ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 77

π

ολύγυρος ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ Ε Κ Δ Ο Σ Η Λ Α Ο Γ ΡΑ Φ Ι Κ Ο Υ Ο Μ Ι Λ Ο Υ Π Ο Λ Υ Γ Υ Ρ Ο Υ Έτος 15ο - Τεύχος 77ο Μάιος - Ιούλιος 2014

πολύγυρος Περιεχόμενα:

Ηρωίδα Εθνομάρτυρας ή Αγία Νεομάρτυρας;, Νίκος Εμμ. Παπαοικονόμου …...............................…..3 Προεπαναστατικά ἔγγραφα τοῦ Πολυγύρου Β΄, Συνέσιος μοναχός …...................................................7 ΚΑΠΟΤΕ στον ΠΟΛΥΓΥΡΟ ...................................................................................................................10 Υποδιοικητές & Νομάρχες Χαλκιδικής (3ο μέρος), Γιάννης Δ. Κανατάς ………..........................……...…12 Η Θεία Σοφία Mανασσή-Ραμασώφ, Αναστασία Μανασσή - Βαλασάκη ...............................................18 Καλοκαιρινά στιγμιότυπα Πολυγύρου της δεκαετίας του ’20 και εντεύθεν, Επιμέλεια Γιάννη Δ. Κανατά …………….............................……….21 Ο Μάριος Σπηλιόπουλος Πρύτανης στην Α.Σ.Κ.Τ. Αθηνών ..................................................................24 Καλοκαίρι στη Χαλκιδική, Μαίρη Παντελιάδου …….............................................................…………….27 Καλοκαίρι στη Χαλκιδική, (Ζωγραφικός πίνακας του Πάνου Βερροιώτη), ΓιάννηςΚαραμίχος ……………….............................…….27 Πολυγυρινά ανάλεκτα (1) .....................................................................................................................31 Τα «αλάνια», οι «κλέφτες» και η… φεγγαράδα, Άγγελος Φιλώτα Μάντσιος …...................................35 ..Και ένα μπουκάλι ρακί ωσαύτως, Γιάννης Τσίκουλας …....................................................................40 Τα Κόκκινα Κουμπιά, Μαρία Μπουλάκη Λυπιρίδη …..........................................................................42 Στον Πολύγυρο της Τέχνης και του Πολιτισμού …………...................................................................…..46 Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως) …………...................................................……………..49 Ο ταχυδρόμος πέρασε… ……........................................................................................................………50 Τα νέα του Ομίλου ………...........................................................................................................………..52 Πένθη ………………........................................................................……...................................................54 Οι χορηγοί του περιοδικού ....................................................................................................................55

O ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ INTERNET www.ppoligiros.blogspot.com Περιοδική έκδοση Λαογραφικού Ομίλου Πολυγύρου Διανέμεται δωρεάν Συνδρομές προαιρετικές Επιστολές Επιταγές - Εμβάσματα: Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου

«για το περιοδικό ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ» Τ.Κ.: 63100 Πολύγυρος Εξώφυλλο-οπισθόφυλλο: Έργα του Πάνου Βερροιώτη

Κωδικός: 6084 Υπεύθυνος ύλης Επιμέλεια κειμένων: Γιάννης Δ. Κανατάς Φιλολογική επιμέλεια: Αθανάσιος Χριστιανός, Φιλόλογος Ιδιοκτήτης: Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου Εκδότης: Γιάννης Δ. Κανατάς Τηλ. / Φαξ: 6945-822836 /23710 21075 & 23713 50783 Ε-mail: ikanatas@yahoo.gr

2

Κρίνεται χρήσιμο να γνωρίζουν οι ενδιαφερόμενοι τα εξής: -Καλό θα είναι τα κειμενα να μην υπερβαίνουν τις 3-4 σελίδες του περιοδικού.

-Στα κείμενα που αποστέλλονται για δημοσίευση πρέπει απαραιτήτως να αναγράφεται η ιδιότητα του συντάκτη. Ο τελευταίας, εφόσον υπογράφει, έχει την ευθύνη των απόψεών του.

-Κείμενα, είτε δημοσιεύονται είτε όχι, δεν επιστρέφονται.

-Σε περίπτωση που η εργασία είναι γραμμένη σε υπολογιστή, καλό είναι να συνοδεύεται με το σχετικό cd, ή να αποστέλλεται με mail στο περιοδικό.

-Ο χρόνος δημοσίευσης ενός κειμένου, που έχει εγκριθεί, δεν προσδιορίζεται από την ημερομηνία κατάθεσής του στο Περιοδικό, αλλά από τη χρησιμότητά του, την επικαιρότητά του, τη δυνατότητα να ενταχθεί σε μια ενότητα κ.λπ.

-Τα κείμενα που δε φέρουν υπογραφή ή ψευδώνυμο είναι γραμμένα από τον εκδότη του περιοδικού.

πολύγυρος

Οι εν Ναούση Άγιοι Νεομάρτυρες. Κάτω δεξιά η Μαρία Καρατάσαινα.

Ηρωίδα Εθνομάρτυρας ή Αγία Νεομάρτυρας; Νίκος Εμμ. Παπαοικονόμου

Πριν από μερικούς μήνες σε μια συζήτηση που είχαμε με τον υπεύθυνο του περιοδικού «Πολύγυρος» μου ανέφερε την επιθυμία του να δημοσιεύσει τη λεγόμενη «διήγηση της Πολυγυρινής», που αφορούσε στα γεγονότα που διαδραματίστηκαν το 1821 στη Χαλκιδική και που μέχρι σήμερα δεν δημοσιεύθηκε ποτέ ολόκληρη. Το πρωτότυπο κείμενο, γραμμένο στα γαλλικά, αποτελούσε απόσπασμα από το βιβλίο «Les femmes Grecques aux dames Francaises». Το συγκεκριμένο βιβλίο εκδόθηκε για πρώτη φορά στο Παρίσι το 1826, ενώ μια δεύτερη επανέκδοση πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες το 1827. Στα ελληνικά η συγκεκριμένη ιστορική μαρτυρία είχε δημοσιευτεί για πρώτη φορά αποσπασματικά στο περιοδικό Ταχυδρόμος, τ. 728, 20/3/1968, χωρίς ωστόσο να τηρηθεί η ακριβής μετάφραση, ενώ, όπως παρατηρήθηκε αργότερα, για αδιευκρίνιστους λόγους, παραλείπονταν σημαντικά αποσπάσματα. Σκεφτήκαμε τότε να βρούμε το πρωτότυπο βιβλίο και να επιχειρήσουμε μια νέα ολοκληρωμένη μετάφραση χωρίς να παραλείπεται τίποτε. Πράγματι το βιβλίο εντοπίστηκε στο διαδίκτυο και η καθηγήτρια γαλλικών Ευαγγελία Ασβεστά ανέλαβε το επίπονο έργο της ακριβούς μετάφρασης. Όταν πήρα στα χέρια μου το τελευταίο τεύχος του «Πολυγύρου» και διάβασα το άρθρο του Γιάννη Κανατά «Η αφήγηση μιας Πολυγυρινής που έζησε τα γεγονότα του 1821», συγκλονίστηκα. Αναρωτήθηκα, αν διαβάζω μια απλή ιστορική διήγηση ή ένα συναξάρι κάποιας αγίας των πρώτων αιώνων του χριστιανισμού. Πώς πέρασε άραγε απαρατήρητη τόσα χρόνια από την τοπική κοινωνία και την εκκλησία ένα τέτοιο συγκλονιστικό τεκμήριο; Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο μοναχός Συνέσιος Γενατάς στο βιβλίο του «Νερό από τις έξι βρύσες», …Η παραπάνω διήγηση δεν αφήνει καμιά αμφιβολία για το ότι έχουμε και μία τουλάχιστον νεομάρτυρα από τον Πολύγυρο της οποίας το μαρτύριο δεν είναι μικρότερο από αυτό της αγ. Ακυλίνας στο Ζαγκλιβέρι (1764), της αγ. Κυράννας στην Θεσσαλονίκη (1751) ή της αγ. Χρυσής στα Μογλενά (1795). Μια αγία της οποίας το όνομα δεν διασώθηκε και δεν τιμάται (γιατί άραγε?) από μας με εκκλησιαστική ακολουθία, με εικόνα και με ναό…

3

πολύγυρος Η διήγηση της τραγικής Πολυγυρινής μάνας, αν και φαινόταν επιτηδευμένη και δουλεμένη από κάποιον λόγιο που ασφαλώς γνώριζε τα γεγονότα της εποχής, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει τα φιλελληνικά αισθήματα των Γάλλων, δεν άφηνε σχεδόν καμιά αμφιβολία πως ήταν αληθινή, πάντα με όλες τις επιφυλάξεις που πρέπει να διατηρεί κανείς, όταν στηρίζεται σε μια μόνο ιστορική μαρτυρία. Αμέσως πέρασε η σκέψη πως αυτή τη φορά η συγκεκριμένη ιστορία δεν θα έπρεπε να ξεπεραστεί ξανά χωρίς ενδελεχή έρευνα, καθώς σε περίπτωση που είχαμε να κάνουμε όντως με μια Αγία νεομάρτυρα της Εκκλησίας, τότε η ευθύνη μας απέναντι στο πρόσωπό της όχι μόνο ως ερευνητών της τοπικής ιστορίας αλλά και ως Ορθοδόξων χριστιανών, όσο και αν αυτό ακούγεται κάπως υπερβολικό, ήταν μεγάλη. Αμέσως επισκεφθήκαμε τον μητροπολίτη Κασσανδρείας κ. Νικόδημο και του θέσαμε υπόψη την όλη ιστορία με το ερώτημα, αν θα έπρεπε να επιληφθεί του θέματος η τοπική εκκλησία. Ο μητροπολίτης έδειξε ενδιαφέρον και μας παρέπεμψε στον ομότιμο καθηγητή της Θεολογικής σχολής Θεσσαλονίκης Απόστολο Γλαβίνα, ο οποίος έχει ασχοληθεί εμπεριστατωμένα με το θέμα των γυναικών νεομαρτύρων και θα μπορούσε να μας καθοδηγήσει επιστημονικά, αφού εξέταζε και αυτός την μαρτυρία της Πολυγυρινής γριάς και την περιγραφή του μαρτυρίου της κόρης της. Πράγματι ήρθαμε σε επαφή με τον κύριο Γλαβίνα, ο οποίος, αφού διάβασε τη διήγηση τόσο από τη μετάφραση όσο και από το πρωτότυπο γαλλικό βιβλίο, ενθουσιάστηκε και χωρίς καμιά αμφιβολία δήλωσε πως πέρα από κάποια επεξεργασία που αναμφισβήτητα είχε δεχθεί το κείμενο, όσον αφορά στα γενικότερα γεγονότα της επανάστασης του 1821 στη Χαλκιδική, ο πυρήνας της διήγησης πρέπει να είναι αληθινός. Έχουμε να κάνουμε με μια κραυγαλέα περίπτωση μιας γυναίκας νεομάρτυρος, της οποίας βέβαια αγνοούμε το όνομα. ωστόσο το μαρτύριό της θα έπρεπε να γίνει γνωστό τόσο στους συμπατριώτες της Πολυγυρινούς, όσο και ευρύτερα. Παράλληλα ζητήσαμε και μια δεύτερη επιστημονική γνώμη απευθυνόμενοι αυτή τη φορά στον αναπληρωτή καθηγητή της Θεολογικής σχολής Θεσσαλονίκης Παναγιώτη Υφαντή, ο οποίος ήταν μέλος της επιτροπής γνωμοδότησης για την αγιοποίηση των νεομαρτύρων της Νάουσας. Δεν πρέπει να λησμονούμε πως η Πολυγυρινή μάνα στη διήγησή της περιγράφει εκτός από το μαρτύριο της κόρης της και τα βασανιστήρια των Ναουσαίων γυναικών νεομαρτύρων οι οποίες είχαν μεταφερθεί αιχμάλω-

4

Η νεομάρτυς Μαρία Καρατάσαινα.

πολύγυρος τες στη Θεσσαλονίκη μετά την καταστροφή της Νάουσας τον Απρίλιο του 1822. Μεταξύ δε των γυναικών αυτών ήταν και η σύζυγος του οπλαρχηγού Αναστασίου Καρατάσου Μαρία. Ο κύριος Υφαντής δήλωσε πως γνώριζε τη διήγηση, αφού είχε ήδη χρησιμοποιηθεί από την Ιερά Μητρόπολη Βεροίας και Ναούσης στον φάκελο για την αγιοποίηση των Ναουσαίων ως αποδεικτικό στοιχείο, μάλιστα πρέπει να συμπληρώσουμε πως αποτέλεσε το κυριότερο στοιχείο για την τεκμηρίωση της αγιοποίησης της Μαρίας Καρατάσου. Έπειτα από τη διαβεβαίωση των καθηγητών του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για την ύπαρξη μιας νεομάρτυρος από τον Πολύγυρο εξετάσαμε περεταίρω την ακρίβεια των ιστορικών διηγήσεων, προκειμένου να στοιχειοθετήσουμε όσο το δυνατό την ιστορική ορθότητα της μαρτυρίας της Πολυγυρινής. Καταρχήν δημιουργήθηκε το ερώτημα, πώς έφτασε η συγκεκριμένη διήγηση μαζί με άλλες στο σημείο να αποτελέσει αντικείμενο φιλελληνικής πολιτικής από έναν ξένο ανώνυμο συγγραφέα. Ο μόνος Γάλλος που ασχολήθηκε πολύ νωρίς με την καταγραφή των γεγονότων της επανάστασης του 1821 στη Μακεδονία ήταν ο περιηγητής Πουκεβίλ (François Pouqueville, 1770-1838). Πράγματι παρατηρήθηκε πως το πρώτο κομμάτι της διήγησης, που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του ανώνυμου συγγραφέα «Les femmes Grecques aux dames Francaises» και αφορά στην περιγραφή της πρώτης φάσης του ξεσηκωμού της Χαλκιδικής, είναι σχεδόν αυτούσιο με αποσπάσματα από το βιβλίο του Πουκεβίλ «Histoire de la régéneration de la Grèce: depui 1740 jusqu’au 1824» τόμος 3ος, Παρίσι 1824, σ.57-65. Οπότε συμπεραίνουμε ότι ο ανώνυμος συγγραφέας του βιβλίου «Les femmes Grecques aux dames Francaises» είναι κατά πάσα πιθανότητα ο Πουκεβίλ. Είναι γνωστό άλλωστε ότι κατά τη διάρκεια της Επανάστασης ο Γάλλος φιλέλληνας είχε τακτική αλληλογραφία με τον πρόξενο της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη Botu, ο οποίος έζησε τα τραγικά γεγονότα τόσο του 1821 όσο και του 1822 στη Θεσσαλονίκη. Πολλές φορές ο επίσης φιλέλληνας πρόξενος προσπάθησε και πολλές φορές το κατάφερε να σώσει από τα χέρια των Οθωμανών αιχμάλωτα γυναικόπαιδα της Χαλκιδικής και της Νάουσας. Δεν αποκλείεται λοιπόν πρώτος δέκτης της διήγησης της Πολυγυρινής να ήταν ο Botu ο οποίος με τη σειρά του ενημέρωσε τον Πουκεβίλ.

Αγία Ακυλίνα η Ζαγκλιβερινή.

5

πολύγυρος Μια άλλη ένδειξη για την ορθότητα της διήγησης είναι το σημείο, όπου η Πολυγυρινή γυναίκα περιγράφει την αιχμαλωσία της κατά την κατάληψη της Κασσάνδρας από τους Οθωμανούς, «Έλενα…η δυστυχής μητέρα σου δεν υπήρξε μάρτυρας αυτού του εγκλήματος ένας βάρβαρος την είχε ήδη δέσει με αλυσίδες και την είχε σύρει σε ένα καράβι μαζί με άλλες γυναίκες που προορίζονταν για εξωμοσία». Ο ίδιος ο σφαγέας της Χαλκιδικής Αμπού Λουμπούτ πασάς σε μια αναφορά του προς τον μουτεσελίμη της Θεσσαλονίκης αναφέρει στις 14 Νοεμβρίου του 1821 μεταξύ άλλων τα εξής «…εξακόσιαι δε περίπου γυναίκες και άνδρες εξανδραποδισθέντες εδέθησαν με αλύσεις». Τα συγκεκριμένα γεγονότα επιβεβαιώνονται και από άλλες μαρτυρίες κυρίως από ξένες πηγές της εποχής. Με λίγα λόγια φαίνεται ότι ο Πολύγυρος έχει μια δικιά του Αγία νεομάρτυρα, με όλες τις επιφυλάξεις που πρέπει πάντοτε να διατηρούμε έως τη στιγμή που θα εντοπιστούν και άλλα στοιχεία για το πρόσωπό της, εφόσον και η έρευνα βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. Παράλληλα πρέπει να υπογραμμίσουμε το γεγονός πως ο Πουκεβίλ εκτός της συγκεκριμένης διηγήσεως, που διέσωσε, μας παρέδωσε την καταγραφή του μαρτυρίου του αγίου νεομάρτυρος Γεωργίου των Ιωαννίνων, του αγίου ιερομάρτυρα Δημητρίου της Σαμαρίνας, των αγίων αυταδέλφων παιδιών από την Πάτρα Χριστοδούλου και Αναστασίας, των νεομαρτύρων της Νάουσας και πολλών ακόμα, όλων αναγνωρισμένων επίσημα με συνοδικές πράξεις από την Εκκλησία. Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στο βιβλίο του «Νέον Μαρτυρολόγιον» αναφέρει τα εξής για τους νεομάρτυρες: «Ειδέ και ερωτά τινάς δια ποία αίτια ευδόκησεν ο Θεός να γίνονται ούτοι οι νέοι μάρτυρες εις τους τωρινούς καιρούς; Αποκρίνομαι ότι δια πέντε τινά α) δια να είναι ανακαινισμός όλης της Ορθοδόξου πίστεως β) δια να μένουν αναπολόγητοι την ημέρα της Κρίσεως οι αλλόπιστοι γ) δια να είναι δόξα μεν και καύχημα της Ανατολικής Εκκλησίας, έλεγχος δε και καταισχύνη των ετεροδόξων δ) δια να είναι παράδειγμα υπομονής εις όλους τους Ορθοδόξους χριστιανούς ε) δια να είναι θάρρος και παρακίνησις εις το να μιμηθούν δια του έργου το μαρτυρικόν τους τέλος…». Ελπίζουμε ότι αυτή τη φορά το μαρτύριο της Πολυγυρινής νεομάρτυρος δεν θα τύχει της απαξίωσης από τους συμπατριώτες της. Όσο για το γεγονός της έλλειψης του ονόματός της ας αναλογιστούμε και άλλες αντίστοιχες περιπτώσεις, κατά τις οποίες αγνοούσαμε τα ονόματα των μαρτύρων, όπως των αγίων Ραφαήλ, Νικολάου, Ειρήνης, Ολυμπίας Λέσβου και Εφραίμ της Νέας Μάκρης, οι οποίοι μόνοι τους αποκάλυψαν τα ονόματά τους, του αγίου Βάρβαρου, του αγίου Ευδόκιμου της Βατοπεδίου, της αγίας Κόρης στη Βροντού Πιερίας, των οποίων αγνοούμε τα πραγματικά ονόματα και τόσων άλλων περιπτώσεων. Άλλωστε, αν για παράδειγμα δεν είχε σωθεί το όνομα του αγίου Δημητρίου ή του αγίου Γεωργίου, αυτό σημαίνει πως δεν θα έπρεπε να τους τιμούμε; Θα μπορούσε βέβαια κάποιος να πει τι χρειαζόμαστε άλλον έναν ανώνυμο άγιο, υπάρχουν χιλιάδες. Οι άγιοι δεν έχουν ανάγκη την απόδοση τιμής από εμάς στο πρόσωπό τους, αυτοί απολαμβάνουν τους καρπούς του μαρτυρίου τους στη Βασιλεία του Θεού. Αντίθετα εμείς οι σύγχρονοι άνθρωποι βουτηγμένοι στα καθημερινά προβλήματα έχουμε ανάγκη της μεσιτείας τους, ιδιαίτερα δε, αν γνωρίζουμε πως έχουμε ένα συμπατριώτη μας στον ουρανό, αυτό το γεγονός μας ισχυροποιεί στο αίτημά μας για άνωθεν βοήθεια. Η διήγηση της Πολυγυρινής, όπως προαναφέρθηκε, έχει ήδη χρησιμοποιηθεί από την Ιερά Μητρόπολη Βεροίας και Ναούσης για την σύνταξη του φακέλου αγιοποίησης της Μαρίας Καρατάσου, η οποία στάλθηκε και εγκρίθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. γιατί να μην συμβαίνει το ίδιο και στην περίπτωση της Πολυγυρινής νεομάρτυρος; Το θέμα πιστεύουμε πως θα πρέπει να εξεταστεί με ιδιαίτερη προσοχή και σοβαρότητα.

6

πολύγυρος Προεπαναστατικά ἔγγραφα τοῦ Πολυγύρου Β΄

Συνέσιος μοναχός Ἱ. Μ. Ὁσίου Ἀρσενίου Βατοπαίδι Χαλκιδικῆς

Προχωρώντας σταδιακά στή δημοσίευση κατά χρονολογική σειρά τοῦ εὑ­ρεθέντος τόν Ἰανουάριο τοῦ 2011 «Μητρώου τοῦ Παπαγιαννάκη»1 δίνουμε τά παρακάτω δύο μικρά κείμενα μεταγεγραμμένα μέ διόρθωση καί στίξη καί σχολιάζοντας τό κατά δύναμιν τά ὀνόματα προσώπων καί τόπων, πού ἀναφέρονται σ΄ αὐτά. (α) Διά τῆς παρούσης ὁμολογίας καί καθολικῆς ἀποδείξεως γράφω καί ὁμο­λογῶ ἐγώ ὁ Γεώργιος μέ τήν Πόζια2 καί τήν Γερακίνα πώς ἐπουλήσαμε (σ)τόν παπα-Γιωργάκη3, τοῦ παπα-Ἰωάννη4 τόν υἱόν, τόν τόπον εἰς τήν δέσιν5 διά ἄσπρα 1506 ἤγουν χίλια πεντακόσια ἑξήντα6 καί τόν ἐπουλήσαμε τέλεια ξε­πούληση καί κανείς τάβι νιζά7 νά μήν ἔχει καί εἶναι συνορίτες ἀπό πάνω ὁ Χριστόδουλος, ἀπό πέρα ὁ Γιωβάννης, ἀπό κάτω ἡ στράτα8, ἀπό πέρα ὁ λάκ­κος9 καί διά τό βέβαιον τῆς ἀληθείας ἔδωσα τήν ὁμολογίαν μας κατέμπροσθεν τῶν μαρτύρων τῶν ὑποκάτωθεν γεγραμμένων καί ἐδόθη εἰς τάς χεῖρας τοῦ παπα-Γιωργάκη ἐν μηνί Ἰανουαρίῳ 29 ἐπί ἔτος Χριστοῦ 1757 μάρτυρες

Ἀργύρος Νικόλας Γιωργάκη

τοῦ Γιωργάκη τοῦ Γιωργάκη Συρόπλε10 ὁ καί γράψας Γιώρ(γ)ης τοῦ Γιώργη ὁ υἱός ὀπισθογράφηση11: ὁμολογία τῆς Πόζιας (β) † Διά τῆς παρούσης καί καθολικῆς ἀποδείξεως γράφω καί ὁμολογῶ ἐγώ ὁ Θανάσης, τοῦ Παύλου ὁ υἱός, τό πώς ἐπούλησα τόπον εἰς τό πατηρόσπιτο12 ἀπό τήν στράτα13 ἕως τήν βερικοκιά καί τόν ἐπούλησα (σ)τόν παπα-Γιωργάκη τέλεια ξεπούληση διά ἄσπρα 1320 καί τόν ἐπούλησα τέλεια ξεπούληση καί κανείς τάβι νιζά14 νά μήν ἔχει, καί πουλήσαμε καί τήν σκεπαστή ὑπό τό πατηρόσπιτο ἐμεῖς τά τέσσερα ἀδέλφια ὁ Θόδωρος καί

7

πολύγυρος Κώνστας καί Ἀργύρος καί ὁ Θανάσης δι΄ ἄσπρα 600 καί κανείς τάβι νιζά15 νά μήν ἔχει νά κάμει, καί διά τό βέβαιον τῆς ἀληθείας ἐδώσαμεν τήν ὁμολογίαν εἰς τάς χεῖρας τοῦ παπα-Γιωργάκη κατέμπροσθεν τῶν μαρτύρων, τῶν κάτωθεν γεγραμμένων ἐν ἔτει 1763 ἐν μηνί Σεπτεμβρίῳ 28 καί ἐγώ ὁ παπα-Μιχάλης16 μαρτυρῶ τά ἄνωθεν Πέτρος Σαρῆς17 μαρτυρῶ τά ἄνωθεν ὀπισθογράφηση18: ὁμολογία (δυσανάγνωστη λέξη ἤ φράση) Θανάση, τοῦ γερο-Παύλου τόν υἱόν Συμπεράσματα Μετά τίς παραπάνω σημειώσεις καί ἔχοντας πάντα τή δέουσα ἐπιφυλα­ κτικότητα γιά τό σχολιασμό ὀνομάτων καί τοπωνυμίων, ἀπό τά ὁποῖα μᾶς χωρίζουν τρεῖς περίπου αἰῶνες, καταλήγουμε στή διαπίστωση ὅτι τά δύο κεί­μενα, πού ἐξετάζουμε, ἀνήκουν σέ μιά κατηγορία ὁμοίων τους ἐγγράφων, μέ τά ὁποῖα κατοχυρώνεται ἡ κτηματική περιουσία τῆς οἰκογένειας Παπαγιαννά­κη. Τά ἔγγραφα αὐτά διασώθηκαν ἀπό τή μεγάλη πυρκαγιά, πού ἀκολούθησε τήν ἀτυχῆ ἐθνική ἐπανάσταση τοῦ 1821 καί ἀποτέφρωσε τό σύνολο τῶν οἰκιῶν τοῦ Πολυγύρου, ἐπειδή οἱ κάτοχοί τους εἶχαν τή σωστική πρόνοια νά τά πά­ρουν μαζί τους στόν τόπο τῆς ἀναγκαστικῆς προσωρινῆς τους ἐξορίας, εἴτε στή χερσόνησο τοῦ Ἄθω εἴτε στίς Βόρειες Σποράδες εἴτε στήν Παλαιά Ἑλλάδα. Καθώς ἐπέστρεψαν οἱ ἐκπατρισμένοι στόν τόπο τους, τά ἐν λόγῳ ἔγγραφα ἦταν τά κύρια ἀποδεικτικά τῆς ἀκίνητης περιουσίας τους. Γιά τό λόγο αὐτό φυλάχθηκαν ἔκτοτε μέ περισσή ἀσφάλεια καί ἐπιμέλεια καί ἔφθασαν ὥς τίς ἡμέρες μας, χωρίς τήν παραμικρή διάβρωση ἀπό ζωύφια καί τρωκτικά, γιά νά ἀποτελοῦν μοναδικά γραπτά μνημεῖα τῆς προεπαναστατικῆς περιόδου τοῦ Πολυγύρου.

1. Βλ. Πολύγυρος, τ. 68, Μάρτιος-Ἀπρίλιος 2012, σσ. 6-7.

2. Πόζια (ἤ Μπόζια): σπάνιο γυναικεῖο βαπτιστικό ὄνομα, προερχόμενο ἀπό τή ρωσική γλῶσσα, бог. Κατά τόν κ. Ἰωακείμ Παπάγγελο τό ὄνομα Μπόζια θά μποροῦσε νά μεταφρασθεῖ ὡς Θεοπούλα.

3. Παπα-Γιωργάκη: γιός τοῦ πρώτου παπα-Γιαννάκη καί πατέρας τῶν παπα-Γιαννάκη (τοῦ β’, γεννήθηκε στά 1752), Γερασίμου ἱερομονάχου Χιλανδαρινοῦ καί Ἀθανασίου(;), σύμφωνα μέ τή μελέτη τοῦ Ἰωακείμ Παπαγγέλου «Περί παπα-Γεωργάκη καί παπα-Γιαννάκη, ὀλίγα (β’ γρα­ φή)», Πολύγυρος, τ. 61, Ἰανουάριος-Φεβρουάριος 2011, σσ. 15-18. Ἐκεῖ δημοσιεύεται ἐπιστολή τῶν παπα-Γιαννάκη καί ἱερομονάχου Γερασίμου πρός τόν πατέρα τους παπα-Γεωργάκη, τόν ὁποῖον προσφωνοῦν ἐν ἱερεῦσιν αἰδεσιμώτατον καί λίαν φιλοστοργώτατον πατέρα.

