erg knap gedaan.”

264

’S PAGINA R LO FULL CO ,95 € 24

Vincent Zabus en Nicoby naar Jostein Gaarder De wereld van Sofie deel 1 (van 2): De filosofie, van Socrates tot Galileï isbn 978-94-93166-63-9 hardcover

www.scratch-books.com

– Hans van Soest, 9e Kunst

In Imperialisme bespreekt Hannah Arendt de maatschappelijke desintegratie vanaf 1870 tot aan de Eerste Wereldoorlog, die de voedingsbodem zou vormen voor het twintigste-eeuwse totalitarisme.

Centraal in haar analyse staan het overzeese kolonialisme van de Europese mogendheden, de racistische theorieën die in diezelfde tijd werden ontwikkeld en de ontheemding van tientallen miljoenen mensen na de Vrede van Versailles in 1919.

Deze titels zijn tot 23 december verkrijgbaar van €29,90 voor

€24,90

Verkrijgbaar in de (online) boekhandel en op boomfilosofie.nl

‘Een verrassend boeket van politiekfilosofische inzichten en historische details over drie onmogelijke heren met even onmogelijke ideeën.’

– Historisch Nieuwsblad ‘Herfried Munkler brengt Marx, Wagner en Nietzsche samen in verrassende analyses. Hij laat zien hoe hun revolutionaire ideeën tot stand kwamen en hoe die doorwerken in onze tijd.’ – Filosofie Magazine

19 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

FILOSOFIE

De filosofie-special van de Boekenkrant

INTERVIEW

HANS ACHTERHUIS

‘Hannah Arendts opvattingen over het totalitarisme zijn actueler dan ooit’ Hans Achterhuis (1942) heeft een vrolijk stemmend loopje.

Door een neurologische kink in de kabel voelt hij zijn voetzolen niet meer. Gelukkig koos hij lang geleden voor bedachtzaam formuleren en langzaam schrijven in plaats van een carrière als hordeloper. Op zijn tachtigste verjaardag trakteerde uitgever Lemniscaat hem op het boek Ik wil begrijpen. Achterhuis had wel eerst de 392 bladzijden zelf moeten schrijven.

Een gesprek met emeritus hoogleraar Hans Achterhuis aan zijn rommelige (zijn woorden) werktafel.

‘Maar, natuurlijk! Kijk eens naar dat portret van haar in mijn boekenkast, wat een beeldschone vrouw. En nee, mijn vrouw Tiny is nooit jaloers geweest. Zij begreep mijn bewondering en verraste mij zelfs met boeken van haar. Ik snapte ook altijd dat Heidegger verliefd op haar was.’

Is het gedachtengoed van Arendt niet al lang over de houdbaarheidsdatum heen?

‘Integendeel, haar opvattingen over onder andere totalitarisme zijn actueler dan ooit. Met haar inzichten kunnen we beter begrijpen wat er in Rusland en China gebeurt. Rusland had ik op basis van haar analyses absoluut meer moeten uitdiepen in mijn boek. Willem Alexander die een biertje met Putin drinkt – ik reken dat onze koning niet aan – maar daar hadden we voorzichtiger mee moeten zijn. Ook Merkel die meende dat handel met Rusland de onderlinge verhoudingen extra zou verbeteren, heeft zich glad vergist. Ach, waren wij niet allemaal blind? Alleen de Amerikaanse inlichtingendienst misschien niet.’

ROBERT VAN WEPEREN Vanwaar de titel Ik wil begrijpen?

‘Ich will verstehen is een titel van een boek van Hannah Arendt zelf. Als gevluchte Joodse filosofe heeft ze altijd het totalitarisme en de Holocaust willen doorgronden. Zelf wil ik ook begrijpen hoe mensen meegesleept worden door geweld. Rond de kroning van Beatrix zag ik hoe de ME keihard insloeg op vreedzame jongeren.

Waaronder mijn eigen studenten. Ik was verbijsterd. Op enig moment heb ik haar motto overgenomen, omdat ik bijvoorbeeld geen begrip had voor de aanslagen van 9/11 of de moord op Pim Fortuyn. Maar ik wilde het geweld wel begrijpen. Vooral dankzij haar boek Over geweld kan ik mij nu beter wapenen tegen dit aspect.’

Begrijpt u geweld nu beter?

‘Zeker. Ik begrijp nu bijvoorbeeld de noodzaak van geweld in Oekraïne.

Maar ik moet erkennen dat ik het Russische expansionisme, waar Hannah Arendt uitgebreid over heeft geschreven, volkomen heb onderschat. Ik dacht serieus dat dat passé was, iets van de jaren vijftig. Ik had in dit boek veel meer aandacht moeten besteden aan haar talrijke en duidelijke signalen.’

Heeft u zelfs weleens geweld gebruikt? Gevochten? Met servies gesmeten?

‘Nog nooit. Wel ben ik een keer van mijn fiets afgestapt toen een jonge

‘Ze is geen heilige, maar een goede vriendin waar je heerlijk mee in discussie kunt gaan.’ man zeer agressief tekeerging tegen zijn vriendin. Ik heb het in de gaten gehouden, en dat was gelukkig voldoende.’

Uw nieuwe boek gaat over de ‘onbekende’ Arendt. Wat zijn uw belangrijkste vondsten?

‘Haar Joodse, intellectuele achtergrond en haar verbondenheid met Israël zijn altijd onderbelicht gebleven. Net als de invloed van haar eerste man, Günther Stern. Daar ben ik in dit boek veel dieper op ingegaan.

Dat ik nieuwe dimensies van Arendt ontdekte, deed wat met me. Deze vrouw is door haar bekendheid van iedereen – maar door mijn ontdek-

kingen was ze toch net even iets meer van mij.’

Tot slot, uw boek is in pakweg vijf avonden uit te lezen, hoe lang heeft u hieraan gewerkt?

‘Ruim vijftig jaar. Ik ben eraan begonnen toen ze nog onontdekt was en heb er met vlagen aan gewerkt.

Soms een heel jaar niet. Tussendoor kwam Arendt steeds terug in mijn andere werken, maar nu is het dan toch gelukt.’

Wat waren hiervoor de belangrijkste bronnen voor u?

‘Haar denkdagboek, waarin ze haar gedachten noteerde en de ontwikkeling van haar denken probeerde te duiden. Verder het boek De cata­ combe van Molussië van Günther Anders, waar zij nauw bij betrokken was. En de briefwisseling met haar goede vriend Gershom Scholem.’

U zag het talent van Hannah Arendt lang voordat ze internationaal erkend werd. Hoe kwam dat?

‘Ik was meteen gefascineerd door het feit dat ze altijd dicht bij haar eigen ervaringen blijft en daar dan over filosofeert. Dat maakt haar meteen extra toegankelijk. Ze is geen heilige, maar een goede vriendin waar je heerlijk mee in discussie kunt gaan.’

Vriendin…? Bent u wel eens heimelijk verliefd geweest op deze vrouw, die ook H.A. als initialen heeft?

Hans Achterhuis, Ik wil begrijpen. De onbekende Hannah Arendt, Uitgeverij Lemniscaat, 390 pagina’s (€ 29,99)

20 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

FILOSOFIE

RECENSIES

Zonder angst, geen moed Wat hebben Florence Nightingale, Barack Obama en Julius Caesar met elkaar gemeen? Dat ze moed verkiezen boven angst. In Geluk is met de dapperen van de Amerikaanse stoïcijn en bestsellerauteur Ryan Holiday leert hij je alles over de deugd moed, boven jezelf uitstijgen en de onbekende wereld betreden.

PAULINE PATER

Ryan Holiday, Het geluk is met de dapperen.

Overwin angst en leidt een moediger leven, vertaling: Elisabeth van Borselen, Uitgeverij Lev., 296 pagina’s (€ 22,99)

Holiday schreef eerder over de praktische toepassingen van de stoïcijnse filosofie in zijn bestsellers als De dagelijkse stoïcijn en Het obstakel is de weg. In Geluk is met de dapperen ziet hij angst als het signaal dat je het juiste doet. Hij werpt zich toe op de meest fundamentele deugd: moed. Iets doen wat nog niet eerder is gedaan, is moedig. Moedig zijn is

bang zijn en het toch doen, omdat het nodig is.

Holiday geeft aan dat ieder mens een missie heeft. Deze missie wordt duidelijk als je op een dag wordt geroepen om het juiste te doen. Stel je voor: op een dag beland je in een moeilijke situatie. Iedereen zegt a, maar jij weet zeker dat het b is. Je hebt de keuze: of je gaat mee met de menigte en je kiest voor a, of je volgt jouw intuïtie en kennis en je gaat voor b.

Wat is het makkelijkst? Kiezen voor a. Het is het meest veilig, je blijft zo bij de groep en je hoeft zo geen verantwoordelijkheid te dragen. Alleen wat is nodig? Kiezen voor b. Vooral als jij weet dat dit juist is. Dit is een voorbeeld van een moment waarin jij wordt opgeroepen om moedig te zijn. Om dapperheid te tonen. Op dit moment wordt jij opgeroepen om jouw missie te vervullen.

‘Neem de verantwoordelijkheid in deze wereld, dat is alles wat we van je vragen. “Het is niet mijn schuld.”

“Het is niet mijn probleem.” “Mij

moet je niet aankijken.” Deze zinnen mogen niet in je woordenschat voorkomen. Niet als je grote dingen wilt doen. Alleen als je een lafaard bent, zeg je dit soort dingen. “De bereidheid om verantwoordelijkheid voor je eigen leven te nemen,” stelde Joan Didion vast, “is de bron waaruit zelfrespect opwelt.” Aan de voordelen van het leiderschap hangt een prijskaartje. De belasting op moed is hoog. Je moet de kritiek kunnen verdragen.’

In ruil voor moedig zijn, krijg je volgens Holiday voldoening en heldhaftigheid. Je vindt er berusting, omdat jij het juiste hebt gedaan. Iets niet hebben gedaan, je niet hebben uitgesproken, terwijl je het wel had kunnen doen, blijft aan je knagen. Je kan het wegdrukken, maar het kan je weer overvallen op onverwachte momenten. Door moedig te zijn, voorkom je dit.

In het boek wordt je meegenomen naar het Romeinse rijk, langs moedige leiders van heel lang geleden en wat recentere zoals de Amerikaanse

‘De bereidheid om verantwoordelijkheid voor je eigen leven te nemen, is de bron waaruit zelfrespect opwelt.’ schrijver John Steinbeck, de Duitse kerkleider en verzetsstrijder tegen het nazisme Dietrich Bonhoeffer en de abolitionist Frederik Douglas.

Holiday is uitgesproken, eerlijk en motiverend. Soms wat langdradig, maar uiteindelijk to-the-point. Wil je leren dansen met je angst? Moedig zijn? Ooit op je sterfbed liggen en weten dat je het juiste hebt gedaan?

Dit boek is een stap in die richting.

Pak het op tijdens een koude herfst­ avond, terwijl de regen tegen de ruit tikt en je het vuurtje van je hart langzaam weer opstookt door de motiverende woorden van Ryan Holiday.

