JUNI 2022, NO. 1 – DE BESTE BRON VOOR DUURZAAMHEIDSBOEKEN
SLOW DOWN Met Mounir Samuel, Splinter Chabot, Eva Meijer en De lange adem van bomen
2 | BKDUURZA AM | JUNI 2022
OP DE COVER
GOGOODLY
Slow down
Het beeld op de voorkant van deze BKDuurzaam komt uit dit boek. Waar verwijzen de slakken naar? De slakken representeren de Slow Cabins in België. Deze ecodesign cabins staan op geheime plekken in België, midden in de natuur. Ze zijn minimalistisch en volledig zelfvoorzienend. Toch ben je er van alle luxe voorzien: je kunt er koken, warm douchen en slaapt er in een queensize bed. Dankzij de panoramische ramen word je wakker met een adembenemend natuurspektakel. In deze cabins kun je even écht onthaasten en genieten van de verbinding met elkaar en de natuur. En alles met een slakkengangetje. GoGoodly. Leuke din-
ERIK HOOGENDORP
Wil jij ook wel duurzamer leven, maar heb je geen idee hoe? In GoGoodly. Inspiratie voor duurzame doeners kun je alvast veel ideeën opdoen! De producten en initiatieven die hierin verzameld staan, hebben als uitgangspunt: méér doen met minder. Slow down!
gen doen voor duurzame doeners, Uitgeverij Mo’Media, 198 pagina’s (€ 17,50)
Wat staat er verder in dit boek? De makers van GoGoodly zijn gefascineerd door duurzame doeners die vindingrijke nieuwe producten en diensten aanbieden, om de wereld ietsje beter te maken. In dit boek zetten ze de beste en leukste initiatieven in de schijnwerpers. Denk aan volledig modulaire koptelefoons waarvan alle onderdelen kunnen worden vervangen en hergebruikt, en weedburgers gemaakt van duurzaam geteelde zeewier uit de Oosterschelde.
ERIK HOOGENDORP
Wat maakt deze cabins duurzaam? In deze cabins kun je ervaren hoe het is om zelfvoorzienend te leven. Ze worden ecologisch ontworpen en geproduceerd. Bijna de helft van de productiekosten gaan naar groene, duurzame technieken en de keuze voor lokale productie. Zo brandt het licht in de keuken dankzij de zon en komt er water uit de kranen dankzij de regen.
3 | BKDUURZA AM | JUNI 2022
REDACTIONEEL
PRIKBORD
IN DEZE KRANT
Toekomst bestendig
Wil jij na het lezen van deze krant ook in actie komen voor een groenere wereld, of meer leren over dit onderwerp? Prik deze data in je agenda!
TOEKOMSTPERSPECTIEF 5 In Jona zonder walvis laat journalist Mounir Samuel helder zien hoe we ervoor staan als het om klimaatverandering gaat. Gelukkig is er ook een reddende engel: de walvis.
Mirjam Mulder, hoofdredacteur Boekenkrant mirjam@boekenkrant.com
UT RE CH T – 12 JU NI Mariken Heitman vertelt in Boekhandel Broese over Wormmaan. Het boek gaat over de band tussen de mens en de natuur en won onlangs de Libris Literatuur Prijs 2022. broese.nl/agenda
ALLES OVER BOMEN 8 Wat kunnen wij van bomen leren? In deze drie boeken lees je daar alles over. KLIMAATFICTIE 9 Eva Meijer brengt in haar roman Zee Nu een reëel toekomstbeeld tot leven: de zee komt elke dag verder het land in. Hoe gaan we daarmee om?
JELM ER DE HAA S
DUURZAAM TUINIEREN 10 Sla de handen uit de mouwen en ga met je kinderen aan de slag in de (balkon)tuin!
MARK UYL
‘De waarheid is: de wereld gaat niet ten onder. Maar tegelijkertijd gaat het ook niet vanzelf goed komen,’ zei Jonathan Safran Foer, toen ik hem in 2019 sprak over zijn boek Het klimaat zijn wij. Het lezen van dat boek was de eerste keer dat ik met duidelijke feiten werd geconfronteerd over hoe (slecht) de wereld ervoor staat, door menselijk toedoen. Niet bepaald om vrolijk van te worden, maar de auteur wist mij gerust te stellen: we kunnen er nog iets aan doen! Inmiddels zijn boeken over het klimaat en duurzaamheid niet meer weg te denken uit de boekhandels. Daarom bespreken wij in deze eerste editie van de BKDuurzaam de leukste en interessantste boeken die je op weg helpen naar een meer toekomstbestendig leven. Voor jong en oud! Leer bijvoorbeeld duurzaam tuinieren met kinderen (p.10), en hoe bomen zich aanpassen aan het klimaat (p.8). Mounir Samuel vertelt waarom de walvis onze beste oplossing voor klimaatverandering is (p.5), en Eva Meijer schetst in haar roman Zee Nu een toekomstbeeld van Nederland dat we liever niet verwezenlijkt zien (p.9). Zijn windmolens en zonnepanelen de oplossing voor het energieprobleem? De humoristische graphic novel De eindeloze wereld beantwoordt die vraag en meer (p.14). Onze toekomst staat op het spel, en iedereen heeft het recht om te weten waar dat precies door komt en wat we daaraan kunnen doen. De boeken in deze BKDuurzaam bieden daarvoor een startpunt, evenals hoop!
RO TTE RD AM – 19 JUN I
Bosbranden, overstromingen, hongersnoden… Vind jij ook dat de politiek meer moet doen voor het klimaat? Loop dan mee met de Klimaatmars! klimaatmars.nl
ZWOLLE – 23 JUNI In het eerste GroenLinks Boekencafé wordt Vanessa Nakate’s Engelstalige boek, A big ger picture besproken. Zij pleit voor een inclusiever klimaatdebat. zwolle.groenlinks.nl
HEEL NEDERLAN D – T/M 31 OKTOBER Doe mee met het NK Tegelwippen! De tegels in je tuin vervangen door groen voorkomt wateroverlast, biedt koelte in de zomer en het ziet er een stuk gezelliger uit. nk-tegelwippen.nl
WERELD ZONDER WATER 13 In deze young adult-roman moet een meisje een examen afleggen om in de enige stad met drinkwater te mogen blijven wonen. ENERGIE IN BEELD 14 Striptekenaar Christophe Blain en klimaatwetenschapper JeanMarc Jancovici illustreren in deze graphic novel het verband tussen de energiekwestie en klimaatverandering. LOKAAL GETEELD 16 Lokaal is lekker en gezond. In Homegrown leer je zelf groente en fruit verbouwen en bereiden. Probeer bijvoorbeeld deze frambozen-basilicum-mousse! FANTOOMGROEI 17 Sander Heijne en Hendrik Noten leggen uit waarom we steeds harder werken voor steeds minder. Hoe kunnen we een eerlijkere economie vormgeven? EN VERDER Column Splinter Chabot Prijsvraag Colofon
19
4 | BKDUURZA AM | JUNI 2022
INTERVIEW
MOUNIR SAMUEL
De walvis kan ons redden Mounir Samuel reisde als correspondent de wereld over en ondervond de gevolgen van de klimaatverandering aan den lijve. In Jona zonder walvis zet hij de harde feiten op een rij, én presenteert hij een concreet actieplan. Een profetisch boek, dat conclusies trekt die we liever niet willen horen, maar die we wel móeten horen. Want nu kunnen we die profetie nog beïnvloeden.
