फहय के हो ? बनेय फझ् ु नु अघि केही आधायबत ू कुयाहरु फझ् ु नु जरुयी हुन्छ । सॊसायभा धेयै बाषाहरु छन ् य सफैजसो बाषाभा साहहत्म रेखिएका ऩघन छन ् । ती सफै बाषाका सफैबन्दा सानो रुऩ बनेको वणण हो । अरु
बाषाको कुया छाडेय हाभी नेऩारी बाषाको कुया गदाण नेऩारी बाषाभा हाभी जुन शब्दरे आफ्ना अभबव्मक्ततहरु व्मतत गछौं ती शब्दहरु अऺयफाट (वणण) फनेका हुन्छन ् । हाभी नेऩारी रेख्नका रागग दे वनागयी भरपऩको प्रमोग गछौं । दे वनागयी भरपऩभा वणण २ प्रकायका छन ्् १. स्वर २. व्यञ्जन १. स्वरः ---------जुन वणणका उच्चायण स्वतन्र उच्चायण गरयन्छ य जसको उच्चायणका रागग अन्म वणणको सहमोग भरनु ऩदै न । - स्वय वणणका उदाहयण् अ, आ, इ, ई, उ, ऊ, ऋ, ए, ऐ, ओ, औ
उच्चायणका सभमको हहसाफरे स्वयभा तीन प्रकायभा फाॉडडएकोछ् क. ह्रश्व स्वय् कभ सभम राग्ने स्वयहरु - अ, इ, उ, ऋ (रिु)
ि. दीिण स्वय् राभो सभम राग्ने स्वयहरु - आ, ई, ऊ, ए, ऐ, ओ, औ (गुरु) ग. प्रुत स्वय् टाढाको व्मक्ततराई फोरांददा प्रमोग हुने स्वय
२. व्यञ्जनः -------------जुन वणणका ऩूणण उच्चायणका रागग स्वयको सहामता भरनुऩछण मस्ता वणणराई व्मञ्जन बघनन्छ । व्मञ्जनको उच्चायणको रागग स्वयको सहामता चाहहन्छ नर घतनराई उच्चायण गनण सककन्न । मी व्मञ्जन घन्न प्रकायका हुन्छन ्् क. स्ऩशण् मी वणणहरु ऩाॉच बागभा पवबाक्जत छन ् जसभा ऩाॉच ऩाॉच व्मञ्जन छन ्् कवगण् क् ि ् ग ् ि ् ड़्
चवगण् च ् छ् ज ् झ ् ञ ् टवगण् ट् ठ् ड् ढ् ण ्
तवगण् त ् थ ् द् ध ् न ्
ऩवगण् ऩ ् प् फ ् ब ् भ ्
ि. अॊत्स्थ: म ् य् र ् व ् ग. ऊष्भ : श ् ष ् स ् ह्
ि. समुॊतत व्मॊजन् ऺ, र, ऻ
- मी व्मञ्जहरुराई ऩघन वणणभाराभा गघनए ऩघन मी तीन अऺयहरु क्रभश्
ऺ=क् +ष / ऻ=ज ्+ञ / र=त ्+य मात्ाः -----* भारा १: भागथ वणणन गरयएका रिु स्वय य रिु स्वय रागेका व्मञ्जनहरुको भारा - १ (अ, इ, उ, ऋ, क, कक, कु, कृ)
* भारा २: भागथ वणणन गरयएका दीिण स्वय य दीिण स्वय रागेका व्मञ्जनहरुको भारा - २ (आ, ई, ऊ, ए, ऐ, ओ, औ, का, की, के, को, कौ)
* भारा २: कुनै ऩघन सॊमत ु त अऺय बएका अगाडडका स्वय मा व्मञ्जनको भारा - २ जस्तै्
'अङ्क' भा 'अङ्' - २ 'भन्र' भा 'भन ्' - २ भाराका गणनाका उदाहयणहरु् करभ = क + र + भ = १ + १ + १ रेख्दा मस्तो बए ऩघन गजरभा फोरीका आधायभा गणना गरयने बएकारे फोलदा् करभ = क + रभ ् = १ + २ गभरा = ग + भ + रा = १ + १ + २ कारो = का + रो = २ + २ बोभर = बो + भर = २ + १ काभ = काभ ् = २
शाक्न्त = शान ् + घत = २ + १ ऩूवण = ऩूय ् + व = २ + १