De uitvinding van mijzelf In haar fenomenale biografie De uitvinding van de natuur volgde Andrea Wulf de Duitse ontdekkingsreiziger Alexander von Humboldt en zijn expedities in de vroege negentiende eeuw. Haar nieuwe boek Rebelse genieën richt zich hoofdzakelijk op de jaren voorafgaand aan Von Humboldts reizen, en op de groep mensen met wie hij in het liberale universiteitsstadje Jena de basis legde voor de Romantiek.

YANNICK SCHUELER De zogenaamde Jenakring was eind achttiende eeuw een nogal kleurrijk en gevarieerd gezelschap, met naast Von Humboldt en zijn broer Wilhelm ook de schrijvers August Wilhelm en Friedrich Schlegel, de toneelschrijver Schiller, de denkers Fichte en Schelling, de dichter Novalis en niemand minder dan Goethe. Maar als er iemand als centraal personage aangewezen moet worden, dan is dat Caroline Böhmer-Schlegel-Schelling,

De persoonlijke ervaring werd de drijvende kracht achter ons begrip van de wereld.

een vrouw die, voordat ze in Jena aankomt, al een heel leven achter de rug heeft. Wulf portretteert haar als een intelligente, vrijgevochten vrouw wier ‘esprit’ het hoogste gezag van de groep was: ‘Haar gedachten, ideeën en suggesties vormden de spil van het werk en de ambities van de vriendenkring,’ schrijft Wulf, ‘maar terwijl de rest probeerde een stuk land te claimen om er een vlag te planten, was Caroline als een rivier die door het landschap stroomde en droge grond veranderde in vruchtbare akkers.’

Geïnspireerd door het inzicht van de Duitse verlichtingsdenker Immanuel Kant dat de wereld alleen kenbaar is door het filter van de eigen geest, en door de idealen van de kersverse Franse Revolutie, begon SASKIA MANNERS de Jena-kring zich te focussen op het ik. De bevrijding van dit ik, niet alleen uit verstikkende maatschappelijke en religieuze dwangbuizen, maar ook uit ongelukkige huwelijken en saaie carrières, kwam centraal te staan. De persoonlijke ervaring werd de drijvende kracht achter ons begrip van de wereld.

Waar de natuurwetenschappen de objectieve helft van ons natuurbeeld schiepen, werd dit beeld voltooid door de kunsten met hun Andrea Wulf, Rebelse subjectieve blik. Het genieën, vertaling: Fenindividualisme, waar nie Steenhuis en Nannie we als maatschappij de Nijs Bik-Plasman, nog steeds de al dan Uitgeverij Atlas Contact, niet wrange vruchten 608 pagina’s (€ 39,99)

Andrea Wulf

van plukken, vond hier in Jena zijn oorsprong, betoogt Wulf.

Toch is Rebelse genieën absoluut geen droge uiteenzetting van de verscheidene tinten waarin de Romantische filosofie tot wasdom kwam. Wulf houdt zich aan het credo van de stroming dat een volledig beeld alleen door het persoonlijke kan ontstaan. En dus schetst de auteur een zinnelijk beeld van Jena, en zet ze een evenzeer levendige studie neer van haar idealistische inwoners, die

als Titaantjes over de pleinen flaneren, drinken in de kroeg en ijsberen op hun studeerkamers. Vol vaart schrijft Wulf over het korte lontje van de arrogante Fichte, over Novalis die zich na het sterfbed van zijn verloofde letterlijk probeert dood te denken, over de rotte appels die de ziekelijke Schiller in zijn bureaulade verstopt, en over de kinderachtige ruzies en onderlinge affaires die deze slangenkuil van een groep regelmatig opbraken. Soms waren zijn vrienden wat al te veel met hun ik bezig, vond Goethe, die tot het bittere einde als een pater familias boven de kring uittorende.

Zouden we niet allemaal een roman van ons leven moeten maken, vroeg Novalis aan Caroline. Andrea Wulf lijkt in haar schitterende boek aan deze oproep te hebben beantwoord.

21 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

FILOSOFIE

INTERVIEW

FEMKE SCHAVEMAKER

Ga je mee de vragen achterna?

Kinderen hebben vaak van nature een filosofische blik, omdat ze bij alles wat ze zien en horen ‘Waarom?’ vragen.

Nog niets is vanzelfsprekend.

Naarmate we ouder worden, denken we steeds meer te weten. Maar is dat eigenlijk wel zo? Wat als je geen idee hebt waar het allemaal om draait (is dat erg?) brengt een ode aan het niet-weten.

MIRJAM MULDER Deze gedachtenbundel van schrijver en filosoof Femke Schavemaker en dichter Jesse Laport stelt vragen, maar geeft geen antwoorden. Wie bepaalt wat onkruid is? Heb jij mij misschien gezien? Wat is de waarde van de Aarde? Met gedichten, gedachten en beelden geven de auteurs nieuwe, filosofische perspectieven op thema’s als vertrouwen, verlies, dankbaarheid en verwondering. Schavemaker vertelt welke rol niet-weten in haar leven speelt.

Kun je iets vertellen over hoe en waarom dit boek tot stand is gekomen?

‘De totstandkoming van het boek was even wonderlijk als het boek zelf. Ik werd door reclamebureau ZEAL gevraagd om aan een boek voor Iederal te werken. Zij organiseren events op het gebied van zingeving, ik had eerder al eens radiocommercials voor ze geschreven. Ze vroegen me een vertaalslag te maken van het boek Leven in liefde, dat hun gedachtegoed vrij uitgebreid verwoordt. Ik zag het echt als een schrijfklus. Het zou een Iederal-boek worden, mijn

Wat hoop je dat mensen uit dit boek halen?

‘Ik zou soms willen dat zelfdenkendheid of keuzebewustzijn een vak op school was. Dat je je van jongs af aan bewust leert worden van de beïnvloeding van anderen. Media, maatschappij, mensen met en vooral bij wie je opgroeit. Dat je je daartoe kan verhouden, wel of niet in hun denkbeelden mee kan gaan.

Want ook al kunnen anderen soms van je vragen, verlangen of eisen iets te doen, wat je denkt en voelt, dat is helemaal aan jou. Van jou.

Ik hoop dat deze bundel daar wat inspiratie voor biedt.’

naam zou er niet in voorkomen.

Maar ik maakte de teksten steeds persoonlijker, eigende me het steeds meer toe. Niet alleen in vorm, ook inhoudelijk. Die ruimte kreeg ik in alle opzichten.’

Je hebt het boek samen met dichter Jesse Laport gemaakt. Hoe ging die samenwerking? Wat hebben jullie van elkaar geleerd? ‘“Weer niets geleerd,” zou het meest passende antwoord vanuit deze bundel zijn. Jesse en ik hebben volledig langs elkaar heen geschreven. Hij werd ook door het bureau benaderd en schreef twaalf gedichten die door het boek heen lopen. Er staan nergens namen bij, dus ik wens je veel succes met het uitpluizen van wie wat schreef. Als dat er al toe deed.

En zijn mijn teksten gedachten of ook gedichten? Geen idee. Ik heb wel bewondering voor het optimisme in Jesses werk, zijn gedichten lopen altijd goed af. Ze zijn ook wat helderder en ronder dan mijn teksten.’

Je bent schrijver en werkt in de reclamewereld, maar hebt ook filosofie gestudeerd. Welke rol speelt filosofie in jouw dagelijks leven en bij je werk?

‘Ik zou bijna zeggen: de hoofdrol. Ik heb een filosofische instelling en dat sijpelt in alles wat ik denk en doe door. Het uit zich vooral in het omdraaien, omdenken en doorvragen. En het tijdelijk omarmen van een theorie. Tijdens mijn studie vond ik het heerlijk om me helemaal onder te dompelen in een stroming om er het volgende trimester weer volledig afstand van te nemen en met een nieuw vak een nieuwe waarheid een kans te geven. Dat doe ik nog steeds. Daarom past die reclame wel bij me. Steeds nieuwe opdrachtgevers met andere verhalen

PIETER EIKEBOOM

‘Je weet het niet, maar hoe heerlijk is het om op onderzoek uit te gaan!’

Er worden veel vragen gesteld in dit boek. Wat is jouw favoriete vraag? ‘“Waar blijven dromen als ze uitkomen?” Ik kan daar echt van wakker liggen. Want een droom hebben geeft je richting, focus, kracht. Waar blijft die dan daarna? Bedenk je dan weer een nieuwe droom? En geeft die dan weer dezelfde gedrevenheid?

Ik weet het niet.’

en andere problemen.’

Dit boek is een ode aan het niet­ weten. Wat is daarvan volgens jou het belang?

‘Als ik op dit moment ergens in geloof, dan is het wel dat het tijd is om kennis te relativeren. Ik studeerde metafysica, wat per definitie gaat over dat wat de ervaring ontstijgt, dus dat wat we niet weten.

Daar zijn boekenkasten over volgeschreven. Het levert de prachtigste theorieën op. Ik denk dat we van die houding kunnen leren. Je weet het niet, maar hoe heerlijk is het om op onderzoek uit te gaan! Om je te blijven verwonderen. Om anderen te vragen hoe zij het zien. Om open te blijven staan voor wat je niet weet.’

Femke Schavemaker en Jesse Laport, Wat als je geen idee hebt waar het alle­ maal om draait (is dat erg?), uitgave van Iederal, 132 pagina’s (€ 20,99)

22 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

FILOSOFIE

SOFIE

RECENSIE

Sofie denkt buiten de kaders De wereld van Sofie van Jostein Gaarder is al bijna vijftig jaar een geliefd boek bij zowel kinderen als volwassenen. De Nederlandse versie van het dikke boek waarin op een begrijpelijke manier de geschiedenis van de filosofe wordt verteld, is al aan de 75e druk toe. Het leek onmogelijk om een stripversie van dit boek te maken, maar het is schrijver Vincent Zabus en tekenaar Nicoby gelukt! Ze volgen niet alleen het oorspronkelijke verhaal, maar voegen er ook iets extra’s aan toe.

ze met Aristoteles en ze ontdekt wat cynisme oorspronkelijk betekent. Onderweg worden veel vragen gesteld en beantwoord, maar een vraag blijft tot voorbij de helft van het boek: wie stuurt haar steeds de aanwijzingen voor haar volgende reis? De mysterieuze filosoof maakt zich bekend als Alberto en hij laat Sofie zien hoe er na de oudheid in de donkere middeleeuwen gedacht werd, een tijd waarin theologie en filosofie dicht tegen elkaar aan lagen.

Eigentijds Het lijkt een onmogelijke opgave om Gaarders meer dan 500 pagina’s dikke roman om te zetten naar een verhaal in beelden, maar het is schrijver Vincent Zabus en tekenaar Nicoby heel goed gelukt. Hun versie van De wereld van Sofie is niet het uittreksel van een roman voorzien van erg veel plaatjes, maar een frisse, vlot leesbare en eigentijdse HANS POLS hervertelling van het oorspronkelijke verhaal waar Nicoby en Zabus bovenSofie Amundsen komt dien een extra laag aan toevoegden. op een dag terug van Ze laten Sofie leven in de tijd van nu, school. Er is niemand ze maakt zich zorgen om de opwarthuis. Op tafel ligt de ming van de aarde, heeft haar bedenpost met daartussen kingen bij het vrouwbeeld van de een envelop met haar naam erop. oude filosofen en ook corona komt Sofie opent de envelop en leest: even ter sprake.