4. Παπα-Ἰωάννη: ὁ πρῶτος Ἰωάννης πού ἐντοπίζεται στήν οἰκογένεια Πα­παγιαννά­κη καί ἔδωσε τό ὄνομά του σ΄ αὐτήν ὡς ἐπίθετο. Μνημονεύε­ ται καί σέ ἔγγραφο τοῦ 1727 (βλ. Πολύγυρος, τ. 68, Μάρτιος-Ἀπρίλιος 2012, σσ. 6-10). Ἐγγονός του ὁ Παπαγιαννάκης, πατέρας τῶν Κύρκου, Ἰωάννη, Μαυρουδῆ, Συργιάννως καί ἕξι ἄλλων παιδιῶν. Δισέγγονός του ὁ προαναφερθείς Ἰωάννης, ἀδελφός τοῦ Κύρκου, γνωστός ὡς Ἰωάννης Λογοθέτης (βλ. Πολύγυρος, τ.74, Ἰούλιος-Σεπτέμβριος 2013 σσ.7-10). Τρισέγγονός του ὁ Ἰωάννης, γιός τοῦ Κύρκου, ἕνα ἀπό τά θύματα τῆς σφαγῆς τῶν Πολυγυρινῶν προκρίτων ἀπό τούς Τούρκους στό Λιβάδι, στή θέση Ἀσπροβόλα, στίς 22 Ἀπριλίου 1854, κατά τήν ἀτυχῆ β’ ἐπα­νάσταση τῆς Χαλκιδι­κῆς. Πρόσφατα ἐντοπίστηκε σέ οἰκία τοῦ Πολυγύ­ρου μικρή (ὅσο ἡ διάμετρος τοῦ 1 λεπτοῦ τοῦ εὐρώ) μεταλλική σφραγί­δα, φέρουσα τό ὄνομα Παπαγιαννάκις καί χρονολογία 1756 ἤ 1751. Πρόκειται ἀσφαλῶς γιά τήν ἱερατική σφραγίδα τοῦ ἱερέα Ἰωάννη, τήν ὁποία ἔθετε μαζί μέ τήν ὑπογραφή του στά ἔγγραφα τῶν διαφόρων ἱεροπραξιῶν (γάμοι, βαπτίσεις κ.ἄ.). Βλ. σχετική φωτογραφία.

5. Δέση: τό φράγμα, δηλαδή ἡ συγκέντρωση καί ἀποθήκευση ρέοντος ὕ­δατος σέ στέρνα, προκειμένου νά χρησιμοποιηθεῖ γιά πότισμα κήπων ἤ χωραφιῶν ἤ γιά τήν κίνηση τῆς φτερωτῆς τοῦ νερόμυλου. Μέ τό δεδομέ­νο 8

«...Οδός 17ης Μαΐου 1821...».

πολύγυρος ὅτι ἡ ἀρχική κοιτίδα τῆς οἰκογένειας Παπαγιαννάκη βρίσκεται γύρω ἀπό τή βρύση τοῦ Κουροῦ, μποροῦμε νά ὑποθέσουμε ὅτι ἡ δέση, γιά τήν ὁποία ἐδῶ ὁ λόγος, συγκέντρωνε τό νερό αὐτῆς τῆς βρύσης εἴτε γιά τό πότισμα κάποιου κήπου εἴτε γιά τόν πλησιέστερο νερό­μυλο.

6. Ἀριθμητικῶς τό ποσόν ἀναγράφεται 1506, ὁλογράφως ὅμως χίλια πεν­τακόσια ἑξήντα. Τό πιθανότερο σωστό φαίνεται τό ὁλογράφως σημειού­ μενο.

7. Τάβι νιζά <(τουρκ.) tav-i niza: νά μήν ἔχει, νά μήν ἐγείρει ἀμφισβήτηση.

8. Ἀκολουθώντας τό σκεπτικό τῆς ὑποσημειώσεως 3, θεωροῦμε ὅτι ἡ ἀνα­φερόμενη στράτα δέν εἶναι ἄλλη ἀπό τήν κεντρική ὁδό τοῦ πρώτου οἰκι­σ τικοῦ πυρήνα τοῦ Πολυγύρου, δηλαδή ἡ σημερινή ὁδός 17ης Μαΐου 1821, ἑκατέρωθεν τῆς ὁποίας ἐξελισσόταν ὅλη ἡ πολιτιστική καί ἐμπορική κίνηση τῆς ἐποχῆς ἐκείνης. Στήν ἴδια ὁδό ἡ ἐκκλησία ἀλλά καί τό κονάκι τοῦ Τούρκου διοικητῆ τοῦ Πολυγύρου.

9. Ὁ πλησιέστερος λάκκος στό χῶρο, πού ἐξετάζουμε καί πού ὑπῆρχε ἀ­διαμόρ­φωτος μέχρι καί τίς ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ 1970, εἶναι τό ρέμα πού ἀρχίζει νά σχηματίζεται ἀνάμεσα στά σπίτια τοῦ Συμεωνίδη καί τήν παλιά Ἠλεκτρική· κατε­βαίνει πρός τό ξυλουργεῖο τοῦ Τάσιου, περνάει τ΄ς Κούκλας τού Μπ΄γιάδ΄, συνεχί­ζει ἔχοντας στά ἀριστερά του τά Λιοντάθ΄κα, Πιπερκάθ΄κα καί Γαρουφ΄λλάθ΄κα σπίτια καί ἑνώνεται μέ τό ρέμα, πού κατεβαίνει ἀπ΄ τοῦ Ἅι-Γιώρ΄ τού Mπ΄γιάδ΄(παλαιά σφαγεῖα) πιό πάνω ἀπό τό ἐξωκκλήσι τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου, στόν παλαιό μύλο τοῦ Παραδείση. Στή συνέχεια τό κοινό ρέμα ἑνώνεται μέ τό ἄλλο πού κατεβαίνει ἀπό τή Μπ΄γιάδα καί τό Μπ΄γιαδούδ΄. Προχωροῦν καί ἑνώ­νονται μέ τό λάκκο τοῦ Ἁγίου Βλασίου, ἐνῶ παρακάτω, ἀπέναντι ἀπό τό ἐξωκκλή­σι τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς, στοῦ Σίδηρ᾽τό Μύλο, συναντοῦν καί τῆς Παναγίας τό Λάκκο. Ὅλα αὐτά ἑνωμένα τρέχουν πρός τό Βαβδινό Λάκκο καί χύνονται σ΄ αὐτόν μετά τήν Καμαρούδα, πιό πάνω ἀπό τό Γιαν΄σιάτ΄κου (Διονυσιάτικο Μετόχι) στά Μαριαννά.

10. Πρόκειται γιά τό ὄνομα Συρόπουλος στήν κλητική; 11. Ἡ ὀπισθογράφηση εἶναι διαφορετικοῦ γραφικοῦ χαρακτήρα ἀπό αὐτόν τοῦ ἐγγράφου. Σημειώνεται ἐδῶ, ὅπως καί στό ἤδη δημοσιευμένο ἔγγραφο τοῦ 1727 (βλ. Πολύγυρος, τ. 68, Μάρτιος-Ἀπρίλιος 2012, σσ.

6-10) μιά ἀριθμητική πράξη ἀφαίρεσης 1911-1751=160. Πιθανόν τό ἔτος 1911 ἔγινε ἡ καταγραφή καί ἀρχειοθέτηση τοῦ ἐγγράφου αὐτοῦ ἀπό τόν τότε κάτοχο τοῦ «Μητρώου τοῦ Παπαγιαννάκη», ὁ ὁποῖος ὅμως ἐξέλαβε ἐσφαλμένα τό 1757 ὡς 1751.

12. Πατηρόσπιτο(τό) < πατητηρόσπιτο: ὁ ληνός, ὁ χῶρος, ὅπου «πατοῦν» τά σταφύλια.

13. Βλ. σημείωση 8.

14. & 15. Βλ. σημείωση 7.

16. Παπα-Μιχάλης: κάποιος ἀπό τούς συνεφημερίους τοῦ παπαΓιωργάκη. Σέ ἔγγραφο τῆς μονῆς Χιλανδαρίου τοῦ 1767 μνημονεύεται ὁ Κώστας τοῦ παπα-Μιχάλη (βλ. Ἰωακείμ Παπαγγέλου, «Προεπαναστατική προσωπο­γραφία τοῦ Πολυγύρου», Πολύγυρος, ὁ τόπος καί οἱ ἄνθρωποι, Πολύγυρος 2010, σ. 26).

17. Σαρῆς: παλαιά πολυγυρινή οἰκογένεια, πού ἐξέλιπε. Ἔμεινε ὅμως τό ἐπίθετό της στήν τοποθεσία Σαρῆ Ντούμπα, στήν περιοχή τῆς Ἁλατόστρα­ τας (βλ. Νερό ἀπό τίς Ἕξι Βρύσες, σ. 128). Ἡ λέξη εἶναι τουρκικῆς προε­ λεύσεως (sari) καί σημαίνει τόν ξανθό, τόν κίτρινο καί κάποτε τό χλωμό. Ἐπέζησε ὡς πρῶτο συνθετικό σέ σημερινά ἐπίθετα οἰκογενειῶν, π.χ. Σαρηγιάννης, Σαρησάββας κ.ἄ.

18. Καί ἐδῶ ἡ ὀπισθογράφηση φέρει διαφορετικό γραφικό χαρακτήρα ἀπό αὐτόν τοῦ ἐγγράφου. Ὑπάρχει καί μιά δυσανάγνωστη λέξη ἤ φράση ἀνά­μεσα στίς λέξεις ὁμολογία καί Θανάση, τῆς ὁποίας ὅμως ἡ μή ἀνάγνωση δέν δημιουργεῖ πρόβλημα στήν κατανόηση. Ἀριθμητική πράξη ἀφαίρεσης δέν ὑπάρχει ἐδῶ, ὅπως στήν ὀπισθογράφηση τοῦ προηγούμενου ἐγγράφου.

9

πολύγυρος

ΚΑΠΟΤΕ στον ΠΟΛΥΓΥΡΟ

Επιλογή ειδήσεων, τοπικών νέων, σχολίων, λογοτεχνικών κειμένων, στίχων, ευτράπελων και άλλων τινών, από τις σελίδες της εβδομαδιαίας εφημερίδας του Πολυγύρου «Φωνή της Χαλκιδικής» (1930-1977), αλλά και άλλων εφημερίδων τοπικής ή πανελλήνιας κυκλοφορίας. Την επιμέλεια της στήλης εξακολουθούν να έχουν οι: Γιάννης Δ. Κανατάς, υπεύθυνος του περιοδικού και ο Χρίστος Ν. Γεροχρίστος, ιδιοκτήτης του αρχείου της εφημερίδας «Φωνή της Χαλκιδικής». Σημαντική είναι και η συνδρομή των Γιάννη Δ. Σαράφη από τον Άγ. Πρόδρομο και Βασίλη Πλάτανου από την Ελασσόνα με τη διάθεση των αρχείων τους. Επομένως αυτοδίκαια θεωρούνται τακτικοί συνεργάτες και συνυπεύθυνοι της στήλης αυτής.

Αθαν. Γεροχρήστος.

ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 17 Ιουλίου 1935: ΜΠΥΡΑ ΤΟΥ ΠΑΓΟΥ Το παρά την Κεντρικήν πλατείαν Καφεζυθοπωλείον του ΚΟΣΜΑ ΣΧΟΙΝΑ σερβίρει από σήμερον εις την εκλεκτήν του πελατείαν ΜΠΥΡΑ ΤΟΥ ΠΑΓΟΥ εις φιάλας και μπαλονάκια, με εκλεκτούς μεζέδες.

19 Ιουλίου 1936: Στο εξωκκλήσι της ΑΓΙΑΣ ΜΑΓΔΑΛΙΝΗΣ η ετήσια μεγάλη πανήγυρις. Καφενεία περιποιητικά, μουσική ποικίλη, γλέντι τρικούβερτο, χορός … κατά βούλησιν. Μην αργείστε να πάτε γιατί θα χάσετε.

24 Μαΐου 1936: Η ΟΡΓΑΝΩΣΙΣ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ Την παρελθούσαν Κυριακήν εγένετο η προαναγγελθείσα συνεδρίασις των επαγγελματιών της πόλεώς μας, προς εκλογήν προεδρείου της Ενώσεώς των. Κατά την συνερδίασιν τούτων εξελέγησαν οι κάτωθι: Πρόεδρος Ν. Τσακνής, Αντιπρόεδρος Γ. Κουγιώνης, Ταμίας Ι. Κατερτζής, Σύμβουλοι Ι.Α. Κότσιανος, Αντ. Μουταφτσής και Δημ. Σταμνόπουλος.

Χρήστος Δούκας του Δούκα (1870-1957) με τη σύζυγό του Ζαφείρω (1890-1978).

10

πολύγυρος 14 Ιουνίου 1953: ΤΑ ΣΥΡΜΑΤΟΠΛΕΓΜΑΤΑ Αυτά τα συρματοπλέγματα που περιζώνουν όλην σχεδόν την πόλιν μας και δυσχεραίνουν την διάβασιν και αποτελούν κίνδυνον ιδίως δια τα μικρά παιδιά είναι ακατανόητον διατί δεν αφαιρούνται από τους αρμοδίους. Ενώ κανένα δεν δύνανται να εξυπηρετήσουν σκοπόν, αποτελούν πλην άλλων μαζί με τα ερειπωθέντα φυλάκια και μίαν ασχημίαν, η οποία πρέπει να λείψει τώρα που θ’ αρχίσουν να έρχονται και οι παραθερισταί.

8 Αυγούστου 1954: Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ κ. ΠΑΡΑΛΗΣ Χθες διήλθεν εκ της πόλεώς μας μεταβαίνων εις Ν. Μαρμαράν ο γνωστός συμπατριώτης μας, εκλεκτός ζωγράφος κ. Γεώργιος Παραλής, ένθα θα παραμείνει επί μήνα. Ο κ. Παραλής επισκεφθείς τα γραφεία μας και ερωτηθείς εάν θα εργασθεί εις Μαρμαράν, εδήλωσε ότι θα ασχοληθεί με τοπογραφίας και ιδίως θαλασσογραφίας.

30 Ιουνίου 1957: ΧΡΗΣΤΟΣ ΔΟΥΚΑΣ Πλήρης ημερών απεδήμησε εις κύριον και εκηδεύθη την παρελθούσαν Τετάρτην ο ΧΡΙΣΤΟΣ Δ. ΔΟΥΚΑΣ. Ο μεταστάς όστις υπηρέτησε την Χαλκιδικήν ως διδάσκαλος επί μακράν χρονικήν περίοδον, αρχομένην από της Τουρκογρατίας, διετέλεσε δε και δήμαρχος Πολυγύρου, έχαιρεν εκτιμήσεως και σεβασμού εκ μέρους όλων των κατοίκων της πόλεώς μας και παντός άλλου Χαλκιδικέως, όστις τον είχε γνωρίσει….

11 Μαΐου 1975: ΗΘΟΠΟΙΟΙ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΤΗΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ Πολλοί ηθοποιοί θεάτρου που παίζουν στα θέατρα της Θεσσαλονίκης βρήκαν την ευκαιρία κατά το Πάσχα και την Πρωτομαγιά να επισκεφθούν τη Χαλκιδική. Χάρηκαν όλοι τους το κλίμα, τις ομορφιές και τις τουριστικές εγκαταστάσεις του τόπου μας. Ο δημοφιλής ηθοποιός Δημήτρης Παπαμιχαήλ διήλθε τις εορτές του Πάσχα σε Μπαγκαλόους της Γερακινής και έκανε Ανάσταση με τους κατοίκους των Καλυβών Πολυγύρου.

24 Ιουλίου 1977: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΕΡΟΧΡΙΣΤΟΣ Μια ακόμη αξιόλογος προσωπικότης έφυγεν από τον κόσμο τούτο. Ο δικηγόρος Αθανάσιος Γεροχρίστος. Υπήρξε κατηρτισμένος και εμβριθής επιστήμων ο εκλιπών. Διηκόνισεν επί ολοκλήρους δεκαετηρίδας επιτυχώς και αποδοτικώς στον ναό της Θέμιδος. Εν γένει άφησεν ως νομικός σπουδαία φήμη… Ο Αθανάσιος Γεροχρίστος δικαίως κατατάσσεται στους εκλεκτούς της Χαλκιδικής.

Δημήτρης Παπαμιχαήλ.

Ο Πολυγυρινός ζωγράφος Γιώργος Παραλής.

11

πολύγυρος Υποδιοικητές & Νομάρχες Χαλκιδικής (3ο μέρος)

Γιάννης Δ. Κανατάς

Η συνέχεια από τα δύο προηγούμενα τεύχη, όπου παρουσιάσθηκαν οι νομάρχες Χαλκιδικής από το 1912 μέχρι το 1924(τ.75ο) και από το 1924 μέχρι το 1949(τ. 76ο)

Κων/νος Κουκουρίδης (1949 – 1952) Άρχισε την πολιτική του σταδιοδρομία από τη Νομαρχία Χαλκιδικής. Ακολούθως διορίστηκε νομάρχης Καβάλας (1954-58), Χανίων (1958-1960) και Ροδόπης, όπου παρέμεινε μέχρι το 1962. Από το έτος αυτό μέχρι το 1969 (εκτός από το διάστημα Απρ. ’64 – Οκτ. ’65) ως Γενικός Επιθεωρητής της Διοικήσεως Θράκης, υπήρξε συγχρόνως πρόεδρος του περίφημου Συντονιστικού Συμβουλίου Θράκης (ΣΣΘ), που ήταν ο κατ’ εξοχήν κυβερνητικός φορέας της μειονοτικής πολιτικής στη Θράκη.

Κων/νος Κουκουρίδης (1949-52).

Γεώργιος Λ. Τσελίκας (Ιούνιος 1952 – Απρίλιος 1954). Δικηγόρος, γεννηθείς το 1896 στο Ορτάκιοϊ Ανδριανούπολης με σπουδές στο πανεπιστήμιο της Λειψίας. Ως νομάρχης διορίστηκε πρώτα στο νομό Σερρών (Σεπτ. 1949-Δεκ. 1951) και στη συνέχεια στη Χαλκιδική, όπου από την αρχή σχεδόν της θητείας του ήρθε σε προστριβή με την εφημερίδα «Φωνή της Χαλκιδικής», γεγονός που δυσκόλεψε το έργο του. Απελύθη δια διατάγματος του Υπουργού Εσωτερικών κριθείς ως μη ευδοκιμήσας εις τα καθήκοντά του, αν και δικαιώθηκε δικαστικά. Πέθανε το 1982 και εκτός από την πολιτική ασχολήθηκε με τη μετάφραση σπουδαίων έργων της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Χαράλαμπος Σταυρόπουλος (Μάιος 1954 – Μάιος 1955) Πελοποννήσιος την καταγωγή, προερχόμενος από στρατιωτική οικογένεια, έγινε και ο ίδιος στρατιωτικός, τιμηθείς δια χρυσών αριστείων ανδρείας. Τραυματίστηκε στις μάχες των Αθηνών κατά τη διάρκεια του εμφυλίου και ετέθη σε τιμητική αποστρατεία με το βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Με την επιστροφή του από τις ΗΠΑ, όπου μετέβη για νοσηλεία των τραυμάτων του, εξέδωσε το βιβλίο «Η ζωή του Έλληνος εν Αμερική». Ο αδελφός του, Ανδρέας Σταυρόπουλος, προήδρευσε του έκτακτου Στρατοδικείου (πλαισιωμένος από τον Γ. Παπαδόπουλο, μετέπειτα δικτάτορα), το οποίο καταδίκασε σε θάνατο το Νίκο Μπελογιάννη.

Ο νομάρχης Χαρ. Σταυρόπουλος (1954-55) με δημάρχους και κοινοτάρχες Χαλκιδικής στο Γυμνάσιο Πολυγύρου.

12

πολύγυρος Μια από τις αξιοσημείωτες πρωτοβουλίες του, ως νομάρχης Χαλκιδικής, ήταν η αναδιοργάνωση Ερανικής Επιτροπής (συστήθηκε το πρώτον το 1946 από τον επιθεωρητή Π.Ε. Αν. Πετσάλα) με σκοπό την ανέγερση του ανδριάντα του Αριστοτέλη στα Στάγειρα. Χάρης Ζησιάδης (Μάιος 1955 – Ιανουάριος 1956), Κομοτηναίος την καταγωγή, υπήρξε υποψήφιος βουλευτής Ροδόπης στις εκλογές του ’46. Παραιτήθηκε από τη θέση του νομάρχη Χαλκιδικής προκειμένου να πολιτευθεί στις εκλογές του Φεβρουαρίου του ‘56. Εξελέγη βουλευτής Ροδόπης στις εκλογές του 1961 με την ΕΡΕ του Κ. Καραμανλή.

Δημοσθένης Γούλας (Φεβρουάριος 1956 – Ιούλιος 1959) Καταγόταν από τη Γρανίτσα της Ευρυτανίας. Μετά τη Χαλκιδική μετετέθη στη νομαρχία Φθιώτιδας και στη συνέχεια στην Αρκαδία και στην Εύβοια (1964). Ως λογοτέχνης, εμπνευσμένος από την αγάπη του προς την ιδιαιτέρα πατρίδα του, συνέγραψε πολλά βιβλία, όπως «Η Ευρυτανία και τα προβλήματά της», Αθήνα 1946, «Οι χωριανοί μου», 1955, «Ροβολάει ένας λεβέντης», Αθήνα 1959, «Προσκύνημα στη Ρούμελη», Αθήνα 1976, «Αντιχάρισμα στην τιμημένη Αρκαδική γη», Αθήνα 1980. Την αγάπη του προς τη Χαλκιδική, την οποία υπηρέτησε επί τριετία περίπου, αποτύπωσε στο βιβλίο του «Το Άγιον Όρος και η Χαλκιδική», Αθήνα 1963.

Γεώργιος Τσέλικας (1952-54).

Μέχρι το διορισμό του επόμενου νομάρχη, Κων/νου Λαμνάτου (Ιαν.

1960 – Φεβρ. 1961), προερχόμενου από τη νομαρχία Θεσπρωτίας, χρέη νομάρχη εκτελούσε ο διευθυντής της νομαρχίας, Στέργιος Τέτουλας. Ο ίδιος εκτελούσε καθήκοντα νομάρχη και μετά την αποχώρηση του Κ. Λαμνάτου, για ένα περίπου χρόνο, διάστημα κατά το οποίο η νομαρχία παρέμεινε «ορφανή», μέχρι το Μάρτιο του 1962. Ενδιάμεσα, επί ολιγοήμερο διάστημα, ως προσωρινός νομάρχης, διορίστηκε ο Σερραίος δικηγόρος Γεώργιος Αβτζής (Σεπτ. – Οκτ. ’61). Κων/νος Συνδίκας (Μάρτιος 1962 – Ιούνιος 1964) μετέπειτα νομάρχης Κιλκίς (Δεκ. 1966 – Νοέμβ. 1969) και Καρδίτσας (1969-70). Στη Χαλκιδική μετετέθη από το νομό Αιτωλοακαρνανίας. Επί θητείας του η Χαλκιδική με την Ευρυτανία επελέγησαν ως πρότυποι νομοί κοινοτικής ανάπτυξης. Ο Κ. Συνδίκας ανέλαβε την προεδρία ευρείας επιτροπής του προγράμματος, περιήλθε το νομό με τον υπουργό Εσωτερικών Γ. Ράλλη και το επόμενο διάστημα πραγματοποιήθηκαν 3ήμερες επιμορφωτικές συγκεντρώσεις γεωργών σε συνεργασία με τη Γεωργική Σχολή Θεσσαλονίκης. Στα πλαίσια του θεσμού αυτού έγιναν και τα πρώτα βήμα-

Στο μέσον ο νομάρχης Χάρης Ζησιάδης (1955-56) με παράγοντες του νομού. Αναγνωρίζονται: Λάκης Ζαμπούνης, Ιωάννης Ταχογιάννης.

13

πολύγυρος τα ανάπτυξης του τουρισμού στο νομό μας με την ανέγερση των πρώτων ξενοδοχείων. Από τη Χαλκιδική ο Κ. Συνδίκας τον Ιούνιο του 1964 μετετέθη στη νομαρχία Κέρκυρας. Μέχρι την άφιξη του επόμενου νομάρχη τη θέση κάλυπτε ο διευθυντής Νομαρχίας Κ. Παπαγιαννόπουλος. Ανδρέας Στεργιάκης, (Οκτώβριος 1964 – Μάρτιος 1965), δικηγόρος από τη Λευκάδα, όπου διετέλεσε νομάρχης για μικρό χρονικό διάστημα του 1964. Ερχόμενος στη Χαλκιδική ήρθε σε αντιπαράθεση με πολλούς φορείς του Πολυγύρου με αποτέλεσμα οι σχέσεις του να είναι κακές καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας του. Έτσι, όταν η παραίτησή του ετέθη στη διάθεση του Υπουργείου Εσωτερικών μέχρι περατώσεως της εις βάρος του διοικητικής ανακρίσεως, έληξε άδοξα και η θητεία του στη Χαλκιδική. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την πολιτική αστάθεια της εποχής, είχε ως αποτέλεσμα επί εξάμηνο περίπου η νομαρχία να διοικείται από τους διευθυντές της, Κων/νο Παπαγιαννόπουλο (Μάρτιος 1965) και Γεώργιο Χρυσάνθου (Απρίλ. – Αύγ. 1965). Αναστάσιος Ρήγας (Αύγουστος 1965 – Απρίλιος 1967). Επί θητείας του υπεδέχθη στον Πολύγυρο για τελευταία φορά το βασιλικό ζεύγος Κωνσταντίνου και Άννας-Μαρίας (Μάιος 1966). Τελευταίος νομάρχης, πριν την επιβολή της Απριλιανής δικτατορίας, υπήρξε ο Γεώργιος Σεβετίδης (Απρίλιος 1965 – Μάιος 1965), μετέπειτα νομάρχης Σερρών (Ιούν. – Νοέμβ. 1965) και πολύ αργότερα Πιερίας (1974-76).

Δημοσθένης Γούλας (δεξιά) (1956-59).

Στυλιανός Δερμιτζάκης (Μάιος 1967 – Φεβρουάριος 1968). Γεννήθηκε το 1913 στα Χανιά, σπούδασε νομικά και στις εκλογές του ’46 ήταν υποψήφιος με το Λαϊκό κόμμα. Στη συνέχεια διετέλεσε νομάρχης Ρεθύμνου (1946), Κέρκυρας (1947-48) και Καρδίτσας (1948-49), όπου τιμήθηκε με το Αριστείο Ανδρείας. Μετά από ένα δεκαετές διάλειμμα στη μάχιμη δικηγορία επανήλθε ως νομάρχης Λασιθίου (1960-63), Πιερίας (1963-65) και Δράμας (1965-67). Ήταν ο πρώτος νομάρχης που διόρισε στη Χαλκιδική το καθεστώς των συνταγματαρχών. Αρχές Φεβρουαρίου του ’68 μετετέθη στη νομαρχία Φθιώτιδας (1968-69) και από κει στη νομαρχία Πειραιώς και Νήσων (1969-72). Το 1972 επανήλθε στη μάχιμη δικηγορία μέχρι το 1989, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε. Μέχρι την έλευση του επόμενου νομάρχη, καθήκοντα ασκούσαν οι Δημήτριος Βετούλης ως αναπληρωτής Νομάρχη και από τις αρχές Μαΐου ‘68 ως Νομαρχών ο νέος διευθυντής της Νομαρχίας Αστέριος Δερβίσης

Ο νομάρχης Ανδρέας Στεργιάκης (1964-65) με τον μητροπολίτη Κασσανδρείας Συνέσιο.

14

πολύγυρος Ιωάννης Κ. Βολιώτης (Ιούνιος 1968 – Μάρτιος 1971). Επί θητείας του αναγέρθηκαν πολλά και σημαντικά έργα στη Χαλκιδική και ιδιαίτερα στον Πολύγυρο. (Εθνικά Στάδια, Αρχαιολογικό Μουσείο, Διοικητήριο, Γυμνάσιο, Κέντρο Νεότητας κλπ.) Σκοτώθηκε σε ηλικία 54 ετών, θύμα του μεγάλου σεισμού του ’78 στη Θεσσαλονίκη. Ανδρέας Κανελλόπουλος (Μάρτιος 1971 – Απρίλιος 1973). Δεν εντοπίσαμε βιογραφικά του στοιχεία. Το διάστημα από Απρίλιο μέχρι Ιούλιο 1973 καθήκοντα, ως νομαρχών, ασκούσε ο διευθυντής της Νομαρχίας Κων/ νος Αναγνώστου. Χρήστος Βυζοβίτης (Ιούλιος 1973 – Αύγουστος 1974). Γεννήθηκε στην Έδεσσα το 1934 και υπήρξε πτυχιούχος Πολιτικών επιστημών του Παντείου Πανεπιστημίου. Διετέλεσε βουλευτής Πέλλας από το 1989 μέχρι το 2000. Πέθανε το 2003. Το πέρασμά του από τη Χαλκιδική παραδόξως δεν εμφανίζεται σε κανένα από τα βιογραφικά του. Νικόλαος Μπαλκίζας (Αύγουστος 1974 – Ιούνιος 1978). Με την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στη χώρα μας, υπήρξε ο πρώτος νομάρχης της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας στη Χαλκιδική. Ακολούθως μετατέθηκε στην νομαρχία Πέλλας. Με την αποχώρησή του και μέχρι την έλευση του νέου νομάρχη, καθήκοντα ως νομαρχών ασκούσε ο διευθυντής της Νομαρχίας Γεώργιος Ζαχίδης.

