ΕΠΑΘΛΟ 81 by John Soultanidis

Ζαγόρι

Το Σαμικόν της αρχαίας Τριφυλίας

Προσκυνητής στη Μονή των Καλτεζών

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2011

Θες να το περπατήσεις;

Στο φαράγγι του Λούσιου Οδοιπορικό στο παρελθόν στο παρόν και στο μέλλον

ΣτυμφαλίαΦενεός Τόσο κοντά, τόσο μακριά

τιμή: 4,00 € www.epathlo.gr

τρίτοξο γεφύρι στο Ζαγόρι

Ζαγόρι Στον Δρυμό των μεγάλων κορυφών

Ανακάλυψε τους τεχνίτες της πέτρας, καταδύσου στο βαθύτερο φαράγγι του πλανήτη, ανηφόρισε στην Αλπική Δρακολίμνη, διέσχισε το καθαρότερο ποτάμι του κόσμου. Η απόλυτη εναλλακτική εμπειρία είναι στο Ζαγόρι...

Τόλμησε να την απολαύσεις.

ράφτινγκ στον Βοϊδομάτη

Μικρό Πάπιγκο

Δήμος Ζαγορίου, Ασπράγγελοι, Τ.Κ. 44007 τηλ. 26533 60300 e-mail: D.zagoriou@1376.syzefxis.gov.gr

www.zagori.gov.gr

ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ _ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ _ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ

τηλ > 210.590 8393

e-mail: info@rtacert.com

www.rtacert.com

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2011

14 30

θέματα Σώστε το κάστρο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

Το Σαμικόν της αρχαίας Τριφυλίας

Προσκυνητής στη Μονή των Καλτεζών

Ζαγόρι

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Θες να το περπατήσεις;

Στο φαράγγι του Λούσιου Οδοιπορικό στο παρελθόν στο παρόν και στο μέλλον

ΣτυμφαλίαΦενεός Τόσο κοντά, τόσο μακριά

Εξώφυλλο: πέτρινο γεφύρι Βοϊδομάτη Φωτογραφία: Κωνσταντίνος Ντόκος ΕΔΡΑ Μιδέας 5, 21055 Αγία Τριάδα Αργολίδα Τηλ. 27520 45095, 99700 Fax. 27520 45096 e-mail: info@epathlo.gr, epathlo@otenet.gr ΙΔΙΟΚΤΗΤΡΙΑ - ΕΚΔΟΤΡΙΑ Γεωργία Ντόκου ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Κωνσταντίνος Ντόκος ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ Ελένη A. Παπαδοπούλου

Ζαγόρι, θες να το περπατήσεις; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ POSITIVE designlab Σουλτανίδης Γιάννης

Η διακήρυξη του Καβομαλιά. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Μαρτυρίες από τον πόλεμο του 1940. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Το Σαμικόν της αρχαίας Τριφυλίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Προσκυνητής στην Μονή των Καλτεζών. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Ποδηλατώντας στην πόλη . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

μόνιμες στήλες Το Έπαθλο του Μήνα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 «Ο γιαλαντζή γερμαναράς» ή του Πάθους ή του Βάθους. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Να γκρεμίσουμε τους προσότες εδώ και τώρα

ΔΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ // Κωδ. ΕΛΤΑ: 5167

Απαγορεύεται οποιαδήποτε αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή ύλης του περιοδικού χωρίς προηγούμενη έγγραφη άδεια του εκδότη.

τιμή: 4,00 € www.epathlo.gr

Ζαγόρι Θες να το περπατήσεις;

Στο φαράγγι του Λούσιου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

Στυμφαλία-Φενεός, τόσο κοντά-τόσο μακριά. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ Θάλεια Νουάρου ΦΙΛΙΚΕΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ Κώστας Ταρναβάς Κωνσταντίνος Ποταμιάνος Στάθης Παρασκευόπουλος Κατερίνα Παπανδριανού ΕΚΤΥΠΩΣΗ PAPERGRAPH BI.ΠΑ Λουτρακίου ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ Κατερίνα Μάρα ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Ετήσια Ιδιωτών: € 20,00 Ετήσια Επιχειρήσεων Νομικών Προσώπων Εξωτερικού: € 50,00 Ο.Τ.Α.: € 65,00 Εθνική Τράπεζα 314 / 36897354 Τράπεζα Πειραιώς 5500018321433

ΤΟ ΕΠΑΘΛΟ ΤΟΥ ΜΗΝΑ Ελένη Α. Παπαδοπούλου

ο γιαλαντζή γερμαναράς Ή

ρθε με στρατό αρπακτικών και κουστωδία παπαγάλων. Με βλέμμα τοξικού «σωτήρα» και λούστρο υποκριτικής συμπόνιας. Με περιφρόνηση θριαμβική για τους φυγόμαχους «Έλληνες».

Μοσχαναθρεμμένο τέκνο της τοκογλυφικής τάξης πραγμάτων, ο «άριος» βιετναμέζος με την ραγδαία ανέλιξη και το τσαλακωμένο από πολιτικές αποτυχίες προφίλ του, ήρθε να ρεφάρει τις ήττες του σε μια Ελλάδα που ξεπουλιέται... Σε μια Ελλάδα ακυβέρνητη, διασυρμένη, προδομένη, χρυσή ευκαιρία για κάθε βάρβαρο, απολίτιστο υποείδος που τρέφεται με αθώα σφάγια... Δριμύς, προκλητικός, ματαιόδοξος, αλλόκοτος, μεταλλαγμένος... Βρήκε τις θύρες όλες ανοιχτές και τους «ταγούς» της χώρας στα χαμάμ... Είναι μόλις 38 ετών και θέλει στα 45 του να έχει «καθαρίσει» με την πολιτική του σταδιοδρομία. Fast track καριέρα. Business της αστραπής, αρπαχτή πάνω στις συμφορές που σχεδίασαν για τους λαούς του κόσμου οι εργοδότες του μεγαλοτραπεζίτες... Ατένισε τα αμπελοχώραφα των παππούδων μας, όρισε τις αποικίες του, υπαγόρευσε τους νόμους της σκλαβιάς και τα μεροκάματα των δουλοπάροικων. Δεν ήρθε εδώ να χάσει το χρόνο του για φραγκοδίφραγκα... Και θα γεμίσει τη χώρα με τη σαβούρα της πράσινης απάτης... Με τη βούλα και την υπογραφή του δωσίλογου κουβέρνου. Χιλιάδες κάτοπτρα, μπετά και παλιοσίδερα στα παραδεισένια μας τοπία... Εκεί που θα ‘πρεπε να φυτεύουμε την ελιά και το στάρι για τους πεινασμένους μας... Και η Πελοπόννησος, πρώτη στο στόχαστρο. Εκεί που φωλιάζει η φλόγα της Ολυμπίας και το ηρωικό έπος των Μυκηνών. Εκεί που γεννήθηκε το πνεύμα των Θερμοπυλών. Εκεί που ανασαίνουν τα κονάκια του ’21 και που εκατοντάδες μνήματα νεκρών απ’ τις γερμανικές θηριωδίες προσδοκούν δικαίωση. Τι λέτε Μωραϊτες μου; Θα απαντήσουμε στο αλαζονικό του υφάκι: Μολών Λαβέ ρε γιαλαντζή γερμαναρά;

ή ΤΟΥ ΠΑΘΟΥΣ ή ΤΟΥ ΒΑΘΟΥΣ Ελένη Παπαδοπούλου

Να γκρεμίσουμε τους προδότες

ΕΔΩ και ΤΩΡΑ

ναυδοι και αμήχανοι οι λαοί του κόσμου παρακολουθούν την επιχείρηση εξόντωσης της Ελλάδας. Η ύπουλη και αδίστακτη επίθεση του τοκογλυφικού άξονα κατά του ολιγάριθμου και άοπλου λαού μας, στρέφει τους προβολείς του πλανήτη για άλλη μια φορά σ’ ετούτη την μικρή γεωγραφική ψηφίδα της Μεσογείου. Πάνω από 1,3 τρισεκατομμύρια αξίζει ο ορυκτός πλούτος μας. Πάνω από 500 δισεκατομμύρια μας χρωστάει η Γερμανία από τις αποζημιώσεις. Φυσικός και πολιτιστικός θησαυρός ολόκληρη η χώρα... Γιατί εξοντώνουν τους Έλληνες αφού έχουν βάλει ήδη στο χέρι την περιουσία τους; Συμβολικός ο Οκτώβρης μήνας με το ΟΧΙ του ‘40 κρεμασμένο στο πονεμένο βλέμμα των γερόντων μας που ξαναζούν τον εφιάλτη της πείνας και της Κατοχής μέσα απ’ τα παιδιά και τα εγγόνια τους. Τα τιμημένα γηρατειά σε εξαθλίωση, τα περήφανα νιάτα σε διωγμό, η παραγωγική ικμάδα του τόπου σε κατάθλιψη, η πατρίδα σε διασυρμό και χλευασμό. Παράξενη εκδοχή παίζει η «επανάληψη της ιστορίας». Αυτή τη φορά στα ηνία της χώρας δεν βρέθηκε κανείς για να ξεστομίσει το ΟΧΙ. Αυτή τη φορά οι εχθροί μπήκαν στο μαντρί παραλλαγμένοι σε οικείους αμνούς. Πουλημένα τομάρια, όργανα της διεθνούς απληστίας, μας έπιασαν στον ύπνο, μας πέταξαν στα

νύχια και τα δόντια των χρηματιστηριακών ζόμπι. Την ώρα που γράφονται ετούτες οι αράδες οι αγανακτισμένοι της ξεσηκώνονται γιατί δεν θέλουν να υποστούν τη μοίρα των Ελλήνων. Και το ερώτημα που πλανάται στον οργισμένο αγέρα ολόκληρης της γης είναι: Τι θα κάνουν οι Έλληνες; Θα υποταχτούν στη μοίρα της εξελισσόμενης γενοκτονίας τους ή θα αρθούν στο ύψος των ιστορικών θαυμάτων τους; Θα επαναλάβουν το «ελληνικό φαινόμενο» ή θα γράψουν άδοξα το τέλος μιας γενναιόδωρης, ολόφωτης, ένδοξης διαδρομής; Ένα σύσσωμο, ομόψυχο Ελληνικό ΟΧΙ είναι η μόνη απάντηση αξιοπρέπειας, ανθρωπιάς και ελευθερίας που αρμόζει στο λαό μας. Να παραμερίσουμε όλα τα παραταξιακά λάβαρα, τις κομματικές ταμπέλες, τις μικροδιαφορές... ΟΛΟΙ οι έντιμοι πρωταγωνιστές της Αντίστασης στο Μνημόνιο να ενώσουν τις φωνές και τον κόσμο τους. Μ’ ένα κλαδί δάφνης, με μια ελληνική σημαία... να ξεχυθούμε ενωμένοι σαν λάβα καυτή και να πνίξουμε την ντροπή που μας φόρτωσαν. Η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου να γίνει η ταφόπλακα της διεθνούς τοκογλυφίας. Να γκρεμίσουμε τους προδότες ΕΔΩ και ΤΩΡΑ!

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ της Ελένης Α. Παπαδοπούλου

Σώστε το Κάστρο...

ε εκστρατεία συλλογής υπογραφών, για την διάσωση του ιστορικού Κάστρου των Ζαφειρόπουλων στο Παράλιο Άστρος, έχουν επιδοθεί φορείς, κάτοικοι και φίλοι του. Πρόκειται για ένα μνημείο-σύμβολο του Μοριά στο οποίο αποκρούστηκε νικηφόρα η επίθεση των ορδών του Ιμπραήμ, τον Αύγουστο του 1826. Ταυτόχρονα όμως είναι ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα, σήμα κατατεθέν του Παράλιου Άστρους και αρχοντικός οικοδεσπότης που καλωσορίζει περήφανα τον επισκέπτη στη βόρεια πύλη της Κυνουρίας. Αυτές τις φρυκτωρίες που λαμποκοπούν πάνω απ’ τα ζηλευτά ακρογιάλια μας και στεφανώνονται απ’ τον ελληνικό ουρανό και ήλιο, έχουμε χρέος να τις υπερασπιστούμε και σήμερα, απαντώντας στην επίθεση που δέχεται η χώρα μας με υπέρβαση.

Έτσι απαντούσαν πάντοτε οι Έλληνες στα κάθε λογής και εποχής στίφη βαρβαρικών επιδρομέων. Ένα ηρωικό μνημείο Το οχυρό εμφανίζεται για πρώτη φορά στην ιστορία το 424 π.Χ. Οι Αιγινίτες, διωγμένοι το 431 π.Χ. απ’ το νησί τους, εγκαταστάθηκαν στη γη της Θυρέας και άρχισαν να χτίζουν στη χερσόνησο του Άστρους το «επί θαλάσσης τείχος». Από την πλεονεκτική τοποθεσία του μπορούσε να ελέγχει τα θαλάσσια περάσματα του Μυρτώου και να επικοινωνεί με τις χερσαίες φρυκτωρίες της Ανατολικής Πελοποννήσου. Επί Φραγκοκρατίας έγινε η οχυρή κατοικία του Βιλιέλμου Βιλαρδουίνου. Το 1824, ο Στρατηγός Παναγιώτης Ζαφειρόπουλος –ο επονομαζόμενος και Άκουρος- ξαναχτίζει εκ θεμελίων

το κάστρο για να θωρακίσει την περιοχή από πιθανή εισβολή. Όταν ο Παναγιώτης Ζαφειρόπουλος και ο αδελφός του Κων/νος έπεσαν αιχμάλωτοι του εχθρού, μαχόμενοι στο Κρεμμύδι Μεσσηνίας το 1825, ο αδελφός τους Ιωάννης συνέχισε το έργο της οχύρωσης που ολοκληρώθηκε το 1826. Την ίδια χρονιά ελευθερώνονται απ’ την αιχμαλωσία τα δύο αδέλφια και από το φρούριο αντιμετωπίζουν με επιτυχία τα αιγυπτιακά στρατεύματα του Ιμπραήμ. Σήμερα, κινδυνεύει από την πολύχρονη αδιαφορία των κρατούντων. Η επιστολή των φορέων, κατοίκων και φίλων του Παράλιου Άστρους έχει παραλήπτες τους αρμόδιους φορείς όπως η Περιφέρεια Πελοποννήσου και ο Κος Πέτρος Τατούλης, του Υπουργείο και

Στο αποκορύφωμα της ιστορίας του, το αγέρωχο κάστρο έτρεψε σε πανικόβλητη φυγή 8000 στρατό του Ιμπραήμ και έσπειρε την ελπίδα στον υπόδουλο, αγωνιζόμενο για την ελευθερία του Ελληνισμό.

ο Υπουργός Πολιτισμού, η 25η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, ο Δήμος και ο Δήμαρχος Βόρειας Κυνουρίας, Βουλευτές, Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης κλπ. Κυρίως όμως απευθύνεται σε κάθε Έλληνα πολίτη που συμφωνεί με το περιεχόμενό της και επιθυμεί να προσυπογράψει. Η υπογραφή γίνεται με την αποστολή ενός απλού e-mail στην διεύθυνση: castle.zafeiropoulos@gmail.com. Περισσότερες πληροφορίες για το κάστρο και την εκστρατεία θα βρείτε στην ιστοσελίδα «το Άστρος της θαλάσσης» www.astrosparalio.gr Το κείμενο της επιστολής “Εμείς οι φορείς, οι πολίτες και οι φίλοι του Παραλίου Άστρους αποφασίσαμε να δραστηριοποιηθούμε στο χώρο του πολιτισμού. Στην απόφασή μας αυτή οδηγηθήκαμε από την πεποίθηση ότι δεν επιτρέπεται να συνεχιστεί η άπνοια και η απραξία που παρατηρείται δεκαετίες τώρα στη γραφική κωμόπολή μας σε ό,τι αφορά την ανάδειξη της ιστορίας της και τη διάσωση των ιστορικών μνημείων της. Σημειώνουμε ιδιαίτερα την επετειακού χαρακτήρα εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Πολιτιστικού μας Συλλόγου στις 7 Αυγούστου, φέτος το καλοκαίρι, η οποία ελπίζουμε να καθιερωθεί στο μέλλον αποτελώντας θεσμό. Κατά τη διάρκειά της, εψάλη δοξολογία και εκφωνήθηκε

πανηγυρικός από τον τέως Λυκειάρχη κ. Ευάγγελο Κούκλη με θέμα: α) την απόκρουση του Ιμπραήμ στις 5-6 Αυγούστου 1826 κατά την επίθεσή του στο ιστορικό Κάστρο του Παραλίου Άστρους και β) τα προβλήματα που ανακύπτουν σχετικά με τη συντήρηση του σημαντικού αυτού ιστορικού μνημείου.. Αυτό ακριβώς το Κάστρο και η τύχη του, είναι το αντικείμενο της επιστολής μας. Το παραπάνω μνημείο συνδέεται με τις ενδοξότερες στιγμές του εθνικοαπελευθερωτικού μας αγώνα του 1821, αφού είναι το μοναδικό φρούριο της περιοχής μας, στο οποίο αποκρούστηκε επίθεση του Ιμπραήμ και ταυτόχρονα σημειώθηκε μία από τις ελάχιστες νίκες των επαναστατημένων προγόνων μας εναντίον του συγκεκριμένου εισβολέα. Ωστόσο, το κτήριο αυτό έχει εγκαταλειφθεί στην τύχη του, με αποτέλεσμα πυργόσπιτα και το τείχος, όπως έχει ήδη καταγγελθεί και από τον τύπο, να ξεφτίζουν και να φθείρονται καθημερινά. Επομένως, είναι μαθηματικώς βέβαιο πως αν η κατάσταση αυτή συνεχιστεί, το Κάστρο του Παραλίου Άστρους, αυτή η βάση αναφοράς της ιστορικής μας μνήμης, θα καταντήσει σωρός ερειπίων. Και αυτά τα ερείπια θα λειτουργούν στο διηνεκές του χρόνου όχι ως πηγή εθνικής υπερηφάνειας αλλά ως αιτία καταισχύνης για όλους μας…

της εθνικής μας οικονομίας δεν είναι ευνοϊκή για το αίτημά μας. Θέλουμε όμως να πιστεύουμε ότι οι όποιες οικονομικές θυσίες για την ιστορική μας μνήμη και τον πολιτισμό, ακόμη και από το υστέρημα των υφιστάμενων δυνατοτήτων, θα θεωρηθούν μια σημαντική επένδυση για το μέλλον της πατρίδας μας.

Δεν αγνοούμε ότι η χρονική συγκυρία λόγω της τραγικής κατάστασης

οι Φορείς, οι Κάτοικοι και οι Φίλοι του Παραλίου Άστρους”

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Κώστας Ταρναβάς

Στο φαράγγι του Λούσιου

Οδοιπορικό στο παρελθόν στο παρόν και στο μέλλον Πραγματοποιώντας το οδοιπορικό στο φαράγγι του Λούσιου είχα μια μοναδική παρέα. Το ίδιο το ποτάμι. Βρίσκεται συνέχεια γύρω σου. Ακόμα και όταν δεν το βλέπεις, το ακούς. Σου κρατάει συντροφιά εκεί στα δύσβατα μονοπάτια, σε δροσίζει όταν σταματάς για να ξαποστάσεις.

16 Φαράγγι Λούσιου ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Κάπως έτσι πέρασαν οι δώδεκα ώρες που μου χρειάστηκαν για να περιηγηθώ στο φαράγγι του ποταμού Λούσιου. Ένα μέρος που έχει σφραγίσει την ιστορία εκείνης της άγριας τοποθεσίας από την αρχαιότητα έως και σήμερα. Ένα από τα πιο ξακουστά του τόπου μας. Το Άγιον Όρος της Πελοπονήσου, με τα τέσσερα μοναστήρια και τα αμέτρητα ξωκκλήσια.

Το ποτάμι όπου κατά τη μυθολογία οι νύμφες έλουσαν τον Δία. Εκεί στις όχθες του χτίστηκε και ήκμασε η Αρχαία Γόρτυνα. Από εκεί πέρναγε η οδός 84 των Ρωμαίων που ξεκινούσε από τη Μεγαλόπολη και κατέληγε στην Ολυμπία, από τα ορμητικά νερά του έβγαινε το μπαρούτι για τον αγώνα για τη λευτεριά το 1821. Εκεί όπου σήμερα οι λάτρεις της περιπέτειας δίνουν το ραντεβού τους για να κάνουν rafting, canyoing, rapel, πεζοπορία. Αν θέλετε να πραγματοποιήσετε το οδοιπορικό, το σίγουρο είναι πως θα νοιώσετε, θα ακούσετε, θα γευτείτε τόσα πολλά... Το ταξίδι ως τη Δημητσάνα, που επιλέγηκε ως ορμητήριό μας, διαρκεί δύο με δυόμισι ώρες από την Αθήνα και υπάρχουν δύο εναλλακτικές διαδρομές προκει-

μένου να φτάσεις στην πόλη η οποία είναι αμφιθεατρικά χτισμένη πάνω από το φαράγγι του Λούσιου. Είτε από Βυτίνα όπου ο δρόμος είναι αρκετά καλός, είτε από Μεγαλόπολη, Καρύταινα, Ελληνικό, Στεμνίτσα. Μετά τη Μεγαλόπολη ο δρόμος είναι ορεινός, επαρχιακός και χρειάζεται προσοχή, ιδιαίτερα το χειμώνα. Το τοπίο, εντούτοις, θα σας αποζημιώσει. Επιλέξαμε το “δύσκολο” μονοπάτι, μια και το ταξίδι με μοτοσυκλέτα είναι ξεχωριστή εμπειρία από μόνο του. Αν μάλιστα συνοδεύεται από δρόμους με στροφές και φυσική ομορφιά, τότε γίνεται συναρπαστικό... Η Δημητσάνα είναι γνωστή από τον 10ο αιώνα και είναι χτισμένη πάνω στην αρχαία Τεύθιδα. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα μουσείο παραδοσιακής αρχιτεκτονικής με πλούσια ιστορία. Πέτρινα σπίτια,

αμέτρητοι ζεστοί ξενώνες, στενά λιθόστρωτα δρομάκια, και πολλά καλά εστιατόρια όπου ο επισκέπτης μπορεί να γευτεί τοπικά φαγητά. Η Δημητσάνα αποτελεί έναν προορισμό με ιδιαίτερη ιστορική σημασία την οποία μπορεί κανείς να βιώσει επισκεπτόμενος το Μουσείο Ιστορίας και το Μουσείο Υδροκίνησης. Για να πραγματοποιήσει κανείς μια διαδρομή μέσα από μονοπάτια του φαραγγιού πρέπει να εξοπλιστεί με τα απαραίτητα, γιατί το σίγουρο είναι πως δεν θα βρει μαγαζιά στο δρόμο του. Αναλόγως την εποχή που θα επιχειρήσετε το εγχείρημα, φορέστε ελαφριά ρούχα και παπούτσια κατάλληλα για πεζοπορία. Εννοείται πως και ένα μπαστούνι ή ένα μακρύ ξύλο θα σας φανούν χρήσιμα. Επίσης, πάρτε μαζί σας άφθονο νερό- αν

17 και στο φαράγγι του ποταμού Λούσιου με τις αμέτρητες πηγές δεν θα ξεμείνετε ποτέ- και μπάρες δημητριακών. Καλό θα ήταν να έχετε προμηθευτεί και αντισταμινικές αλοιφές για τσιμπήματα. Το εθνικό μονοπάτι 32 ξεκινάει από τη Βυτίνα, περνά από το Ζυγοβίστι, τη Δημητσάνα, το Παλιοχώρι, τη Μονή Φιλοσόφου, το Κρυφό Σχολειό, τη Μονή Αγίου Ιωάννου Προδρόμου, την Καρύταινα για να καταλήξει στο Γύθειο. Από το κεφαλάρι του Αη Γιάννη λίγο έξω από τη Δημητσάνα ξεκινάνε οι οδοιπόροι για να διασχίσουν το φαράγγι του Λούσιου. Εμείς επιλέξαμε αρχικά να μεταβούμε στην ιερά Μονή Φιλοσόφου 15 χλμ. μετά τη Δημητσάνα. Αν θέλετε να φτάσετε στη μονή από το μονοπάτι, η πεζοπορία διαρκεί μιάμιση ώρα. Η πρώτη συνάντηση και η Μονή Φιλοσόφου Μετά το Παλαιοχώρι ο Λούσιος μας καλωσόρισε. Κάτω από το μικρό γεφυράκι της Μονόπορης τον είδαμε και μας είδε για πρώτη φορά. Αποδείχτηκε φιλικός μαζί μας, καθώς αυτήν την εποχή το νερό είναι λίγο και η ορμή του μειωμένη. Καθάριο και κρύο αντανακλά όλες σου τις σκέψεις, ενώ η θερμοκρασία του, που παραμένει όλες τις εποχές του χρόνου σταθερή, σε επαναφέρει στην πραγματικότητα. Όπως έγραψε και ο περιηγητής Παυσανίας, και θα συμφωνήσω μαζί του, ο Λούσιος είναι ο πιο κρύος ποταμός του κόσμου. Από τη δεξιά μεριά του γεφυριού μπορείς να κατέβεις μέχρι την όχθη. Να αγγίξεις το νερό, να μυρίσεις τα αρώματα των δέντρων που διαχέονται στο μέρος.

Λίγο πριν ο Λούσιος συναντήσει τον Αλφειό.

ΠΟΤΑΜΙΑ

18 Φαράγγι Λούσιου ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Παλαιά Μονή Φιλοσόφου.

