ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 88

π

ολύγυρος ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ Ε Κ Δ Ο Σ Η Λ Α Ο Γ ΡΑ Φ Ι Κ Ο Υ Ο Μ Ι Λ Ο Υ Π Ο Λ Υ Γ Υ Ρ Ο Υ Έτος 18ο - Τεύχος 88ο | Απρίλιος - Ιούνιος 2017

πολύγυρος Περιεχόμενα: Αντί προλόγου, Γιάννης Δ. Κανατάς .....................................................................................................3 Η «Φωνή της Χαλκιδικής» και το άγαλμα του Αριστοτέλη στα Στάγειρα, Γιάννης Δ. Κανατάς ...........4 Κάποτε στον Πολύγυρο ........................................................................................................................11 Ο Χαλκιδικώτης πολιτικός, δημοσιογράφος & συγγραφέας Βασίλειος Βασιλικός, Γιάννης Δ. Κανατάς .................................................................14 Ιωάννης Δ. Κώνστας. Από τους Υ.Β.Ε. στα κινήματα της Μ. Ανατολής, Γιάννης Δ. Κανατάς ..........17 Νικόλαος Τσιουμίτας. Ο αρχιμουσικός της Φιλαρμονικής Πολυγύρου .................................................24 Γιώργος Παπαδόπουλος ένας Θεσσαλονικιός ζωγράφος της Χαλκιδικής, επιμέλεια Γιάννης Δ. Κανατάς ................................27 Στον Πολύγυρο της Τέχνης και του Πολιτισμού ..................................................................................30 Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως) ..............................................................................39 Είδα στου ίνουρου μ’. Μι ‘νείριψι, Γιάννης Τσίκουλας .......................................................................40 Το Μετεωρολογικό Δελτίο του παππού μου, Μαρία Μπουλάκη – Λυπηρίδη ....................................45 «Εσκλεκοειδίτ’» και άλλοι Πολυγυρινοί γλωσσοδέτες!, Ελένη Δημητριάδου .....................................48 Μητέρα πολυαγαπημένη καί λατρευτή! Βενετία Γεννατᾶ-Χλιάπα, τό γένος Μέγα (1940-2017), Ἱερομ. Συνέσιος .............................................52 Τα νέα του Ομίλου ...............................................................................................................................54 Οι χορηγοί του περιοδικού ...................................................................................................................55

O ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ INTERNET ppoligiros.blogspot.com Περιοδική έκδοση Λαογραφικού Ομίλου Πολυγύρου Διανέμεται δωρεάν Συνδρομές προαιρετικές Επιστολές Επιταγές - Εμβάσματα: Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου

«για το περιοδικό ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ» Τ.Κ.: 63100 Πολύγυρος Εξώφυλλο-οπισθόφυλλο: Άγ. Όρος 1987, λάδι, 70Χ63

Άγ. Όρος, 1959, λάδι, 53Χ38 Κωδικός: 6084 Υπεύθυνος ύλης Επιμέλεια κειμένων: Γιάννης Δ. Κανατάς Φιλολογική επιμέλεια: Αθανάσιος Χριστιανός, Φιλόλογος Ιδιοκτήτης: Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου Εκδότης: Γιάννης Δ. Κανατάς Τηλ. / Φαξ: 6945-822836 / 23710 21075 & 23713 50783 Ε-mail: ikanatas@yahoo.gr

2

Κρίνεται χρήσιμο να γνωρίζουν οι ενδιαφερόμενοι τα εξής: -Καλό θα είναι τα κειμενα να μην υπερβαίνουν τις 3-4 σελίδες του περιοδικού.

-Στα κείμενα που αποστέλλονται για δημοσίευση πρέπει απαραιτήτως να αναγράφεται η ιδιότητα του συντάκτη. Ο τελευταίας, εφόσον υπογράφει, έχει την ευθύνη των απόψεών του.

-Κείμενα, είτε δημοσιεύονται είτε όχι, δεν επιστρέφονται.

-Σε περίπτωση που η εργασία είναι γραμμένη σε υπολογιστή, καλό είναι να συνοδεύεται με το σχετικό cd, ή να αποστέλλεται με mail στο περιοδικό.

-Ο χρόνος δημοσίευσης ενός κειμένου, που έχει εγκριθεί, δεν προσδιορίζεται από την ημερομηνία κατάθεσής του στο Περιοδικό, αλλά από τη χρησιμότητά του, την επικαιρότητά του, τη δυνατότητα να ενταχθεί σε μια ενότητα κ.λπ.

-Τα κείμενα που δε φέρουν υπογραφή ή ψευδώνυμο είναι γραμμένα από τον εκδότη του περιοδικού.

πολύγυρος

Γερακινή, καλοκαίρι 1950.

Αντί προλόγου Αντί προλόγου παρουσιάζουμε «Μικρά Καλοκαιρινά» ποιήματα του Νίκου Βασιλάκη. Ευκαιρία για λίγη χαλάρωση και ...γέμισμα μπαταριών... Καλοκαίρι Γλυκά σαν το ροδάκινο τα φιλιά της. Ακόμη έχω τη γεύση τους και τ’ άρωμά της.

Λάμπουν Στο Αυγουστιάτικο φεγγάρι όλα λάμπουν ακόμη και τα ξερόκλαδα του φράχτη.

Ιούνιος Επικίνδυνος ο Ιούνιος για φωτιά στο δάσος. Άναψε στα ξερόχορτα της καρδιάς μου πυρκαγιά.

Τον ήλιο, τη θάλασσα… Τον ήλιο, τη θάλασσα τις γυναίκες με τα μαγιό τα φυλάω μέσα μου για το χειμώνα…

Πανσέληνος Ήρθες και βγήκε το φεγγάρι έφυγες κι έμεινα μισοφέγγαρο στον ουρανό.

Ο τζίτζικας Φεύγει το καλοκαιράκι. Ο τζίτζικας γαντζωμένος στα κλαδιά του δέντρου ακόμη τραγουδάει… Το καλοκαίρι τελειώνει Το καλοκαίρι τελειώνει πριν φύγεις και σε χάσω έλα! το στήθος σου για τελευταία φορά ν’ αγγίξω.

3

πολύγυρος Η «Φωνή της Χαλκιδικής» και το άγαλμα του Αριστοτέλη στα Στάγειρα (Ερανισμός πληροφοριών από τη «Φ.τ. Χ.», της οποίας ο εκδότης Νικόλαος Χ. Γεροχρήστος, ως μέλος της Ερανικής Επιτροπής για την ανέγερση, παρακολουθούσε και κατέγραφε το χρονικό από τη σύλληψη της ιδέας το 1946 μέχρι την ολοκλήρωσή της, με την τοποθέτηση του ανδριάντα στα Στάγειρα, το 1957. Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στο 27ο τ. του «Παγχαλκιδικού Λόγου», αλλά μετά από επιστολή του Γιάννη Τσίκουλα (βλ. 84ο τ. «Π») και την παρότρυνση του ΧρήστουΝ. Γεροχρήστου, θεώρησα καλό να το δημοσιεύσω με μικρές διορθώσεις και στον «Π», καθώς πολλοί από τους εμπλεκόμενους είναι Πολυγυρινοί και το θέμα μας αφορά άμεσα).