Χρήστος Βυζοβίτης (1973-74).

Νικόλαος-Ιωάννης Παπαδημητρίου-Δούκας (Σεπτέμβριος 1978 – Ιανουάριος 1979). Από τον Αλμυρό Βόλου, υπήρξε ο νεαρότερος νομάρχης Χαλκιδικής καθώς διορίσθηκε στην ηλικία των 28 ετών. Επί θητείας του θεμελιώθηκε το Γενικό Νοσοκομείο Χαλκιδικής. Τον Ιανουάριο του ’79 μετατέθηκε στη νομαρχία Πιερίας και στη συνέχεια διορίσθηκε Διοικητής Αγ. Όρους. Σήμερα είναι καθηγητής Βυζαντινής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θράκης και συγγραφέας αρκετών συγγραμμάτων. Νικόλαος Κατακαλίδης (Ιανουάριος 1979 – Ιούλιος 1980). Υπήρξε νομάρχης Λακωνίας μέχρι το 1977 και στη συνέχεια Πιερίας μέχρι τα τέλη του 1978. Ακολούθως μετετέθη στη Χαλκιδική, όπου παρέμεινε για ενάμισι περίπου χρόνο. Με την αποχώρησή του, χρέη νομάρχη εκτελούσε ο διευθυντής Νομαρχίας Γεώργιος Ζαχίδης.

13-10-67. Από αριστερά ο νομάρχης Στ. Δεμιρτζάκης (1967-68), Κων/νος Ζαμπούνης, Τάκης Παλαμήδης.

15

πολύγυρος Δημήτριος Ν. Κιουρκτσής (Νοέμβριος 1980 – Ιούλιος 1981). Δικηγόρος από τις Σέρρες, εργάσθηκε επί χρόνια στο δικηγορικό γραφείο του Κων/νου Καραμανλή. Διορίσθηκε αρχικά στη νομαρχία Καβάλας (1974-80) και στη συνέχεια στη Χαλκιδική. Έκλεισε τη νομαρχιακή του διαδρομή στο νομό Κατερίνης. Ζει στις Σέρρες και μας έστειλε ολοκληρωμένο φάκελο με την πολιτική του σταδιοδρομία. Κλεομένης Οικονομόπουλος (Αύγουστος 1981 – Μάρτιος 1982). Δικηγόρος από τη Μυτιλήνη, όπου γεννήθηκε το 1934. Σπούδασε πολιτικές και οικονομικές επιστήμες σε πολλά πανεπιστήμια της Ευρώπης και εκτός από την πολιτική ασχολήθηκε με τη λογοτεχνία και την ποίηση και υπήρξε μέλος της Ένωσης Λογοτεχνών Β. Ελλάδος. Πριν από την έλευσή του στη Χαλκιδική υπηρέτησε επί 5ετία ως νομάρχης Καστοριάς. (1976-1981) Πέθανε το 2013.

Νικ. Μπαλκίζας (1974-78).

Παναγιώτης Μαυρίδης (Απρίλιος 1982 – Αύγουστος 1985). Θεσσαλονικιός την καταγωγή, υπήρξε πανεπιστημιακός στο Χημικό του ΑΠΘ και επί της θητείας του ξεκίνησαν για πρώτη φορά οι διαδικασίες των λαϊκών συνελεύσεων. Σύμφωνα με τους συνεργάτες του εθεωρείτο έντιμος και σοβαρός νομάρχης. Μετά τη Χαλκιδική διορίστηκε νομάρχης Δράμας. Πέθανε το 2012. Γεώργιος Κ. Κύρκος (Σεπτέμβριος 1985 – 1989). Ορθοπεδικός από την Επανωμή. Μετά την θητεία του στη Νομαρχία Χαλκιδικής εξελέγη βουλευτής Θεσσαλονίκης επί 3 συνεχείς εκλογικές αναμετρήσεις από το 1993 μέχρι το 2000. Από το 2009 διετέλεσε Γεν. Γραμματέας Περιφέρειας Δυτ. Μακεδονίας. Ως γιατρός συμμετείχε σε αποστολές ανθρωπιστικής βοήθειας στο εξωτερικό. Ελισάβετ Ν. Μπούκα Σεπτέμβριος 1989 – Σεπτέμβριος 1992) Θεσσαλονικιά την καταγωγή, φιλόλογος και από το 1992 νομάρχης Ημαθίας. Η πρώτη και μοναδική γυναίκα νομάρχης στην πολιτική ιστορία του νομού μας. Μιλτιάδης Κ. Κανώτας (Σεπτέμβριος 1992 – 1993), αρχιτέκτονας. Στη Χαλκιδική μετετέθη από τη νομαρχία Πιερίας, όπου υπηρέτησε από το Σεπτέμβριο του 1989 μέχρι το Σεπτέμβριο του 1992. Θεόδωρος Κ. Κακαβάς (1993 – 1995) Πολιτικός Μηχανικός από την Μεγαλόπολη Αρκαδίας. Μετά τη θητεία του ως νομάρχη ιδιώτευσε. Υπήρξε ο τελευταίος διορισμένος νομάρχης, μετά το Ν. 2218/94 περί εκλογής των νομαρχών.

Υποδοχή του νομάρχη Ανδρέα Κανελόπουλου (1971-73). Αναγνωρίζονται: Κων/νος Σοφωνίου, Γεώργ. Λιαριγκοβινός, Φίλ. Μαχαιράς, Αθηνά Ζήση.

16

πολύγυρος Το 1994 με την ψήφιση του Ν. 2218 «περί εκλογής των νομαρχών με άμεση και καθολική ψηφοφορία», θεσπίστηκε η εκλογή του Νομάρχη και του Νομαρχιακού Συμβουλίου με άμεση και καθολική ψηφοφορία, μετατρέποντας τον θεσμό της νομαρχίας σε αιρετό Δευτεροβάθμιο Οργανισμό Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Έτσι οι νομαρχίες μετονομάστηκαν επισήμως σε Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, (Η νομαρχία Χαλκιδικής σε Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χαλκιδικής), αν και στην πράξη συνέχισαν να αποκαλούνται με την παλιά τους ονομασία. Βασίλειος Αθ. Βασιλάκης (Ιανουάριος 1995 – Δεκέμβριος 2002). Γεννήθηκε στον Πολύγυρο, όπου τελείωσε Δημοτικό και Γυμνάσιο και στη συνέχεια τη Γεωπονική Σχολή Θεσσαλονίκης. Υπήρξε δήμαρχος Πολυγύρου από το 1987 μέχρι το 1994 και στη συνέχεια ο πρώτος αιρετός και μακροβιότερος νομάρχης Χαλκιδικής, εκλεγείς σε δύο συνεχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις. Σήμερα είναι διευθυντικό στέλεχος μεγάλης τουριστικής επιχείρησης στη Σιθωνία.

Δημ. Κιουρκτσής (1980-81).

Αργύρης Λαφαζάνης (Ιανουάριος 2003 – Δεκέμβριος 2006). Γεννήθηκε το 1953 στον Πολύγυρο, όπου ζει μέχρι σήμερα. Είναι διπλωματούχος Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος του Ε.Μ.Π., συμμετείχε ενεργά στον αντιδικτατορικό αγώνα και στα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Από το 1984 υπήρξε στέλεχος και στη συνέχεια διευθυντής της ΔΕΗ Χαλκιδικής. Από το 2009 μέχρι το 2012 υπήρξε βουλευτής Χαλκιδικής. Αστέριος Γ. Ζωγράφος (Ιανουάριος 2007 – Δεκέμβριος 2010). Έκλεισε τον 100ετή κύκλο υποδιοικητών & νομαρχών Χαλκιδικής, καθώς σύμφωνα με το πρόγραμμα «Καλλικράτης» του Ν. 3852/2011 καταργήθηκαν οι Νομαρχίες και αντικαταστάθηκαν με τις Περιφερειακές Ενότητες. Έκτοτε η Περιφερειακή Ενότητα Χαλκιδικής υπάγεται στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Ο Αστέριος Ζωγράφος, δικηγόρος από την Αρναία, διετέλεσε δήμαρχος της ιδιαίτερης πατρίδας του από το 1990 μέχρι το 1998 και δήμαρχος του Καποδιστριακού Δήμου Αρναίας από το 1998 μέχρι το 2002. Το 2006 εξελέγη νομάρχης Χαλκιδικής (2007-2010) και στη συνέχεια δύο φορές δήμαρχος Πολυγύρου, θέσεις από τις οποίες, προσέφερε και προσφέρει ακόμα τις υπηρεσίες του στη Χαλκιδική και την πρωτεύουσά του. ΥΓ: Επειδή σε κάποιο απ’ τα επόμενα τεύχη σκοπεύουμε να παρουσιάσουμε τους δημάρχους Πολυγύρου από την περίοδο της Τουρκοκρατίας, ή τουλάχιστον να καταρτίσουμε τον σχετικό πίνακα, παρακαλούμε τους φίλους μας που έχουν σχετικές πληροφορίες, στοιχεία ή φωτογραφίες να επικοινωνήσουν με τον υπεύθυνο του περιοδικού.

Αριστερά ο νομάρχης Ιωάννης Βολιώτης (1968-71).

17

πολύγυρος Η Θεία Σοφία Mανασσή-Ραμασώφ

Αναστασία Μανασσή - Βαλασάκη

Πρωτοάκουσα για τη θεία Σοφία, όταν ξετρύπωσα μια εντυπωσιακή στολή Κοζάκου μέσα από ένα μπαούλο. Ένα μπαούλο που – εκτός από την κοζάκικη αυτή στολή – έκρυβε και τα κρυμμένα μυστικά της θείας Σοφίας, μιας γυναίκας δυναμικής και ανεξάρτητης. Μιας γυναίκας που δε φοβήθηκε να έρθει σε ρήξη με την οικογένειά της για να κάνει το όνειρό της πραγματικότητα: να γίνει χορεύτρια... Η Σοφία, ένα από τα τέσσερα παιδιά του Χρήστου και της Παναγιώτας Μανασσή, πνεύμα ανήσυχο και αντιδραστικό, από μικρή έδειξε τις καλλιτεχνικές της ανησυχίες. Ο χορός ήταν η μεγάλη της λατρεία και προσπαθούσε να βρίσκει τρόπους για να κάνει αυτό που αγαπούσε. Στη Θεσσαλονίκη, όταν βρήκε την κατάλληλη ευκαιρία, γράφτηκε κρυφά σε σχολή μπαλέτου. Ο χορός όμως δε συμβάδιζε με τα ήθη της εποχής και – όπως ήταν φυσικό – οι γονείς της δυσαρεστήθηκαν έντονα, μόλις ανακάλυψαν ότι η κόρη τους είχε σχέδια διαφορετικά από τα δικά τους. Τα χρόνια περνούν και η Σοφία παντρεύεται κάποιον επιχειρηματία, ονόματι Τούντα, και αποκτούν μια κορούλα. Οι σχέσεις τους όμως δεν είναι και οι ιδανικότερες. Στη μεγάλη φωτιά της Θεσσαλονίκης το 1917, ο σύζυγος βρίσκει την ευκαιρία και εξαφανίζεται μαζί με τη μικρή (σύμφωνα με τις δικές της διηγήσεις). Η Σοφία στα αποκαΐδια ψάχνει την κόρη της και θα συνεχίζει να την ψάχνει για αρκετά χρόνια ακόμα. Παρόλα αυτά η θεία Σοφία δεν εγκαταλείπει το όνειρό της. Κατεβαίνει στην Αθήνα και αρχικά γίνεται ηθοποιός. Το μεγάλο της μεράκι όμως είναι ο χορός και το μπαλέτο. Την κατάλληλη στιγμή γνωρίζει τον Ραμασόφ – έναν γνωστό χορευτή και χορογράφο της εποχής – και μπαίνει στο μπαλέτο του ως μπαλαρίνα. Ο Ραμασόφ αναγνωρίζει το ταλέντο της και την κάνει όχι μόνο διευθύντρια του μπαλέτου του αλλά και σύντροφό του. Παντρεύονται και η Σοφία ζει το όνειρό της. Παίζει στο θέατρο, μπαίνει στους καλλιτεχνικούς κύκλους και ταξιδεύει με τα μπαλέτα Ραμασόφ σε Ευρώπη, Βαλκάνια, Αίγυπτο, Κωνσταντινούπολη... Η φήμη της εκτοξεύεται και γίνεται διευθύντρια μπαλέτου ή εργάζεται ως χορογράφος σε διάφορες οπερέτες. Συνεργάζεται με ονομαστούς θιάσους της εποχής και γνωστούς μουσικοσυνθέτες, όπως ο Θεόφραστος Σακελλαρίδης. Ψάχνοντας στο διαδίκτυο, ανακαλύφθηκε το εξής περιστατικό για τον ηθοποιό Ζαννίνο, το οποίο μεταφέρεται αυτούσιο από την ιστοσελίδα του (http://www.sansimera.gr/biographies/466#ixzz2o30OCdpO):

18

«Η θεία Σοφία Μανασσή Ραμασώφ».

πολύγυρος «Στις αρχές της δεκαετίας του ’40 προσελήφθη (ο Ζαννίνο) στα μπαλέτα Ραμασόφ, που έδιναν παραστάσεις σε διάφορα κέντρα καφεσαντάν της εποχής. Σε μία από εκείνες τις παραστάσεις στη Μάντρα του Αττίκ, ο ίδιος ο Αττίκ τον ρώτησε πως τον λένε, κι εκείνος απάντησε «Γιάννης». Όμως, η διευθύντρια του μπαλέτου, Σοφία Ραμασόφ, τον αποκαλούσε Νίνο και τότε ο Αττίκ είπε: «Τι Γιάννης και αηδίες; Γιάννης, δηλαδή Ζαν, Ζαν και Νίνο ίσον Ζαννίνο. Έτσι θα σε παρουσιάσω!». Έτσι απέκτησε το καλλιτεχνικό του ψευδώνυμο...»

Η καλλιτεχνική σταδιοδρομία της θείας όμως δεν ευχαρίστησε καθόλου τους δικούς της ανθρώπους. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις της εποχής εκείνης η Σοφία ήταν η ντροπή της οικογένειας και γι αυτό εκδιώκεται από τους κόλπους της. Ωστόσο ο αδερφός της και πατέρας μας, Κωνσταντίνος, δεν αποκόβει κάθε δεσμό και την επισκέπτεται κάπου-κάπου στην Αθήνα, παίρνοντας συχνά μαζί του τον αδερφό μου, τον αείμνηστο Χρήστο Μανασσή. Η θεία Σοφία υπεραγαπούσε τον Χρήστο και πολλές φορές τον έπαιρνε στα παρασκήνια του θεάτρου που χόρευε ή τον έκανε βόλτα με το τραμ στην Ακρόπολη, στην Καστέλα, στον Πειραιά. Έτσι άλλωστε βρέθηκε και η κοζάκικη στολή σε εκείνο το μπαούλο. Ήταν δώρο της προς εκείνον.

Ο Χρ. Μανασσής στην Ομόνοια με στολή Κοζάκου (1932π.).

Η Σοφία Ραμασόφ είναι πια μια από τις γνωστές καλλιτεχνικές προσωπικότητες της εποχής. Ωστόσο, ένα βράδυ η ζωή της θα αλλάξει για πάντα. Οι εύποροι, εκείνα τα χρόνια, συνήθιζαν να καλούν στις επαύλεις τους σε μια γιορτή ή σε κάποιο άλλο σημαντικό γεγονός και γνωστούς καλλιτέχνες. Σε μια τέτοια γιορτή ήταν καλεσμένη και η θεία. Η κόρη του οικοδεσπότη, μαθήτρια του γυμνασίου τότε, είχε την ονομαστική της γιορτή και μεταξύ των καλεσμένων ήταν και αρκετές συμμαθήτριές της. Όταν η θεία άρχισε να περιεργάζεται το όμορφα νεαρά κορίτσια, το μάτι της έπεσε σε μια κοπελίτσα που το πρόσωπό της την έκανε να ανατριχιάσει. Της θύμιζε πολύ την κόρη της. Και το ένστικτό της δεν την πρόδωσε. Μόλις άκουσε να τη φωνάζουν με το όνομα της χαμένης κόρης της, πάγωσε. Βρήκε όμως το κουράγιο και ρώτησε το επώνυμό της. Είχε το ίδιο επώνυμο με τον πρώτο της άντρα. Αυτή τη φορά τα γόνατά της λύγισαν και η Σοφία λιποθύμησε. Μετά από αρκετά χρόνια ξαναείδε την κόρη της που την είχε για πεθαμένη... Οι δύο γυναίκες θα έπρεπε να αναπληρώσουν τον χαμένο χρόνο. Όταν το 1973 εγκατασταθήκαμε στην Αθήνα, πήρα την απόφαση να ψάξω να βρω τη θεία Σοφία, τη Νενέ – όπως μου άρεσε να την αποκαλώ. Η θεία, αποκομμένη από την υπόλοιπη οικογένεια, είχε χαθεί για αρκετά χρόνια. Μετά από αρκετές προσπάθειες και έρευνες την ανακάλυψα στην

19

πολύγυρος περιοχή των Λιοσίων. Τα χρόνια είχαν περάσει και όπως ήταν φυσικό συνάντησα μια συμπαθέστατη κυρία, που βρισκόταν πια στη δύση της ζωής της. Η θεία Σοφία ζούσε μόνη της. Ο Ραμασόφ είχε πεθάνει λίγο μετά τον πόλεμο του 1940. Μερικά χρόνια αργότερα γνώρισε τον επόμενο σύντροφό της Γιάννη, με τον οποίο έχτισε πέτρα-πέτρα ένα απλό και λιτό σπιτάκι, κάπου ψηλά πάνω από τα Λιόσια. Δυστυχώς δεν είχα την τύχη να γνωρίσω κανέναν από τους άντρες της ζωής της. Είχα την ευκαιρία όμως να γνωρίσω καλύτερα όχι μόνο την ίδια αλλά και την κόρη της, μια και ανταλλάξαμε αρκετές επισκέψεις. Η θεία Σοφία δε συνήθιζε να μιλάει για τα περασμένα. Είμαι σίγουρη πως θα είχε πολλά να διηγηθεί. Πέθανε – αν θυμάμαι καλά – το 1985 κρατώντας το χέρι της αγαπημένης της κόρης, της Καιτούλας, η οποία πέθανε κι αυτή λίγα χρόνια αργότερα χωρίς να κάνει δικιά της οικογένεια. Όσοι έχετε επισκεφθεί το Τουριστικό Περίπτερο «Έξι Βρύσες» - το οποίο βρίσκεται υπό τη διεύθυνση των ανιψιών μου, Κώστα, Γιάννη και Πηνελόπης Μανασσή – ίσως έχετε προσέξει σε μια γωνιά ένα παλιό γραμμόφωνο. Λέγεται πως ο Κεμάλ το είχε κάνει δώρο στη Σοφία Ραμασόφ, μετά από έναν χορό της στην Πόλη …

20

Αθήνα 1930 π: Ροβέρτος Ραμασώφ και η Σοφία με τη μητέρα της Παναγιώτα Μανασσή.

πολύγυρος Καλοκαιρινά στιγμιότυπα Πολυγύρου της δεκαετίας του ’20 και εντεύθεν

Επιμέλεια Γιάννη Δ. Κανατά

Ο Πολύγυρος, από τη δεκαετία του ’20 τουλάχιστον, αποτελούσε μαζί με τον γειτονικό Βάβδο μοναδικό ίσως παραθεριστικό προορισμό των πλουσίων οικογενειών της Θεσσαλονίκης και ιδιαίτερα των Εβραίων. Το υγιεινό κλίμα, τα δροσερά νερά, ο …ντουβαρίσιος ίσκιος των πλατάνων και οι πανέμορφες εξοχές αποτελούσαν πόλο έλξης κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, όταν το μαύρισμα δεν ήταν ακόμα της μόδας. Ταξιδέψαμε λοιπόν αρκετές δεκαετίες πίσω και σας παρουσιάζουμε ορισμένα ενδιαφέροντα έως πικάντικα στιγμιότυπα από τα ρομαντικά καλοκαίρια στον Πολύγυρο από τη δεκαετία του ’20 και εντεύθεν. έτσι, για λίγο δροσιό! Έφυγα απ’ τον Πολύγυρο και ξαναγύρισα ύστερα από κάμποσα χρόνια και τον ηύρα σχεδόν αγνώριστο. Ήτανε αρχάς Νοεμβρίου, βροχές, λάσπες, παλτά… Τώρα ζέστη, ψαθάκια, καλοκαιρινές τουαλέτες, τολμηρά ντεκολτέ, μπράτσα γυμνά μέχρι μασχάλης. Επικρατεί κι εδώ βλέπετε στο ρομαντικό μας χωριό η μανία του γυμνού. Ο Πολύγυρος, η ωραία κωμόπολις με 3.000 κατοίκους με πολύ-πολύ νόστιμες κι αφράτες κοπέλες μαυρομαλλούσες και καστανές, μέσα σ’ αυτές διακρίνεται και μια λεπτή και νόστιμη χρυσομαλλούσα με ντύσιμο ΣΙΚ και με τους διάφορους λαϊκούς τύπους και την γραφική στολή των πάππων μας που αφήνουν κάποια ιδιαίτερη εντύπωση στον ξένο που την επισκέπτεται. Κάτι ωραίο. Τώρα που γίνονται σιρκάκια που τα βρίσκεται σ’ όλα τα κέντρα και σ’ όλους τους εξοχικούς περιπάτους, γεμάτα λάμψη, γοητευτικά μάτια και χείλη κόκκινα σαν μαργαριτάρια, είναι σαν φρούτο Μαΐου καίνε την καρδιά κάθε Πολυγυρινού. σημείωμα Νικολάου Καστρέτσιου, 7 Ιουλίου 1924

Παραθερίζω… Το να παραθερίζει κανείς εδώ στον Πολύγυρο και μάλιστα αυτή την εποχή είναι, χωρίς υπερβολή μεγαλείο!... Κρύα νερά άφθονα πλατάνια πυκνόφυλλα, εξοχές θαυμάσιες, ούζο πρώτης ποιότητος, συγκοινωνία με αυτοκίνητα, κύκλος στενός μεν αλλά και πολύ-πολύ ευχάριστος… Τα παραμύθια του Γκλάβα, οι μεζέδες του Μικρού, τα λουκούμια του Καρώνη, η μπύρα στις Έξ Βρύσες, το άφθονο οξυγόνο του απαραμίλλου Λειβαδιού με τον κήπο της Φιλοδασικής και το κομψό καφενεδάκι του Δέλλιου είναι αληθιναί απολαύσεις… Μακεδονικά Νέα, 13 Ιουλίου1924

Πολύγυρος, δεκαετία ΄20.

Είναι τώρα αρκετός καιρός που έχει εγκατασταθεί ενταύθα ο θίασος «Ελλήνων ηθοποιών» … χαρίζοντας ολίγας ώρας ψυχαγωγίας εις τους εν Πολυγύρω παραθερίζοντας. Το θερινό αυτό θεατράκι είναι εγκαταστημένο μέσα στο εξοχικό καφενείο Ν. Σφυρή και εκεί κάτω από τα δένδρα μπορεί κανείς να περάσει καναδυό ώρες ευχάριστες με τον αμίμητον Γιωργ. Παπαλεωνίδαν… Και είναι τόσο νόστιμα τώρα εδώ στον Πολύγυρο. Είναι κάτι σεληνοφώτιστες βραδιές, που το μικρό εκείνο πάρκο του Πολυγύρου γεμίζει από τους νυχτερινούς περιπατητάς αμφοτέρων των φύλλων. Φαίνεται ότι είναι πολύ ρομαντικοί οι Πολυγυρινοί, διότι άλλως δεν εξηγείται η εν είδει μεταναστεύσεως αθρόα των εκείνη έξοδος, προπορευομένου του πατρός και ακολουθούσης συμπάσης της οικογενείας, μηδ’ αυτών των οικιακών ζώων εξαιρουμένων, προς την εξοχήν… Αχ. Γαθαν. Μακεδονικά Νέα, 10 Ιουλίου 1925 21

πολύγυρος Όλο και πυκνούνται αι τάξεις των παραθεριζόντων εν Πολυγύρω, κυρίως δε αι του ωραίου φύλλου, του μάλλον άλλωστε ευπαθεστέρου στη ζέστη και το οποίον μόλις ηννόησε ολίγον το δέρμα του θερμενόμενον αμέσως ησθάνθη την ανάγκην της δροσιάς της εξοχής… Μόλις ο Φοίβος ρίξει την τελευταίαν του ολόχρυση πινελιά στην πέριξ κορυφογραμμή του Πολυγύρου και ακίσει παιχνιδιάρικα να βυθισθεί ο ολόχρυσός του δίσκος εις τον απέναντι πόντον, τότε αρχίζει η ζωή και η κίνησις του Πολυγύρου, ήτις διαρκεί μέχρι των μεσονυχτίων ωρών. Όλους πλέον τότε τους τραβά η εξοχή. Σε λίγο όλος εκείνος ο χώρος του πάρκου και τα παγκάκια είναι γεμάτος από βραδινούς περιπατητάς. Ένας ολόκληρος κόσμος με ποικιλλοχρώμους αμφιέσεις συμφύρεται δισγωνιζόμενος και συζητών μεγαλοφώνως εις την κεντρικωτέραν αρτηρίαν του πάρκου. Και εκ μεν των παραθεριζουσών αδύνατον να μη ξεχωρίσει κανείς από το μοντέρνο των ντύσιμο τας κ. Δημητριάδου και την πεταχτήν της εκείνης συνοδόν με τα τόσον σικ κομμένα μαλλιά της… Αχ. Γαθαν. Μακεδονικά Νέα, 27 Ιουλίου 1925

«...εις το βουνό ψηλά εκεί...».

Οι Πολυγυρινοί άρχισαν να παραθερίζουν κι αυτοί. Αφήνοντας τη δροσιά των βουνών και ζητώντας το θαλασσινό αγέρι. Κι έτσι η παραλία των Καλυβών έγινε … Ντεκωβίλ. Όπου εστήθησαν αρκετές σκηνές στην αμουδιά… Πολύ μαγεμένες αυτές οι βραδιές. Με το γλυκό φεγγάρι που προκαλεί μίαν ανείπωτη γοητεία και ξυπνάει όλες τις καλλιτεχνικές μας ροπές. Κι έτσι βλέπουμε παρέες να δίνουν κονσέρτα στου Φραντζή, άλλους να κιθαρίζουν ή να εκφράζουν με το φλάουτο τον ευγενικό τους πόθο. Και ζευγαράκια να χάνονται στα πεύκα ή ν’ ανεβαίνουν ψηλάψηλά ως Νταρλιζάν και Στέλλα. Την περασμένη Κυριακή στου κ. Χ. ένα απρέ-μιντί συνεκέντρωσε τον καλύτερο κόσμο που χόρεψε ώρες πολλές με το γραμμόφωνο και κατηνάλωσε αρκετή μπύρα και εκλεκτούς μεζέδες. Φαίνεται πως όσο φεύγει ο καιρός τόσο αρχίζουν όλοι να δρουν. Κι έτσι μια επιτροπή ανέλαβε να διοργανώσει… ένα μεγάλο χορό προς τιμήν των παραθεριστών… …Όσοι γυρίζουν από τις Καλύβες έχουν το ωραίο εκείνο χρώμα που είναι τόσο πολύ της μόδας και τους κάνει συμπαθητικούς. …Οι περίπατοι της λεωφόρου ακακιών παρουσιάζουν ένα γοητευτικότατο θέαμα με τα πολύχρωμα φορέματα τα τόσα μοντέρνα όσο και ιδιότροπα. Φωνή της Χαλκιδικής, από τη στήλη «Πενιές», 10, 17 & 24 Αυγούστου 1930

«Εις το Λειβάδι 10 Ιουνίου 1926 π. Νικ. Γεροχρήστος, Λάκης Συργιάννης, Ιωάννης Κότσιανος.