Τι και αν ήταν εννέα το πρωί; Μια χούφτα δροσερό νερό στο πρόσωπο σε κάνει να συνέλθεις, να πάρεις δύναμη και να συνεχίσεις. Μετά από λίγο φτάσαμε στην πρώτη και αρχαιότερη μονή του φαραγγιού. Τη Μονή Φιλοσόφου. Και για να είμαστε πιο τυπικοί, τη νέα μονή, αφού η παλιά που λειτούργησε και ως κρυφό σχολειό τα χρόνια της Τουρκοκρατίας

Αναρωτιέσαι πώς δημιουργήθηκαν όλα αυτά τότε που ο μόνος τρόπος να κατασκευαστούν ήταν τα χέρια των ανθρώπων βρίσκεται 800 μέτρα πιο κάτω, χτισμένη 200 μέτρα πάνω από την κοίτη του Λούσιου. Ο μοναχός Ευάγγελος μάς κέρασε λουκουμάκι και μας έδωσε τις απαραίτητες πληροφορίες. Η παλαιά μόνη ιδρύθηκε το 963 από τον Ιωάννη Λαμπαρδόπουλο, τον επονομα-

ζόμενο “Φιλόσοφο”, γραμματέα του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Νικηφόρου Φωκά. Είναι η πιο παλιά μονή της Αρκαδίας και από τα παλαιότερα και σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της χώρας μας. Η νέα Μονή Φιλοσόφου ιδρύθηκε τον 17ο αιώνα και από τα μέσα του ίδιου αιώνα λειτουργούσε στη νέα μονή η Σχολή της Δημητσάνας, από τις πλέον σημαντικές ιερατικές σχολές την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Ανέδειξε πλήθος ηγετικών μορφών της Εκκλησίας μας, όπως ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός. Η νέα μονή συνδέεται με καλά διατηρημένο λιθόστρωτο μονοπάτι 800 μέτρων (15 με 20 λεπτά περπάτημα). Το μεγαλύτερο μέρος του δεν είναι σκιερό, αλλά και μόνον το γεγονός ότι ακούς τον Λούσιο, παρότι δεν βλέπεις τα γάργαρα νερά του, αποτελεί μεγάλη ανακούφιση για τον οδοιπόρο. Η παλαιά μονή είναι “σφηνωμένη” σε απόκρυμνα βράχια. Θαυμάζεις το τοπίο και το μεγαλείο της φύσης και του ανθρώπου. Σε αυτό το δύσβατο μέρος η ιστορία συναντά τη φύση. Αναρωτιέσαι πώς δημιουργήθηκαν όλα αυτά τότε που ο μόνος τρόπος να κατασκευαστούν

ήταν τα χέρια των ανθρώπων που πίστευαν σε κάτι ανώτερο. Τα κατάφεραν και σήμερα εμείς θαυμάζουμε και μαθαίνουμε την ιστορία του τόπου μας. Λίγο πριν φτάσουμε στην παλαιά μονή, το μονοπάτι συνεχίζει για την επόμενη, εκείνη του Τιμίου Προδρόμου. Η απόσταση που πρέπει να διανύσετε είναι 1.700 μέτρα και αντιστοιχεί σε 45 λεπτά περπάτημα. Το μονοπάτι είναι σκιερό. Προτού αρχίσετε, πάρτε μια ανάσα, πιείτε λίγο νερό. Η κούραση ίσως να σας έχει προβληματίσει, όμως η συνέχεια θα σας αναζωογονήσει. Αν δεν θέλετε να περπατήσετε και έχετε πάει οδικώς μέχρι τη Μονή Φιλοσόφου, μπορείτε να μεταβείτε στη Μονή Προδρόμου με το αυτοκίνητο ή τη μοτοσυκλέτα σας. Υπάρχουν δύο τρόποι. Στα 7χλμ., από τα οποία τα τέσσερα είναι βατός χωματόδρομος, βρίσκεται ο χώρος στάθμευσης της Μονής Προδρόμου. Εναλλακτικά μπορείτε να πάτε από δρόμο με άσφαλτο και έπειτα από 10χλμ. να έχετε φτάσει στον προορισμό σας. Και οι δύο δρόμοι ξεκινούν λίγα μέτρα μετά το γεφύρι της Μονόπορης. Ξεκινώντας από το Κρυφό Σχολειό, το μονοπάτι γίνεται σκιερό. Κατηφορίζει. Με κάθε βήμα μου διαταράσσω την ησυχία των μικρών ερπετών που ζουν μέσα στους θάμνους. Ο ήχος από τα νερά του Λούσιου γίνεται ολοένα και πιο δυνατός. Μετά από 20 λεπτά ξεπροβάλει μπροστά μας. Δυνατός, ορμητικός, πλούσιος. Περνάμε απέναντι από το πέτρινο και σιδερένιο γεφύρι του Φιλοσόφου. Τα νερά από κάτω ρέουν χωρίς να μπορεί να σταθεί τίποτα στο διάβα τους. Το χειμώνα η στάθμη του νερού ανεβαίνει. Παρατηρούμε ότι μεγάλα κομμάτια βράχων είναι σφηνωμένα πάνω σε

19 Η ιστορική Μονή Τιμίου Προδρόμου

κορμούς αιωνόβιων δέντρων. Δεν τα έχει τοποθετήσει κάποιος, παρά μόνον η απίστευτη δύναμη της ορμής του νερού! Στην ιστορική Μονή Τιμίου Προδρόμου Ύστερα από 25 λεπτά αντικρίζουμε τη Μονή Τίμιου Προδρόμου “κρεμασμένη” από το βράχο. Η λέξη ‘‘δέος’’ περιγράφει εν μέρει όσα αισθάνεται ο πεζοπόρος

μπροστά σε αυτό το μεγαλείο. Η μονή ιδρύθηκε τον 16ο αιώνα από τη συνένωση των ασκηταριών που υπήρχαν στην περιοχή από τον 12ο αιώνα. Τα κελιά των μοναχών είναι χτισμένα πάνω στον απόκρημνο λευκό βράχο και στηριγμένα με δοκάρια. Από πάνω τους, ακριβώς, ο άλλοτε κατάλευκος βράχος έχει βαφτεί μαύρος από τις καμινάδες. Η Μονή γνώρισε μεγάλη ακμή κατά την περιόδο της Τουρκοκρατίας. Αν και οι πληροφορίες

είναι ελάχιστες, γνωρίζουμε πως χρησιμοποιήθηκε ως νοσοκομείο, καταφύγιο των κατοίκων της περιοχής αλλά και αγωνιστών της επανάστασης, όπως του ίδιου του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Στον προαύλιο χώρο του μοναστηριού, αν δεν είστε κατάλληλα ενδεδυμένοι, υπάρχουν φούστες και παντελόνια. Στην είσοδο του μοναστηριού ταξιδεύεις στο χρόνο. Το 1779 οι Τούρκοι επιτέθηκαν στο μοναστήρι. Η ξύλινη πόρτα με τη σιδερένια επένδυση, που τους εμπόδισε τότε, στέκει ακόμη εκεί. Αγέρωχη, αν και βαριά πληγωμένη από τα χτυπήματα των Τούρκων και την πάροδο του χρόνου. Οι σκάλες οδηγούν σε μια εσωτερική αυλή όπου υπάρχει σμιλεμένη στο βράχο η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Έξω από αυτήν καλοσυντηρημένες αγιογραφίες, που χρονολογούνται από τον 16ο και 17ο αιώνα, εποχή κατά την οποία ιδρύθηκε ο ναός, αποτελούν μια εικαστική παρέμβαση στον καμβά της φύσης. Οι δεκαπέντε μοναχοί που ζουν εκεί, αφού πρώτα σας κεράσουν καφέ και γλυκό, είναι πρόθυμοι να σας ξεναγήσουν στον χώρο όπου υπάρχουν τα παλιά ασκηταριά τα οποία σήμερα χρησιμοποιούνται ως οστεοφυλάκια. Βγαίνοντας και πάλι στον προαύλιο χώρο, παρατηρείς απέναντι παλιά ασκηταριά λαξευμένα στον απόκρημνο βράχο. Από εκεί το μονοπάτι 32 συνεχίζει για να καταλήξει στην Αρχαία Γόρτυνα. Η πεζοπορία διαρκεί 45 λεπτά με μία ώρα περίπου. Επέλεξα να γυρίσω στην ιερά Μονή Φιλοσόφου με ένα ζευγάρι Ρώσους πεζοπόρους που είχαν ξεκινήσει από τη Μονή Προδρόμου το οδοιπορικό τους. Στον δρόμο μού έλεγαν πόσο μαγεμένοι ήταν από το τοπίο και πόσο θαύμαζαν τους ανθρώπους

20 Φαράγγι Λούσιου ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Ερείπια των λουτρών της Αρχαίας Γόρτυνας.

που ίδρυσαν το μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου. Το μονοπάτι μέχρι το σημείο όπου υπάρχει χώρος στάθμευσης είναι σκιερό, φαρδύ και λιγότερο κουραστικό από αυτό που οδηγεί από τη νέα Μονή Φιλοσόφου στην παλαιά. Κοντά στο μοναστήρι πρέπει να δείξετε λίγη προσοχή, γιατί οι φυτεμένες πέτρες γλιστράνε. Το περπάτημα διαρκεί περίπου 15 λεπτά. Και αν έχετε κουραστεί όπως εμείς, η “όαση” βρίσκεται έξω από το εκκλησάκι του Αγίου Αθανασίου. Εκεί μια δροσερή πηγή θα σας ανοζωογονήσει. Από το μπαλκόνι – παρατηρητήριο μπροστά από το μικρό ναό μπορείς να δεις σχεδόν όλο το φαράγγι του Λούσιου και να νιώσεις τη μεγαλοπρέπεια της τοποθεσίας που θα διηγείσαι περήφανα πως διέσχισες. Όποια κούραση και αν υπάρχει, σβήνει μονομιάς. Θέλεις να τα δεις όλα. Η παρέα μου με άφησε στο χώρο στάθμευσης έξω από τη Μονή Φιλοσόφου και αφού τους ευχαρίστησα, ανέβηκα στο Moto Guzzi και συνέχισα.

Η “αιώνια” Γόρτυνα Ο δρόμος που ξεκινάει από εκεί μέχρι την Αρχαία Γόρτυνα είναι ασφαλτοστρωμένος και πάρα πολύ καλός. Η χιλιομετρική απόσταση είναι γύρω στα 8 χλμ. Έχει μεσημεριάσει. Παρότι πραγματοποιήσαμε το οδοιπορικό μέσα Σεπτέμβρη, η ζέστη ήταν ανυπόφορη. Κατεβαίνω κάτω από το γεφύρι του Πολυγένη ή Κόκκορη και δροσίζομαι από τα ήσυχα νερά του Λούσιου. Σε εκείνο το σημείο θα μπορούσε κανείς να βουτήξει μέσα στο ποτάμι, αν άντεχε το κρύο φυσικά. Το γεφύρι, που έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο, μοιάζει με πύλη μεταξύ σύγχρονου και αρχαίου κόσμου. Στην αντίπερα όχθη συναντάς τον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Γόρτυνας. Ένα μέρος γεμάτο ιστορία. Από εκεί οι Σπαρτιάτες πέρναγαν για να

γέφυρα Κόκκορη

φτάσουν στην Ολυμπία και να συμμετάσχουν στους αγώνες. Η Γόρτυνα ήκμασε τον 4ο αιώνα π.Χ. εξαιτίας της στρατηγικής της θέσης. Η οδός 84 των Ρωμαίων πέρναγε από εκεί. Οι ανασκαφές της γαλλικής αρχαιολογικής εταιρείας ανέδειξαν περίβολους της πόλης, το Ασκληπιείο και τα λουτρά. Ο επισκέπτης έχει εύκολη πρόσβαση στο Ασκληπιείο και στα λουτρά, τα οποία ο Γάλλος μελετητήτης Pouilloux έχει χαρακτηρίσει “αρκαδική ευρεσιτεχνία”. Ειδικότερα λειτουργούσαν με ένα νεωτεριστικό σύστημα μεταφοράς θερμού αέρα μέσω πήλινων σωληνών και μπορούσαν να εξυπηρετήσουν έως και 30 άτομα. Ο χώρος που καταλάμβαναν ήταν πολύ μεγαλύτερος από αυτόν που θα δει ο επισκέπτης. Οι υπηρεσίες που πρόσφεραν τα λουτρά ήταν καθαριότητα, χαλάρωση σε πισίνα και εφίδρωση (κάτι σαν τα σημερινά spa δηλαδή). Στο σημείο αυτό και σχεδόν δίπλα από το μικρό ναό του Αγίου Αν-

21 δρέα – ο οποίος έχει χτιστεί πάνω σε λείψανα ρωμαϊκού κτιρίου - και το νερόμυλο του Κόκκορη, το μονοπάτι 32 σταματάει. Ή μήπως ξεκινάει; Οι πιο τολμηροί μπορούν να συνεχίσουν ανάμεσα σε πυκνή βλάστηση, τεράστια πλατάνια και βράχους και να φτάσουν ως τις εκβολές του ποταμού στον Αλφειό. Καλό θα ήταν να πραγματοποιήσετε αυτό το εγχείρημα μόνο με κατάλληλη προετοιμασία και με κάποιον έμπειρο οδοιπόρο για παρέα σας. Στο τέλος του μονοπατιού παρατήρησα πως υπάρχει πεζοπορικός χάρτης, ενώ από το ίδιο σημείο ξεκινούσε ανηφορικός βατός χωματόδρομος προς τη Μονή Καλαμίου- την πιο νέα και μικρό-

τερη από τις τέσσερις μονές που βρίσκονται στο φαράγγι του Λούσιου. Μετά από 7χλμ. είχα φτάσει στη μονή. Ο χωματόδρομος είχε αποδειχθεί εύκολη υπόθεση για το Moto Guzzi Stelvio 1200 λόγω των δυνατοτήτων να κινείται τόσο σε άσφαλτο, όσο και σε χωμοτόδρομους. Αφού απολαύσαμε τη σκιά του τεράστιου πλατάνου λίγο πριν την είσοδο της Μονής, ανακαλύψαμε γιατί έχει ονομαστεί έτσι. Παντού υπάρχουν καλάμια. Η Μονή που είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου μοιάζει αρκετά με τη Μονή Φιλοσόφου. Η νέα βρίσκεται σε σημείο με εύκολη πρόσβαση, ενώ η παλαιά είναι χτισμένη μέσα στο βράχο 200 μέτρα μακριά από τη νέα. Υπάρχει

μονοπάτι που οδηγεί εκεί. Για να πω την αλήθεια, με φόβισαν λίγο οι παγίδες για ερπετά οι οποίες υπήρχαν μέσα και έξω από την νέα Μονή και δεν επιχείρησα να πάω στην παλαιά, χωρίς παρέα τουλάχιστον. Έτσι, γύρισα πίσω, πήρα τη μοτοσυκλέτα, πέρασα το γεφύρι του Κόκκορη και κατευθύνθηκα προς το χωριό Ελληνικό που βρίσκεται 6 χλμ μακριά. Στο τέλος του Λούσιου Ο κεντρικός δρόμος περνάει μέσα από το χωριό και στην πλατεία του, που είναι λιθοστρωμένη, ο περαστικός έχει τη δυνατότητα να απολαύσει τον καφέ ή το φαγητό του στις παραδοσιακές ταβέρνες. Υπάρχουν αρκετοί ξενώνες και

22 Φαράγγι Λούσιου ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

ξενοδοχεία στους οποίους μπορείτε να μείνετε, ενώ στο Ελληνικό έχουν την έδρα τους εταιρείες εναλλακτικού τουρισμού. Η πρώτη ονομασία του χωριού ήταν Μουλάτσι και αρκετοί κάτοικοι πρόσφεραν τα μέγιστα στον αγώνα για την ελευθερία κατά την επανάσταση του 1821. Αξίζει να δείτε το μεγαλόπρεπο διώροφο

Μουσείο Υδροκίνησης. Ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα μουσεία της χώρας διαδακτήριο το οποίο δεν λειτουργεί σήμερα, ενώ στην είσοδο του χωριού υπάρχει η Μαυράκειος Επαγγελματική Σχολή, η οποία στις μέρες μας λειτουργεί ως επαγγελματική σχολή της ΔΕΗ. Αφού δροσιστήκαμε στο καφέ

Ελληνικόν, ξεκινήσαμε για την Καρύταινα, εκεί όπου ο Λούσιος σμίγει με τον Αλφειό. Διασχίζουμε το χωριό με το επιβλητικό κάστρο το οποίο υπήρξε ορμητήριο του Κολοκοτρώνη. Η Καρύταινα είναι χτισμένη στο βράχο και οι κάτοικοί της έχουν κρατήσει αναλλοίωτα τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά της. Στην είσοδο του χωριού συναντάμε ένα μεγάλο πετρόκτιστο ξενοδοχείο και λίγο πιο πάνω μια βρύση με τρεχούμενο νερό. Ο δρόμος γίνεται ολοένα πιο ανηφορικός. Η θέα είναι μαγική. Φτάνεις στο μεγάλο παλιό σχολείο του χωριού το οποίο είναι εξαιρετικά διατηρημένο. Απέναντι, το προαύλιο του Αη Θανάση όπου το βράδυ μπορείς να απολαύσεις σουβλάκι, μπύρα και σαλάτα αγναντεύοντας τη θέα. Λίγο πιο πάνω στην πλατεία του χωριού υπάρχουν δύο καφέ, αλλά και μικροί ξενώνες. Στο τέλος του χωριού διατίθεται χώρος στάθμευσης όπου μπορείτε να παρκάρετε και να περπατήσετε

γέφυρα Ατσίχωλου

μέσα στα πλακόστρωτα σοκάκια. Οι πινακίδες οδηγούν μέσω της παλαιάς αγοράς στο μονοπάτι που ανηφορίζει για το κάστρο. Ο δρόμος συνεχίζει. Περνάει έξω από την Ευαγγελίστρια και κατηφορίζει προς το γεφύρι. Εκεί συναντήσαμε το Λούσιο και πάλι. Ήρεμος, όπως στα περισσότερα σημεία αυτήν την εποχή, μάς καλωσόρισε για ακόμη μια φορά. Μας άφησε να περπατήσουμε πλάι του, βγήκε μαζί μας φωτογραφίες. Το τοπίο με το παλιό πετρόκτιστο γεφύρι, τα πλατάνια και τα λεία βράχια κάτω από τα διάφανα νερά είναι μαγευτικό. Η διαφορά θερμοκρασίας δίπλα στο νερό σίγουρα θα ήταν πέντε βαθμούς χαμηλότερη. Ο Λούσιος με αποχαιρετάει με ανάμεικτα συναισθήματα, αλλά εγώ δεν έχω τελειώσει ακόμη μαζί του.

Η ιστορική Στεμνίτσα το μουσείο Υδροκίνησης και ο ληνός των Κολοκοτρωναίων Ανηφορίζω και πάλι προς τη Δημητσάνα και σταματάω στη Στεμνίτσα. Ένα ακόμη μέρος γεμάτο μνήμες. Ένα χωριό σκαρφαλωμένο στους βράχους που έχει συνδέσει την ύπαρξή του με την ιστορία της Ελλάδας. Κηρύχθηκε ως η πρώτη πρωτεύουσα της επαναστατημένης χώρας μας, ενώ στις 26 Μαίου του 1826 εκεί συστάθηκε η Α΄ Πελοποννησιακή Γερουσία. Έχει χαρακτηριστεί ιστορικός διατηρητέος οικισμός από το 1985. Εκεί βρίσκεται και η φημισμένη Δημόσια Σχολή Αργυροχρυσοχοΐας. Όπως και όλα τα χωριά της ορεινής Αρκαδίας, έτσι και η Στεμνίτσα είναι ένας ακόμη υπέροχος προορισμός. Μπορείτε να μείνετε σε ένα από τα ξενοδοχεία ή σε έναν ξενώνα, που όπως και όλα τα κτίσματα στη Στεμνίτσα διατηρούν την παραδοσιακή τους

αρχιτεκτονική. Το οδοιπορικό συνεχίζεται. Λίγο έξω από τη Δημητσάνα, οι πινακίδες σε στέλνουν προς τη Μονή Αιμυαλών και προς το ξακουστό Μουσείο Υδροκίνησης. Η μονή είναι χτισμένη πάνω σε απόκρημνα βράχια και γύρω της η φύση είναι ανεξέλεγκτα όμορφη. Η συγκεκριμένη μονή είναι γνωστή εξαιτίας μιας τραγωδίας που συνέβη πριν από πολλά χρόνια. Λίγο πριν την είσοδό της υπάρχει ένα μικρό κτίσμα, ανάμεσα σε δύο τεράστια κυπαρίσσια. Πρόκειται για έναν ληνό, δηλαδή ένα πατητήρι. Εκεί συγκεκριμένα το 1806 ο αδελφός και τα ξαδέλφια του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη κατέφυγαν ζητώντας καταφύγιο από τον καλόγερο της μονής. Ο καλόγερος, φοβούμενος τις συνέπειες από τους Τούρκους, πρόδωσε τον Κολοκοτρώνη και τους συντρόφους του. Το αποτέλεσμα ήταν το τούρκικο απόσπασμα που βρισκόταν στη Δημητσάνα να πολιορκήσει το ληνό. Οι Κολοκο-

Μουσείο Υδροκίνησης. Νεροτριβή. τρωναίοι προέβαλλαν σθεναρή αντίσταση, όμως όταν οι Τούρκοι έβαλαν φωτιά αναγκάστηκαν σε ηρωϊκή έξοδο, με αποτέλεσμα να σφαγιασθούν. Το τραγικό ήταν πως όλα αυτά γίνονταν υπό το βλέμμα του ίδιου του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ο οποίος ανίκανος να κάνει κάτι παρακολουθούσε από το απέναντι βουνό τη σφαγή των συγγενών του. Στο δρόμο για το γυρισμό στη βάση μας, κάνουμε μια στάση στο υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης. Θεωρείται, και είναι ομολογουμένως, ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα μουσεία της χώρας, το οποίο δημιουργήθηκε από το Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς. Εδώ ο επισκέπτης μπορεί να δει αλλά και να κατανοήσει τις προβιομηχανικές τεχνικές που χρησιμοποιούσαν το νερό ως βασική πηγή

24 Φαράγγι Λούσιου ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

ενέργειας. Είδαμε την νεροτριβή, το βυρσοδεψείο, το ρακοκάζανο και τον μπαρουτόμυλο. Η Δημητσάνα ήταν ξακουστή σε όλη την Ελλάδα για την ποιότητα του μπαρουτιού που διέθετε. Συνολικά λειτουργούσαν 14 μπαρουτόμυλοι και η επανάσταση τούς βρήκε με 14 τόνους μπαρούτι. Και όλα αυτά με τη δύναμη του νερού του Λούσιου. Του ποταμού που έδινε και δίνει ζωή από όπου και αν περνούσε. Η πηγή Εδώ θα τελείωνε το οδοιπορικό μας, όμως είχε μείνει κάτι ακόμη που έπρεπε να δούμε. Ίσως το πιο βασικό, το πιο σημαντικό. Η πηγή. Εκεί από όπου γεννιέται ο Λούσιος. Βόρεια της Δημητσάνας βρίσκονται οι πιο προσιτές πηγές του ποταμού, που ξεκινούν από το οροπέδιο της Καρκαλούς. Ένα μέρος που κυριολεκτικά με μάγεψε. Τώρα το τοπίο έχει αλλάξει.

Βρίσκομαι σε ένα καταπράσινο πεδινό μέρος. Μια γέφυρα λίγο έξω από το χωριό Καρκαλού και η πρώτη πινακίδα που γράφει “Ποταμός Λούσιος” με καθοδηγούν. Το νερό μέσα Σεπτεμβρίου είναι ελάχιστο σε εκείνο το σημείο. Λίγο πιο κάτω μία ακόμη πινακίδα ενημερώνει τον περαστικό πως από εδώ ξεκινούν όλα. Η πηγή του Λούσιου δίπλα στο εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής. Ο Λούσιος είναι ένα μικρό ποτάμι μόλις 23 χιλιόμετρα. Αν με ρωτήσετε αν τα είδα όλα, θα σας απαντήσω αρνητικά. Και πιστεύω ακράδαντα πως όσες φορές και αν τον επισκεφτώ, κάτι θα μου ξεφύγει. Θεωρώ όμως πως σχημάτισα μια εικόνα και θα τον χαρακτήριζα ‘‘ποτάμι Θεών και ανθρώπων’’. Ο Δίας, όταν οι νύμφες τον έλουσαν εκεί, θα του χάρισε την αθανασία και ο Θεός θα τον έχει ευλογήσει γιατί εκεί βρήκαν ηρεμία και γαλήνη πολύ πιστοί

Το rafting είναι ένα σπορ που απευθύνεται σε όλους, χωρίς να απαιτεί ιδιαίτερη φυσική κατάσταση & μυϊκή δύναμη.

που του αφιερώθηκαν. Είναι όμως και το ποτάμι των ανθρώπων. Των κατοίκων της Γόρτυνας που ήκμασαν και παρήκμασαν πλάι στις όχθες του και όλων αυτών που αξιοποιώντας τη δύναμη των νερών του έζησαν και δημιούργησαν. Των ηρώων του ’21 που βρήκαν καταφύγιο στις απόκημνες πλαγές του.Και όλων εμάς που τον απολαμβάνουμε σήμερα. Πανίδα και Χλωρίδα H χλωρίδα στο φαράγγι του Λούσιου είναι εξαιρετικά πλούσια. Το φαράγγι κατά μήκος του καλύπτεται από αείφυλλα και πλατύφυλλα είδη. Επειδή σε κανένα σημείο του φαραγγιού ο άνθρωπος δεν έχει

Moto Guzzi Stelvio 1200 8V

Το

μοντέλο της ιταλικής Moto Guzzi που μας παραχώρησε η Piaggio Hellas ήταν το μέσο που ανέλαβε τη μετακίνησή μας. Το Stelvio είναι μια μοτοσυκλέτα με πολύπλευρο ταλέντο. Μπορεί να ταξιδέψει με δύο άτομα και αποσκευές, να διασχίσει χωματόδρομους αλλά και να κινηθεί μέσα στην πόλη. Μαζί του διανύσαμε 750χλμ. ξεκούραστα χάρη στην πολύ καλή εργονομία του. Μπορείς να ταξιδεύεις σταθερά με ταχύτητες που ξεπερνούν τα 150 χ.α.ώ. Η κάλυψη από τον αέρα που προσφέρει είναι πολύ καλή και μία από τις κορυφαίες για τη συγκεκριμένη

κατηγορία μοτοσυκλετών. Οι αναρτήσεις είναι σχεδιασμένες ούτως ώστε να κρατάνε τον αναβάτη ξεκούραστο σε κάθε τύπου οδόστρωμα, ενώ η μεγάλη σέλα φροντίζει για την άνεσή του. Η συγκεκριμένη μοτοσυκλέτα είναι προικισμένη με την τελευταία λέξη της τεχνολογίας. Ο δικύλινδρος αερόψυκτος κινητήρας – σήμα κατατεθέν των Moto Guzzi – διαθέτει 1200 κ. εκ και μεγάλη ιπποδύναμη. Οι αναρτήσεις ρυθμίζονται από τον αναβάτη σύμφωνα με τις ιδιαιτερότητες του οδοστρώματος και του οδηγικού του στυλ. Διαθέτει επίσης ABS για ασφαλέστερο φρενάρισμα και traction control για μέγιστη ασφάλεια σε οποιεσδήποτε καιρικές συνθήκες. Το Stelvio 1200 8V διατίθεται σε όλους τους εξουσιοδοτημένους συνεργάτες της Moto Guzzi στην τιμή των 14.300€ Φέτος η Moto Guzzi κλείνει 90 χρόνια ζωής στο χώρο της μοτοσυκλέτας. Αποτελεί μία από τις πρωτοπόρες εταιρείες στον χώρο των δικύκλων, η οποία βρίσκεται 90 χρόνια στην κορυφή. Περισσότερες πληροφορίες στο www.motoguzzi.com και στο site της ελληνικής λέσχης Moto Guzzi www.motoguzziclub.gr.

επέμβει, υπάρχουν πολλά είδη που φιλοξενούνται στις πλαγιές του. Αγριελιές, αριές, αφάνες, βάγια, δάφνες, ιτιές, κλήθρες, κουτσουπιές, λεύκες, λυγαριές, μυρτιές, οστρυές, πλατάνια, ράμνοι, πουρνάρια σφεντάμια, σορβιές, σφάκες, φυλλίκια, φτελιές και διάφορα αναρριχητικά φυτά. Τις ανατολικές πλαγιές του και ορισμένες βορινές σκεπάζουν έλατα. Αλλά και όσοι επισκεφτούν το φαράγγι ίσως έχουν την ευκαιρία να δούν από κοντά μερικά από τα σπανιότερα είδη πανίδας στη χώρα μας. Στο οροπέδιο της Καρκαλούς υπάρχει μεγάλη ποικιλία πουλιών, όπως ο πετροκότσυφας, ο γαλαζοκότσυφας και ο θαμνοψάλτης, καθώς και ερπετά όπως σαύρες και σπιτόφιδα. Σε άλλες περιοχές συχνάζουν κουνάβια, σαϊτες, δεντρογαλιές, οχιές, ξεφτέρια, νυφίτσες, κοράκια, αγριοπερίστερα, βλαχοκιρκινέζια και κάργιες. Στο ποτάμι υπάρχουν βίδρες, όπως και νερόφιδα.

Εναλλακτικός Τουρισμός Ο Λούσιος είναι ίσως ο δημοφιλέστερος προορισμός για τους λάτρεις του εναλλακτικού τουρισμού. Το rafting και η πεζοπορία αποτελούν τις πιο δημοφιλείς δραστηριότητες, ενώ μπορείτε επίσης να κάνετε monoraft και hot dog.l Rafting Στην Ελλάδα τα πιο δημοφιλή ποτάμια για δραστηριότητα ράφτινγκ καθ’ όλο το χρόνο είναι ο Λούσιος και Αλφειός στην Πελοπόννησο. Rafting (ράφτινγκ) ονομάζουμε την κατάβαση ποταμού με ειδικά διαμορφωμένο φουσκωτό σκάφος. Το rafting είναι ένα σπορ που απευθύνεται βασικά σε όλους, χωρίς να απαιτεί ιδιαίτερη φυσική κατάσταση και μυϊκή δύναμη, ακόμη και σε παιδιά. Εσείς πρέπει να έχετε μαζί σας ένα δεύτε-

ρο ζευγάρι παπούτσια, μαγιό η δεύτερο ζευγάρι εσώρουχα και μία πετσέτα. Κατά τη χειμερινή περίοδο μπορείτε να έχετε μαζί σας ένα λεπτό φλις ή ένα μάλλινο μπλουζάκι για να φορέσετε μέσα από τη φόρμα. Ο εξοπλισμός που σας παρέχουν συνήθως οι εταιρείες αφορά ειδική ισοθερμική στολή neoprene, καλτσάκια από το ίδιο υλικό και αδιάβροχο, καθώς επίσης σωσίβιο, κράνος, κουπί και φυσικά το σκάφος. Monoraft και hot dog Πρόκειται για σχετικά εύκολα και παιχνιδιάρικα σκάφη χωρίς να απαιτείται για την οδήγησή τους ειδική εκπαίδευση και εμπειρία (βλ. kayak). Τα μονοθέσια σκάφη, που συνήθως διαθέτουν ιμάντες στήριξης για τα πόδια του αναβάτη, ονομάζονται monoraft, ενώ τα διθέσια hot dog.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΛΟΥΣΙΟΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗ Δύο με δυόμισι ώρες από την Αθήνα. Αν επιλέξετε να μείνετε στη Δημητσάνα ή στη Στεμνίτσα, η διαδρομή μέσω Βυτίνας είναι ο συντομότερος δρόμος. Αν προτιμήσετε την Καρύταινα ή το Ελληνικό, τότε επίλεξτε την έξοδο της Μεγαλόπολης και μετά από 17χλμ. θα φτάσετε στην Καρύταινα.

ΔΙΑΜΟΝΗ Υπάρχουν πάρα πολλοί ξενώνες και ενοικιαζόμενα δωμάτια τα οποία παρέχουν υψηλού επιπέδου υπηρεσίες. Οι μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες είναι λιγότερες αριθμητικά, αλλά από τις καλύτερες στον ελλαδικό χώρο. ΔΗΜΗΤΣΑΝΑ Ξενώνας Εν Δημητσάνη (www.en-dimitsani.gr). Ολοκαίνουργιος παραδοσιακός ξενώνας με πολύ όμορφα δωμάτια, παραδοσιακή διακόσμηση και ζεστό περιβάλλον. Το πρωϊνό της κυρίας Γεωργίας, ιδιόκτητριας του ξενώνα, θα σας μείνει αξέχαστο. Επικοινωνία 27950 31748 Hotel Resort Koustenis Village (www. koustenisvillage.gr) Επικοινωνία: 27950 31025 Boutique Hotel Μέθεξις (www.methexis-hotel.gr) Επικοινωνία: 27950 31317 ΣΤΕΜΝΙΤΣΑ Ξενοδοχείο Τρικολώνιο (www.countryclub.gr) Επικοινωνία: 27950 29500-1 Ξενώνας Στεμνίτσα (www.xenonas-stemnitsa.gr) Επικοινωνία: 27950 81349 Ενοικιαζόμενα δωμάτια Ασημακόπουλος (www.asimakopoulos.gr) Επικοινωνία 27950 81291 ΕΛΛΗΝΙΚΟ Ξενοδοχείο Ελληνικόν (www.ellinikonhotel.gr) Επικοινωνία 27910 31700-1 Ξενώνας Γόρτυς (www.gortis.gr) Επικοινωνία 27910 31040 Καρύταινα Ξενοδοχείο Πελασγός (facebook hotel pelasgos) Επικοινωνία: 27910 31490 Ξενώνας Τα Πέτρινα της Καρύταινας (www. karitena.gr) Επικοινωνία:6937 215205 Ξενώνας Βρένθη Επικοινωνία: 27910 31650.