Γιάννης Δ. Κανατάς

Όπως όλοι γνωρίζουμε, στο ιστορικό χωριό των σημερινών Σταγείρων, δίπλα στα απομεινάρια των Σιδηροκαυσίων, πάλαι ποτέ πρωτεύουσας των Μαδεμοχωρίων, βρίσκεται το άλσος του Αριστοτέλη. Εκεί, το 1957, επιλέχτηκε η συγκεκριμένη θέση για να φιλοξενήσει το επιβλητικό άγαλμα του Αριστοτέλη, έργο του γνωστού γλύπτη Νικόλα Παυλόπουλου. Από το 2003 ο χώρος φιλοξενεί πειραματικά όργανα (πυξίδα, τηλεσκόπιο, πεντάφωνο, ηλιακό ρολόι, εκκρεμές, σφαίρες αδράνειας κ.ά.) που λειτουργούν με βάση τους φυσικούς νόμους, οι οποίοι αναφέρονται στα συγγράμματα του Αριστοτέλη και ιδιαίτερα στο έργο του «Τα Φυσικά». Πόθεν όμως «έπεσε» η ιδέα κατασκευής του αγάλματος και στη συνέχεια η επιλογή του συγκεκριμένου χώρου; Απ’ όσο είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την ιδέα εμπνεύστηκε πρώτος, το 1946, ο τότε επιθεωρητής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Αναστάσιος Πετσάλας1, κατά τη διάρκεια της υπηρεσίας του στη Χαλκιδική. Για το σκοπό μάλιστα αυτό συνεστήθη στον Πολύγυρο Επιτροπή ανέγερσης αγάλματος του Αριστοτέλη, η οποία το ίδιο έτος διενήργησε έρανο που απέδωσε το ποσό των 17.000 δρχ. Το προηγούμενο έτος, σύμφωνα με αρθρογράφο της «Φωνής», «ένας Άγγλος διανοούμενος του Αγγλικού Στρατού, περνώντας το 1945 από εδώ, όταν άκουσε ότι ο τόπος αυτός ήταν τα Στάγειρα έβγαλε το πηλίκιό του, γονάτισε και φίλησε ευλαβικά το χώμα».2 Από την εποχή λοιπόν που ο Α. Πετσάλας (1946) έσπειρε την ιδέα ανέγερσης πέρασαν εβδομήντα (70) συναπτά έτη και, τύχῃ ἀγαθῇ, συμπληρώθηκαν φέτος, κατά το έτος που είναι αφιερωμένο στη μνήμη του μεγάλου φιλοσόφου. Με τη λήξη του εμφυλίου την εν αδρανεία ευρισκόμενη Ερανική Επιτροπή (στο εξής Ε.Ε.), ήρθε να «αφυπνίσει» με αιχμηρό κύριο άρθρο της 5ης Ιουλίου 1953 η «Φωνή της Χαλκιδικής» (στο εξής Φ.τ.Χ. ή «Φωνή») υπό τον τίτλο, ο Αριστοτέλης: «Φαίνεται ότι βαρύτατος είναι ο ύπνος της Επιτροπής η οποία είχεν αναλάβει την μέριμναν δια την ανέγερσιν του ανδριάντος του Αριστοτέλους. Διότι μολονότι εσχολιάσαμεν την αδικαιολόγητον αδράνειάν της και αρκετός θόρυβος γίνεται, αύτη δεν αφυπνίζεται. Μήπως δια να αφυπνισθή παρίσταται ανάγκη να προσλάβη ο θόρυβος την μορφήν τενεκεδοκρουσίας;» Το άρθρο αυτό πράγματι προκάλεσε το ενδιαφέρον πολλών φορέων και παραγόντων της Χαλκιδικής κι έτσι η Επιτροπή (προφανώς νέα), αποτελούμενη από τους Γεώργιο Αγγελόπουλο Επιθεωρητή Δημοτικής Εκπαιδεύσεως, Ιωάννη Κασιό Νομομηχανικό, Παναγιώτη Στάμο καθηγητή του Γυμνασίου Πολυγύρου, Νικόλαο Γεροχρήστο διευθυντή της «Φωνής» και Στυλιανό Πετρίτση διδάσκαλο, ως ταμία και γραμματέα της Επιτροπής, συνήλθε τη Δευτέρα 13 Ιουλίου στα γραφεία της Επιθεωρήσεως Δημοτικών Σχολείων και, αφού διαπίστωσε ότι δεν υπήρχε άδεια προς 4

Ο γλύπτης Νικόλας σμιλεύει το άγαλμα του Αριστοτέλη, προοριζόμενο για το άλσος των Σταγείρων.

πολύγυρος διενέργεια του εράνου, αποφάσισε να αποταθεί στο Υπουργείο Παιδείας και συγχρόνως να «…επαναλάβει τας προσπαθείας της προς συγκέντωσιν δι εράνου του απαιτηθησομένου δια την προτομήν ποσού, αφού προηγουμένως επιτύχη την σχετικήν έγκρισιν παρά του Υπουργείου της Δικαιοσύνης» (Φ.τ.Χ.19/7/1953). Η «Φωνή της Χαλκιδικής», η οποία δια του διευθυντή της Νικολάου Χ. Γεροχρήστου έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανάδειξη του ζητήματος, άρχισε ήδη από το ίδιο φύλλο της εφημερίδας να δημοσιεύει κατάλογο με τα ονόματα όσων προσέφεραν με το αντίστοιχο ποσό, πρώτα κατά την περίοδο 1946-47 και όσων πρόσφεραν στη συνέχεια. Σ’ όλα σχεδόν τα επόμενα φύλλα της «Φωνής» δημοσιεύονταν ονόματα και ο κατάλογος των προσφορών μεγάλωνε και φάνταζε εφικτό το όνειρο των Χαλκιδικιωτών, που δεν ήταν άλλο από την ανέγερση της προτομής του Αριστοτέλη στη γενέτειρά του. Στον κατάλογο αυτό βρίσκονται φυσικά πρόσωπα, σχολεία, κοινότητες, όχι μόνο από τη Χαλκιδική, αλλά κι από περιοχές μακρινές ακόμα κι απ’ το εξωτερικό. Διαβάζομε στο κύριο άρθρο του από 22/11/53 φύλλου της «Φωνής»: «Ο εκ Ταξιάρχου λαμπρός συμπατριώτης μας Νικ. Καρράς… εγκατεστημένος εις Ηνωμένας Πολιτείας, δι επιστολής του παρακαλεί να τω γνωρίσωμεν εάν ήνοιξεν ο έρανος… διότι γράφει «επιθυμούμεν κι ημείς οι εδώ Χαλκιδικείς και ξένοι να προσφέρομεν τον οβολόν μας…». Μετά τετράμηνο έληξε ο χρόνος διενέργειας του εράνου και δεν ήταν δυνατόν να συνεχιστεί, εάν δεν παρείχετο νόμιμος παράταση. Το θέμα έθιξε με μάλλον άγαρμπο τρόπο ο διευθυντής της «Φωνής» με κύριο άρθρο του (φ. 26/22-11-1953), ο οποίος, αγνοώντας ότι κι αυτός ήτο μέλος της Επιτροπής, επετίθετο κατ’ αυτής, η οποία, καθώς έγραφε «… περιέπεσε εις χειμερίαν νάρκην…».3 Το ζήτημα της προτομής4 του Αριστοτέλη ατόνησε για ορισμένους μήνες και επανήλθε με τον διορισμό ως νομάρχη του Χαράλαμπου Σταυρόπουλου, τον Ιούνιο του 1954. Ο νέος νομάρχης ανέλαβε προσωπικά το ζήτημα, συνέστησε νέα Επιτροπή υπό την προεδρία του, συνέταξε καὶ δημοσίευσε αυτοτελώς ἐνημερωτικὴ καὶ προτρεπτική Προκήρυξη (22 Αυγούστου 1954) 4α, προέβη σ’ όλες τις προκαταρτικές ενέργειες, η… προτομή αναβαθμίστηκε σε ανδριάντα και μπήκε χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης του εράνου μέχρι την 30ην Σεπτεμβρίου 1954, σύμφωνα με την «Προκήρυξη προς τον Λαόν της Χαλκιδικής», που δημοσιεύτηκε πρωτοσέλιδη στη «Φωνή» της 22ας/8/1954. Την νέα Ε. Ε. απετέλεσαν οι: Χαρ. Σταυρόπουλος νομάρχης Χαλκιδικής, Αθ. Καραγκάνης δήμαρχος Πολυγύρου, Παν. Παπαδόπουλος Διευθυντὴς της Νομαρχίας, Γ.

Νικ. Χ. Γεροχρήστος.

Στο άγαλμα του Αριστοτέλη στο πάρκο των Σταγείρων. Αναγνωρίζονται αριστερά ο Μιχ. Βογιατζής και Νικ. Τσιουμίτας, επικεφαλής της Φιλαρμονικής Πολυγύρου.

5

πολύγυρος Αγγελόπουλος επιθεωρητής Π.Ε., Ι. Κασιός νομομηχανικός, Νικ. Σάλτης εμποροκτηματίας και Νικ. Γεροχρίστος διευθυντής της «Φωνής». Ο τελευταίος ανέλαβε να γράφει σε ειδική στήλη της εφημερίδας του «… απάσας τας συνεισφοράς λαμβάνουσα καθ’ εβδομάδα ταύτας και από την ΑΤΕ και από τον Γραμματέα της Επιτροπής…», Περικλή Δημόπουλο. Για την ανωτέρω Προκήρυξη-Απόφαση του Νομάρχη εζητήθη αρμοδίως η δια Β. Δ. κύρωσή της. Η δραστηριότητα της Επιτροπής υπήρξε από την αρχή καρποφόρος και σε σύντομο χρονικό διάστημα συγκεντρώθηκε ικανό ποσό και φάνταζε εύκολη η επιτυχία του εγχειρήματος. Η συμμετοχή του κόσμου ήταν πράγματι πρωτοφανής και συγκινητική, αθρόα και αυθόρμητη5. Για να προλάβουν δε οι μακράν διαμένοντες Χαλκιδικείς να συμμετάσχουν στον έρανο, δόθηκε μια πρώτη παράταση έως τα τέλη Οκτωβρίου του ίδιου έτους, (Φ.τ.Χ. 26/9/54), μια δεύτερη μέχρι τα τέλη του έτους (Φ.τ.Χ. 24/10/54) και τέλος μια τρίτη μέχρι τα τέλη Απριλίου 1955 (Φ.τ.Χ. 25/12/54). Περί τα τέλη του 1954 το συνολικό ποσό του εράνου ανήρχετο στο ποσό των 190.000 περίπου δραχμών. Το Δεκέμβριο του 1954 τρία μέλη της Επιτροπής (Καραγκάνης, Αγγελόπουλος, Γεροχρήστος) επισκέφθηκαν μαζί με τον γλύπτη Νικόλα τα Στάγειρα και εξέτασαν διάφορες τοποθεσίες πρόσφορες για την τοποθέτηση του ανδριάντα και τον ίδιο μήνα ανακοινώθηκε η υπ’ αριθμ. 11/2012-54 απόφαση της Επιτροπής, η οποία προέβλεπε μεταξύ άλλων ότι α) η κατασκευή του έργου ανετέθηκε εις τον έμπειρον Καλλιτέχνην (Γλύπτην) των Αθηνών κ. Ν. Παυλόπουλον (ΝΙΚΟΛΑ) αντί του ποσού των 140.000 δρχ. με προθεσμία παράδοσης 14 μηνών, β) ο ανδριάντας να είναι υπερφυσικού μεγέθους (ύψους 3μ. και ύψος βάθρου 1,70 μ.), γ) ως υπόδειγμα της μορφής του Αριστοτέλους να ληφθεί υπόψη η κεφαλή του λεγομένου «τύπου Βιέννης», που θεωρείται ως η δοκιμοτέρα μορφή του φιλοσόφου, δ) το μάρμαρο να είναι λευκό Πεντέλης και ε) υπολείπεται ο εξωραϊσμός του χώρου, ο οποίος θα απαιτήσει σημαντική δαπάνη (Φ.τ.Χ. 25/12/54). Η δαπάνη αυτή προβλέφτηκε περί τις 100.000 δρχ. (Φ.τ.Χ. 23/1/55). Το Φεβρουάριο του 1955 επιτροπή αποτελούμενη από τους Χ. Σταυρόπουλο, Γ. Αγγελόπουλο και Ν. Γεροχρίστο μετέβη στην Αθήνα, όπου συνάντησε τον ανάδοχο του έργου Νικόλα και είχε επαφές με τις αρμόδιες υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας. Καρπός των συναντήσεων αυτών υπήρξε η αριθμ. 6429/76/4-2-55 απόφαση δια της οποίας ορίστηκε επιτροπή εκ των κ.κ. Καρούζου δ/ντή Εθν. Αρχ. Μουσείου, Πάντζαρη δ/ τη Τεχν. Υπ. του Υπουργείου και των γλυπτών Τόμπρου και Τσώχου, η οποία ανέλαβε να αποφανθεί περί της καλλιτεχνικής αρτιότητας του προ-