भारा गणना फाये पवस्तत ृ अभ्मास अको ऩाठभा गयाइनेछ । Stress: ---------नेऩारी तथा अन्म सॉस्कृतफाट आएका बाषाभा राभो य छोटो स्वयका आधायभा उच्चायण गरयन्छ बने Latin फाट आएका बाषाहरु जस्तै
अॊग्रेजी आहदभा stress अथाणत ् जोडका आधायभा उच्चायण हुने गदण छ । मसैरे अॊग्रेजी बाषाभा फहय मा छन्द राभो य छोटो स्वयको आधायभा बन्दा ऩघन stress को आधायभा गरयन्छ । मसैरे अॊग्रेजी बाषाभा फहयका गुञ्जाइस कभ हुन्छ । अॊग्रेजीभा रेखिएका गजरहरु फहयभा हुनु नऩने अको कायण ती ऩूवॉम शाश्रीम सॊगीतभा सॊगीतफद्ध गये य कभै गाइन्छ ।
मसथण ऩव ू ॉम काव्मको छन्द य रमको सीधा रक्ष्म बनेकै ऩव ू ॉम शाश्रीम सॊगीत हो य मसैकायण छन्द फहय य शाश्रीम सॊगीतको नजीकको स्फन्ध छ ।
छन्द / बहर के हो ? ----------------------गजर एक गेम पवधा हो य मसराई Lyrical poem (गेम कपवता) ऩघन बघनन्छ बनेय सफैरे फुखझसतनुबएकोछ । Lyrical poem (गेम कपवता)
बएको हुनारे गाइनका रागग मसका रागग घनक्श्चत रमको िाॉचो हुन्छ । जफ हाभी गाउने कुया गछौं, मसभा रम मा तारको िुफै ठूरो बभू भका हुने गदण छ । सॊगीतभा तार य रम बनेको घनक्श्चत सभमभा घनक्श्चत ध्वघनको ऩन ु यावपृ ि हुने अवस्था हो । काव्मभा रम मा तार छोटा स्वय य राभा स्वयका शब्दहरुको घनक्श्चत सभमभा घनक्श्चत ऩुनयावपृ ि हो बनेय फुखझन्छ । मही छोटा य राभा स्वय अथाणत ् रिु य गुरुको घनक्श्चत सभमभा हुने ऩुनयावपृ िको अवस्थाराई रम बघनन्छ । तय सफै रमहरु कणणपप्रम हुन्छन ् बन्ने छै न । मसैकायण सॊगीतभा धेयै तारहरु हुॉदा हुॉदै ऩघन केही तारहरु भार प्रचभरत बए जस्तै काव्मभा ऩघन केही घनक्श्चत तयीकारे फनेका रमहरुको सभूहभा यगचत
काव्म रमभा वाचन गदाण सुन्दय राग्छन ् य सॊगीतभा ऩघन सुन्दय राग्छन ् । घतनै घनक्श्चत तरयकाभा फाॉगधएका रमका सभूहराई नै हाभी फहय मा छन्द बघनन्छ ।
छन्दशाश्रराई उदण भ ू ा अरुज य अॊग्रेजीभा prosody बघनन्छ । छन्दराई उदण भ ू ा फहय तथा अॉग्रेजीभा meter बघनन्छ । केही उदाहरणहरु ------------------छन्द
२२२ -- ११२ -- १२१ -- ११२ -- २२१ -- २२१ -- २ बाका, बू--र, दमा,-- ऺभा य -- भभता, -- सन्तोष -- जान्दै न -- त्मो, २२२ -- ११२ -- १२१ -- ११२ -- २२१ -- २२१ -- २
इन्रै बफ--क्न्त गरुन ् -- झक ु े य -- ऩदभा -- त्मो बफक्न्त -- भान्दै न -- त्मो, - रेिनाथ ऩौडेर बहर
२२१२ - २२१२ // २२१२- २२१२ िोरी फग्मो - मो आॉसक ु ो // ऩानी बमो - बन्नै ऩर्मो । २२१२ - २२१२ // २२१२- २२१२
छाती दख् ु मो - भने गयी // फानी बमो - बन्नै ऩर्मो । - करुण थाऩा