De auteur wilde dit boek eigenlijk helemaal niet schrijven, en probeerde het onderwerp lange tijd uit de weg te gaan. Tot dat niet meer kon. ‘Ik ben iemand die altijd grote problemen aan elkaar koppelt, en dan zou je het allergrootste probleem van dit moment niet behandelen! Dat vond ik heel gek,’ vertelt hij. Het keerpunt kwam vorig jaar zomer. ‘Ik ging naar Siwa, een oase in Egypte, waar ik bleef zitten tot ik genoeg gebroken was om niet meer weg te rennen als een koppige Jona. Toen kwam ook nog eens lockdown na lockdown, en was mijn relatie uit, dus ik had een heerlijk gebroken hart en de tijd om dag en nacht alleen maar met vreselijke documentaires, rapportages, overheidsrapporten en wetenschappelijke papers bezig te zijn.’ De titel Jona zonder walvis komt op meerdere manieren terug in het boek. Kun je toelichten wat die voor jou betekent? ‘Het verhaal van Jona gaat over een koppige, rebelse profeet die
‘Wij zijn een hele hoop Jona’s en er is niet eens meer een walvis om ons te redden.’
met een boodschap van God naar Ninevé moet gaan – op dat moment de grootste en machtigste stad ter wereld, die zich schuldig maakt aan alles wat wij nu ook doen, dus ik vind Nederland ook het nieuwe Ninevé. Maar in plaats van naar Ninevé te gaan, loopt hij keihard de andere kant op, zoals wij ook weglopen voor onze taak om de waarheid onder ogen te komen en tot handelen over te gaan. Vervolgens komt Jona op een schip in een storm terecht en wordt hij overboord gegooid, waarna hij wordt gered door een hele grote vis. Laat nu blijken dat de walvis een van onze concrete, natuurlijke oplossingen voor de klimaatramp is! Alleen zijn er bijna geen walvissen meer over. Ergo, wij zijn een hele hoop Jona’s en er is niet eens meer een walvis om ons te redden voor de zondvloed die op ons afkomt.’ ‘System change begint met story change,’ citeer je activist Raki Ap in het boek. Is dat waarom je verhalen als dat van Jona gebruikt? ‘Ik heb de Bijbel aangehaald, omdat ik zocht naar een groter overkoepelend verhaal dat deze ramp goed samenvat, maar ook hoop biedt. Want Ninevé werd gered. Ik gebruik ook het verhaal van Jozef de Dromenkoning, hoe hij uiteindelijk Egypte voorbereidt op de komst van een hongersnood. Die hongersnood was ook onvermijdelijk, de droogte kwam, die werd niet opgelost
door Jozef. Wij weten ook dat er iets op ons afkomt en we zijn er niet op voorbereid, willen ons niet voorbereiden, en dat vind ik echt bewust onbekwaam. Dus daarom wilde ik die grote Bijbelse verhalen gebruiken om deze grote menselijke tragedie te vatten, maar ook om ons van hoop en een nieuw perspectief te voorzien.’ Je haalt ook gebeurtenissen uit het verleden aan, met het idee: alles wat is gebeurd, zal weer gebeuren. ‘Ja, de geschiedenis herhaalt zich, maar leren we zijn lessen wel? Dat zie ik ook in mijn eigen leven: als je een les niet leert, dan moet je hem steeds harder leren, tot je op een breekpunt komt. Dat is wat we nu ook aan het doen zijn. We hebben een hele hoop lessen kunnen leren: uit de Holocaust, uit Tsjernobyl, uit Fukushima, uit de oorlog nu in Oekraïne en onze energie afhankelijkheid van Rusland… Ik kan nog honderd andere rampen noemen, die ons toch een les zouden moeten leren, maar die leren we niet. Nu komt er dus een accumulatie van al die geschiedenislessen in één keer. En stevenen we af op een soort Hunger Games 2.0-situatie.’ Denk je dat die grote ramp nodig is om eindelijk die les te leren? ‘Nou, ik hoop dat we die les iets eerder gaan leren dan dat de ramp zich compleet aftekent
NIENKE VAN DENDEREN
MIRJAM MULDER
5 | BKDUURZA AM | JUNI 2022
‘Niemand wil het echt pijnlijke gesprek voeren: gaan we Zeeland opgeven, ja of nee?’
Inhoud en stijl gaan in Zee Nu op een unieke manier samen.’ – NRC ●●●●
Een uiterst geslaagde samenwerking tussen een striptekenaar en een energiespecialist. In Frankrijk meer dan 250.000 exemplaren van verkocht! OVERAL VERKRIJGBAAR ISBN 97894931009520 € 34,99
20
www.cossee.com
@uitgeverijcossee
@cossee
@cossee
jaar
uitgeverij cossee
NU VERSCHENEN
gezonder leven kan
Jaargang 3, No. 1 maart 2022, € 4,www.gezonderlevenkan.nl
GLK! editie maart 2022
Abdelkader Benali: ‘Goede gewoontes kun je leren’ Jeroen de Rijke over presteren onder druk Wat stress met je lichaam doet Hoe ontwerp je een gezonde stad? Waarom we nog steeds ons babyvet hebben…
Jeroen de Rijke over presteren onder druk Wat stress met je lichaam doet Hoe ontwerp je een gezonde stad? Waarom we nog steeds ons babyvet hebben…
ABDELKADER BENALI ‘Goede gewoontes kun je aanleren’ PETER KLOOSTER
Kijk voor meer informatie op www.gezonderlevenkan.nl.