ΦΑΓΗΤΟ & ΠΡΟΪΟΝΤΑ Το κρέας, και τα χορταρικά είναι συστατικά που δεν λείπουν από τις ταβέρνες της ορεινής Αρκαδίας. Μπορείτε να απολαύσετε χοιρινό με χόρτα φρικασέ που είναι ένα από τα παραδοσιακά χειμωνιάτικα αρκαδικά φαγητά. Επίσης, σε ορισμένες ταβέρνες θα βρείτε ελάφι και αγριογούρουνο, ενώ το λαγοτό κουνέλι της Αρκαδίας στη γάστρα με καρυδάτη σκορδαλιά είναι

επίσης χειμωνιάτικο φαγητό. Μπορείτε να βρείτε επίσης παραδοσιακά χειροποίητα προϊόντα όπως γλυκά, λικέρ και ζυμαρικά, καθώς και εργαστήρια κοσμημάτων και είδη δώρων, οι ιδιοκτήτες των οποίων έχουν αποφοιτήσει από τη Σχολή Αργυροχρυσοχϊας της Στεμνίτσας. ΔΗΜΗΤΣΑΝΑ Εστιατόριο Στο Κιούπι (www.stokioupi.gr) Επικοινωνία:27950 31232 Ταβέρνα Δρυμώνας Επικοινωνία: 27950 31116 Ταβέρνα Η Καλλιθέα (www.koustenisvillage.gr) Επικοινωνία: 27950 31131 Εργαστήριο γλυκών, ζυμαρικών και παραδοσιακών προϊόντων Φιλέματα (www.filemata-dimitsanas.gr) Επικοινωνία: 27950 31189 Εργαστήριο κοσμημάτων και είδη δώρων Κόσμηση Επικοινωνία: 27950 31736 ΣΤΕΜΝΙΤΣΑ Εργαστήριο ζαχαροπλαστικής και παραδοσιακών προϊόντων Το Αρκαδικό Επικοινωνία: 27950 81430 Διακοσμητικές εφαρμογές Creative Decorations Επικοινωνία: 6937293133 ΕΛΛΗΝΙΚΟ Ταβέρνα Ταλούμη (www.tavernataloumi.gr) 27910 31311 ΚΑΡΥΤΑΙΝΑ Εστιατόριο, ταβέρνα, καφετέρια Παπάκια Επικοινωνία: 27910 31309

ΜΑΣ ΑΡΕΣΕ ✚✚ Το οροπέδιο της Καρκαλούς. ✚✚ Το νερό από τις πηγές. ✚✚ Το λικέρ καφέ που δοκιμάσαμε στη Στεμνίτσα. ✚✚ Η Μονή Προδρόμου. ✚✚ Το πέτρινο γεφύρι στην Καρύταινα. ✚✚ Η διατήρηση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής από όπου και αν περάσαμε.

ΔΕΝ ΜΑΣ ΑΡΕΣΕ ✖✖ Τα σκουπίδια στο μονοπάτι από τη νέα στην παλαία Μονή Φιλοσόφου. ✖✖ Που δεν μπορέσαμε να κάνουμε rafting.

Ευχαριστούμε την Piaggio Hellas, επίσημο εισαγωγέα των μοτοσυκλέτων Moto Guzzi, για την παραχώρηση του Stelvio 1200 για τις ανάγκες του οδοιπορικού, καθώς και τον ιδιοκτήτη της εταιρείας εναλλακτικού τουρισμού “Περιπέτεια” κ. Παπαβασιλόπουλο για την πολύτιμη βοήθεια και τις φωτογραφίες που μας παρείχε.

Πελασγός

Ξενοδοχείο, Καφέ Μπαρ, Εστιατόριο Καρύταινα Αρκαδίας, Τηλ. 27910 31490, Fax. 27910 31491, Κιν. 6973 012459 www.pelasgoshotel.gr | email: pelasgoshotel@yahoo.gr

Καλώς ήρθατε

στον Δήμο

Μεγαλόπολης www.megalopoli.gr

Ένας τόπος γεμάτος ιστορία με αξιοθέατα που ζωντανεύουν την ιστορία της πατρίδας μας από την αρχαιότητα έως και σήμερα. Ένας μέρος που ο επισκέπτης μπορεί να έρθει σε άμεση επαφή με την φύση διασχίζοντας φαράγγια και περπατώντας πλάι σε ποτάμια. Ιδανικός προορισμός για τους λάτρεις του εναλλακτικού τουρισμού και των extreme sports. Επισκεφτείτε το Αρχαίο θέατρο Μεγαλόπολης, το Λυκαίο όρος, τα κάστρα του Λεονταρίου και της Καρύταινας,τις πηγές του Ευρώτα και τον ποταμό Λούσιο.

Επισκεφτείτε το Δήμο Μεγαλόπολης και ζήστε μοναδικές εμπειρίες.

αρχαίο θέατρο Μεγαλόπολης

ποταμός Λούσιος

Αγ. Απόστολοι - Λεοντάρι

Δήμος Μεγαλόπολης

Παπαναστασίου 35, Μεγαλόπολη, 22 200 - ΑΡΚΑΔΙΑ Τηλ: (+30) 2791 360 300 • Φαξ: (+30) 27910 23452 e-mail: info@megalopoli.gr

οικισμός Καρύταινας

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Θάλεια Νουάρου

Μοιάζει με ταξίδι στην …άγρια δύση. Εδώ βρίσκεται το βαθύτερο φαράγγι του πλανήτη με το στενότερο άνοιγμα παγκοσμίως*, ένας από τους ομορφότερους και καθαρότερους ποταμούς της Ευρώπης και τα δύο τρίτα από τα είδη της παγκόσμιας χλωρίδας. Ο Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου, ο «Δρυμός των μεγάλων κορυφών» είναι στην Ήπειρο και προσφέρει ανεπανάληπτες περιηγήσεις σ’ ένα ατόφιο φυσικό περιβάλλον. Θες να το περπατήσεις; *Το φαράγγι του Βίκου είναι καταγραμμένο από το 1977 στο βιβλίο Γκίνες, ως το βαθύτερο φαράγγι του κόσμου, αναλογικά με το άνοιγμά του -που είναι και το στενότερο παγκοσμίως- με αναλογία 10/1.

Ζαγόρι

Θες να το περπατήσεις;

32 Ζαγόρι

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Ένας τόπος δύσβατος και κλειστός από βουνά και ποτάμια, δύσκολος να τον ζεις, κέρδισε όσους τον ανακάλυψαν δίνοντας πνοή ζωής στην περιοχή. Κι ήταν οι ίδιες δυσκολίες που διαμόρφωσαν αυτή τη σπάνια αρχιτεκτονική με τα λιθόστρωτα, τα μονοπάτια, τις σκάλες και τα πέτρινα γεφύρια που εκατοντάδες επισκέπτες από ολόκληρο τον κόσμο έρχονται να περπατήσουν ξανά, να θαυμάσουν την αισθητική και την τέχνη τους – την αντοχή τους στο χρόνο –μετατρέποντας το Ζαγόρι στον απόλυτο προορισμό εναλλακτικού τουρισμού.

Απ’ τη χρυσή εποχή στα παιδιά με τα σακίδια Με την οροσειρά της Τύμφης να καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος του, το Ζαγόρι αποτελεί ένα σύμπλεγμα ορεινών κοιλάδων, βουνών, ψηλών κορυφών κι οροπεδίων με 46 χωριά σκαρφαλωμένα στις πλαγιές της Βόρειας Πίνδου. Το όνομα δίνεται στην περιοχή την εποχή της καθόδου των σλαβικών φύλων στην Ελλάδα, γύρω στα 600 μ.Χ. Οι Σλάβοι μετονόμασαν το αρχαίο όνομα της περιοχής «Παρωραία» (παρά τα όρη) σε Ζαγόρι – από την πρόθεση Za που σημαίνει πίσω και το ουσιαστικό Gora (αιτ. Gori) που σημαίνει βουνό. Πίσω δηλαδή απ’ το βουνό όπως ακριβώς και η προγενέστερη ονομασία του. Ο χώρος κατοικείται από τη νεολιθική εποχή που λείψανά της συναντά κανείς σε πολλά σημεία. Ως την περίοδο της Τουρκοκρατίας η ιστορία του Ζαγορίου ταυτίζεται με την ιστορία της ευρύτερης περιοχής των Ιωαννίνων. Το 1431 δεκατέσσερα χωριά του ΚεντριΤα παιδιά με τα σακίδια μετέτρεψαν το Ζαγόρι στον απόλυτο προορισμό εναλλακτικού τουρισμού.

κού Ζαγορίου δήλωσαν υποταγή στον Σινάν Πασά, ο οποίος εκτιμώντας την κίνησή τους αυτή, συμφώνησε να τους παραχωρήσει αυτονομία και απαλλαγή από τους φόρους υποτέλειας. Η συνθήκη που υπογράφηκε, το «Βοΐνικο», προέβλεπε αυτονομία και αυτοδιοίκηση για το Κεντρικό Ζαγόρι. Το 1480 προσχωρούν στη συνθήκη και τα χωριά του Ανατολικού κι αργότερα του Δυτικού Ζαγορίου ιδρύοντας την «Επιστασία Ζαγορίου», ένα είδος αυτόνομης ομοσπονδίας που απολάμβανε πολλά προνόμια, τα λεγόμενα «Σουρούτια». Όλοι οι σουλτάνοι σεβάστηκαν τη συνθήκη και παραχώρησαν στους Ζαγορίσιους θρησκευτική ελευθερία και σχολεία, απαγόρευαν στους Τούρκους την είσοδο τους στην περιοχή κι επέτρεπαν στους κατοίκους να λύνουν τις μικροδιαφορές τους σε τοπικά δικαστήρια. Την περίοδο 1750-1950 οι πλούσιοι ζαγορίσιοι έμποροι που διέπρεπαν στην Κωνσταντινούπολη, στη Βλαχία, στη Ρωσία, στην Αυστρία, στην Αίγυπτο και αλλού χτίζουν αρχοντικά, σχολεία, εκκλησιές, γεφύρια και πλατείες. Σ’ αυτούς στηρίχθηκε κι η δύναμη της ζαγορίσιας κοινωνίας που την εποχή αυτή βρίσκεται στη μεγα-

Στο Ζαγόρι την αρχιτεκτονική μοιάζει να τη γεννά το ίδιο το τοπίο...

34 Ζαγόρι

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Η τεχνητή λίμνη του Αώου στα Ανατολικά

λύτερη ακμή της. Τότε αναπτύσσονται 45 χωριά που φτάνουν τον πληθυσμό των 25.000 κατοίκων. Η χρυσή αυτή εποχή του Ζαγορίου συνεχίζεται μέχρι το 1868, οπότε και παύουν να ισχύουν τα προνόμια. Τότε έρχονται και τα δύσκολα χρόνια για το Ζαγόρι

βαθιές χαράδρες, χείμαρροι, ποτάμια κι αλπικές λίμνες, δάση και πλατανότοποι εναλλάσσονται σε ένα τοπίο άγριας και παρθένας ομορφιάς

καθώς ληστρικές ομάδες αρχίζουν να λυμαίνονται την περιοχή και πολλές οικογένειες αρχόντων, που ήταν και ο βασικός στόχος των ληστών, απομακρύνονται από την περιοχή. Λίγο μετά το θάνατο του Αλή Πασά και τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους στο νότιο τμήμα της Ελλάδας αρχίζει η παρακμή της ζαγορίσιας κοινωνίας. Η περίοδος 1868-1913 έφερε τη φτώχεια και την ερήμωση στα χωριά του Ζαγορίου. Τα πλήγματα που προκάλεσαν στην περιοχή ο απελευθερωτικός πόλεμος του 1912-13 και ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος ήταν καίρια. Χαρακτηριστικό είναι ότι κάποια από τα χωριά του Ζαγορίου κάηκαν

εξολοκλήρου από τους Γερμανούς και εκατοντάδες κάτοικοι εκτελέστηκαν. Τα περισσότερα Ζαγοροχώρια έχουν χαρακτηριστεί «Μαρτυρικά». Ακολουθούν τρία μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα που απογυμνώνουν το Ζαγόρι από τον πληθυσμό του. Κι ήταν μόλις τη δεκαετία του ’80 όταν ο ΕΟΤ αποφασίζει να αναστηλώσει πέντε από τα αρχοντικά του Μεγάλου Πάπιγκου. Οι πρώτοι επισκέπτες καταφθάνουν στην περιοχή. Ήταν «τα παιδιά με τα σακίδια στην πλάτη» που βάδισαν στα μονοπάτια και γοητεύτηκαν από την άγρια ομορφιά των φαραγγιών. «Τα σπίτια είχαν αρχίσουν να πέφτουν και

οι κάτοικοι τα είχαν εγκαταλείψει πλήρως» θα μου πει ιδιοκτήτης παραδοσιακού καφενείου στο Κουκούλι. Με πρωτοστάτη το Μεγάλο Πάπιγκο ένα-ένα τα χωριά του Δυτικού κι αργότερα του Κεντρικού Ζαγορίου ξεκινούν να αναστηλώνονται, να δημιουργούν υποδομές και να υποδέχονται επίσημα τους πρώτους επισκέπτες. Σήμερα το Ζαγόρι είναι ένας από τους διασημότερους ορεινούς προορισμούς -προσοχή όμως δεν είναι και κοσμοπολίτικος. Είναι ένας τόπος πρωτίστως φυσιολατρικού ενδιαφέροντος κι αν δεν έχεις αυτό στο νου σου δεν θα καταφέρεις να πάρεις τα μέγιστα από δω.

Πέτρα και νερό Σχεδόν όλοι οι οικισμοί είναι χαρακτηρισμένοι παραδοσιακοί και στ’ αλήθεια αλίμονο αν δεν ήταν έτσι. Το Ζαγορίσιο σπίτι θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα κομψοτέχνημα τέχνης και μαστοριάς με δάσκαλο την ίδια τη φύση, αφού η παραδοσιακή αρχιτεκτονική βασίστηκε ακριβώς στην αρχή της μίμησης της φύσης από τον άνθρωπο. Έτσι το ίδιο το περιβάλλον μοιάζει να γεννά τα σπίτια, τα γεφύρια, τις σκάλες, τα λιθόστρωτα. Μόνο δύο με τρία υλικά αρκούν να δώσουν το καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα τέλεια εναρ-

μονισμένο με το χώρο. Η γκρίζα πέτρα -«το φλίσχι»- που κυριαρχεί παντού, μαζί με το ξύλο και τα χρωματιστά παράθυρα δίνουν ένα ιδιαίτερο χρώμα σε όλα τα χωριά. Από λεπτές πλάκες τοποθετημένες αρμονικά σε επάλληλα στρώματα φτιάχνονται και οι στέγες των σπιτιών. Χαρακτηριστικές τέλος είναι και οι δίφυλλες, ξύλινες χρωματιστές αυλόπορτες που ασφαλίζονται με σιδεριές. Από τα σημαντικότερα αξιοθέατα του τόπου είναι και τα περίφημα ζαγορίτικα γεφύρια. Έχουν χαρακτηριστεί αριστουργήματα τόσο από πλευράς αισθητικής όσο και ποιότητας κατασκευής. Δεν είναι τυχαίο ότι από τα 100

36 Ζαγόρι

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

περίπου μικρά και μεγάλα πέτρινα γεφύρια που κτίστηκαν μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, σώζονται σήμερα τα 45. Όλα τα γεφύρια κατασκευάστηκαν την εποχή της ζαγορίσιας ακμής με τη χρηματοδότηση των πλούσιων κατοίκων της περιοχής γι’ αυτό και κράτησαν το όνομα του χρηματοδότη αντί του πρωτομάστορα. Τοξωτά, με λιθόστρωτο οδόστρωμα και πεζούλια, βρίσκονται σε σημεία που το ποτάμι στενεύει και δίνουν ένα τέλειο αισθητικό αποτέλεσμα απόλυτα ενταγμένο στο τοπίο. Το μεγάλο δίκτυο των γεφυριών και των μονοπατιών πλαισιώνουν οι πέτρινες σκάλες. Αυτές χτίζονταν στα απότομα σημεία, όπου ήταν αδύνατη η συνέχιση του μονοπατιού, και στέκουν μέχρι σήμερα τυλίγοντας με τρόπο αριστοτεχνικό τις απόκρημνες πλαγιές. Τα χωριά ντύνουν λιθόστρωτα καλντερίμια, εκπληκτικές εκκλησιές, βρύσες και πέτρινες πλατείες. Όλα εντυπωσιάζουν με την αρτιότητα της τέχνης και της τεχνικής τους. Δεν είναι τυχαίο πως η φήμη των Ζαγορίσιων μαστόρων – των ανώνυμων αρχιτεκτόνων της πέτρας - ξεπέρασε τα τοπικά όρια με τα έργα τους να είναι μέχρι και σήμερα άξια θαυμασμού σε πολλές περιοχές της χώρας. Κεντρικό Ζαγόρι Έδρα του Κεντρικού και πλέον ολόκληρου του ενοποιημένου Δήμου Ζαγορίου είναι οι Ασπράγγελοι. Από δω θα κινήσουμε για το Δίλοφο, έναν ήσυχο, γοητευτικό και όμορφο οικισμό, όπου θα δεις και το μεγαλύτερο αρχοντικό του Ζαγορίου. Έχει ύψος 13,5 μέτρα κι είναι το μοναδικό τετραώροφο σε ολόκληρο το Ζαγόρι. Τα πανέμορφα καλντερίμια του

Το παλιό πέτρινο γεφύρι του Βοϊδομάτη

χωριού οδηγούν στην πλακόστρωτη πλατεία με το επιβλητικό πλατάνι και το μοναδικό καφενείο, το «Σωποτσέλι» που από το 1901 προσφέρει τσίπουρα και τραχανά για τα κρύα χειμωνιάτικα πρωινά. Ο δρόμος ανηφορίζει προς το Κουκούλι, ένα μικρό και κουκλίστικο χωριουδάκι που διασχίζεις ολόκληρο μέσα από το κεντρικό του καλντερίμι με τις ζωγραφιστές πόρτες και τις λουλουδιαστές αυλές. Στην πλατεία με τον γιγάντιο πλάτανο θα βρούμε τον «Βικογιατρό», το παραδοσιακό καφενείο του χωριού. Βικογιατροί ονομάζονταν οι φυσιοδίφες, εμπειρικοί

θεραπευτές που γνώρισαν μεγάλη αποδοχή στην ευρύτερη περιοχή κατά τον 19ο αιώνα. Εκμεταλλευόμενοι τη σοφία των 1700 διαφορετικών ειδών από φυτά -πέντε από αυτά μοναδικά σε ολόκληρο τον κόσμο- η φήμη τους ξεπέρασε τα όρια της χώρας φτάνοντας ως τα Βαλκάνια. Εδώ θα δοκιμάσεις αφεψήματα από σπάνια βότανα σε μυστικές συνταγές αλλά και σπιτικά, πρωτότυπα λικέρ -από αγριοκέρασο μέχρι και ντομάτα. Δίπλα στο καφενείο υπάρχει ένα παραδοσιακό σπίτι που διατηρεί ατόφιο το εσωτερικό του μεγαλείο. Θα είστε στ’ αλήθεια τυχεροί αν καταφέρετε

37 να μπείτε στο εσωτερικό ενός παραδοσιακού ζαγορίσιου σπιτιού. Ακριβώς επάνω από την πλατεία ένα εντυπωσιακό κτιριακό συγκρότημα που περιλαμβάνει το εκκλησάκι της Ζωοδόχου, το παλιό σχολείο, το κελί και τις τρεις βρύσες αποτελεί από τα σημαντικότερα αξιοθέατα του χωριού. Στον κεντρικό δρόμο που οδηγεί από το Δίλοφο ως το Κουκούλι συναντήσαμε δύο γεφύρια, το Καλογερικό ή του Πλακίδα, τρίτοξο με οδοντωτά περβάζια που χρονολογείται από το 1814 και το μικρότερο μονότοξο γεφύρι του Κόκκορη ή Νούτσου Κοντοδήμου του 1750. Ανάμεσα σε Δίλοφο και Κουκούλι, βρίσκονται οι Κήποι, ένα μεγάλο αρχοντοχώρι, με πολλά, ψηλά αρχοντικά και παραδοσιακές ταβέρνες. Στου Μιχάλη θα δοκιμάσουμε και ένα από τα παραδοσιακά ζαγορίσια πιάτα που είναι οι γίγαντες με χόρτα του βουνού αλλά και μια ποικιλία από παραδοσιακές πίτες. Στους κήπους θα βρεις και το λαογραφικό μουσείο του Αγάπιου Τόλη που μεταστεγάζεται σε νέο, μεγαλύτερο και καλύτερα δομημένο χώρο για να φιλοξενήσει μια μεγάλη προσωπική συλλογή από παραδοσιακές φορεσιές και αντικείμενα που συλλέχθηκαν και διατηρήθηκαν από πάππου προς πάππου. Βορειότερα το Καπέσοβο είναι ένα μικρό, ήσυχο χωριουδάκι που φιλοξενεί την Πασχάλειο Σχολή όπου φυλάσσεται και το ένα από τα αντίγραφα της Μεγάλης Χάρτας του Ρήγα. Λίγο έξω από τον οικισμό η σκάλα Βραδέτου ενώνει το Καπέσοβο με το ομώνυμο χωριό. Ο δρόμος συνεχίζει προς το Τσεπέλοβο, κεφαλοχώρι του παλιότερου Δήμου Τύμφης. Ο πολυπληθέστερος οικισμός του Ζαγορίου είναι αυθεντικός και πανέμορφος, γεμάτος ζωντάνια και ντόπιους που συγκεντρώνονται γύρω από τη μεγάλη, πλακόστρωτη πλατεία με τα τσιπουράδικα

και τις ταβέρνες. Τάβλι και πρέφα από τους παλιούς, μαγειρευτός μεζές και το καλύτερο τσίπουρο που θα γευτείς ποτέ. Από το Τσεπέλοβο τολμήσαμε και μία 4Χ4 ριψοκίνδυνη κατάβαση προς τη θέση «Στενά», στον ποταμό του Τσεπέλοβου που είναι παρακλάδι του Βοϊδομάτη. Θα βρούμε το πρώτο γεφυράκι και περπατώντας πέτρα-πέτρα μέσα απ’ τον ποταμό θα φτάσουμε στο δεύτερο που είναι χτισμένο ακριβώς κάτω από την αρχή της χαράδρας του Βίκου, γνωστή και σαν «Βικάκι». Είναι μια στενή κι απότομη χαράδρα, κάτω από την οποία εγκλωβίζονται τα καταπράσινα νερά του ποταμού δημιουργώντας πράσινες λιμνούλες που οι ντόπιοι λένε «οβίρες». Η διαδρομή είναι Το φαράγγι του Βίκου σε όλο του το μεγαλείο Βαδίζοντας στο μονοπάτι για τη Μονή Αγίας Παρασκευής, η πανοραμική θέα του φαραγγιού απλώνεται κάτω από τα πόδια σου.

38 Ζαγόρι

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

περίπου πέντε χιλιόμετρα και μπορεί να γίνει και με τα πόδια. Στα αξιοθέατα του Τσεπέλοβου περιλαμβάνεται και ο Άγιος Νικόλαος, ένα «μουσείο αγιογραφίας» με πλήρη αγιογράφηση όλων των επιφανειών του από Ζαγορίσιους Αγιογράφους. Στην έξοδο του οικισμού βρίσκεται και το τρίτοξο γεφύρι του Μύλου που χτίστηκε το 1748. Στο Τσεπέλοβο έχει γεννηθεί και η σπουδαία Μαρίκα Κοτοπούλη, ενώ εδώ βρίσκεται και ο τάφος του ποιητή Ιωάννη Βηλαρά. Από το Τσεπέλοβο, ο δρόμος συνεχίζει προς τα ανατολικά στον οικισμό Σκαμνέλι κι από κει στην περιοχή του Γυφτόκαμπου όπου φιλοξενείται ένα ανοιχτό, υπαίθριο μουσείο με σαρακατσάνικες καλύβες. Το βράδυ θα μας βρει στην Ελάτη, το μικρό χωριουδάκι κάτω από τους Ασπράγγελους να δοκιμάζουμε μανιτάρια σε σάλτσα ντομάτας με φέτα και φρέσκα μυρωδικά. Στον δρυμό του Βίκου, αναπτύσσονται εκατοντάδες ποικιλίες μανιταριών κι οι ηπειρώτες είναι φανατικοί μανιταροσυλλέκτες. Εκατοντάδες ποικιλίες -αμανίτες, βασιλομανίταρα, ακόμα και τρούφα- φωλιάζουν στα χώματα του δρυμού. Τα βρώσιμα είδη είναι πολλά κι η συλλογή τους –που ξεκινά μετά τα πρωτοβρόχια- είναι μια άκρως ενδιαφέρουσα εμπειρία που σαφώς δεν τολμάς χωρίς τη βοήθεια κάποιου γνώστη. Στα χωριά του Άνω Βίκου Η περιπλάνηση μας στα χωριά του Κεντρικού Ζαγορίου συνεχίζεται, αυτή τη φορά στα χωριά του Άνω Βίκου. Θα επισκεφθούμε τη Βίτσα, ένα από τα μεγαλύτερα και γνωστά Ζαγοροχώρια, που φιλοξενεί αρκετούς ξενώνες και χωρίζεται σε δύο «μαχαλάδες»· την Άνω και την Κάτω Βίτσα. Ένα χωριό με εκπληκτική θέα κι

ιδιαίτερα φιλόξενους κατοίκους που πίνουν τα τσίπουρα τους στην τεράστια πέτρινη πλατεία, που απλώνεται σαν μπαλκόνι με θέα, κάτω από το 600 ετών γέρικο πλατάνι. Εδώ συναντήσαμε και την κυρία Τρωάς που θα μας ξεναγήσει στον εσωτερικό θησαυρό του παραδοσιακού ζαγορίσιου σπιτιού. Η ιστορία θέλει τους πλούσιους μετανάστες που επιστρέφουν στον τόπο τους, να ξανακτίζουν τα σπίτια τους στα πρότυπα των αστικών σπιτιών της Ευρώπης. Έτσι γύρω στα μέσα του 18ου αιώνα αρχίζουν να συρρέουν στο Ζαγόρι χτίστες από τα μαστοροχώρια της Κόνιτσας, ξυλουργοί από το Γοργοπόταμο και ζωγράφοι από τους Χιονιάτες. Αυτοί οι λαϊκοί τεχνίτες έδωσαν ψυχή στα σχέδια που τους υπαγόρευαν τα αφεντικά τους κι είχαν εμπνευστεί από τη ζωή στις Ευρωπαϊκές πόλεις. Από το ισόγειο, το «κατώι», μια ξύλινη σκάλα μας οδηγεί στον πρώτο όροφο, την «Κρεβάτα», με τον οντά – το δωμάτιο δηλαδή υποδοχής και τα «Ματζάτα», τα υπνοδωμάτια, λιτά και ζεστά, με τζάκι και ζωγραφιστές μεσάντρες. Το ξυλόγλυπτο ταβάνι, είναι το πιο εντυπωσιακό και προσεγμένο σημείο του σπιτιού. Φημισμένες είναι και οι ηπειρώτικες κασέλες, σκαλιστές με φίλντισι, που διακοσμούν τα περισσότερα σπίτια αλλά και οι πολύχρωμες τοιχογραφίες. Σ’ αυτές κυριαρχούν οι ζωηρές αποχρώσεις του κόκκινου και του μπλε, κι όπου σώζονται υπογραμμίζουν το μεράκι και την τέχνη των απλών μαστόρων της εποχής. Από τη Βίτσα ξεκινούν πολλές πεζοπορικές διαδρομές. Σε μισή μόλις ώρα διαδρομή ένα κατηφορικό καλντερίμι σε φέρνει ως το πέτρινο γεφύρι του Mίσσιου και τη χαράδρα του Βίκου. Ανάμεσα σε Βίτσα και Κουκούλι θα δεις και την εντυπωσιακή σκάλα Βίτσας ή Κουκουλίου. Ανηφορίζουμε προς το Μονοδένδρι με τη διάσημη «Πίτα

της Κικής» και τα «Μυστικά της γιαγιάς» που φτιάχνει μέχρι και δέκα είδη από διαφορετικές πίτες αλλά και πρωτότυπα γλυκά του κουταλιού όπως καρότο και φράουλα. Εδώ βρήκαμε και τη Ριζάρειο χειροτεχνική σχολή που λειτουργεί μέχρι και σήμερα φέρνοντας τα νέα κορίτσια κοντά στην παραδοσιακή τέχνη του αργαλειού. Από το χωριό περπατάς ως το φημισμένο μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής σε μια διαδρομή μόλις 600 μέτρων πλάι στην πανοραμική θέα του φαραγγιού που απλώνεται κάτω από το πόδια σου. Η Μονή είναι από τις παλιότερες στο Ζαγόρι κι είναι κτισμένη στο χείλος του φαραγγιού όπου ξεδιπλώνεται ολόκληρο το άγριο μεγαλείο της ηπειρωτικής φύσης. Από το Μονοδένδρι θα επισκεφθείτε και το πετροδάσος σχιστόλιθου στη θέση Οξιά. Ένα αξιοπρόσεκτο γεωλογικό φαινόμενο από δεκάδες τεράστιους βράχους που ορθώνονται απότομα σαν δέντρα. Επιστρέφοντας θα ανηφορίσουμε προς τα Πεδινά -ένα μεγάλο χωριό που φημίζεται για τις παραδοσιακές του ταβέρνες- και τον Ελαφότοπο, έναν ήσυχο οικισμό με ένα μοναδικό καφενείο. Στο φαράγγι του Βίκου Ανηφορίζοντας προς το φημισμένο Δυτικό Ζαγόρι στην αντίληψη όλων μας κυριαρχεί η ίδια απορία. Εδώ θα πρέπει να είναι οι ωραιότερες εικόνες της περιοχής… Φτάνουμε στην Αρίστη ένα από τα πιο όμορφα Ζαγοροχώρια που βλέπει στην ψηλότερη κορυφή της Τύμφης, την Γκαμήλα. Είναι ένας μεγάλος κι ολοζώντανος οικισμός γεμάτος όμορφα καφέ στην κεντρική πλατεία –ακόμη ένα μπαλκόνι με θέα. Εδώ συναντήσαμε και την κ. Αλεξάνδρα που φημίζεται για τις πίτες, τη φιλοξενία και τη μοναδική της προσωπικότητα. Στο καφενείο – το σπίτι της όπως θα

Τα Ζαγορίτικα γεφύρια έχουν χαρακτηριστεί αριστουργήματα τόσο από πλευράς αισθητικής όσο και ποιότητας κατασκευής.