मी सभूहराई कसरे घनभाणण गर्मो बन्ने प्रश्न ऩघन उठ्छ । मी छन्द य फहयहरु काव्म य सॊगीतऻाताहरुफाट नै घनभाणण बएका हुन ् । जसयी अन्म शाश्र जस्तै आमव ु ेद, सॊगीतशाश्र छन ् जन ु हाभी सफैरे भानेकाछौं । मस्तै काव्मका मी छन्दहरु ऩघन ती ऻाताहरुफाट नै घनभाणण
गरयएकाहुन ् । जसयी आमुवेद तथा सॊगीतशाश्रराई वैऻाघनक मुगरे नकानण सकेकोछै न, त्मसै गयी छन्द य फहय ऩघन पवऻानरे नकाये को अवस्था छै न । मसथण गजर काव्मको ऩघन सीधा स्ऩकण सॊगीतशाश्रसॉग फनाउनका रागग फहय य छन्दको घनभाणण बएकोहो । मी शाश्रभा फहस गनुण ऩने य गजर फहयभा रेखिने ऩय्ऩयाभा औॊरा ठड्माउनु ऩने कुनै कायण दे खिॊदैन । महद काव्मशाश्रभा फहय चाहहॊदैन बन्छौं बने सॊगीतभा ऩघन सयगभ य सॊगीतशाश्र चाहहॊदैन मा आमुवेद चाहहॊदैन बन्नु फयाफय हो ।
त, घनक्श्चत सभमभा घनक्श्चत रिु स्वय य घनक्श्चत गरु ु स्वयको फनावट जन ु शाश्रका ऻाताहरुफाट प्रघतऩादन गरयएकाछन ्, घतनको प्रमोग
गजरभा गनुर ण े गजरराई रमभा वाचन गनण सक्जरो, सॊगीतवद्ध गनण सक्जरो, गाउन सक्जरो तथा कोभर य भीठो फनाउने कुयाभा दई ु भत हुन नहुने ऩतका छ ।
शब्दका मात्ा या वजन (उदू द वज्न)
हाभीरे ऩहहरो ऩाठफाट थाहा ऩाइसतमौं कक भारा रिु मा गुरु हुन सतछन ् । हाभीरे रिुराई १ य गुरुराई २ बनेय गन्न सतछौं । मी दव ु ै आपूभा भबन्न रुऩ हुन ् । २ रिु फयाफय १ गुरु नहुन ऩघन सतछ । तय कयीफ कयीफ २ रिु फयाफय १ गुरु हुने अवस्था भाघनएकोछ । मसैरे फहयभा कहहरेकाॉही २ रिुको ठाउॉ भा १ गुरु ऩघन याख्न ऩाइने घनमभ छ । हाम्रो बाषा सॉस्कृतफाट आएको हुनारे हाभी रिु गुरु बन्छौं । अघन हाभीकहाॉ पऩङगर छन्दको प्रावधान छ । अघन उदण भ ू ा पऩङ्गर जस्तै घनमभसॉग भभलदो फहय छ । मसै गयी ग्रीक य लमाहटनभा ऩघन prosody बघनन्छ य ती बाषाभा ऩघन आफ्नै ककभसभका छन्द पवद्मभान छन ् । लमाहटन जहाॉफाट अॉग्रेजी बाषा आएकोछ त्महाॉ ऩघन मो व्मवस्था छ जसभा mora बनेको भारा हुन्छ य १ mora (रि)ु short syllable तथा २ mora राई गुरु मा long syllable भाघनन्छ । तीन भाराको अथाणत ् १ mora (short syllable रिु) य २ mora (long syllable गुरु) सॉमुतत भाराराई trochee बघनन्छ । मसै गयी २ गुरु (४ mora) को सभूहराई spondee बघनन्छ । चार मात्ाका ल्याटिन छन्दका रुपहरुः Dactyl : 211 Anapest : 112 Spondee : 22 Proceleusmaticus : 1111 मी जस्तै अन्म पवभबन्न रुऩ छन ् य लमाहटनभा मी भागथका 1 मा 2 का सट्टा घमनराई उच्चायण गदाण राग्ने सभमको आधायभा सीधै सॊगीतका नोटे सनभा घमनराई रेखिन्छ ।