22

πολύγυρος Όπως κάθε χρόνο και εφέτος με τις πρώτες ζέστες του Ιουνίου ήρχισαν, αραιά κατ’ αρχάς, πυκνά μετά ταύτα, να μας έρχονται οι παραθερισταί εκ Θεσσαλονίκης και εξ άλλων μερών. Εσχάτως μάλιστα μας έγιναν τόσοι πολλοί ώστε ούδ’ αυτός ο περίφημος Γκλάβας να μην μπορεί να είναι ενήμερος. Έρχονται να απολαύσουν οι καημένοι ότι δεν έχουν στην πόλι. Καθαρόν αέρα, νερό ψυχρό, άφθονο και υγιεινό, ησυχία και δροσιά. Και όλα αυτά τα απολαμβάνουν αφθόνως. Ας σημειωθεί ότι και με τους κυνικούς καύσωνας του Ιουλίου το θερμόμετρον εδώ δεν ανήλθε τους 27ο ενώ εις Θεσσαλονίκην εσημείωνε 40ο. Οι ξένοι μας (εννοείται και εμείς οι ντόπιοι) δεν στερούνται της μουσικής και μάλιστα παντός είδους, χάρις εις τα τρία ραδιόφωνα, έν του νομομηχανικού κ. Αμπαδογιάννη, έτερον του δικηγόρου κ. Λαμπρόπουλου και τρίτον (ραδιογραμμόφωνον) του φιλοπροόδου καφεπώλου κ. Ζαχ. Μπουλάκη… Μακεδονικά Νέα, 9 Αυγούστου 1931 Η χορευτική σαιζόν ενεκαινιάσθη στην πόλιν μας με την χοροεσπερίδα την οποίαν έδωκε προ δεκαημέρου ο σύλλογος «Σωματική Αγωγή» και η οποία εσημείωσεν εξαιρετικήν επιτυχίαν. Ο νεοϊδρυθείς σύλλογος επεκτείνων την δράσιν του, το παρελθόν Σάββατον έδωκε και την δευτέραν χοροεσπερίδα εν υπαίθρω και εις το γήπεδον του συλλόγου. Εις την ειδικώς δια την χοροεσπερίδα κατασκευασθείσαν πίστα εχόρευσαν πολλά ζεύγη χορευτών τα οποία επέρασαν μια αξέχαστη βραδιά εις την ύπαιθρον και υπό το σεληνόφως… Μακεδονία, 17 Αυγούστου 1932

Ο Κ. Μπριντάκης μετά της οικογενείας του στον Πολύγυρο του ΄50.

Ο Πολύγυρος… παρουσιάζει εξαιρετικήν κίνησιν την εποχήν αυτήν, την οποίαν αυξάνουν οι παραθερίζοντες. Ο κόσμος των παραθεριστών τα βραδάκια ξεχύνεται προς την είσοδον της πόλεως, όπου υπάρχουν δύο μικρά εξοχικά κέντρα, τα οποία όμως δεν μπορούν να τον εξυπηρετήσουν τα Σαββατοκύριακα, ελλείψει επαρκούς αριθμού καθισμάτων. Τα μεσημέρια ο κόσμος πηγαίνει στις «Έξ βρύσες» όπου δροσίζεται υπό την σκιάν μεγάλων πλατανιών. Κάτω από τα πλατάνια αυτά είναι ένα μεγάλο υδραγωγείο, έργον της δημοτικής αρχής της πόλεως. Τα τρόφιμα είναι επαρκή, αλλά τα ψάρια είναι σπάνια, καίτοι τα Ν. Μουδανιά δεν απέχουν παρά μίαν ώρα. Παθαίνει στο ζήτημα αυτό ο Πολύγυρος ότι και η Θεσσαλονίκη. Φεύγουν τα ψάρια από τα Ν. Μουδανιά για τας μεγαλουπόλεις που πληρώνουν ακριβότερα… Φως, 13 Αυγούστου 1939 …Το νέον εξοχικόν κέντρον Ιωάννου Σφυρή η «Ομόνοια» (σήμ. «Αχαίνειον) παρέχει εκτός των άλλων απολαύσεων και μουσικήν. Επίσης ειδήσεις από ραδιοφώνου κάθε μεσημέρι. Πρωτοπόρος, 15 Μαΐου 1940 …Απαγορεύεται η απόρριψις απορριμάτων εις οδούς, παρόδους και πλατείας. Ομοίως η πλύσις ρούχων ή λαχανικών εις τας κρήνας ή ρίψις ακαθάρτων υδάτων εις οδούς και πλατείας. Τα ύδατα θα διοχετεύονται εις υπονόμους ή βόθρους… Απαγορεύεται η περιφορά αδεσπότων κυνών και των κυνηγετικών τοιούτων άνευ φιμώτρων. Απαγορεύεται η περιφορά ορνίθων αύται θα είναι κεκλεισμέναι εντός ορνιθώνων υποχρεωτικώς…. …Απαγορεύεται η διέλευσις ζώων εκ της κεντρικής οδού και από της θέσεως Έξ Βρύσες μέχρι οικίας Ζαμπούνη… Ο αστυνόμος, Κων/νος Μπριντάκης, Μοίραρχος Φωνή της Χαλκιδικής, 27 Ιουλίου 1958 23

πολύγυρος Ο Μάριος Σπηλιόπουλος Πρύτανης στην Α.Σ.Κ.Τ. Αθηνών Την Παρασκευή 30 Μαΐου, στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών διεξήχθησαν οι Πρυτανικές εκλογές, κατά τις οποίες η πανεπιστημιακή κοινότητα εξέλεξε πρύτανη τον Πολυγυρινό καθηγητή Μάριο Σπηλιόπουλο. Την ανώτατη αυτή διάκριση κατέλαβε ο Μάριος επαξίως ύστερα από 23 συναπτά έτη διδασκαλίας και προσφοράς στη συγκεκριμένη σχολή. Εμείς τον συγχαίρουμε εξ ονόματος όλων των Πολυγυρινών και τον ευχόμαστε εις ανώτερα! Με την ευκαιρία αυτή και προς τιμήν του θα προσπαθήσουμε να τον επαναφέρουμε από τον πρυτανικό θώκο της Α.Σ.Κ.Τ. Αθηνών «στα καλοκαίρια της παιδικής του ζωής στον Πολύγυρο», με ορισμένα αποσπάσματα από μακροσκελή συνέντευξη, υπό τον τίτλο «Μεταξύ ρετσίνας & κοκακόλας» – ίσως κι ο ίδιος να μη τη θυμάται – που παραχώρησε στον υπεύθυνο του «Π» στο σπίτι του το καλοκαίρι του 2003, τότε που τον βλέπαμε πιο συχνά στον Πολύγυρο. Την προτιμήσαμε από το πολυσέλιδο βιογραφικό του και τις λεπτομέρειες της εκλογής του που εντοπίσαμε στο διαδύκτιο, καθότι μας φάνηκαν μακροσκελείς, κουραστικές και δυσνόητες, με το συμπάθιο! Τη συνέντευξη αυτή μαζί με το συνολικό έργο του Μάριου είχαμε τότε σκοπό να τα εκδώσουμε, αλλά ποτέ δεν είναι αργά! …Στην τέχνη με γιουρούσι μπήκα. Με τις προδιαγραφές που είχα μάλλον ήταν απίθανο…. Για να ετοιμάσω μια έκθεση βγαίνω στη φύση, δουλεύω τα υλικά της και προσπαθώ να μεταφέρω όλη αυτή τη δουλειά στη γκαλερί. Αν νιώσω ότι απομακρύνομαι από την αίσθηση της φύσης, μπορεί και να μην κάνω την έκθεση. Τα έργα μου θέλω να αγαλλιάζουν. Προσπαθώ να επαναφέρω πράγματα που ισχύουν, έχουν να κάνουν με τις αισθήσεις μας αλλά τα έχουμε ξεχάσει… .Δεν αισθάνομαι να κάνω τίποτα με το να σταθώ μπροστά σε μια κερασιά και να την αντιγράψω. Αυτό το κάνει καλύτερα η φωτογράφηση…. …Όλη η δουλειά μου έχει να κάνει με τα παιδικά μου χρόνια. Όλο το τοπίο της δουλειάς μου εστιάζεται στα παιδικά χρόνια που έζησα στον Πολύγυρο. Είχα πει κάποτε ότι, πατρίδα μας είναι τα καλοκαίρια της παιδικής μας ηλικίας. Τότε που δεν είχαμε σχολείο και τα καλοκαίρια ήταν ξένοιαστα. Τότε που ονειρευόμασταν χωρίς καμία παρέμβαση…

24

Ο Μάριος Σπηλιόπουλος... μικρός.

πολύγυρος …Το να ασχοληθείς στην Ελλάδα με τον πολιτισμό είναι επώδυνο πράγμα. Είναι πολύ σοβαρή υπόθεση γιατί εδώ δεν έχεις καμία αναγνώριση. Όταν εκθέτω σε χώρες της Ευρώπης οι άνθρωποι με αντιμετωπίζουν, όπως αντιμετωπίζουν εδώ τον …γιατρό. Γιατί ο γιατρός είναι κάποιος που μπορεί ενδεχομένως να σε σώσει. Η τέχνη δεν σώζει κανέναν. Χρειάζεται εσύ από μόνος σου να μπορείς να σωθείς. Εδώ, λες ότι είσαι καλλιτέχνης και σε ρωτούν τι δουλειά κάνεις. Τελικά νομίζω πως η έπαρση που λες είναι χαρακτηριστικό της ιδιοσυγκρασίας του καλλιτέχνη. Και όσο μεγαλώνεις αποκτάς μια σιγουριά που κατ’ άλλους θεωρείται έπαρση... …Όσον αφορά εμένα, ευγνωμονώ τον Πολύγυρο με τον συντηρητισμό του γιατί με έκανε να αντιδράσω. Με ανάγκασε να φύγω νωρίς. Μεγαλώνοντας ένιωσα κάποια στιγμή ότι δεν με χωράει πια αυτός ο τόπος. Όχι πως φταίει ο τόπος, αλλά τον ευγνωμονώ γιατί με ανάγκασε να εκτεθώ…

Έργο του Μ. Σπηλιόπουλου.

…Η διαδρομή Πολύγυρος – Αθήνα μ’ έσωσε. Μ’ έσωσε από τον κίνδυνο να γίνω ένας άπραγος κι αλκοολικός στον Πολύγυρο. Κι αυτό δεν έγινε χωρίς ρίσκα. Εγκατέλειψα τον Πολύγυρο, τις σπουδές μου στα Τ. Ε. Ι Θεσσαλονίκης με άμεσο αποτέλεσμα τον οικονομικό μου αποκλεισμό από το σπίτι (με την ελπίδα να συνετιστώ) και ερχόμενος στην Αθήνα είχα δύο επιλογές. Η μία ήταν να κλέβω περίπτερα και να γίνω ναρκομανής … και η άλλη να κάνω τέχνη. Γι αυτό λέω και το ξαναλέω, η τέχνη μ’ έσωσε. Υπ’ όψιν ότι στην Αθήνα πήγα σχεδόν τυχοδιωκτικά, έχοντας μακρινό στόχο τη Σχολή Καλών Τεχνών. … Και ήρθα που λες στην Αθήνα, με μια βαλίτσα στο χέρι, δυο βραδιές ύπνου στο Σταθμό Λαρίσης, μερικές άλλες στου Άσιμου και σε διάφορα άλλα σπίτια, δουλειές του ποδαριού, αφισοκολλητής, σερβιτόρος, αγιογράφος, … πέρασα μέρες δύσκολες, αλλά είχα θέσει στον εαυτό μου το δίλημμα: «Ή επιβιώνω εδώ, ή γυρίζω πίσω στον Πολύγυρο». Και από τότε είμαι στην Αθήνα… …Σκοπός μου είναι να διεκπεραιώσω τον βιολογικό μου κύκλο. Είμαστε φθαρτά και εφήμερα όντα, η αθανασία δεν υπάρχει και σ’ αυτή την τραγικότητα ζει ο άνθρωπος. Σκοπός σ’ αυτή την τραγική ζωή μας είναι αυτός που προτείνει ο Καβάφης: «Να μην την εξευτελίσεις». Εννοώ, να έχεις το θάρρος να διεκπεραιώσεις τον κύκλο σου χωρίς να εξευτελίζεσαι. Επίσης να μπορείς να αγαπάς τον άνθρωπο. Να νιώσεις ότι είσαι ένα κομμάτι της κοινωνίας. Να ενταχθείς, έστω όπως ο Άσιμος. Ο

Ο Μ. Σπηλιόπουλος (αριστερά) με τους συμμαθητές του... προς εκκλησιασμόν.

25

πολύγυρος Άσιμος ήταν ενταγμένος στην κοινωνία διότι την κατέκρινε, είχε μια στάση απέναντί της την οποία δεν άλλαξε ποτέ, όπως εύκολα κάνουν πολλοί τυχοδιώκτες… …Κι ύστερα μεγάλωσα – όπως και συ θαρρώ – σ’ ένα περιβάλλον κλειστό και σκληρό θα έλεγα που σε δυναμώνει. Σε φτιάχνει έτσι ώστε, ό,τι κάνεις θα ξέρεις ότι θα το πληρώσεις το κόστος του. Ενώ στην Αθήνα μπορεί να είσαι καραγκιόζης το βράδυ και διανοούμενος το πρωί και δεν τρέχει τίποτα. Εδώ, αντίθετα, έχω την αίσθηση πως συμμετέχω σ’ ένα παιχνίδι του Big Brother και με παρακολουθούν αμέτρητες κάμερες που είναι τα μάτια των ανθρώπων. Παρ’ όλα αυτά όμως έμαθα να συγκρούομαι – αυτό το πήρα από τον πατέρα μου – να λέω την άποψή μου και να την υπερασπίζομαι όσο τρελή κι αν ακούγεται… Είμαι ερασιτέχνης ζωγράφος και προσπαθώ να γίνω επαγγελματίας άνθρωπος. Δηλαδή είμαι εραστής της τέχνης και προσπαθώ να κρατάω ορισμένες αρχές, ώστε να μπορώ να λειτουργώ κοινωνικά. Σαν καλλιτέχνης σαφώς είμαι μοναχικός, διότι η τέχνη παράγεται μέσα στη μοναξιά. Είμαι μοναχικός όταν παράγω την τέχνη, αλλά εμπνέομαι μέσα από τον κόσμο, στα πανηγύρια, στις εκκλησίες κι όπου υπάρχουν συναθροίσεις. Δεν πιστεύω στο μοναχικό Έλληνα καλλιτέχνη. Ο Έλληνας δεν μπορεί να είναι μοναχικός. Των Ελλήνων οι κοινότητες κτίζουν κι άλλο γαλαξία… Το σημαντικότερο πάντως για μένα είναι αυτός που κάνει τέχνη να μην είναι σοβαροφανής. Η Ελλάδα τελευταία δυστυχώς έχει γεμίσει από ανθρώπους με πόζα και μόνο. Η κουλτούρα κατάντησε στις μέρες μας σαν τη μαρμελάδα. Όσο πιο λίγη έχεις, τόσο πιο πολύ την απλώνεις… …Ο καθένας λέει ό,τι θέλει, αλλά φτιάχνει ό,τι μπορεί. Αξία έχει, να κάνεις πράγματα για να νιώσεις ότι επικοινωνείς με τους άλλους. Αυτό είναι η μεγαλύτερη αλήθεια. Πιστεύω αν τα πράγματα αυτά τα βγάλεις από τον σκληρό σου πυρήνα, από τον πυθμένα της ψυχής σου, θα επικοινωνήσεις με όλο τον κόσμο. Το σκληρά προσωπικό είναι και παγκόσμιο. Αυτό όμως απαιτεί μεγάλο θάρρος. Αυτό θέλω κι εγώ. Να με δώσει ο Θεός δύναμη για να βγάλω όσα μπορώ από τον δικό μου πυθμένα. Γιατί, έτσι κι αλλιώς, «πόσου θα ζήσουμι σάμαντι»!...

26

Πρωτόλειο έργο του Μ. Σπηλιόπουλου.

πολύγυρος Καλοκαίρι στη Χαλκιδική Αν κάποιο καλοκαίρι της ζωής σου θέλεις ν’ αγγίξεις μια γωνιά του παραδείσου, αν θέλεις με τον ήλιο να μιλήσεις και με τ’ αστέρια συντροφιά να τραγουδήσεις, αν θες μ’ όλα τα μπλε της θάλασσας να παίξεις και με το θρόισμα του ανέμου να χορέψεις, αν θες σε χρυσαφένια πρωινά να σεργιανίσεις και σ’ ασημένια δειλινά το βλέμμα του Θεού να συναντήσεις, ξεκίνα, με το ξύπνημα μιας Κυριακής κι άραξε συντροφιά με τις αναζητήσεις σου, σ’ ένα ακρογιάλι της Χαλκιδικής. Και από κει σαλπάρισε, σ’ όλους τους κόλπους, σ’ όλα τα λιμάνια της, ρούφηξε την αλμύρα της, πιες το χαμόγελό της, νιώσε τη δίψα της χαράς στα πανηγύρια της και μέσα απ’ τα τραγούδια της, ζήσε κάθε καημό της.

Μαίρη Παντελιάδου Κι αφού χορτάσεις το θαλασσινό της φως και μάθεις όλα τα γαλάζια μυστικά της, χαιρέτα τις ακρογιαλιές, ροβόλα στα ψηλώματα, σε γραφικές ανηφοριές κι αποκαλύψου μπρος στο όνειρο, που σου προσφέρουνε σε κάμπους και βουνοπλαγιές τα γελαστά πανέμορφα χωριά της. Αυτή την ξέχωρη της γης γωνιά δεν φτάνει μόνο ένα καλοκαίρι να τη ζήσεις, μα μια εικόνα της σου είναι αρκετή για πάντα στην καρδιά σου να την κλείσεις. Κι αφού νανουριστείς στη σκιερή της αγκαλιά και σε χαϊδέψουν οι ανάσες της σαν τρυφερά αγαπημένα χέρια, θα μείνει η κρυμμένη νοσταλγία σου σ’ όλα τα μακρινά σου καλοκαίρια.

Καλοκαίρι στη Χαλκιδική

(Ζωγραφικός πίνακας του Πάνου Βερροιώτη) ΓιάννηςΚαραμίχος φιλόλογος-ποιητής Ο Πάνος Βερροιώτης ευαίσθητος δέκτης της αύρας που αποπνέει το ποίημα «Καλοκαίρι στη Χαλκιδική» της Μαίρης Παντελιάδου* αποτυπώνει με το χρωστήρα του καλλιτέχνη - ζωγράφου τις προσλαμβάνουσες εικόνες σε μια πολυθεματική ζωγραφική απεικόνιση. Έτσι επαναλαμβάνει για δεύτερη φορά το εγχείρημα της σύζευξης του ποιητικού λόγου με τη ζωγραφική. Η πρώτη φορά αφορούσε στο ποίημα «ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ» του Γιάννη Καραμίχου που ως ζωγραφική απόδοση κοσμεί την ΕΣΤΙΑ του Παγχαλκιδικού Συλλόγου. Μαζί με τους πίνακες «ΥΜΝΟΣ ΕΙΣ ΕΡΜΕΙΑΝ», (Τραγούδι για την Αρετή), εμπνευσμένος από το ομώνυμο ποίημα του

27

πολύγυρος Αριστοτέλη και «ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ» (ανώνυμου Πολυγυρινού ποιητή), αποτελούν την ενότητα «ΕΔΩ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ». Και στις τέσσερις περιπτώσεις το εικαστικό αποτέλεσμα προκύπτει ως φυσική εξέλιξη του ποιητικού λόγου καθώς αυτός αποτελεί και την αιτία για τη γένεσή του. Η συμπλεγματική αυτή σχέση λόγου και ζωγραφικής λειτουργεί σχεδόν αμφίδρομα. Το ποίημα με τον τίτλο του οριοθετεί τον χρόνο και το χώρο προϊδεάζοντας τον αναγνώστη για τη θεματική προσέγγιση της δημιουργού. Οι υποθετικές επιθυμίες των (8) οκτώ πρώτων στίχων με την αυστηρή καταληκτική τους συνέπεια βρίσκουν την χωροθετική τους πραγμάτωση στους (3) τρεις τελευταίους στίχους της 1ης στροφής, για να καταλήξει η ποιήτρια στην νοσταλγική αναζήτηση της τελευταίας (4ης) στροφής με την παρεμβολή – ύμνο των ενδιάμεσων στροφών. Την ομοιοκατάληκτη συνέπεια της 1ης στροφής διαδέχεται η σποραδική των άλλων, χωρίς να διαταράσσεται η υδάτινη ροή του λόγου και η ονειρική, σχεδόν παγανιστική, προσέγγιση. Με γνήσια λυρική και φυσιολατρική διάθεση η Μ. Π. αποκαλύπτει σε μια ταιριαστή συνύπαρξη την πλούσια χλωρίδα της πολύκολπης θάλασσας με την μοναδικής ομορφιάς χλωρίδα της χαλκιδικιώτικης γης στους θερινούς μήνες. Βιωματική και τρυφερή κατάθεση ψυχής στη γενέτειρα γη, στην πιο θριαμβευτική της αποκάλυψη, είναι η ποιητική σύνθεση της Μ.Π. Ένας συγκερασμός εικόνων, ήχων και συναισθημάτων διατρέχουν το ποίημα. Σε ένα αδελφωμένο και αδιαίρετο σύνολο, σ’ ένα σιαμαίο σύμπλεγμα η θάλασσα με τη στεριά προσφέρουν απλόχερα την πραμάτεια τους σε μια χρυσίζουσα από τον καλοκαιρινό ήλιο άπλετη φωτοχυσία, σε μια ατμόσφαιρα ονειρικής αποκάλυψης: «αποκαλύψου μπρος στο όνειρο / που σου προσφέρουνε σε κάμπους και βουνοπλαγιές» / «ρούφηξε την αρμύρα της, πιες το χαμόγελό της.» Ο Πάνος Βερροιώτης στη νέα του ζωγραφική απόπειρα αποκαλύπτει και εικονογραφεί ψηφίδα – ψηφίδα τον ποιητικό λόγο της Μ. Π. σε ένα παιχνίδι πιστής αλλά και ελεύθερης δημιουργίας. Μια προσεκτική, περιδιάβαση του πίνακα αποκαλύπτει τη σοφά δομημένη διάταξη των επιμέρους συλλήψεων σε μια όντως πληθωρική ζωγραφική απόδοση. Στη βάση του πίνακα ο βυθός της θάλασσας προβάλλει σε μια άρρηκτη αλυσίδα την πλούσια χλωρίδα και πανίδα της (κοχύλια, κοράλλια, αστερίες, πεταλίδες, φύκια…) με εμμονή του καλλιτέχνη στον χρωματικό τους προσδιορισμό και την εύκολη αναγνωρισιμότητά τους, σ’ έναν υποθαλάσσιο κόσμο στην πιο οργασμική του φάση. Η θαλασσογεννημένη γυναικεία φιγούρα – γοργόνα συγκεντρώνει στοιχεία εξατομικευμένα που παραπέμπουν στην προσωποποίηση της Χαλκιδικής, στην πιο ωραία της αποκάλυψη: Οφιπλόκαμη με συμμετρικά και όμορφα προσδιορισμένα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά, με μια λανθάνουσα θηλυκότητα, όπως την προβάλλουν το τολμηρό ντεκολτέ του υπόλευκου φορέματος, η φυσική κίνηση του αριστερού χεριού και η κάπως αμήχανη του δεξιού. Το πανέρι με τα ψάρια που κρατά είναι σαφής υπαινιγμός στην κύρια διατροφή των κατοίκων της και στη βασική τους επαγγελματική ενασχόληση. Ο αναδυόμενος ιχθυόμορφος Τρίτωνας, απέναντι από τη γυναικεία φιγούρα, μοιάζει να διαλαλεί με το μεγαλόσχημο κέρας (κοχύλι) τη σαγηνευτική Χαλκιδική, καθώς και την έλευση του πατέρα Ποσειδώνα στα γαλήνια νερά της θάλασσας. Πανέμορφος ακόλουθος του ενάλιου θεού που τιθασεύει τους απελευθερωμένους από τον Αίολο αγέρηδες. Τα δελφίνια ενδιάμεσα αφήνονται κι αυτά στην ηχηρή πρόσκληση του Τρίτωνα, σ’ ένα παιχνίδι θαλάσσιων σχηματισμών. Μικρά ιστιοφόρα διεσπαρμένα ανοιχτά στο πέλαγος και τους κόλπους της Χαλκιδικής υποδηλώνουν τη θαλάσσια αύρα και τον κυρίαρχο αλιευτικό βιοπορισμό των παράκτιων πληθυσμών. Τα ολόλευκα ιστία σπάζουν τη μονοχρωμία του σκούρου μπλε. Η βάρκα με την έντονη γαιοχρωμία της μεταφέρει στην ανεμοθροϊζου28

πολύγυρος σα περγαμηνή–ιστίο το πολύτιμο «φορτίο» του δεσπόζοντος ποιητικού λόγου, γραμμένο με τον χρωστήρα του καλλιτέχνη. Έτσι καθώς αποτελεί την πηγή έμπνευσης για τον Π. Β. ενσωματώνεται ως εναρμονισμένο εφαλτήριο αφόρμησης με το εικαστικό corpus του πίνακα, υπογραμμίζοντας την σύμπλευση του ποιητικού λόγου με την τέχνη της ζωγραφικής και υπαγορεύοντας, ως υποβολέας, τις επιμέρους θεματικές δημιουργίες. Ο Απόλλωνας, ημίγυμνος, σ’ ένα ξέσπασμα λυρικής διάθεσης στην κορυφή του κυλίνδρου κρούει την λύρα του δίνοντας το έναυσμα για ξέφρενο χορό στις τρεις νεραϊδό-μορφες, σχεδόν αέρινες, φιγούρες του γαλάζιου αιθέρα. Ευρηματική η ιδέα του καλλιτέχνη να συνδέσει την μουσική με τον ποιητικό λόγο, σ’ έναν εικαστικό εναγκαλισμό. Πρόκειται για την πιο ηχηρή παρουσία στον πίνακα που λειτουργεί ως μόνιμη συνοδευτική υπόκρουση, ως μουσική ενσάρκωση της Απολλώνειας λύρας στον χορό των τριών γυναικών. Στην έντονα περιγεγραμμένη τριδάχτυλη Χαλκιδική από τις πυρόξανθες αμμουδιές της δεσπόζουν οι ορεινοί όγκοι του Χολομώντα και του Άθω, που περιβάλλονται από την θάλλουσα χλωρίδα (ελιές, πεύκα, θάμνοι), όπου το ασημοπράσινο βρίσκεται σε αρμονική σύζευξη με το φαιό της Μάνας-Γης. Ο δημιουργός πειθαρχώντας στην ποιητική υπόδειξη αποφεύγει τους γεωγραφικούς ή ιστορικούς προσδιορισμούς. Κατά παρέκκλιση εικονογραφεί τα εμβληματικά μνημεία της Θεσσαλονίκης (Ροτόντα, τείχη, Πύργος) ως γεφυροποιό προϊδεασμό στους βυζαντινούς χρόνους. Κυρίαρχο στοιχείο της ζωγραφικής σύνθεσης είναι ο κοραλλιόμορφος λαμπρός ήλιος που ως ζωγραφική σύλληψη δένει απόλυτα με το υπόλοιπο σύνολο. Ο ήλιος σαν μαγνήτης έλκει σε μια συγκλίνουσα πορεία όλες τις επιμέρους ζωγραφικές ψηφίδες, χαρίζοντας αφειδώλευτα τον καύσωνα της καλοκαιρινής ραστώνης. Ο Πάνος Βερροιώτης είναι ερασιτέχνης ζωγράφος με μια έντονη αγαπητική σχέση με το αντικείμενό του. Ξεπερνώντας προ πολλού το στάδιο της απλής σχηματικής απόδοσης βρίσκεται στη φάση μιας νέας δημιουργικής αναζήτησης, της εικαστικής δηλαδή απεικόνισης του ποιητικούφυσιολατρικού λόγου. Με ιδιαίτερη φειδώ καταφεύγει σταδιακά σε μια ελεγχόμενη αφαιρετική διαδικασία, χωρίς να ολισθαίνει στην απόλυτη απελευθέρωση του αφηρημένου και απροσδιόριστου. Γι΄ αυτό οι ανθρώπινες φιγούρες με τα μη ευδιάκριτα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά μεταθέτουν το ενδιαφέρον στο συμβολισμό που εκπέμπουν καθώς και στο ρόλο που διαδραματίζουν σε μια συλλογική εικονογραφική σύνθεση. Φανερό είναι πως ο Π. Β. επιδιώκει μια ηθελημένη χρωματική διόγκωση και έναν θεματικό πλουραλισμό, παίζοντας με τις έντονες χρωματικές αντιθέσεις (γαλάζιου-πράσινου, ανοιχτού γαλάζιου-έντονου μπλε, γαιόχρωμου, ξανθού, μπεζ) ακόμα και ως διαβαθμίσεις του ιδίου χρώματος. Κυρίαρχη είναι η αίσθηση του μέτρου, χωροταξική ή θεματική, δημιουργώντας ένα σφιχτοδεμένο σύνολο. Αποδίδει πειστικά τον εικαστικό του στόχο και σε μεγάλο βαθμό και την ποιητική πρόθεση της Μ. Π., αναδεικνύοντας τα στοιχεία που ορίζουν τη φυσική ταυτότητα της Χαλκιδικής: Φως, θάλασσα, στεριά στην κορυφαία τους έκφραση. Ο Π. Β. κατορθώνει να συγκεράσει, κατά τρόπο φυσικό και αβίαστο, τη ζωγραφική με την ποίηση, τη μουσική και το χορό, ενώ με την παρεμβολή μυθολογικών μοτίβων μας παραπέμπει στην μακραίωνη ιστορική διαδρομή της βαθύκολπης Χαλκιδικής. Η κύρια θεματολογική πηγή του, (ποίημα), αποτελεί περιοριστικό παράγοντα στην ελεύθερη ζωγραφική του απόδοση. Ωστόσο προβαίνει με επιτυχία σε ευρηματικές εικαστικές προεκτάσεις καθώς και σε συγγενικές μυθολογικές αναφορές, γεφυρώνοντας το σήμερα με το χθες. Οι εναλλασσόμενες χρωματικές του διαβαθμίσεις, εναρμονισμένες, δημιουργούν την αίσθηση μιας παλλόμενης κυματοειδούς επιφάνειας.