• bewegen • voeding • welzijn • preventie • zelfzorg
7 | BKDUURZA AM | JUNI 2022
INTERVIEW
MOUNIR SAMUEL
– want hij tekent zich al af. Hij maakt elke dag slachtoffers, laten we dat niet vergeten. Je hoeft alleen maar je nieuwsapp te openen om dat te zien: tweehonderd doden door modderstromen hier, hittegolf daar, bosbranden zus en hongersnoden zo… die zijn allemaal klimaatgerelateerd. Ook hier in Nederland hebben we al vier doden rechtstreeks aan Eunice te danken. Dat er in Limburg geen doden zijn gevallen was een wonder. Orkaan Irma op SintMaarten was ook echt onze klimaatramp, dat is ook onderdeel van Nederland, dat vergeten we altijd maar voor het gemak. Dus de vraag is: over welke ramp hebben we het? De rampen nu van elke dag al, of hebben we het over die grote tsunami die straks op ons land afkomt? Is dat de ramp waar we op gaan wachten? Lijkt mij niet slim. Ik wil hem niet afwachten in ieder geval.’ In het boek leg je uit hoe cruciaal de oceanen zijn voor ons ecosysteem, terwijl we het daar maar weinig over hebben. Wat is het belangrijkste om te weten? ‘Dat onze zuurstofvoorziening er volledig van afhankelijk is. En dat de visserij op alle fronten ons
menselijk bestaan bedreigt. Een dode zee betekent letterlijk een dode aarde. ‘Er zijn in de oceanen nog steeds dieren die we niet eens kennen, en we zijn het helemaal aan het vernietigen. We hebben geen enkel idee wat daarvan de gevolgen zijn, terwijl onze zuurstof veel meer afhankelijk is van de oceaan, dan van bomen op het land. Met elke vis die je eet, staat letterlijk je eigen zuurstofvoorziening op het spel. Die complexiteit hebben we nog nauwelijks door. We weten bijvoorbeeld pas net een beetje hoe koraal werkt, en dat is nu al massaal dood. Je zou dus denken dat we met z’n allen een enorme pas op de plaats moeten maken, en zeggen: “Wacht, wat gebeurt hier en wat zijn daarvan de consequenties?” Maar intussen dendert die trein door. En die trein is inmiddels een TGV, een vliegtuig, een raket geworden.’
Mounir Samuel, Jona zonder walvis. Een profetie voor Nederland, Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 192 pagina’s (€ 17,99)
Je biedt ook een concreet actieplan aan in het boek. In het kort, wat kunnen we doen? ‘Alsjeblieft anders stemmen. Dat is één. Ten tweede een klimaatfonds opzetten dat daadwerkelijk de lasten eerlijk verdeelt. Ten derde de rijkste schouders en de vervuilers belasten. Ten vierde
WALVISWEETJES 1. Een potvis slaat gedurende zijn leven gemiddeld 33 ton CO2 op (als de mens daar niet vroegtijdig een einde aan maakt). Dat staat gelijk aan 231 keer van Amsterdam naar Parijs vliegen. Al die CO2 wordt bij een natuurlijke dood naar de bodem van de oceaan afgevoerd, waar het eeuwig kan blijven liggen. 2. Walvissen en dolfijnen bemesten de ‘bovengrond’ van de oceaan met hun ontlasting, waardoor er fytoplankton kan groeien. Deze micro-algen slaan niet alleen veel CO2 op, maar produceren naar schatting ook 50 tot 85 procent van de zuurstof op aarde. 1 procent meer fytoplankton op zee staat gelijk aan de zuurstofwinst van 2 miljard volwassen bomen per jaar.
NIENKE VAN DENDEREN
‘We moeten een klimaatfonds opzetten dat daadwerkelijk de lasten eerlijk verdeelt.’ klimaatbeleid niet zien als een economisch schaalvoordeel of een volgend verdienmodel, maar als een absolute noodzakelijkheid waarbij juist de zwakken in de samenleving moeten worden voorbereid en beschermd. En natuurlijk mijn politieke manifest aan het eind van het boek uitvoeren: een Nationaal Actiecomité Klimaat opzetten. Dan zijn we al een eind. ‘Ik heb dat actieplan toegevoegd, omdat ik merk dat iedereen het over systeemverandering heeft, maar dat niemand dat concreet invult. Daardoor wordt dat een holle term, die geen gevolgtrekking heeft en waar niemand zich aan kan verbinden. Want zo’n manifest is er nog niet en wordt ook niet door de politiek gegeven, zelfs niet door de groene partijen. Niemand wil het echt pijnlijke gesprek voeren: gaan we Zeeland opgeven ja of nee? Hoe gaan we de Randstad redden, willen we de Randstad redden, kúnnen we de Randstad redden? Daar hebben we het niet over, maar dat moet wel, anders heb je straks die keuze niet meer. Nieuw-Zeeland heeft dat bijvoorbeeld wel gedaan, en is nu al begonnen met het herplaatsen van mensen en het aanpassen van het land aan de stijging van de zeespiegel. Daar kunnen wij een voorbeeld aan nemen.’
8 | BKDUURZA AM | JUNI 2022
RECENSIE
Terrorvloed: de zee spreekt Wat als de zee met een kilometer per dag terrein wint op ons land en het nooit meer eb wordt? In haar recente roman Zee Nu schetst Eva Meijer (filosoof, kunstenaar, singersongwriter) het niet ondenkbare toekomstbeeld van de klimaatverandering in Nederland en de snelheid waarmee de zee de regie van de mens kan overnemen. recente actualiteiten in haar verhaal, zoals klimaatontkenners en milieuactivisten, de corona Dijken en duinen pandemie, de noodzaak van verblijken niet hoog duurzaming, en zinspeelt op genoeg te zijn, of een fietsende minister-presibezwijken gewoondent – ‘Alleen samen kunnen weg door de druk van het opkowe het water de baas’ – die aan mende water. De onheilstijding zijn vierde termijn bezig is en uit dat de zee zich met een kilometer per dag landinwaarts oprukt, hoofde van zijn werk te maken heeft gehad met de tweede olieis bewaarheid. Meijer geeft de crisis en de belastingdienst die zee de hoofdrol; dit benadrukt op racistische gronden heeft ze door middel van korte filogehandeld. sofisch bespiegelende cursiefWetenschappers en politici zien jes die ingeleid worden door een de noodzaak om snel te handestelling waarmee ze de zee een len niet unaniem in. Om paniek eigenschap toedicht. ‘De zee als hoeder van gedachten’, ‘... als dro- onder de bevolking de kop in te menvanger’, ‘... als poortwachter’. drukken, wordt er besloten om het nieuws omzichtig naar buiNiet iedereen is zich bewust van ten te brengen. ‘We houden het de dreiging. De minister van op aardplaten, die kun je niet Infrastructuur en Waterstaat zien en zitten ver onder water, bevindt zich nog in de ontkenhet klinkt redelijk onschuldig.’ ningsfase, maar ondertussen Defensie wordt ingezet om met probeert een bekende landelijke zandzakken soelaas te bieden warenhuisketen al een slaatje te tegen het opkomende geweld, slaan uit de onrust door allerlei maar er wordt uit alle macht hulpartikelen tegen exorbitante voor gewaakt dat er onrust prijzen aan te bieden. wordt veroorzaakt. ‘“Als we nu Wetenschappers houden zich beginnen over evaaan de theorie dat cueren raakt iederde stijging van het een in paniek.” “Als waterpeil het gevolg we nu niet beginnen is van een zeldover evacueren zijn zame stroming door we te laat.”’ het verschuiven Het gevaar van het van aardplaten. ‘De wassende water verNederlandse kustlijn oorzaakt niet alleen was in de geschieonder de bevolking denis vaker verschoeen exodus; ook aalven onder invloed scholvers en konijvan grote weersvernen reppen zich anderingen’, maar richting het oosten. niemand kon zich Kwallen en bultrugherinneren dat er Eva Meijer, Zee Nu, gen komen met de ooit geen eb was. Uitgeverij Cossee, stroming mee op Meijer verwerkt 240 pagina’s (€ 22,99) MARJON NOOIJ
MERLIJN DOOMERNIK
‘Als we nu beginnen over evacueren raakt iedereen in paniek.’ het land. Tenminste... dat wat land was en zij nu als territorium zien. Wanneer Meijers personages zich in een boot verschansen om op zoek te gaan naar overlevenden – en daarbij tegen gebouwen en kerktorens botsen – gaan de karakters psychologisch nergens de diepte in; ze blijven archetypen. Poëtische zinnen over existentiële thema’s, het lucide taalgebruik en hilarische noten die haar verhaal doordesemen, maken echter veel goed. Er is zelfs nog ruimte voor een vleugje magisch realisme. De duidelijke boodschap van Zee Nu is het gevaar dat ons zorgvuldig drooggelegde landje loopt. En dat het ons allemaal aangaat!