मसैकायण छन्दशाश्र, अरुज मा prosody जसरे जहाॉ जे जे बने ऩघन, घमनका रुऩहरु य घनमभहरु केही भबन्न बए ऩघन आधायबूत कुयाहरुभा सफैभा सभानता ऩाइन्छ । मी छन्दशाश्र मा अरुज मा prosody को एकै रक्ष्म हो काव्मराई गेम फनाउनु ।
मसराई महीॊ छोडेय रिु १ य गुरु २ रेिेय अफ हाभी अघि फढ्छौं । हाभी छन्दभा बन्दा ऩघन फढी फहयभा केक्न्रत हुनेछौं ककनकक गजरभा छन्द बन्दा ऩघन फहयको प्रमोग हुनऩ ु छण । शब्दको मात्ा या वजन ननर्ाूरण हाभी मो ऩाठभा पवभबन्न शब्दहरुका भारा पवबाजन मा वजन घनधाणयण फाये भा अझै गहहयाईभा छरपर गनेछौं । ऩहहरो ऩाठभा छुट्माइका रिु य गरु ु मा १ मा २ भाराका वणणहरुराई भरएय कुनै ऩघन शब्दको वजन मा भारा घनधाणरयत गनण सककन्छ । कुनै ऩघन शब्दको वजन त्मो शब्दको भाराको जोड गये ऩघछ आउॉ छ । कुनै ऩघन शब्दको वजन कघत हुन्छ बनेय अफ हाभी महाॉ केही उदाहयणका साथ अभ्मास गछौं ।
ऩहहरा फहयभा भारा गणनाका साधायण घनमभभा हाभी अभ्मस्त हुनाका रागग केही घनमभहरु महाॉ याख्न चाहन्छौं । महाॉ बएका घनमभ फाहे क ऩघन केही उऩघनमभहरु छन ् जसको चचाण ऩघछ बफस्तायभा गरयनेछ । फहयभा भाराहरुको घनधाणयण भरखित बन्दा ऩघन शुद्ध उच्चायण गदाण सुघनने आवाजका आधायभा गरयन्छ । पऩङ्गर छन्दभा बने
भरखितको भहत्व ऩघन त्मघतकै दे खिन्छ । मसैरे पऩङ्गर छन्दभा भरखितभा िट् ु टा काटे य त्मो अऺय आधा हो बघनयहनऩ ु छण बने फहयभा िुट्टा काटे य रेखिन जरुयी हुॉदैन । फहय = एक हदन नायद सत्मरोक छन्द = एक् हदन ् नायद् सत्मरोक् हुन त छन्द य फहयका घनमभभा सभानता दे खिन्छन ् तय हाभी फहयभा फढी अफ केक्न्रत हुने बएकारे अफ फहयकै हहसाफरे घनमभहरु ऩघन रेखिॊदै गइनेछ । भारा गणना गने ऩद्धघतराई उदण भ ू ा तततीअ बघनन्छ । अफदे खि तततीअ शब्द नै प्रमोग गरयनेछ । ननयमहरुः
क. अ इ उ ऋ तथा चन्रपवन्द ु आपैभा मा व्मञ्जनको ऩघछ आउॉ दा रिु हुन्छ = १ भारा उदाहयण् अ, इ, उ, ऋ, क, कक, कु, घन, अॉ, कॉु आहद ि. आ ई ऊ ए ऐ ओ औ अॊ आपैभा मा व्मञ्जनको ऩघछ आउॉ दा गुरु हुन्छ = २ भारा उदाहयण् आ ई ऊ ए ऐ ओ औ अॊ, नै, रौ, ऩे, सॊ आहद अन्म उदाहयणहरु् सक््झने = सभ ् + खझ + ने = २ १ २ भन = भन ् = २
बफसुुँ = बफय् + सॉु = २ १
कसोयी = क + सो + यी = १ २ २ जाने = जा + ने = २ २ घनष्ठुयी = घनष ् + ठु + यी = २ १ २ सभम = स + भ + म = १ १ १ कभ = कभ = २ ऩरऩर = ऩर ् + ऩर = २ २ मी तरका शब्दराई तततीअ गये य वजन ऩिा राउनुस ्् ऩत्माय
उज्मारो ऩपवर ऩर न्वायान घतम्रो घतभीराई चन्रभा चन्रभुिी ऩुनजणन्भ क्जन्दगी स्थामी फसोफास कऺा प्रऻा कष्ट सभ ु धयु जून