μου πει- περνά όλη της τη μέρα περιμένοντας να ανταμώσει με φίλους – καινούριους και παλιούς που έρχονται να τη συναντήσουν απ’ όλη την Ελλάδα. Θα μας φτιάξει μια κασόπιτα ή μπλατσαριά, την «τεμπέλικη» αλευροτυρόπιτα της Ζαγορίσιας νοικοκυράς. Μια γρήγορη και παχύρευστη ζύμη από αλεύρι, γιαούρτι και αυγά που αναμιγνύεται στο ταψί με φέτα και μπόλικο βούτυρο και ψήνεται στο φούρνο για 20 με 30 λεπτά. Μ’ ένα ολόκληρο ταψί πεσκέσι για τη διαδρομή, ανηφορίζουμε για τον Βίκο, το χωριό που απολαμβάνει όσο κανένα άλλο τη θέα της ομώνυμης χαράδρας. Η χαράδρα του Βίκου διασχίζει το Δυτικό και το Κεντρικό Ζαγόρι ενώνοντας τον οικισμό του Βίκου με το Μονοδένδρι. Έχει μήκος 12 χιλιόμετρα και έχει καταγραφεί στο ρεκόρ γκίνες ως το βαθύτερο φαράγγι του πλανήτη - 1.000

Χορεύοντας το βαλς του φθινοπώρου, χαλαρή βολτούλα από το γεφύρι της Κλειδονιάς στη Μονή Αγίων Αναργύρων

40 Ζαγόρι

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

μέτρα- με το μικρότερο άνοιγμα παγκοσμίως -100 μέτρα. Στα βάθη του φαραγγιού, βορειοδυτικά του χωριού, βρίσκονται και οι πηγές του Βοϊδομάτη. Στη θέση αυτή έχει στηθεί παρατηρητήριο για αγνάντεμα, ενώ η καλύτερη θέα που βλέπει και τις πηγές, είναι ακριβώς από το χωραφάκι της «Ράχης», το μαγαζάκι με τα ντόπια προϊόντα. Το φαράγγι, όπως και ολόκληρος ο δρυμός, προστατεύεται από τη δεκαετία του ’70 από οποιαδήποτε ανθρώπινη δραστηριότητα

Στο εσωτερικό μεγαλείο του Ζαγορίσιου σπιτιού

κι είναι ενταγμένος στο δίκτυο Νatura. Τα είδη της χλωρίδας που συναντά κανείς στην ευρύτερη περιοχή του δρυμού αντιπροσωπεύουν 96 από τις 149 οικογένειες φυτών σε όλο τον κόσμο ενώ στην πλούσια πανίδα συμπεριλαμβάνονται 130 είδη πουλιών - κάποια από τα οποία απειλούμενα- θηλαστικά όπως η αρκούδα, το αγριογούρουνο, το ζαρκάδι, το αγριόγιδο κι ο λύκος, πολλά αμφίβια και σπάνια ερπετά. Η διάσχιση του φαραγγιού αποτελεί φυσικά μία από τις

δημοφιλέστερες περιηγητικές διαδρομές. Η πεζοπορία διαρκεί περίπου πέντε ώρες και προσφέρει μια εμπειρία τόσο δυνατή που λένε πως τη θυμάσαι για όλη σου τη ζωή. Δίπλα στο ποτάμι Διασχίζουμε τη νέα γέφυρα του Βοϊδομάτη και φυσικά σταθμεύουμε. Δεν νομίζω ότι υπάρχει άνθρωπος που δεν θα σταματήσει στο σημείο αυτό για να χαζέψει τα κρυστάλλινα νερά του ποταμού που σε μαγεύουν με ‘κείνη την ήρεμη ροή και το βαθύ κυανό τους χρώμα. Κάτω από το γεφύρι, ομάδες ξεκινούν με ράφτιγκ ή κανό να διασχίσουν τη μαγευτική ποταμίσια διαδρομή που οδηγεί ως το γεφύρι της Κλειδωνιάς. Προς τα εκεί θα κατευθυνθούμε κι εμείς οδικώς, για να διαπιστώσουμε ότι κάπου εδώ «κρύβονται» και οι εικόνες που αναζητούσαμε. Το γεφύρι είναι χτισμένο σε μια από τις ομορφότερες περιοχές του Ζαγορίου –κι ίσως της χώρας όλης. Ένας επίγειος παράδεισος γεμάτος από πανύψηλα πλατάνια, κάθετα βράχια και διάσπαρτες σπηλιές -που κάποτε ήταν ασκηταριά- φυτεμένα πλάι στα κρυστάλλινα νερά του Βοϊδομάτη. Ο ποταμός είναι παραπόταμος του Αώου κι τ’ όνομά του έχει σλαβική ρίζα που σχετίζεται με το «νερό» (κι όχι το μάτι του βοδιού!). Πηγάζει μέσα στο φαράγγι και τα νερά του είναι τόσο καθαρά που μπορείς άνετα να πιεις. Αριστερά από το γεφύρι ξεκινάει το μονοπάτι προς το εγκαταλελειμμένο μοναστήρι των Αγίων Αναργύρων. Κανείς δεν φαντάζεται την ομορφιά του μονοπατιού με εκείνες τις παραμυθένιες εικόνες που συνθέτουν τα χρώματα του Βοϊδομάτη και τα πυκνά πλατάνια που ακουμπούν στις όχθες του δημιουργώντας απίθανους σχεδιασμούς. Κόσμος πολύς περπατά, κατασκηνώνει και

βουτάει στα παγωμένα νερά. Η διαδρομή ως τη μονή διαρκεί μόνο 40 λεπτά κι είναι αρκετά για να περάσεις σε κατάσταση ονειροπόλησης. Ανάμεσα στην Αρίστη και το Πάπιγκο μια άλλη διαδρομή θα μας φέρει στην καρδιά του πυκνότατου πλατανοδάσους που οδηγεί στο μοναστήρι της Παναγιάς της Σπηλιώτισσας. Πεντακόσια μέτρα από το γεφύρι που ενώνει τις όχθες του ποταμού, περπατώντας μέσα στο παχύ χαλί από τα πεσμένα φύλλα, θα αντικρύσουμε ένα από τα σπουδαιότερα θρησκευτικά μνημεία του Ζαγορίου που χρονολογείται από τον 16ο-17ο αιώνα. Είναι χτισμένο πάνω στο βράχο, σε ορισμένα σημεία μάλιστα ο βράχος ενσωματώνεται στα κελιά, ακριβώς επάνω από το

ποτάμι σ’ ένα τοπίο παραμυθιού. Εξαιρετικής τέχνης θεωρούνται οι αγιογραφίες, το ξυλόγλυπτο τέμπλο του και οι τοιχογραφίες του Ηγουμενείου. Η μονή έχει πάψει να λειτουργεί και δυστυχώς παραμένει κλειστή για το κοινό. Μετά από τις εικόνες αυτές θεωρώ πως ο Βοϊδομάτης αιτιολογεί πλήρως τον χαρακτηρισμό του ως ένα από τα ομορφότερα και καθαρότερα ποτάμια στον κόσμο. Κλείστε τη βόλτα σας με πέστροφα στην Κλειδωνιά δίπλα στο ποτάμι. Η θέα του Άγιου Μηνά που πνίγεται στο πράσινο καταμεσής του άγριου τοπίου σ’ αποστομώνει. Στο μοναδικό του καφενείο κεραστήκαμε τσίπουρο και κλείσαμε μελλοντικό ραντεβού για την καλύτερη πίτα της περιοχής.

Μικρό Πάπιγκο, αετοφωλιά στην κορυφή της Τύμφης

Πάπιγκο Το Πάπιγκο βρίσκεται στα βορειότερα όρια του Ζαγορίου κάτω από την Αστράκα, κορυφή της Τύμφης που μοιάζει να το «ντύνει» με τους εντυπωσιακούς σχηματισμούς της. Το Μεγάλο Πάπιγκο είναι το διασημότερο από τα Ζαγοροχώρια και το πρώτο που αναπτύχθηκε τουριστικά. Φτάνοντας στην πλατεία θα αναζητήσω να βρω το παλιότερο καφενείο του χωριού για να βρεθώ σαστισμένη μπροστά σε ένα ολοκαίνουριο και σύγχρονο καφέ. Σε μια βόλτα στο χωριό συναντήσαμε πολλά, καλοδιατηρημένα αρχοντικά, περιποιημένα μαγαζάκια, ξενώνες, εστιατόρια κι ωραία γλυκά στο ζαχαροπλαστείο της πλατείας. Ψηλότερα το Μικρό Πάπιγκο

Τσεπέλοβο, το πανέμορφο κεφαλοχώρι της Τύμφης

42 Ζαγόρι

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Δίλοφο, το γραφικότατο, ήσυχο χωριό του κεντρικού Ζαγορίου.

Μικρό Πάπιγκο, αετοφωλιά στην κορυφή της Τύμφης.

μοιάζει με …αετοφωλιά στην κορυφή της Τύμφης. Είναι ένας μικροσκοπικός, ορεινότατος οικισμός, με άγρια ομορφιά, παμπάλαια σπιτάκια και θέα στον απότομο γκρεμό. Είναι το ψηλότερο σημείο -980 μέτρα - απ’ όπου μπορείς να ξεκινήσεις την ορειβατική διαδρομή προς το καταφύγιο της Τύμφης, σημείο συνάντησης αρκετών ορειβατικών μονοπατιών. Το καταφύγιο που βρίσκεται στα 1950 μέτρα υψόμετρο, είναι οργανωμένο, με εστιατόριο και κοιτώνες διαμονής κι απέχει περίπου τρεισήμισι ώρες από τον οικισμό. Από εδώ θα τραβήξεις για τη Δρακόλιμνη. Πολυσύχναστο ορειβατικό προορισμό που βρίσκεται σε υψόμετρο 2.050 μέτρων στο Αλπικό λιβάδι της Τύμφης, ανάμεσα στις κορυφές Πλόσκο και Αστράκα. Η περιγραφή της δεν χωρά σε λόγια, ενώ στα παγωμένα νερά της φιλοξενείται ο αλπικός τρίτωνας, προστατευόμενο αμφίβιο ερπετό. Η λίμνη απέχει μιάμιση περίπου ώρα από το καταφύγιο και πέντε συνολικά ώρες από το Μικρό Πάπιγκο. Η πεζοπορία είναι κι ο μοναδικός τρόπος να την επισκεφθείς. Ανάμεσα στο Μικρό και το Μεγάλο Πάπιγκο θα βρεις τις Οβίρες Ρογκοβού που οι ντόπιοι αποκαλούν «κολυμπήθρες». Πρόκειται για διαδοχικές μεγάλες κοιλότητες που σχηματίζονται στη βραχώδη κοίτη του ρέματος του Ρογκοβού και μέσα τους εγκλωβίζουν καταπράσινα νερά με βατραχάκια. Μια βόλτα στα ανατολικά Το Ανατολικό Ζαγόρι παραμένει μέχρι και σήμερα ένας τόπος αγνός κι ανεξερεύνητος που ζει ήσυχα και μοναχικά μακριά από τα φώτα των προβολέων. Είναι μια μεγάλης έκτασης περιοχή που κρύφτηκε στη σκιά του Κεντρικού και του Δυτικού Ζαγορίου. Θα επισκεφθούμε το Δίκορφο, το μικρό χωριουδάκι που είναι χτισμένο σε

υψόμετρο 1.000μ., ανάμεσα σε δύο λόφους στη δασωμένη πλευρά του όρους Μιτσικέλι. Στο χωριό στέκει ακόμα το παλιό αρρεναγωγείο και το κοινοτικό καφενείο που δυστυχώς θα βρούμε κλειστό. Διαδρομές φιδίσιες, καταπράσινες κι υπέροχες ορεινές εικόνες σε μια φύση σαφώς πλουσιότερη από κείνη του Κεντρικού και Δυτικού Ζαγορίου. Ανθρακίτης, Καβαλάρι, Καρυές και στάση στους Μυλιωτάδες, στη «Στάνη», για να γευτούμε ντομάτα, κρεμμύδι κι αγγουράκι από τον κήπο της οικογένειας, σπιτικό ξινοτύρι και κρασί από το αμπέλι… Δίπλα στο χωριό θα δούμε το πέτρινο γεφύρι του Καμπέρ Αγά, από τα εντυπωσιακότερα του Ζαγορίου, με τις χαρακτηριστικές ψευτοκαμάρες στα δύο του άκρα να ενώνει τις όχθες του Ζαγορίτικου ποταμού. Θα ανηφορίσουμε προς το Γρεβενίτι για να βρούμε το γεφύρι της Τσίπιανης και τη «λίμνη με τα νούφαρα», που φωλιάζει μέσα στο δάσος, μέχρι το σούρουπο να μας βρει στα σαγηνευτικά χρώματα της τεχνητής λίμνης του Αώου λίγο πάνω από το Μέτσοβο… Το Ανατολικό Ζαγόρι με την όμορφη Βοβούσα που διασχίζει ο Αώος ποταμός, τους νερόμυλους και τα νεροπρίονα, τα παραδοσιακά γεφύρια, τα βλάχικα έθιμα, την εκπληκτική Μονή Βουτσάς και την πρόσβαση στην κοιλάδα της Βάλια Κάλντα είναι τελικά ένας ολόκληρος ξεχωριστός προορισμός κι όλο το Ζαγόρι είναι αδύνατο να χωρέσει σε ένα θέμα ή σε μια εκδρομή. Γι’ αυτό και επιφυλασσόμαστε. Αντί επιλόγου… Επιστρέφοντας είχα την αίσθηση πως κάτι μου έλειπε, κάτι με δυσκόλευε να μιλήσω για το Ζαγόρι. Ανατρέχοντας στις σημειώσεις μου πήρα τελικά την απάντηση που αναζητούσα κι αντί επιλόγου σας παραθέτω:

«Το Ζαγόρι είναι γραφή δύσκολη, δεν προσφέρεται για ερμηνείες πρόχειρες. Για να το καταλάβεις πρέπει να το δεις από πολλές μεριές... Χρειάζεται ν’ ανεβείς στις βουνοκορφές του, ν’ αφήσεις το μάτι να πλανηθεί στην άπλα του ορίζοντα... Να περπατήσεις στους βατούς δρόμους, να σκαρφαλώσεις σ’ απόκρημνες πλαγιές, να γευτείς τις κρυφές χαρές της παρθένας φύσης.... Να σεργιανίσεις στα έρημα καλντερίμια των χωριών του, με συντροφιά τις μνήμες των ανθρώπων, για να πιάσεις τον παλμό μιας εποχής που χάθηκε, χωρίς ελπίδα επιστροφής…» Ι. Ν. ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ Ζαγόρι. Δοκίμιο Ανθρωπογεωγραφίας.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΖΑΓΟΡΙ ΠΡΟΣΒΑΣΗ Από νότια Ελλάδα η καλύτερη διαδρομή είναι η Αθηνών - Κορίνθου μέσω της γέφυρας του Ρίου και κατεύθυνση προς Άρτα-Ιωάννινα (5:30 ώρες). Εναλλακτικά από Αθηνών – Λαμίας μέσω Δομοκού. Από Θεσσαλονίκη, μέσω Εγνατίας και Τρικάλων, η απόσταση είναι 370 χλμ.

ΔΙΑΜΟΝΗ Μικροί και ζεστοί ξενώνες, αναπαλαιωμένα σπίτια, ξενοδοχεία και πολυτελείς χώροι, όλα εναρμονισμένα με φύση κι αρχιτεκτονική. Οι τιμές ξεκινούν από 60 ευρώ και ξεπερνούν τα 120 ευρώ τα Χριστούγεννα. Η σεζόν ξεκινά στα τέλη Οκτωβρίου οπότε (συνήθως) πέφτουν και τα πρώτα χιόνια. Από το Κεντρικό Ζαγόρι έχεις άνετη πρόσβαση σε όλα τα χωριά του Δυτικού και Ανατολικού Ζαγορίου. Ντοβρά στους Ασπράγγελους. Παραδοσιακά ταβάνια και δωμάτια με ζωγραφιστά τζάκια και κεφαλάρια, ακριβώς στη διασταύρωση που οδηγεί σε όλους τους προορισμούς του Ζαγορίου. Ο Γιώργος δεν λέει ποτέ όχι στο ποτό και την καλή παρέα γι’ αυτό όχι σπάνια αυτοσχέδια γλέντια οργανώνονται αυθόρμητα στη σάλα του ξενοδοχείου. Τηλ.: 26530.22828 /6972.229.382 / www.dovra.eu Ο Μαχαλάς στους Κήπους. Zεστός καi πολυτελής χώρος με προσεγμένη διακόσμηση. Όλα τα διαμερίσματα έχουν τζάκι και υδρομασάζ, ενώ το πρωινό είναι σπιτικό, φτιαγμένο από ντόπια προϊόντα. Τηλ: 26530.71976/ 69444.35100 / www.machalas.gr Τρωάς στη Βίτσα. Παμπάλαιο ζαγορίσιο αρχοντικό που διατήρησε στο ακέραιο το εσωτερικό του μεγαλείο. Όλοι οι παραδοσιακοί χώροι του ζαγορίσιου σπιτιού και οι μοναδικές -αυθεντικές- τοιχογραφίες το μετατρέπουν σε …αξιοθέατο. Ότι πρέπει για μεγάλες παρέες και οικογένειες. Τηλ: 26530.71122 / 71468.

ΦΑΓΗΤΟ & ΠΡΟΪΟΝΤΑ Πίτες, κυνήγι, μανιτάρια το τρίπτυχο της γεύσης στο Ζαγόρι. Απίστευτη ποικιλία από παραδοσιακές πίτες, κυνήγια σε παραδοσιακές και εκλεπτυσμένες εκδοχές, και μανιταροσυνταγές με βάση το καλογεράκι (πορτσίνι). Αποξηραμένα μανιτάρια σε συσκευασία βρήκαμε στη «Ράχη» στο Βίκο. Μεγάλη ποικιλία από λικέρ και πρωτότυπα γλυκά του κουταλιού δοκιμάσαμε σε πολλά καφενεία. Από τα αγαπημένα μας ο Βικογιατρός στο Κουκούλι και η κ. Αλεξάνδρα στην Αρίστη. Στο Βικογιατρό θα δοκιμάσετε και αφεψήματα με σπάνια βότανα. Ξεχωριστά γλυκά δοκιμάσαμε και στο ζαχαροπλαστείο της πλατείας στο Πάπιγκο. Το τσίπουρο όπου κι αν το δοκιμάσαμε ήταν εξαιρετικό και με μαγειρευτό μεζέ γίνεται ακόμη καλύτερο. Για έναν τέτοιο συνδυασμό προτείνουμε το παραδοσιακό καφενείο στην πλατεία του Τσεπέλοβου. Παραδοσιακές αλλά πιο εκλεπτυσμένες γεύσεις δοκιμάσαμε στα «Ριζά» της Ελάτης. Για κρέατα και

παραδοσιακές νοστιμιές στου Μιχάλη στους Κήπους και στα Άνω Πεδινά. Απλές κι αγνότατες νοστιμιές από κήπο γευτήκαμε στη «Στάνη», στους Μυλιωτάδες. Κι αν χορτάσετε τα κρέατα, η Κλειδωνιά σας περιμένει για πέστροφα στην ταβέρνα δίπλα στο ποτάμι. Στα Ριζά. Ο Διονύσης Στεφάνου μας προτείνει έναν ιδιαίτερο γευστικό δρόμο από ντόπιες συνταγές φτιαγμένες με σύγχρονες πινελιές. Γευστικά ψαγμένες, με ντόπια υλικά και μεράκι μας άφησαν τις καλύτερες αναμνήσεις. Δοκίμασε μανιτάρια, ρολό προβατίνας κι αγριογούρουνο με κυδώνια και δαμάσκηνα. Τηλ: 6937.037.544 / 26530.71.550 Στου Μιχάλη. Στο αρχοντοχώρι των Κήπων η διασημότερη ταβέρνα ακούει στο όνομα Μιχάλης και προσφέρει κρεατονοστιμιές, πίτες, κυνήγι, παραδοσιακά μαγειρευτά και ντόπιο κρασάκι. Εδώ δοκιμάσαμε και το παραδοσιακό πιάτο του Ζαγορίου που είναι οι γίγαντες με τα άγρια χόρτα. Τηλ: 26530.71632 Παραδοσιακό καφενείο - Τσιπουράδικο. Οι ντόπιοι το τιμούν δεόντως . Κάτω από το δροσερό πλατάνι θα απολαύσετε το καφεδάκι σας και θα συνοδέψετε το (υπέροχο) τσιπουράκι με καλομαγειρεμένο μεζέ που ανανεώνεται σε κάθε γύρο. Τηλ: 26530.81288 Στάνη. Εξαιρετικά λαχανικά, ζυμωτό ψωμί, παραδοσιακό ξινοτύρι κι ένα ιδιαίτερο σπιτικό κρασί κάτω από το ίδιο του τ’ αμπέλι! Αυθεντική γεύση σε πολύ καλές τιμές. Αλεξάνδρα. Παίζει την κασόπιτα στα χέρια της -σου ετοιμάζει ένα ταψί στο πι και φι. Δεν σε βλέπει σαν πελάτη αλλά σαν φίλο. Το καφενείο άλλωστε είναι το σπίτι της γι΄ αυτό και δυσκολευτήκαμε πολύ να την πείσουμε ότι πρέπει να πληρώσουμε... Τηλ: 26530.41144 Βικογιατρός. Αντλεί έμπνευση από τους Βικογιατρούς του 19ου αιώνα και καταπιάνεται με γλυκά, ποτά κι αφεψήματα δημιουργώντας τις δικές του συνταγές. Όρεξη να’ χεις να δοκιμάζεις. Ο Νίκος θα σου δώσει πολλές πληροφορίες για την περιοχή και θα σε ξεναγήσει στα ρητά που κοσμούν το μικροσκοπικό μαγαζάκι του. Μια cult στάση που δεν πρέπει να χάσεις… Τηλ: 694.554.5705 Ράχη. Έχει το δικό της παρατηρητήριο που βλέπει μέχρι και τις πηγές του Βοϊδομάτη. Από δω θα αγοράσεις είδη βιολογικής παραγωγής, ζαγορίσια γλυκά, μυρωδικά και βότανα, μανιτάρια, τσίπουρο και σπιτικό λικέρ. Μη διστάσεις να ζητήσεις οποιαδήποτε πληροφορία . Ο κ. Κώστας είναι πλήρως κατατοπισμένος και πάντα στη διάθεση μας. Τηλ: 6977.000.925 / 26530.42096 Ασήμι και ξύλο στο Τσεπέλοβο. Χειροποίητες δημιμουργίες σε κομψά, πρωτότυπα σχέδια και καλές τιμές. Τηλ: 6942.627680

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ✪✪ Πεζοπορία, πεζοπορία …πεζοπορία! Όλα τα χωριά συνδέονται μεταξύ με πεζοπορικά μονοπάτια, αφού

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΖΑΓΟΡΙ

αποκλειστικά έτσι γίνονταν παλιά οι μετακινήσεις. Οι διαδρομές είναι αναρίθμητες και διασχίζουν οικισμούς, μονοπάτια, σκάλες, γεφύρια και φαράγγια. Οι διασημότερες -και πιο απαιτητικές - είναι η διάσχιση του φαραγγιού του Βίκου (5-6 ώρες) και η Δρακόλιμνη της Τύμφης (5-6 ώρες). Όμορφες και πιο χαλαρές είναι η παραποτάμια διαδρομή από τη γέφυρα της Αρίστης ως την Κάτω Κλειδωνιά (1 ½ ώρα), κι από κει 40 λεπτά ως τη Μονή Αγίων Αναργύρων, από το Τσεπέλοβο ως το Βικάκι (5 χλμ.), από τη Βίτσα ως το γεφύρι του Μίσσιου (40 λεπτά) κι από το Μικρό Πάπιγκο ως τη χαράδρα. ✪✪ Η διάσχιση του Βοϊδομάτη με ράφτινγκ ή κανό είναι μια άκρως ενδιαφέρουσα εμπειρία. Τα γαλήνια νερά δεν προσφέρουν τόση αδρεναλίνη έχουν όμως ονειρική ομορφιά… ✪✪ Δοκίμασε ιππασία, ψάρεμα και ποδήλατο βουνού, μάζεψε μανιτάρια... Πολλές εταιρίες trekking που θα σε βοηθήσουν σ’ ότι κι αν διαλέξεις.

✪✪ Τη χαράδρα του Βίκου από το ομώνυμο χωριό / Τη Μονή Σπηλιώτισσας στην Κλειδωνιά.

✪✪ Τα 45 μικρά και μεγαλύτερα τοξωτά γεφύρια / Τις αναρίθμητες περίτεχνες εκκλησιές / Το Ζαγορίσιο σπίτι. ✪✪ Τις Οβίρες Ρογκοβού στο Πάπιγκο. ✪✪ Τη λίμνη του Αώου και τη Μονή Βουτσάς στο Ανατολικό Ζαγόρι.

ΜΑΣ ΑΡΕΣΕ ✚✚ Η παραποτάμια διαδρομή από το γεφύρι της Κλειδωνιάς ως τη Μονή των Αγίων Αναργύρων. ✚✚ Οι φθινοπωρινές φωτογραφίες από το Ζαγόρι. Μέσα του Οκτώβρη μια ανεξάντλητη παλέτα φυσικών χρωμάτων απογειώνει την ομορφιά του τόπου. ✚✚ Η γλυκύτατη κ. Αλεξάνδρα με το καφενείο της στην Αρίστη.

ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ

ΔΕΝ ΜΑΣ ΑΡΕΣΕ

✪✪ Το λαογραφικό μουσείο του Αγάπιου Τόλη στους

✖✖ Η διαπίστωση της κυρίας έξω από την Μονή Σπηλιώτισσας «Έλληνες είστε; Περίεργο… μόνο ξένοι έρχονται εδώ…». ✖✖ Ότι δεν περπατήσαμε αρκετά. Όσο θα μπορούσαμε κι όσο το μέρος απαιτούσε…

Κήπους / Τις σαρακατσάνικες καλύβες στον Γυφτόκαμπο. ✪✪ Το εκθετήριο της Ριζαρείου Χειροτεχνικής Σχολής, το φαράγγι του Βίκου και τη Μονή Αγίας Παρασκευής στο Μονοδένδρι.