9 | BKDUURZA AM | JUNI 2022
TIPS
Reinier van den Berg e.a.
BLAD GOUD De onschatbare waarde van bomen
Reinier van den Berg, Bladgoud, Uitgeverij Zilt, 176 pagina’s (€ 20,99)
Stefano Mancuso, Bomen van de wereld, Uitgeverij Cossee, 209 pagina’s (€ 24,99)
Peter Wohlleben, De lange adem van bomen, Uitgeverij Lev., 256 pagina’s (€ 21,99)
Verhalen van bomen Wat kunnen wij van bomen leren? Zij hebben vaak meer verhalen te vertellen dan wij denken. Ze zijn van groot belang voor nu en onze toekomst. In deze drie boeken leer je alles wat je over onze groene vrienden moet weten. ADINDA GRAAFLAND ‘Het begint en eindigt allemaal bij planten. Of het nu gaat over het leven op deze planeet of over de klank van een viool, over de toekomst van onze steden of over het oplossen van misdaden: alles begint bij een plant. Elk verhaal begint met een plant.’ De Italiaanse bioloog Stefano Mancuso, die eerder over de intelligentie van planten schreef, reist in zijn boek Bomen van de wereld van Italië naar Manhattan en van het zuidelijkste puntje van Japan naar Parijs. Met het onderzoek dat hij tijdens die reis uitvoert, wil hij ons meer bijbrengen over onze bijzondere natuur. Mancuso’s interesse in bomen en planten begon bij zijn liefde voor papier. Die liefde werd enkel groter werd toen hij stripboeken begon te verzamelen. Op aanstekelijke wijze laat hij zien dat bomen altijd een hoofdrol
spelen in onze verhalen. Bomen zijn goud waard ‘Stel je eens voor dat bomen kunnen denken en praten. Wat voor boodschap zouden ze dan voor ons hebben?’ Er zijn maar liefst 60.000 verschillende soorten bomen, maar ze zijn lang niet allemaal bekend. We hebben bomen nodig voor zuurstof, maar kappen ze ook wanneer we ze voor iets anders willen gebruiken. In Bladgoud vertellen klimaatspecialist Reinier van den Berg en co-auteurs Suzanne Valkman en Simone Groenendijk over de geschiedenis, gebruikswaarde en intrinsieke waarde van bomen. Zo hebben bomen een rol in het opvangen van de extremen in de opwarmende wereld. De auteurs laten zien hoe we beter met ze zouden kunnen samenleven. Van den Berg noemt het boek ‘een inspirerende boswandeling’. Dat is het ook. Je wordt meegenomen door de natuur van de wereld.
Van Nederland tot Amerika. Van Amerika tot Azië. Het aanpassingsvermogen De Duitse boswachter Peter Wohlleben heeft al meerdere populaire boeken over bomen geschreven. In De lange adem van bomen gaat hij in op het aanpassingsvermogen van bomen, en de rol die zij daardoor bij het tegengaan van klimaatverandering kunnen spelen. Het aanpassingsvermogen van de bomen kent echter zijn grenzen, laat Wohlleben zien. ‘Ook bomen houden niet van te warm en te droog, alleen kunnen zij iets wat wij niet kunnen, namelijk de thermostaat ook weer naar beneden draaien.’ Wij kunnen niet leven zonder de zuurstof die zij produceren. Als het klimaat dat verandert, verandert het bos ook. Wohlleben komt gelukkig ook met oplossingen. ‘Met de juiste hoeveelheid nederigheid kan de toekomst echt weer groen worden!’
10 | BKDUURZA AM | JUNI 2022
RECENSIE
DIY
Groene vingers voor grote en kleine kinderen In Duurzaam tuinieren voor kinderen geeft Anne Wieggers je een ton aan informatie. Praktische tips waarmee je zelf aan de slag kan ongeacht de grootte van je tuin. Zelfs aan tuinieren zonder tuin werd gedacht! En dat allemaal op kindermaat. ELLEN ROOMS Ikzelf ben, net als vele anderen, tijdens de lockdowns serieus aan het tuinieren geslagen. Het werken in de tuin bracht me rust in mijn hoofd en ik voelde me gegrond wanneer ik op blote voeten door het gras kon lopen of mijn handen door de aarde kon laten gaan. Het duurde niet lang voor mijn twee kindjes me kwamen vragen of ze me konden helpen. Dus lieten we samen een jungle groeien waar we de mooiste bloemen konden plukken en op groenten en fruit konden jagen om daar dan iets lekkers mee te koken. Tuinieren was nieuw voor me. Ik probeerde veel uit en ook al slaagde ik erin de meeste planten in leven te houden, toch liep het hier en daar ook fout. Maar al doende leerde ik bij terwijl twee kleinere mensjes iedere dag overleg voerden over wiens zonnebloem de grootste werd.
Of heb je enkel een balkon en denk je dat je daar onmogelijk een tuin van kan maken?
Op de cover van dit boek staat dan wel ‘voor kinderen’, maar ook ik heb er echt veel uitgehaald. Het was een plezier om iemand met zoveel liefde over de tuin en de natuur te horen vertellen. Dat het eerder op kindermaat geschreven is, neemt niets weg van de inhoud. Er worden basiszaken gedeeld zoals hoe je nu precies een plantje in de grond steekt, hoe je het best kruiden knipt en waarom je je plantjes beter laat afharden, maar het gaat even goed over waarom we de tuin het beste delen (met insecten, al mag je hem van mij gerust ook met je buren, familie of vrienden delen). Er worden recepten voor potgrond gedeeld en voorbeelden gegeven van gemakkelijke zaken die je kan kweken. Wieggers vertelt je hoe je een wormenhotel kan maken en welke soorten bloemen je kan zaaien en planten. Kortom, echt een pak beknopte, heldere en onderbouwde informatie. Je krijgt spontaan zin om er zelf aan te beginnen. Ook de foto’s en illustraties helpen hier zeker bij. De visuele vormgeving is echt prachtig. Wil je ook een tuin waar bijen, vogels en egeltjes graag op bezoek komen? Wil je je eigen jungle waar het zalig vertoeven is? Of heb je enkel een balkon en denk je dat je daar onmogelijk een tuin van kan maken? Laat Anne Wieggers je dan tonen wat de mogelijkheden zijn, want die zijn er zeker. Zo kweek je zelf groene vingers, of je nu groot bent of klein, en helpen we samen de natuur een handje op een duurzame manier. Kriebelt het al? Bij mij wel. Even mijn plantjes gaan water geven.