‘Wie ben jij?’ Dat zet haar aan het Maar wat de stripversie extra leuk denken. Want, inderdaad, wie is zij maakt, is dat er optimaal gebruik eigenlijk? Lopend door het huis en de tuin vindt ze nog een aantal enve- wordt gemaakt van de mogelijkheden die het loppen met haar naam stripmedium biedt. erop. In de eerste zit Tekeningen en letteweer een vel met een ring staan volledig vraag: ‘Waar komt de in dienst van het wereld vandaan?’ De verhaal: een mooi volgende envelop is voorbeeld hiervan is dikker. Het is een pak de uit Legosteentjes papieren met op de bestaande bovenste pagina een Democritus, en er titel: ‘Cursus filosofie’ wordt letterlijk buiten en de waarschuwing: de kaders gedacht. ‘zeer voorzichtig behanNet als bijvoorbeeld delen’. Zo begint Sofies Fred (in Philémon) en serie reizen door de de filosofische striptijd en door de geschieVincent Zabus & Nicoby maker Marc-Antoine denis van de filosofie. naar Jostein Gaarder, Mathieu (Maurits Voor haar eerste reis De wereld van Sofie 1.

Cornelis van Esk, komt ze vanuit haar De filosofie, van Socra­ gevangen in dromen) tuin terecht in de oudtes tot Galilei, vertaling: speelt Nicoby met de heid, waar ze in contact W. Davids, Uitgeverij grenzen en mogelijkkomt met de natuurfiScratch, 264 pagina’s heden van het striplosofen (Parmenides, (€ 24,95) medium: Sofie bladert Heraclitus, Empedocles bijvoorbeeld terug in het boek of ze en de drie filosofen van Milete). Na klimt op de letters van een hoofdelke reis keert Sofie terug naar huis stuktitel. Uit alles in dit boek blijkt waar ze de volgende dag weer een dat Zabus en Nicoby de roman van nieuwe aanwijzing vindt die haar Gaarder kennen en ervan houden. terugbrengt in de tijd. Ze ontmoet Ze maakten van een mooi boek een onder andere de sofisten, gaat met even mooie bewerking die op zich Plato een grot in waar ze uitleg krijgt al leuk is om te lezen, maar ook over zijn ideeënwereld. Later praat uitnodigt om Gaarders roman ter hand te nemen. Voor wie de roman al heeft gelezen, is deze stripversie ook heel leuk om te lezen door de extra lagen die de makers aan het verhaal toevoegen. Dat geeft deze stripversie meerwaarde. Op de laatste pagina’s van dit boek zijn we aanbeland in de tijd van de barok.

Dat is ook het moment waarop Sofie zich er van bewust wordt dat ze een personages is in een boek – en dat dit boek pas het eerste deel van het verhaal is.

Sofie maakt zich zorgen om klimaatverandering en heeft haar bedenkingen bij het vrouwbeeld van de oude filosofen

23 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

INTERVIEW

FILOSOFIE

PETER HENK STEENHUIS EN RENÉ TEN BOS

Voor voetbalfans en filosofieliefhebbers?

In Hooghouden wordt filosoof René ten Bos door Trouw-journalist Peter Henk Steenhuis uitgedaagd om na te denken over… voetbal. En dat is de eerste keer dat zoiets in Nederland op papier wordt gezet! Ten Bos: ‘Voetbal verbindt heel veel mensen, ongeacht geloof, herkomst of status.’

Het resultaat van jullie samenwerking, Hooghouden, is opgezet als een vraag- en antwoordspel tussen journalist en filosoof. Waarom hebben jullie die conversaties niet als uitgangspunt genomen?

Steenhuis: ‘Dialogen worden snel gekeuvel. Het was mijn taak de vraag te stellen die de lezer zich zou stellen.

Ik heb me in het boek dus weggecijferd ten gunste van René.’

Ten Bos: ‘Voor mij was dat een goede les in onbescheidenheid. In werkelijkheid was het meer een dialoog: Henk gaf me goede ideeën en daar reageerde ik dan weer op.’

Steenhuis: ‘René heeft echt een waanzinnige kennis van voetbal.

Om in de beeldspraak van het boek te blijven: ik hoef maar een bal-

René Ten Bos en Peter Henk Steenhuis, Hooghouden. Denken over voetbal, Uitgeverij Boom, 224 pagina’s (€ 22,90)

Liefde of vriendschap?

Paul van Tongeren is emeritus-hoogleraar filosofie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en de Katholieke Universiteit Leuven. Hij schrijft columns voor de Boekenkrant en de BKFilosofie.

PAUL VAN TONGEREN

ANTAL GIESBERS Ten Bos en Steenhuis leerden elkaar kennen in 2017, toen Ten Bos benoemd werd tot Denker des Vaderlands.

‘Ik stond mede aan de wieg van die verkiezing,’ zegt Steenhuis, ‘het was mijn taak om Ten Bos te begeleiden.

We kwamen erachter dat we allebei een passie voor voetbal hebben, en tijdens het EK van 2018 hebben we samen een aantal aardige columns in Trouw gepubliceerd.’ Ten Bos vult aan: ‘Dat was een erg prettige samenwerking, die leidde tot de gedachte om een filosofisch boek te schrijven over voetbal op basis van conversaties.’

COLUMN

SANDER HEEZEN

letje op te gooien of hij gaat het hooghouden.’

Waarom besloten jullie juist een filosofisch boek over voetbal te schrijven?

Ten Bos: ‘Ten eerste omdat er in het Nederlandse taalgebied nog nooit een filosoof iets over voetbal gezegd heeft. In het buitenland zie je het meer, maar ook daar slechts mondjesmaat. Voor mij was het een poging om in een lacune te voorzien.’

Steenhuis: ‘Wij zijn beiden enthousiast over zogeheten publieksfilosofie, waarbij je probeert om filosofie toegankelijk te maken voor een breed publiek. Als journalist trekt mij dat aan, want filosofie is liefde voor het denken.’

Ten Bos: ‘De beau monde kijkt met dedain neer op voetbal. Ook veel filosofen doen dat. Ik vind dat onzin.

Zoals de filosoof Gilles Deleuze zei: “De oorsprong van filosofie ligt buiten de filosofie.” Ik vind het dus erg belangrijk dat filosofen zich bezighouden met dingen die niet des filosoofs zijn. Over kunst wordt veel gereflecteerd, over sport heel weinig.

Terwijl voetbal heel veel mensen verbindt, ongeacht geloof, herkomst of status. En de wens om een bal hoog te houden is vergelijkbaar met iets op een piano te spelen.’

Wat is er zo bijzonder aan voetbal?

Ten Bos: ‘Voetbal is een rare, tegennatuurlijke sport. Je mag niks met je handen doen. Dat is toch vreemd? Maar intussen werkt het heel aanstekelijk. Dat geldt niet alleen voor voetballiefhebbers.

Onlangs nam ik mijn bonuszoon mee, die korfbal speelt. Het was verbazingwekkend hoe snel ook hij helemaal in het spel opging.’

Steenhuis: ‘Ik vind het de moeite waard dat je in een gesprek over voetbal verder komt dan de clichés.

Want we gebruiken allerlei uitdrukkingen die iets zeggen – maar

‘Camus, de grootste existentialist, zegt dat hij alles over moraliteit en verplichtingen leerde op het voetbalveld’ wát precies? Als ik zeg: “Hij ging te weinig de diepte in”, wat is dan die diepte? Op het moment dat je verder kijkt dan de clichés, wordt filosofie over voetbal interessant.’

Ten Bos: ‘Alle culturele inspanningen zijn pogingen om het absolute van de werkelijkheid door zingeving op afstand te houden. Voetbal stelt mensen in staat die realiteit van pandemie en oorlog van zich af te schuiven. Tegelijkertijd word je door voetbal getest, geestelijk en lichamelijk. Camus, de grootste existentialist, zegt dat hij alles over moraliteit en verplichtingen leerde op het voetbalveld.’

Is dit boek met name bedoelt voor voetbalfans, of voor filosofieliefhebbers?

Steenhuis: ‘Ons lezerspubliek is iedereen met een bredere blik die geïnteresseerd is in voetbal. We horen zelfs van lezers die niet van voetbal houden, maar het toch een leuk boek vonden en er behoorlijk wat filosofie door hebben opgestoken.’

Ten Bos: ‘Toen we het boek ten doop hielden bij FC Twente, zei een lokaal bekende supporter, Jopie, tegen me dat hij het boek wel moeilijk vond, maar het toch helemaal gelezen had.

Het was heel leuk om het boek te schrijven. Als je wilt nadenken over voetbal, dan helpt het boek je een handje. Maar het is ook een boek om te lachen!’

Voor mijn boek over vriendschap ging ik na wat filosofen zoal over dit thema hadden geschreven. Een van de opvallendste conclusies was dat vrijwel iedereen de vriendschap als hoogste goed beschouwde. Toen ik eens door een journalist geïnterviewd werd over dat boek, kreeg ik onder andere deze vraag voorgelegd: wat is het verschil tussen vriendschap en liefde? En met die vraag werd gesuggereerd dat de liefde bij ons toch hoger staat aangeschreven dan de vriendschap.

Die suggestie is niet verrassend: onze cultuur bezingt en prijst de liefde in alle toonaarden. Van alle songs die je op de radio hoort, gaat meer dan de helft op een of andere manier over de liefde.

Maar tegelijkertijd is de vraag naar het verschil tussen vriendschap en liefde wel vreemd, als je bedenkt dat vriendschap toch ook een soort liefde is. Het Latijnse woord voor vriendschap, amicitia, stamt van het werkwoord amare, ‘liefhebben’; het Griekse woord philia stamt van philein, dat diezelfde betekenis heeft. En zelfs ons Nederlandse woord ‘vriend’ is etymologisch verwant met het werkwoord ‘vrijen’. Vriend-zijn betekent toch houden van je vriend. De gestelde vraag roept dus een wedervraag op: welke liefde bedoel je als je ‘liefde’ van ‘vriendschap’ onderscheidt? Het antwoord zal duidelijk zijn. Vriendschap kun je met velen hebben, liefde is selectiever. Vriendschap is elkaar graag zien, samen dingen ondernemen, geen geheimen voor elkaar hebben. Met liefde bedoelen we dat allemaal ook, maar dan eerder in een exclusieve verhouding tussen partners, partners die – anders dan vrienden – ook met elkaar naar bed gaan, die gaan samenwonen, misschien zelfs kinderen krijgen. De journalist aan wie ik dit antwoord gaf, trok zelf de conclusie: ‘Wat we liefde noemen, is dus eigenlijk vriendschap plus seks en een hypotheek.’ Tja, en als je het zo zegt, is meteen duidelijk waarom al die filosofen de vriendschap hoger plaatsen dan de partnerrelatie. Want de hypotheek is een last, en seks kan heel plezierig zijn, maar het verlangen ernaar geeft ook een heleboel onrust en ongemak. Dat laatste herken ik in het antwoord dat ik in de filosofie vond op de vraag naar het verschil tussen de twee: vrienden zijn – als het goed is – één ziel in twee lichamen, minnaars zijn twee zielen die proberen één lichaam te worden. Dat laatste lijkt makkelijker, maar blijkt iedere keer opnieuw weer gauw voorbij te zijn. Of zoals het bekende adagium luidt: omne animal triste post coïtum.