Κεντρικό Ζαγόρι, Ασπράγγελοι Κιν.:6972 229382 Τηλ.: 26530 22828 | Fax: 26530 22336 e-mail: info@dovra.eu www.dovra.eu

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΦΑΓΗΤΑ - ΚΑΦΕ

Ελάτη, κεντρικά Ζαγοροχώρια τηλ. 26530 71550, 6937 037544 e-mail: elatistariza@yahoo.gr

™ÎÏËÚﬁ˜ ÂÚÁ¿ÙË˜ ÁÈ· ‰‡ÛÎÔÏÂ˜ ·ÔÛÙÔÏ¤˜

www.mahindra.com.gr

Τώρα από 13.665*

ΔΕχΟΝΤΑΙ ΤΑ ΜΕγΑΛΥΤΕΡΑ ΩΦΕΛΙΜΑ ΦΟΡΤΙΑ ΤΗς ΑγΟΡΑς

SC έως 1190 κιλά

DC έως 1130 κιλά

Διαστάσεις καρότσας: SC 4x2, 4x4 2294x1520x550mm

DC 4x2, 4x4 1489x1520x550 mm

Τα Mahindra καλύπτονται με 3 χρόνια εργοστασιακή εγγύηση και 3 χρόνια Οδική Βοήθεια Mahindra Assistance μέσω ΕΛΠΑ ΔΩΡΕΑΝ

MAHINDRA GOA PICK UP m-HAWK Μονοκάμπινα (SC) και 4θυρα διπλοκάμπινα (DC) 4x2 και 4x4 με κινητήρα τύπου m-Hawk, υπερτροφοδοτούμενο πετρελαίου 2.2l, common rail 2ης γενιάς Bosch. Δοκιμασμένα για τα μεγαλύτερα φορτία, σε κάθε έδαφος, με αξεπέραστη αντοχή ακόμα και στην πιο σκληρή δουλειά. Ελάτε στην AGRIPAN SA και στο επίσημο δίκτυό της και θα είσαστε πάντα κερδισμένοι. Σας προσκαλούμε να τα δοκιμάσετε και να τα γνωρίσετε! Σας περιμένει μια ευχάριστη έκπληξη!

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΟΝΤΕΛΛΗΣ - ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΙΤΗΣ Ορφέως 111, 118 55 ΑΘΗΝΑ, Τηλ.: +30 210 3485000, 210 3485006, Fax: +30 210 3413796, e-mail: mahindra@agripan.gr ΔΙΚΤΥΟ ΠΩΛΗΣΕΩN ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗΣ ΚΑI ΑΝΤΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ AGRIPAN-MAHINDRA ΕΠΩΝΥΜΙΑ

ΤΗΛΕΦΩΝΟ

ΑΤΤΙΚΗ ΠΑΛ. ΦΑΛΗΡΟ ΑΓΚΡΙΠΑΝ ΑΕΒΕ 210 9220711, 210 9227111 ΧΑΛΑΝΔΡΙ ΑΓΚΡΙΠΑΝ ΑΕΒΕ 210 6800800, 210 6851732 ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΣΚΛΑΒΟΥ ΠΕΛΑΓΙΑ 2721 098733 ΝΑΥΠΛΙΟ ΜΟΤORLAND - E.X. MΠΟΥΝΟΣ & ΣΙΑ Ο.Ε. 2752 024930 ΠΑΤΡΑ ΜΥΛΩΝΑΚΟΣ ΕΠΕ 2610 422204, 422024 ΤΡΙΠΟΛΗ ΗΛΙΑΣ ΒΕΡΒΑΙΝΙΩΤΗΣ & ΣΙΑ Ο.Ε. 2710 227678 ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΑΓΡΙΝΙΟ ΑΦΟΙ Ι. ΠΑΡΘΕΝΗ ΟΕ 2641 020656 ΕΥΒΟΙΑ ΧΑΛΚΙΔΑ AUTOSPORTIVE ΕΠΕ 2221 074118 Α. ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ - Δ. ΣΕΡΒΟΣ ΟΕ 2221 023201 ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΒΟΛΟΣ Ν. ΚΟΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ - Κ. ΚΟΤΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ΟΕ 2421 060872 ΚΑΡΔΙΤΣΑ AΦΟΙ Κ. ΚΥΡΙΤΣΗ Ο.Ε. 2441 022533 ΛΑΡΙΣΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ ΚΑΙ ΣΙΑ ΟΕ 2410 552858 ΤΡΙΚΑΛΑ ΜΗΤΣΙΟΥΛΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ 2431 079993

* Έχει συνυπολογισθεί το όφελος απόσυρσης.

ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΗΠΕΙΡΟΣ ΠΡΕΒΕΖΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΚΑΒΑΛΑ ΚΑΤΕΡΙΝΗ ΘΡΑΚΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ ΚΟΜΟΤΗΝΗ ΞΑΝΘΗ ΝΗΣΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ ΛΕΣΒΟΣ ΣΑΜΟΣ ΣΥΡΟΣ ΚΡΗΤΗ ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΧΑΝΙΑ ΙΟΝΙΑ ΝΗΣΙΑ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑ

Γ. ΚΑΤΩΓΙΑΝΝΗΣ - Κ. ΚΟΛΙΤΣΗΣ ΟΕ ΑΓΚΡΙΠΑΝ ΑΕΒΕ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ ΑΝΑΣΤ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ ΠΑΥΛΟΣ ΤΣΙΤΑΚΗΣ ΑΕ ΑΦΟΙ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΙ Ο.Ε. ΑΦΟΙ Δ. ΚΑΡΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΟΕ

ΤΗΛΕΦΩΝΟ 26820 26771 2310 755540 2510327172, 620172 2351 036971 25510 45331 – 4 2531 025940 25410 71337

ΧΑΒΡΑΝΛΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΑΞΙΩΤΗΣ ΣΠΥΡΟΣ I. ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ & ΣΙΑ ΟΕ

2251 045909 2273 094422 2281 084658

ΜΠΕΛΙΒΑΝΗΣ Δ. Μ.ΜΕΛΑΚΗΣ ΑΕΒΕ

2810 245274 28210 97767

ΑΓΓΕΛΑΤΟΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ

26710 29300

™ÎÏËÚﬁ˜ ÂÚÁ¿ÙË˜ ÁÈ· ‰‡ÛÎÔÏÂ˜ ·ÔÛÙÔÏ¤˜

www.mahindra.com.gr

Τώρα από 13.665*

ΔΕχΟΝΤΑΙ ΤΑ ΜΕγΑΛΥΤΕΡΑ ΩΦΕΛΙΜΑ ΦΟΡΤΙΑ ΤΗς ΑγΟΡΑς

SC έως 1190 κιλά

DC έως 1130 κιλά

Διαστάσεις καρότσας: SC 4x2, 4x4 2294x1520x550mm

DC 4x2, 4x4 1489x1520x550 mm

Τα Mahindra καλύπτονται με 3 χρόνια εργοστασιακή εγγύηση και 3 χρόνια Οδική Βοήθεια Mahindra Assistance μέσω ΕΛΠΑ ΔΩΡΕΑΝ

ΤΗΛΕΦΩΝΟ

* Έχει συνυπολογισθεί το όφελος απόσυρσης.

ΤΗΛΕΦΩΝΟ 26820 26771 2310 755540 2510327172, 620172 2351 036971 25510 45331 – 4 2531 025940 25410 71337

ΧΑΒΡΑΝΛΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΑΞΙΩΤΗΣ ΣΠΥΡΟΣ I. ΒΑΜΒΑΚΑΡΗΣ & ΣΙΑ ΟΕ

2251 045909 2273 094422 2281 084658

ΜΠΕΛΙΒΑΝΗΣ Δ. Μ.ΜΕΛΑΚΗΣ ΑΕΒΕ

2810 245274 28210 97767

ΑΓΓΕΛΑΤΟΣ ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ

26710 29300

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Θάλεια Νουάρου

Ελατοσκέπαστες διαδρομές με μικροσκοπικά χωριά, εντυπωσιακά οροπέδια κι ελβετικές λίμνες ντύνουν το πανέμορφο ορεινό τοπίο της Κορινθίας. Ένα μόνο Σαββατοκύριακο είναι αρκετό για να χορτάσεις φύση, μυρωδιές, γεύσεις κι εικόνες που θα σε πάρουν μίλια μακριά απ’ την πόλη…

Στυμφαλία – Φενεός

Τόσο κοντά, τόσο μακριά...

52 Στυμφαλία - Φενεός ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Το τοπίο ορεινό και καταπράσινο, τα γουρουνόπουλα στη σούβλα κι η μυρωδιά του ξύλου που πλανιέται στον αέρα προμηνύει τα πρώτα χιόνια που όπου να ‘ναι θα ντύσουν στα λευκά την κορινθιακή …Ελβετία. Περιπατητικά μονοπάτια, περιβαλλοντική εκπαίδευση κι οικολογικές εξορμήσεις προτείνουν έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής σ’ απόσταση αναπνοής απ’ την Αθήνα…

Στυμφαλία, ο νοτιότερος φυσικός υγρότοπος της Ευρώπης από ψηλά

Η ιστορία μιας λίμνης Στενά δεμένη με χώρους μυθολογικής φαντασίας και ιστορικής πραγματικότητας, η Στυμφαλία μοιάζει να …συλλέγει μνήμες συνεχίζοντας να προσφέρει στον τόπο ζωή κι οικολογική ισορροπία. Είναι ένας σπάνιος υδροβιότοπος, όπου ζουν προστατευμένα 118 είδη αποδημητικών κι ενδημικών πουλιών, αλλά κι ένας ολοζώντανος οργανισμός που αλλάζει συνεχώς μορφή φέρνοντας στην επιφάνεια αρχαίες πόλεις, μοναστήρια και μνημεία της ελληνικής ιστορίας. Όμως, ο νοτιότερος φυσικός υγρότοπος της Ευρωπαϊκής ηπείρου - που κάποτε

υδροδοτούσε ολόκληρη την Κορινθία- εκπέμπει SOS κι απαιτεί δράσεις προκειμένου να συνεχίσει να συμβάλλει στη διατήρηση των φυσικών οικότοπων. Η λίμνη δημιουργήθηκε σταδιακά από αργιλικής σύστασης ιζήματα που αποτέθηκαν στο εσωτερικό της λεκάνης της Στυμφαλίας δημιουργώντας υδατοστεγανές συνθήκες. Ευρήματα της προϊστορικής εποχής μαρτυρούν πως η περιοχή κατοικήθηκε ήδη από τη μέση παλαιολιθική περίοδο. Ωστόσο στο μεγαλύτερο μέρος τους οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει μια πόλη της ύστερης κλασσικής και της Ελληνιστικής εποχής, φέρνοντας στο φως

τμήματα των τειχών της, ελληνιστικές και ρωμαϊκές κατοικίες, τις κερκίδες και τη σκηνή ενός θεάτρου, παλαίστρα και ιερό κι αρκετούς μικρούς τάφους του 5ου και του 6ου αιώνα μ.Χ. Στα σηματοδοτημένα μονοπάτια συναντήσαμε τ’ απομεινάρια της πόλης, ενώ περπατώντας ως το αντικρινό λοφάκι –το ψηλότερο σημείο της αρχαίας ακρόπολης – θα βρεις τα θεμέλια του ιερού που αποδίδεται στη θεά Άρτεμη. Δεκάδες μύθοι, θεϊκές παρουσίες και θρύλοι της αρχαίας αρκαδικής Στυμφαλίας συμπληρώνουν την τοπική μνήμη. Η λίμνη λέγεται πως ήταν το βασίλειο της θεάς Άρτεμης, ενώ εδώ ανατράφηκε η Ήρα από τον Τήμενο, κι έβρισκε καταφύγιο όταν τσακώνονταν με τον Δία για τα παραστρατήματά του. Στα βουνά που την κυκλώνουν γεννήθηκε ο Ερμής και βρίσκεται κρυμμένος ο αμύθητος θησαυρός του βασιλιά Αίπυπτου, αδελφού του Στύμφαλου. Ο θρύλος θέλει τον βασιλιά και λάτρη του κυνηγιού να πεθαίνει από δάγκωμα φιδιού και να θάβεται με απίστευτα πλούτη σε μια περιοχή

του Γερόντιου όρους. Ο Στύμφαλος, γιος του Αρκάδα, θεωρείται από τη μυθολογία και ο πρώτος οικιστής της περιοχής. Κατά τον Παυσανία όμως η πόλη που ίδρυσε ο Στύμφαλος ήταν σε άλλο σημείο από αυτή που συνάντησε εκείνος στην εποχή του. Η ταυτότητα της λίμνης σφραγίζεται οπωσδήποτε από τον έκτο άθλο του Ηρακλή που ήταν να εξολοθρεύσει τις Στυμφαλίδες όρνιθες που ζούσαν κατά χιλιάδες γύρω από τη λίμνη αποτελώντας μάστιγα για ανθρώπους, κοπάδια και καλλιέργειες. Μερικές εκδοχές του μύθου αναφέρουν ότι τα πουλιά ήταν ανθρωποφάγα. Ο Παυσανίας εντυπωσιασμένος από τον πλούτο της αρχαίας Στυμφάλου πλέκει εγκώμια για το επίχρυσο άγαλμα της θεάς Αρτέμιδος, ενώ περιγράφει ανάγλυφες παραστάσεις με όρνιθες και μαρμάρινα γλυπτά γυναικών με πόδια ορνίθων. Η Στυμφαλία είναι η μοναδική ορεινή υδάτινη λεκάνη της Πελοποννήσου. Μέσω ενός περίπλοκου συστήματος υπόγειων και επιφανειακών διοδεύσεων διοχετεύει τα νερά από τις βροχοπτώσεις, αλλά και τα υπόγεια νερά της Κυλλήνης και του Ολίγυρτου, προς τη θάλασσα. Ο όγκος του νερού που δέχεται η λεκάνη υπολογίζεται σε 232,5 εκατομμύρια κυβικά μέτρα το έτος. Γύρω στα 130-138 μ.Χ., επί αυτοκράτορα Ανδριανού κατασκευάστηκε στην περιοχή υδραγωγείο για να μεταφέρει νερό από τις πηγές της Στυμφαλίας στην Κόρινθο, όπου τροφοδοτούσε κρήνες και μερικά από τα λουτρά της πόλης. Ο αγωγός είχε μήκος 84 χλμ. και παρείχε μέχρι και 80.000 κυβικά μέτρα νερού την ημέρα. Το υδραγωγείο λειτούργησε για περισσότερο από δύο αιώνες και φαίνεται πως εγκαταλείφτηκε όταν άρχισε η παρακμή της Κορίνθου τον 5ο μ.Χ. αιώνα. Από τότε, φυσικές και ανθρωπογενείς αιτίες έχουν

Η εντυπωσιακή Μονή του Αγίου Γεωργίου, αρχηγείο της Φιλικής Εταιρίας

54 Στυμφαλία - Φενεός ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

προκαλέσει σημαντικές φθορές στο μνημείο. Σήμερα σώζεται σε ικανοποιητική κατάσταση ο αγωγός -κυρίως στα σημεία όπου είναι υπόγειος- κι είναι θολωτός, χτισμένος με πέτρες και κονίαμα, ενώ σε διάφορες περιοχές της Κορινθίας έχουν εντοπιστεί τμήματα του δικτύου. Διασχίζοντας τον κεντρικό δρόμο της λίμνης βλέπεις τα κτίσματα του μεγάλου πυλώνα της εισόδου και του αυλόγυρου της Μονής Ζάρακα που έφεραν στο φως οι ανασκαφές του 1928 και του 1962. Το μοναστήρι χτίστηκε ένα χιλιόμετρο μακριά από την αρχαία πόλη, με υλικά που προέρχονταν από τα ερείπιά της και ενδεχομένως από το ίδιο το ιερό της Άρτεμης. Το κτίσμα της μονής ήταν ορθογώνιο, γοτθικού ρυθμού, κι ιδρύθηκε στις αρχές του 13ου αιώνα μ.Χ. από σταυροφόρους του τάγματος των Κιστερκιανών της Γαλλίας. Η μονή εγκαταλείφτηκε για άγνωστους λόγους λίγο μετά το 1270 και τ’ απομεινάρια της αποτελούν ένα σπάνιο για τη χώρα δείγμα δυτικής αρχιτεκτονικής. Διασχίζοντας δρομάκια και μονοπάτια μέσα στην έκταση της

λίμνης βρεθήκαμε μπροστά σε πλήθος από βοσκοτόπια, κηπευτικές καλλιέργειες, τρεχούμενα ρυάκια, κι εκτάσεις με καλαμιώνες και ψιλόλιγνα δέντρα. Λίγο πριν τη Στυμφαλία μπορείς να παρακάμψεις τη διαδρομή σου προς τ’ αριστερά για να κάνεις περιμετρικά το γύρο της λίμνης, απολαμβάνοντας πανοραμικά την καταπράσινη θέα της, να ξαποστάσεις στα ξύλινα κιόσκια και να παρατηρήσεις τα πουλιά, ενώ ένα μονοπάτι σε οδηγεί από την πλευρά αυτή και στο Αδριάνειο υδραγωγείο. Έξω από το ομώνυμο χωριό, μυρωδιές σου τρυπάνε τη μύτη. Αραδιασμένες ταβέρνες πάνω στο δρόμο σουβλίζουν τις παραδοσιακές γουρουνόπουλες… Στον κεντρικό δρόμο, μπαίνοντας στην περιοχή της Στυμφαλίας κάνε στάση στο τυροκομείο Λέγγα για ν’ αγοράσεις ντόπια φέτα, γιαούρτι, Ζηρειοτύρι κι άλλα τοπικά προϊόντα. Ένα μουσείο για τη Στυμφαλία Στην πλαγιά ενός από τους καταπράσινους λόφους που περιβάλλουν την λίμνη συναντήσαμε το

Μουσείο Περιβάλλοντος και Παραδοσιακών Επαγγελμάτων. Ένα υπερσύγχρονο -πρότυπο μουσείο - που εγκαινιάστηκε πριν λίγους μήνες από το Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου της Τράπεζας Πειραιώς. Ένας χώρος «κραυγή» για τη Στυμφαλία που απειλείται πια ολοφάνερα από την ανθρώπινη δραστηριότητα, την εγκατάλειψη και την αδιαφορία. Υπερσύγχρονα οπτικοακουστικά μέσα, προβολές, τεχνητές βροχές και δείγματα από πετρώματα παρουσιάζουν τα γεωλογικά φαινόμενα που δημιούργησαν τη λίμνη. Ενυδρεία, αυθεντικά αντικείμενα κι αναπαραστάσεις της γεωργικής και κτηνοτροφικής ζωής μας ξενάγησαν στην πανίδα και τη χλωρίδα της λίμνης, τους ανθρώπους και τους οικισμούς που συνδέθηκαν μαζί της. Από εδώ αντλήσαμε πολλές πληροφορίες για το Αδριάνειο Υδραγωγείο, το γοτθικό μνημείο της μονής του Ζάρακα αλλά και τις ήπιες δραστηριότητες που αναπτύχθηκαν τριγύρω από τη λίμνη επιτρέποντας στο ευρύτερο περιβάλλον να διασωθεί. Η εκμηχάνιση της γεωργίας, η εντατική χρήση λιπασμάτων και η υπεράντληση των νερών της Ιππασία, χαλαρή βόλτα, ποδήλατο στη λίμνη..

Λίμνη Δόξα, η Κορινθία στα ωραιότερά της Στυμφαλίας αποτελούν απειλή για τον υγροβιότοπο, προκαλώντας τη δημιουργία προσχώσεων αλλά και την αύξηση του οργανικού φορτίου που καταλήγει στη λίμνη. Οι μικροοργανισμοί αυτοί έχουν δημιουργήσει και τα πυκνά καλάμια τα οποία περιορίζουν την ελεύθερη επιφάνεια του νερού εμποδίζοντας τη λίμνη να «αναπνεύσει». Η ισορροπία του οικοσυστήματος απειλείται και από το φυσικό φαινόμενο της εναπόθεσης λάσπης στον πυθμένα της λίμνης και την επακόλουθη επέκταση των καλαμιώνων, που την τελευταία πεντηκονταετία έχουν διπλασιαστεί, απειλώντας τη διαβίωση του συνόλου των ειδών που ζουν στην περιοχή. Μέσα στους καλαμιώνες βρίσκουν καταφύγιο 118 είδη πτηνών ενώ στα νερά της λίμνης αφθονούν τα κεφαλόπουλα και οι κυπρίνοι. Ενδημικό ψάρι της Στυμφαλίας είναι η «ντάσκα»,

Λίμνη Δόξα-Φενεός, μια πανέμορφη δασική διαδρομή ένα πολύ μικρό κι ανθεκτικό είδος που επιβιώνει ακόμα και όταν δεν υπάρχει νερό στη λίμνη, μέσα στις πηγές και τα υπόγεια νερά της. Τη δεκαετία του ’90 απαγορεύτηκε το κυνήγι των υδρόβιων πουλιών ενώ η αλιεία παραμένει ελεύθερη για τους ιδιώτες. Παρότι η λίμνη είναι από το 2000 ενταγμένη στο ευρωπαϊκό δίκτυο NATURA, δεν εμποδίζεται καθόλου η αλόγιστη ανθρώπινη δραστηριότητα. Το μουσείο προσφέρει απρόσκοπτη θέα προς τη λίμνη και διαθέτει τηλεσκόπια για την παρατήρηση των πουλιών. Είναι μοναδικό στο είδος του για την Ελλάδα και στόχος του, εκτός από πόλο έλξης επισκεπτών, είναι να αποτελέσει πηγή ενέργειας και δράσης για τον καθαρισμό και τη διάσωση της Στυμφαλίας. Η πληροφόρηση, η τεχνολογία και η αισθητική του μουσείου που τιμήθηκε στα Βραβεία Αρχιτεκτονικής του 2008 μας ενθουσίασε.

Στα χνάρια του Παυσανία Αφήνοντας πίσω μας τη Στυμφαλία οδηγούμαστε στο Καρτέρι, περιοχή που ουσιαστικά σε καλωσορίζει στο μεγαλείο της ορεινής Κορινθίας. Έγινε διάσημο από μια ταβέρνα. Το «Καρτέρι του Λεωνίδα» λειτουργεί από το 1957, μετρώντας τρεις γενιές ιδιοκτητών κι άπειρα χορταστικά τσιμπούσια. Πρόσφατα ο εγγονός Λεωνίδας έχει εγκαινιάσει ένα νέο αγροτουριστικό κατάλυμα με κτήμα, όπου όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να ξεναγηθεί στις παραδοσιακές μεθόδους καλλιέργειας, το αλώνισμα, το θερισμό, το μάζεμα της ελιάς… Δύο περιβαλλοντικά μονοπάτια -γεμάτα από πηγές, οδηγούν τη ρεματιά μέχρι τη Ζήρεια, στα χρώματα και τ’ αρώματα της παρθένας φύσης. Από τα γειτονικά Κιόνια ξεκινάει το περίφημο μονοπάτι του Παυσανία, που πολλοί Ευρωπαί-

56 Στυμφαλία - Φενεός ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

Η θέα της λίμνης από τη Μονή

οι έρχονται να διασχίσουν βαδίζοντας στα χνάρια του ιστορικού περιηγητή. Περνώντας από ένα υπέροχο τοπίο με πλούσια και ποικιλόμορφη βλάστηση, το μονοπάτι διασχίζει τη Δροσοπηγή, περνάει βόρεια από το Καρτέρι και καταλήγει στην Καστανιά. Στη διπλανή Λαύκα βρήκαμε το Λαογραφικό μουσείο «Γεώρ-

Μέσα από φιδίσιες διαδρομές συναντιέσαι με χωριουδάκια που σκαρφαλωμένα στις πλαγιές απολαμβάνουν τη θέα ανάμεσα σε απότομες χαράδρες και εύφορες πεδιάδες…

γιος Μίλλιος» με παλιά οικιακά σκεύη και σπάνια αγροτικά εργαλεία. Από τη Λαύκα ένας δρόμος οδηγεί από εναλλακτική διαδρομή στην πίσω μεριά της λίμνης Στυμφαλίας. Μέσα από μια φιδίσια διαδρομή, γεμάτη από πυκνόφυτα έλατα, θα ανηφορίσουμε προς την Καστανιά. Οι όμορφες κεραμοσκεπές της και η καταπληκτική –βαθυπράσινη- θέα της την έχουν μετατρέψει σε έναν από τα διασημότερα περάσματα της περιοχής. Είναι μικρή, ήσυχη και κούκλα, κρατά από νωρίς μπόλικο χιόνι και προσφέρει δυνατότητα διαμονής. Μέσα από φιδίσιες διαδρομές συναντιέσαι με δεκάδες χωριουδάκια που σκαρφαλωμένα στις πλαγιές απολαμβάνουν τη θέα που εναλλάσσεται ανάμεσα σε απότομες χαράδρες και εύφορες πεδιάδες…

Στην κοιλάδα του Φενεού Ανηφορίζοντας προς τη Μοσιά διασχίζουμε το περίφημο Διάσελο από όπου απλώνεται μπροστά μας ολόκληρο το οροπέδιο του Φενεού. Ένα πολύχρωμο ψηφιδωτό της φύσης που απλώνεται σε 80.0000 στρέμματα ανάμεσα στις κορυφές του Ολίγυρτου, του Σαϊτά και της Ντουρντουβάνας. Η εύφορη αυτή πεδιάδα αποτελεί ουσιαστικά τον πυθµένα µιας παλιάς λίµνης που κάλυπτε έκταση έως και 32 χιλιάδων στρεµµάτων και διατηρείται ακόμα και σήµερα, σε µικρότερη έκταση, κατά τους χειμερινούς μήνες. Από το Μεσινό που αγναντεύει την κοιλάδα του Φενεού, θα ακουλουθήσουμε αριστερά τη σήμανση προς τον αρχαιολογικό χώρο

Η κοιλάδα του Φενεού, βυθός της αλλοτινής λίμνης

της αρχαίας Φενεού, μιας από τις μεγαλύτερες και σπουδαιότερες πόλεις-κράτη της Αρκαδίας. Πρώτοι κάτοικοι της περιοχής ήταν οι Πελασγοί ενώ το 1900 π.Χ εποικίζεται από Αρκάδες. Το 1500 π.Χ οι Αχαιοί δηµιουργούν εδώ το µυκηναϊκό κέντρο της περιοχής, που μνημονεύεται από τον Όμηρο στο έπος της Ιλιάδας. Η πόλη άκµασε την εποχή του τρωικού πολέµου στον οποίο έλαβε μέρος μαζί µε οκτώ άλλες Αρκαδικές πόλεις. Τα τείχη της αρχαίας Φενεού σώζονται σε μικρό βαθμό μέχρι και σήμερα. Ο σημερινός Πύργος ή Παλαιόκαστρο ήταν το υψηλότερο σηµείο της αρχαίας πόλης όπου ήταν χτισμένη η Ακρόπολη. Ο αρχαιολογικός χώρος αφορά τις ανασκαφές που έγιναν από το 1958 ως το 1961 κι έφεραν στο φως τα θεμέλια ενός ιερού

αποδιδόμενο στον Ασκληπιό, αλλά και σηµαντικά αρχαία ευρήµατα: Χάλκινα και αργυρά νοµίσµατα, ψηφιδωτά, επιγραφές και αγγεία. Στην κεντρική πλατεία του χωριού, που το 1977 πήρε το όνομα της Αρχαίας Φενεού, λειτουργεί μικρό αρχαιολογικό μουσείο όπου φυλάσσονται τα ευρήματα. Εντυπωσιακά είναι το υπερμεγέθες γυναικείο µαρµάρινο κεφάλι µε αλαβάστρινα µάτια, που αποδίδεται στη θεά Υγεία, και τα δύο γιγάντια µαρµάρινα πέλµατα µε σανδάλια, που χρονολογούνται το 150 π.Χ. Δίπλα στο μουσείο θα βρούμε μια πέτρινη βρύση, εκκλησιά, ταβέρνα κι ένα μεγάλο πλατάνι-καμπαναριό (!). Λίγο ψηλότερα στα 1.000 μ. υψόμετρο φωλιάζει και το μικρό χωριουδάκι Πανόραμα.