29

πολύγυρος Προτιμά την εύκολη πρόσβαση στο κοινό επιλέγοντας την αποσαφήνιση του έργου του, χωρίς ωστόσο να καταφεύγει στην πιστή εικονική αντιγραφή της πραγματικότητας, διατηρώντας την ισορροπία ανάμεσα στο άμεσα και υπαινικτικά αναγνωρίσιμο. Τελικά οι εικαστικές ιδιαιτερότητες του συγκεκριμένου πίνακα είναι η συγκρατημένη υπέρβαση του ποιητικού λόγου, η ελεύθερη απόδοση της πραγματικότητας, η πολυχρωμία και η πολυθεματικότητα, ενώ το έργο ως δημιουργική έκφραση αντανακλά τον ευαίσθητο ψυχισμό, τον ήπιο και μειλίχιο χαρακτήρα του δημιουργού του. Αν στην ποίηση η μέθεξη είναι ζητούμενο, στη ζωγραφική τέχνη του Π. Β. είναι μονίμως επιδιωκόμενος στόχος που αποδεικνύει τη διαρκή αναζήτηση του καλλιτέχνη. Η ποιήτρια Μαίρη Παντελιάδου γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ιερισσό Χαλκιδικής. Φοίτησε στην Παιδαγ. Ακαδημία Θεσ/νίκης, από όπου απεφοίτησε με άριστα. Υπηρέτησε στην Α/βάθμια Εκπαίδευση σε διάφορα σχολεία της Χαλκιδικής και της Θεσ/νίκης. Άρχισε να γράφει στίχους από τα νεανικά της χρόνια. Πολλά ποιήματά της έχουν δημοσιευθεί, κατά καιρούς, σε μηνιαία έντυπα και εφημερίδες της Χαλκιδικής, της Θεσ/νίκης και των Αθηνών. Ποιήματά της έχουν συμπεριληφθεί στην ποιητική Ανθολογία μελών της Ε.Λ.Β.Ε., το 2001, στην Ανθολογία Ερωτικής Ποίησης των εκδοτών Β. Ελλάδος, το 2004, και στην Ανθολογία βραβευθέντων ποιητών της Ένωσης Συγγραφέων Λογοτεχνών Ευρώπης, το 2007. Πολλά ποιήματά της απαγγέλθηκαν σε αξιόλογες πολιτιστικές εκδηλώσεις σε διάφορες πόλεις της Ελλάδος και στη Χαλκιδική, καθώς και σε φεστιβάλ ποίησης, στη Θεσ/νίκη . Ποιήματά της, εμπνευσμένα από την αγάπη της για τη γενέτειρά της, έχουν συμπεριληφθεί στο βιβλίο «Ιερισσός», του γνωστού Ιερισσιώτη λαογράφου, Ιωαν. Μαρίνου. Το 1969, με ένα ποίημά της, απέσπασε το πρώτο της βραβείο, σε ραδιοφωνικό διαγωνισμό. Το Μάιο του 1997 βραβεύτηκε από το Δήμο Πολυγύρου για το έργο της, μεταξύ άλλων συμπατριωτών της. Επίσης, κατά τα έτη 2007 και 2009 βραβεύτηκε για δυο ποιήματά της, από την Ένωση Συγγραφέων – Λογοτεχνών Ευρώπης. Είναι ιδρυτικό μέλος και Πρόεδρος του Μορφωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου Ιερισσιωτών Θεσ/νίκης, στον οποίο έχει αναπτύξει έντονη δραστηριότητα. Επίσης είναι μέλος της Εξελεγκτικής Επιτροπής της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Χαλκιδικής, ενεργό μέλος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, μέλος του «Παιδικού χωριού Β. Ελλάδος» καθώς και μέλος της Ένωσης Λογοτεχνών Βορείου Ελλάδος.

30

πολύγυρος Πολυγυρινά ανάλεκτα (1)

(Από σημειώσεις του Ιωάννου (Γιαννίκου) Αθ. Παλαμήδους, δικηγόρου και τέως επάρχου, όπως μας τις εμπιστεύτηκε προ δεκαετίας περίπου ο αείμνηστος γεωπόνος, ερευνητής και ποιητής Στέλιος Κυριακίδης και περιλαμβάνουν αρκετές άγνωστες πληροφορίες και ιστορικές λεπτομέρειες για την ευρύτερη περιοχή του Πολυγύρου, πολύτιμες για κάθε ερευνητή.) Α. Επιστολή προς δημοσιογράφον κον Ν. Μέρτζον (μη αποσταλείσα) Απόψε ήκουσα την από του ραδιοφώνου ομιλίαν σας δια τους επί Τουρκίας Εθν. αγώνας των Μακεδόνων ιδία δε των Θεσσαλονικέων του Μακεδονικού αγώνος. Εις την ομιλίαν σας αυτήν αναφέρατε και την δραστηριότητα των πατριωτών της Θεσσαλονίκης ως προς την αποστολήν όπλων εις την ύπαιθρον διά τον εφοδιασμόν των ανταρτικών Σωμάτων και αυτό με έφερεν εις την μνήμην μου περιστατικόν το οποίον συνέβη εις τον μακαρίτην πατέρα μου Αθανάσιον Παλαμήδην όστις ήτο μέλος των Ενόρκων ή εκτελεστικού συμβουλίου της Χαλκιδικής του Μακ. Αγώνος. Τα αποστελλόμενα όπλα παρά της Εθν. Εταιρείας των Αθηνών κυρίως μετεφέροντο μέσω των Σποράδων εις Χαλκιδικήν η οποία ως γνωστόν ήτο αμιγής Ελλήνων και πλέον τούτου διότι διέθετε πολλούς ορμίσκους και έρημα παραθαλάσσια κρυσφύγετα εις ά ακινδύνως απεβιβάζοντο τα πολεμικά εφόδια ως και αντάρται, ταχυδρόμοι κ.λ.π. Κατά το 1907 λοιπόν λέμβος εκ Κασσάνδρας απεβίβασεν εις την παραλίαν Μολυβόπυργος, όπου το κτήμα μας, οπλισμόν και πυρομαχικά άτινα μετέφερον εις την αγροτικήν μας κατοικίαν οι υπηρέται του κτήματος Στεφανής και Διαμαντής. Μέρος των όπλων (βραχυκάννων γκρά) απέκρυψεν ο πατήρ μου, όστις βεβαίως ήτο ενήμερος της αφίξεως των όπλων, κάτωθι των καναπέδων του μικρού μας σαλονιού. Την επομένην ειδοποιούμενοι θα ήρχοντο αγωγιάται εμπιστοσύνης εκ Πολυγύρου οίτινες θα μετέφερον τα πολεμικά αυτά εφόδια οδεύοντες διά νυκτός ή διά μονοπατίων μη συχναστών μέσω Ταξιάρχου-ΠαλαιοχωρίουΒαρβάρας- Στεφανινών εις Νιγρήταν ή Αϊδονοχώριον εκείθεν δε δι άλλων εμπίστων αγωγιατών θα προωθούντο εις Σιδηρόκαστρον-Πετρίτσι (ήδη Βουλγαρικόν)-Μελένοικον- Στρώμνιτσα ή Σλάρτσεβο και Τζουμαγιά. Την μεθεπομένην της αφίξεως των όπλων και περί ώραν 10ην π.μ. κατέφθασεν εις το κτήμα μας ο ταγματάρχης της Χωροφυλακής διοικητής εν τη επαρχία Χαλκιδικής Ελμάζ Βέη καταγόμενος εξ Ιωαννίνων γνώστης της Ελληνικής γλώσσης και φίλος του πατρός μου ως φίλα διακείμενος έναντι των Ελλήνων.

Γιαννίκος Αθ. Παλαμήδης.

31

πολύγυρος Αφιππεύσας και παραδώσας τον κέλητα εις τον ιπποκόμον του ανήλθεν εις την οικίαν όπου αφού τον καλωσόρισεν ο πατήρ μου και τω προσεφέρθη ο σχετικός καφές, λέγει εις τον πατέραν μου «Θανάση έμαθα ότι κρύβης όπλα τα οποία έφεραν εδώ με βάρκαν» ο πατήρ μου θορυβηθείς τω απήντησεν ότι είναι ψεύτικαι αι πληροφορίαι του. Τότε κινήσας τον πόδα του προς τα όπισθεν, εκάθητο επί του καναπέ, λέγει «αυτά εδώ από κάτω του καναπέ τι είναι;». Ο πατήρ μου παρά την γνωριμίαν που είχε εφοβήθη και ήρχισε λέγων διαφόρους δικαιολογίας. Ο ταγματάρχης όμως τον καθησύχασε ειπών εις αυτόν «αύριο πρωί θα έλθω επισήμως με τον εισαγγελέα να κάμω έρευνα. Φρόντισε εντός της νυκτός να τα πάρης απ’ εδώ». Εις ερώτησιν του πατρός μου πώς έμαθε ότι μετεφέρθησαν όπλα τω απάντησε πως ένας δικός σου άνθρωπος επρόδωσε. Ευτυχώς εις την παραλίαν υπήρχον δύο ψαράδες ο Τρανταφλάς και ο Κριτής αμφότεροι εκ Νικήτης και άνθρωποι της εμπιστοσύνης του πατρός μου οίτινες μετέφερον τα όπλα εις το Μετόχι Αζάπικο κειμένου πλησίον του σημερινού Ν. Μαρμαρά και παρεδόθησαν εις τον εκεί Οικονόμον (επιστάτην μοναχόν της Μονής) μεμυημένον και τούτον εις τα του Μακ. Αγώνος. Γενομένης εξωνυχιστικής ανακρίσεως παρά του πατρός μου απεκαλύφθη ότι προδότης ήτο ο είς εκ των υπηρετών ο Στεφανής όστις την επομένην μεταβάς δι εργασίαν εις Γερακινήν και μεθύσας ανεκοίνωσε το μυστικόν εις τον εκεί Αστυν. Σταθμάρχην όστις παραχρήμα εξαπέστειλε έφιππον ταχυδρόμον με σχετικήν αναφοράν προς τον Διοικητήν Χωροφυλακής. Σημ.1) Τον Στεφανήν εξεδίωξε αμέσως ο πατήρ μου και εξετέλεσε ως προδότην ο οπλαρχηγός Βλαχ-μπέης όστις την εποχήν εκείνην δι ένα διάστημα εφησύχαζε εν Χαλκιδική πειεσθείς αγρίως υπό των τουρκικών αποσπασμάτων εν τη περιφερεία του (Τζουμαγιά νυν ΗράκλειαΣιδηρόκαστρον-Πετρίτσι κ.λ.π.) Σημ. 2) Ο Ελμάζ-βέης μη ανταλλαγείς εγένετο βουλευτής Ιωαννίνων εις την Βουλήν του 1915. Την ιδίαν εποχήν Άλλη περίπτωσις αποστολής όπλων ήτο όταν ποσότης όπλων κεκρυμένη εις ακραίαν οικίαν του Πολυγύρου επρόκειτο να μεταφερθή διά του γνωστού δρομολογίου παρ’ αγωγιατών Πολυγυρινών. Οι μεμυημένοι και πράκτορες του Μακεδ. Αγώνος είδον ασυνήθη κίνησιν των τζαντερμάδων (χωροφυλάκων) εις την συνοικίαν «Ανήλεια» όπου εκρύπτοντο τα όπλα άτινα εκείνην την νύκτα επρόκειτο να μεταφερθώσι. Ειδοποιηθέντες οι Αρμόδιοι προύχοντες οίτινες κατά σύμπτωσιν συνεδρίαζαν ρακοπίνοντες εις την οικίαν του Κωνσταντή Χρ. Ζαμπούνη εν οις και ο πατήρ μου ως και μοναχός προϊστάμενος και Οικονόμος του μετοχίου Βόζενα (ήδη Μεταμόρφωσις) ονόματι αν ενθυμούμαι καλώς Στέφανος και πρώην αξιωματικός του Ελλην. Στρατού, σκεφθέντες την κατάστασιν και τον κίνδυνον της ανακαλύψεως των όπλων, με πρωτοβουλίαν του πατρός Στεφάνου όστις ανασύρας εκ των ράσων του περίστροφον, επυροβόλησε εκ του παραθύρου. Ο πυροβολισμός αντήχησεν βροντερός προς τα απέναντι ευρισκόμενα Ανήλια, οι δε χωροφύλακες ακούσαντες τον πυροβολισμόν έτρεξαν εις το άκουσμα τούτου απομακρυνθέντες εκείθεν. Προηγουμένως είχον ειδοποιηθή οι αγωγιάται όταν ακούσουν τον πυροβολισμόν να φορτώσουν τα όπλα και ν’ απομακρυνθούν, όπερ και εγένετο, επιτυχούσης ούτω της αποστολής.

Θεσσαλονίκη 4 Μαρτίου 1973 Β. Η εν Χαλκιδική ληστεία κατά την περίοδον 1881-85 (Από τες αφηγήσεις του πατρός μου Αθανασίου Ι. Παλαμήδους) Μετά την αποκατάστασιν του ελευθέρου Κράτους, πολλοί εκ των 32

1898. «Αθ. Παλαμήδης και Εμ. Χατζόγλου εις το πανδοχείο Μαθέ εν Γαλατίστη».

πολύγυρος Μακεδόνων αγωνιστών των καταφυγόντων εις παλ. Ελλάδα και συνεχισάντων τον αγώνα κατά των Τούρκων με αρχηγούς τους Καρατάσον, Αγγελή Γάτσον κ.α. αφέθηκαν εις την τύχην των μη αποκατασταθέντες όπως εκείνοι του Ελευθέρου Κράτους εις τουρκικάς ιδιοκτησίας, πλην των εγκατασταθέντων εις Αταλάντην και τα γύρω χωρία δαπάναις του εκ Μολάτσης Κόμιτος Βέλλιου (κόμης Μπέλιος) όστις οικοδόμησε τον συνοικισμόν Νέα Πέλλα εν συνεχεία του χωρίου Αταλάντη (δυσνόητη λέξη) και τα γύρω διάφορα τσιφλίκια εις ά παρεχωρήθησαν εις αυτούς κλήροι. Τότε εγένοντο δύο Δήμοι εις συνεχομένην κωμόπολιν, ο παλαιός της Αταλάντης και ο νέος της Πέλλης. Την εποχήν μάλιστα εκείνην ελέγετο ως εφυολόγημα διά τους παραπονουμένους «Να πας στην Αταλάντη που έχει δυο Δημάρχους, αν δε σου δώση δίκιο ο ένας θα σου δώση ο άλλος». Το εφυολόγημα τούτο ενείχε και την αντίθεσιν μεταξύ των παλαιών και νέων κατοίκων. Το 1914 επήλθεν η ένωσις των δύο Δήμων υπό το όνομα Δήμος Αταλάντης αλλά διετηρήθη η σφραγίς της Νέας Πέλλης και σήμερον ακόμη, ήτις σφραγίς έχει την εικόνα του Μ. Αλεξάνδρου ανάγλυφον. Οι μη αποκατασταθέντες οίτινες ήσαν και οι περισσότεροι εγκατεστημένοι προσωρινώς εις τα χωρία του Πηλείου, τας Σποράδας και την Β. Εύβοιαν ήρχοντο μέσω Σποράδων και διενήργουν ληστείας, ιδία εναντίον των νεοεγκατασταθέντων Γιουρούκων Τούρκων, των Μετοχίων του Αγίου Όρους, αλλά και ομογενών πλουσίων. Κατά την περίοδον 1880-85, η ληστεία κατέστη μεγάλη πληγή δια τας Τουρκικάς αρχάς αίτινες δεν διέθετον τακτικόν στρατόν εν Χαλκιδική περιοριζόμενοι εις την Χωροφυλακήν, αι δε συμμορίαι ήσαν πολυπληθέστεραι. Μεταξύ των συμμοριών ήτο και η του Καπετάν Γεωργάκη εξ Αγίου Νικολάου παλαιού αγωνιστού του 1821, φημιζομένου ως αρίστου ξιφομάχου. Ευρεθείσαι εις δύσκολον θέσιν αι Τουρκικαί αρχαί, εκάλεσαν εθελοντάς Έλληνας όπως εν συνεργασία μετά της Χορωφυλακής καταδιώξουν και εξοντώσουν τας συμμορίας. Οι εθελονταί αυτοί θα επληρώνοντο από το Τουρκικόν Κράτος με δελεαστικόν μισθόν. Ούτοι ονομάζοντο Μουαβινέδες. Ούτω κατετάγησαν πολλοί από διάφορα χωρία μεταξύ δε των Πολυγυρινών κατετάγη και ο Γεώργιος Προύνης συνεργάτης και αυτός κατά περιόδους των ληστών. Εις γενομένην συμπλοκήν μικτού αποσπάσματος Τούρκων και Μουαβινέδων μετά πολυπληθούς συμμορίας εις τοποθεσίαν μεταξύ Γαλατίστης και Δουμπιών, Τούρκοι και Μουαβινέδες ετράπησαν εις φυγήν. Ο Προύνης έσπευσε και αυτός να τραπή εις φυγήν αλλά μη προλαβών εκρύβη εις τι νεροφάγωμα καλυφθείς με ξηρά φύλλα δρυός. Ένας εκ των ληστών παλαιός φίλος και συμπράκτωρ του Προύνη εις διαφόρους ληστείας και ζωοκλοπάς αντελήφθη τούτον κρυπτόμενον εις το νεροφάγωμα και πλησιάσας ήκουσε να διαφεύγουν αφεδρονοκροτήσεις του Προύνη όστις εν τη προσπαθεία του όπως χωθή βαθύτερον του νεροφαγώματος δια να μην γίνη αντιληπτός ίσως και εκ του φόβου του άφησε να τω διαφύγουν αι εκπυρσοκροτήσεις. Τότε ο ληστής όστις ελέχθη γνώριμος και παλαιός συνεργάτης του Προύνη, του είπε: σήκω πάνω βρε χαμένε δεν ντρέπεσαι που πήγες με τους Τούρκους; Το περιστατικόν τούτο διέδωσεν ο εν λόγω ληστής, εγνώσθη δε και εν Πολυγύρω. Οι Πολυγυρινοί φύσει σκώπται και πειραχτήρια ήρχισαν να πειράζουν τον Προύνη και μάλιστα μέχρι των ημερών μας, όταν διήρχετο εκ του δρόμου ιδίως όπου ο Χρ. Αγιομαμίτης είχε πεταλωτήριον, μόλις αντιπαρήρχετο του εφώναζεν πριτς. Ο Γ. Προύνης θύμωνε πάρα πολύ και άρχιζε να υβρίζει… τη μάνα σου κ.λ.π. Ο θυμός του Προύνη δεν ήτο εκ του λόγου ότι αφεδροκρότησε κατά το περιστατικόν της συμπλοκής αλλά διότι ανεφέρετο εις την δειλίαν του. Ήτο υψηλός, λεβεντόκορμος μέχρι βαθέος γήρατος, μελαχρινός και εις την κεφαλήν του έφερε ένα σκουφάκι στραβά τοποθετημένον. Είχε μεγάλην ομοιότητα με τον Καραϊσκάκην.

Μολυβόπυργος 15/6/69

Οικόγένεια Αθ. Παλαμήδους.

33

πολύγυρος Γ΄ Ο Ελαιών των Μουδανιών Οι νέοι κάτοικοι των Μουδανιών ως και των περιχώρων ως επίσης και οι νεώτεροι εκ των εντοπίων δεν γνωρίζουν την ιστορίαν του Ελαιώνος των Μουδανιών δια τον λόγον τούτον σκόπιμον εθεώρησα όπως μεταφέρω ενταύθα σχετικήν αφήγησιν του αειμνήστου πατρός μου. Αρχήθεν το κτήμα τούτο ανήκε εις Τούρκους οίτινες το επώλησαν εις τον εκ Χειμάρας της Β. Ηπείρου Χριστάκην Ζωγράφον, πρωθυπουργού επ’ ολίγον της Β. Ηπείρου μετέπειτα δε υπουργού των Εξωτερικών της Ελλάδος. Ο Χριστάκης Ζωγράφος δεν υπήρξε μόνον Μέγας Ευεργέτης, αλλά και φιλοπρόοδος άνθρωπος. Εις το κτήμα λοιπόν όπου σήμερον ο Ελαιών όπερ εξετείνετο από του Μετοχίου Διονυσίου της Πορταργιάς και του κτήματος Μιχαήλ Μπέη απεφάσισε όπως φυτεύση ελαίας. Εγκατέστησεν εις το κτήμα του επιστάτην έναν Χειμαργιώτη φουστανελλά ο οποίος έβαλεν εργάτας και άνοιξαν γούρνες, μεθ’ ο εκάλεσε Πολυγυρινούς να μεταφέρουν αγριελαίας αντί ενός γροσίου εκάστην. Το γρόσιον ήτο το 1/100 της χρυσής λίρας Τουρκίας η τότε δε αξία του ήτο περίπου 2 οκ. σιτάρι ή μισή οκά τυρί ή μισή οκά κρέας. Αι φυτευθήσαι ελαίαι ενεβολιάσθησαν υπό Πολυγυρινών και ήσαν αρχικώς 100 χιλιάδες. Μετά πάροδον μερικών ετών ο Χριστάκης Ζωγράφος έσχε την έμπνευσιν να δημιουργήση εργοστάσιον Ζακχάρεως και επειδή εύρε κατάλληλον ένα τσιφλίκιον εις Θεσσαλίαν ανήκον εις την οικογένειαν Χατζή Οσμάν, αντήλλαξε τον Ελαιώνα μετά του ρηθέντος κτήματος εν Θεσσαλία όπου και ανήγειρεν εργοστάσιον Ζακχάρεως με πρώτην ύλην τα ζαχαρότευτλα άτινα εκαλλιεργήθησαν εις το κτήμα. Δυστυχώς το εκείνην την εποχήν μυωπικόν κράτος την προοδευτικήν αυτήν επιχείρησιν ίνα ωφεληθή η Εθνική Οικονομία σχεδόν την εσαμποτάρισε διότι όχι μόνον δεν επέβαλεν ένα προστατευτικόν δασμόν επί της εκ του εξωτερικού εισαγωμένης ζακχάρεως αλλά επιβάρυνε την επιχείρησιν με διαφόρους δασμούς, απαγορεύσεις κ.λ.π. Όταν ο Ελαιών περιήλθεν εις χείρας της Τουρκικής οικογενείας Χατζή Οσμάν, οι γείτονες Πορταργιανοί άρχισαν Εθνικόν αγώνα εναντίον του νέου ιδιοκτήτου εν ταυτώ δε αγώνα εξοικονομήσεως καυσίμου ύλης. Όταν δε ήλθον και εγκαταστάθησαν οι Μουδανιώτες εκληρονόμησαν μόνον 34.000 ελαιών.

22 Ιουνίου 1969 Μολυβόπυργος

34

Χρηστάκης Ζωγράφος

Το εργοστάσιο ζακχάρεως του Χρ. Ζωγράφου στη Θεσσαλία.

πολύγυρος Τα «αλάνια», οι «κλέφτες» και η… φεγγαράδα

Άγγελος Φιλώτα Μάντσιος

Αρχή της δεκαετίας του ’50. Μόλις που είχε τελειώσει εκείνος ο βαρύς δεκαετής χειμώνας που μας ρήμαξε και στο χωριό μας, την Νικήτη. Μια κάποια άνοιξη προσπαθούσε, μέσα στη γενικευμένη ανέχεια, να δηλώσει την παρουσία της. Για μας, τους μικρούς γαβριάδες, τα προβλήματα ούτε που υπήρχαν καν. Τα είχαν αναλάβει οι μεγάλοι και προσπαθούσαν να τα λύσουν όπως μπορούσαν. Εμείς, σχολείο και παιχνίδι ή καλύτερα χωράφι για τους περισσότερους, παιχνίδι και… σχολείο. Παιχνίδι με τις ώρες. Δεν μας έφτανε η μέρα, μας έπιανε και η νύχτα. Παιχνίδια κατά κανόνα ανέξοδα. Ποδόσφαιρο με μπάλα πάνινη, παραγεμισμένη με «μπαλώματα». Μπίλιες (γκαζιές), λίγες οι γυάλινες, περισσότερες οι «χωματένιες», από πηλό εξαιρετικής ποιότητας, πολλές φορές πλασμένες από εμάς τους ίδιους και ψημένες στη φωτιά, στα καζάνια με τα κούτσουρα. Το «τσίνκερ», στο με τις μεγάλες και λείες πέτρες ντουβάρι, με νομίσματα προπολεμικά, άχρηστα, με κυρίαρχα εκείνα τα μεγάλα, τα χάλκινα πεντάδραχμα, τις «χαραχλιάνκες», όπως τις λέγαμε απαξιωτικά. Παιχνίδι με τα αυτοκίνητα τα φορτηγά, τις «χαμάλες» τις μεγάλες τις συρματένιες, που μας τις έφτιαχναν οι καλλιτέχνες στο είδος τους, ο Λάμπρος ο γιός της κυρά – Δημητρίας της προσφυγίνας και ο Κώστας ο γιός της Βιργίνας της νοσοκόμας, με σύρματα που… κλέβαμε, ξηλώνοντας τους φράχτες, τους «μπλοκούς». Το «στιφάν’(ι)», αλλού το λένε «τσέρκι», με τα αχρείαστα στεφάνια των βαρελιών και με το… τιμόνι από χοντρό σύρμα. Η «σβούρα», το «ζαντσάρ’(ι) μ’ ένα μεγάλο κουμπί και γερό σπάγκο, τα «κότσια», το «κορόϊδο» με το τόπι το πάνινο κι αυτό. Το «εννιάρι», το «τριότ’»(τρίλιζα), τα «μπιτσιουκάν’κα» - το λένε και… «ξυλάκι» -, με κίνδυνο να βγάλουμε και κανένα μάτι, οι «αμάδες», τα «μπιρμπίλια», τα «στρουγκιά», η «γ’ρούνα» με το «καρτούδ’» και τα κοντοδεκάνικα για μπαστούνια, κάτι σαν το χόκεϋ(!). Το «ζούμ πάτς» (μπίζζ…), το «πόσα είναι τούτα», το «πιτάει… πιτάει ι αητός, … πιτάει… πιτάει ι γάδαρους», το «σπασμένο τηλέφωνο», η «τυφλόμυγα», η «μακριά γαδούρα», το «κουτσό», το «κυνηγητό», ο «κρυφτσιάκος» (το κρυφτό), ο «σκλάβος», οι «κλέφτες»…

Αυτοσχέδιο παιχνίδι (αρχείο Αργ. Βογιατζή).

Πολύγυρος, ψηλά στις στροφές προς τη Ράχη. Φθινόπωρο 1955. Τα πηλίκια, τα «γκόλφ» και η… εφημερίδα. Από αριστερά: Δημήτρης(Τάκης) Κούτλος, Άγγελος Φ. Μάντσιος και Πέτρος Πολυγυρινός.