‘Wat we liefde noemen, is vriendschap plus seks en een hypotheek.’

www.paulvantongeren.nl

Duizenden jaren lang hebben twee vrouwen de schuld gekregen van de val van een machtige beschaving – nu is het tijd om hun kant van het verhaal te horen.

Als prinsessen van Sparta hebben Helena en Klytaimnestra niets anders gekend dan luxe en overvloed. Zulke voorrechten komen echter met een hoge prijs. Als meisjes worden ze gescheiden en uitgehuwelijkt aan de legendarische buitenlandse koningen Agamemnon en Menelaos.

Het is hun plicht de erfgenamen te baren die de maatschappij eist en de zachtmoedige, onderdanige koninginnen te zijn die hun mannen verwachten. Wanneer het gewicht van de verwaarlozing, wreedheid en ambitie van hun echtgenoten echter te zwaar wordt om te dragen, komen beiden in verzet tegen de beperkingen die hun worden opgelegd.

‘Zowel lezers die bekend zijn met de mythologie als degenen voor wie dit klassieke verhaal nieuw is, zullen ademloos de bladzijden omslaan…

Een uitermate betoverende historische roman.’ – Booklist ‘Gezien door de ogen van Klytaimnestra en Helena, blijkt de Trojaanse oorlog heel anders te zijn dan het Homerische conflict waarmee we vertrouwd zijn […] beeldend, levendig en overtuigend.’

– The Sunday Times Paperback met flappen | 352 pag. | ISBN 978 90 832098 4 5 | € 24,99 www.uitgeverijorlando.nl

Tardi en Dominique Grange leveren een intense en bevlogen graphic novel af, die sterker dan ooit weerklank vindt in een Frankrijk dat nog altijd wordt verscheurd door ongelijkheid en onrecht.

Hardcover + stofomslag | 176 pag. | ISBN : 9789463069120 | Verkoopprijs : 39,95

TARDI WON DE EINHARD LITERATUURPRIJS 2021

De jonge zangeres Elise trekt in 1958 van Lyon naar Parijs om daar haar geluk te beproeven. Na de protestbeweging van mei ‘68 verlaat ze de showbizz. Terugkeer naar het oude leven is voor haar ondenkbaar. Zij voegt zich bij het verzet om te strijden tegen uitbuiting, sociaal onrecht en racisme. Haar bijzondere traject voert ons van de Algerijnse oorlog naar het begin van de jaren zeventig.

WWW.SILVESTERSTRIPS.COM 2022-09 Elise boekenkrant (halve pag).indd 1

NU VERKRIJGBAAR

31 JAAR

vooR strips 02/11/2022 10:44

25 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

BOEKFRAGMENTEN

BOEKFRAGMENT

Anton Dingeman was hier Na 21 jaar stopte Pieter Geenen in april dit jaar met zijn dagelijkse strip over Anton Dingeman in Trouw. Als doekje voor het bloeden zijn in Anton Dingeman was hier Dingemans beste inzichten gebundeld, gelardeerd met Weetjes van de Week.

Pieter Greenen, Anton Dingeman was hier, Uitgeverij de Harmonie, 64 pagina’s (€ 20,00) Vanaf 10 november in de boek- en stripwinkel

BOEKFRAGMENT

Lowie Jeugdauteur Stefan Boonen schrijft met Lowie een instant-klassieker. Een verhaal over een meisje dat haar eigen weg baant, beetje bij beetje de wereld ontdekt.

Vanaf 10 jaar.

1 In de wereld Min één.

Min één.

Min één.

Stefan Boonen, Lowie. Van de vogel en de dief, Uitgeverij Pelckmans, 320 pagina’s (€ 19,00) www.pelckmans.be

Een lage kamer, één raampje, geen gordijnen. Buiten is het donker.

Er staan twee bedden, in een daarvan ligt het meisje. Daarnet droomde ze nog over een boot, nu is ze wakker.

Ze kleedt zich haastig aan, stopt een boek onder het matras en gaat naar het washok. Ze maakt haar handen nat en wast de slaap uit haar gezicht.

Snel doet ze haar haren in een staartje en steekt haar tong uit naar de spiegel.

Het is kwart voor zeven.

Het meisje gaat de keldertrap op, in de keuken zet ze het venster op een kier. Ze strooit kruimels brood op de vensterbank. Met een doek over het aanrecht, de planten gieten, de wijnglazen spoelen.

Op de heuvel in de verte blaft een ratelhond.

Ze trekt de gordijnen open en dekt de tafel: twee borden, twee koppen, messen en lepels.

Terug naar de keuken. Boterhammen voor meneer Simmer; één met kaas, één met geplette raggel. Een banaan en koekjes met frambozen voor mevrouw.

Vijf minuten later klopt op ze de deur van slaapkamer twee.

‘Goedemorgen, mevrouw.’

‘Ik wil in bad.’

‘Ja, mevrouw.’

Naar de badkamer, een groene badhanddoek klaarleggen, spoelzuur voor het glasoor, de nagelvijl. Met twee vingers raapt ze het washandje van meneer op en gooit het in de vuilbak. In de keuken eet ze een sinaasappel, ze zet koffie en vult een pannetje met water.

Het meisje loopt op haar tenen tot bij de poort. Aan de rand van de hemel begint de dag; een dunne blauwe streep.

Er vliegt een ekster op.

Ze schuift de dubbele hendel weg. Bij het brugje, iets verderop, ziet ze een vrouw op een pony; agente Wanzel.

Het meisje rilt en haalt de krant uit de bus. Terug naar binnen.

‘Lowie!’ roept mevrouw vanuit haar kamer.

‘Ja?’ ‘Het is woensdag.’

‘Weet ik, mevrouw.’

Woensdag, dus moeten er nagels gevijld worden. Liefst vóór mevrouw in bad gaat. Maar eerst terug naar de keuken, geitenboter uit de koelkast halen, het raam sluiten.

‘Lowie!’

Ze zucht en trekt een gek gezicht. ‘Ik kom eraan, mevrouw.’

Om acht uur sjokt meneer – in een rode kamerjas – de trap af. Blote voeten, één hand op de leuning. Het lijkt of hij slecht gedroomd heeft, maar dat is niet zo. Meneer, met zijn dubbeldikke wenkbrauwen, komt uit het Hoognoord. Daar kijken ze ’s morgens allemaal zo, zegt mevrouw Simmer vaak.

Het meisje knikt: ‘Goedemorgen.’

‘Twee’, bromt meneer Simmer en zwiept met zijn hand.

Lowie duikt eronderdoor en loopt de keuken in. Twee eitjes voor meneer, het water staat al te pruttelen.

Ze bijt op haar lip.

In de tuin vliegen mussen af en aan.

Meneer Simmer sakkert: ‘Verdomme, waar is de krant?’ ‘Op uw stoel, meneer.’

Ze peutert in haar neus en laat een brokje in het kokende water vallen.

BOEKFRAGMENT

Hooghouden ‘Hooghouden kietelt de hersencellen. Twee filosofen, René ten Bos en Peter Henk Steenhuis, die tekeergaan over hun favoriete balspel.’

– Theo Maassen 1. De lichamen van Ronaldo en Apollo ‘Voor veel mensen is voetbal altijd verbonden geweest met het volk.

Voetbal is toch een stoere, volkse sport? Maar bij ons thuis vonden ze dat helemaal niet. Mijn vader was weliswaar een man van het volk, maar hij minachtte voetbal. Hij vond het een sport voor rijkeluiskinderen en watjes, heel anders dan boksen of Grieks-Romeins worstelen.’

René Ten Bos en Peter Henk Steenhuis, Hooghouden. Denken over voetbal, Uitgeverij Boom, 224 pagina’s (€ 22,90)

Het is toch de volkssport bij uitstek?

‘Ik geloof niet dat mijn vader veel van de geschiedenis van het voetbal afwist – het interesseerde hem niet –, maar hij had wel een punt. Ergens is voetbal onnatuurlijk. Voeten zijn er om op te lopen en niet om voorwerpen mee te hanteren. We wezen daar al op in onze inleiding.

Misschien dat daarom de Duitse filosoof Peter Sloterdijk (geb. 1947) doodleuk kan beweren dat er geen rechte lijn loopt van de oudheid naar het moderne voetbal. De Grieken en Romeinen zouden niet zo geïnteresseerd zijn in teamsporten. Voor hen

was sport vooral een individuele aangelegenheid: hardlopen, speerwerpen, discuswerpen. Natuurlijk kenden ze ook het type vechtsporten waar mijn vader zo dol op was. De strijd van individu tot individu, in een hardloopwedstrijd met andere atleten of in een tweekamp ergens in een zandbak, stond voorop. De sporten zouden nog aansluiten bij wat gewone mensen in het dagelijks leven moesten doen om te overleven: rennen, jagen, knokken.

Het is de vraag of Sloterdijk gelijk heeft. De oude Grieken en Romeinen kenden wel degelijk teamsporten die om een bal draaiden. We weten uit literaire en historische bronnen dat er balspelen bestonden met mooie namen als harpastum en episkyros.

In beide gevallen ging het om teamsporten, misschien te vergelijken met een moderne sport als rugby – een sport die ook nu vooral met de handen wordt beoefend, al is daar in de loop der jaren wel de kick aan toegevoegd. We weten niet precies hoe die oude balspelen verliepen, maar wel dat het een extreme vorm van rugby was die de deelnemers niet alleen blootstelde aan uitputting, maar ook aan het gevaar van ernstige blessures.’

Speelden ze dat spel met elf tegen elf?

‘Nee. Ik stel me bij die oude sporten voor hoe ongeveer dertig mannen verdeeld over twee teams elkaar

gigantisch op de huid zitten en proberen een bal af te pakken. Het schijnt dat er bij die spelen een lijn op een veld of in het zand was getekend. De bedoeling was waarschijnlijk dat een team er dan voor moest zorgen dat de bal zo lang mogelijk op de eigen helft zou blijven. Je kunt je voorstellen welke kluitjesvorming moet hebben plaatsgevonden op die oude speelvelden. Degene die de bal had, kon verwachten dat er een horde balhongerige wolven op hem afkwam en moest dan maar hopen op bescherming van zijn teamgenoten. En besef dit: aanvallen betekende vooral proberen de bal naar de eigen helft te krijgen. Dat vind ik een mooi idee en een grappige inversie ten opzichte van het hedendaagse voetbal: waarom zou je balbezit willen koesteren om door middel van een doelpunt de bal af te staan?’