Περικλής Δημόπουλος, Γραμματέας της Ερανικής Επιτροπής.

Ο Νομάρχης Χαράλαμπος Σταυρόπουλος με τη σύζυγό του στο σπίτι του εκδότη της «Φωνής» Νικ. Γεροχρήστου.

6

πολύγυρος πλάσματος, θα υπεδείκνυε τυχόν αναγκαίες τροποποιήσεις και τέλος θα «παρελάμβανε» τον ανδριάντα (Φ.τ.Χ. 13/2/55). Όπου όμως υπάρχουν πολλές Επιτροπές… αργεί να ξημερώσει. Έτσι, παρ’ όλο που είχε συγκεντρωθεί μέχρι τον Ιούνιο το καθόλου ευκαταφρόνητο ποσό των 250.000 δρχ., η Επιτροπή των Αθηνών συζητούσε επί μήνες περί της μορφής που θα έπρεπε να προτιμηθεί, περί της στάσεως, του μεγέθους κλπ. χωρίς τελικά να καταλήγουν, με αποτέλεσμα η εν Χαλκιδική Επιτροπή να διαμαρτύρεται δια της «Φωνής» και να τονίζει ότι «η ενταύθα Επιτροπή υπέχει αποκλειστικά την ευθύνην απέναντι του Λαού της Χαλκιδικής…» (Φ.τ.Χ. 19/6/55). Εν τω μεταξύ το Μάιο ο νομάρχης Π. Σταυρόπουλος μετετέθη και τη θέση του κατέλαβε ο Χάρης Ζησιάδης, ο οποίος το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους μετέβη στην Αθήνα, όπου συναντήθηκε με την Καλλιτεχνική επιτροπή και τελικά την έπεισε να εγκρίνει οριστικά το πρόπλασμα του ανδριάντα που υπέβαλε ο γλύπτης Νικόλας. Πίσω στον Πολύγυρο, η Ε. Ε. αποφάσισε όπως ο δ/ντής της Νομαρχίας μαζί με τον Νομομηχανικό μεταβούν στα Στάγειρα για την οριστική διαρρύθμιση του χώρου και την έναρξη των έργων κατασκευής υδραγωγείου. Να πώς περιγράφει το χώρο συντάκτης της «Φωνής» τον Οκτώβριο του ’55: «Εισερχόμενοι εις τα Στάγειρα δεξιά μας βλέπομεν ένα καταπράσινο λοφίσκο, όπου ενεκρίθη να τοποθετηθεί ο ανδριάς του Αριστοτέλους. Η θέα είναι υπέροχος και θα δεσπόζει ολοκλήρου της περιοχής. Πέρα μακριά απλώνεται η θάλασσα του Ακανθίου κόλπου και η Φύσις εις την περιοχήν αυτήν οργιάζει…». Και τελειώνει λέγοντας: «…Εις την υπόθεσιν του Ανδριάντος η επιβράδυνσις είναι αδικαιολόγητος. Προ έτους επερατώθησαν αι απαραίτητοι προεργασίαι… αλλά ως πληροφορούμεθα ούτε πρόπλασμα ακόμη δεν ενεκρίθη» (Φ.τ.Χ. 23/10/55). Με την είσοδο του νέου έτους, 1956, τη θέση του νομάρχου Χάρη Ζησιάδη και προέδρου της Ε. Ε. κατέλαβε ο Δημοσθένης Γούλας, πλην το θέμα του ανδριάντος καθυστερούσε, προκαλώντας την αγανάκτηση των μελών της Ε.Ε. και όσων προσέφεραν στον έρανο, δι επιστολών τους προς τη «Φωνή». Εν τω μεταξύ ο Υπουργός Παιδείας μετέβη και επιθεώρησε τον ανδριάντα, του οποίου η δαπάνη ως δια μαγείας ανήλθε στο ποσό των 165.000 δρχ. Κι ενώ τα νέα από την Αθήνα ως προς την ολοκλήρωση του έργου άρχισαν να καταφθάνουν ευχάριστα, εκφράστηκαν αντιρρήσεις ως προς την επιλεγείσα θέση, «στο λόφο παρά τα Στάγειρα», καθώς εκεί κοντά υπήρχαν παλιά ερείπια της Τουρκοκρατίας, κατ’ άλλους Βυζαντινά.6 Κυκλοφόρησε επίσης πως ο ανδριάντας επρόκειτο ή έπρεπε να τοποθετη-

7

πολύγυρος θεί στα παλαιά Στάγειρα, τα οποία «ευρίσκοντο κάπου όπισθεν της αριστεράς κειμένης βουνοσειράς…» όμως η θέση τους δεν ήταν ακόμα γνωστή «πλην της γενικής περιγραφής… εις τα παλαιά γραπτά». Οι διαδόσεις αυτές προκάλεσαν εύλογη ανησυχία στον κόσμο, τον οποίο για να καθησυχάσουν οι κοινοτάρχες της Βορείου Χαλκιδικής απέστειλαν δριμεία επιστολή προς τον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή, τον υπουργό Παιδείας Π. Λεβαντή κλπ., με την οποία βεβαίωναν πως η μόνη αρμοδία επιτροπή έχει λάβει την απόφασή της και δεν πρόκειται να μεταβληθεί (Φ.τ.Χ. 16/9/56). Το ζήτημα πήρε μεγαλύτερη έκταση με την εμπλοκή του Αρχαιολογικού Συμβουλίου, το οποίο εξέδωσε απόφαση περί αλλαγής του χώρου τοποθέτησης του ανδριάντα, απόφαση που ενέκρινε και ο υπουργός Παιδείας Λεβαντής. Το γεγονός θορύβησε τους ανθρώπους της Ε.Ε. και ο νομάρχης Δημοσθένης Γούλας αναγκάστηκε να μεταβεί εσπευσμένα στην Αθήνα, όπου συνάντησε τον υπουργό Λεβαντή και τον παρακάλεσε, όπως ανακαλέσει την απόφασή του, καθώς η υπό την προεδρία του Ε.Ε. «εμμένει εις την άποψίν της περί τοποθετήσεως του ανδριάντος εις τον επιλεγέντα χώρον διαμορφούμενον καταλλήλως, υφισταμένων και των ερειπίων…». Ο υπουργός υπεσχέθη τελικά να επανεξετάσει το όλο ζήτημα… (Φ.τ.Χ.

14/10/56). Περί τα τέλη Νοεμβρίου η Ε.Ε. μετέβη για τελευταία φορά στα Στάγειρα, εξέτασε όλες τις θέσεις της γύρω περιοχής και προεκρίθη πάλι η αρχικώς προκαθορισθείσα (Φ.τ.Χ. 2/12/56). Η παρέμβαση αυτή του Υπουργείου οπωσδήποτε καθυστέρησε το έργο, η «Φωνή» από τον Ιανουάριο του ’57 αναγγέλλει με πανηγυρικό τρόπο στο κύριο άρθρο της υπό τον τίτλο «Ο Μέγιστος» και σχετική φωτογραφία, ότι «ο Ανδριάς… του Αριστοτέλους του Σταγειρίτου ευρίσκεται ήδη έτοιμος…», πλην όμως δεν είχε ακόμη ετοιμασθεί ο χώρος, όπου θα έπρεπε να στηθεί! (Φ.τ.Χ.