35

πολύγυρος Οι «κλέφτες», παιχνίδι ομαδικό, παιχνίδι αρκετά μεγάλης διάρκειας. Αλλού το λέγανε «κλέφτες και αστυνόμοι». Εμείς το λέγαμε «κλέφτις» σκέτο και μερικοί το λέγανε «κλέφτις κι χουρουφύλακις». Αρχίζαμε το παιχνίδι θαμπά και μας νύχτωνε. Δυο ομάδες, στελεχωμένες με ό,τι καλύτερο, τα «αλάνια», τα τσιφτόπαιδα της γειτονιάς μας. Ο Ορέστης, ο Βουλής, ο Βασίλης, ο Τόλιος, ο Τάκης, ο Γιώργης, οι λίγο μεγαλύτεροι κι εμείς οι μικρότεροι, ο Πέτρος, ο Μίμης, ο Γιώργος, ο Νικήτας, ο Γιωργούλης, ο Αγγελάκης… Η μια ομάδα, οι «κλέφτες» να κρυφτούν στις αλιγαριές, εκεί στα απότομα τα όχτια του κεντρικού μας λάκκου, ανάμεσα στα Καψαλαίικα και στην αλάνα του Αποστολούδα, όπου και το… αρχηγείο μας. Να κρυφτούν ακόμα στα σκίνια και στις μυρσινιές των άλλων δυο μικρότερων λάκκων, της Μέρδας και του άλλου, του χωρίς όνομα, αυτού που περνά ανάμεσα από το σπίτι της Γκιβιζίνας και την Τσέσμα, που έρχεται από ψηλά και περνά κοντά «απ’ τ’ς μάνας του νιρό» και σμίγουν, ο καθένας χωριστά, με τον κεντρικό μας λάκκο στις κάτω, τότε, γειτονιές του χωριού, τις δικιές μας. Η άλλη ομάδα, οι… διώκτες, χωρισμένη σε δυο κλιμάκια, να βγουν παγανιά, να κάνουν κυκλωτική κίνηση, να ψάξουν καλά, να εντοπίσουν τους «κλέφτες», να τους… συλλάβουν, να φωνάξουν στους άλλους «τ’ς βρήκαμι ρέεε, ιλάτι» και οι ρόλοι των δυο ομάδων πάραυτα, να αντιστραφούν. Τους «κλέφτες» μέρα αποφεύγαμε να τους παίξουμε. Θα ήταν, άλλωστε, εύκολος ο εντοπισμός τους. Η νύχτα η μαύρη, πάλι, δεν ευνοούσε ούτε την κυκλοφορία των… διωκτών. Ιδανικές ώρες ήταν οι ώρες της φεγγαράδας. Μισοφωτισμένα, μισοσκότεινα, με παιδικές σκιές να κινούνται συνωμοτικά μέσα στους λάκκους, στους θάμνους και στα σύδενδρα και οι μάνες μας ν’ ανησυχούν λιγότερο, μιας και που το μεγάλο το φεγγάρι μας αγκάλιαζε. Δεν είχαμε ακούσει τότες για «πανσέληνο», για «ολόγιομο φεγγάρι» και για τα άλλα ποιητικά και… ρομαντικά τοιαύτα. Εμείς «γιουμάτου φιγγάρ’» το λέγαμε. Έτσι, απλά, γιουμάτου. Και με το συμπάθιο κυρ Λευτέρη – ότι και πολύ σε αγαπάμε - , εμείς δεν παίζαμε «κλέφτες κι αστυνόμους» και δεν είχαμε της προκοπής «απάνω δρόμους», εμείς παίζαμε «τ΄ς κλέφτις» στους… ακάτω λάκκους και το δικό μας το φεγγάρι ήταν γιουμάτου και… καλύτερο.

Πολύγυρος, Δημοτικό γήπεδο, 5η Ιουνίου 1960. Μαθητικοί αθλητικοί αγώνες στίβου. Καθήμενοι, από αριστερά: Αγαπητός Παπαϊωάννου, Νίκος Βερροιώτης, Μάκης Σαράντης, Τάκης Γκολόης. Όρθιοι, από αριστερά: Απόστολος Σμαραγδής, Σπύρος Μπόζιος, Τάκης Πετρίδης και Άγγελος Φ. Μάντσιος.

36

πολύγυρος

…Οι Γαβριάδες έγιναν έφηβοι.

Κι ύστερα, ύστερα ήρθαν τα χρόνια στον Πολύγυρο, στο Γυμνάσιο. Τα καλύτερα. Από τον Σεπτέμβριο του 1954 έως και τον Ιούνιο του 1960. Μεγαλώσαμε, μεγαλώσαμε πολύ, μεγαλώσαμε… απότομα. Βάλαμε και μακρύ πανταλόνι, «γκόλφ» στην αρχή, φορέσαμε και τα… πηλίκια. Μέχρι που αγοράζαμε και διαβάζαμε και εφημερίδα, …αθλητική στην αρχή. Μεγαλώσαμε, αφήσαμε πίσω μας όλα τα παιχνίδια, αφήσαμε και τους «κλέφτες», αφήσαμε και την μπάλα την πάνινη και πιάσαμε στα χέρια μας τις άλλες τις κανονικές τις… φουσκωμένες. …Δράστης, ο κύριος Βασίλειος Αριστάρχης, ο γυμναστής μας, εκείνος ο επηρμένος… ελαφρώς -«‘παρμένους» το λέμε εμείς-, που δεν κρύωνε και που μας ήρθε στην παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου με το πουκαμισάκι το κοντομάνικο και πέδιλα στα πόδια του τα… γυμνά, παρότι χιόνιζε… ελαφρώς. Ας είναι… Μας έδωσε τις μπάλες, μας έδειξε και μας έμαθε πώς να παίξουμε τα πρωτόγνωρα για μας, καλαθόσφαιρα (μπάσκετ–μπωλ) και πετόσφαιρα (βόλεϋ–μπωλ), στα χωματένια γήπεδα, στο πάρκο του Γυμνασίου, χαμηλά, κοντά στον δρόμο που οδηγούσε στο Δημοτικό γήπεδο του ποδοσφαίρου, μας έμαθε και μας έκανε ν’ αγαπήσουμε και τον κλασικό αθλητισμό, καλή του ώρα, όπου κι αν βρίσκεται… Μας έδωσε και την μπάλα του ποδοσφαίρου, εκείνη την καλή, την «πέτσινη», την ραφτή, με τα «φιλέτα», που με μανία κλωτσούσαμε, όλα τα «αλάνια», στο δίτερμα που παίζαμε, τα… μικρά μας τα χρόνια, στην αλάνα, στο πάρκο του Γυμνασίου, με δυό χοντρές ασπροβόλες, για εστίες, από την κάθε μεριά. Κι ύστερα σαν… παραμεγαλώσαμε, ώρες ατελείωτες στο Δημοτικό γήπεδο. Στο ποδόσφαιρο, τα συμμαθητάκια μας διέπρεψαν. Αστέρια που έλαμψαν με το ταλέντο, την αγωνιστικότητα και το ήθος τους και που, στη συνέχεια, όλοι τους φόρεσαν την φανέλα της «επίσημης αγαπημένης» μας, της «Nίκης» Πολυγύρου. Ο Χρήστος Μάντσιος του Αθανασίου, ο Θόδωρος Παπαβέργος, ο Νίκος Μουταυτσής, ο Τάκης Δαούτης, ο Παύλος Τάσιος, ο σκηνοθέτης της «παραγγελιάς» αργότερα, ο Απόστολος Σμαραγδής, ο Γιάννης Βασιλειάδης και ένα ταλέντο, ποδοσφαιρικό, πού χάθηκε, γιατί εγκατέλειψε νωρίς το Γυμνάσιό μας, ο Κώστας Μαρτζιβάνος από τον Παρθενώνα της Χαλκιδικής μας. Εμείς, τα «λελέκια», ο Φώτος Φωτιάδης, ο Νίκος Βερροιώτης, ο Γιάννης Τρικαλιώτης, ο Δημήτρης Ξάκης, και η… αφεντιά μου η λιπόσαρκη, είχαμε μια κάποια επιτυχία στο Μπάσκετ, στο Βόλεϋ είχαμε όπως και άλλοι, και καλές επιδόσεις στα αγωνίσματα του κλασικού αθλητισμού. Ο Νίκος

Πολύγυρος, Δημοτικό γήπεδο. Ιούνιος 1958. Μαθητικοί αθλητικοί αγώνες στίβου. Μαθήτριες- αθλήτριες και μαθητές- αθλητές από το Γυμνάσιο Πολυγύρου, από το Γυμνάσιο Αρναίας (Γ), από το Γυμνάσιο Κασσανδρείας, Βάλτας τότε (Γ) και από το Γυμνάσιο Νέων Μουδανιών (Γ). Από το Γυμνάσιο Πολυγύρου, διακρίνονται: Στην Τρίτη σειρά, όρθιος, τρίτος από αριστερά, με το στεφάνι (πρώτος νικητής), ο Βασίλης Γιαννέλης. Όρθιοι, στην δεύτερη σειρά, από αριστερά: Δεύτερος ο Τάκης Δαούτης, τρίτος ο Αλέκος Δημητρός, έκτος ο μοναδικός, ο ένας ο Χρήστος Μορένος. Στην ίδια σειρά, όρθιοι, τρίτος από δεξιά, με το στεφάνι, ο Ανδρέας Μαντζούφας και τέταρτος, με το στεφάνι, ο και καλλίφωνος Νίκος Κούρτης. Στην πρώτη σειρά, δεύτερος από δεξιά, ο Θανάσης Λειβαδιώτης. Στην πρώτη σειρά από αριστερά: Πρώτη, με το στεφάνι, η ταλαντούχα Τούλα Ηλία, δεύτερη η Τούλα Κοκκάλου, τρίτη, με το στεφάνι, η καλλίγραμμος Νίκη Πούλιου, τέταρτη, με το στεφάνι, το αστέρι η Μένη Γκοτζαμάνη, έβδομη η Ειρήνη Πανέλη, όγδοη, με το στεφάνι, η « ταχύπους» Ζήνα Καλαμάρη. Φωτογραφία, από το αρχείο της Μελπομένης (Μένη) Γκοτζαμάνη, Ορμύλια.

37

πολύγυρος Βερροιώτης στους δρόμους αντοχής, ο Σπύρος(Πίπης) Μπόζιος στους δρόμους ημιαντοχής, ο Τάκης Γκολόης στο άλμα τριπλούν, ο Γιάννης Βασιλειάδης στην Ελληνική δισκοβολία, ο Ιωακείμ Κρικέλας στους δρόμους ταχύτητας, ο Γιώργος Καλλέας, ο συγχωριανός μου, ο φίλος μου, ο θαλασσόλυκος, παρότι «μικρός το δέμας» στην δισκοβολία, ο Φώτος κι εγώ, ο… ανάλαφρος, στο άλμα εις ύψος. Και δύο συμμαθήτριές μας, αστέρια στον κλασικό αθλητισμό, Η «καλλίσωμος» και «καλλίπυγος» Καίτη Ναϊδου από το Βάβδο, πολυσύνθετη αθλήτρια στα άλματα και στους δρόμους ταχύτητας και η όμορφη μελαχρινούλα από τον Άγιο Νικόλαο, η Τούλα Ηλία, μια ξεχωριστή αθλήτρια, μια αθλήτρια φαινόμενο. Αθλήτρια στις ρίψεις, στο… μπαλάκι. Ναι, καλά… διαβάσατε, στο μπαλάκι. Ήταν μια μικρή μπάλα, λίγο μεγαλύτερη εκείνης της αντισφαίρισης (τένις), συμπαγής όμως και επομένως πολύ βαρύτερη. Αντικαθιστούσε, για τις νεάνιδες, το ακόντιο, μιας και ο γυναικείος ακοντισμός δεν είχε ακόμη καθιερωθεί. Η βαλβίδα, ο διάδρομος φοράς, ακόμα και η τεχνική της ρίψης, ο «παλμός» ήταν τα ίδια μ’ αυτά του ακοντισμού. Ήμασταν στην Τετάρτη Γυμνασίου - ΣΤ΄ την γράφαμε και στους προκριματικούς, που έγιναν στο Δημοτικό γήπεδο Πολυγύρου για το ποιά μαθήτρια - αθλήτρια θα εκπροσωπούσε το γυμνάσιό μας στους μαθητικούς αθλητικούς αγώνες στίβου, που κι αυτοί έγιναν στο Δημοτικό γήπεδο Πολυγύρου, με την συμμετοχή όλων των γυμνασίων της Χαλκιδικής, η Τούλα… διαγωνίστηκε με τις άλλες τις μεγαλύτερες, της Εβδόμης και της Ογδόης. Έρριχναν οι μεγάλες το μπαλάκι κι εμείς οι μικρότεροι που είχαμε πιάσει θέσεις σε μια λογική απόσταση, πριν την εστία του ποδοσφαίρου, το μαζεύαμε και περπατώντας και λιγάκι, το επιστρέφαμε συρτά προς την βαλβίδα. Όταν ήρθε η σειρά της και έριξε η μικρούλα η Τούλα το μπαλάκι, εκείνο διέγραψε μια μεγαλοπρεπέστατη τροχιά, πέρασε πάνω από τα κεφάλια μας, πέρασε πάνω και από την εστία, …προσγειώθηκε πίσω απ’ αυτήν και κατέληξε στον παρακείμενο… αμπελώνα. Σε λίγες μέρες, στους επίσημους αγώνες, Ιούνιος 1958, η Τούλα κατέκτησε με άνεση « νίκην πρώτην». Δύο χρόνια αργότερα, στους μαθητικούς αθλητικούς αγώνες στίβου, που έγιναν, επ’ ευκαιρία των Γυμναστικών Επιδείξεων του Γυμνασίου μας, στο Δημοτικό γήπεδο Πολυγύρου, την 5η Ιουνίου του 1960, λίγο πριν αποφοιτήσουμε, και που εκτός από το γυμνάσιό μας συμμετείχαν όλα τα γυμνάσια του νομού Χαλκιδικής και το γυμνάσιο της πόλεως του Κιλκίς, η Τούλα στο αγώνισμά της, ο αλησμόνητος ο Νίκος Βερροιώτης στο αγώνισμα του δρόμου των 2.000 μέτρων και ο Σπύρος( Πίπης ) στο δρόμο των 400 μέτρων κατέκτησαν « νίκην πρώτην». « Νίκην δευτέραν» κατέκτησαν

Μένη Κοτζιαμάνη - Βασ. Ράντος - Μαίρη Δαραβίγκα.

«...όλοι τους φόρεσαν τη φανέλα της «επίσημης αγαπημένης μας» Νίκης Πολυγύρου. Ο Χρ. Μάντσιος...».

38

πολύγυρος η Καίτη στο αγώνισμα του δρόμου των 100 μέτρων, και στα αγωνίσματά τους ο Τάκης, ο Γιώργος και ο γράφων, ο ανάλαφρος, ο… ανάφαγος. Η μακροχρόνια… θητεία μου, ως επιμελούς φιλάθλου και ιδιαίτερα του κλασικού αθλητισμού, μου επιτρέπει να πω, πως αν η Τούλα είχε ασχοληθεί, στην συνέχεια, με το αγώνισμα του ακοντισμού, στο βάθρο των νικητριών οι γνωστές πρωταθλήτριές μας, θα την έβλεπαν από… χαμηλότερα. Η Τούλα σήμερα, καταξιωμένη ιατρός Νευρολόγος – Ψυχίατρος ζει και ασκεί το λειτούργημά της στην όμορφη και σωστά ρυμοτομημένη Αλεξανδρούπολη. Παράλληλα με την ιατρική, αυτή η θεληματική και επιμελής, όπως τη θυμάμαι, Τούλα διακονεί με μεγάλη επιτυχία και την τέχνη της ζωγραφικής, συνδυάζοντας θαυμάσια την επιστήμη και την τέχνη και μάλιστα σε επίπεδα ζηλευτά. Στην ίδια πόλη επίσης ζει και δραστηριοποιείται και η μικρότερη αδελφή της η Αγγελική, μια όμορφη, ευφυής και δυναμική γυναίκα, ιδρύτρια και ιδιοκτήτρια του Εθνολογικού και Λαογραφικού Μουσείου Αλεξανδρούπολης. Οι δυο τους, άξιες εκπρόσωποι της ιδιαίτερης πατρίδας τους, του Αγίου Νικολάου και της Χαλκιδικής μας γενικότερα, στην μακρινή Θράκη. Σ’ αυτές τις γυμναστικές επιδείξεις της 5ης Ιουνίου του 1960, που προανέφερα, τον πανηγυρικό της ημέρας εκφώνησε ο καθηγητής μας της φιλολογίας ο αείμνηστος Γεώργιος Φιλιππακόπουλος, ο οποίος είχε μόλις προαχθεί και, μετά από γόνιμη πολυετή υπηρεσία, αποχωρούσε από τον Πολύγυρο. Μερικές ημέρες αργότερα και η επίσημη προαγωγή και το σχετικό έγγραφο: «Δια Β Δ/τος τη 25/6/1960… υπ΄αριθμ 153 (Τ.Γ΄) ΦΕΚ» προήχθει «εις τον βαθμό του Γυμνασιάρχου (κατ’ απόλυτον επιλογήν)… » και ετοποθετήθει « …εις την κενήν θέσιν του Γυμνασιάρχου του Γυμνασίου Νιγρίτης», την 22/7/1960 Αρ. Πρωτ. 86482…». Ολοκληρώνοντας τον εμπνευσμένο λόγο του ο Φιλιππακόπουλος, μας αποχαιρέτησε, με συγκίνηση, εμάς τους μαθητές του που αποφοιτούσαμε και ευθύς μας κάλεσε, να μπούμε στο στίβο, να πλάσουμε τα κορμιά μας, να κρατήσουμε τις αξίες μας ψηλά, να είμαστε πάντα έτσι, έτσι όπως μας θέλει ο ποιητής. Και με εκείνη την καθάρεια, ερμηνευτική, υποβλητική, με την μοναδική της ορθοφωνία, χαρακτηριστική φωνή του, έκλεισε με τα λόγια του ποιητή, του Σολωμού: «Όμορφος κόσμος, ηθικός, αγγελικά πλασμένος».

«...τον πανηγυρικό της ημέρας εκφώνησε ο Γ. Φιλιππακόπουλος...».

39

πολύγυρος ...Και ένα μπουκάλι ρακί ωσαύτως

Γιάννης Τσίκουλας Ομ. καθηγητής Παιδιατρικής ΑΠΘ

Κάθε που έρχεται το καλοκαίρι, έρχεται και στη μνήμη μου και η ιστορία του... ωσαύτως. Μια ιστορία που έλαβε χώρα ένα καλοκαίρι στον Πολύγυρο της δεκαετίας του ‘50. Αιτία της ιστορίας ήταν ο ερχομός δύο παραθεριστών, που εκείνα τα χρόνια κατέκλυζαν τον καλοκαιρινό Πολύγυρο. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο μπάρμπας ο Γιακείμ’ς και η θειά η Γκιβιζίνα ήταν ένα ηλικιωμένο αντρόγυνο, που ζούσαν μόνοι τους. Μεταξύ των λίγων υπαρχόντων τους είχαν και ένα αμπελούδ’ που τους προμήθευε κάθε χρόνο αρκετό κρασί και ρακί, που το τιμούσαν ιδιαίτερα και οι δυο. Όσο τους περίσευε το πουλούσαν λιανικά κατ’ ευθείαν από τα βαρέλια που τα φύλαγαν στο κατωγούδι1 τους όπου περνούσε αρκετή από την ώρα του ο μπάρμπας ο Γιακείμ’ς. Ανάμεσα στους πελάτες τους ήταν και ένας δικαστής, για τον οπόιο ήταν ιδιαίτερα υπερήφανοι, που τον είχαν πελάτη και πάντα τον ανέφεραν ως «ο κύριος δικαστής». Ο κύριος δικαστής, λοιπόν, περνούσε τακτικά από το κατωγούδ’ και παράγγελνε ένα μπουκάλι κρασί, το οποίο προθυμότατα ο μπάρμπας ο Γιακείμ’ς του το πήγαινε στο σπίτι του. Και ερχόμαστε ξανά στην ιστορία μας. Ένα βραδάκι καλοκαιριού, λοιπόν, εμφανίστηκε βιαστικός στο κατωγούδ’ ο κύριος δικαστής και είπε στο μπάρμπα το Γιακείμ ότι αύριο το μεσημέρι θα είχε στο σπίτι του δύο φίλους του Σαλονικιούς που θα έρχονταν να παραθερίσουν στον Πολύγυρο. Ήθελε να τους περιποιηθεί στο σπίτι του την πρώτη μέρα του ερχομού τους γι αυτό λέει στο μπάρμπα το Γιακείμ «αύριο πρωί-πρωί πριν φύγω για τη δουλειά, να μου φέρεις εκτός από το μπουκάλι το κρασί, που μου φέρνεις πάντα και ένα μπουκάλι ρακί ωσαύτως». Αυτά είπε και έφυγε βιαστικός ο κύριος δικαστής πριν προλάβει ο μπάρμπας ο Γιακείμ’ς να συνειδητοποιήσει την παραγγελία, να αντιδράσει και να ρωτήσει. Και τότε άρχισε ο Γολγοθάς του. «Καλά,» σκέφθηκε, «να τουν πάω ένα μπουκάλ’(ι) κρασί, να τουν πάω και ένα μπουκάλ’(ι) ρακί, αλλά του ωσαύτως πού να του βρω, τι είνι του ωσαύτως;» Έσπαζε το κεφάλι του να θυμηθεί, αν ήξερε κανένα πράγμα που να το λένε ωσαύτως, αλλά δεν έβρισκε. Αφού πέρασε ώρα σε βαθειά συλλογή ένιωσε ξαφνικά μια λάμψη να φωτίζει το σκοτεινιασμένο του μυαλό. Σκέφθηκε ότι η γυναίκα του η Γκιβιζίνα σίγουρα θα ήξερε τι ήταν αυτό το ωσαύτως, που το ήθελε ο κύριος δικαστής καθ’ όσον η Γκιβιζίνα στα νιάτα της είχε κάνει δούλα2 σ’ ένα σπίτι της Θεσσαλονίκης για πολύ καιρό και είχε μάθει πολλά σαλουν(ι)κιά3, πράγμα για το οποίο τη θαύμαζε ο μπάρμπας ο Γιακείμ’ς. Έκλεισε λοιπόν το κατωγούδ’ και ανέβηκε στο σπίτι ενημερώνοντας αμέσως τη θειά τη Γκιβιζίνα για το συμβάν και ρωτώντας την με αγωνία τι ήταν αυτό το ωσαύτως που έπρεπε να πάει πρωί-πρωί στο σπίτι του κυρίου δικαστή μαζί με το κρασί και το ρακί. Η θειά η Γκιβιζίνα όμως όσο κι αν έψαξε στη γλωσσική φαρέτρα των «σαλουν(ι)κιών» της δεν μπόρεσε να ανακαλύψει την επίμαχη λέξη και έπεσαν να κοιμηθούν γεμάτοι άγχος και στεναχώρια. Πώς, πώς θα αντίκριζε ο μπάρμπας ο Γιακείμ’ς τον κύριο δικαστή, αφού δεν θα του πήγαινε το ωσαύτως μαζί με το κρασί και το ρακί. Στριφογύριζαν στο κρεβάτι και δεν τους έπαιρνε με κανένα τρόπο ο ύπνος. Ξαφνικά κατά τα μεσάνυχτα πετιέται πάνω η θειά η Γκιβιζίνα και φωνάζει «Πώς δε του σκέφκαμι τόσην(ι) ώρα, βρε Γιακείμ; Ντιπ δε μας κόβ’; Ωσαύτως είνι του γατούδ’μας!». Ο μπάρμπας ο Γιακείμ’ς την κύτταξε με έκπληξη. «Θελ’(ι) να σι κόβ’, Γιακείμ» συνέχισε η θεία η Γκιβιζίνα. «Όταν ήρτι ο κύριος δικαστής στου καταγούδ’ τι ήταν εκεί μέσα. Ήταν του βαρέλ’(ι) μι του κρασί, του βαρέλ’(ι) μι του ρακί και του γατούδ’μας. Για ταυτό 40

Λεπτομέρεια από το ημερολόγιο του Ν. Καστρέτσιου (αρχείο Τάσου Ν. Καστρέτσιου).

πολύγυρος σι λέου. Του γατούδ’ είνι του ωσαύτως». Ο μπάρμπας ο Γιακείμ’ς δεν μπορούσε να το χωνέψει. Τι να το κάνει το γατούδ’ ο κύριος δικαστής σκεφτότανε. Αλλά από την άλλη έβρισκε απόλυτα λογικό το συλλογισμό της Γκιβιζίνας. Τι άλλο μπορούσε να ζητήσει ο κύριος δικαστής από τα ευρισκόμενα στο κατωγούδ’. Άρα το ωσαύτως που ζήτησε μαζί με το κρασί και το ρακί ήταν το γατούδ’. Θαύμασε ακόμη μια φορά την εξυπνάδα και τη γνώση της Γκιβιζίνας και της είπε γεμάτος ανακούφιση: «μπράβο Γκιβιζίνα, καλά που του κατάλαβις γιατί ο κύριος δικαστής θα έλεγε ότι είμιστι ντιπ ζώα που δε ξέρουμι τι θα πει ωσαύτως». Μετά τη λύση του γλωσσικού προβλήματος, που τόσο αναπάντεχα τους προέκυψε, κοιμήθηκαν και οι δυο σαν αγγελούδια. Πρωί-πρωί την άλλη μέρα ο μπάρμπας ο Γιακείμ’ς με ένα μπουκάλι κρασί, με ένα μπουκάλι ρακί και με το γατούδ’ μέσα σ’ένα καλάθι καλά κλεισμένο με μια πετσέτα σφιχτοδεμένη κατέφθασε στο σπίτι του κυρίου δικαστή. Ακουμπάει πάνω σ’ ένα τραπέζι τα μπουκάλια με το κρασί και το ρακί και γεμάτος περηφάνια και επιδεικτικότατα, που θα έδειχνε στον κύριο δικαστή πως ήξερε τι θα πει το ωσαύτως, ξεσκεπάζει το καλάθι. Με το ξεσκέπασμα του καλαθιού πετιέται έξω το γατούδ’ σαστισμένο και κατατρομαγμένο και τραβάει δυο τρεις ξεγυρισμένες γρατζουνιές στα χέρια του κυρίου δικαστή που τα βρήκε μπροστά του. Έξαλλος ο κύριος δικαστής άρχισε να ουρλιάζει «γιατί, μπάρμπα Γιακείμ’, μου κουβάλησες το γατί; τρελλάθηκες;». Σαστισμένος, κυριολεκτικά κεραυνοβολημένος ο μπάρμπας ο Γιακείμ’ς και έχοντάς τα τελείως χαμένα από την εξέλιξη, που πήραν τα πράγματα, του εξήγησε ότι αυτός ο ίδιος δεν ήξερε τι ήταν το ωσαύτως που του είπε να του πάει μαζί με το κρασί και το ρακί και ρώτησε τη Γκιβιζίνα, η οποία τον βεβαίωσε ότι το ωσαύτως ήταν το γατούδ’ γι’ αυτό του το έφερε. Δεν άντεξε, ξέσπασε σε τρανταχτά γέλια ο κύριος δικαστής και εν μέσω αυτών είπε με στόμφο στο δύστυχο το μπάρμπα το Γιακείμ’ «Μπάρμα Γιακείμ, αφού δεν ήξερες και δε ρώτησες τι είναι το ωσαύτως μάθε ότι είσαι ντιπ ζώο και να πεις και στη θειά τη Γκιβιζίνα, που σου έδωσε αυτή την εξήγηση, ότι κι αυτή είναι ντιπ ζώο ωσαύτως»! Πήρε το γατούδι τ’ ο μπάρμπας ο Γιακείμ’ς και έφυγε βαθειά προβληματισμένος τι είναι το ωσαύτως, καθ’όσον πάλι ντράπηκε να ρωτήσει τον κύριο δικαστή τι σημαίνει... ωσαύτως.

«... να πεις ότι είσαι ντιπ ζώο ωσαύτως».

Σημειώσεις:

1. κατωγούδ’: υποκοριστικό του κατώγι (ή κατώι) που σημαίνει υπόγειο 2. Δούλα ή δουλάρα ή δουλικό (προφανώς ανάλογα με την ηλικία ή τις σωματικές διαστάσεις): ονόμαζαν εκείνα τα χρόνια την οικιακή βοηθό. Κομψότερος όρος ήταν το υπηρέτρια και πιο σοφιστικέ το υπηρεσία 3. Σαλουν(ι)κιά: ήταν η ομιλία που χρησιμοποιούσαν οι Σαλονικοί. Ενώ πουλυγυρνά ή χουργιάτ’κα ήταν η ομιλία των Πολυγυρινών.

«Τρυγητός στου Κύρκου τ΄ αμπέλ΄».