27 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

BOEKFRAGMENTEN

BOEKFRAGMENT

De val Sarah Moss, bekroond auteur van Zomerwater en Geestgrond, is terug met een eigentijdse roman vol duivelse humor en messcherpe observaties.

Sarah Moss, De val, vertaling: Ine Willems, Uitgeverij Orlando, 192 pagina’s (€ 22,99) www.uitgeverijorlando.nl

Matt staat op de hoek met zijn rug tegen de muur, veiligheidspal eraf, vinger om de trekker. Hij haalt de avond niet maar als hij eraan gaat, neemt hij Jake toch mee. De oetlul.

De lucht om hem heen wordt weggezogen, een verandering in druk die tegelijk geluid is, en de brug aan het einde van de straat implodeert gracieus, alsof er in de rivier eronder een zwart gat valt dat de brug opslokt.

Stof wolkt in de vallende schemer.

Het is nooit echt licht hier. Je kunt nooit ver genoeg kijken. Er zijn geen schaduwen die je waarschuwen voor wat er aankomt. Daar, daar heb je hem: Matt richt, ziet de crosshairs op de borst van zijn vriend en schiet zijn magazijn leeg op Jake terwijl zijn eigen leven wegvloeit.

Hij leunt achterover, rolt zijn schouderspieren los. Het licht is veranderd.

Hij moet nodig. Hij heeft honger.

Hij pakt zijn telefoon en stuurt een berichtje naar Jake. LATER, OKÉ?

MOET FF WEG. Hij wil zijn telefoon meenemen maar laat hem bij nader inzienop zijn bureau. Hij hoeft hem niet bij zich in dezelfde kamer te hebben, niet de hele tijd. Hij is niet ver-

slaafd. Er is iets raars met zijn nek als hij opstaat. Een pijnscheutje, hij rekt zich uit tot het knakt.

Wanneer hij beneden komt krijgt hij door dat hij alleen in huis is. De kat zit op de trap, geduldig, zoals ze dat doet als er niks gebeurt. Hij heeft altijd gedacht dat dat op school van pas zou komen, jezelf zo kunnen afschakelen, zo diep in gedachten zijn dat het totale gebrek aan actie in je directe omgeving óf niet eens doordringt óf zo onbenullig wordt dat je er geen last van hebt, niet dat onbenul school draaglijker lijkt te maken. Toen hij ’s morgens de deur nog uitging had hij met regelmaat willen ruilen met de kat, de dag vullen met soezen, eten, op een drafje weghollen om in de tuin andere katten te bedreigen, laat de kat lekker het aula-uur en wiskunde uitzitten, kijken hoelang het duurt voordat iemand het in de gaten heeft. Er hangt een stilte in huis zoals hij in geen weken heeft meegemaakt, dat gevoel van ruimte dat vroeger normaal was na school of als mam ’s avonds weg was, het huis voor zichzelf om zijn muziek te draaien, eieren of tosti’s te bakken of soms een doos hamburgers uit het vriesvak van de buurtwinkel zonder dat ze hem op de huid zit dat hij de ramen open moet doen en moet afwassen nog voordat hij een hap heeft genomen, en dat ze niet snapt dat hij er zomaar aan voorbij kan, aan de koeien en aan

de werknemers van het slachthuis die allemaal PTSS krijgen want dat zou je wel krijgen, niet dan, als je de hele dag dieren afmaakte, om het er maar niet over te hebben dat als mensen geen vlees zouden eten we niet eens in deze shit zouden zitten en kan hij dan niet op zijn minst de afzuigkap aanzetten. Even vlamt de hoop op dat hij misschien een tosti kan maken en muziek kan opzetten, niet dat hij dat niet kan als ze er is maar hij kan het beter, fijner, als ze er niet is, al kan ze niet weg zijn natuurlijk, niet eens voor een wandeling, de komende zes hele dagen, zeven uur en twintig minuten niet. Ongeveer.

Die veertien dagen, had hij haar aan de telefoon horen vragen, wanneer zijn die om, is dat tot twaalf uur ’s middags of twaalf uur ’s nachts of is dat vanaf het laatste moment dat ik mijn collega heb gesproken, wat afgelopen donderdag tegen vijven zal zijn geweest?

ga binnen koffie halen.

‘Kitty? Ben jij dat?’

Ik draai me om. Mijn hart bonst ergens in mijn slokdarm en doet zijn best om er via mijn keel uit te klimmen.

Dit kan niet waar zijn! Ik moet me vergissen, hij kan er niet zijn, niet hier, bij mij, op deze boot, op dit moment…

‘Jeetje, wat toevallig zeg,’ gaat de stem verder en de moed zakt me verder in mijn laarzen. Er is geen twijfel over mogelijk; hij is het wel degelijk.

Wat moet ik in vredesnaam doen?

Verstoppen heeft geen zin meer, hij heeft me al gezien.

‘Hoe gaat het met je?’

Gestrest adem ik in en uit. Ik wil helemaal geen antwoord geven op die vraag. Zeker niet aan hem!

BOEKFRAGMENT

Trammelant op Texel Kitty kan door haar burnout niet werken en gaat een week op vakantie naar Texel, maar dan komt ze die éne collega tegen waardoor ze overspannen is geraakt...

Lily Frank, Trammelant op Texel, Dutch Venture Publishing, 280 pagina’s (€ 17,95) www.dutchventure­ publishing.com

Versuft kijk ik voor me uit. De wind trekt aan mijn lange haar, terwijl de kade langzaam naar achteren glijdt.

Boven mijn hoofd krijsen de meeuwen, hopend op een maaltje dat door de ploeterende schroef boven water komt. Een ziltige geur hangt in de lucht en doet me denken aan sompig zeewier dat op de pier gesmakt

Nijntje en sinterklaas

Dick Bruna, nijntje en sinterklaas, Uitgeverij Mercis Publishing, 10 pagina’s (€ 5,95) www.nijntje.nl

Er is een nieuw sinterklaasboekje van nijntje! Bij elke tab van dit kleine, stevige kartonboek zie je een ander onderdeel van deze feestelijke periode: van de aankomst van Sint tot het uitpakken van een cadeautje. Wat zou nijntje gekregen hebben?

Dit ideale schoencadeautje is nu verkrijgbaar bij jouw lokale boekhandel.

is. Eindelijk is het zover; ik ben weg, laat alles achter, al is het maar voor even. Ik had verwacht dat er een scheepslading aan gewicht van mijn schouders zou zakken, maar ik ben alleen maar moe. Voor mijn gevoel zou ik een maand kunnen slapen.

Als we Den Helder achter ons hebben gelaten, scheur ik mijn blik los en draai me om. Het is een soort ongeschreven regel dat wanneer je een veerboot neemt, je buiten op het dek hoort te wachten om met open mond over het water uit te staren zodat je geen seconde mist van die bijzondere overtocht, maar vandaag is het daar te guur voor. Ik

Met 10 Ponyliedjes!

Ken je mij al?

Ik ben een nieuw muziek-stripboek voor kinderen van 3 tot 13 jaar die gek zijn van Pony’s en Ponyrijden, Ponykamp en alles wat daarbij komt kijken. Voor Ponygekken dus.

Het boek heet Avonturen op Het Zesspan – De Droompony en vertelt het verhaal over Tom, een jonge chauffeur die met een paardentruck naar Engeland gaat om een springpaard en twee Shetlanders op te halen. Wat voor Tom een droomtrip lijkt te worden – hij komt een vriendinnetje van vroeger tegen dat nog steeds erg leuk is – slaat al snel om in een reis boordevol hindernissen. Komt het nog goed of is de warboel niet meer te overzien?

In mijn boek is ook nog een kaartje bijgesloten waarmee je maar liefst 10 mooie, leuke, lieve, grappige maar vooral hagelnieuwe liedjes kan downloaden die over pony’s en ponyrijden gaan.

Bij 2 van de liedjes horen ook videoclips waarin je Het Zesspan ziet, maar ook alle musici, zangers en zangeressen. Ook zitten er nog twee extra karaoke-video’s bij waarmee je zelf kunt meezingen met de teksten uit het tekst-muziekboek dat ook bij de downloads zit.

En… het is muziek die je vader en moeder ook nog eens heel leuk gaan vinden!

Je kan en mag mij niet missen!

Groetjes,

De Ponygek

gezonder leven kan

HARDCOVER, LINNEN GEBONDEN | SCENARIO DOOR COMPONIST CEES SLINGS | ILLUSTRATIES VAN ­MELANIE BROEKHOVEN | € 39,95 WWW.HETZESSPAN.NL

Jaargang 3, No. 2 oktober 2022, € 4,www.gezonderlevenkan.nl

• bewegen • voeding • welzijn • preventie • zelfzorg

“Een verrukkelijk, geweldig goed geschreven boek.

Amusant en goed gedocumenteerd.”

Leeskkost.nl

De nieuwe roman van Agnita de Ranitz

MARIANNE TIMMER: ‘Als topsporter vraag je soms te veel van je lichaam’ Is vega(n) eten gezond?

5 gadgets om beter te focussen Bescherm je hart, eet meer seleen Tim Knol: ‘Ik wil niet de goeroe uithangen’

BERGET LEWIS

‘Maak het jezelf niet te moeilijk’

GEZONDER LEVEN KAN! Met o.a. Berget Lewis, Marianne Timmer en ‘Is vega(n) gezond?’

Kijk voor meer informatie op www.gezonderlevenkan.nl

“Een boek voor iedereen: toegankelijk, begrijpelijk en interessant.”

Boekrecensiesblog.nl

29 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

BOEKFRAGMENTEN

BOEKFRAGMENT

Onder de Amstel Meer dan honderd verhalen over de meest uiteenlopende archeologische vondsten die werden gedaan bij het graven van de Noord/Zuidlijn.

Onder de Amstel, Uitgeverij de Harmonie, 50 pagina’s (€49,50) Vanaf 3 december in de boekhandel

BOEKFRAGMENT

Epke Epke van sportjournalist John Volkers is een ont­ wapenende biografie van topsporter Epke Zonderland en zijn lichaam. Over presteren onder druk, grenzen verleggen en omgaan met tegenslagen.

John Volkers, Epke. Van top tot teen, Uitgeverij Ambo|Anthos, 288 pagina’s (€ 21,99) www.amboanthos.nl

‘Turncommentator Hans van Zetten zei het treffend op tv: “De komende minuut gaat het leven van Epke Zonderland veranderen.” Hans had gelijk. Mijn olympische oefening aan de rekstok in Londen veranderde mijn leven. Het werden in mijn jaartelling de jaren voor Londen en de jaren na Londen. Zeker in mijn topsportjaren was dat zo. En nu word ik er ook nog dagelijks aan herinnerd.

De volleyballer Ron Zwerver noemde dat eeuwig goud.

Die oefening in de O2 Arena was de oefening van mijn leven. Ik heb hem nog in mijn hoofd. Als ik hem terugkijk, dat is niet zo vaak hoor, dan word ik getroffen door al die commentaren van de tv-mensen. Van Zetten bij de nos, Mitch Fenner bij de bbc, dat tweetal van de Amerikaanse nbc. Die gaan allemaal behoorlijk los.