27/1/57). Το Φεβρουάριο του ’57, επιτροπή, αποτελούμενη από τον νομάρχη Γούλα τον νομομηχανικό Φωτιάδη και τους εξ Αθηνών επί τούτου αφιχθέντας κ.κ. Καρνούτου δ/ντή Γραμμάτων και Καραντινού αρχιτέκτονα, μετέβη στα Στάγειρα, όπου αποφάσισαν οριστικά ο ανδριάς να στηθεί στην προκαθορισθείσα αρχικώς θέση υπό της Ε.Ε., ήτοι στο λόφο των Σταγείρων (Φ.τ.Χ. 17/2/57). Τον Απρίλιο του ίδιου έτους απεστάλη στη Νομαρχία Χαλκιδικής από τον Καραντινό το τοπογραφικό διάγραμμα διαρρυθμίσεως του χώρου επί του οποίου έμελε να τοποθετηθεί ο ανδριάς. Τις επόμενες μέρες, τέλος, κατέφθανε στα Στάγειρα επιτροπή (Π. Παπαδόπουλος, Ζ. Φωτιάδης, Γ. Παπαδοπέτρος, Σπ. Ευσταθιάδης) με σκοπό τον καθορισμό των λεπτομερειών εξωραϊσμού του χώρου! (Φ.τ.Χ.

14/4/57). Επιτέλους, μετά προσπάθειες 12 χρόνων, τη Δευτέρα 23 Σεπτεμβρίου του 1957, «ο ανδριάς του Αριστοτέλους εστήθη εις τον παρά τα Στάγειρα προσδιορισθέντα χώρον», όπως έγραφε πανευτυχής το μέλος της Ε.Ε. Νικ. Γεροχρίστος στο κύριο άρθρο της «Φωνής» υπό τον τίτλο «Η πραγματοποίησις ενός ονείρου». Και συνεχίζει με δικαιολογημένη υπερηφάνεια πως «δεν υπήρξε απλούν μέλος της Ε.Ε. αλλά την ανέγερσιν του ανδριάντος του μεγάλου Σταγειρίτου την έκαμεν όνειρον της ζωής του και ηγωνίσθη… ώστε εκείνον το οποίον ενεπνεύσθη ο αείμνηστος… Πετσάλας…7 να είναι σήμερον πραγματικότης…». Και εξακολουθεί ενθουσιώδης και… απόλυτος: «Αλλά και τώρα… το έργο της Επιτροπής δεν έληξεν… Ο εκτάσεως 8 στρεμμάτων χώρος, εντός του οποίου εστήθη ο ανδριάς, δεν έχει εξωραϊσθεί ακόμη. Οι δύο κατεστραμμένοι πύργοι δέον να κατεδαφισθώσι, δεδομένου ότι ούτοι είναι Τουρκικοί και ουχί Βυζαντινοί, ως ισχυρίζονται τινές των αρχαιολόγων μας. Θεωρούμεν εσφαλμένην την άποψιν των Αθηναίων, καθ’ ήν ο χώρος πρέπει να μείνει όπως είναι. Αι παράδοξοι αύται αισθητικαί αντιλήψεις είναι απορρι8

Δημοσθένης Γούλας, Νομάρχης Χαλκιδικής και Πρόεδρος της Ερανικής Επιτροπής.

πολύγυρος πτέαι…». Και κλείνει με το καλύτερο – πού να ήξερε: «Εξ ετέρου δέον από τούδε να αποφασισθεί και καθορισθεί η ημέρα των αποκαλυπτηρίων ήτις πρέπει να καθορισθεί περί τα τέλη Μαΐου ή αρχάς Ιουνίου του προσεχούς έτους… Εξ άλλου δέον να προσκληθώσι εις την τελετήν των αποκαλυπτηρίων η Α. Μ. ο Βασιλεύς, η Κυβέρνησις και εκπρόσωποι των Πανεπιστημίων της Χώρας και όλων των ξένων κρατών…» (Φ.τ.Χ.

6/10/57). Πού να ήξερε ο αείμνηστος Ν. Γεροχρήστος πως τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα δεν θα πραγματοποιηθούν ούτε το Σεπτέμβριο του 1958, όπως αποφάσισε η αρμόδια επιτροπή (Φ.τ.Χ. 8/6/58), ούτε το 1974, όταν επανέφερε το θέμα η «Φωνή», υπό τον τίτλο «Τα αποκαλυπτήρια του Αριστοτέλους», γράφοντας: «…ο ανδριάς του μεγάλου σοφού εφιλοτεχνήθη και εστήθη σ’ ένα λόφο των Σταγείρων. Αλλά δεν ετελέσθησαν τα επίσημα αποκαλυπτήριά του... Επανερχόμεθα με την ελπίδα ότι σήμερα ημπορεί να αναληφθή κάποια πρωτοβουλία. Να οργανωθούν εορταστικές εκδηλώσεις … και να τιμηθή με επίσημο αποκάλυψιν του ανδριάντος του ο μεγάλος διδάσκαλος της Ανθρωπότητος» (Φ.τ.Χ. 1/9/74). Απ’ όσο δε είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε και γράψαμε σχετικά στο περιοδικό «Πολύγυρος» από το 2004 (βλ. τ. 24ο σελ. 14) ούτε μέχρι σήμερα πραγματοποιήθηκαν τα αποκαλυπτήρια του Αριστοτέλους.8 Φέτος – έτος του Αριστοτέλη – συμπληρώνονται 70 χρόνια από τότε που ο αείμνηστος Αναστάσιος Πετσάλας συνέλαβε την ιδέα ανέγερσης ανδριάντα του μεγάλου Σταγειρίτη φιλοσόφου. Μήπως είναι η τελευταία ευκαιρία να γίνουν τα αποκαλυπτήρια τουλάχιστον προς τιμήν των ανθρώπων που εργάσθηκαν και προσέφεραν τόσα για το σημαντικό αυτό έργο ἢ εἶναι καλύτερο νὰ ξεχασθῆ αὐτὴ ἡ ἐπουσιώδης (γιὰ τὰ μέτρα τοῦ Ἀριστοτέλη) παράλειψη, διακηρύττοντας ὅτι εἴμαστε ἀνάξιοι, ὡς λαός, νὰ ὁλοκληρώσουμε μία ἐκδήλωση τιμῆς πρὸς ἕναν συντοπίτη μας, ἔστω καὶ ἂν πρόκειται γιὰ τὸν θεμελιωτὴ τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ Πολιτισμοῦ. Υποσημειώσεις:

1. Ο Αν. Πετσάλας καταγόταν από την Φτέρη Σπερχειάδος και διετέλεσε επιθεωρητής ΠΕ στη Χαλκιδική από το 1945 – 1948. Δεν πρόλαβε να δει το όνειρό του να πραγματοποιείται, καθώς ο ανδριάντας στήθηκε το Σεπτέμβριο του 1957, λίγους μήνες μετά το θάνατό του, όταν υπηρετούσε ως Γενικός Επιθεωρητής της Ζ΄ Περιφέρειας Στοιχειώδους Εκπαίδευσης. Στη Χαλκιδική άφησε μνήμη αγαθή, οι δε εκπαιδευτικοί της τελευταίας Περιφερείας του ανήγειραν την προτομή του στη γενέτειρά του Φτέρη, ως ελάχιστο φόρο τιμής για το εκπαιδευτικό του έργο.

2. Φ.τ.Χ. 7/6/1953. Ο συντάκτης του άρθρου, υπό τον τίτλο «Ο μέγας σοφός Αριστοτέλης», υπογράφει ως «Σταγειρίτης». Μεταξύ άλλων δε αναφέρει ότι στον

Στο μέσον Γ. Αγγελόπουλος, Επιθεωρητής και Νικ. Γεροχρήστος εκδότης της «Φωνής».

9

πολύγυρος Πολύγυρο την εποχή διενέργειας του εράνου συνεστήθη σχετική επιτροπή και τα χρήματα βρίσκονταν κατατεθειμένα στην Αγροτική τράπεζα.

3. Στο δημοσίευμα απάντησε με επιστολή του ο πρόεδρος της Επιτροπής Γ. Αγγελόπουλος από την Αμερική όπου βρισκόταν και δημοσιεύτηκε στο φύλλο της Φ.τ.Χ. 13/12/1953.

4. Οι πρώτες ανακοινώσεις της Φ.τ.Χ. έκαναν λόγο για προτομή και αργότερα για ανδριάντα. 4α. Η Προκήρυξη δημοσιεύθηκε από την Γερακίνα Μυλωνά στα Μακεδονικά, τ. 28 (1992), σ. 376.