Anne Wieggers, Duurzaam tuinieren voor kinderen, Uitgeverij Volt, 160 pagina’s (€ 19,99)
Maak supersnel je eigen minituin Met een paar planken, een volwassene die een boormachine en een zaag heeft en een paar zakken compost maak je in een uurtje een tuin. Zo op het gras! Maak een frame van vier
planken, van minstens 20, maar liever nog 30 centimeter diep. Het tuintje kan vierkant zijn of rechthoekig, het ligt er maar net aan hoeveel hout je gebruikt, en waar je tuintje komt.
11 | BKDUURZA AM | JUNI 2022
TIPS
Kleine handjes, groene vingers Hebben je kinderen de smaak te pakken? Met deze drie boeken leer je alles over je tuin en de dieren die je daar tegen kunt komen. Het buitengewone boek dat zichzelf opeet Elke bladzijde van Het buitenge wone boek dat zichzelf opeet kun je transformeren tot een project waarmee je de aarde een handje helpt. Plasticvrije Het boek is tasjes, appelzaaibaken insectenhotelherbruikbaar jes ‘kamers’ zijn maar en recycle enkele dingen die met de bladzijdes baar, zelfs je van het boek kunt het omslag! maken. Daarnaast is het hele boek, waaronder zelfs het omslag, herbruikbaar en recyclebaar! Een kijkje in het Insectenhotel Terwijl je tuiniert, zul je veel insecten tegenkomen, zeker als je met het vorige boek een insectenhotel hebt gemaakt. Na het lezen van Een kijkje in het Insectenhotel zul je nooit meer over een insect heen kijken. Deze diertjes zijn namelijk heel interessant. Weet je bijvoorbeeld waarom een boktor zulke lange voelsprieten heeft? Of waarom een libelle amper met zijn vleugels hoeft te slaan? Binnen de kortste keren zitten jij en je kind bomvol kennis over deze kleine diertjes.
Kies een plekje op het gras, plaats het frame erop en vul het tot aan de rand met compost. Je kunt hier direct mee aan de slag, want het gras zit zo diep onder al die compost dat het
stopt met groeien en langzaam vergaat. Zo voedt het de bodem en zelfs jouw plantjes. Plant er bijvoorbeeld een moestuintje in. Uit: Duurzaam tuinieren met kinderen
Britt bij de bijen Na een drukke dag in de tuin wil je lekker eten, maar wist je dat eten als blauwe bessen, aubergines, knoflook en ui allemaal niet zouden bestaan zonder de hulp van de bij? Gelukkig leer je met Britt bij de bijen alles wat je moet weten over de bij en kom je erachter wat voor bloemen je kunt planten om dit diertje bij zijn werk te helpen!
Susan Hayes & Penny Arlon, Het buitengewone boek dat zichzelf opeet, illustraties: Pintachan, vertaling: Annelies Beck, Veltman Uitgevers, 33 pagina’s (€ 15,99)
Een kijkje in het Insectenhotel, vertaling: Vitataal, Lantaarn Publishers, 32 pagina’s (€ 11,99)
Britt Van Marsenille, Britt bij de bijen, illustraties: Katrien Vanderlinden, Uitgeverij Horizon, 72 pagina’s (€ 16,99)
12 | BKDUURZA AM | JUNI 2022
BOEKFRAGMENT
Verdwijnende silhouetten Moeten dieren in de veeindustrie grondrechten krijgen? Hoe voedsel produceren op een manier die goed is voor planeet, dier én mens?
Greta Pauw, Verdwijnende silhouetten, Uitgeverij Palmslag, 264 pagina’s (€ 20,95) www.palmslag.nl
‘Laura, ik werk al jaren samen met de natuur, maar ik wil geen compensatie om het waterpeil te laten stijgen. Moeten mijn koeien soms verzuipen?’ ‘Nou, Willem, voor de weidevogels zou het een walhalla kunnen worden en jij krijgt er extra subsidie voor.’ ‘Het stikt hier van de dieren. Die natuurbeschermers, die willen belangeloos genieten, omdat er voor hen niets op het spel staat. Maar ik ben afhankelijk van deze natuur. Weet je wat ik zo gek vind? Voor natuurbeschermers is niet elk dier gelijk. Zij maken het verschil tussen
exoten, zeldzame soorten en ook de plaats van een dier in de voedselpiramide speelt mee in hun waardering. Ik laat mijn land geen moeras worden met onkruid en pitrus erin.’ ‘Het gaat ook over stikstof en de CO2-uitstoot. Lees het gewoon.’ Laura overhandigde Willem het dossier. ‘Haal die ganzen alsjeblieft van mijn land, die geven een overbemesting van jewelste. Voor mijn koeien blijft er niet genoeg eten over.’ ‘Willem houdt van zijn koeien,’ vergoelijkte Elsa, terwijl ze een houten schaapje van Wish aanpakte, die lief op de grond speelde. ‘Ik ga nooit weg, want er komt een andere tijd. Boeren zijn in de toekomst hard nodig. Hoe wil je anders alle mensen blijven voeden op deze aardbol?’
‘Deskundigen…’ ‘Dieren kun je niet sturen, Laura’ zei Willem grinnikend en leunde relaxed naar achteren, ‘hoe moet die gans weten dat hij alleen op dat ene stukje grasland mag zitten en niet op het andere?’ Opeens kreeg Agnes het warm. Wat wist zij van het boerenleven of de natuur? Weinig, dus hield ze haar mond en dronk haar kopje leeg.