Ik was als zesde aan de beurt in die finale. In de kwalificatie, op dag één van de Olympische Spelen, was ik als eerste geëindigd. Ik was na de grote concurrenten. De twee Chinezen,

Zou Kai, de olympisch kampioen van Peking, en Zhang Chenglong, de wereldkampioen, zaten voor mij, evenals Fabian Hambüchen, de Duitse wereldkampioen van 2007, met wie ik sinds mijn juniorenjaren duelleerde. Hij was aanvankelijk zo goed, als junior en neo-senior, dat ik dacht dat niveau nooit te kunnen halen. Totdat zoiets op een dag wel blijkt te kunnen.

Ik kwam laat uit de warming-upzaal naar de arena. Ik kende dat stadion.

Ik had er in 2009 een wk geturnd en in januari had ik het olympische kwalificatie-evenement, het ote, daar afgewerkt.

Dat late binnenkomen deed ik met opzet. Lang wachten op de plek waar het moet gebeuren is een beproeving. Ik kwam binnen toen de Chinees Zou Kai nog bezig was.

Hij was nummer vier, ik zes. Ik sloot me totaal af. Ik zat te stretchen, de spieren op lengte te houden. Na Zou moest Fabian Hambüchen en dan ik.

Ik was nerveus, dat weet ik nog goed.

Ik had niet gedacht dat ik nog zo zenuwachtig zou zijn bij dat speciale moment.

Mijn manier om de wedstrijdzenuwen onder controle te krijgen is de hele tijd mijn eigen oefening in mijn hoofd af te spelen. Het is visualiseren. Met het hoofd naar beneden, niet naar het podium kijken.

Ik hoorde wel het publiek reageren, als Zou Kai een foutje maakte. Het

ronddraaien aan de rekstok door Hambüchen, de nummer vijf van de finale, dat zie ik niet. Met opzet. Als zijn score wordt aangekondigd, sla ik die niet op. Ik denk dat ik Fabians score, 16,4 zo bleek later, tot dan ook mijn persoonlijke record aan het hoog rek, niet wist. Maar dat het goed was, dat voelde ik. Dat merk je aan de reacties van de mensen daar boven op de tribune en in de loopgang rond het podium heb je dat dan door.

Als ik de oefening begin, dan blaas ik van nervositeit. En daarna ben ik in het moment. Dat is het patroon. Je mag niet vooruitdenken, je mag niet terugdenken.

Deze aangrijpende roman vertelt het verhaal van de Spanjaarden die twee keer achter elkaar een gruwelijk lot trof en biedt een uniek inzicht in de psychologie van de uit Spanje afkomstige politieke gedeporteerden in de concentratiekampen van naziDuitsland.

Martijn Toering en Herman Groenwold GETAL VAN STILTE Stilte was (nog) nooit zo uitgesproken en aangedaan in deze dichtbundel.

Paperback, € 15,95 ISBN 978 94 932 4560 0

Hardcover I Uitgeverij Nobelman 336 pagina's I ISBN 9789491737848 €24,95 l vertaling Frans Oosterholt

Mayra Blömer KLEURRIJK Een kleurboek voor volwassenen om bij weg te dromen.

Paperback, € 25,00 ISBN 978 94 932 4561 7

Tjitte de Vries EN TOCH WILLEN WE LIEVER HIER BLIJVEN Een beeld van de gelukkige, vooroorlogse tijd van de familie Landau in Amsterdam.

Paperback, € 24,95 ISBN 978 94 932 4566 2

www.palmslag.nl facebook.com/palmslag instagram.com/uitgeverijpalmslag

Leusink verbindt in een achttal, soms epische, dan weer lyrische gedichten persoonlijke geschiedenissen met vragen omtrent groei, dood en rouw.

Een Moeders Stem is een roman waarin niets is wat het lijkt en er meer is tussen hemel en aarde dan we ooit kunnen vermoeden.

Softcover I Uitgeverij Nobelman l €21,95 80 pagina's I ISBN 9789491737831

Softcover I Uitgeverij Nobelman | €19,95 216 pagina's I ISBN 9789491737855

Uitgeverij Nobelman I www.nobelman.nl

Heerlijk houten huis te huur in de Ardennen.

Lijf kracht Sleutel tot ontspanning, heling en ruimte Huub ter haar

De Boekenkrant biedt haar lezers in samenwerking met boekhandel Roelants een rustiek vrijstaand landhuisje aan in de Belgische Ardennen. Het ligt in het dorpje Daverdisse.

Hier is de laatste 40 jaar weinig veranderd. Ideaal voor een verblijf vol ontspanning of inspanning. De huisbibliotheek staat garant voor wekenlang leesplezier.

Een weekend (vrij-ma) of een midweek (4 nachten) kost € 275,– en een week € 375,–. Kijk voor meer informatie op www.roelants.nl

Cover Lijfkracht_V2.indd 1

28-04-2022 11:36

Lijfkracht schetst de gevolgen van de prestatiemaatschappij. Veel mensen laten zich bepalen door hun dominante hoofd en hun werkomgeving.

Ze raken overspannen, krijgen onbegrepen klachten, verdoven hun lijf en worden chronisch ziek.

Foto: Piet Vermuë

elling Cartoons op best ar: na door stripteke E r w invaSn uspvoartashl irts, • bedrukken hoodies, t-shirts •

Lijfkracht gaat over het herstellen van de band met je lijf en met anderen. Aan de basis hiervan staat het terugbrengen van de aandacht in je lijf. Dat geeft ruimte en aanwezigheid.

Als je dit ervaart, zul je veel voordelen hebben: het ervaren van ontspanning, de toename van je balans en veerkracht, herstel van pijn- en spanningsklachten en een krachtiger innerlijk kompas.

Met tot slot een aantal praktische tips!

www.uitgeverijzilt.nl

www.suvaalshirts.nl • 010-4500097 • info@suvaalshirts.nl

€ 23,99 ISBN 9789493198296

BOEKHANDEL

31 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

NEDERLAND

De Boekenkrant bij u in de buurt NEDERLAND AALSMEER

Boekhuis Aalsmeer ALKMAAR

Van der Meulen’s Boekhandel

VLAANDEREN

Deze ­boekhandels ­ver­spreiden de Boekenkrant. Voor een compleet actueel overzicht kijkt u op www.boekenkrant.com/boekhandels. Staat uw naam niet op de lijst, of heeft u aanpassingen? Geef het door via info@boe­kenkrant.com.

Boekhandel Scheveningen DEVENTER

Boekhandel Broekhuis Boekhandel Praamstra DIEREN

Boekhandel Van der Meer

NOORDWIJK

De Utrechtse Kinderboekwinkel

HENGELO

NOORDWIJKERHOUT

Boekhandel Van Kooten

HELMOND

Boekhandel Broekhuis HIPPOLYTUSHOEF

Boekhandel Wagenaar & Van Halem

VEENENDAAL VEGHEL

Boekhandel Schellen

Boekhandel Broekhuis

DOORN

The Read Shop Doorn

De Wieringer Boekhandel

NUNSPEET

ALMERE-HAVEN

DOORWERTH

Boekhandel Stevens

Boekhandel Osinga

Boekhandel Jansen & De Feijter

HOOGEVEEN

OEGSTGEEST

Boekhandel Koops

ALMELO

The Read Shop Almere-Haven ALPHEN A/D RIJN

Boekhandel Haasbeek Boekhandel Haasbeek Herenhof AMERSFOORT

De Algemene Boekhandel Boekhandel Riemer Boekhandel Veenendaal AMSTELVEEN

Boekhandel Venstra AMSTERDAM

De Amsterdamse Boekhandel Boekhandel De Dolfijn Boekhandel Jimmink Boekhandel Scheltema Boekhandel van Noord APELDOORN

Boekhandel Broekhuis ARNHEM

Boekhandel Hijman Ongerijmd ASSEN

Boekhandel Van der Velde Rapunsel Kinderboeken & meer BAARLE-NASSAU

Bruna Baarle-Nassau BAARN

Boekhandel Den Boer BARNEVELD

Boekhandel Romijn BEILEN

The Read Shop Dieren

Boekhandel De Ganzenveer

All you can give DORDRECHT

Boekhandel De Nieuwe Bengel Boekhandel Vos & Van der Leer Kinderboekwinkel De Giraf DRACHTEN

Boekhandel Van der Velde DRIEBERGEN

Boekhandel Jacques Baas DRONTEN

Voster Boekverkopers

Bilthovense Boekhandel

De Boekenberg Boekhandel Van Grinsven Boekhandel Van Piere EMMEN

Boekhandel Vermeer

BREUKELEN

Boekhandel Van Kralingen BRIELLE

Boekhandel Hoofdstuk Een BUNSCHOTEN-

KERKRADE

Boekhandel Derijks

Boekhandel Lectori Boekhandel Leeskunst Boekhandel Deurenberg KORTENHOEF

KRIMPEN A/D IJSSEL LEEUWARDEN

LEIDEN

Boekhandel De Kler Boekhandel Kooyker Boekhandel Silvester

EXLOO

GIESSENBURG

GORINCHEM

Boekhandel De Boekenkist GORREDIJK GOUDA

GRONINGEN

Boekhandel Van der Velde Boekhandel Riemer HAAKSBERGEN

Boek en Buro HAARLEM

Bruna Cronjéstraat Kennemer Boekhandel Kinderboekwinkel Kiekeboek HAREN (GR)

Boomker Boeken HARLINGEN

OOSTERBEEK

OSS

OUDERKERK A/D AMSTEL

Boekhandel Sprey OUDEWATER

The Read Shop Oudewater PIJNACKER

Boekhandel van Atten Bruna Ackershof PURMEREND

Boekhandel Het Leesteken RAALTE

Bruna Ellenbroek RHOON

Het Witte Huys

LEIDERDORP LELYSTAD

The Read Shop Kroonpassage LISSE

Grimbergen Boeken LOCHEM

Boekhandel Lovink MAARN

Boekhandel Boek & Koek MAASSLUIS

Boekhandel Het Keizerrijk

ROSMALEN

Boekhandel De Omslag ROTTERDAM

MONNICKENDAM

Nimo Boek NAALDWIJK

SANTPOORT-NOORD

Bredero Boeken SCHAGEN

Boekhandel Plukker

Boekhandel Krings SNEEK

Boekhandel Van der Velde SON EN BREUGEL

Boekhandel de Traverse STEENWIJK

Bruna Van de Geest

Boekhandel Van der Velde

The Read Shop Naaldwijk

CASTRICUM

HEDEL

NIJKERK

Boekhandel Arentsen

NIJMEGEN

Gianotten Mutsaers

CUIJK

Blz. Boekhandel Hedel

DEN BOSCH

Boekhandel Blokker

DEN HAAG

Boek- en Kantoorboek­ handel Lektura

The Read Shop Cuijk Boekhandel Adr. Heinen Boekhandel De Vries Van Stockum

HEEMSTEDE HEEZE

Boekhandel Roodbeen Boekhandel Roelants Dekker v.d. Vegt Boekverkopers Kinderboekwinkel Nijmegen

WAALWIJK

Plantage Bookstore WAGENINGEN

Boekhandel Kniphorst WASSENAAR

Boekhandel De Kler WEESP

Boekhandel PeZZi PaZZi WILLEMSTAD

Boekhandel Het Rozemarijntje

Steenwijks Boekhuys TIEL

TILBURG

UITHOORN

The Read Shop Express Uithoorn UTRECHT

Boekhandel Kees Broese boekverkopers Savannah Bay

Interview met Abdelkader Benali DEN HAAG – 11 november. Abdelkader Benali komt naar Boekhandel De Vries van Stockum voor een interview over zijn nieuwe boek Paradijsvogel boven de Hoge Woerd. Hierin voeden Abdellah en Petra hun zoon Ilias op met het beste van twee culturen, Marokko en Nederland. Aan hun mooie leven komt een tragisch einde als Ilias wordt aangereden, en overlijdt. Het interview wordt afgenomen door Mira Feticu. De toegang is gratis en het start om 18:00. Wees er zeker bij! www.devriesvanstockum.nl

Kookboekendag MAASTRICHT – 12 november. Van 4 t/m 13 november is het Kookboekenweek!