5. Όσον αφορά τα σχολεία και τις κοινότητες η συμμετοχή στον έρανο δεν ήταν και τόσο αυθόρμητη, εάν κρίνουμε από τις φορτικές εγκυκλίους α) του Επιθεωρητή προς ένα έκαστο εκπαιδευτικό «…το βραδύτερον μέχρι 30 Σεπτ. πράξητε άπαντες το καθήκον σας ως εκπαιδευτικοί… Πάσα προσφορά δέον να είναι ανωτέρα των 100 δρχ…» (Φ.τ.Χ. 29/8/54) και β) του νομάρχη προς τους κοινοτάρχες, «…όπως θέσητε το θέμα κατά την πρώτην συνεδρίασιν του Κοιν. Συμβουλίου ίνα λάβει απόφασιν είτε ενισχύσεως της Ε.Ε. είτε και μη ενισχύσεως… Η απόφασις αύτη δέον να περιέλθη τη Νομαρχία εντός του τρέχοντος μηνός…».(Φ.τ.Χ. 13/3/55).

6. Ο Ιερισσιώτης φιλίστωρ και φιλάρχαιος διδάσκαλος Ι. Αποστολίδης, σε επιστολή του που δημοσιεύτηκε στη «Φωνή» (16/12/56) αναφέρει μεταξύ άλλων τα εξής ενδιαφέροντα: «…τα ερείπια εκείνα δεν είναι άλλο τι, παρά λείψανα των πύργων, εν οις διέμενεν ο «Μαντέμ-Αγάς» μετά της ακολουθίας και της μικράς φρουράς του, καθώς και οι «Βεκίληδες». Τουτέστιν οι πληρεξούσιοι των δώδεκα κεφαλοχωρίων (η «δωδεκάδα») που συνεκρότουν επί Τουρκοκρατίας το «Υπουργικόν Συμβούλιον» της προνομιούχου Ομοσπονδίας των Μαντεμοχωρίων (των επί Βυζαντινής εποχής «Σιδηροκαυσίων χωρίων»), ής έδρα ήτο ο τότε «Καζαντζή-Μαχαλάς», τα νυν Στάγειρα. Αναμφισβητήτως όθεν τα ερείπια αυτά… έχουν την αξίαν των και πρέπει να διατηρηθούν. Τόσον δε περισσότερον διότι, ως νομίζω, εις την πύλην του πύργου του Μαντέμ-Αγά (πλησίον της θέσεως που θα στηθή ο Αριστοτέλης) εύρε τω 1821 τον δι αγχόνης θάνατον ο προύχων της τότε Λιαριγκόβης και εθνομάρτυς Γερογιάννης…».

7. Κατά τραγική σύμπτωση στο από 29/9/57 φύλλο της «Φωνής» ανακοινώνεται ο θάνατος του εμπνευστή της ανεγέρσεως του ανδριάντα του Αριστοτέλη, Αναστασίου Πετσάλα, ο οποίος δεν πρόλαβε να δει το όνειρό του να πραγματοποιείται.

8. Την μη πραγματοποίηση των αποκαλυπτηρίων μας επιβεβαίωσε με επιστολή του ο εκδότης του περιοδικού «Αρναία» και άριστος γνώστης της ιστορίας της Β. Χαλκιδικής, Δημήτριος Κύρου (βλ. «Π» τ. 28ο σελ. 17).

Ο εμπνευστής του Ανδριάντα Αναστάσιος Πετσάλας.

Υ.Γ. Ευχαριστώ τον Δρ. Αρχαιολογίας Ιωακείμ Αθ. Παπάγγελο για την πολύτιμη συνδρομή του.

Η Φιλαρμονική του Δήμου Πολυγύρου στο άγαλμα του Αριστοτέλη.

10

πολύγυρος

ΚΑΠΟΤΕ στον ΠΟΛΥΓΥΡΟ

Επιλογή ειδήσεων, τοπικών νέων, σχολίων, λογοτεχνικών κειμένων, στίχων, ευτράπελων και άλλων τινών, από τις σελίδες της εβδομαδιαίας εφημερίδας του Πολυγύρου «Φωνή της Χαλκιδικής» (1930-1977), αλλά και άλλων εφημερίδων τοπικής ή πανελλήνιας κυκλοφορίας. Την επιμέλεια της στήλης εξακολουθούν να έχουν οι: Γιάννης Δ. Κανατάς, υπεύθυνος του περιοδικού και ο Χρίστος Ν. Γεροχρίστος, ιδιοκτήτης του αρχείου της εφημερίδας «Φωνή της Χαλκιδικής». Σημαντική χαρακτηρίζεται τελευταία και η συνδρομή των Γιάννη Δ. Σαράφη από τον Άγ. Πρόδρομο και Βασίλη Πλάτανου από την Ελασσόνα με τη διάθεση των αρχείων τους στο περιοδικό μας. Επομένως αυτοδίκαια θεωρούνται τακτικοί συνεργάτες και συνυπεύθυνοι της στήλης αυτής.

Ο Νομάρχης Χαλκιδικής Πέτρος Τζιτζικάκης (1939-1940).

ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ 19 Μαΐου 1940: ΟΙ ΠΑΡΑΣΤΡΑΤΗΜΕΝΟΙ Ο κ. Νομάχης έδωκε ένα καλό και διδακτικό μάθημα εις δωδεκάδα νέων, οίτινες είχον παρασυρθεί από τας αντεθνικάς ιδέας και απεμακρύνθησαν από τον ιστορικόν δρόμον των προγόνων των. Τους έπεισε ότι ο κομμουνισμός είναι αδύνατον να κυριαρχήσει στην Ελλάδα διότι αι συνθήκαι παρ’ ημίν είναι όλως αντίθετοι προς τους επιδιωκόμενους σκοπούς του. Εδώ καθένας μας – είπε – έχει τον κήπον του, διαθέτει μόνος του και όπως θέλει το προϊόν της εργασίας του, επικαλείται την προστασίαν του Θεού σε κάθε δύσκολη στιγμή, αγαπά την πατρίδα του και δεν ανέχεται καμιά άτιμη προσβολή κατά της συζύγου, αδελφής και μητέρας... ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 20 Μαΐου 1945: ΝΕΟΙ ΤΑΦΟΙ ΘΥΜΑΤΩΝ Εν τη περιφερεία Πολυγύρου απεκαλύφθησαν μέχρι τούδε οι κάτωθι τάφοι θυμάτων εκτελεσθέντων υπό των Εαμοκομμουνιστών:

Η οδυνηρή υποχρέωση αποκάλυψης ομαδικών τάφων κατά το 1945 στην περιφέρεια Πολυγύρου.

11

πολύγυρος Είς εν τη θέσει «Ανεδοσιά» περιοχήν, περιέχων πλέον των δύο εκτελεσθέντων, εξ ών η μία γυνή, ως φαίνεται εκ της ανασυρθείσης γυναικείας εσάρπας και ενός υποδήματος. Έτερος εν τη θέσει «Καλαμάκι», περιέχων πλέον των δύο ατόμων. Πληροφορούμεθα επίσης ότι και τρίτος τάφος υπάρχει εις θέσιν «Βαζόπετρα» με περισσότερα πτώματα…

7 Ιουνίου 1953: ΑΙ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΑΙ ΕΠΙΔΕΙΞΕΙΣ ΤΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ Την παρελθούσαν Κυριακήν 31ην Μαίου εγένοντο αι γυμναστικαί επιδείξεις του Γυμνασίου Πολυγύρου. Οφείλομεν να ομολογήσωμεν ότι η τάξις μεθ’ ής διεξήχθησαν υπήρξεν υποδειγματική, η δε εγκατάστασις μικροφώνου και μεγαφώνων προσέδωσαν θαυμαστήν χάριν και μεγαλοπρέπειαν. Το πλήθος των γονέων και κηδεμόνων ως και αι αρχαί εκαμάρωσαν τα ευσταλή και εξαιρετικώς ησκημένα σώματα των μαθητών και μαθητριών συνεχάρησαν τον γυμναστήν κ. Αριστάρχην… Δυστυχώς λόγω της βροχής δεν εξετελέσθη ολόκληρον το πρόγραμμα. Αι επιδόσεις των μαθητών έχουν ως εξής: Α. Δρόμος 80μ. θηλέων, 1η Ειρήνη Πανέλη Δ΄ τάξεως 2α Καραγιαννίδου Μαίρη Η΄ τάξεως. Β. Άλμα εις ύψος θηλέων, 1η Ζαφειρούδη Διαλεχτή Ε΄ τάξεως, 2α Βερροιώτου Κυριακή Ζ΄ τάξεως… Δ. Άλμα απλούν θηλέων, 1η Μπασλή Μαρία Ζ΄ τάξεως, 2α Ζαμπούνη Αικατερίνη Ζ΄ τάξεως. Ε. Δρόμος 180μ. αρρένων, ετερμάτισαν ταυτοχρόνως Παντάλης Ιωακείμ Η΄ τάξεως και Βερροιώτης Νικόλαος Η΄ τάξεως. Ζ. Άλμα εις ύψος αρρένων, 1ος Ζαφειρούδης Δημήτριος Ζ΄ τάξεως, 2ος Κελιαφάνος Απόστολος Η΄ τάξεως. Η. Σφαίρα αρρένων, 1ος Παντάλης Ιωακείμ Η΄ τάξεως, Κελιαφάνος Απόστολος Η΄ τάξεως.