हुन कृष्ण
आनन्द
सॉक्राक्न्त मऺ क्षऺघतज घनभन्रणा साहहत्म भान्मवय शब्दका फयाफय वजन बएभा हाभी घतनराई हभवज्न मा सभभारी शब्द बघनन्छ । सभभारा बन्नारे फयाफय भारा भार फझ् ु नु बने हुॉदैन । सभभारा बन्नारे शब्दभा आउने रिु गुरुको घनक्श्चत क्रभभा हुन जरुयी हुन्छ । उदाहयणका रागग् फन्धकी = २१२ = ५ काभना = २१२ = ५ दव ु ैभा २१२ भारा आएको हुॉदा हाभी घमनराई हभवज्न मा सभभारी बन्न सतछौं । जफ कक् भसारा = १२२ = ५ त्फाकु = २२१ = ५ हभवज्न मा सभभारी है नन ् । ककनकक दव ु ैको वजन ५ बए ऩघन क्रभभा बने १२२ य २२१ छन ् जुन सभान छै नन ् ।
नेऩारीभा सभभारी बन्नुबन्दा ऩघन नमाॉ शब्द सहभारी बन्न भ रुचाउॉ छु । तय भैरे कुनै शब्द प्रघतऩादन गये य चरेको शब्दराई मसको भूलम िटाउन चाहे को है न । रुक्न (गण) के हो ?
रुतनराई नेऩारीभा हाभी गण बन्छौं । उदण भ ू ा रुतनको अथण ि्फा मा pillar हो । भतरफ फहयका ि्फा नै रुतन हो । रिु य गरु ु (उदण भ ू ा राभ - रिु य गाप - गुरु) का घनक्श्चत क्रभभा बएका सभूहराई नै रुतन बघनन्छ । फहयभा राभ य गापका भाराको एक एकाईराई जुज बघनन्छ । जुजको घनक्श्चत क्रभराई रुतन बघनन्छ । जुज घन्न प्रकायका हुन्छन ्् सफाफ-ए-िपीप > २ सफाफ-ए-साकी > ११ वताद-ए-भज्भू > १२
वताद-ए-भपरुक > २१ पाभसरा-ए-सुगया > ११२
पाभसरा-ए-कुफया > १११२ मी भागथका जुजहरु (फहुफचन अज्जा) का सभूह बए ऩघन उदण ू फहयभा मी तरका अज्जाभार प्रमोग गनण उगचत भाघनएकोछ् सफाफ-ए-िपीप > २ वताद-ए-भज्भू > १२
वताद-ए-भपरुक > २१ पाभसरा-ए-सग ु या > ११२ रुतन घमनै जुजहरु मा अज्जाका सभूहका घनक्श्चत भाराक्रभराई बघनन्छ । रुतनको फहुवचन मा सभूहराई अयकान बघनन्छ । जुजका भभश्रणफाट अनगगक्न्त रुतन य अनगगक्न्त अयकान घनस्कन सतछन ् । तय ७ आधायबत ू रुतनराई ऩहहचान हदइएकोछ फहयभा । ऩघछ ऩघछ अन्म रुतनका प्रमोग फाये छरपर गरयनेछ ।
रुतनका नाभहरु अयफी बाषाफाट आएका घतनका कुनै भाने हुॉदैन । हये क रुतनराई अपाइर (अथाणत ् पूट) भा फाॉडडएका हुन्छन ् । एक रुतनभा ३, ४ मा ५ अपाइर हुन्छन ् । उदाहयणका रागग पाइरुन ् = पा + इ + रुन ् = ३ अपाइर (पूट) मसको वजन = २ + १ + २ = ५ भारा
अपाइर मा पूटका आधायभा रुतनहरुको वगगणकयण य घतनका नाभहरु् ३ अफाइऱ जसऱाई खामसी अकाून पनन भननन्छ ----------------------------------------------------पाइरुन ् = पा + इ + रुन ् = ३ अपाइर (पूट) = २ १ २ पऊरन ु = प + ऊ + रन ु ् = ३ अपाइर (पूट) = १ २ २ ४ अफाइऱ ----------भपाईरन ु = भु + पा + ई + रन ु ् = ४ अपाइर (पूट) = १२२२