Σ’ ελβετικά τοπία Επιστρέφουμε στον κεντρικό δρόμο κι ακολουθούμε τη σήμανση προς τη λίμνη Δόξα. Το τοπίο πρασινίζει απότομα και τα βαθυγάλανα νερά της λίμνης ξεπροβάλλουν από ψηλά. Είναι το ωραιότερο αξιοθέατο της περιοχής, που όλο και περισσότερος κόσμος φαίνεται να ανακαλύπτει. Η λίμνη είναι τεχνητή κι η κατασκευή της ολοκληρώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ‘90 φυλακίζοντας τα νερά του χείμαρρου που ρέει στην περιοχή. Βρίσκεται στα 900 μέτρα υψόμετρο μέσα σε ένα εντυπωσιακό, καταπράσινο τοπίο περιστοιχισμένο από δάση που -ναι-θυμίζει Ελβετία. Κι ενώ είναι πολλές οι περιοχές της χώρας που θέλουν να κλέψουν λίγη απ’ τη δόξα των διάσημων ελβετικών

58 Στυμφαλία - Φενεός ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ

τοπίων, εδώ ο χαρακτηρισμός είναι κυριολεκτικός και ταιριάζει γάντι. Μείναμε μαγεμένοι από τα διάφανα, καταπράσινα νερά που στολίζονται από το εκκλησάκι του Αγίου Φανούριου στην άκρη μιας λωρίδας γης που διασχίζει τη λίμνη. Κι όχι μόνο. Κάνοντας τον κύκλο περιμετρικά της λίμνης συναντήσαμε λευκά άλογα, ιστιοφόρα, ποδηλάτες, ψαράδες, περιπατητές… Δεκάδες επισκέπτες που δοκιμάζουν ιππασία, φωτογραφίζουν, κάνουν βόλτες και ποδηλατάδες, ρίχνουν τις βάρκες τους στα γαλήνια νερά -συνεπαρ-

Στην ορεινή Κορινθία θαρρείς πως όλες οι ομορφιές της ζωής ξεδιπλώνονται απλόχερα σ’ όποιον θέλει να τις απολαύσει… Κι είναι δίπλα μας. μένοι όλοι από το μαγικό τοπίο. Κοντά στο εκκλησάκι πλανόδιοι πωλητές πουλούν παξιμάδια, μέλι, ζυμαρικά κι άλλα τοπικά προϊόντα. Ο Άγιος Φανούριος χτίστηκε στη θέση «παλαιομονά-

Ο περίτεχνος ναός του Άγιου Σπυρίδωνα στον Φενεό

στηρο» εκεί δηλαδή όπου βρίσκονταν από το 1500 το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Η μονή εγκαταλείφθηκε εξαιτίας της ανόδου της στάθμης των νερών, για να καλυφθεί αιώνες αργότερα από τη λίμνη. Το 1693, μεταφέρθηκε λίγα χιλιόμετρα ψηλότερα, σε θέση που βλέπει πανοραμικά τη λίμνη, αποτελώντας σήμερα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα του τόπου. Ανηφορίζουμε προς τη ξακουστή μονή που στα χρόνια της επανάστασης λειτούργησε ως αρχηγείο της Φιλικής Εταιρίας. Είναι ένα κομψότατο τριώροφο κτίσμα, πέτρινο με ξύλινα σαχνισιά και εσωτερική αυλή. Μέσα στην αυλή είναι χτισμένος ο ναός του Άη-Γιώργη του φονιά, με σπάνιες τοιχογραφίες του 18ου αιώνα κι εικόνες αγιορείτικης τεχνοτροπίας που αξίζουν την προσοχή. Εντυπωσιακό είναι το σκαλιστό επιχρυσωμένο τέμπλο του ναού κι ο βαρύς πολυέλαιος που είναι δωρεά του Άγιου Όρους. Μια μικρή σκάλα στον νάρθηκα ανεβάζει σε πατάρι όπου η παράδοση θέλει να λειτούργησε κρυφό σχολειό. Από το όμορφο μπαλκόνι της Μονής θα χορτάσεις αμφιθεατρική θέα στη λίμνη, και θα κεραστείς γλυκό τριαντάφυλλο φτιαγμένο

από τους μοναχούς. Έξω από το μοναστήρι πραματευτάδες πουλούν τα καλούδια του τόπου. Από τη λίμνη -που δεν χορταίνεις με τίποτα- ένας βατός δασικός δρόμος διασχίζει την κοίτη του ποταμού Όλβιου και οδηγεί μέσα από μια καταπράσινη διαδρομή -γεμάτη πεύκα, κέδρους και πλατάνια- στο χωριουδάκι του Φενεού. Η απόσταση είναι μόλις 4 χλμ. και μπορεί να γίνει και με τα πόδια. Μια βόλτα εδώ, μες το πυκνό δάσος με τους πανέμορφους ήχους, τα ρυάκια και τις λιμνούλες σε αναζωογονεί στο απόλυτο. Στην ορεινή Κορινθία θαρρείς πως όλες οι ομορφιές της ζωής ξεδιπλώνονται απλόχερα σ’ όποιον θέλει να τις απολαύσει… Κι είναι δίπλα μας. Η Παναγιά των βράχων Πίσω στον κεντρικό δρόμο πας περιμένει η όμορφη Γκούρα, κεφαλοχώρι της περιοχής, με μια πανέμορφη πλατεία, πέτρινη εκκλησιά, καφενεδάκια και αρχοντόσπιτα του 19ου αιώνα. Στάση για καφεδάκι και βόλτα σ΄ ένα από τα ομορφότερα χωριά με τις γραφικές γωνιές και τους αναπαλαιωμένους πέτρινους ξενώνες.

η θέα από την Παναγιά των βράχων

Γκούρα, το πανέμορφο κεφαλοχώρι με τη γραφική πλατεία, τους αναπαλαιωμένους ξενώνες, τ’ αρχοντόσπιτα.. Περνάμε απ’ το Στενό, ξεδιψάμε στην πηγή κάτω απ’ το πλατάνι, και διασχίζουμε το πέτρινο γεφύρι που περνά πάνω απ’ τον Όλβιο. Ακόμα μια εκπληκτική διαδρομή με θέα που μοιράζεται ανάμεσα στα ελατοσκέπαστα χωριά και τις γυμνές απότομες πλαγιές. Σταθμεύουμε στον Φενεό για να βρούμε την κομψότατη εκκλησιά του Άι-Σπυρίδωνα –το καμάρι του χωριού- που χτίστηκε το 1900 με έξοδα ντόπιων μεταναστών. Η θέα από δω είναι πανέμορφη ενώ δίπλα ακριβώς φιλοξενείται το λαογραφικό μουσείο «Κωσταντή Πετρούλια». Μέσα σ’ ένα παλιό αρχοντικό, φορτωμένο με μνήμες και παραδόσεις του τόπου, η οικογένεια Πετρούλια συλλέγει από το 1800 σκεύη, εργαλεία και παραδοσιακές φορεσιές ενώ είδαμε παραδοσιακό αργαλειό κι αποστακτήριο τσίπουρου. Μέσα από ένα επιβλητικό τοπίο άγριας ομορφιάς ανηφορίζουμε προς τα ερημοχώρια του Άνω και Κάτω Ταρσού. Εδώ πάνω, στην κορυφή του πανύψηλου βράχου φωλιάζει το μοναστήρι της Παναγίας των βράχων. Από τα εντυπωσιακότερα αξιοθέατα του τόπου, βρίσκεται ολόκληρο μέσα στις φυσικές σπηλιές του γιγάντιου βράχου. Ανεβαίνουμε τα σκαλιά και μέσα από μια σχισμή τρυπώνουμε στους θολωτούς χώρους της ερημωμένης μονής. Σκοτάδι –μόνο φως τα λιγοστά κεριά - και συντροφιά τα νερά που αναβλύζουν από τα έγκατα του βράχου. Μια μικροσκοπική πόρτα σε οδηγεί σε έναν τρίτο θόλο απ’ όπου μια ξύλινη σκάλα σε βγάζει έξω, στο φυσικό μπαλκόνι του βράχου. Από δω αγναντεύεις ολόκληρο το μεγαλείο της Ζήρειας. Η πλατεία του Κάτω Ταρσού με το γραφικό καφενεδάκι της μοιάζει με μπαλκόνι στο βουνό και 50 μόλις χιλιόμετρα είναι αρκετά να μας επιστρέψουν στην πεζή πραγματικότητα. Από ένα ταξίδι σύντομο, γλυκό και μακρινό· σαν όνειρο μεσημεριού που μοιάζεις να ξυπνάς συνεπαρμένος.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΤΥΜΦΑΛΙΑ-ΦΕΝΕΟΣ Πως θα πάω Περίπου 150 χλμ. από Αθήνα μέσω Εθνικής ΑθηνώνΚορίνθου. Την περιοχή κυκλώνεις από το Κιάτο ή το Ξυλόκαστρο. Σε μόλις 50 χλμ. τα πρώτα χωριά ξεπροβάλλουν.

Που θα μείνω Στην περιοχή αναπτύσσονται δειλα-δειλά αξιόλογες υποδομές που θα φιλοξενήσουν τον κόσμο που ξεκινά να την ανακαλύπτει. Μικρούς, πέτρινους οικογενειακούς ξενώνες συναντήσαμε στο Κεφαλάρι, το Καρτέρι, την Καστανιά, τη Γκούρα, τη λίμνη Δόξα και τον Φενεό. Η θέση του Φενεού ανάμεσα στη λίμνη Δόξα και τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Ζήρειας πλεονεκτεί. Ξενώνας Αλεξίου στο Πανόραμα Φενεού. Μέσα σ’ ένα αυθεντικό πετρόχτιστο αρχοντικό, θα βρεις παραδοσιακές συνταγές, χωριάτικη φιλοξενία, τζάκι και μπαλκόνια με θέα από τα 1000 μέτρα υψόμετρο. Ένας μικρός και γουστόζικος ξενώνας για διαμονή, σπιτικό φαγητό, ποτό ή καφεδάκι. Τηλ. 27420 26200, 6977 332276. www.alexiouhotel.gr Εύχαρις Filoxenon Πάνω στη γραφική διαδρομή που οδηγεί στη λίμνη Δόξα, τρεις ξύλινες μεζονέτες, δυο πέτρινες σουίτες και ένα λιθόχτιστο στούντιο προσφέρουν πανοραμική, μαγευτική θέα και σπιτική διαμονή με αυτονομία και τζάκι. Τηλ. 27477.70300 / 6944.768.115 www.efharisfiloxenon.gr Λεωνίδας στο Καρτέρι. Δωμάτια με τζάκι πίσω από τη διάσημη ταβέρνα του Λεωνίδα αλλά και ένα καινούριο αγροτουριστικό κατάλυμα μέσα σε κτήμα, που σε ξεναγεί στις παραδοσιακές αγροτικές ασχολίες. Πάντα με την προσωπική, χαρακτηριστική φιλοξενία του Λεωνίδα. Τηλ. 27470.31203 / 31213 Ξενώνας Καλλιστώ Απλός και φιλοξενος παραδοσιακός ξενώνας στο αρχοντοχώρι της Γκούρας. Ένα παλιό πέτρινο αρχοντικό με συλλογές παλιών αντικειμένων και θέα στο Χελμό και την πεδιάδα του Φενεού. Σπιτικό πρωινό με χειροποίητα προϊόντα. Τηλ. 27470.51080 / 697.7226514 www.xenonascallisto.gr Εν Φενεώ Στο γραφικό χωριουδάκι του Μεσινού, ένας μικρός και ζεστός ξενώνας με αυτόνομα διαμερίσματα – τζάκι, κουζίνα και καθιστικό, υπόσχεται προσωπική φιλοξενία με ...θέα. Τηλ. 27470.41444 / 697.490.9991 www.enfeneo.gr

Τι θα δοκιμάσω Σουβλιστή γουρουνοπούλα, κοκορέτσι και χειροποίητο λουκάνικο στα χωριά της Στυμφαλίας. Αδύνατο ν’ αντισταθείς, το ζητά εξάλλου κι η παράδοση. Παϊδάκι-γλύκισμα στο Μεσινό και εξαιρετική βραστή γίδα στο παραδοσιακό καφενεδάκι του Κάτω Ταρσού (αρκεί να το πετύχεις ανοιχτό). Για πρωινό, ντόπιο φρέσκο βούτυρο και μέλι. Γκουρμέ μαγειρέματα με άποψη στο κουτούκι του Στάικου με θέα τη λίμνη Δόξα.

Ωραίο χύμα κρασάκι, μέλι ελάτου, τραχανά, χυλοπίτες και παξιμάδια θα βρεις στο Καρτέρι, στη λίμνη Δόξα και έξω από το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Μέσα, θα δοκιμάσεις ωραιότατο γλυκό τριαντάφυλλο δια χειρός μοναχών. Από το τυροκομείο της Στυμφαλίας θα πάρεις ντόπια φέτα, γιαούρτι και ζηρειοτύρι ενώ στην περιοχή θα βρεις κι αρκετά κρεοπωλεία με καλό ντόπιο κρέας. Εξαιρετικές είναι και οι πατάτες τις περιοχής. Το καρτέρι του Λεωνίδα Η διάσημη ταβέρνα του Λεωνίδα, εδώ και 40 χρόνια προσφέρει εξαιρετικές λιχουδιές, συνοδεία φουρνιστού ψωμιού και ντόπιων λαχανικών. Χειροποίητο λουκάνικο, σουβλιστή γουρουνοπούλα και τροφαντό κοκορέτσι, οι σπεσιαλιτέ του Λεωνίδα που επιβάλλεται να δοκιμάσεις. Τηλ. 27470.31203 / 31213 Το χωριάτικο. Γνωστή παραδοσιακή ταβέρνα στο Μεσινό με πολύ καλό φαγητό και εξαιρετική περιποίηση. Δέκα με τόνο στα παϊδάκια, τα ψητά της ώρας και το χωριάτικο ψωμί. Τηλ. 27470.41366, 6972.495.256 Το κουτούκι του Στάϊκου Σε μια καταπράσινη έκταση που βλέπει στη λίμνη Δόξα θα δοκιμάσεις ελάφι με πορτοκάλι και βερίκοκο, ζαρκάδι με χυλοπίτες κι αγριογούρουνο πουγκί. Εξωτερικά η διακόσμηση θυμίζει κάτι από πλατεία Συντάγματος εν καιρώ αγανακτισμένων...Το ίδιο δηλώνει αυτόνομο, ανεξάρτητο κράτος κι απαγορεύει αυστηρά την είσοδο στους πολιτικούς! Τηλ. 27470.41166 / 6946.651070 www.dstaikos.gr Τυροκομείο Λέγγα. Στον κεντρικό δρόμο για τη Στυμφαλία θα αγοράσεις φέτα Ζήρειας, εξαιρετικό γιαούρτι, κεφαλοτύρι, ανθότυρο, φρέσκο βούτυρο και ντόπιο κρέας. Θα βρεις επίσης μέλι, κρασί, ζυμαρικά, όσπρια, ρυζόγαλο και κρέμα. Τηλ. 27470. 22420 / 22232 www.stymfalia-sa.gr

Τι αξίζει να κάνω Χαλαρή βολτούλα περιμετρικά της λίμνης Δόξα, ποδήλατο, ιππασία και κανό. Στην περιοχή δεν θα βρεις να νοικιάσεις σκάφος, πολλοί όμως φέρνουν τις δικές τους βάρκες και κωπηλατούν στα νερά. Από τη λίμνη αξίζει οπωσδήποτε να διασχίσεις το δασικό δρόμο που οδηγεί στον Φενεό (4χλμ.) Περιμετρικά της Στυμφαλίας θα βρεις σύντομα μονοπάτια που θα σε οδηγήσουν στα ερείπια της αρχαίας πόλης, το ιερό της Άρτεμης και το Αδριάνειο Υδραγωγείο. Από τα περισσότερα χωριά της Ζήρειας ξεκινάνε γραφικά μονοπάτια, χαρακτηρισμένα ή μη, με όμορφες διαδρομές. Ρωτήστε τους ντόπιους να σας καθοδηγήσουν. Το περίφημο μονοπάτι του Παυσανία ξεκινάει απ’ τα Κιόνια διασχίζει Δροσοπηγή και Καρτέρι καταλήγοντας στην κατάφυτη Καστανιά. Η διαδρομή έχει εξαιρετική θέα προς τη λίμνη και τις κορυφές του Ολίγυρτου.

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΣΤΥΜΦΑΛΙΑ-ΦΕΝΕΟΣ Τι να επισκεφθώ

Μας άρεσε

✪✪ Το Μουσείο Περιβάλλοντος και Παραδο-

✚✚ Το Μουσείο Περιβάλλοντος στη Στυμφαλία. Όπου βάζει τη σφραγίδα του το Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά. ✚✚ Οι πανέμορφες οδικές διαδρομές από το Καρτέρι ως την Καστανιά και το οροπέδιο Φενεού, από το Στενό ως τον Κάτω Ταρσό και την Παναγιά των Βράχων κι από τη λίμνη Δόξα στον Φενεό. ✚✚ Το παραμυθένιο τοπίο της λίμνης Δόξα κι οι δεκάδες επισκέπτες που επιδίδονταν σε παντός είδους αθλητικές δραστηριότητες.

σιακών Επαγγελμάτων στη Στυμφαλία. Καθημερινά 10.00 – 18.00 εκτός Τρίτης, είσοδος 3 ευρώ-δωρεάν για μαθητές Τηλ. 27470 22296

www.piop.gr ✪✪ Το αρχαιολογικό μουσείο στην Αρχαία Φενεό ✪✪ Τη Μονή Αγίου Γεωργίου στη λίμνη Δόξα ✪✪ Το λαογραφικό μουσείο και την εκκλησιά του ‘Αι-Σπυρίδωνα στον Φενεό

✪✪ Την Παναγιά των βράχων στον Κάτω Ταρσό

Δεν μας άρεσε ✖✖ Η κατάσταση που επικρατεί στη Στυμφαλία. Η λίμνη ρηχαίνει, μαζεύει και πνίγεται στους καλαμιώνες.

ΞΕΝΩΝΑΣ

Αλεξίου με μεράκι δημιουργήσαμε ένα φιλόξενο καταφύγιο O ξενώνας μας βρίσκεται στο οροπέδιο του Φενεού σε υψόμετρο 1.000 μέτρων, Mε μεράκι και σεβασμό στη φύση, τηρώντας την παράδοση, δημιουργήσαμε σ' ένα αλπικό τοπίο ένα φιλόξενο καταφύγιο όπου σας προσφέρουμε διαμονή, σπιτικό φαγητό και καφέ. Πανόραμα Φενεού τηλ. 27420 26200, 6977 332276

www.alexiouhotel.gr

Παραδοσιακή Ελληνική Κουζίνα Ψητά της Ώρας Μεσινό Κορινθίας τηλ. 27470 41366, 6972 495256

Σας προσκαλούμε σε ένα ταξίδι μύησης στη Φύση και στις μνήμες της Ιστορίας και των μύθων και θρύλων του Φενεού. Τα καταλύματά μας, απόλυτα εναρμονισμένα στο φυσικό κάλλος, βρίσκονται επί της γραφικής διαδρομής που οδηγεί σε λίγα λεπτά στην απαράμιλλης ομορφιάς λίμνη Δόξα, σας προσφέρουν πανοραμική μαγευτική θέα και σπιτική διαμονή με αυτονομία και τζάκι.

Φενεός (Συβίστα), ορεινή Κορινθία τηλ. 27477-70300, 6944 - 768115 info@efharisfiloxenon.gr www.efharisfiloxenon.gr

Δήμος Σικυωνίων

Απ’ τις θαλασσινές ακτές στον τόπο των θεών

Απ’ τα κουκλίστικα ορεινά χωριά και τις ελατόσκεπες πλαγιές, στις ατόφιες γεύσεις, τα βυζαντινά μνημεία, τις κλασσικές αρχαιότητες. Απ’ την ενέργεια της πόλης, στα περιβαλλοντικά μονοπάτια, τι οικολογικές εξορμήσεις, τις δασικές διαδρομές. Στις πλαζ του Κιάτου, την ελβετική λίμνη Δόξα, τη μαγευτική Ζήρεια, τη μυθική Στυμφαλία η μαγεία της θάλασσας συναντά τη δροσιά του βουνού κι ο μύθος την ιστορική πραγματικότητα.

ΔΗΜΟΣ ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ Γεωργίου Γεννηματά 2, Κιάτο - ΤΚ 20200 ΤΗΛ 27420 22245 e-mail: d-sikyon@otenet.gr

www.kiato.gov.gr λίμνη Δόξα

ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ

Η διακήρυξη του Καβομαλιά για την προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, του Φυσικού Περιβάλλοντος και του τοπίου της χερσονήσου Μαλέα

ι σύνεδροι που έλαβαν μέρος στο Διεθνές Συμπόσιο Πολιτιστικής και Περιβαλλοντικής Κληρονομιάς και Τοπίου με τίτλο «Ο Καβομαλιάς από το Ομηρικό στο σύγχρονο Τοπίο», που πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Πελοποννήσου με διοργανωτές τον Σύνδεσμο Βελανιδιωτών «Η Μυρτιδιώτισσα», το Κέντρο Σπαρτιατικών και Πελοποννησιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Nottingham και τον Δήμο Μονεμβασίας, σε συνεργασία με το Μεσογειακό Ινστιτούτο για την φύση και τον άνθρωπο και το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη το Σάββατο 30 Απριλίου 2011 στο Συνεδριακό Κέντρο «Πέτρα» στη Μονεμβασία, διατυπώνουν τις ακόλουθες θέσεις όσον αφορά στην διαφύλαξη και ανάδειξη της σημαντικότατης κληρονομιάς της χερσονήσου Μαλέα: Διαπιστώσεις 1. Τα τοπία είναι περιοχές όπως αυτές γίνονται αντιληπτές από τον άνθρωπο με ποικίλες αξίες και σημαντικότατες λειτουργίες, τόσο περιβαλλοντικές όσο και πολιτισμικές. 2. Τα τοπία διαμορφώνονται μέσα στο χώρο και το χρόνο από τη συνεχή αλληλεπίδραση της φύσης και του πολιτισμού, αλλά και από τις εκάστοτε αισθητικές και αντιληπτικές τάσεις που μπορεί να κυριαρχούν. 3. Τα τοπία αποτελούν μέρος του φυσικού και πολιτισμικού μας πλούτου, και ιδανικό πόρο για όλες τις μορφές ζωής, ενώ παράλληλα συνεισφέρουν στην ποιότητα ζωής των ανθρώπων. 4. Τα τοπία, πάνω από όλα, κουβαλούν στο χρόνο τα σημάδια της ανθρώπινης ιστορίας και της ανθρώπινης δράσης και ως τέτοια μπορούν να αποτελέσουν μια σημαντική δεξαμενή αρχαιολογικών, ιστορικών και πολιτιστικών τεκμηρίων. 5. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο (Ν.3827/2010) παρέχει το πλαίσιο για την επιμελητεία όλων των τοπίων, τόσο των ιδιαίτερων όσο και των καθημερινών, ενώ προσδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα στις συμμετοχικές διαδικασίες, ισορροπώντας ανάμεσα στις απόψεις των τοπικών πληθυσμών, των επισκεπτών μιας περιοχής αλλά και των Αρχών. Στην περίπτωση του Καβομαλιά και εν γένει της χερσονήσου του Μαλέα, η Σύμβαση αυτή, εξασφαλίζει το νομοθετικό πλαίσιο για την προ-

στασία, τη διαχείριση και τον σχεδιασμό του χώρου με την υιοθέτηση συγκεκριμένων μέτρων, όπως η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας σχετικά με την αξία του τοπίου και τις μεταβολές που επέρχονται σε αυτό από τη δράση του ανθρώπινου παράγοντα, η εκπαίδευση ειδικών στην εκτίμηση και στην αναγνώριση των πόρων και των λειτουργιών του τοπίου, τα εκπαιδευτικά προγράμματα που αποσκοπούν στην προστασία, τη διαχείριση και τον σχεδιασμό του τοπίου, ο καθορισμός στόχων ποιότητας έπειτα από δημόσια διαβούλευση, και τέλος η εφαρμογή πολιτικής τοπίου, όπου κάθε μέρος αναλαμβάνει να εισαγάγει τα μέσα που προωθούν την αειφόρο ανάπτυξη. 6. Ο Καβομαλιάς και εν γένει η χερσόνησος Μαλέα παρουσιάζει μεγάλη ποικιλότητα τοπίων, πολλά εκ των οποίων είναι αντιπροσωπευτικά για τον ελληνικό χώρο και την ιστορική του ταυτότητα. Αυτά είναι αποτέλεσμα μιας σειράς παραγόντων όπως της ιδιαίτερης γεωγραφικής του θέσης (κόμβος τριών θαλασσών και πέρασμα στο Αιγαίο), της γεωμορφολογίας του τόπου (π.χ. εκατοντάδες μικρά και μεγάλα σπήλαια, δολίνες και καρστικές διαμορφώσεις), του μικροκλίματός του (δυνατοί άνεμοι με απότομες εναλλαγές, δυνατά θαλάσσια ρεύματα), της σημαντικής του πανίδας (π.χ. τσακάλι, φώκια m. monachus) και ενδημικής χλωρίδας του (π.χ. τουλίπα γουλιμή, θαλασσόκεδρος, linaria hellenica), της ιστορίας και του πολιτισμού του (με ρίζες στα απώτερα προϊστορικά χρόνια) και των ανθρώπων του σήμερα που ζουν και νοιάζονται για τον τόπο ετούτο. Σημαντικό στοιχείο της ιστορικής ταυτότητας ιδιαίτερα του θρυλικού Καβομαλιά αποτελούν οι περιγραφές του αγρίου και απαράμιλλου φυσικού περιβάλλοντος, ξηράς και θάλασσας, από τον Όμηρο και μεταγενέστερους αρχαίους συγγραφείς και νεώτερους Έλληνες και ξένους, αλλά και η βίωση ανά τους αιώνες του δύσκολου περίπλου του από τους θαλασσοπόρους και ιδιαίτερα από τους θαλασσινούς της κοντινής του περιοχής των Βοιών και της Λακωνίας. 7. Τα τοπία αυτά, το φυσικό περιβάλλον και το πολιτιστικό απόθεμα του Καβομαλιά και εν γένει της Χερσονήσου Μαλέα, απειλούνται από τη σύγχρονη επεμβατική μανία του ανθρώπου, την κερδοσκοπία και την απερισκεψία του. Κινδυνεύουν από την αλόγιστη δράση του ανθρώπινου παράγοντα και την έλλειψη συγκροτημένης πολιτικής για βιώσιμη, αρμονική και ισόρροπη ανάπτυξη, στηριζόμενη σε χωροταξικό σχεδιασμό και ήπια αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων του χώρου, με βασικές αρχές τον σεβασμό και την προστασία του ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος. 8. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την ανεπαρκή ενημέρωση των πολιτών αλλά και τη δυσκολία να ακουστεί η φωνή αυτών που παλεύουν μακριά από την κεντρική διοίκηση για να εξασφαλίσουν ένα αειφόρο μέλλον για τους ίδιους και τις επόμενες γενεές, δυσχεραίνουν τις όποιες προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση. Αντιμετώπιση 1. Καλείται η Περιφέρεια Πελοποννήσου μαζί με οποιαδήποτε άλλη αρμόδια Δημόσια Αρχή να προχωρήσει άμεσα σε επανεξέταση του προηγούμενου Περιφερειακού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και να λάβει υπόψη

της τα σημαντικά στοιχεία και πορίσματα που αναλύθηκαν εκτενώς στο παρόν Συμπόσιο. Επίσης, καλείται να κηρύξει τον Καβομαλιά και την ευρύτερη περιοχή του σε Τοπίο Εθνικής/Διεθνούς Αξίας στο ΠΠΧΣΑΑ για την Πελοπόννησο καθώς συγκεντρώνει υψηλής αισθητικής και οικολογικής αξίας φυσικό περιβάλλον και σπουδαίο πολιτιστικό απόθεμα και να υποβάλει και υποστηρίξει αίτηση (με βάση τα γνωστά σχετικά κριτήρια της UNESCO) για τον χαρακτηρισμό της περιοχής του Καβομαλιά ως μνημείου Παγκόσμιας Φυσικής και Πολιτιστικής Κληρονομιάς. 2. Καλείται το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής να υιοθετήσειτον Καβομαλιά ως Τοπίο Εθνικής/Διεθνούς Αξίας αποχαρακτηρίζοντας την περιοχή απόπεριοχή αιολικής προτεραιότητας, καθώς έτσι απειλείται όχι μόνο ο χαρακτήρας του τόπου, η αισθητική αξία και η ιδιαιτερότητά του, αλλά και η μοναδική γεωμορφολογία του και η πλούσια ορνιθοπανίδα του. 3. Καλείται ο Γραμματέας Αποκεντρωμένης Διοίκησης να συντάξει φάκελο (Ειδική Έκθεση) για την περιοχή για να χαρακτηριστεί προστατευόμενο τοπίο ή φυσικός σχηματισμός όσον αφορά τη βιοποικιλότητά του σύμφωνα με τα οριζόμενα από το Νόμο 3937, ΦΕΚ Α’ 60/31-3 -2011. Στο πλαίσιο αυτό, είναι αναγκαίο να προωθηθεί η προστασία και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος της χερσονήσου του Μαλέα μέσα από το Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Νatura 2000, στο οποίο περιλαμβάνεται μεγάλο τμήμα της ως σημαντικός φυσικός τύπος οικοτόπου σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Επιπλέον, η περιοχή συμπεριλαμβάνεται στη «Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ)» για την ορνιθοπανίδα. Για τον σκοπό αυτό κρίνεται απαραίτητη η σύνταξη Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης και η Δημιουργία Φορέα Διαχείρισης. 4. Καλείται το Υπουργείο Θαλασσίων Υποθέσεων, Νήσων και Αλιείας να μεριμνήσει ώστε να επανεξετασθεί το θέμα του αγκυροβολίου στον Όρμο Βατίκων με τα συναρμόδια Υπουργεία και φορείς, καθώς η υφιστάμενη κατάσταση (αγκυροβόλιο εντός απαγορευμένης περιοχής αλιείας όπως ορίζεται με το Προεδρικό Διάταγμα υπ’ αρ. 16/2009 ΦΕΚ 32 τ.Α΄/24-2-2009 που αξιοποιεί και προστατεύει κοραλλιογενείς σχηματισμούς, περιοχές προστασίας γόνου ιχθύων κτλ) ήδη θέτει σε σοβαρότατο κίνδυνο α. τον υποθαλάσσιο αρχαιολογικό θησαυρό της περιοχής, συγκεκριμένα την παγκοσμίως γνωστή βυθισμένη προϊστορική πολιτεία στο Παυλοπέτρι β. τον υγροβιότοπο της Λίμνης Στρογγύλης ο οποίος έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ειδικών Ζωνών Διατήρησης NATURA 2000 με κωδικό GR24540002 γ. τα ζωτικής σημασίας λιβάδια ποσειδωνίας (posidonia oceanica) και τους εξαιρετικού ενδιαφέροντος κήπους κορραλιών στον όρμο 5. Παροτρύνονται όλοι οι αρμόδιοι δημόσιοι, ιδιωτικοί και κοινωνικοί φορείς να ενεργοποιηθούν, υλοποιώντας δράσεις που οδηγούν στην ανάδειξη, διαφύλαξη και διαχείριση των τοπίων του Καβομαλιά, επιτυγχάνοντας έτσι και την προστασία της μοναδικής φυσικής πολιτισμικής του κληρονομιάς. Οι ιδιωτικοί και κοινωνικοί