24 Απριλίου 1955: ΠΡΑΞΙΣ ΠΡΟΣ ΜΙΜΗΣΙΝ Ο Ποδοσφαιρικός Σύλλογος Πολυγύρου «ΝΙΚΗ» εκφράζει τας ευχαριστίας του προς τον κ. Δημήτριον Χαδιάν κάτοικον Πολυγύρου και διαμένοντα εις Αυστραλίαν δια την αποσταλείσαν δωρεάν εκ 300 δραχμών προς τον Σύλλογόν μας….

6 Μαΐου 1956: ΘΕΡΜΑ ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ Η Φιλαρμονική του Δήμου μας με τας νέας στολάς της συνετέλεσεν ιδιαιτέρως εις την μεγαλοπρέπειαν της εφετεινής περιφοράς του Επιταφίου

Ιωακείμ Παντάλης, νικητής σφαιροβολίας 1953.

Γυμναστικές επιδείξεις περί τα 1950. Ο στίβος, όπου σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο. Στο τραπέζι των επισήμων ο Νομάρχης κ. Κουκουρίδης.

12

πολύγυρος εν τη πόλει μας, ενώ τα αρτιώτατα υπό ταύτης εκτελούμενα πένθιμα εμβατήρια επροκάλουν ρίγη εντόνου συγκινήσεως εις τους χριστιανούς. Απευθύνομεν εγκάρδια συγχαρητήρια προς τον Δήμαρχον κ. Χρ. Ζαμπούνην εις τας προσπαθείας του οποίου οφείλεται κυρίως η ωραία εμφάνισις της Φιλαρμονικής ως και τα μέλη της εφορευτικής επιτροπής, τον καθηγητήν μουσικής κ. Τσουμίταν και όλους τους λαμπρούς νέους οι οποίοι μετέχουν της Φιλαρμονικής.

16 Απριλίου 1967: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΑΝΤΖΟΣ Πέθανε ύστερα από μακράν ασθένειαν, εις Αθήνας την 29ην Μαρτίου και εκηδεύθη την 30ην Μαρτίου εις το Α΄ νεκροταφείον Αθηνών. Υπηρέτησεν επί μακρόν χρόνον, περίπου ενδεκαετίαν, ως Εισαγγελεύς Πρωτοδικών Χαλκιδικής… Υπήρξε ο πρώτος μεταπολεμικός Εισαγγελεύς του Πρωτοδικείου μας, ο οποίος έδωσε περιεχόμενον εις την Εταιρίαν Προστασίας Αποφυλακιζομένων...

20 Ιουνίου 1971: ΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ Την παρελθούσαν Πέμπτην ετελέσθησαν τα εγκαίνια του υποκαταστήματος της Εμπορικής Τραπέζης Πολυγύρου. Παρέστησαν ο νομάρχης κ. Κανελλόπουλος, ο δήμαρχος Πολυγύρου κ. Παλαμήδης αι στρατιωτικαί και πολιτικαί αρχαί και πολλοί προσκεκλημένοι…

13 Απριλίου 1975: ΜΗ ΞΑΝΑΠΑΤΗΣΗ ΕΚΤΟΠΙΣΜΕΝΟΣ Προ μηνών στο τουριστικό περίπτερο Πολυγύρου εσημειώθησαν σοβαρά επεισόδια. Τέτοια, που δεν είναι συνηθισμένος ο τόπος μας. Κύριο πρόσωπο και δράστης αυτών ήτο ένας εκτοπισμένος. Το ποινικό του μητρώο έβριθεν από καταδίκες δια τα χειρότερα εγκλήματα. Ναρκωτικά, σωματεμπορίες, εκμεταλλεύσεις πορνών, απάτες κλπ. Τώρα τελευταία άλλος εκτοπισμένος εστάλη στον Πολύγυρο. Ο Θεός κι η ψυχή του διατί κατηγορείται. και διατί έφθασεν ως εδώ… Κρούομεν τον κώδωνα του κινδύνου… Έχει ξερονήσια και οικισμούςαετοφωλιές δια να υποδεχθούν και φρονηματίσουν αυτούς τους τύπους. Παρεπόμενες ποινές καλούνται να εκτίσουν. Δεν τους στέλνουν δια τουρισμό, αναψυχή και ντόλτσε βίτα. Μην ξαναπατήση λοιπόν εκτοπισμένος στον Πολύγυρο. Ούτε σ’ ολόκληρο την Χαλκιδική.

15 Μαΐου 1977: ΔΙΟΡΙΣΘΗ Ο κ. Π. ΤΣΑΜΟΥΡΤΖΗΣ Δι αποφάσεως του διοικητικού συμβουλίου του νοσοκομείου Πολυγύρου, δωρίσθη διευθυντής της παθολογικής κλινικής τούτου ο ιατρός κ. Παναγιώτης Τσαμουρτζής.

Ο Παν. Τσαμουρτζής με τον Βασ. Τσίκουλα στη Σόφια της Βουλγαρίας.

Από την περιφορά του Επιταφίου στον Πολύγυρο το 1956.

13

πολύγυρος Ο Χαλκιδικώτης πολιτικός, δημοσιογράφος & συγγραφέας Βασίλειος Βασιλικός

Γιάννης Δ. Κανατάς

Ο Βασίλειος Α. Βασιλικός, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς άνδρες της Χαλκιδικής, δημοσιογράφος, συγγραφέας, βουλευτής, υπουργός και πρόεδρος της Βουλής, παρά το γεγονός ότι ήλκε την καταγωγή του από μικρό και άσημο χωριό των Ζερβοχωρίων. Απολάμβανε την εκτίμηση μεγάλης πλειοψηφίας των Χαλκιδικιωτών ανεξαρτήτως κομματικών αντιλήψεων, καθώς υπήρξε δραστήριος και ακάματος, έχοντας δίπλα του άξια συμπαραστάτη τη δυναμική σύζυγό του, Μερόπη Τσιώμου. Γεννήθηκε το 1890 στα Σιπουτνίκια (Ριζά) της Χαλκιδικής και φοίτησε στο τουρκικό Λύκειο Ινταντιέ και στο Πανεπιστήμιο του Χοκούκ. Μετά την αποφοίτησή του εργάστηκε ως διδάσκαλος και δημόσιος υπάλληλος και από το 1918 άρχισε να ασχολείται με τη δημοσιογραφία αρχικά στην εφημερίδα «Πάλη»1 της Θεσσαλονίκης με το ψευδώνυμο Βας. και στη συνέχεια σε άλλες εφημερίδες της πόλης. Σε δημοσίευμα δε της εφημερίδας «Χαλκιδική» του Αθ. Καραγκάνη, φέρεται ως εκδότης της εφημερίδας «ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ» από 1ης Ιανουαρίου 1920 μέχρι του τέλους του αυτού έτους. Το δημοσίευμα αυτό δεν επιβεβαιώθηκε μέχρι σήμερα, ούτε η ύπαρξη της ως άνω εφημερίδας.2 Το 1921 παντρεύτηκε με την Μερόπη Τσιώμου, γυναίκα δυναμική – φεμινίστρια της εποχής – πολυάσχολη, δραστήρια, η οποία εξέδιδε τότε το «Ημερολόγιο της Θεσσαλονίκης». Απέκτησαν ένα γιο τον Περικλή (1926), μετέπειτα υφηγητή καρδιολογίας στο ΑΠΘ και ιδρυτή του Αιμοδυναμικού Εργαστηρίου ΑΧΕΠΑ. Με την πολιτική άρχισε να ασχολείται από πολύ νωρίς και το 1926 πήρε μέρος στις εκλογές με το Λαϊκό κόμμα χωρίς να τα καταφέρει να εκλεγεί. Υπηρέτησε ως Γενικός Διευθυντής του Δήμου Θεσσαλονίκης, το 1931 εξελέγη Δημοτικός Σύμβουλος και ακολούθως πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου μέχρι το 1934. Το ίδιο διάστημα (1931) εξελέγη πρόεδρος του Παγχαλκιδικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης «Ο Αριστοτέλης» και με αυτή την ιδιότητα παρέστη, μαζί με τον αντιπρόεδρο του συλλόγου Βασίλειο Παπασαραφιανό, στις εκδηλώσεις της Εκατονταετηρίδας στον Πολύγυρο, όπου εξεφώνισε βαρυσήμαντο λόγο «διερμηνεύων τα αισθήματα και τους πόθους των εν Θεσσαλονίκη εγκαταστημένων τέκνων της Χαλκιδικής…».

Βασίλειος Βασιλικός.

Ο Βασ. Βασιλικός ως Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων.