BOEKFRAGMENT
Minder plastic
Clara Williams Roldan, Louise Williams, Minder plastic. Aan de slag met alternatieven en haalbare tips, vertaling: Corine van Oord, Uitgeverij Zilt, 224 pagina’s (€ 20,00) www.uitgeverijzilt.nl
Moeder en dochter Louise Williams en Clara WilliamsRoldan geven in Minder plastic informatie over het plasticprobleem en komen tegelijk met een heleboel handige en haalbare tips om je te helpen minderen in bijvoorbeeld de keuken, de badkamer en met je kleding. Als we allemaal gaan zitten wachten tot iemand anders iets doet, gebeurt er helemaal niets. Tien tips voor een vliegende start: 1. Neem je voor de hoeveelheid plastic die je weggooit te verminderen, en bazuin dit rond via social media. Je trots zal ervoor zorgen dat je in actie komt. Bovendien kun je zo in contact komen met anderen die het-
zelfde doen, of het overwegen. 2. Koop een metalen waterfles en drink kraanwater. Als je toegang hebt tot veilig en schoon drinkwater is er geen enkele reden waarom je het in plastic flessen zou kopen. Dat is echt niet gezonder. Integendeel: uit onderzoek blijkt dat bijna al het in flessen verkochte water microplastic bevat, dat we vervolgens binnenkrijgen. 3. Bewaar herbruikbare tassen op strategische plekken, bijvoorbeeld opgevouwen in je tas of in de kofferbak van je auto. 4. Neem een herbruikbare koffiebeker mee. Als je die vergeet, gebruik dan niet ‘voor deze ene keer’ een wegwerpbeker. 5. Zeg ‘nee’ tegen plastic rietjes en ballonnen. Die zijn even handig en leuk, maar vervolgens tientallen jaren gevaarlijk voor dieren in het wild en
schadelijk voor het milieu. 6. Gebruik geen vloeibare zeep en shampoo meer. Blokken zeep en shampoo werken net zo goed en zijn in papier verpakt. 7. Gebruik in de keuken ongebleekt bakpapier of bijenwasdoekjes, in plaats van plastic vershoudfolie. 8. Bak zelf koekjes. Bloem, suiker, boter en eieren zijn allemaal verkrijgbaar in een papieren of kartonnen verpakking. 9. Eet een ijsje in een hoorntje. De ultieme afvalvrije traktatie voor onderweg! 10. Raap elke dag een paar stukken zwerfplastic op. Elk stukje plastic dat we van de straat oprapen, komt immers niet meer in het water terecht!
13 | BKDUURZA AM | JUNI 2022
RECENSIE
Achttien en alles verandert De young adult-roman Wereld zonder water van de schrijfster Inge Sleegers vertelt het verhaal van Nimue: een meisje dat in een wereld leeft met weinig water. Alle meisjes moeten een examen afleggen om zichzelf te bewijzen. Degenen die het niet halen keren niet meer terug. me. Als je slim bent, houd je je gedeisd. Je speelt met vuur. Ik kan je niet blijven beschermen.’ Deze young adult-roman laat Op haar achttiende verschillende thema’s langskoverjaardag is het men. Politiek, klimaat en liefde. zover. Nimue moet Nimue ontdekt wie ze wel en deelnemen aan het examen en niet kan vertrouwen. Ze leert slagen. Als ze niet slaagt ziet ze minder naïef te zijn en twee keer haar ouders niet meer terug. na te denken voordat ze zomaar Niemand weet wat er gebeurt naar iemand luistert. Gelukkig is met de meiden die het niet ze van zichzelf al brutaal, want halen, dat is een publieksgein een wereld met weinig water heim. Haar moeder brengt haar en een opkomende oorlog moet naar het examen, onwetend dat je voor jezelf op kunnen komen. Nimue gedoemd is om daarvoor Tijdens haar avontuur ontte falen. moet Nimue veel verschillende Na de test wordt Nimue naar mensen. Gwenda, een lief en het Flamingo Departement schattig meisje gestuurd. Ze zeggen dat uiteindelijk dat ze blij moet zijn meer kan dan je dat ze daarnaartoe denkt. Helena, een gestuurd wordt vrouw die eerst erg en niet uit de stad streng overkomt gezet wordt. Zij heeft maar een groot nog een dak boven hart heeft. Skye, de haar hoofd, eten in leider van het verhaar buik en mooie zet vol geheimen. kleren. Daarbuiten En Maeve, ieders komen ze om van de nachtmerrie als je dorst. Maar hoe lanin het Flamingo ger Nimue daar is, Departement wordt hoe meer ze ontdekt geplaatst. ‘Ik wil wat er allemaal mis Inge Sleegers, Wereld mijn mond openen is in het Flamingo zonder water, Uitgevoor een smoes, een Departement. ‘Luisverij Hamley Books, harde slag op mijn ter heel goed naar 320 pagina’s (€20,99) ADINDA GRAAFLAND
‘Luister heel goed naar me. Als je slim bent, houd je je gedeisd.’ wang verhindert me dat.’ Wereld zonder water neemt je helemaal mee in de wereld van Nimue. Het leest makkelijk en snel weg. De onderwerpen sluiten goed aan bij de tijd van nu: het klimaat dat verandert en alle verschillende meningen die daarover rondgaan. De schrijfster brengt dat over op een mooie en grappige manier. Het is ook passend dat ze de stad waar alles zich afspeelt heeft vernoemd naar de gezonken stad Atlantis. Terwijl je ontspannen aan het lezen bent, zet het boek je wel aan het denken. Wat als het klimaat zo verandert dat we nog maar weinig drinkwater hebben? Je hele manier van leven moet dan aangepast worden en dat zie je in het boek. Nimue krijgt net als ieder ander te horen dat er een douchelimiet is. Op de ene plek is dat vijf minuten, op de andere plek zelfs maar één minuut. Aanpassen is de norm. Wordt dat onze toekomst?
14 | BKDUURZA AM | JUNI 2022
DE EINDELOZE WERELD
15 | BKDUURZA AM | JUNI 2022
RECENSIE
Je tanden poetsen kost veel energie Voor De eindeloze wereld bundelden de Franse stripmaker Christophe Blain en wetenschapper Jean-Marc Jancovici hun krachten. Dat leverde een boeiend en toegankelijk boek op over de opwarming van de aarde. HANS POLS Dit verhaal begint in 2018 in een auto. De Franse stripmaker Christophe Blain (onder meer bekend van zijn boek Alain Passard, de wereld van een meesterchef) reist met zijn vrouw naar Etretat. In Parijs heerst een hittegolf en hij vertelt zijn vrouw over een artikel van Jean Jouzel, ex-lid van het VNklimaatpanel dat hij net heeft gelezen. Het is voor het eerst dat overal in de media verband wordt gelegd tussen hittegolven en de opwarming van de aarde. Het onderwerp laat hem niet los en zijn broer raadt hem aan om contact op te nemen met JeanMarc Jancovici, een deskundige op het gebied van broeikasgassen en klimaatopwarming en de bedenker van le bilan carbone (de CO2-voetafdruk), wat de norm is geworden voor het meten van de uitstoot van broeikasgassen. Uit hun ontmoeting kwam De eindeloze wereld voort. In dit stripboek leggen Blain en Jancovici op heldere en vaak humoristische wijze uit wat de gevolgen van onze steeds verder toegenomen energiebehoefte zijn op het klimaat. In het eerste deel van het boek wordt uitgebreid ingegaan op het begrip Christophe Blain en energie. Wat is het Jean-Marc Jancovici, precies en waarom De eindeloze wereld, kiezen we ervoor vertaling: Arend Jan om dingen niet zelf van Oudheusden, te doen, maar laten Concerto Books, we ze doen door 196 pagina’s (€ 29,99)