41

πολύγυρος Τα Κόκκινα Κουμπιά

Μαρία Μπουλάκη Λυπιρίδη

Κάθε άνθρωπος ζει τριγυρισμένος από αντικείμενα συνδεδεμένα με το παρελθόν του. Μόνο αυτά, στην πραγματικότητα, είναι το χειροπιαστό ξετύλιγμα της ζωής, αλλά τα έχουμε συνηθίσει και ούτε καν τα προσέχουμε. Τυχαίνει όμως, κάποιες φορές, κάτι να μας τραβήξει την προσοχή και εκεί που πιστεύαμε πως είναι κάτι εντελώς ασήμαντο να φέρει μπροστά μας ολόκληρη τη ζωή μας. Η αλήθεια είναι πολλές φορές απλοϊκή. Φανερώνει αφέλεια, αμάθεια, αυθορμητισμό. Αντανακλά όμως κάτι το αυθεντικό, που για πολλούς μπορεί να φανεί αστείο, τιποτένιο ή και γελοίο. Όμως για να ομολογήσεις την αλήθεια χρειάζεται θάρρος. Να έχεις διάθεση αγαθή, να έχεις αυτοπεποίθηση και να είσαι ενάντια στους συρμούς που θεοποιούν το τίποτε και απαξιώνουν τον γνήσιο λόγο που αποκαλύπτει τον πλούτο της αγαθής ψυχής των ανθρώπων, τη ζωή των οποίων αποκαλύπτεις. Ξέρω ότι η επίσκεψή μου στο πατρικό μου σπίτι, μου προσφέρει εκπλήξεις πάντοτε συναρπαστικές. Εκεί αισθάνομαι κάθε φορά την ανάγκη να στρέφομαι προς τα πίσω και ν’ αποκαλύπτω τα μυστικά «του πρότερου βίου». Αλλά δεν μπορούσα ποτέ να φανταστώ πως ένα μικρό τενεκεδένιο κουτάκι, γεμάτο καρφίτσες και κουμπιά, θα μπορούσε να κρύβει τόσο συναισθηματικό πλούτο, που δεν το συνειδητοποίησα με την πρώτη ματιά, παρά μόνο όταν διάβασα τις λέξεις που ήταν γραμμένες επάνω στο κουτάκι «Multi B» πολυβιταμίνη Β, έφεραν μπροστά στα μάτια μου έναν χαρούμενο ενθουσιασμό, μια ιστορία στην οποία μπλέκονταν όλα τα μέλη της οικογένειάς μου. Εγώ μικρή δεν ήμουν ζωηρή. Ήμουν χαμηλών τόνων. Να πω ντροπαλή. Γιατί η λέξη «κομπλεξική» στην εποχή μας ήταν άγνωστη, τουλάχιστον στον κύκλο μου. Δεν αντιδρούσα στα πειράγματα, γιατί η μητέρα μου μας έλεγε, ότι δεν έπρεπε να μαλώνουμε με κανέναν. Φαίνεται πως δεν την έπνιγε «το περί δικαίου αίσθημα «και δεν μας άφηνε να το διεκδικούμε μαλώνοντας με τους άλλους.» Του δίκιου του διν’ η Θιός» έλεγε. Οι ομάδες των παιδιών που μαζευόμασταν στις γειτονιές για παιχνίδια και δεν ήμασταν λίγοι, όταν κάθε οικογένεια είχε τουλάχιστον τρία παιδιά, ήμασταν «μάνες» με την έννοια του μοναδικού, να βγάζουμε «παρατσούκλια» και να «πιργιλιούμαστι» ο ένας με τον άλλο, τόσο συχνά και με πίστη ότι «το παρατσούκλι» ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα, που

«...θα μας ζ΄γιάισ΄ μπάρμπα Δημητρό;...».

Άγγελος και Θωμαή Μπαντέ (κάτω), Ιωάννης και Χάιδω Μπουλάκη και οι μικρές Νίνα και Θωμαή.

42

πολύγυρος πολλές φορές ξεχνούσαμε τα ονόματα. Μικροί και μεγάλοι. Θυμάμαι πολλά που τα λέγαμε ανάλογα με την περίπτωση, όπως «η μαραζιάρ’ς» άρρωστος, μαραμένος, «τσικνιάρ’ς», θυμώνει πολύ, «τσιαγνιρό» διαρκώς μουρμουρίζει, «του λουλουπαρμένου», ξελογιασμένο, «η λουλούδου» ελαφριά «η τσιγαρίθρα» ήταν το στραγγισμένο από το χοιρινό λίπος κομμάτι κρέατος, «η μιλίγδου» μίζερη, αδύνατη «του μπουτ’ κουδ’ ή μπου’ κ’ αντιρού» ποντικάκι, «η μαλαθούνα» η χοντροκομμένη, «η μαγκουσάρα» η καπάτσα (για μεγαλύτερες γυναίκες) και τόσα άλλα που γεννούσε η φαντασία μας, «άφ’κι την τ’νιρουμπλιάκατ’», την κρύα, ή τα ακούγαμε από τους μεγάλους και τα προσαρμόζαμε αναλόγως. Εμένα, επειδή ήμουν αδύνατη και υψηλή με κορόιδευαν «π’τ’κάντιρου» το έντερο του ποντικού (σκεφτείτε φαντασία). Δεν αντιδρούσα, αλλά το παράπονό μου το μετέφερα στην μαμά μου.

- Γιατί, μωρέ, μάμα μι λεν’ έτσ’; - Ασ’ τις να συ λεν’ μη τ’ς ακούς, μακάρ να ήταν σαν ισένα, ισύ ίσι ουραίου κουρ’τσούδ’. Έτσι με παρηγορούσε. Όταν μεγάλωσα αρκετά και εξακολουθούσα «να μη παίρνου απάνου μ’» παρά του ότι, τουλάχιστον, φαγώσιμα είχαμε στο σπίτι, η μητέρα μου, αποφάσισε ν’ αναζητήσει τους παράγοντες που τυχόν εγκυμονούσαν κινδύνους για την μετέπειτα ζωή μου κι όλο ρωτούσε τη θεία μου.

- Τί να του κάμου; τρώει απ’ ούλα, δόξα το Θιό, έχουμι, μα δράμ’ απάνου τ’ δε βαζ’.

- Λές, μαρή, να εχ’ σκ’λήκια στ’ άντιρα κι του τρών’ του φαϊ; (οξύουρους) ή καμιά αντιρίδα (ταινία) ή απ’ τ’ αυτές τ’ς μηβάδις π’ λέν (αμηβάδες). Δος του να φάϊ άσπρα ριπάνια, αυτά, λέν, τα ψουφούν ούλα. Ή σύρτου στου Δημητράκ’. Εννοούσε το μοναδικό ιατρό κ. Δημήτριο Ιατρού.

- Τί λές ! να του πάου στου Δημητράκ’, αυτός είνι μάμους, να πιάσ’ να μι του νικουλών’ (να το σηκώσει τα ρούχα) να μας διούν κι όλα απ’ τ’ γειτουνιά ότι πήγαμι κι να λεν πως έπαθάμι κανένα χατά (λέγεται στην περίπτωση των κοριτσιών, κυρίως, χατάς = χαλασμός). Φεύγα σιαπέρα κι βλέπουμι. Τέτοια έλεγαν, κι εγώ κρυφάκουγα και κρυφόκλαιγα και μαράζωνα πιο πολύ. Θυμάμαι, ήταν παραμονές Πάσχα. Με δυό-τρείς φιλενάδες μου, που δεν είχαν στα σπίτια τους το βαρελάκι με το κοκκινέλι που φύλαγε ο παπούς μου και το άνοιγε τις ημέρες του Πάσχα, πήραμε τα μπουκάλια, εγώ βοηθός, και πήγαμε «στου μπάρμπα του Δημητρό τουν Αγούρ’ «να αγουράσουμε κρασί».

«...Ισύ καλό μ΄ ζ΄γιάιζ΄ ίσια μι πασκαλιάτ΄κου αρνί...».

43

πολύγυρος Στην αυλή του, είχε μια πλάστιγγα. Μόλις την είδαμε εμείς χαρά! Θα ζυγιστούμε κιόλα.

- Θα μας ζ’γιάϊσ’ μπάρμπα Δημητρό; - Nαί βρε να σας χαρώ, π’δάτι απάν’ . Μιά-μιά ανέβηκαν οι άλλες, τους είπε το βάρος χωρίς σχόλια. Όταν ήλθε η σειρά μου με βλέπει καλά-καλά και μου λέει: Ισύ καλό μ’ ζ’γιάεις ίσια μι πασκαλιάτ’κου αρνί, πιανού κουρ’τσούδ’ ίσι, δε τρώς; Του είπα ποιά ήμουν.

- Αμ’ ισείς καλά ίστι στου σπίτ’, έχιτι απ’ούλα, ζ’λιάρκου θα ίσι, φαίνητι κι δε βά’ις απάνου σ’ ουκά. Τελικά δεν έμαθα πόσες οκάδες ήμουν. Ντράπηκα. Γύρισα στο σπίτι στεναχωρημένη, γιατί οι άλλες γελούσαν μαζί μου και αποφασισμένη να τρώω πολύ.

- Μαμά, βάλιμι να φάου, πείνασα.

- Τί να φας! σήμερα είνι Μ. Τιτάρτ’, αύριου θα κοινουνήσουμι, φάει λίγου ψουμί κι ζάχαρ’ να ξιγιλάεις τ’ πείνασ’ κι βλέπουμι. Για μένα χάθηκε και σήμερα η ευκαιρία να φάω πολύ για να παχύνω. Στο σημείο αυτό της ιστορίας μου πρέπει να φύγω λίγο από μένα και να αναφερθώ σε άλλο πολυαγαπημένο πρόσωπο της οικογένειάς μου, τη γιαγιά μου. Τώρα που τη σκέπτομαι ανακαλύπτω, για μια ακόμα φορά, πως η ζωή της ήταν ένας θησαυρός άφθαρτος που δεν μπορεί ποτέ να αναλωθεί. Παραδομένη στο Θεό, που την πήγαινε όπου Εκείνος ήθελε και έταζε. Ξεκομμένη από όνειρα και προσδοκίες, είχε ζεστή αγκαλιά που χωρούσε όλη την οικογένεια και τους ξένους που τη ζητούσαν βοήθεια. Η καημένη είχε αλλεργικό άσθμα και υπέφερε την άνοιξη πολύ.

- Έχου άσμα, έλεγε, κι δε μπουρώ ούτι αναπνουή να πάρου. Ποιός ήξερε τότε για αλεργία, ποιο ήταν το φάρμακο και πώς μπορούσε να βοηθηθεί. Ούτε τα φίλτρα και τα βότανα, με τα οποία ασχολούνταν και είχε πολλές γνώσεις. Ούτε το γκρίζο χνουδάτο δίκταμο, ούτε το φλασκούνι, το φασκόμηλο, το χαμομήλι, η μολόχα που τα έπινε και τα θεωρούσε θεραπευτικά. Ούτε ο απήγανος που γέμιζε την αυλή και ήταν αποτελεσματικός για να ξορκίσει τη βασκανία και να σκορπίσει το κακό που την τυραννούσε, τίποτε δεν ωφελούσε όταν τα φλέματα την έπνιγαν. Την άνοιξη «που άνοιγαν τα μαμούδια» και τα περιποιόταν, όταν ο παππούς έφερνε τα φύλλα της μουριάς που είχαν μια βαριά μυρουδιά και τη φώναζε να τα καθαρίσουν από τα κλαδιά, έσερνε με κόπο τα βήματά της που ώρες-ώρες έμοιαζαν ριζωμένα στο ίδιο μέρος. Ποιός όμως να την καταλάβει; Οι μέρες έτρεχαν, το βιός δεν περίμενε. Ο παππούς ήταν φωνακλάς και δουλευταράς, ευαισθησίες όμως δεν είχε για να την συμπαρασταθεί και να την αποτρέψει από την εργασία. Μήπως κι εκείνος ήξερε από τί έπασχε και τί ήταν το αλλεργικό έστω.... άσμα; - Ντέ βρέ χριστιανέ μ’ τί φουνά’εις δε βλέπ’ς που έσκασα απ’ του βήχα; καρτέρι λ’γάκ’, μια ζουή ακαρτέρητους ίσι!

- Απ’ του βήχα κανένας δε πέθανι, μη φουβάσι, άϊντε τρίψι τα φύλλα να πάμι να ταϊσουμι τα μαμούδια, θελ’ν κλαδούργιασμα, είνι απάν’ στν’ώρα τ’ς δε καρτιρούν του βήχα. Κι εκείνη ακολουθούσε αδιαμαρτύρητα. Και τα άλλα μέλη της οικογένειας στις ίδιες δουλειές ήταν μοιρασμένα, με τους ίδιους ρυθμούς.

- Δεν είνι η ώρα για χασουμέρια κι για τσιγάρου, έλεγε ο παπούς τον πατέρα μου, ιφτά (7) στόματα είμαστι. Ο άνεμος της ζωής δυνατός, βίαιος, αλλά ζωογόνος. Όταν το βιός μαζεύονταν, ερχόταν το καλοκαίρι, άλλαζαν οι συνθήκες και το πάθος της γιαγιάς υποχωρούσε, κάπως, ώσπου να εμφανιστεί ξανά από άλλη αιτία. Εκείνο το καλοκαίρι, ήλθαν φίλοι της οικογένειας μας από τη Θεσσαλονίκη να παραθερίσουν, είχαν κόρες συνομήλικές μου. Η μητέρα μου, που είχε πάντα την αγωνία, γιατί να «ειμί σα μ’ση μιρίδα» έβλεπε τα κορίτσια της φιλικής οικογένειας ωραία και παχουλά, «σα κουκ’ναρούδις» σαν κουκουνάρες, αποφάσισε να τους συμβουλευτεί «τι έπριπι να μι 44

πολύγυρος δος να δυναμώσου, να μην είμι σα’ καπνισμένου». Εκείνοι της είπαν.

- Τώρα που θα πάμε στην Θεσσαλονίκη, θα ρωτήσουμε τον γιατρό των κοριτσιών και θα σου στείλουμε καμιά βιταμίνη. Όμως μην ανησυχείς είναι η εφηβεία.

- Μακάρ’ να είνι αυτό που λέτι, είπε η μάνα μου και περίμενε με αγωνία το φάρμακο. Μια ημέρα ήλθε από την Θεσσαλονίκη το αναμενόμενο κουτί, κίτρινο μεταλλικό που έγραφε «τεμάχια εκατό Multi B12». «να το κουτί των αναμνήσεων». Το ανοίξαμε με χαρά να δούμε τι γράφει μέσα. Να όμως, πάλι πρόβλημα. Διαβάσαμε ότι τα χάπια αυτά ήταν, εκτός των άλλων, χρήσιμα και για «τη χλαπάτσα των προβάτων»!!! Η μάνα μου πυρ και μανία.

- Ιγώ δε’ τ’ς είπα ότι του κουρίτσ’ εινί χλαμπατσιάρ’κου, ακούς ικεί; Άμα ξαναέρτ’ν θα τα πούμι, τα θ’ κάτ’ς τα κουρίτσια τέτοια τα δίν’; Κι εγώ που περίμενα με ανοιχτό το στόμα το φάρμακο «φαρμακώθηκα» και φώναξα: «Δε του παίρνουν, δε του παίρνουν ντίπ’ αυτό του φάρμακου για τα πρόβατα κι ας πιθάνου». Τότε πετιέται η αδελφή μου που είχε διαβάσει τις ενδείξεις και λέει: «Αυτό θα εινί καλό να το δόσουμι στ’ μανιά, που βήχ’ κι βγάζ’ χλαπάτσα». Θέλοντας να ανταποδώσουμε «στ’ μανιά μας» τη στοργή με την οποία μας περιέβαλε όλους, για να την ανακουφίσουμε, συμφωνήσαμε ότι έπρεπε να τα πάρει εκείνη τα χάπια. Η γιαγιά το καταχάρηκε. Όχι τόσο γιατί ήταν φάρμακο, όσο γιατί ήταν κόκκινα γυαλιστερά χάπια, που έμοιαζαν με κουμπιά. Άρχισε να τα παίρνει και με το πέρασμα των ημερών, όπως ήταν φυσικό, ένιωσε καλύτερα και μια μέρα λέει στην μητέρα μου.

- Μαρί, Χάδου, πάρι μι ξανά απ’ αυτά τα κόκκ’να τα κουμπιά πουλύ καλό μ’ έκαμαν. Κι εμείς γελούσαμε, πώς ήταν δυνατόν χάπια που «ήταν μό για τ’ χλαμπάτσα απ’ τα πρόβατα», να έκαναν καλό κι στ’ μανιά μας».

- Ακ’ σι φάρμακου κι τ’ πέρασι η αρρώστια, έλεγε η κόρη της. Που να ξέραμε εμείς τότε για βιταμίνες, ιχνοστοιχεία και συμπληρώματα διατροφής. Εμείς ξέραμε τα αυγά, τις 7 ελιές που είχαν ίση αξία με ένα αυγό, φρέσκα ώριμα φρούτα, λαχανικά, όσπρια και ευωδιαστό ψωμί με τυρί. Τι ευτυχία μ’ έφερε ένα ασήμαντο κουτάκι που βρέθηκε «στον ιερό τόπο» του πατρικού μου σπιτιού, εκεί που φωλιάζουν όλες μου οι αναμνήσεις! Τα γεγονότα που αναφέρω είναι πολύ ταπεινά. Όμως τα γράφω γιατί πιστεύω πως δίνουν ένα στοιχείο της αμάθειας, της αφέλειας και του τρόπου που ζούσαν και κινούνταν οι καθημερινοί άνθρωποι, που ακολουθούσαν την ζωή δίχως πάταγο, δίχως παράπονο. Ζούσαν και με γέλιο και με δάκρυ, όμως πιο πολύ με υπομονή. Υπάρξεις που τις εκτιμώ περισσότερο τώρα που η ηλικία προχώρησε. Τους έχω παραδείγματα. Μου διαμηνύουν το όχι στον τρόμο και την απελπισία, αλλά την ηρεμία και την ελπίδα.

1942. Τα παιδιά της γειτονιάς ψηλά στ΄ Ανήλια.

1943: Νίνα, Μαρία και Θωμαή Μπουλάκη.

45

πολύγυρος Στον Πολύγυρο της Τέχνης και του Πολιτισμού «ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΒΑΒΕΛ», ήταν ο τίτλος της θεατρικής παράστασης της Ρένιας Αβαράκη-Αγραφιώτη που παρακολουθήσαμε σε 4 παραστάσεις, από τις 25 έως τις 28 Απριλίου, στην αίθουσα εκδηλώσεων του 1ου Δημοτικού Σχολείου Πολυγύρου, από την θεατρική ομάδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Πολυγύρου. Επρόκειτο για μια ξεκαρδιστική κωμωδία που παρουσίαζε τις διασκεδαστικές και απρόβλεπτες συνέπειες ενός ατυχήματος σε μια τυπική, σύγχρονη ελληνική οικογένεια. Η σκηνοθεσία του έργου έγινε από την Ζαφειρία Μουταφτσή με την ευκαιρία των 30 χρόνων της θεατρικής ομάδας στα πολιτιστικά δρώμενα του τόπου μας. Το έργο παρουσιάστηκε επίσης στις 9 Ιουνίου στην Παλαιόχωρα και στις 20 στον προαύλιο χώρο του Γεν. Νοσοκομείου Γ. Παπανικολάου της Θεσσαλονίκης, ενώ έχουν προγραμματισθεί κι άλλες παραστάσεις κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Η 2η ΕΚΘΕΣΗ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑΣ του Σ.Κ.Ε.Τ.Π., πραγματοποιήθηκε από 25 έως 27 Απριλίου στην αίθουσα του συλλόγου με τη συμμετοχή πολλών μελών του. Η έκθεση σημείωσε εξαιρετική επιτυχία και την επισκέφτηκαν πολλοί φιλότεχνοι. ΕΚΘΕΣΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ Ευμορφίας Τσικούρη-Ζαγορίτη. Το Σάββατο 17 Μαΐου στην αίθουσα του Σ. Κ. Ε.Τ. Πολυγύρου, πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της 3ης ατομικής έκθεσης της πρώην προέδρου του συλλόγου. Η κ. Τσικούρη παρουσίασε έργα ζωγραφικής, μικτής τεχνικής και κολλάζ, σχέδια με κάρβουνο και μολύβι, καθώς και έργα καλλιτεχνικής φωτογραφίας, δημιουργήματα της περιόδου 2012-14. Ήταν μια ξεχωριστή βραδιά, μια συνάντηση της εικαστικής τέχνης, των εικόνων και της μουσικής με τη συμμετοχή του γνωστού συγκροτήματος Αφών Τσικούρη, με τη συμμετοχή των Χρήστου Δαλαμπίρα (τραγούδι) και Έφης Ψωμαδέλη (πιάνο). Η έκθεση λειτούργησε έως το Σάββατο 24 Μαΐου, ημέρα κατά την οποία παρουσιάστηκε και το βιβλίο της ζωγράφου υπό τον τίτλο «Το χρονικό της Ορμύλιας Ιστορία – Πολιτισμός – Λαογραφία», Ορμύλια 2014. Την παρουσίαση έκαναν η συγγραφέας Ευμορφία ΤσικούρηΖαγορίτη, και η φιλόλογος Δήμητρα Α. Δρούγκα, η οποία είχε την φιλολογική επιμέλεια και την ψηφιακή υποστήριξη του βιβλίου. Η επόμενη παρουσίαση του βιβλίου θα λάβει χώρα στην Ορμύλια το Σεπτέμβριο.

Πάνω: Το συγκρότημα των Αφων Τσικούρη στα εγκαίνια της έκθεσης ζωγραφικής της Ευμορφίας Τσικούρη Ζαγορίτη. Κάτω: Από τη 2η έκθεση αγιογραφίας του ΣΚΕΤΠ.

Η Θεατρική Ομάδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Πολυγύρου στο «Σπίτι της Βαβέλ».

46

πολύγυρος ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΩΝ Μ. ΜΗΤΣΙΑ, Μ. ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ & Ν. ΒΑΣΙΛΑΚΗ με θέμα τη Χαλκιδική φιλοξένησε ο ένθετος ταξιδιωτικός οδηγός TRAVEL BOOK της εφημερίδας ΈΘΝΟΣ της 14ης Ιουνίου 2014. Στη στήλη, «Ξεχωριστοί άνθρωποι», οι τρεις καλλιτέχνες μίλησαν για τη Χαλκιδική, με την οποία τα έργα τους είναι άμεσα συνδεδεμένα. Οι δυο τελευταίοι, είπαν μεταξύ άλλων: Ν. Βασιλάκης: «…Με εμπνέει ο Χολομώντας, τα έλατα, οι οξιές, οι βελανιδιές, τα αγριολούλουδα στα ξέφωτα. Ο αέρας του βουνού, το δάσος αλλά και η θάλασσα, οι ακρογιαλιές και τα προσωπικά μου βιώματα. Όλα αυτά με συγκινούν… Τότε όλα ήταν πιο ανόθευτα. Ο Πολύγυρος είχε διώροφα σπιτάκια. Ήταν σαν μια αγκαλιά…». Μάριος Σπηλιόπουλος: «Όλη η δουλειά μου έχει σχέση με τη Χαλκιδική. Από παιδί κατάλαβα πως ο χάρτης της είναι ιδιαίτερος, σαν τρίαινα, σαν ένα πιρούνι… Το πράσινο της Χαλκιδικής είναι συγκλονιστικό. Σαν να μπαίνεις σε άλλη ήπειρο… Ο Πολύγυρος μαζί με το Καρπενήσι είναι οι μικρότερες πρωτεύουσες νομών. Λόγω του ηπειρωτικού του κλίματος ήταν σανατόριο για φθισικούς, αλλά και τόπος εξορίας…».

1ο ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΕΧΝΗΣ «ΤΟ ΣΚΙΑΧΤΡΟ»: Πραγματοποιήθηκε με μεγάλη επιτυχία από 19 έως 21 Ιουλίου το αγροτικό πανηγύρι-καλλιτεχνικό δρώμενο με θέμα το σκιάχτρο στο αγρόκτημα-οινοποιείο του Πολ. Μηχανικού Χρήστου Δ. Τσιπέλη (περιοχή Αγ. Δημητρίου). Τα σκιάχτρα, προαιώνιοι φύλακες στα χωράφια, στ’αμπέλια, στα περιβόλια, δημιούργησαν στο χώρο 15 καταξιωμένοι εικαστικοί καλλιτέχνες, «με άχυρα και κουρέλια», μεταξύ των οποίων και οι «δικοί μας» Στέλιος Σταύρου, Δόμνα Δέλιου, Γιώργος Αρσένης και Χρήστος Πειραλής, με συντονιστή το ζωγράφο και γλύπτη Λάζαρο Σπύρου. Ήταν μια πρωτότυπη εκδήλωση που ξάφνιασε ευχάριστα όχι μόνο τους φιλότεχνους των πέριξ αλλά και τους φίλους του οινο-πνεύματος, επομένως επί του θέματος θα επανέλθουμε!

6ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 2014 Με τους καλύτερους οιωνούς ξεκίνησε το 6ο Φεστιβάλ Πολυγύρου στο Ανοιχτό Θέατρο Πολυγύρου το οποίο κάθε χρόνο γίνεται καλύτερο και καθιερώνεται στις συνειδήσεις των Χαλκιδικιωτών. Το Σάββατο 5 Ιουλίου ο θίασος των Γιάννη Μπέζου – Ναταλίας Τσαλίκη παρουσίασε τη θεατρική παράσταση «Παντρολογήματα» του Νικολάι Γκόγκολ και άνοιξε με τον καλύτερο τρόπο την αυλαία του Φεστιβάλ. Στην παράσταση συμμετείχαν οι ηθοποιοί Χρήστος Λούλης, Τάσος Γιαννόπουλος, Κώστας Μπερικόπουλος, Δημήτρης Δεγαϊτης, Κατερίνα Λυπηρίδου, Σύρμω Κεκέ, Παναγιώτης Κατσώλης, Όλγα Ιωσηφίδου. Η παράσταση ήταν εξαιρετική και ο κόσμος αρκετός. Το Σάββατο 12 Ιουλίου, ήταν η σειρά του θιάσου της Ελένης Ράντου να παρουσιάσει το έργο «Ο κατάδικός μου» της ίδιας, της Σάρας Γανωτή και του Νίκου Σταυρακούδη, σε σκηνοθεσία του Γιώργου Παλουμπή. Στην παράσταση συμμετείχαν οι Πυγμαλίων Δαδακαρίδης, Ορφέας Αυγουστίδης, Μιχάλης Ιατρόπουλος, Δημ. Καπετανάκος και Μπάμπης Γιωτόπουλος. Η παράσταση ήταν εξαιρετική με τον κόσμο να χειροκροτά όρθιος για αρκετή ώρα μετά το τέλος της. ΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ Με μεγάλη συμμετοχή και πολύ κέφι συνεχίζεται η εκστρατεία ανάγνωσης και δημιουργικότητας στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πολυγύρου, με θέμα τους αντίθετους κόσμους και σύνθημα: «Ό,τι σκέφτεσαι σκέψου το αντίθετο». Από τις 16/6/2014 έως 11/8/2014 στο χώρο της Δημοτικής Βιβλιοθήκης (οικία Τραγανού) αναπτύσσονται δράσεις για παιδιά 5-12 ετών. Κάθε 47

πολύγυρος Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή από τις 6.00 μ.μ. έως τις 8.00 μ.μ. η Δημοτική Βιβλιοθήκη Πολυγύρου πλημμυρίζει από χαρούμενες φωνές και χαμόγελα, καθώς τα παιδιά συνδυάζουν την ανάγνωση βιβλίων με τη ζωγραφική, τη χειροτεχνία, το τραγούδι, το παιχνίδι. Χάρη στο μεράκι και την αγάπη εθελοντών εκπαιδευτικών μικρά και μεγαλύτερα παιδιά απολαμβάνουν την παρέα με δεκάδες ολοκαίνουρια βιβλία, μαθαίνουν να εργάζονται συλλογικά και περνούν δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ Το τελευταίο διάστημα έφθασαν στα χέρια μας τα παρακάτω βιβλία, έργα Χαλκιδικιωτών συγγραφέων ή έχοντα άμεση σχέση με τον τόπο μας: Παρμενίωνος Ι. Παπαθανασίου, «Για τον Ελληνικό Βορρά, Μακεδονία 1941-44, Εθν. Αντίσταση και Τραγωδία», τόμοι 2, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1988, Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας. Πρόκειται για το ανέκδοτο αρχείο-ημερολόγιο του τότε ταγματάρχη Γιάννη Παπαθανασίου, ιδρυτικού μέλους της οργανώσεως ΥΒΕ/ΠΑΟ. Ο Ιωάννης Παπαθανασίου καταγόταν από το Βάβδο και ευχαριστούμε πολύ τον γιο του Παρμενίωνα που μας έστειλε φωτοτυπημένους τους δύο τόμους, καθώς οι πρωτότυποι έχουν εξαντληθεί. Στο διαβιβαστικό του έγγραφο ο κ. Παπαθανασίου μας γράφει: «Χαιρετισμούς από την καρδιά μου στον ΠΟΛΥΓΥΡΟ και ΠΟΛΛΑ ΦΙΛΙΑ ΣΤΟ ΒΑΒΔΟ, απ’ όπου έλκω την καταγωγή!!!» Τον Dr. Παρμενίωνα Παπαθανασίου είχαμε την τύχη να συναντήσουμε, με τον Γιώργο Πιτίδη Π. Μηχανικό, στο Ν. Μαρμαρά, όπου μας παραχώρησε μακροσκελή συνέντευξη. ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Βαλάντη Βορδού, «Η ηλικία της παραδοχής», εκδόσεις (.poema..), Αθήνα 2014. Πρόκειται για τη δεύτερη ποιητική συλλογή του συμπατριώτη μας ποιητή, ο οποίος φαίνεται πως άρχισε να αποκτά το δικό του αναγνωρίσιμο ποιητικό λόγο. Κι επειδή κριτική στην ποίηση … «δεν λέει», βλ. δύο από τα ποιήματα που μας συγκίνησαν στη στήλη «Η σελίδα της Ποίησης, Λόγια της ψυχής στο φως». Ευμορφίας Α. Τσικούρη, «Το χρονικό της Ορμύλιας Ιστορία – Πολιτισμός – Λαογραφία», Ορμύλια 2014. Σύμφωνα με το εισαγωγικό σημείωμα της συγγραφέως, το βιβλίο έχει ως βάση την πτυχιακή της εργασία στην Ακαδημία του ΑΠΘ. Επιθυμία της, ο αναγνώστης να αναζητήσει και να εξερευνήσει ο ίδιος τα μονοπάτια του τόπου αυτού. (ό.π.) Ασημίνας Παραδεισά, «Ο τόπος που αγάπησα», εκδόσεις iWrite.gr, Θεσσαλονίκη Μάρτιος 2014. Το βιβλίο θα παρουσιαστεί στον Πολύγυρο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Βασίλη Ι. Τζανακάρη, «Φώτης Γιαγκούλας ο Απέθαντος και άλλες ληστρικές ιστορίες», Μεταίχμιο, Νοέμβριος 2013. Ο Σερραίος την καταγωγή και συνεργάτης του «Π» Βασίλης Τζανακάρης, μετά τη «Δακρυσμένη Μικρασία» για την οποία τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας 2008, «Τα παλληκάρια τα καλά σύντροφοι τα σκοτώνουν» και πολλά άλλα βιβλία, παρουσίασε το νέο του βιβλίο με τη ζωή και τη δράση του γνωστού στο πανελλήνιο ληστάρχου. Είκοσι περίπου σελίδες του βιβλίου, 2 φωτογραφίες και πολλές παραπομπές είναι αφιερωμένες στους πρωταγωνιστές των βιβλίων του εκδότη του «Π» Ι. Δ. Κανατά, «Ο καπετάν Γιωργάκης Δημόπουλος από τη Νικήτη», Πολύγυρος 2006 και «Ο καπετάν Γιάννης Καρατζοβάλης και η ληστοκρατία στη Χαλκιδική», Πολύγυρος 2007, γεγονός πολύ τιμητικό για το περιοδικό μας.