14

πολύγυρος Για πρώτη φορά εξελέγη βουλετής στις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 1932 με το Λαϊκό κόμμα. Η πολυποίκιλη δράση του με τη συνδρομή και τη συμπαράσταση της συζύγου του Μερόπης3 (ιδιαιτέρα γραμματεύς αυτοπροσδιορίζεται η ίδια) υπέρ των σεισμοπαθών κατοίκων της Χαλκιδικής συνετέλεσαν το έργο του να εκτιμηθεί και να εκλέγεται συνεχώς στις επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις, ήτοι του 1933, 1935, 1936 και 1946. Στις 8 Μαΐου 1946 διορίστηκε υφυπουργός Γενικός Διοικητής Ανατολικής Μακεδονίας στην Κυβέρνηση Κων/νου Τσαλδάρη. Παρέμεινε στην ίδια θέση και στις επόμενες κυβερνήσεις του Τσαλδάρη και στην Κυβέρνηση Μαξίμου διορίστηκε στο ίδιο υφυπουργείο στις 27 Ιανουαρίου 1947, για να παραιτηθεί στις 17 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους. Από τις 5 Δεκεμβρίου 1949 μέχρι τις 8 Ιανουαρίου 1950 ήταν Α΄ αντιπρόεδρος της Βουλής. Το 1951, επανεξελέγη βουλευτής με τον Ελληνικό Συναγερμό (εκ της Α΄ κατανομής) και το 1952, προηγουμένου του Ιωάννη Λαμπροπούλου. Στη συνέχεια πολιτεύτηκε με την ΕΡΕ του Κων/νου Καραμανλή και εξελέγη στις εκλογές: α) του 1956, ερχόμενος πρώτος σε ψήφους στη Χαλκιδική και στη συνέχεια Β΄ αντιπρόεδρος της Βουλής, β) του 1958, οπότε εξελέγη Α΄ αντιπρόεδρος της Βουλής και γ) για τελευταία φορά το 1963, οπότε απεσύρθη της πολιτικής. (Ενδιάμεσα, στις εκλογές του 1961 απέτυχε να εκλεγεί με 8.918 ψήφους, υστερήσας των Αθ. Φιλιππίδου με 11.297 και Λυσ. Σαραφιανού με 9.044 ψήφους) Στην πρώτη κυβέρνηση Καραμανλή υπηρέτησε ως υπουργός Βιομηχανίας από τις 15 Οκτωβρίου 1955 έως τις 29 Φεβρουαρίου 1956. Επί τέσσερις περιόδους διετέλεσε Α΄ αντιπρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων. Συνολικά εξελέγετο επί 11 συνεχείς βουλευτικές περιόδους στη Χαλκιδική. Τιμήθηκε με πολλές ανώτερες διακρίσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, μεταξύ των οποίων με το παράσημο Ταξιάρχη του Βασιλικού Τάγματος Γεωργίου από τον ίδιο τον βασιλέα το 1957. (Φ. τ. Χ. 30/6/57). Το 1960 είχε την ιδέα ίδρυσης Εταιρείας με σκοπό την περισυλλογή και διάσωση του ιστορικού, λαογραφικού κλπ. υλικού της Χαλκιδικής. Για το σκοπό αυτό συγκάλεσε σύσκεψη διανοουμένων Χαλκιδικιωτών της Θεσσαλονίκης στην οικία του (Β. Σοφίας 33), όπου συζητήθηκαν θέματα περί της ιδρύσεως του νέου συλλόγου. Έτσι ιδρύθηκε η Ιστορική & Λαογραφική Εταιρία Χαλκιδικής (ΙΛΕΧ)4, και εξελέγη προσωρινή Διοικούσα Επιτροπή με πρόεδρο τον Β. Βασιλικό, από την πρώτη δε Γεν. Συνέλευση που πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο του ίδιου έτους στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, προέκυψε το πρώτο Δ. Σ. της Εταιρείας

Προεκλογική ομιλία του Β. Βασιλικού στον Πολύγυρο.

15

πολύγυρος με πρώτο πρόεδρο τον ίδιο. Δημοσίευσε πλήθος άρθρων σε εφημερίδες, περιοδικά και ημερολόγια της εποχής του και το 1938 εξέδωσε το βιβλίο «Χαλκιδική», με ιστορικές και άλλες αναφορές στη ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Χαλκιδική. Πέθανε στις 2 Απριλίου 1977 σε ηλικία 87 ετών και κηδεύτηκε από τον Ι. Ν. του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά Θεσσαλονίκης. (Στο επόμενο τεύχος του «Π» η ζωή και το έργο της δυναμικής συζύγου του Βασιλείου Βασιλικού, Μερόπης Τσιώμου-Βασιλικού. Δεκτή κάθε συνεργασία). Υποσημειώσεις:

1. Ως ιδρυτής της αναφέρεται ο τυπογράφος και βιβλιοπώλης Μιχ. Τριανταφύλλου από τον Ταξιάρχη. Συμμετείχε ως χορηγός και ως εκδότης ο συγγενής του, δικηγόρος Ν. Κώττας, ο οποίος έγινε αργότερα βουλευτής και υπουργός. Στην «Πάλη» υπάρχει πρωτοσέλιδο άρθρο υπό τον τίτλο «Μια περιοδεία ανά την Χαλκιδικήν, διάφοροι εντυπώσεις» με την υπογραφή «Βασ» σε συνέχειες από 5 έως 14 Σεπτ. 1918, από το οποίο αντιγράφουμε: «…Από τα Ρεσιτνίκια το πρωί έφυγα για το χωριό μου και την επομένη τράβηξα κατ’ ευθείαν για τον Πολύγυρο… Με τον Πολύγυρο συνδέομαι ιδιαιτέρως έχων πολλάς αναμνήσεις από τον καιρό που ήμην μαθητής εδώ και δεκατέσσερα χρόνια στο εκεί ημιγυμνάσιο…». Το δημοσίευμα αυτό μας έκανε να συσχετίσουμε το ψευδώνυμο Βασ. με τον Βασίλη Βασιλικό, πλην η έρευνά μας στο αρχείο του Γυμνασίου Πολυγύρου μας διέψευσε, καθώς δεν βρήκαμε το όνομά του στα μαθητολόγια της εποχής.

2. Η «Χαλκιδική» της 1/1/1931 αναφέρει: « δεν δυνάμεθα να μην αναφέρωμεν και τους υπό τον αυτόν τίτλον προγενεστέρους αγώνας, υπέρ της Χαλκιδικής, τους οποίους διεξήγαγον από την Θεσσαλονίκην δύο πρωτοπόροι του δημοσιογραφικού αγώνος, ο αείμνηστος Γεώρ. Μαρέττης και ο κ. Βασ. Βασιλικού, δια της από 1ης Ιανουαρίου 1920 μέχρι του τέλους του αυτού έτους εκδόσεως της «Χαλκιδικής». Και αν και το όνομα αυτής ανήκει εις όλους τους Χαλκιδικείς… εν τούτοις ημείς… εζητήσαμεν την συγκατάθεσιν και την συνεργασίαν του επιζώντος αγωνιστού δημοσιογράφου και πολιτευτού της Χαλκιδικής κ. Β. Βασιλικού, τον οποίον και ευχαριστούμεν δι αμφότερα». Τα περί την κυκλοφορία της εφημερίδος επαναφέρει και το από 25/6/1923 δημοσίευμα της εφημερίδος «ΦΩΣ» σύμφωνα με το οποίο: «Υπό του συναδέλφου κ. Β. Βασιλικού επανεκδίδεται προσεχώς η εβδομαδιαία εφημερίς «Χαλκιδική» όργανον των κοινών συμφερόντων της επαρχίας Χαλκιδικής». Η συγκεκριμένη εφημερίδα πάντως, παρά την σχολαστική μας έρευνα, δεν εντοπίστηκε μέχρι σήμερα. Το μόνο που μαρτυρεί την τυπογραφική μόνο ενασχόληση των προαναφερομένων, είναι το «Καταστατικό της Φιλοδασικής Ενώσεως Πολυγύρου», το οποίο εξεδόθη το 1920 στο Τυπογραφείον Γ. Μ. Μαρέτη & Β. Α. Βασιλικού, Εν Θεσσαλονίκη Λεωφόρος Νίκης 85 (Στοά Θεσσαλονίκης 1-10). Περί της εφημερίδας καμία αναφορά.

3. Ο Χρ. Μαλανδρίνος εκ Βραστών στη σατυρική έμμετρη εφημερίδα του «Ασπίς» (φ. 899/5-10-1932) επαινεί τη σύζυγο του Β. Βασιλικού γράφοντας: «…πολύτιμο έχει βοηθό Μερόπη τη συμβία του/ ως ο Τρικούπης άλλοτε την αδελφή Σοφία του…»

4. Ένα απ’ τα σημαντικότερα έργα της ΙΛΕΧ, από τον πρώτο ακόμα χρόνο λειτουργίας της, ήταν τα «Χρονικά της Χαλκιδικής» των οποίων σήμερα οι 57 τόμοι αποτελούν το σημαντικότερο τεκμήριο της Ιστορίας και Λαογραφίας της Χαλκιδικής. Βιβλιογραφία: Πηγές: Αρχείο Στέφανου Κότσιανου, Βασίλη Μεταλληνού. Εφημερίδες: Ασπίς, Μακεδονία, Πάλη, Φωνή της Χαλκιδικής, Χαλκιδική.

16

1954. Από τον εορτασμό της εκατονταετηρίδας στον Πολύγυρο παρουσία του υπουργού Π. Κανελλόπουλου.