machines? Het antwoord op die vraag is vooral van economische aard. Om meer te kunnen produceren is meer energie nodig en is menselijke energie alleen niet meer voldoende: om 100 megawatt te produceren zijn bijvoorbeeld 5 miljoen mensen nodig. Of één machine! De bron van al die energie is gratis en te vinden in de natuur. De oudste energiebron is hout, later kwamen daar steenkool (de eerste fossiele brandstof), aardolie, gas, wind-, water- en kernenergie bij. We hebben het weleens over schone energie, maar in wezen zijn al deze energiebronnen schoon. Echter op grote schaal gebruikt, wordt elke vorm van energie vuil. Het is een van de interessante inzichten die in dit boek naar voren komen. Zo stelt Jancovici ook dat behalve hout geen enkele energiebron ooit is vervangen door een andere. Er kwamen alleen bronnen bij. Steenkool is, weliswaar niet in West-Europa, nog altijd de meest gebruikte energiebron en de laatste dertig jaar is het verbruik ervan alleen maar gestegen. Het is de energiebron met de grootste CO2-uitstoot. Energiebronnen lijken onuitputtelijk en eeuwig beschikbaar, maar ze raken op. Dat de voorraad fossiele brandstoffen opraakt is niet zorgwekkend, dat duurt nog even. Het echte probleem is zijn verwoestende effect op het klimaat. Daar gaan Blain en Jancovici in het tweede deel van het boek op in. Ze leggen uit waarom de aarde leefbaar is, welke mechanismen en gassen daarvoor zorgen en hoe de uitstoot van met name
Op grote schaal gebruikt, wordt elke vorm van energie vuil. CO2 daar invloed op heeft en waarom de toename daarvan enorme en mogelijk desastreuze gevolgen kan hebben als we niets doen. De makers van De eindeloze wereld leggen in een kleine tweehonderd pagina’s op een toegankelijke en begrijpelijke manier een complex probleem uit wat ons allemaal raakt. Een mooi voorbeeld van die toegankelijkheid staat op pagina 24 en verder. Als jij ’s ochtends voor de spiegel je tanden poetst, is aan deze eenvoudige handeling al een groot aantal bewerkingen vooraf gegaan waarbij steeds gebruik is gemaakt van een of andere vorm van energie. ‘Je tube is van plastic en dus… Weer een olieplatform… Raffinaderij… Stroomkraker… Een extrusiepers om het plastic te maken.’ Alles hangt samen en elke handeling heeft gevolgen. Het betoog in De eindeloze wereld is helder, maar zorgwekkend. Gelukkig eindigt het hoopvol, want we kunnen iets doen, maar niet zonder daarvoor iets anders op te geven. Het keren van het tij heeft gevolgen voor wat je eet, hoe je op vakantie gaat, hoe je woont, welke producten je koopt en hoe hard de bevolking blijft groeien. Dat kan als we ons niet laten leiden door verlangens die bevredigd moeten worden, maar door ons verlangen naar zingeving en collectiviteit.
16 | BKDUURZA AM | JUNI 2022
RECEPT
HOMEGROWN
Frambozen-basilicum-mousse In Homegrown leert Kyra de Vreeze je hoe je zelf groenten en fruit verbouwt, verwerkt en conserveert én hoe je daar lekkere recepten van maakt. Ook in de stad! Begin bijvoorbeeld met deze heerlijke mousse met frambozen en basilicum uit de (eigen) moestuin. 4 porties 15 minuten • 300 g verse of bevroren frambozen (ontdooid) • 2 tl agar-agarpoeder • 1 tl vanille-extract • 4 el bietsuiker • 300 ml slagroom • 15 tot 20 blaadjes verse basilicum
D
oe de frambozen, de agar-agar, de vanille en de suiker in een steelpannetje. Verwarm tot het zachtjes kookt. Zet het vuur laag en laat het mengsel nog ongeveer 5 minuten heel zachtjes doorpruttelen. Roer tijdens
het verwarmen. Doe de frambozensaus in de keukenmachine en blend gedurende een paar seconden tot het geheel smeuïg is. Giet af en laat afkoelen. Maak de keukenmachine schoon en gebruik hem om de slagroom op te kloppen. Je kunt de slagroom natuurlijk ook handmatig met een garde stijfkloppen. Voeg de frambozensaus aan de slagroom toe en klop het geheel nog 15 seconden op tot het volledig gemengd is. Schep het in bakjes en zet het in de koelkast tot gebruik. Je maakt de mousse af met verse frambozen, (micro) basilicumblaadjes en een snufje gedroogde lavendelbloemetjes.
Kyra de Vreeze, Homegrown., Kosmos Uitgevers, 144 pagina’s (€ 22,50)
17 | BKDUURZA AM | JUNI 2022
RECENSIE
FANTOOMGROEI
De mythe van de groei-economie Ik ga het op voorhand bekennen: zelden een boek in handen gehad dat ik met zoveel wrevel van me heb afgeworpen! Om het daarna weer op te pakken en verder te lezen. En wéér van me af te werpen. Waarom? Omdat het boek me een waarheid vertelt die ik eigenlijk niet wil horen. ANTAL GIESBERS Fantoomgroei, van Sander Heijne en Hendrik Noten, verstoort het equilibrium van mijn zaterdagmorgen, zodra ik eraan begin. De ondertitel is dan ook verontrustend veelzeggend: Waarom we steeds harder werken voor steeds minder. Dat wil je niet weten in het weekend, als je net aan het bijkomen bent van dat harde werken. En toch lees je door: ‘…sinds het eind van de jaren negentig steeg de productiviteit drie keer zo snel als de beloning van Nederlandse werknemers. Flexwerkers en zzp’ers zagen hun lonen zelfs nog verder achterblijven bij hun toegenomen productiviteit (…). De stagnerende lonen verklaren waarom de bedrijfswinsten zelfs tijdens de kredietcrisis van 2008 snel weer opkrabbelden (…). De beloningen van CEO’s zijn ver uitgelopen op de gemiddelde salarissen (…): een topman verdient in drie dagen net zoveel als een gemiddelde werknemer in een heel jaar (…) vergis je niet: gratis geld bestaat niet. Voor iedere euro die je aan je vermogen toevoegt, moet ergens iemand werken.’ Parasiteren Wie dit leest, wordt overspoeld door een machteloze verontwaardiging. De auteurs wijzen erop dat dit veel dieper gaat dan ‘welbegrepen eigenbelang’ van ondernemingen, want een bedrijf kan alleen succesvol zijn in een stabiele, veilige omgeving waar alle voorzienin-
gen als infrastructuur en zorg voorhanden zijn. Met andere woorden: waar wij met z’n allen belasting voor betalen. Alleen maken de bedrijven er wel gretig gebruik van, maar betalen ze nauwelijks mee. Het is héél verleidelijk om te concluderen dat de welvarenden onder ons dus niet meer ‘onder ons’ zijn, niet langer deel uitmaken van de maatschappij zoals wij die met z’n allen opgebouwd hebben en onderhouden – maar erop parasiteren. Gaande de reis stuitert het boek echter steeds minder vaak over de vloer, en zo’n beetje de helft gepasseerd heb ik het in een ruk verder uitgelezen. Want uiteindelijk is de boodschap van Heijne en Noten een heel positieve: zij zien tekenen dat het niet alleen anders móet,
Sander Heijne en Hendrik Noten, Fantoomgroei, Uitgeverij Atlas Contact, 272 pagina’s (€ 20,00)
‘Vergis je niet: gratis geld bestaat niet. Voor iedere euro die je aan je vermogen toevoegt, moet ergens iemand werken.’ maar ook kán! De auteurs wijzen erop dat wij in een verhaal zijn gaan geloven dat niet op feiten gestoeld is, namelijk dat de economie altijd moet groeien, en dat het bruto binnenlands product daar de graadmeter van is. Zij laten zien dat die graadmeter niet klopt, en dat altijd doorgroeien onmogelijk is. Verwijzend naar een tijd waarin bedrijven en ondernemers nog wel onderdeel uitmaakten van de maatschappij, ontdekken zij boeiende nieuwe initiatieven in de wereld die laten zien dat zinvol ondernemen, op weg naar een duurzame, gezonde wereld, heel goed mogelijk is. Hun kernwoord is in feite: gemeenschappelijkheid. Heijne en Noten bieden ons namelijk niet een wereld waarin de velen werken voor het gerief van de enkelen, maar waarin die velen zelf verbonden zijn aan de waarde die zij creëren. Daarmee bieden beide auteurs ons als lezer een hoopvolle uitweg uit de misère, maar reiken zij die welvarende 1% ook de hand om weer deel uit te maken van onze maatschappij. En kijk, zo’n boek is de vloer niet waard: het verdient een ereplaats in je kast!