Zaterdag 12 november organiseert Boekhandel Dominicanen in Maastricht een Kookboekendag waar bekende en lokale kookboekenauteurs, zoals Rutger van den Broek en Francis Kuijk, aanwezig zullen zijn.

Natuurlijk zijn er ook de lekkerste hapjes! www.libris.nl/dominicanen

Boekpresentatie Marcus Aurelius en de Stoa

WINSCHOTEN

WOERDEN

IJSSELSTEIN

Boekhandel Logica ZEIST

Boekhandel Kramer & Van Doorn ZEVENAAR

Rebers Boek en Buro ZIERIKZEE

ZOETERMEER

Boekhandel De Kler Bruna Dorpsstraat Silvester Boek & Spel Waanders In de Broeren

VLAANDEREN

SCHIEDAM

SPAKENBURG

Boekhandel Laan

VORDEN

Boekhandel Bruna Vorden

ZWOLLE

Bruna Monnichmann

Boeken-activiteiten in november 2022

VOORSCHOTEN

Boekhandel De Kler

RIJSWIJK

SITTARD

Boekhandel Mondria

VOORBURG

Kinderboekhandel In de Wolken

Boekhandel de Vries

MEPPEL

MIJDRECHT

VLISSINGEN

Boekhandel ’t Spui

Boekhandel Donner Boekhandel Maximus Boekhandel Van Rietschoten Bruna Hesseplaats

Schiedams Boekhuis Boekhandel Post Scriptum

De Drvkkery

VLEUTEN

Boekhandel Kees

Boekhandel De Kler Boekhandel KEES

MAASTRICHT

MIDDELBURG

VENRAY

Roojboek

ROERMOND

Boekhandel Dominicanen Riemer Barth

VENLO

Boekhandel Bruna Nieborg

Boekhandel De Boekenwurm Boekhandel De Kler

VELP (GD)

RODEN

ROOSENDAAL

Miek-Kado Boek-Kadoshop

Blz. Boekhandel Buitelaar

OLDENZAAL

Plantage Boekhandel Boekhuis de kleine Tovenaar

GELDROP

Boekhandel Van Grinsven

GOES

OISTERWIJK

Boekhandel Daan Nijman

Geerts Warenhuis

Boekhandel Verkaaik

Boekhandel Van Kemenade & Hollaers Libris Boekhandel Buitelaar

KAPELLE

Boekhandel Meijer & Siegers

The Read Shop Express IJmuiden

ENSCHEDE

BOXMEER BREDA

Boekhandel Broekhuis

Boekhandel Broekhuis

Planteyn Boeken

Van Dinter Media

IJMUIDEN

Boekhandel Flevo

Boekhandel Van der Velde De Toverlantaarn

BODEGRAVEN

The Read Shop Karssen

Boekhandel Oisterwijk

EINDHOVEN

The Read Shop Eelde

GOIRLE

BILTHOVEN

HUIZEN

Boekhandel De Kler

Boekhandel Kamerbeek

BENNEKOM

Quist Boeken

Boekhandel De Kler Rijnlandse Boekhandel

EELDE

Boek en Buro

Bruna Lange Baan

HOUTEN

Boekhandel CW 76

Boekhandel De Koperen Tuin

BERGEN OP ZOOM

!pet boekverkopers

EDE

Boekhandel Het Logboek Boekhandel Novita

HOOFDDORP

NOOTDORP

AGENDA

BOB BRONSHOFF

ADRESSEN

BRASSCHAAT

Standaard Boekhandel BRUGGE

De Reyghere boekhandel GENK

Malpertuis HEIST-OP-DEN-BERG

Het Voorwoord MECHELEN

Salvator

UTRECHT – 18 november. Van 16.00 uur tot en met 18.00 uur vertelt vertaler Maarten van Buuren in Boekhandel Broese alles over het boek Marcus Aurelius en de Stoa. De toegang is gratis en er zal genoeg ruimte zijn om vragen te stellen. Ook wordt het eerste exemplaar overhandigd. Meld u nu aan en luister mee! www.broese.nl

Dutch Heroes Comic Con UTRECHT – 19 & 20 november. De Jaarbeurs Utrecht bereidt zich voor op Dutch Comic Con, een evenement voor fans van onder andere films, series, games en vele boeken. Van manga’s en stripboeken tot dikke fantasy- of young adult-boeken. Stripauteurs zoals Lee Bermejo, Charles Soule en Chris Conroy komen naar het evenement. Ook zijn er stands waar je met auteurs kunt praten en hun boek kunt kopen.

Soms kun je ze ook gesigneerd krijgen. www.dutchcomiccon.com

Boekpresen­tatie Onbeschik­baarheid ROTTERDAM – 25 november. Op vrijdag 25 november vanaf 20:00 uur presenteert de Duitse ‘onthaastingsgoeroe’ Hartmut Rosa zijn nieuwe boek Onbeschikbaarheid in Arminius te Rotterdam, tijdens de Nacht van de Sociologie. In zijn nieuwe boek laat hij ons zien hoe we ons kunnen wapenen tegen de vervreemding van de moderne wereld. www.arminius.nl

, 5 €1 eko b e d in el k n i w p en stri

HIJ IS ER OOK IN 2023 WEER! DEHARMONIE.NL P E T E R VA N S T R A AT E N . N L

33 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

BOEKHANDEL

BOEKHANDEL

MARGOT VAN HUMMELEN

TOP 60 NEDERLAND

WIJ WAREN, IK BEN

Week 44, 2022. Bron: CPNB

‘Boeken weggooien doen we niet’ Iedere maand lichten we een Boekenkrant-boekhandel uit voor onze lezers. Deze maand is dat tweedehandsboekhandel De Boekenwurm in Roosendaal. Eigenares Margot van Hummel vertelt over haar zaak, die behalve een winkel ook een ontmoetingsplek is voor inwoners van Roosendaal en ver daarbuiten.

Z

o’n vijftien jaar geleden opende De Boekenwurm zijn deuren in het pand waar ooit de eerste HEMA buiten Amsterdam was gevestigd. Eigenares Van Hummel is journalist en vertaler en heeft altijd ‘iets met het alfabet’ gehad.

De Boekenwurm ziet ze als ‘haar pensioen’.

‘Doordat tweedehands boeken veelal een stuk lager van prijs zijn, is De Boekenwurm een winkel voor iedereen. Voor zowel mensen met een brede als smalle beurs. Wie op zoek is naar net dat ene boek dat niet meer wordt uitgegeven en ook niet meer via de reguliere boekhandel verkrijgbaar is, kan dat vaak bij ons wel vinden,’ vertelt Van Hummel.

‘En hebben we dat boek zelf niet, dan

De zaak heeft een leesclub, een ‘boek & film’club, een Engelse leesclub en een filosofiegroepje.

zetten we onze “Boekenzoekdienst” aan het werk en gaan we voor onze klant op zoek.’

De boeken in de winkel worden ingekocht op beurzen, veilingen en markten. Particulieren die boeken inleveren, krijgen een waardebon voor de winkel. ‘In de coronatijd zijn veel mensen hun huis gaan opruimen en dus ook hun boekenkast. En het resultaat is hier te zien,’ vertelt Margot en ze wijst op de tientallen dozen die her en der voor de uitpuilende kasten in de winkel staan.

‘Alles wat in die dozen zit, gaat door mijn handen. Ik kijk wat ik in de winkel kan gebruiken en wat ik doorgeef aan mijn man, die onze webshop beheert. Wat niet bruikbaar is, wordt gedoneerd aan het goede doel, want boeken weggooien doen we niet.’

In de tweedehandsboekhandel draait het overigens niet alleen om koop en verkoop. De zaak biedt onderdak aan tal van clubjes en heeft bovendien een eigen leesclub, een ‘boek en film’-club, met verfilmde boeken in de hoofdrol, een Engelse leesclub en een filosofiegroepje. Ook zijn er geregeld ontmoetingen met auteurs, zoals onlangs nog Rinus Spruit en Jef Rademakers.

Sinds de laatste reguliere boekhandel in Roosendaal half 2021 zijn deuren sloot, werkt De Boekenwurm samen met Boekhandel Quist in Bergen op Zoom. ‘De klant kan voor nieuwe boeken nu dus ook bij ons terecht,’ vertelt Margot. ‘De titels worden via Quist besteld en dan aan ons geleverd. Dankzij deze samenwerking kunnen we het Roosendaalse lezerspubliek een compleet pakket aanbieden. En bij elke bestelling gaat uiteraard een Boekenkrant mee.’

1 (1) 3e week Israel van Dorsten, Wij waren, ik ben 2 (2) 7e week Rutger Vink & Thomas van Grinsven, De Tijdmachine 3 (-) 1e week Kluun, Help, ik heb een puber 4 (-) 1e week Suzanne Vermeer, Gletsjer 5 (4) 72e week Delia Owens, Daar waar ­rivierkreeften zingen 6 (-) 1e week Japke-d. Bouma, Ik kan nu niet bellen want ik zit in een call 7 (-) 1e week Roel Janssen, Gokkers & graaiers 8 (9) 54e week Rutger Vink & Thomas van Grinsven, De magische halsband 9 (-) 1e week Thomas Dekker, Koersen op geluk 10 (8) 5e week Beatrice de Graaf, Crisis!

