WARTO WIEDZIEć
fot. AH Hardt
Instalacja odgromowa – przepisy Piorun może uderzyć z siłą nawet 700 bilionów watów. Ta ogromna siła w ułamku sekundy wywołuje ogromne szkody. Powoduje nie tylko przepalenia bezpieczników w budynkach czy zniszczenie sprzętu elektronicznego, ale wywołuje pożary, które zagrażają życiu i zdrowiu ludzi.
Piorun nie musi trafić w budynek, by osoby w nim przebywające odczuły jego niszczycielską moc. Napięcie, jakie wywołuje uderzenie pioruna sięga kilkuset milionów woltów. Oddziałuje więc na okoliczne instalacje elektryczne i metalowe elementy budynków. Indukują one wysokie napięcia, prawie tak groźne jak to, które wywołał sam piorun. Jak się zabezpieczyć przed tą niszczycielską siłą? Zamontować instalację odgromową.
Przepisy dotyczące instalacji odgromowych
Przepisy nakazują montaż instalacji odgromowych w przypadku budynków: wolno stojących wyższych niż 15 m i powierzchni powyżej 500 m2, użyteczności publicznej, w których mogą przebywać ludzie w grupach powyżej 50 osób (duże sklepy, zamknięte obiekty sportowe, restauracje, kina, obiekty kultu religijnego), przeznaczonych dla ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się (szpitale, sanatoria, żłobki, przedszkola, szkoły specjalne, zakłady zatrudniające inwalidów), o dużej wartości historycznej, kulturalnej lub materiałowej, wyższej użyteczności publicznej (pogotowia ratunkowe, straży pożarnej, urzędy administracji), o wymiarach, które przekraczają 40 x 40 m (hale), mających żelbetowe lub stalowe wewnętrzne słupy
36
wsporcze, wykonanych z materiałów łatwopalnych, niezależnie od wysokości (oprócz domków letniskowych), przeznaczonych do produkcji, przetwarzania i składowania materiałów łatwopalnych, innych, dla których wskaźnik zagrożenia piorunowego przekracza wartość 10-4. Uwaga! Dobór rodzaju instalacji odgromowej zależy od przeznaczenia budynku i wykonywanych w nim rodzajów prac, stosowanych substancji oraz jego konstrukcji.
Rodzaje ochrony
Poszczególne rodzaje ochrony odgromowej to: podstawowa – zespół środków zastosowanych do ochrony budynku, w którym wyładowania piorunowe mogą spowodować ograniczone skutki, obostrzona – zespół środków zastosowanych do ochrony obiektu, w którym skutki wyładowań piorunowych mogą się łatwo rozprzestrzeniać, specjalna – dotyczy takich obiektów, jak kolejki linowe, stacje przekaźnikowe, mosty, dźwigi, stadiony itp. Podstawa prawna: Polska Norma PN-E-05003-01:1986 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych – Wymagania ogólne.
Elementy instalacji
Instalacja odgromowa nie jest skomplikowana. Podstawowe elementy piorunochronu to:
zwody sztuczne, zwody naturalne, przewody odprowadzające, tzw. uziom Zwody sztuczne to przewody ze stali nierdzewnej, miedzi lub stali ocynkowanej grubości minimum 6 mm odpowiednio ułożone na dachu. Jeżeli ze względu na rodzaj pokrycia dachu lub jego kształt zamontowanie tradycyjnych, poziomych zwodów jest utrudnione, wykorzystywane są zwody pionowe w postaci umieszczonych na połaci prętów. W przypadku dachów pokrytych materiałem palnym stosuje się zwody montowane na wysokich wspornikach (ponad 0,4 m). Natomiast jeżeli dach pokryty jest materiałem niepalnym zwody montowane są na niskich wspornikach bezpośrednio na powierzchni dachu: płaskiego – wzdłuż wszystkich krawędzi, stromego – wzdłuż kalenicy i krawędzi do niej równoległych. Projektant instalacji musi obliczyć, czy przepływ prądu z wyładowania burzowego nie spowoduje uszkodzenia materiału pokryciowego. Zwody powinny przebiegać przez wszystkie elementy wystające ponad powierzchnię dachu (kominy, wyloty przewodów wentylacyjnych itp.) i być połączone z takimi elementami jak maszt antenowy. Jako element instalacji odgromowej mogą zostać wykorzystane rynny, balustrady z materiałów przewodzących prąd, przez które energia pioruna jest odprowadzana do ziemi. Łączą się one z instalacją odgromową. Niekiedy nawet pokrycie da-
chu może pełnić rolę zwodu – mowa tu o pokryciu z blachy, jeżeli zapewnia swobodny przepływ prądu do przewodów odprowadzających. Pod spodem naturalnego zwodu nie można stosować materiałów łatwopalnych. Grubość pokrycia nie może być mniejsza niż 0,5 mm. Jako zwody naturalne można również zastosować blachy powlekane (min. 0,5 mm grubości), gdy warstwa ochronna z PVC ma mniej niż 1 mm, a wykonana z asfaltu – mniej niż 0,5 mm. Następnym elementem są przewody odprowadzające, łączące właśnie zwody (sztuczne lub naturalne) z uziomem. Przewody te są również stalowym drutem o grubości 6 mm. Montuje się je najczęściej na zewnętrznej elewacji budynku – minimum 2 cm od ściany i przytwierdza do niej co 1,5 m. Jeżeli ściany budynku są niepalne, przewody odprowadzające można również ułożyć pod tynkiem lub wzdłuż rur spustowych odprowadzających wodę z rynien. W budynku z instalacją odgromową muszą być zamontowane co najmniej dwa przewody tego typu usytuowane po przekątnej w narożnikach dachu. Na wysokości 0,3–1,8 m od ziemi powinno być zamontowane złącze probiercze do sprawdzania oporności – sprawności uziemienia. Takie pomiary należy wykonywać przynajmniej raz w roku. Ostatnim elementem jest uziom – czyli element odpowiedzialny za sprowadzenie energii pioruna w grunt wokół domu. Uziom wykonywany jest z metalu umieszczonego w ziemi w odległości np. 1 m od linii ścian fundamentowych. Uziomem mogą być żelbetowe pręty w ziemi lub taśma metalowa zakopana na głębokości co najmniej 60 cm pod poziomem gruntu wokół całego budynku, w odległości 1 metra od fundamentów – tworząca opaskę ochronną wokół domu. Spotyka się również uziomy pionowe, których elementy znajdują się głęboko w ziemi, prostopadle do jej powierzchni.
Piorunochrony aktywne
Na rynku można nabyć piorunochrony aktywne, w których zamiast tradycyjnych zwodów pokrywających dach znajduje się maszt ze specjalną głowicą, jonizatorem lub materiałem promieniotwórczym. Maszt powinien wystawać min. 2 m ponad najwyższy punkt chronionego budynku. Pozostała część instalacji zbudowana jest w tradycyjny sposób, tzn. połączona z uziomami za pomocą przewodów odprowadzających. Zgodnie z opinią producentów, piorunochrony aktywne przyciągają wyładowania atmosferyczne, czemu służy potencjał elektryczny wytwarzany w głowicy. Zabezpiecza on okolicę przed niekontrolowanymi uderzeniami piorunów. Opracowanie: Joanna Szot