φορείς συμπεριλαμβανομένων και των μη-κυβερνητικών οργανώσεων και συλλόγων κοινωφελούς χαρακτήρα, ενθαρρύνονται να παράσχουν οποιαδήποτε βοήθεια στις Δημόσιες Αρχές για την κήρυξη του Καβομαλιά ως Τοπίου Εθνικής/Διεθνούς Αξίας ή/και ως προστατευόμενου τοπίου. Παράλληλα με τα ανωτέρω α. Να ενταχθεί η μεσαιωνική καστροπολιτεία της Μονεμβασίας στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO προκειμένου να προωθηθεί η προστασία, η ανάδειξη και η αξιοποίηση του μεσαιωνικού οικισμού στο σύνολό του, με αναστηλωτικές εργασίες και έργα υποδομής, αναγκαία για την εύρυθμη λειτουργία του αρχαιολογικού χώρου. β. Να Χαρακτηρισθούν–θεσμοθετηθούν οι παραδοσιακοί οικισμοί της χερσονήσου του Μαλέα και να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες θεσμοθέτησης των παραδοσιακών οικισμών της περιοχής του Ζάρακος. 6. Τέλος, προσκαλούνται όλοι ανεξαιρέτως να συμμετέχουν ενεργά σε οποιεσδήποτε ενέργειες συμβάλλουν προς την ανάδειξη και διαφύλαξη του φυσικού και πολιτισμικού τοπίου της Χερσονήσου Μαλέα τόσο για το παρόν όσο και για τις μελλοντικές γενεές. Μονεμβασία 30 Απριλίου 2011 Παρακαλούνται όλοι όσοι επιθυμούν να συνυπογράψουν το κείμενο της Διακήρυξης να αποστείλουν email στους tripontikas@capemalea.eu ή chrysanthi.gallou@ nottingham.ac.uk, με τα κάτωθι στοιχεία, δηλώνοντας την επιθυμία τους. Ονοματεπώνυμο, Επάγγελμα/Τίτλος Τιμής/θέσης (π.χ Βουλευτής, Δήμαρχος,Δημοτικός σύμβουλος, Ιερέας, εκδότης, κλπ), Οδός και αριθμός, Περιοχή, Τηλέφωνο επικοινωνίας, email. Για τους Δημόσιους φορείς (όπως Δήμοι), Πολιτιστικούς, αθλητικούς συλλόγους ή Ομοσπονδίες/Συνομοσπονδίες και γενικότερα συλλογικούς φορείς, ΜΚΟ κτλ., τις αποφάσεις του Δ.Σ. τους. Στοιχεία Επικοινωνίας: Παναγιώτης Τριπόντικας, Σύνδεσμος Βελανιδιωτών ‘Η Μυρτιδιώτισσα’, Καυκάσου 72, 18121 Κορυδαλλός, Τηλ:+306989457344 ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ: ✚✚ http://www.myrtidiotissa.gr/index_files/

declaration_el.htm ✚✚ http://www.myrtidiotissa.gr/index_files/press_

release_declaretion_el.htm

Οινοποιητικός Συνεταρισμός Μεσσηνίας «Ο ΝΕΣΤΩΡ»

Οινοποιητικός Συνεταιρισμός Μεσσηνίας o «Νέστωρ» ιδρύθηκε το 1954 με σκοπό τη συλλογή, οινοποίηση, τυποποίηση και διάθεση στην αγορά της σταφυλικής παραγωγής της Μεσσηνίας. Σήμερα αριθμεί περισσότερους από 800 αμπελοκαλλιεργητές – μέλη και διαθέτει σύγχρονο οινοποιείο στον Πύργο Τριφυλίας Το κρασί είναι απαραίτητο συμπλήρωμα της τοπικής γαστρονομίας και αποτελεί κομμάτι της παράδοσης της Μεσσηνίας, αφού αρχαιολογικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι η καλλιέργεια του αμπελιού ήταν γνωστή στην περιοχή εδώ και χιλιάδες χρόνια. Σήμερα, αυτή η μακραίωνη παράδοση σε συνδυασμό με την ανανεωτική διάθεση των αμπελοκαλλιεργητών της περιοχής και τις ιδανικές κλιματολογικές συνθήκες, έχει ως αποτέλεσμα να παράγονται εξαιρετικής ποιότητας σταφύλια, τα οποία σε συνδυασμό με την τεχνολογία δίνουν εκλεκτά κρασιά. Οι τοπικοί οίνοι έχουν άριστες οργανοληπτικές ιδιότητες, αρώματα φρούτων, γεμάτοι γεύση και ζωντανό χρώμα.

Επιτραπέζιοι Οίνοι

Λευκά ή κόκκινα είναι όλα εξαιρετικά και αξίζει να τα δοκιμάσετε. Ο «Νέστωρ» ανήκει στους Δρόμους του Κρασιού της Μεσσηνίας και μπορείτε να τον επισκεφθείτε, με ραντεβού, ώστε να υπάρχει άνθρωπος για να σας ξεναγήσει. Το οινοποιείο του Οινοποιητικού Συνεταιρισμού «Νέστωρ» χτίστηκε το 1993 και βρίσκεται στον Πύργο Τριφυλίας. Οι μεγάλοι χώροι του λούζουνται από φως, ενώ τα υπόγειά του μιμούνται στην αρχιτεκτονική και στα χρώματα το παλάτι του βασιλιά Νέστορα. Στη σημερινή του μορφή, αποτελείται από τους χώρους οινοποίησης, ωρίμανσης και παλαίωσης (κάβα). Προσφέρει τη δυνατότητα επεξεργασίας και αποθήκευσης 10.000 τόνων οίνου σε ανοξείφωτες δεξαμενές, καθώς και υπόγειους, κλιματιζόμενους χώρους παλαίωσης. Μια σύγχρονη μονάδα εμφιάλωσης και συσκευασίας καλύπτει πλήρως τις ανάγκες του οινοποιείου, ενώ σε έναν μεγάλο χώρο αποθήκευσης φυλάσσονται τα κιβώτια με τις φιάλες πριν φτάσουν στον καταναλωτή. Στα άμεσα σχέδια του διοικητικού συμβουλίου είναι η διαμόρφωση χώρου γευστικών δοκιμών και πρατηρίου πώλησης των οίνων του συνεταιρισμού. Παράλληλα ξεκινά πρόγραμμα έρευνας και ανάδειξης των ελληνικών και παραδοσιακών ποικιλιών της περιοχής. Οινοποιείο: Πύργος Τριφυλλίας, τηλ. 27630-41073, 41071 • www.onestor.gr

ΑΒΑΡΙΝΟ ΡΟΔΙΤΗΣ

Τύπος: Τοπικός Οίνος Τριφυλίας, λευκός ξηρός Ποικιλίες: Ροδίτης του κλώνου Τουρκοπούλα 100% Προέλευση Σταφυλιού: Αμπελώνες Τριφυλίας Περιγραφή: Ανοιχτό κίτρινο χρώμα με νύξεις πράσινου. Φρουτώδη αρώματα (γκρειπφρουτ, μπανάνα, αχλάδι, μήλο, ανανά), στόμα φρουτώδες, με ισσοροπημένη οξύτητα και δροσερή επίγευση Σερβίρεται: 8-10°C Συνοδεύει: Λευκά κρέατα σχάρας, συναγρίδα φούρνου, ριζότο με λαχανικά. Εσοδεία: 2010

ΛΕΥΚΟΣ

ΙΟΝΙΟΣ ΑΥΡΑ

CHARDONNAY

ΕΡΥΘΡΟ

CABERNET

MERLOT

Τύπος: Τοπικός Οίνος Μεσσηνίας, λευκός ξηρός Ποικιλίες: Ροδίτης 40%, Φιλέρι 40%, Ugni Blanc 20% Προέλευση Σταφυλιού: Αμπελώνες Τριφυλίας και Πυλίας Περιγραφή: Λευκοκίτρινο χρώμα, διακριτικό άρωμα πράσινων φρούτων, νευρώδες με λεμονάτη επίγευση Σερβίρεται: 8-10°C Συνοδεύει: Θαλασσινά, ζυμαρικά με οστρακοειδή, λευκά κρέατα, ελληνική καλοκαιρινή κουζίνα. Εσοδεία: 2010

Τύπος: Τοπικός Οίνος Μεσσηνίας, ερυθρός ξηρός Ποικιλίες: Grenache Rouge 80%, Φωκιανό 20% Προέλευση Σταφυλιού: Αμπελώνες Τριφυλίας και Πυλίας Περιγραφή: Λαμπερό κόκκινο χρώμα, αρώματα κόκκινων φρούτων, στρογγυλό και ισορροπημένο Σερβίρεται: 16-18°C Συνοδεύει: Πικάντικα πιάτα ανατολικής κουζίνας, πικάντικα τυριά, πουλερικά. Εσοδεία: 2009

Τύπος: Τοπικός Οίνος Τριφυλίας, λευκός ξηρός Ποικιλίες: Grenache Blanc 100% Προέλευση Σταφυλιού: Αμπελώνες Τριφυλίας Περιγραφή: Ανοιχτό λεμονί χρώμα με αρώματα ροδάκινου, λίτσι, μάνγκο και νότες λάιμ. Μέτρια οξύτητα και μακριά, ευχάριστη επίγευση Σερβίρεται: 8-10°C Συνοδεύει: Ψαρικά, πουλερικά με νόστιμες άσπρες σάλτσες, φινετσάτα πιάτα. Εσοδεία: 2010

Τύπος: Τοπικός Οίνος Τριφυλίας, ερυθρός ξηρός Ποικιλίες: Cabernet Sauvignon και Cabernet Frame Προέλευση Σταφυλιού: Αμπελώνες Τριφυλίας Περιγραφή: Χρώμα βαθυκόκκινο με πλούσια αρώματα βανίλιας και φρούτων του δάσους, στρογγυλό με καλή επίγευση Σερβίρεται: 16-18°C Συνοδεύει: Κόκκινα κρέατα με έντονες γεύσεις, κίτρινα τυριά, πιάτα κρεατικών με λαχανικά και γλυκές σάλτσες. Εσοδεία: 2008

Τύπος: Τοπικός Οίνος Τριφυλίας, λευκός ξηρός Ποικιλίες: Chardonnay 100% Προέλευση Σταφυλιού: Αμπελώνες Τριφυλίας Περιγραφή: Χρυσαφί αποχρώσεις, φρουτώδη αρώματα, πλούσια & ισορρπημένη γεύση Σερβίρεται: 8-10°C Συνοδεύει: Πιάτα με άσπρο κρέας, ψάρια καπνιστά, λευκές σάλτσες, μαλακά τυριά και φρέσκα φρούτα. Εσοδεία: 2010

Τύπος: Τοπικός Οίνος Τριφυλίας, λευκός ξηρός Ποικιλίες: Merlot 100% Προέλευση Σταφυλιού: Αμπελώνες Τριφυλίας Περιγραφή:Χρώμα βαθυκόκκινο με πλούσια αρώματα βανίλιας και φρούτων του δάσους, στρογγυλό με καλή επίγευση Σερβίρεται: 8-10°C Συνοδεύει: Κόκκινα κρέατα με έντονες γεύσεις, κίτρινα τυριά, πιάτα κρεατικών με λαχανικά και γλυκές σάλτσες. Εσοδεία: 2009

ΑΡΘΡΟ

Μαρτυρίες από τον πόλεμο του 1940 Κ

άθε χρόνο στις 28 Οκτώβρη γιορτάζουμε το «ΟΧΙ» του Ελληνικού λαού και θυμόμαστε τον ηρωισμό των Ελλήνων στα βουνά της Αλβανίας, που με την ψυχή τους και την κραυγή «αέρα» πέτυχαν ένδοξες νίκες. Θυμόμαστε την εισβολή των Γερμανών στη χώρα με αποτέλεσμα τη σκληρή και απάνθρωπη κατοχή, που οδήγησε στην εξαθλίωση, στην ταπείνωση και την εκτέλεση χιλιάδων πατριωτών που απάντησαν με οργανωμένη και γενναία αντίσταση. Αλλά θυμόμαστε ακόμα, πως σαν έπαψε η μαύρη τούτη καταχνιά και ήρθε η ευλογημένη ώρα της απελευθέρωσης από τους εχθρούς, πέσαμε σε έναν άλλο χειρότερο πόλεμο χωρισμένοι στα δυο. Στον εμφύλιο πόλεμο που κράτησε και πόνεσε περισσότερο από τον προηγούμενο. Ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης που ήταν διευθυντής του Εξωτερικού τύπου στο υφυπουργείο Τύπου του Ιωάννη Μεταξά, μετά το μήνυμα του Ραδιοφωνικού Σταθμού της Αθήνας το πρωί της 28 του Οκτώβρη 1940, σημείωνε την ίδια μέρα στο ημερολόγιό του: «Κοιμήθηκα δύο το πρωί διαβάζοντας Μακρυγιάννη. Στις τρεις και μισή μια φωνή από το τηλέφωνο με ξύπνησε: «Έχουμε πόλεμο». Τίποτε άλλο, ο κόσμος είχε αλλάξει. Η αυγή που λίγο αργότερα είδα να χαράζει πίσω από τον Υμηττό, ήταν άλλη αυγή άγνωστη… Έγραψα μαζί με το Νικολούδη το διάγγελμα του βασιλιά… Πήρα και έδωσα το πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν μας και κατέβηκα στους δρόμους να δω τα πρόσωπα. Το πλήθος έσπαζε τα τζάμια της «Άλα Λιτόρια»…» Ήταν τα γραφεία της Ιταλικής αεροπορικής εταιρίας. Αμέσως κηρύχτηκε γενική επιστράτευση και στρατιωτικός νόμος. Οι καταθέτες των τραπεζών είχαν δικαίωμα να πάρουν μόνο το 5% των χρημάτων τους και μέχρι 3.000 δραχμές. Απαγορεύτηκε η έξοδος από τη χώρα και έκλεισαν τα σχολεία. Οι

πρώτες επιτυχίες των Ελλήνων που έφτασαν μέχρι την Κορυτσά και το Τεπελένι γέμισε το λαό ενθουσιασμό και χαρά. Όλοι οι άνδρες ζητούσαν να πάνε εθελοντές όπως και οι κρατούμενοι κομμουνιστές της Ακροναυπλίας. Υπήρξε μεγάλος ενθουσιασμός, ακόμα και ο ποιητής του «Αλαφροΐσκιωτου» και εμπνευστής της αναβίωσης των «Δελφικών εορτών» Άγγελος Σικελιανός, ήθελε να πάει να πολεμήσει αλλά μαζί με τη σύζυγό του Εύα. Ο Σεφέρης μετέφερε στο Νικολούδη, τον υφυπουργό Τύπου, το αίτημα του ζεύγους, ο οποίος και απήντησε: «Δε

71 γελοιοποιώ το μέτωπο. Να πάει μόνος του ή να μην πάει καθόλου!» Ο Σεφέρης τηλεγραφεί στο φίλο του Αμερικανό συγγραφέα Χένρι Μίλερ: «Πολεμούμε τον βάρβαρο εισβολέα για τις ψυχές μας, για όσα αγάπησες εδώ ΣΤΟΠ στήριξε τους φίλους σου ΣΤΟΠ περιμένω να κάνεις ότι μπορείς για την υπόθεσή μας ΣΤΟΠ Γιώργος Σεφεριάδης». Μετά από λίγο καιρό σημειώνει στο ημερολόγιό του: «Η ποίηση σωπαίνει: ένα μεγάλο λαγούμι. Στο τέλος; Συναγερμός… κατεβαίνουμε όλοι στην «Αρζεντίνα» και μαζευόμαστε κάτω από μια γυμνή γύψινη χορεύτρια, σαν τ΄ αρνιά την ώρα της καταιγίδας κάτω από ένα μεγάλο δένδρο». «Έλληνες! Κρατείστε μεσ ’ στην ψυχή σας το πνεύμα του μετώπου!» Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια του εκφωνητή του Ραδιοφωνικού Σταθμού Κώστα Σταυρόπουλου, το πρωί της εισόδου των ναζί στην Αθήνα, Κυριακή 27 Απρίλη του 1941 και αυτό έκανε ο λαός. Όμως οι ορδές των Γερμανών που ήρθαν για ενίσχυση των ιταλικών δυνάμεων έφεραν την πλήρη υποδούλωση της χώρας που την οδήγησαν σε μια απάνθρωπη κατοχή με αποτέλεσμα χιλιάδες νεκρούς από εκτελέσεις και από πείνα. Γιατί όπως λέει και ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης στο «Άξιον εστί»:

«ΗΡΘΑΝ …Έφτασαν Ντυμένοι «φίλοι» Αμέτρητες φορές οι εχθροί μου, Τα παμπάλαια δώρα προσφέροντας. Και τα δώρα τους άλλα δεν ήτανε Παρά μόνο σίδερο και φωτιά…» Η πείνα ήταν ο εφιάλτης για όλους τους Έλληνες κύρια των Αθηναίων. Δύσκολα περνούσαν τρόφιμα από την επαρχία για την Αθήνα. Έπρεπε «να τα έχεις καλά με τους Γερμανούς». Διαφορετικά όλα κατάσχονταν. Οι έρμοι Έλληνες έβλεπαν τα καμιόνια γεμάτα με λάδια, σταφίδες, σύκα και αλεύρια να φεύγουν κατά το Βορά και αυτοί πέθαιναν από την πείνα. Αυτό που τους κράτησε στη ζωή ήταν λίγες χούφτες σταφίδες και ξερά σύκα που κατάφερναν να κρύψουν για να περάσουν το χειμώνα και αν ήταν τυχεροί οι λεμονόκουπες από τα σκουπίδια. Οι ανθρωποσκελετοί σερνόντουσαν στους δρόμους μέχρι να σβήσει η ανάσα τους και τους μαζέψει το κάρο. Τα παιδιά με μαύρους κύκλους στα μάτια και πρησμένες κοιλιές με κίνδυνο της ζωής τους σαλτάριζαν να κλέψουν καμιά κονσέρβα από τα γερμανικά καμιόνια. Οι μαυραγορίτες οργίαζαν και πλούτιζαν αγοράζοντας περιουσίες για ένα τενεκέ

λάδι. Αυτή η Ελλάδα που λιμοκτονούσε κατέβαλε στη Γερμανία για «κατοχικές δαπάνες » το 1943, το ποσό των 890 δις, ένα ποσό, κατά κεφαλή, πέντε φορές μεγαλύτερο από αυτό που κατέβαλε η Γαλλία. Μια επιτροπή Ελλήνων όταν παρουσιάστηκε σε ένα γερμανό στρατηγό στην Αθήνα για να διαμαρτυρηθεί για την τραγωδία του λαού, εκείνος απάντησε με αλαζονεία : «...Οι Έλληνες πρέπει να γνωρίζουν τούτο: Οι πλούσιοι θα πεινάσουν. Οι φτωχοί θα πεθάνουν. Οι Γερμανοί θα νικήσουν!...» . Ο λαός όμως αντιστάθηκε, επαναστάτησε και γρήγορα οργανώθηκε σε ομάδες αντιστασιακές με αποτέλεσμα το σαμποτάζ για τη συστηματική φθορά του εχθρού. Σταθμός ήταν η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου αλλά και το κατέβασμα της γερμανικής σημαίας από την Ακρόπολη. Οι κλοπές τροφίμων από φορτηγά με «σάλτο» και τρυπήματα των λάστιχων των αυτοκινήτων, κύρια από μικρά παιδιά, οι εμπρησμοί, οι καταστροφές σιδηροδρομικών ατμομηχανών των γεφυριών. Ύστερα όμως έρχονταν τα σκληρά αντίποινα. Ένας Γερμανός ισοδυναμούσε με την εκτέλεσε πέντε Ελλήνων. Πέντε Γερμανοί ισοδυναμούσαν με κάψιμο και αφανισμό ενός χωριού. Μετά ακολουθούσαν οι συλλήψεις από τους ναζί και τα τάγματα ασφαλείας, που τους οδηγούσαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στα βασανιστήρια και στις εκτελέσεις. Τον Οκτώβρη του 1944 η κουρελιασμένη Ελλάδα γιόρτασε την απελευθέρωσή της. Δε χάρηκε όμως για πολύ γιατί ήρθαν τα Δεκεμβριανά του 44, προπομπός του εμφύλιου πολέμου. Σε λίγο την περίμενε ένας άλλος ανίερος πόλεμος, φρικτότερος από τον προηγούμενο, με εγκλήματα που έγιναν αναμεταξύ μας, για τα οποία ντρεπόμαστε. Ένας πόλεμος που κράτησε μέχρι το 1949, με 50.000 θύματα και από τις δυο πλευρές και 100.000 πολιτικούς πρόσφυγες που έφυγαν για τις σοσιαλιστικές χώρες. Τα ξερονήσια γέμισαν εξόριστους και το μίσος γέμισε τις ψυχές μας για πολλά χρόνια. Γίναμε «Αδερφοφάδες». Αλλά ας κλείσω αισιόδοξα με το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου:

«Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαιςεκεί που πάει να σκύψει Με το σουγιά στο κόκκαλο, με το λουρί στο σβέρκο Νάτη πετιέται αποξαρχής κι αντριεύει και θεριεύει Και καμακώνει το θεριό με το καμάκι του ήλιου» Σεπτέμβρης 2011 Κατερίνα Παπαδριανού

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ του Κων/νου Ποταμιάνου, ιστορικού συγγραφέα-ερευνητή

Το Σαμικόν της αρχαίας Τριφυλίας Στο ακραίο ύψωμα των δυτικών απολήξεων του όρους Λαπίθα (σημερινής Σμέρνας) ορθώνονται επιβλητικά τα τείχη της ακροπόλεως του Σαμικού, μιας πόλεως της αρχαίας Τριφυλίας, την οποία οι αρχαίοι ωνόμαζαν και Σαμία ή Σάμο. Το ύψωμα αυτό δεσπόζει της πέριξ ευφορωτάτης πεδιάδος και προσέφερε κατά την αρχαιότητα ασφαλές καταφύγιο στους κατοίκους. Ευρίσκεται σε στρατηγικώτατο σημείο,επειδή ελέγχει την στενή λωρίδα γης μεταξύ του όρους και του Κυπαρισσιακού κόλπου. Η λωρίδα αυτή αποτελεί την μοναδική διάβασι από την ΝΔ.στην ΒΔ Πελοπόννησο. Για τους λόγους αυτούς το Σαμικό κατοικήθηκε από τους παναρχαίους χρόνους.

Το Σαμικόν Ιστορικά στοιχεία Περί του αρχαίου Σαμικού ομιλεί στο Η΄ βιβλίο των ΄΄ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ΄΄του ο Στράβων. Γράφει συγκεκριμένα τα εξής: ΄΄Το μεν ουν Σαμικόν έστιν έρυμα,πρότερον δε και πόλις Σάμος προσαγορευομένη δια το ύψος ίσως,επειδή σάμους εκάλουν τα ύψη,τάχα δε της Αρήνης ακρόπολις ην τούτο,ης εν τω καταλόγω μέμνηται ο ποιητής ΄΄οί δε Πύλον τ’ ενέμοντο και Αρήνην ερατεινήν’’. Δηλαδή:’’Το δε Σαμικόν,το οποίον σήμερονείναι μόνον έν οχυρόν,ήτο πρότερον και πόλις,καλουμένη Σάμος,ίσως εξ αιτίας της υψηλής τοποθεσίας,διότι εις την αρχαίαν ελληνικήν με την λέξιν ‘’σάμοι’’εδήλουν τα υψηλά μέρη΄ ίσως δε ήτο η ακρόπολις της αρχαίας Αρήνης,την οποίαν αναφέρει ο Όμηρος ειςτον κατάλογον των πλοίων ‘’αυτοί δε κατώκουν την Πύλον και την ωραίαν Αρήνην’’(Στράβωνος ‘’ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ’’,Βιβλίον Η΄,απόδοσις στην καθαρεύουσα από τον Κ. Θ. Αραπόπουλο,Εκδόσεις ‘’ΠΑΠΥΡΟΣ’’).Ο Μι-

κρασιάτης περιηγητής Παυσανίας μάς πληροφορεί τα εξής περί του Σαμικού:’’Στον δρόμο που οδηγεί κατευθείαν στην Ολυμπία,σε όχι μεγάλη απόσταση μετά τη διάβαση του Ανίγρου ποταμού,συναντά κανείς,στα δεξιά του δρόμου, μια ψηλή τοποθεσία,πάνω στην οποία είναι η πόλη Σαμία.Λένε πως ο Αιτωλός Πολυσπέρχοντας τη χρησιμοποίησε ως οχυρό εναντίον των Αρκάδων.Κανείς με βεβαιότητα από τους Μεσσήνιους ή τους Ηλείους δεν μπορούσε να μου δείξει τα ερείπια της Αρήνης. Όσοι ενδιαφέρονται γι’ αυτή μπορούν να κάνουν ποικίλες εικασίες,πιο πιθανή όμως μού φαίνεται η άποψη εκείνων που υποστηρίζουν πως το Σαμικό στους ηρωικούς χρόνους κι ακόμα παλαιότερα ονομαζόταν Αρήνη. Αυτοί αναφέρονται και σε στίχους της Ιλιάδος:’’υπάρχει ένας ποταμός Μινυήιος που χύνεται στη θάλασσα κοντά στην Αρήνη΄΄.Τα ερείπια αυτά είναι πολύ κοντά στον Άνιγρο.Μπορεί κανείς ν΄ αμφισβητήσει αν το Σαμικό ονομάστηκε Αρήνη,οι Αρκάδες όμως συμφωνούν πως παλαιότερα το όνομα του Ανίγρου ήταν Μινυήιος’’(Παυσανίου

Ηλιακών Α΄,απόδοσις στην καθομιλουμένη από Νικόλαο Παπαχατζή,ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ) Όμως η αρχαία Αρήνη δεν ήταν στην θέσι του Σαμικού των ιστορικών χρόνων.Η θέσις της Αρήνης εντοπίσθηκε από τον Δαίρπφελδ πλησίον της τοποθεσίας Κλειδί και σε μικρή απόστασι από τον σιδηροδρομικό σταθμό του Κάτω Σαμικού,όπου ευρίσκεται ένα μικρό ύψωμα. Εκεί ο Γερμανός αρχαιολόγος ευρήκε το 1908 Μυκηναϊκά όστρακα και λείψανα κυκλωπείου τείχους. Το 1955 ο αρχαιολόγος Νικόλαος Γιαλούρης ανέσκαψε ένα Μυκηναϊκό τύμβο στον οποίο απεκαλύφθησαν δέκα πέντε τάφοι με υπερεκατό αγγεία,αρκετά εκ των οποίων είναι των Μυκηναϊκών χρόνων,τα περισσότερα όμως είναι Μινύεια ή της παλαιοτέρας εποχής του Χαλκού. Ο Νικ. Γιαλούρης εταύτισε τον τύμβον αυτόν με τον τάφο του Ιαρδάνου, ενός τοπικού ήρωος, Ο τάφος του ήρωος αυτού ευρίσκετο μεταξύ του όρους Λαπίθα και του ποταμού Ανίγρου, δυτικά της ακροπόλεως του Σαμικού,μεταξύ αυτής και του Κυπαρισσιακού κόλπου,πλησίον τών Αχαιών πετρών. Δηλαδή η θέσις αυτή είναι η Ομηρική Αρήνη,η οποία πάντοτε ανήκε στο Σαμικό των ιστορικών χρόνων. Ο Ηρόδοτος αναφέρεται στούς Μινύες,οι οποίοι εξεδιώχθησαν από την Λήμνο,κατέφυγαν στην Λακωνία και κατόπιν,αφού εξεδιώχθησαν και από εκεί,εγκατεστάθησαν οριστικά στην μεταξύ

Αλφειού και Νέδας χώρα, δηλαδή στην αρχαία Τριφυλία.Εκεί έκτισαν τις πόλεις Λέπρεον,Μάκιστον,Φρίξες,Πύργο,Έπιον και Νούδιον. Το Μάκιστον ή η Μάκιστος ταυτίζεται με το Σαμικόν(Ηροδότου ‘’Ιστορίαι΄’βιβλίο Δ’).Οι πόλεις της Τριφυλίας μετά την μάχη της Τανάγρας(457 π.Χ.) περιήλθαν σταδιακά στην κυριαρχία των Ηλείων Ειδικώτερα το Σαμικό κατελήφθη υπό των Ηλείων το 480 π.Χ.,ενώ το 244 π.Χ. οι Ηλείοι το επανακατέλαβαν με την βοήθεια των ομοφύλων τους Αιτωλών Το 219-218 π.Χ. ο βασιλεύς των Μακεδόνων Φίλιππος ο Ε΄ έσπευσε σε βοήθεια των συμμάχων του Αχαιών,ενίκησε τους Ηλείους στην περιοχή της Στυμφάλου και κατόπιν δια της Αρκαδίας εισέβαλε στην Ηλεία και την Τριφυλία,στην οποία οι κάτοικοι τον υπεδέχθησαν ως ελευθερωτή αλλα δεν άργησαν να αντιληφθούν ότι περιήλθαν σε νέο ζυγό.Το Σαμικό κατά τους αιώνες που ακολούθησαν είχε την αυτή τύχη με την υπόλοιπη Τριφυλία και γενικώτερα την Πελοπόννησο. Η ακρόπολις του Σαμικού Πέριξ του λόφου του Σαμικού,σε ολόκληρη την ΒΔ. προέκτασι του Λαπίθα υπάρχουν σωροί ερειπίων. Στην θέσι Κλειδί-’’Αχαιαί Πέτραι’’των αρχαίων-διακρίνονται ίχνη πολυγωνικού τείχους.Στον χώρο της