पाइरातुन = पा + इ + रा + तुन ् = ४ अपाइर (पूट) = २१२२
भुस्तप् इरुन = भु ्स ् + तप् + इ + रुन ् = ४ अपाइर (पूट) =२२१२ मसभा ऩघछ पाईरातु अथाणत २२२१ को ऩघन रुतन थपऩएकोछ जुन जामज दे खिन्छ । ५ अफाइऱ
----------भुतपाइरुन = भु + त + पा + इ + रुन ् = ५ अपाइर (पूट) = ११२१२
भपाइरतन ु = भ + पा + इ + र + तन ु ् = ५ अपाइर (पूट) = १२११२ भागथका ४ य ५ अपाइर बएका रुतन मा अयकानराई सफाई अयकान ऩघन बघनन्छ । रुतनको शुद्ध रुऩ य ऩरयवघतणत रुऩका अनस ु ाय २ रुऩ छन ्् १. साभरभ रुतन - शुद्ध य भर ू रुतन
२. भज ु ाहहप रुतन - ऩरयवघतणत तथा उऩ रुतन हाभी महाॉ शुद्ध रुतनको नाभ य घतनका रुऩहरु याख्दै छौं । पऊरन ु = भत ु कारयफ = १२२
पाइरुन ् = भुतदारयक = २१२ भपाईरुन = हजज = १२२२
पाइरातुन = यभर = २१२२
भुस्तप् इरुन = यजज = २२१२
भत ु पाइरन ु = काभभर = ११२१२ भपाइरतुन = वाकपय = १२११२
मी आधायबूत अयकानको ऩुनयावपृ िफाट फहय फनेको हुन्छ । मी अयकान कघतऩटक ऩुनयावपृ ि बएकाछन ् घतनको अनुरुऩ भबन्न नाभ हुन सतछन ् । घमनका शुद्ध रुऩ भार प्रमोग बए बने साभरभ रुऩ हुन्छन ् । जस्तै् क) १२२२ - १२२२ - १२२२ - १२२२ = ४ ऩुनयावपृ ि = भुस्भन ि) १२२२ - १२२२ - १२२२ = ३ ऩुनयावपृ ि = भुसद्दस ग) १२२२ - १२२२ = २ ऩुनयावपृ ि = भुयब्फा ग) १२२२ = भस ु ना
अफ आजको रागग एक तततीअ गने पवगध तथा फहयको नाभ थाहा ऩाउने पवगध् भानौं एक गजर भरमौंउही उस्तै सधैँ जस्तै, चटायोरे जलमो छाती नमाॉ, नौरो सभस्माको, रठायोरे जलमो छाती - प्रबाती ककयण अफ मसराई तततीअ गयौं । मो गजरको रुतन ऩिा रगाउनु ऩहहरो काभ हुन्छ । तर तततीअ गरयएको एक उदाहयण् १-२-२--२ १-२-२-२, १-२-२-२ १-२-२-२ भपाईरुन भपाईरुन भपाईरुन भपाईरुन
उही उस्तै सधैँ जस्तै, चटायोरे जलमो छाती १-२-२-२ १-२-२-२, १-२-२-२ १-२-२-२
भपाईरन ु भपाईरन ु भपाईरुन भपाईरन ु
नमाॉ, नौरो सभस्माको, रठायोरे जलमो छाती मो गजरभा रुतन छ् भपाईरुन x ४= १२२२ x ४ भागथ ताभरकाभा हे रयमो बने मो हजजको शुद्ध रुऩ अथाणत ् साभरभ रुऩ हो । मसैरे मसराई फहयको नाभ बन्नु ऩदाण "हजज साभरभ" बन्न सककन्छ । अघन ४ ऩटक ऩुनयावपृ ि बएको बनेय जनाउनका रागग हाभी "भुस्भन" ऩघन जोड्छौं । मसो गदाण फहयको नाभ बमो् "हजज भुस्भन साभरभ" ।
मही घनमभ अन्म फहयभा ऩघन प्रमोग हुन्छ । अन्म फहयका नाभ य घतनका वजन तथा भुजाहहप रुतन हाभी अको ऩाठभा सभावेश गदै जानेछौं । साथै तततीअ गने अन्म पवगधहरुका उऩघनमभहरु ऩघन याख्दै जानेछौं । आजराई मपि । प्रश्नहरु य छरपर मही रेि भुघन गरयमोस ् ।