11 (15) 126e week Michael Pilarczyk, Master your mindset 12 (-) 1e week Lee Child & Andrew Child, Geen plan B 13 (-) 1e week Joël Dicker, De zaak Alaska Sanders 14 (-) 1e week Leon de Winter, Het lied van Europa 15 (5) 2e week Colleen Hoover, It starts wit hus 16 (12) 9e week Hanneke de Zoete, De zoete zusjes helpen de natuur 17 (13) 7e week Raynor Winn, Landlijnen 18 (-) 1e week Sander Zeldenrijk, Tadic 19 (10) 2e week John Grisham, De jongens uit Biloxi 20 (6) 6e week Alice Hemming & Nicola Slater, De blaadjesdief 21 (18) 139e week Charlie Mackesy, De jongen, de mol, de vos en het paard 22 (14) 8e week Stephen King, Fairy Tale 23 (16) 36e week Hanneke Zoete, De zoete zusjes moppenboek 24 (19) 18e week Charlotte Labee, Overprikkeld brein 25 (-) 1e week Olaf Koens, Alle Oekraïners die ik ken 26 (-) 1e week Nino Haratischwili, Het schaarse licht 27 (20) 5e week Yorick Goldewijk, Films die nergens draaien 28 (23) 4e week Annie Ernaux, De jaren 29 (22) 4e week James Norbury, De reis van Grote Panda & Kleine Draak 30 (25) 4e week Youp van ’t Hek, De leugen dicteert 31 (21) 16e week Colleen Hover, It ends wit hus 32 (34) 9e week Jamie Oliver, Jamie Oliver – EEN 33 (26) 10e week Arthur Japin, Wat stilte wil 34 (33) 4e week John Boyne, Toen de wereld brak 35 (17) 5e week Michiel van Egmond & Martijn Krabbendam. Lourdes aan de maas 36 (24) 5e week Suzanna Jansen, De omwenteling 37 (27) 3e week Pien Wekking, Pien laat haar eten zien

38 (-) 1e week Greta Thunberg, Het klimaatboek 39 (28) 257e week Haemin Sunim, Dingen die je alleen ziet als je er de tijd voor neemt 40 (31) 3e week Jan Brokken, De kampschilders 41 (3) 2e week Tobias Camman, Voer 42 (30) 8e week Herman Koch, Het koninklijk huis 43 (-) 7e week Thierry Baudet, Het coronabedrog 44 (-) 1e week Wies Verbeek, ’n Beetje leuk ouder worden 45 (60) 14e week Hanneke de Zoete, De zoete zusjes vieren sinterklaas 46 (49) 57e week James Norbury, Grote Panda & Kleine Draak 47 (50) 37e week Dai Carter, Nu of nooit 48 (-) 13e week Ted van Lieshout & Philip Hopman, Een paard voor Sinterklaas 49 (36) 28e week Thomas Erikson, Omringd door idioten 50 (56) 6e week Judith Koelemeijer, Etty Hillesum 51 (52) 59e week Chez Picthall, Baby ziet 52 (-) 1e week Marie Lamballe, Het hoedenatelier 53 (37) 12e week Toon Tellegen, Het komt goed 54 (-) 6e week Jaap Robben, Schemerleven 55 (35) 9e week Marc-Uwe Kling & Astrid Henn, De NEEhoorn en de Slangzaam 56 (47) 23e week Lucinda Riley, De geheimen van de kostschool 57 (-) 1e week Erik Scherder, Oud worden, jong blijven 58 (48) 22e week Anya Niewirra, De Camino 59 (51) 58e week Marc-Uwe Kling & Astrid Henn, De NEEhoorn 60 (42) 3e week Jeroen Windmeijer & Jacob Slavenburg, De Magdalenacodex

RAYMOND MENS

NIEUWS ALS WAPEN DE MEDIAOORLOG DIE AMERIKA VERSCHEURT

Als een 17-jarige jongen met zijn geweer twee demonstranten doodschiet, wordt hij het gezicht van een verscheurd Amerika. FOX News noemt hem een vrijheidsstrijder, terwijl nieuwszenders CNN en MSNBC de tiener als een moordenaar zien. Hoe kan dit?

In Nieuws als wapen analyseert Raymond Mens een mediaoorlog die allang niet meer om kijkcijfers gaat, maar om politieke macht.

Langs herkenbare nieuwsfeiten geeft hij de lezer een bizar kijkje achter de schermen.

Over de generaals en soldaten in hun loopgraven: de mediamagnaten Ted Turner en Rupert Murdoch en kijkcijferkanonnen zoals Bill O’Reilly en Tucker Carlson.

Afstandsbediening klaar? Zappen maar!

Over de auteur Raymond Mens (1986) is Amerikakenner en politicoloog. Hij is onder andere bekend van Op1, Vandaag Inside en Goedemorgen Nederland. Nieuws Als Wapen is zijn tweede boek. Eerder analyseerde hij in Lang Leve Trump (2020) de trends achter Amerika’s 45e president.

€ 19,95 Bekijk Raymond Mens bij talkshow Op1 www.sparkleauteurs.nl - Nieuws als wapen ISBN: 978-90-830859-7-5

In BAK! geeft meesterbakker Paul Hollywood, bekend als jurylid van het immer populaire The Great British Bake Off, zijn favoriete en allerbeste bakrecepten. Van hartig tot zoet, stap-voor-stap in beeld gebracht en met tips en trucs voor de thuisbakker. Ga aan de slag en tover fantastische baksels uit de oven.

BAK!

De allerbeste recepten van Paul Hollywood

Paul Hollywood €27,50

Vanaf 2 november in de boekhandel!

Paul van Tongeren zoekt aan de hand van grote denkers als Plato, Aristoteles, Augustinus, Montaigne, Kant en Nietzsche naar echte vriendschap onder het motto: ‘liever gewone vrienden dan een dode vriend’.

‘Filosoferen over vriendschap betekent in Doodgewone vrienden ook nadenken over filosofie. Van Tongeren belicht zowel de gevaren als de existentiële noodzaak van filosofie. Filosoferen is bloedlink, want je kunt erdoor vergeten te leven; zonder filosofie weet je echter niet hóe je moet leven.’ – Trouw

Verkrijgbaar in de boekhandel en op boomfilosofie.nl goodcook.nl

@goodcooknl

@goodcooknl

goodcookpublishing

35 | BOEKENKRANT | NOVEMBER 2022

LEZERSADVIES

SJOERD LEENSTRA

Het ideale boek voor onder de kerstboom In deze rubriek maak je ­kennis met een Boekenkrant­ lezer. Deze maand: Sjoerd Leenstra.

Wat doe je in het dagelijks leven?

‘Ik ben zzp’er op mediagebied en ik teken ook erg graag met houtskool.

Verder doe ik nog een beetje vrijwilligerswerk bij een kringloopwinkel en wat mantelzorg. Een grote hobby, eigenlijk meer verslaving, is het oplossen van cryptogrammen in het weekend.’

Waar haal je de Boekenkrant op?

‘De Boekenkrant haal ik op bij Boekhandel Van der Velde in Sneek of ik lees hem in de bibliotheek in Sneek. Daar fiets of wandel ik ’s zaterdags naartoe. Mijn “eigen” bibliotheek in Bolsward heeft de Boekenkrant helaas niet.’

Hoe is je liefde voor lezen ooit begonnen?

‘Mijn eerste boekjes kreeg ik van mijn ouders en zondagsschool met kerst, inclusief een sinaasappel.

Grote Bertus en kleine Bertus van W.G. van de Hulst was het allereerste. Vanaf een jaar of acht was ik lid van de bibliotheek en dat ben ik wonende in verschillende plaatsen altijd gebleven. Ik weet nog dat ik op een gegeven moment De scheepsjon­ gens van Bontekoe binnen een week na schooltijd had uitgelezen en daar was ik toen heel trots op, omdat het

‘Maar het boek dat ik nooit heb uitgelezen is In de ban van de ring’

WIN EEN BOEK

WIN EEN BOEK

WINNAAR

Welke drie schrijvers zijn in dit beeld verborgen? Stuur de namen voor 28 november 2022 naar redactie@boekenkrant.com met als onderwerp ‘Win een boek’. Vermeld ook je naam en adres. Onder de goede inzendingen worden een exemplaar van De wereld van Sofie van Vincent Zabus & Nicoby verloot.

zo’n dik boek was.’

Welk boek zou je aan iedereen aanraden?

‘Dit soort kleinigheden van de Ierse schrijfster Claire Keegan kan ik iedereen aanraden, ik heb het onlangs in het Engels gelezen. Met een prachtige filmische laatste scène is dit het ideale boek voor onder de kerstboom (of iets eerder in de schoen). Je krijgt er echt een kerstgevoel van.’

Wie waren de drie schrijvers verborgen in het beeld in het oktobernummer? Het goede antwoord is: Kamilla Oresvärd, Jan Siebelink en Salman Rushdie.

Welk boek heb je nooit uitgelezen?

‘Ik lees met gemak meerdere boeken tegelijk. Dit heeft tot gevolg dat sommige van die boeken niet-uitgelezen blijven liggen. Maar het boek dat ik echt door de jaren heen meerdere keren heb opgepakt, maar nooit heb uitgelezen, is In de ban van de ring.

Vreemd genoeg heb ik De hobbit wél met plezier uitgelezen en daarna de Ring-trilogie nog eens geprobeerd, maar weer gestopt helaas.’

Winnaar Uit de goede inzendingen trokken we de volgende winnaar: Nuvira Bakarbessy uit Rotterdam. Zij wint een exemplaar van Trio van Johanna Hedman.

Gefeliciteerd!

Wat is je favoriete leesplek?

‘Mijn favoriete leesplek is gewoon op de bank. In de zomer aan het strand, of dan wil ik nog weleens een keer naar het park lopen om op een bankje een uurtje te lezen.’

Welk boek ligt er op dit moment op je nachtkastje?

‘Ik lees niet veel in bed maar wel vaak, omdat ik dan vrij snel in slaap val. Ideaal dus. Mijn huidige boek is Aan de wandel van Wim Huijser, een roman waarin Maarten en Nicolien uit de boeken van J.J. Voskuil doorleven in de huidige tijd. Ik moet eerlijk gezegd nog beginnen, maar de voorpret is er al.’

Vincent Zabus & Nicoby naar Jostein Gaarder, De wereld van Sofie 1, vertaling: W. Davids, Uitgeverij Scratch, 264 pagina’s (€ 24,95)

Win dit boek In deze filosofische beeldroman vol humor vinden Zabus en Nicoby het meesterwerk van Jostein Gaarder opnieuw uit. ‘Wie ben jij?’ Op een dag ontvangt Sofie een brief met deze intrigerende vraag. En daarna arriveert een tweede: ‘Waar komt de wereld vandaan?’ Sofie wordt in een avontuur gestort dat leidt van vraag naar vraag en van verrassing naar verrassing. Ze ontdekt de belangrijkste figuren in de Westerse filosofie en vooral... zichzelf!

Johanna Hedman, Trio, vertaling: Janny Middelbeek-Oortgiesen, Uitgeverij Ambo|Anthos, 368 pagina’s (€ 23,99)

Neem nú een ­abonnement!

Wilt u meedoen aan deze rubriek? Stuur een mail naar redactie@boekenkrant.com!

Aanmelden kan via boekenkrant.com/abo (of vul

de bon in)

Ja, ik neem een abonnement: Twaalf nummers van de Boekenkrant voor € 42,– naam

m/v

straat postcode

plaats

land e-mail telefoon IBAN nummer betaling

automatische incasso per factuur (+ 2,50 administratiekosten)

geboortedatum handtekening

Stuur deze bon naar: Boekenkrant, Zonnebaan 54, 3542 EG Utrecht, Nederland

BK1122

DE NIEUWE THRILLERSENSATIE VAN INDRIÐASON LIGT NU IN DE WINKEL!