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

ακροπόλεως του Σαμικού, που καλύπτει έκτασι 500 στρεμμάτων,φαίνονται τα θεμέλια των οικοδομημάτων,των ιερών και των τειχών.Τα τείχη είναι ισοδομικά,ύψους δυόμισυ μέτρων και περιμέτρου δύο περίπου χλμ.Στην ανατολική πλευρά του υψώματος και προς τα ΝΔ. τα τείχη είναι πολυγωνικά.Ο περιτειχισμένος χώρος είναι τριγωνικός με μεγαλύτερο μήκος 500 μέτρων.Τα τείχη είναι κτισμένα με λευκούς ασβεστολίθους,καλολαξευμένους σε πολυεδρικά σχήματα.Οι πύργοι και οι μικρές στενές πύλες δεικνύουν την οχυρωτική αρχιτεκτονική του Δ΄π.Χ. αιώνος και των Μακεδονικών χρόνων. Ο Μπελέ γράφει για την ακρόπολι του Σαμικού:’’Τα τείχη είναι προϊστορικής εποχής και σχεδόν μοιάζουν με τα μεταγενέστερα των Μυκηναϊκών.Είναι ένα κράμα του κανονικού πολυγωνικού και του δευτέρου Ελληνικού ρυθμού.Οι πέτρες του είναι σιδηρόλιθοι θαυμαστής σκληρότητος και σκοτεινού χρώματος, που ποικίλλει από ερυθρό στο μαύρο και θυμίζει τα τείχη της Μήλου. Οι οριζόντια τοποθετημένες πέτρες είναι πελωρίων διαστάσεων και μπαίνουν βαθειά μέσα στα τείχη, πράγμα που εξηγεί την αναλλοίωτη στερεότητά τους. Η κατατομή τους είναι ωραία και δείχνει πως σχέδιο και εκτέλεση είναι τελείως κανονικά, πράγμα που η τέχνη τότε δεν είχε φθάσει να επιτύχη. Οι ανατολικοί πύργοι δείχνουν την ομορφιά και την στερεότητά τους. Κατάκορφα τα τείχη, είναι κατεδαφισμένα και μόλις διακρίνονται κάτω από τους θάμνους που τα σκεπάζουν οι πέτρες τους εχρησιμοποιήθησαν κατά καιρούς για βάσεις και περιβόλους διαφόρων μνη-

μείων και κτηρίων. Η περίμετρος διατηρείται καλά και μόνον τμήμα του βορείου τείχους μετεφέρθη ως οικοδομικό υλικό’’. Το ιερό του Σαμίου Ποσειδώνος Το σημαντικώτερο ιερό της αρχαίας Τριφυλίας ήταν το ιερό του Σαμίου Ποσειδώνος. Ο Στράβων στο Η΄ Βιβλίο των ‘’ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ’’ του γράφει για το ιερό αυτό:’’...και το Σαμικόν μετά ταύτα,όπου το μάλιστα τιμώμενον του Σαμίου Ποσειδώνος ιερόν΄’έστι δ΄άλσος αγριελαίων πλέων΄επεμελούντο δ’ αυτού Μακίστιοι΄ ούτοι δε και την εκεχειρίαν

77 επήγγελλον,ήν καλούσι Σάμιον΄συντελούσι δ΄εις το ιερόν πάντες Τριφύλιοι’’.Δηλαδή: ‘’...και τέλος το Σαμικόν, όπου υπάρχει το ιερόν του Ποσειδώνος της Σάμου, ο οποίος τιμάται εξαιρετικά εις όλην την χώραν πέριξ δε υπάρχει άλσος γεμάτο από αγρίας ελαίας,επεμελούντο δε το ιερόν τούτο πάντοτε οι Μακίστιοι,οι οποίοι ήσαν επιφορτισμένοι και με την κήρυξιν της εκεχειρίας μεταξύ των Σαμίων φροντίζουν όμως δια την συντήρησιν του ιερού και όλοι οι Τριφύλιοι’’.(Εκδόσεις «ΠΑΠΥΡΟΣ»,μετάφρασις Κ. Θ. Αραπόπουλος).Ο Πόντιος γεωγράφος υποστηρίζει δια σοβαρών επιχειρημάτων ότι η θρυλική Πύλος,η πρωτεύουσα του Νέστορος, δεν ήταν η Μεσσηνιακή Πύλος, αλλά η Πύλος της Τριφυλίας, πόλις γειτονική του Σαμικού.Γράφει ο Στράβων τα εξής(το κείμενο παρατίθεται στην απλή καθαρεύουσα από τις εκδόσεις ‘’ ΠΑΠΥΡΟΣ’’):’’Εις το ύψος των ναών τούτων- εννοεί τους ναούς του Σαμίου Ποσειδώνος και τον ναό της Σκιλλουντίας Αθηνάς-εις απόστασιν τριάκοντα σταδίων από της θαλάσσης ή κατά τι μικροτέραν, ευρίσκεται η Τριφυλιακή Πύλος, η οποία λέγεται και Λεπρεατική,την οποίαν ο ποιητής καλεί ημαθόεντα(αμμώδη) και θεωρεί πατρίδα του Νέστορος,ως εξάγεται εκ των ποιημάτων του Ομήρου’ τούτο ίσως οφείλεται είτε εις το ότι προς βορράν της πόλεως διέρχεται ο ποταμός,ο οποίος καλείται τώρα Μάμαος και Αρκαδικός,ενώ πρότερον εκαλείτο Άμαθος,ώστε εκ της αιτίας ταύτης να καλήται ημαθόεις,είτε,επειδή ο ποταμός ούτος, όπως και δύο άλλοι ποταμοί της Μεσσηνίας,καλείται Πάμισος, είναι άδηλος η αιτία δια την οποίαν η πόλις έλαβε το επίθετον τούτο(ημαθόεις),διότι είναι ψεύδος ότι ο ποταμός ή η τοποθεσία,όπου κείται η πόλις,είναι αμμώδης’’.Και λίγο πιο κάτω επισημαίνει τα εξής:’’Προς νότον δε της Πύλου,εις απόστασιν τεσσαράκοντα σταδίων από της θαλάσσης είναι το Λέπρειον’ μεταξύ δε του Λεπρείου και του Αννίου,κείται το ιερόν του Σαμίου Ποσειδώνος,ακριβώς εκατόν στάδια από το έν και το άλλο. Εις τούτο το ιερόν εύρεν,όπως λέγει ο Όμηρος,ο Τηλέμαχος τους Πυλίους να προσφέρουν θυσίαν:’’ούτοι δε (δηλ.ο Τηλέμαχος και η συνοδεία του) ήλθον τέλος εις την Πύλον,την πόλιν του Νηλέως που έχει ωραία και ισχυρά τείχη.Ούτοι συνηθροισμένοι εις την παραλίαν,προσέφερον την στιγμήν ταύτην θυσίαν και εθυσίαζον μέλανας ταύρους προς τιμήν τού έχοντος κυανήν χαίτην και σείοντος την γην Ποσειδώνος’’. Διότι δύναται μεν ο ποιητής να δημιουργή και τα μη υπάρχοντα,όπου δε είναι δυνατόν,να προσαρμόζη την διήγησίν του προς την πραγματικότητα και τοιουτοτρόπως να σώζη την διήγησιν’’.Ο αρχαιολόγος Νικ. Γιαλούρης γράφει για το ιερό αυτό:’’Ανάμεσα στο λόφο του Κλειδίου και την ακτή έκειτο το Ιερό του Ποσειδώνος. Λίγα λείψανά του βρέθηκαν στη θέση αυτή κατά τις ανασκαφές του Δαίρπφελδ.

Στα παληά λείψανα του Ίερού του Ποσειδώνος θα πάμε όταν ξεκινήσουμε από το σημείο όπου είναι τα λατομεία του Κάτω Σαμικού στις υπώρειες του Λαπίθα,περάσουμε τη σιδηροδρομική γραμμή και στο σημείο που διασχίζει η σιδηροδρομική γραμμή το βράχο,όπου ήταν χτισμένη η Καζάρμα και τον απέναντί της ακριβώς λόφο και ακολουθήσουμε τη δυτική παρυφή του λόφου αυτού(ΟΔΗΓΟΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΑΡΧΑΙΑΣ ΤΡΙΦΥΛΙΑΣ,ΝΥΝ ΟΛΥΜΠΙΑΣ.’’ΟΛΥΜΠΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ’’,έκδοσις Συλλόγου Ολυμπίων). Όλη η περιοχή της αρχαίας Τριφυλίας παρουσιάζει εξαιρετικό ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Είναι ένας τόπος άγνωστος στους περισσοτέρους. Υπήρξε εξαιρετικά ατυχής,διότι εδέχθη το 2007 βαρύτατα πλήγματα των ανθρωπομόρφων εμπρηστών. ’Αξίζει την αγάπη και το ενδιαφέρον όλων όσων σκέπτονται,ενεργούν και πράττουν ελληνικά... .

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν: • Στράβωνος «ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ», Εκδόσεις «ΠΑΠΥΡΟΣ» • Παυσανίου «ΗΛΙΑΚΩΝ ΒΙΒΛΙΟΝ Α’», ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ • «ΟΛΥΜΠΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ», 1973, Σύλλογος Ολυμπίων • Ηροδότου «Ιστορίαι», Εκδόσεις ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ • Αγησιλάου Τσέλαλη «ΟΛΥΜΠΙΑΚΑ», 1979

ΑΡΘΡΟ Στάθης Παρασκευόπουλος

Προσκυνητής στη Μονή των Καλτεζών Εκεί που έγινε η πρώτη «σύναξη» των προκρίτων… Το ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ, μεσούντος του Ιουλίου, έχει ανοίξει πανιά και ταξιδεύει στου χρόνου το πέλαγος. Με μπουνάτσες και ζέστες που ανεβάζουν το θερμόμετρο στα ύψη. Αφήνουμε για σήμερα την Κυπαρισσία και την περουζένια της θάλασσα και με το αυγινό φως, που βάφει στα πορτοκαλιά του ορίζοντα, εκεί πίσω απ’ το Τετράζι, τρεις φίλοι -ο Νίκος (οδηγός μας), ο Γιάννης, η Σία και η Κάκια (το ταίρι μου)- ξεκινάμε την προσκυνηματική μας εκδρομή. Προορισμός μας η ιστορική Μονή του Αγίου Νικολάου των Καλτεζών. Απ’ την Ασέα -θυμόμαστε τον Ασεάτα, έναν απ’ τους πολλούς γιους του Λυκάονα, αλλά και το χτεσινό μας ποιητή Νίκο Γκάτσο- τραβάμε κατά την ανατολή. Δώδεκα χιλιόμετρα η απόσταση ως το Μοναστήρι. Δρόμος ασφαλτοστρωμένος, τέτοιος που συνδέει τα πιο πολλά χωριά μας, με στροφές και καλό είναι να μην έρχεται -τουλάχιστον σε μερικά μέρη- όχημα απ’ το αντίθετο ρεύμα, διασχίζει τα χωριουδάκια Αμπελάκι, τον Λιανό με πλατάνους να σκιάζουν κεντρικά του σημεία και το Μαυρογιάννη

και ύστερα απ’ το υψίπεδο, που προσφέρει εδαφική ομαλότητα, κατηφορίζει στην πλατανοσκέπαστη ρεματιά και κινείται κατά μήκος της. Δεξιόζερβα βουνά με θαμνόδεντρα που θρασομανούν σ’ όλες τις γκάμες του πράσινου. Την παράσταση κλέβουν οι αφάνες με τα κίτρινα ανθάκια τους που εκχέουν ένα λεπτό άρωμα. Πινακίδες δείχνουν το φαράγγι Λαγκάδι και το μύλο του Τσιώλη. Και όταν κοντοζυγώνουμε το Μοναστήρι -απέχουμε μόνο 2 χλμ- άλλες μας δείχνουν αριστερά τα χωριά Κουβέλια και Καλτεζές, στα 3,5 χλμ. Το πράσινο οργιάζει ο βουνίσιος, οξυγονωμένος αέρας, γεμίζει τα πνευμόνια μας. Θυμάσαι το στίχο του δημοτικού τραγουδιού «Καλότυχα είναι τα βουνά, ποτέ τους δε γερνάνε…», μόνο κάποια βέβηλα χέρια, από καιρό σε καιρό, τα καίνε ασυλλόγιστα. Κάνω μια σύντομη ενημέρωση για το Μοναστήρι και την πολυκύμαντη πορεία του στο χρόνο, για τις πτώσεις και τις ανατάσεις του, μα προπάντων, στέκομαι στο ιστορικό γεγονός της 26ης Μαΐου 1821, που στην αγκαλιά του συνήλθαν οι πρόκριτοι της Πελοποννήσου και έδωσαν «τον προσήκοντα όρκον και ενώπιον του υψίστου Θεού…», για να βοηθήσουν τον Αγώνα που είχε αρχίσει πριν δυο μήνες και είχε ως στόχο του να ξαναθρονιάσει τη Λευτεριά στο βάθρο που της ανήκε. Ο χώρος του Μοναστηριού είναι υποβλητικός. Ψηλόκορμα δέντρα, με κυρίαρχο τη βελανιδιά, αφή-

νουν απλόχερα και αφειδώλευτα ίσκιο και δροσιά. Μια ομάδα τριών μαστόρων χτίζει μαντρότοιχο απ’ τη μεριά της εισόδου. Βουνοζωσμένος ο ενάγυρος με το πράσινο να ξανοίγεται σε πυκνούς κυματισμούς. Ακούγεται ψαλμωδία. Τα κοτσύφια σιγοντάρουν με το δικό τους σφυριχτό ύμνο. Ευλογία Κυρίου! Η είσοδος λουλουδοφορεμένη απ’ την ανατολή. Η καμάρα της αγιογραφημένη. Ο αύλειος χώρος περιποιημένος και με λουλούδια να τον διανθίζουν. Στον τοίχο της εκκλησιάς αναρριχώμενο καλλωπιστικό σχηματίζει το 1821. Στην ίδια πρόσοψη εικόνα του Αγίου Νικολάου με ψηφιδωτό και κάτωθέν της εντοιχισμένη μαρμαρόπλακα με εγχάρακτη επιγραφή, που γράφει: «ΤΟΙΣ ΑΕΙΜΝΗΣΤΟΙΣ/ ΓΕΡΟΥΣΙΑΣΤΑΙΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ/ ΤΟΙΣ ΕΝΘΑΔΕ ΣΥΝΕΛΘΟΥΣΙ/ ΤΗ 26η ΜΑΪΟΥ 1821/ Η ΜΟΝΗ ΚΑΛΤΕΖΩΝ ΕΥΛΑΒΩΣ / 26 ΜΑΪΟΥ 1930». Μνημείο στη μέση της αυλής. Η λειτουργία στο «Ευφραινέσθω τα ουράνια….», στο απολυτίκιο της Κυριακής, ενώ ψέλνονται απανωτά και τ’ απολυτίκια του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Νεκταρίου, του Προφήτου Ηλιού, της Μεταμορφώσεως, του Αγίου Κάρπου, που τιμώνται απ’ το μοναστήρι. Ο παπα-Χρήστος απ’ την Τρίπολη ιερουργεί και στο ψαλτήρι βοηθούν η ηγουμένη Βερονίκη κι ένας λαϊκός, ενώ το «Πιστεύω» και το «Πάτερ ημών» απαγγέλει η μοναχή Αικατερίνη. Μια κυρτωμένη απ’ το χρόνο γερόντισσα βγαίνει απ’ το ιερό κρατώντας τη λαμπάδα όταν πρέπει. Καμιά δεκαριά άτομα το εκκλησίασμα.

Σ’ αυτό το Καθολικό, το αγιογραφημένο απ’ το χέρι της μοναχής Ειρήνης με τη λαϊκότροπη ορθόδοξη τέχνη της, με αυτή την ψαλμωδία και την απόλυτη ησυχία, αισθάνεσαι ως τα μύχια της ψυχής σου τη θεία λειτουργία, κάτι που δεν συμβαίνει στον «έξω κόσμο», για να θυμηθώ αγιορείτικη έκφραση. Παίρνουμε αντίδωρο και κατευθυνόμαστε στο «αρχονταρίκι», όπου μας περιμένει ο καφές «ψημένος» απ’ τη μοναχή Αικατερίνη βοηθούμενη από δυο κυρίες. Τον πίνουμε σιωπηλοί, ώσπου μπαίνει η γερόντισσα, η ηγουμένη Βερονίκη, και σπάζει την κρούστα της σιωπής. Μας καλωσορίζει μ’ ευγένεια και μ’ εγκαρδιότητα. Και, χαμογελώντας, προσθέτει: «Καλά εσείς δε μιλάτε, ούτε εμείς οι μοναχές δεν έχουμε τόση ησυχία». Στην ερώτησή μας «πόσες μοναχές είναι στο Μοναστήρι απαντά με χιούμορ «Μιάμιση! Μία η μοναχή Αικατερίνη, μισή εγώ και άλλα δυο μηδενικά»- κι εννοεί τις άλλες δυο γερόντισσες, τις προχωρημένες στην ηλικία, που η μια τους είναι κλινήρης και η άλλη κυρτωμένη απ’ το χρόνο. Ύστερα, με άνεση και με γλαφυρό λόγο, θα μας εξιστορήσει τα της Μονής. Ήταν το 1696, που ο νεαρός Ηλίας Λυρώνης, ύστερα από υπόδειξη του Αγίου Νικολάου ήρθε από τη Σμύρνη και με την αρωγή των Καλτεζιωτών βρήκε τη θαυματουργή εικόνα. Αυτή η εικόνα ονομάζεται «εύρεση». Ο Ηλίας έγινε μοναχός με το όνομα Ανανίας. Με δυσκολίες χτίστηκε το Μοναστήρι. Μην ξεχνάμε πως ήταν Τουρκοκρατία. Με ηγούμενο

ΑΡΘΡΟ τον Καλλίνικο στο μοναστήρι λειτούργησε κρυφό σχολειό. Βοηθούσε τους κλέφτες, που κατέφευγαν σ’ αυτό και τους ενίσχυε με τα χρειώδη. Στις 26 Μαΐου του 1821 έγινε εδώ η σύναξη των προκρίτων της Πελοποννήσου και συγκροτήθηκε η Πελοποννησιακή Γερουσία. Ο Ιμπραήμ κατέστρεψε το Μοναστήρι, στα 1825. Κάπου εβδομήντα χρόνια το Μοναστήρι έμεινε κλειστό. Ώσπου ήρθε η μοναχή Μαγδαληνή (Γιαννούλα Τσιουμπρή) απ’ το Μάναρι, το 1900 και το άνοιξε. Το Μοναστήρι από «ανδρώο» γίνεται «γυναικείο» και η ηγουμένη Αγάπη ξεπερνά κάθε εμπόδιο. Το 1925 το Μοναστήρι ιδρύει με τη μοναχή Ευφυμία επαγγελματική σχολή για κορίτσια. Έκτοτε πορεύεται το δρόμο του και δέχεται κάθε χρόνο εκατοντάδες προσκυνητών. Τι θα γίνει αργότερα δεν ξέρουμε. Ο Άγιος είναι ο νοικοκύρης του. Αυτός έχει το λογαριασμό του…. Την ευχαριστούμε και η εύφορη συζήτηση στρέφεται και γύρω από άλλα θέματα. Ο καφές, που ‘ναι καλός όταν είναι «φιλευτός, ζεστός και κουβεντιαστός» τελειώνει. Η μοναχή Αικατερίνη, μια καλοσυνάτη και σπουδαγμένη μοναχή -ομιλιτικότατη κι ευγενέστατη- θα μας οδηγήσει και θα μας ξεναγήσει στο ναΐδριο του Αγίου Κάρπου, που γιορτάζει στις 26 Μαΐου και στο «κρυφό σχολείο» με τα «ομοιώματά»του, στην καταπακτή του και θα μας δείξει από μηχάνημα της τεχνολογίας απόψεις της Μονής με αεροφωτογραφίες. Με την κουβέντα θα μάθουμε πως από έντεκα χρονών είχε αποφασίσει ν’ αφιερωθεί στο μοναχισμό, σπούδασε στην Ιταλία γιατρός (μοριακή ιατρική), ξεπέρασε όλα τα εμπόδια που της πρόταξαν και της παρουσιάστηκαν και πως νιώθει ευτυχισμένη που υπηρετεί με τον τρόπο της. Είναι, τω όντι, μια αξιοθαύμαστη περίπτωση η μοναχή Αικατερίνη και, βέβαια, δεν είναι η μόνη στη μοναστική ζωή της εποχής μας. Φεύγουμε με τις καλύτερες εντυπώσεις, αναβαπτισμένοι θρησκευτικά κι εθνικά, με την ελπίδα πως όσο υπάρχουν τέτοιες «εστίες», ο Ελληνισμός και η Ορθοδοξία δεν έχουν να φοβούνται κι ας βρυχάται η παγκοσμιοποίηση. Για την ιστορία συμπληρώνω, θυμίζοντας στους φίλους πως στη «σύναξη» των προκρίτων της 26ης Μαΐου 1821, πήραν μέρος κάπου τριάντα απεσταλμένοι από τις περιφέρειές τους και απ’ την Κυπαρισσία μας -την τότε Αρκαδία- βρέθηκαν στο Μοναστήρι ο Πρωτοσύγκελλος Αμβρόσιος Φραντζής, ο Αθανάσιος Γρηγοριάδης και ο Νικόλαος Πονηρόπουλος, που μπήκε μάλιστα και στη Διοικούσα Επιτροπή. Παρόντες ήσαν ακόμα και ο Δημήτρης Μέλιος με τον αδερφό του «μετά των λοιπών καπεταναίων Αρκαδίας». Η Πράξη που συνέταξαν και πήρε αριθμό Α΄ ονομάστηκε «ΠΑΤΡΙΣ» και προέβλεπε «..να συσκέπτονται, προβλέπωσι και διοικώσι, και κατά το μερικόν και κατά το γενικόν, απάσας

81 τας υποθέσεις, διαφοράς και παν ότι συντείνει εις την κοινήν ευταξίαν αρμονίαν, εξοικονομίαν τε και ευκολία του ιερού αγώνος (των)...». Περνώντας απ’ το ομώνυμο χωριό των Καλτεζών και το γειτονικό χωριό Κουβέλια θα πάρουμε το δρόμο της επιστροφής. Η Μονή των Καλτεζών μας χάρισε όμορφες στιγμές και μας ταξίδεψε στο μακρινό αλλά και στο κοντινότερο χτες. Απ’ τ’ ανθισμένα θαμνόδεντρα τα τζιτζίκια τραγουδούν το καλοκαίρι που τους χαρίζει τη ζωή. Χαιρόμαστε τη δροσιά απ’ το αρίφνητο δεντρολόι. Πίσω μας έμειναν τέσσερις, αφοσιωμένες στο Χριστό, ψυχές, με μια βιβλική ηρεμία που θα τη θέλαμε και εμείς στην καθημερινή βιωτή μας και που θα ‘ταν αιτία γι’ αυτοσυγκέντρωση και προβληματισμό. Ίσως και για επιστροφή «εις εαυτόν», που θα κατεύθυνε την ψυχή να βρει τον εαυτό της που ολοσύψυχα τον ψάχνει.

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ Κώστας Ταρναβάς

Ποδηλατώντας στην πόλη

ίναι οικονομικό και κάνει καλό στην υγεία μας. Μπορεί να αποτελέσει το βασικό μας μεταφορικό μέσο και να μας γλυτώσει από την καθημερινή ταλαιπωρία του μποτιλιαρίσματος εντός πόλης και της “αγωνίας” για μια θέση parking. Κοιτάξτε γύρω σας. Τα ποδήλατα γίνονται όλο και περισσότερα. Υπάρχει δικαιολογία για κάποιον που ζει σε μία επίπεδη πόλη να μη χρησιμοποιεί το ποδήλατο; Η λογική απάντηση έρχεται αυθόρμητα. Όχι. Αλλά πώς να κυκλοφορήσει κανείς σε μια πόλη με ποδήλατο, όταν δεν υπάρχουν υποδομές για κάτι τέτοιο; Όταν ρισκάρει τη σωματική του ακεραιότητα ποδηλατώντας ανάμεσα σε αυτοκίνητα; Το μήνυμα που ήθελαν να δώσουν όσοι συμμετείχαν στις ποδηλατοπορείες σε Άργος και Ναύπλιο την Κυριακή 25 Σεπτεμβρίου ήταν αυτό ακριβώς. Με κυκλοφοριακές αλλαγές που δεν κοστίζουν εκατομμύρια ευρώ είναι δυνατόν κάποιες πόλεις σαν το Άργος και το Ναύπλιο να αντιμετωπίσουν την εξάρτηση των κατοίκων τους από το αυτοκίνητο. Αντί οι

δημοτικές αρχές να αναλώνονται στο να φτιάξουν νέους χώρους στάθμευσης, είναι προτιμότερο να δημιουργήσουν ποδηλατόδρομους που θα διευκολύνουν και θα δώσουν κίνητρα στο να κινηθούν οι κάτοικοι με ποδήλατο. Όλα αυτά σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες είναι αυτονόητα. Στην Ελλάδα, όμως, το έτος 2011 φαντάζουν σενάρια επιστημονικής φαντασίας. Με αφορμή λοιπόν την Ευρωπαϊκή Ημέρα Χωρίς Αυτοκίνητο στις 25 Σεπτεμβρίου σε Άργος και Ναύπλιο διοργανώθηκαν ποδηλατοπορείες με τη συμμετοχή εκατοντάδων ποδηλατών κάθε ηλικίας. Μια εικόνα ασυνήθιστη για τους κατοίκους των δύο πόλεων που, αντί να αντικρίζουν από τα μπαλκόνια και τις αυλές τους αυτοκίνητα, έβλεπαν το πολύχρωμο και κεφάτο καραβάνι των ποδηλατών που κατέκλυσαν τους δρόμους. Είδαμε μωρά σε ειδικά καθίσματα, παιδιά όλων των ηλικιών, συνοδευόμενα από γονείς, ακόμη και παππούδες, πανάκριβα ποδήλατα αλλά και παλιά, σκουριασμένα που βγήκαν από αποθήκες, επισκευάστηκαν και πλέον κυκλοφορούν ανάμε-

σά μας. Η ποδηλατοπορεία του Άργους, ξεκίνησε από το Δημαρχείο και ύστερα από σχεδόν μία ώρα κατέληξε στο θεατράκι στην κεντρική πλατεία. Η Τροχαία είχε κάνει τις απαραίτητες κυκλοφοριακές ρυθμίσεις, ενώ υπήρχαν έμπειροι ποδηλάτες εθελοντές του ποδηλατικού συλλόγου Αργολίδας “Ορθοπεταλιές” οι οποίοι βοήθησαν εμάς τους πιο άπειρους δείχνοντάς μας τη διαδρομή που θα έπρεπε να ακολουθήσουμε σε διασταυρώσεις και βοηθώντας όσους είχαν μείνει πιο πίσω. Στο τέλος της ποδηλατοπορείας οι ποδήλατες δροσίστηκαν με χυμούς και νερά που πρόσφερε δωρεάν ο Δήμος Άργους- Μυκηνών και παρακολούθησαν συναυλία από συγκρότημα του Μουσικού Σχολείου Άργους. Για να κάνετε μια αρχή επιλέξτε ένα οικονομικό ποδήλατο και αν θελήσετε να ασχοληθείτε πιο σοβαρά με ένα εξειδικευμένο είδος, συμβουλευτείτε κάποιον ειδικό. Αν επιλέξετε το ποδήλατο ως κύριο μέσο μετακίνησης, χρειάζεται προσοχή, αφού αναγκαστικά θα κινείστε σε δρόμο όπου κινούνται αυτοκίνητα και μοτοσυκλέτες. Επιλέξτε τη δεξιά μεριά και φανείτε προσεκτικοί απέναντι σε εκείνους που ενδέχεται να σας χτυπήσουν από δεξιά (αυτοκίνητα που βγαίνουν από στενό και από parking, πόρτες που ανοίγουν). Να φοράτε πάντα κράνος και να έχετε καθρέφτες είτε πάνω σε αυτό, είτε στο τιμόνι. Να εξοπλίσετε το ποδήλατό σας με φώτα εμπρός και πίσω και να φοράτε φωτεινά ρούχα ακόμη και την ημέρα.

“ΙΚΟΝΑ” Ν.Γ. ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Α.Ε.Β.Ε

Οικολογικό Ελαιοτριβείο Τυποποίηση & Εμπόριο Ελαιολάδου

Αφοί Τσαγκαρέλη Ο.Ε. - Σκάλα Μαλανδρενίου Αργολίδας τηλ. 27510 77401 • fax. 27510 77402