Ontdek het groen in de leukste steden en dorpen van Nederland (en België) €
12,50
www.momedia.nl
Lees nu!
Urgent manifest over de toekomst van onze planeet en wat ons nu te doen staat.
19 | BKDUURZA AM | JUNI 2022
COLUMN
PRIJSVRAAG
COLOFON
Noem het hoop
Win een boek
CONTACT Boekenkrant Zonnebaan 54 3542 EG Utrecht Nederland Telefoon: + 31 30 2231718
ANTON CORBIJN
10 maart 2019. Samen met een vriendin kwam ik aan op de Dam. We waren ruim op tijd, maar duizenden mensen – sommigen gewapend met een kartonnen bord, anderen met een wapperende vlag en weer anderen met een grote microfoon – hadden zich al gemeld. Er hing een vrolijke sfeer, hoewel het onderwerp waarvoor we kwamen protesteren niet echt tot een glimlach uitnodigde, eerder tot een bezorgde denkrimpel: We stonden hier voor Het Klimaat. Na een aantal speeches kwam de massa langzaam in beweging. Een polonaise zonder handen op schouders en zonder jolig gezang. Zo nu en dan scandeerde iemand iets, wat wij dan nariepen. In het begin voelde dat ongemakkelijk, maar na een tijd was het prettig om je zorgen en je hoop in één zin eruit te mogen schreeuwen. We liepen langs grachtenpanden, over heuvelachtige bruggen, langs de trams die even pauzeerden voor de Klimaatmars. ‘Wat goed dat de VVD, dat rechts, hier ook is,’ zei een mededemonstrant. Heel even moest ik nadenken. Ik ben van geen enkele partij (ik ben alleen van mezelf, en dat blijft ook zo), maar ooit was ik voorzitter van de JOVD. Een onafhankelijke politieke jongerenorganisatie, maar voor de buitenwereld had die organisatie toch vooral een VVD-stempel. Hoewel ik hem had kunnen uitleggen dat het anders zat, wilde ik een discussie over partijlidmaatschappen voorkomen, dus zei ik wat ik écht belangrijk vond: ‘Volgens mij is Het Klimaat niet links of rechts. Dit gaat iedereen aan, en er zou dus ook vanuit iedereen actie moeten worden ondernomen.’ We keken elkaar glimlachend aan, waren het eens, en vervolgden onze tocht. Een paar weken daarvoor had ik bij een Klimaatmars in Den Haag tussen duizenden leerlingen gestaan. Ze waren massaal naar Den Haag gekomen om joelend door de straten richting de Hofvijver te lopen. De jeugd, de toekomst, eiste duurzaamheidsbeleid. Toen had de zon wél geschenen, maar ze was niet de reden geweest van de warmte die er heerste. Nu, aan het eind van deze regenachtige mars in Amsterdam, waren de laatste beetjes warmte in onze lijven verdwenen. En hoewel we moe waren van het wandelen en onze stemmen langzaam schor werden, gloeide er vanbinnen wederom iets. Krachtig en kwetsbaar. Er gloeide iets voor de toekomst. Voor verandering. Voor links en voor rechts. Voor Het Klimaat. Er gloeide iets groots. Noem het hoop. SPLINTER CHABOT
In samenwerking met Uitgeverij Zilt verloten wij een exemplaar van Bladgoud van Reinier van den Berg. Wil jij kans maken op dit boek? Beantwoord dan de volgende vraag: Hoeveel verschillende boomsoorten zijn er (ongeveer) op aarde?
REDACTIE redactie@boekenkrant.com ABONNEMENTEN abo@boekenkrant.com Telefoon: + 31 172 476085 ADVERTENTIES verkoop@boekenkrant.com
Stuur je antwoord en adres gegevens voor 11 juli naar redactie@boekenkrant.com onder vermelding van ‘Prijsvraag BKDuurzaam’.
ONLINE www.boekenkrant.com facebook.com/deboekenkrant @Boekenkrant @Boekenkrant
Dit boek kun je winnen In Bladgoud leggen klimaatspecialist Reinier van den Berg en co-auteurs Suzanne Valkman en Simone Groenendijk uit wat precies de waarde van bomen inhoudt. Ze vertellen over de historie van bomen, over biodiversiteit, over de waarde van bomen voor het klimaat, en nog veel meer. Uiteraard gaat dit boek ook over de toekomst. Hoe kunnen we (oer)bos beschermen en bomen duurzaam aanplanten en gebruiken, zodat bomen en mensen in harmonie met elkaar samen kunnen leven?
OPLAGE 19.000 Deze krant wordt gedrukt op 100% gerecycled papier.
Reinier van den Berg et al., Bladgoud, Uitgeverij Zilt, 176 pagina’s (€ 20,99)
HET TEAM Redacteuren Mireille Bregman, Adinda Graafland, Marc Mens, Mirjam Mulder Medewerkers Antal Giesbers, Marjon Nooij, Hans Pols, Ellen Rooms en Carien Touwen Cover GoGoodly Vormgeving Titus Vegter Uitgever Jan Louwers
BKDuurzaam is een special over boeken over duurzaamheid. De BKDuurzaam verschijnt als bijlage bij de Boekenkrant. De Boekenkrant biedt kwaliteit voor een breed publiek. De onafhankelijke redactie van deze maandelijkse krant besteedt aandacht aan literatuur, spanning, jeugd, non-fictie en strips. Kijk voor dagelijkse tips en boekennieuws op www.boekenkrant.com.
19 JUNI ROTTERDAM 13.00 UUR BINNENROTTE
GEEN WOORDEN MAAR DADEN KLIMAATMARS.NL Klimaatmars_A2_RGB.indd 1
13/04/2022 12:58