48

πολύγυρος Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως) Η στήλη «Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως)», είναι περιοδική και περιλαμβάνει ποιήματα επιλεγμένα με ευθύνη της σύνταξης του περιοδικού. Σ’ αυτό το τεύχος φιλοξενούμε ποιήματα των Νίκου Βασιλάκη, Παναγιώτη Σερέτη και Βαλάντη Βορδού. Στον Πειραιά Το σπίτι στον Πειραιά είναι κοντά στο σταθμό με τα σφυρίγματα των τρένων που ακούγονται τη νύχτα πάντα κάπου ταξιδεύω… Νίκος Βασιλάκης Στον Πολύγυρο Το σπίτι στον Πολύγυρο ήταν απλό ζεστό με ανοιχτή πόρτα. Στο τζάκι έκαιγε φωτιά κι έβραζε στο τσουκάλι φασολάδα. Νίκος Βασιλάκης Στον κήπο Για να την ξεχάσω άρχισα να φυτεύω λουλούδια στον κήπο. Ο σκύλος δίπλα μου μ’ έβλεπε λυπημένο ήθελε να με βοηθήσει μα δεν μπορούσε. Νίκος Βασιλάκης Το κούρβουλο Το κούρβουλο με το ροζιασμένο κορμό και τους ρωμαλέους βραχίονες γυμνό, μοναχικό, περιμένει την άνοιξη, τη ζωοποιό χλωροφύλλη. Παναγιώτης Σερέτης Σπουδή σε μια κολώνα Εκεί που δουλεύω απέναντι έχει μια κολόνα. Θα μου πείτε πως κι εκεί που δουλεύετε εσείς απέναντι έχει μια κολόνα, πως δεν σας νοιάζει. Στην κολώνα αυτή πρώτη φορά μαθητής Δημοτικού είδα τον θάνατο της γιαγιάς σε κοινή θέα. Ήταν τόσο σπαραχτικά παράξενο για μένα. Μετά από χρόνια είδα το όνομα του πατέρα μου όπως κάποτε θα δουν και το δικό μου. Μα θέλω να πω πως κάθε που φτιάχνει ο καιρός και η άνοιξη πλησιάζει

τα ψυχοχάρτια μειώνονται δραματικά και κάθε που οι βροχές αρχίζουν να μαχαιρώνουν τα τσιμέντα και οι σόμπες να καπνίζουν τα κηδειόχαρτα αυξάνονται γεωμετρικά το ένα πάνω στο άλλο, το ένα πάνω απ’ το άλλο το ένα κάτω απ’ το άλλο. Τείνω να πιστέψω πως ο θάνατος πρώτα σε προσεγγίζει ψυχολογικά με ύπουλο τρόπο έρχεται και ανοίγει ρωγμές στον μέσα σου κόσμο σε διαλύει αργά και μεθοδικά και ας καταλαβαίνεις τις μικρές, σχεδόν ανεπαίσθητες αλλαγές αρνείσαι να δεις αυτό το πλησίασμα ως το τέλος. Ίσως ο ήλιος σου δίνει μια μικρή παράταση κόντρα στο αναπόφευκτο μια ψευδαίσθηση καθώς οι ρωγμές εξαπλώνονται κι οι αρτηρίες διαχέουν τη σήψη παντού. Αν υπάρχει μετενσάρκωση δεν θα ήθελα να ήμουν κολόνα όχι αυτή η κολόνα, ούτε καμιά άλλη κολόνα θα λύγιζα κάτω απ’ το βάρος των νεκρών ψυχών θα ξερνούσα όλη την πίσσα που τις αλείφουν για την υγρασία στο πεζοδρόμιο. Με τρομάζει κι αυτό είναι όλο. Βαλάντης Βορδός, από τη συλλογή «Η ηλικία της παραδοχής» Βόλτα στα χωράφια Ο πατέρας έβλεπε τον πατέρα του στον ύπνο του καβάλα σε μια καφετιά φοράδα που κάλπαζε κι ύστερα ο εκκωφαντικός κρότος μιας νάρκης τον ξυπνούσε. Εγώ βλέπω τον πατέρα μου να με κοιτάζει αμίλητος «Πάμε μια βόλτα στα χωράφια» του λέω και μου χαμογελά. Βαλάντης Βορδός, από τη συλλογή «Η ηλικία της παραδοχής»

49

πολύγυρος Ο ταχυδρόμος πέρασε... Με αφορμή του άρθρο μας «Ο πρωταθλητής δρόμων αντοχής Δημήτρης Ι. Ψαθάς», οι προπονητές του Ναπολέων Ντέμος και Θόδωρος Αυγίδης μας έγραψαν μεταξύ άλλων: Ναπολέων Ντέμος: «Ο Δημήτριος Ψαθάς υπήρξε ο κορυφαίος αθλητής στίβου της Χαλκιδικής την περίοδο 1968 έως 1975. Τον γνώρισα στον Πολύγυρο το 1968 όταν απολύθηκε από το στρατό και σε μια συζήτηση που είχα μαζί του μου είπε ότι στο στρατό έτρεχε 400 μ. και είχε πετύχει επίδοση 51΄ 2΄΄, ρεκόρ πολύ σπουδαίο για την εποχή εκείνη! Μάλιστα μου είχε δηλώσει ότι στους πανστρατιωτικούς αγώνες κέρδισε τον πρωταθλητή Ελλάδος του καιρού εκείνου στα 400 μ. Αθανάσιο Βογιατζή. Σαν παλαιός πρωταθλητής Ελλάδος στον ακοντισμό και σαν άνθρωπος που πάντα αγαπούσα το στίβο, υπό την ιδιότητά μου ως επιθεωρητού της Φυσικής Αγωγής Χαλκιδικής, στο πρόσωπο του Δημήτρη Ψαθά βρήκα τον καλύτερο μπροστάρη που θα με βοηθούσε να οργανώσω αθλητικά τη Χαλκιδική. Ίδρυσα τον Αθλητικό Όμιλο Χαλκιδικής (Α.Ο.Χ.) και αρχίσαμε δουλειά!! Ο Δημήτρης Ψαθάς, λόγω των σπουδαίων του προσόντων είχε αλματώδη εξέλιξη… Είναι ο αθλητής που ξεσήκωσε με τις επιτυχίες του τα Χαλκιδικιωτάκια και είχε σαν αποτέλεσμα να ακολουθήσουν το παράδειγμά του ο αδελφός του Τάσος Ψαθάς Μεσογειονίκης του Μαραθωνίου, ο Κλεάνθης Ιερισσιώτης πρωταθλητής Ελλάδας στη σφυροβολία, η Χριστίνα Καραγιάννη πρωταθλήτρια Ελλάδος στο δέκαθλο, ο Στέργιος Καραστέργιος πρωταθλητής 400 μ. η Βασιλική Μπουλάκη 800 & 1500 μ. και πολλούς άλλους…

50

Ναπολέων Ντέμος.

Ο Δημήτρης Ψαθάς με συναθλητές και φίλους.

πολύγυρος Στην αθλητική εξέλιξη του Δημήτρη Ψαθά και των υπολοίπων αθλητών της Χαλκιδικής, τεράστια είναι η προσφορά του διαδόχου μου στην Επιθεώρηση Φυσικής Αγωγής Θεόδωρου Αυγίδη, αγαπημένου φίλου και συνεργάτη, στον οποίο βρίσκω την ευκαιρία να πω για ακόμα μία φορά ένα μεγάλο ευχαριστώ…» Θεόδωρος Αυγίδης: «Ο Δημήτρης Ψαθάς υπήρξε ένας από τους κορυφαίους αθλητές του στίβου…. Όταν λοιπόν βρέθηκα στον Πολύγυρο (χειμώνας 1969) και ανέλαβα, παράλληλα με τις υποχρεώσεις μου στο γυμνάσιο Πολυγύρου, το Γραφείο Φυσικής Αγωγής αντικαθιστώντας τον εξαίρετο συνάδελφο γυμναστή κ. Ναπολέοντα Ντέμο, είχε ξεκινήσει τότε και η δραστηριότητα του Α.Ο. Χαλκιδικής με πρωτοβουλία του κ. Ντέμου και φίλων του αθλητισμού από Πολύγυρο, Αρναία, Ν. Μουδανιά, Κασσάνδρα, Άγ. Νικόλαο και Καλλικράτεια. Παράλληλα οι γυμναστές των παραπάνω κωμοπόλεων ξεκίνησαν με καθοδηγητή το Δ.Σ. του Α.Ο.Χ. την ανάπτυξη του αθλητισμού σε κάθε γωνιά της Χαλκιδικής. Έτσι λοιπόν όλοι όσοι ασχοληθήκαμε με τον αθλητισμό είχαμε ως στόχο να αναδείξουμε τον αθλητισμό της Χαλκιδικής πανελληνίως. Μεταξύ λοιπόν των πολλών αθλητών που πλαισίωναν τις ομάδες ανδρών & γυναικών του Α.Ο.Χ., όπως οι Υψηλάντης, Μόμτσας, Δήμιτσας, Φυργάδης, Καραστέργιος, Τσίγκας, Τσερβελής κ.ά., ήταν και ο κορυφαίος Δημήτρης Ψαθάς, που ανέδειξε τον τόπο του με τις μεγάλες του επιτυχίες, τόσο ως αθλητής του Α.Ο.Χ. όσο και ως μέλος της Εθνικής Ομάδος Στίβου… Με τη στήριξη του Γραφείου Φυσικής Αγωγής, του Α.Ο.Χ. και ιδιαίτερα του κ. Ντέμου, ο Δ. Ψαθάς σε ηλικία 22 ετών ξεκίνησε την καριέρα του με τους κορυφαίους προπονητές Άνταλ και Ιγκλόι, οι οποίοι του έδωσαν τις βάσεις για πολύ μεγάλες επιδόσεις. Έτσι, ο Δ. Ψαθάς μπήκε για τα καλά στον πρωταθλητισμό και οι νίκες του διαδέχονταν η μία την άλλη σε διασυλλογικούς, πανελλήνιους και διεθνείς αγώνες επί μια περίπου οκταετία… Ο Α.Ο.Χ. σήμερα δεν υπάρχει πλέον, υπάρχει όμως ο Α.Ο. Πολυγύρου που συνεχίζει το έργο του με νέους ανθρώπους του Πολυγύρου. Εγώ, … θεωρώ τον εαυτό μου ιδιαίτερα ευτυχή που συνέχισα το έργο του αγαπημένου μου φίλου και συνεργάτη κ. Ντέμου, βοηθώντας τον … Δ. Ψαθά και όλα τα νέα βλαστάρια της Χαλκιδικής που ακολούθησαν το παράδειγμά του…».

Θεόδωρος Αυγίδης.

Ο «ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ», δια της προέδρου του Μαρίας ΜπουλάκηΛυπιρίδη, μας έστειλε την παρακάτω επιστολή: «Το Δ. Σ. του Συλλόγου Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης «Ο Τσουκαλάς», για να γιορτάσει τα 25 χρόνια από την ίδρυσή του αποφάσισε να συμμετέχει στο 6ο Φεστιβάλ του Δήμου Πολυγύρου, προσφέροντας στους συμπατριώτες μας μια βραδιά διασκέδασης με νοσταλγική μουσική. Η λέξη νοσταλγία, έφερε στο νου μας τη διαδρομή του συλλόγου μας, τους ανθρώπους που συνετέλεσαν στην ίδρυσή του τα μέλη που συμμετείχαν στις εκδηλώσεις χαράς, τους φίλους που αγάπησαν το σύλλογο, τον στήριξαν και που τώρα έχουν φύγει από τη ζωή, αφήνοντας σε μας ωραίες αναμνήσεις. Με τη σκέψη ότι οι άνθρωποι πεθαίνουν μόνον όταν τους ξεχνάμε, το Δ.Σ. αποφάσισε να προσφέρει 2.000 €, σαν μνημόσυνο σε όλους αυτούς που χάραξαν την πορεία του συλλόγου, για την έκδοση ενός τεύχους του περιοδικού «Πολύγυρος». Ο «Π» είναι το περιοδικό που αγαπούμε όλοι μας γιατί συντελεί στην προβολή του πολιτισμού του τόπου μας».

51

πολύγυρος Τα νέα του Ομίλου ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ: Το Σάββατο 26 Απριλίου πολυμελής ομάδα του Λαογραφικού, υπό τις οδηγίες του χοροδιδασκάλου μας Δ. Αραμπατζάκη, βρέθηκε στην Ορμύλια, όπου συμμετείχε με πολλούς άλλους συλλόγους στο 3ο Αντάμωμα Παραδοσιακών Χορών «Άγιος Γεώργιος», που οργάνωσε με μεγάλη επιτυχία το Χορευτικό Τμήμα «Άγιος Γεώργιος» του Φιλόπτωχου & Πολιτιστικού συλλόγου Ορμύλιας «Η ΑΓΑΠΗ». Το Σάββατο 17 Μαΐου ο Όμιλός μας βρέθηκε στο εξωκλήσι του Αγ. Δημητρίου, όπου πραγματοποιήθηκαν οι καθιερωμένες εκδηλώσεις για την έναρξη της επανάστασης της Χαλκιδικής το 1821. Μετά τη Θεία λειτουργία, την επιμνημόσυνη δέηση και τον πανηγυρικό της ημέρας, τα χορευτικά του Πολιτιστικού Συλλόγου Πολυγύρου και του Λαογραφικού Ομίλου χόρεψαν ιστορικά και πατριωτικά άσματα, υπό τους ήχους της ορχήστρας «Αραιά και Που» από τη Νικήτη και της χορωδίας του ΚΑΠΗ Πολυγύρου. Προσφέρθηκε παραδοσιακό κουρμπάνι και οι επισκέπτες το τίμησαν δεόντως. Αξίζει κάθε έπαινος στους οικονομάδες του εξωκλησιού, οι οποίοι χρόνο με το χρόνο αναβαθμίζουν το πανηγύρι. Την Παρασκευή 6 Ιουνίου στο Ανοιχτό Θέατρο Πολυγύρου πραγματοποιήθηκε ο «Μεγάλος Καλοκαιρινός Χορός», όπως τον ονομάσαμε φέτος, με την ευκαιρία λήξης του σχολικού έτους και την έναρξη του καλοκαιριού. Ενώπιον εκατοντάδων θεατών και υπό τους ήχους των μουσικών Θάνου Χατζηζήση (κλαρίνο), Γιάννη Λεονταρίδη (ακορντεόν), Σταύρου Τσιμπραηλίδη, 300 περίπου χορευτές όλων των ηλικιών παρουσίασαν παραδοσιακά τραγούδια και χορούς απ’ όλες τις περιοχές της πατρίδας μας. Την παράσταση έκλεψαν τα τμήματα των νηπίων και των πρώτων τάξεων του Δημοτικού με τον αδέξιο αυθορμητισμό τους και εκτός από το γέλιο κέρδισαν το περισσότερο χειροκρότημα. Αξίζει κάθε έπαινος στους χοροδιδασκάλους Βάγια Μιχάλη και Δημήτρη Αραμπατζάκη για την πολύχρονη προσφορά τους. Την Κυριακή 22 Ιουνίου το τμήμα παραστάσεων του Ομίλου μας, υπό την καθοδήγηση της προέδρου μας κ. Έφης Κελιαφάνου εξέδραμε στην Ιερισσό, όπου συμμετείχε με πολλούς άλλους συλλόγους στην αναβίωση

Η ...μαρίδα του Ομίλου μας ποζάρει και υπόσχεται πολλά!

52

πολύγυρος του πανάρχαιου εθίμου της «Πιπερούς», το οποίο διοργάνωσε με μεγάλη επιτυχία ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ιερισσού «Κλειγένης», Πρόκειται για ένα έθιμο που αναδεικνύει την σχέση του ανθρώπου με την φύση, την αγωνία των προγόνων μας για την γονιμότητα και ευκαρπία των φυτών και την αμφίδρομη σχέση που υπάρχει πάντοτε με το οικοσύστημα που μας περιβάλλει. Το Σάββατο 28 Ιουνίου η ίδια ομάδα με ανανεωμένη σύνθεση βρέθηκε στο Βάβδο, όπου συμμετείχε στα ‘’1α Βαβδινά Xοροπατήματα’’ υπό τον τίτλο «Σαν απόψι τέτοιαν ώρα», που διοργάνωσε η Ένωση Βαβδινών Θεσσαλονίκης στον αύλιο χώρο του Δημοτικού Σχολείου Βάβδου με αφορμή τα εκατό χρόνια λειτουργίας του. Στο αντάμωμα, εκτός του Ομίλου μας έλαβαν μέρος ο Πολιτιστικός Σύλλογος Περιστεράς, ο Σύλλογος Απανταχού Τενεδίων, ο Π. Σ. Ανατολικού «Η Βαλμάδα», ο Π.Σ. Νεοχωρούδας «ο Μέγας Αλέξανδρος», ο Π. Σ. Μεταγγιτσίου «Νέα Άσσα», ο Π.Σ. «Η Ρωμιοσύνη» και ο «Παγχαλκιδικός» Θεσσαλονίκης.

Ο μουσικοδιδάσκαλος του Παγχαλκιδικού, Γιώργος Ζορμπάς, στη συνάντηση των συνεργατών του «Π».

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ ΤΟΥ «Π» ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Από την συνάντηση των συνεργατών του «Π» στον Πολύγυρο του προηγούμενου Δεκεμβρίου, είχαμε συμφωνήσει η επόμενη συνάντηση να πραγματοποιηθεί στη Θεσσαλονίκη με την έκδοση του 76ου τεύχους. όπερ και εγένετο. Έτσι, το βράδυ της Τρίτης 27 Μαΐου, οι εκ Πολυγύρου ορμώμενοι Θανάσης Χριστιανός, Γιώργος Ζωγραφάκης και Γιάννης Κανατάς – ο Γιώργος Διαμαντουλάκης μας την «έκανε» τελευταία στιγμή – συναντήθηκαν με τους εκ Θεσσαλονίκης συνεργάτες και φίλους Τάκη Κοσμά, Πάνο Βερροιώτη, Μάκη Παπάγγελο, Άντα Βερροιώτη, Μιχάλη Καρτσιώτη, Άγγελο Μάντσιο, Γιάννη Τσίκουλα, Απόστολο Κελιαφάνο και τον κ. … με το ακορντεόν του, στην εξαίρετη ταβέρνα «Ουζερί» της Ν. Ελβετίας. Η συνάντηση περιελάμβανε φαγοπότι … «κρίσεως», τραγούδια Χαλκιδικιώτικα και άλλα, μασάλια νέας εσοδείας και στο τέλος συζήτηση και προτάσεις για το περιοδικό μας, ορισμένες από τις οποίες ήταν ενδιαφέρουσες και πρωτότυπες. Η ρεβάνς – ποδοσφαιρικό το φετινό καλοκαίρι γαρ – ορίστηκε να διεξαχθεί στον Πολύγυρο κάποια μέρα του καλοκαιριού. Ελπίζουμε αυτή τη φορά η ομάδα των συνεργατών μας να κατεβεί με πλήρη σύνθεση!

Από τη συνάντηση των συνεργατών του «Π» στη Θεσσαλονίκη.

53

πολύγυρος Πένθη Χρήστος Παραθυράς: Στις 30 Απριλίου έφυγε από τη ζωή ο γνωστός Χαλκιδικιώτης γιατρός και καλός φίλος του «Π», σε ηλικία 82 ετών. Ο μεταστάς αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Πολυγύρου το 1950, έχοντας μια μοναδική πρωτιά για το νεαρό της ηλικίας του, αυτής του πολιτικού εξόριστου στη Μακρόνησο. Το φθινόπωρο του 1951 εγγράφτηκε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Πίζας και κατάφερε να τα βγάλει πέρα παρά τις οικονομικές και άλλες δυσκολίες που αντιμετώπισε εκείνη την περίοδο, με κορυφαία το χαμό και του δεύτερου αδελφού του Ρήγα την άνοιξη του ίδιου έτους. Καταβάλλοντας μεγάλες προσπάθειες, βρήκε τη δύναμη και κατάφερε να ξεπεράσει το τραυματικό παρελθόν. Τον βοηθά ο ιδιότυπος ιδεαλισμός από τον οποίο εμφορείται και που τον ακολουθεί μέχρι το τέλος της γεμάτης ζεστασιά και προσφορά ζωής του. Η ευτυχής συγκυρία να σπουδάσει Ιατρική, τον βοηθά, όταν γιατρός πλέον λειτουργεί το ιδιωτικό του ιατρείο στην Καλαμαριά, ώστε να ξεδιπλώσει τις σπάνιες αρετές του χαρακτήρα του και να ασκήσει τα καθήκοντά του σαν πραγματικός λειτουργός της ιατρικής επιστήμης. (Πληροφορίες Αργύρης Γιαννακάρης) Μωυσής Αγιορείτης: Λόγιος γέροντας, από 20ετίας αρχισυντάκτης του αγιορειτικού περιοδικού «Πρωτάτον» και συνεργάτης του «Π» (βλ. τ.32/2006 & 47/2008). Ασχολήθηκε με την αγιογραφία, την ποίηση, την κριτική και τη συγγραφή. Έχει εκδώσει 52 βιβλία και έργα του έχουν μεταφρασθεί σε άλλες γλώσσες. Είχε διατελέσει αρχιγραμματεύς της Ιεράς Κοινότητος του Αγ. Όρους. Ήταν από 25ετίας Γέροντας της Καλύβης Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου της Ιεράς Σκήτης Αγίου Παντελεήμονος Κουτλουμουσίου, της οποίας διετέλεσε Δικαίος. Ο μακαριστός Γέροντας Μωυσής τον τελευταίο καιρό, μετά από επιθυμία του, φιλοξενούταν στο Επισκοπείο της Ι. Μητροπόλεως Καστορίας όπου και εκοιμήθη σε ηλικία 62 ετών.

Μωυσής Αγιορείτης.

Ιωακείμ Δέλιος.

Ιωακείμ Δέλλιος: Τον περασμένο Ιούνιο έφυγε από κοντά μας ο Πολυγυρινός γιατρός και δωρητής του αγάλματος του Αριστοτέλη στην πόλη μας Ιωακείμ Δέλλιος σε ηλικία 90 ετών. Ο μεταστάς υπήρξε και χορηγός του «Π» με ένα καθόλου ευκαταφρόνητο ποσόν. Η νεκρώσιμος ακολουθία έλαβε χώρα στον Ι. Ν. Γρ. Παλαμά στη Θεσσαλονίκη και εκτός

Αργ. Γιαννακάρης και Χρήστος Παραθυράς. Πίζα 20-2-52

Αργύρης Γιαννακάρης, Γιώργος Ξένος και Χρήστος Παραθυράς.

54

πολύγυρος των άλλων μίλησε για το έργο του και ο Πάνος Βερροιώτης από μέρους του «Παγχαλκιδικού» και του Συλλόγου Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης. Χάινριχ Σωτήριος Σέφερ: Έσβησε τον περασμένο Ιούλιο σε ηλικία 92 ετών ο άνθρωπος, που από μια παλιά προσωπική του περιπέτεια εν έτει 1966, συνέδεσε για πάντα το όνομά του με τον Πολύγυρο. Η ανοικοδόμηση του Ι. Ν. Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στον Πολύγυρο, ήταν για τον ίδιο «η αρχή μιας δημιουργικής ζωής δεμένης με την Ορθόδοξη Πίστη, τους Έλληνες και την Ελλάδα». «Έτσι το θέλησε ο Θεός» και όπως ο ίδιος θέλησε, ετάφη στη δεύτερη πατρίδα την Ελλάδα, στο μοναστήρι του Αγ. Αρσενίου. (βλ. «Π» τ.28/2005, 65/2011) Χρήστος Ι. Παρλιάρης: Τον περασμένο Ιούλιο «έφυγε» από κοντά μας σε ηλικία 88 ετών ο Χρήστος Παρλιάρης, γιος του Μακεδονομάχου «καπετάν Γιάννη Παρλιάρη εκ Λοκόβης». Ο Χρήστος Παρλιάρης διαφύλαξε ως κόρην οφθαλμού τη μνήμη του πατέρα του και τα πολύτιμα κειμήλια τα οποία εκτέθηκαν στο πατρικό του σπίτι στον Ταξιάρχη.

Αριστερά ο Χρήστος Παρλιάρης.

Τις τελευταίες μέρες έφυγε από κοντά μας ένας από τους πρώτους φίλους και συνδρομητές του «Π» ο Μιχαήλ Πιπέρκος σε ηλικία 82 ετών. Τελευταίος εκλειπών ο παλαιός υπάλληλος του Δήμου, φίλος και συνδρομητής του «Π», Πέτρος Κυρκούδης, σε ηλικία 97 ετών. Ευχόμαστε στους οικίους των την εξ ύψους παρηγορία.

Ο «Πολύγυρος» κυκλοφορεί αποκλειστικά χάρη στην αγάπη και τη στήριξη των αναγνωστών του. Η αγάπη αυτή ήταν που μας έκανε από την αρχή να νιώσουμε, πως μπορούμε να τα βγάλουμε πέρα μόνοι μας χωρίς δεσμεύσεις και υποχρεώσεις. Εμείς σε ανταπόδοση αυτής της αγάπης επιδιώκουμε να παρουσιάζουμε κάθε φορά ένα αξιοπρεπές τουλάχιστον τεύχος με ποικίλα θέματα που αφορούν τη μικρή μας πατρίδα, τον Πολύγυρο. Σας ευχαριστούμε όλους – ιδιαίτερα τους Πολυγυρινούς της διασποράς – για τη συγκινητική ανταπόκριση. ΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ ΓΙΑ ΤΟ 2014 ΕΙΝΑΙ:

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ – ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2014: Σύλλογος Πολυγυρινών Θεσσαλονίκης «Ο Τσουκαλάς» 100, Αρετή Παλαμήδους 100, Αθανάσιος Κυπαρίσσης 50€, Πάνος Βερροιώτης 50, Γιάννης Τσίκουλας 50, «Παγχαλκιδικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης» 50, Λίτσα Συριάννη 50, Σάκης Φ. Δέλλιος 50, Άννα Τζηρίτη 50, Αθανασία Μπανάβα 50, Μορφούλα Χρυσάφη 20, Αθανάσιος Γκατζώλης 50, Νίκος Κούρτης 50, Άννα Δέλιου-Καρνή 50, Μελησσινός Μαζαράκης 50, Γέρων Νείλος Καυσοκαλυβίτης 10, Εριφύλη Δαμιανού 50, Μαρία Σταμνά 20, Θεόδωρος Αυγερινός 20, Πέτρος Κυρκούδης 50, Ελβίρα Μελά 50, Γιώργος Δαραβίγκας (Φλώριδα ΗΠΑ) 200 $. ΜΑΙΟΣ – ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ: Γεώργιος Δημούδης 150, Παναγιώτης Ν. Χλιάπας 100, Μαίρη Δαραβίγκα-Κυριακίδη 100, Χρήστος Κ. Ασημινάρης 50, Αργύρης Κελιαφάνος 50, Νίκος Κούρτης 50, Θωμάς Ανδρωνάς 100 & Νίνος Πούλιος 50 $ (Αυστραλία), Αθανάσιος Κοσμάς 100, Κούλα Μαρέτη-Ψαθά 50, Κούλα Μελά 20, Ασημίνα Καζάνη 50, Φώτης Ζογλοπίτης 70, Γεώργιος Λουκόπουλος 30, Κώστας Τσολοδήμος 30, Δήμητρα Ασβεστά 50, Παναγιώτης Σερέτης 20, Αντωνία Στογιάννη 50, Μαρία Μπάκη-Αμπελά 100.

55