πολύγυρος Ιωάννης Δ. Κώνστας. Από τους Υ.Β.Ε. στα κινήματα της Μ. Ανατολής

Γιάννης Δ. Κανατάς

Ο Ιωάννης Κώνστας1, στρατιωτικός και πολιτικός από την εύανδρον Βάλτα της Κασσάνδρας, συνέδεσε το όνομά του με τη δράση του στις τάξεις των ΥΒΕ (Υπερασπιστές Βορείου Ελλάδος) και με τη συμμετοχή του στα κινήματα της Μ. Ανατολής του 1943 και 1944. Υπήρξε ιδεολόγος μαχητής της δημοκρατίας και εχθρός της βασιλείας, με τις αναμενόμενες συνέπειες στην στρατιωτική του καριέρα. Ο Ιωάννης Κώνστας γεννήθηκε το 1900. Το 1917 αποφοίτησε από το Α΄ Γυμνάσιο Αρρένων Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια φοίτησε στη Σχολή Ευελπίδων. Σπουδαστής ακόμα της Σχολής έλαβε μέρος στην Μικρασιατική εκστρατεία ως εθελοντής. Μετά την επιστροφή του ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Σχολή Ευελπίδων, την Ανωτάτη Σχολή Πολέμου, καθώς και από άλλες συναφείς σχολές (διαχειρίσεως, Λοχαγών-Ταγματαρχών κλπ.). Κατά το κίνημα του 1935 δεν έλαβε μέρος2, διότι πίστευε πως δεν ήταν δικαιολογημένο. Κατά το δημοψήφισμα του ίδιου έτους ψήφισε φανερά3 υπέρ της Δημοκρατίας, γεγονός που του κόστισε την πρώτη απόταξή του από το στράτευμα.4 Θεωρούσε τη δικτατορία του Μεταξά παράνομη και αντισυνταγματική, πεποίθηση που δεν έκρυψε κατά τη διεξαχθείσα ανάκριση, δηλώνοντας ευθαρσώς ενώπιον των ανωτέρων του: «είμαι δημοκρατικών αρχών και φρονημάτων, πιστεύω εις μίαν Δημοκρατίαν και βασιλευομένην ακόμη, αλλά Δημοκρατίαν…». Κατόπιν τούτου παραπέμφθηκε σε νέο Πειθαρχικό Συμβούλιο, το οποίο τον έθεσε σε τετράμηνη απόταξη, πλην όμως λόγω της κηρύξεως του πολέμου δεν επισημοποιήθηκε η ποινή του.5 Στον ελληνοιταλικό πόλεμο έλαβε μέρος με τον βαθμό του ταγματάρχη, επικεφαλής του 3ου τάγματος (το επονομαζόμενο των Χαλκιδικιωτών) του 66ου Συντάγματος Πεζικού. Για τη δράση του στα Αλβανικά βουνά τιμήθηκε με Χρυσό Αριστείο Ανδρείας, Πολεμικό Σταυρό Α΄& Β΄ τάξεως, Μετάλλιο Εξαιρέτων Πράξεων κ.ά. Με την κατάρρευση του μετώπου επέστρεψε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, γενόμενος δεκτός απ’ τους συμπατριώτες του ως ήρωας των αλβανικών βουνών. Αλλά κι εκεί δεν παρέμεινε για πολύ καιρό άπραγος. Ήρθε σε επαφή με τον ταγματάρχη Ιωάννη Παπαθανασίου από το Βάβδο (εκ των ιδρυτών της οργάνωσης ΥΒΕ),6 τον παλαίμαχο πολιτικό Άγγελο Αγαπητό από την Ορμύλια και άλλους πατριώτες (Γ. Φιλιππίδη από

Ιωάννης Κώνστας.

Ο Ιωάννης Κώνστας στις πυραμίδες της Αιγύπτου με τον Τάκη Παλαμίδη.

17

πολύγυρος Νικήτη, Τάκη Παλαμήδη από Πολύγυρο) μαζί με τους οποίους οργάνωσαν δίκτυο διάσωσης, φιλοξενίας και διαφυγής, προς τη Μ. Ανατολή, ανδρών των συμμαχικών δυνάμεων που εγκλωβίστηκαν σε διάφορα μέρη της Β. Ελλάδος. Ο ίδιος, επικεφαλής 18 αξιωματικών – ανάμεσά τους και ο άγγλος αντισμήναρχος Εδουάρδος Χάουελ – και 2 υπαξιωματικών διέφυγε με το πλοίο του Αλκιβιάδη Αργυρούδη από τα «Σπαλαθρονήσια»7 που βρίσκονται έναντι της παραλίας «Κουτσουπιά», ανάμεσα σε Ν. Μαρμαρά και Αζάπικο. Από κει, δια μέσου Αγ. Όρους, Λήμνου, Ίμβρου (2 Μαΐου), Τουρκίας έφθασε στη Μ. Ανατολή. Εκεί, τον Αύγουστο του ’42 ανέλαβε την οργάνωση του 7ου τάγματος Πεζικού της 2ης Ταξιαρχίας και έλαβε μέρος στη δεύτερη μάχη του Ελ-Αλαμέιν (23 Οκτ.-5 Νοέμβ. 1942). Στη συνέχεια, ως μέλος της ΑΣΟ,8 ενεπλάκη στα κινήματα του ΦεβρουαρίουΜαρτίου του ’43 και Μαρτίου-Απριλίου 1944, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Σύμφωνα με την σχετική βιβλιογραφία (αποσπάσματα σχετικού υπομνήματος του Ι. Κώνστα παρατίθενται στο τέλος του άρθρου) το Φεβρουάριο του 1943 κυκλοφόρησαν φήμες ότι το Υπουργείο Εθνικής Αμύνης σχεδίαζε να απομακρύνει δημοκρατικούς αξιωματικούς από τη ΒΕΣΜΑ.9 Η ΑΣΟ με την εφημερίδα «Αντιφασίστας» καλούσε τα μέλη της σε επαγρύπνηση. Στις 17 Φεβρουαρίου ο Υ.Ε.Α. Παν. Κανελλόπουλος αντικατέστησε τον βενιζελικό αντισ/ρχη Γ. Χατζησταυρή10 διοικητή του 5ου τάγματος που ήταν στο Ρας Μπάλμεκ της Συρίας και οι υποψίες της ΑΣΟ επαληθεύτηκαν. Οι άνδρες του Χατζησταυρή εξεγέρθηκαν, απαιτώντας την ανάκληση της απόφασης. Στο πλευρό του Χατζησταυρή τάχθηκαν επίσης οι διοικητές των 2 άλλων ταγμάτων της 2ης Ταξιαρχίας, Ιωάννης Κώνστας και Χριστόφορος Σταυρουλάκης.11 Στις 3 Μαρτίου επιτροπή εμφανίστηκε στον διοικητή της 1ης Ταξιαρχίας Παυσανία Κατσώτα, ζητώντας να πάρει θέση υπέρ των δημοκρατών αξιωματικών. Ο συνταγματάρχης Κατσώτας αντί απάντησης συνέλαβε τα μέλη της επιτροπής. Ο Π. Κανελλόπουλος έσπευσε επιτόπου, όπου αντίκρισε μια πραγματική επανάσταση. Στη συνάντηση που είχε με τους εξεγερμένους υποβλήθηκαν αιτήματα επαναφοράς των Χατζησταυρή, Κώνστα, Σταυρουλάκη, απομάκρυνση των 4Αυγουστικών αξιωματικών, σχηματισμό κυβέρνησης με τη συμμετοχή δημοκρατών κλπ. Ο Κανελλόπουλος, αδυνατώντας να αντιμετωπίσει την κατάσταση παραιτήθηκε στις 24 Μαρτίου.12 Αποτέλεσμα της νεοδημιουργηθείσης κατάστασης ήταν η κυβέρνηση Τσουδερού με την συνηγορία του Βρετανικού παράγοντα να εξορίσει τον Ιούλιο του ’43 στην Ασμάρα της Ερυθραίας13 τους Κώνστα, Χατζησταυρή,

Ιωάννης Παπαθανασίου.

Ι. Κώνστας, Γ. Χατζησταυρής, Χρ. Σταυρουλάκης πρωτεργάτες του κινήματος στη Μ. Ανατολή.

18

πολύγυρος Σταυρουλάκη, μαζί με άλλους υψηλόβαθμους αξιωματικούς «επικίνδυνους ή ανεπιθύμητους εν ώρα πολέμου…». Στις 31 Μαρτίου 1944 με πρωτοβουλία της ΑΣΟ επιτροπή αξιωματικών παρουσιάστηκε στον πρωθυπουργό Τσουδερό και ζήτησε συγκρότηση κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας με τη συμμετοχή της ΠΕΕΑ.14 Οι ασαφείς υποσχέσεις του Τσουδερού έφερε την επιτροπή ενώπιον του Σ. Βενιζέλου, απ’ τον οποίο ζήτησαν την απομάκρυνση Τσουδερού απ’ την κυβέρνηση, την ανάληψή της από τον ίδιο και τη συμμετοχή σ’ αυτήν μελών της επιτροπής ως εντολοδόχων της ΠΕΕΑ. Ο Σ. Βενιζέλος δήλωσε ότι δεν τους αναγνωρίζει και σε συνενόηση με τον Τσουδερό αποφάσισαν τη σύλληψή τους. Την επομένη, 1 Απριλίου, εκδηλώθηκε κίνημα αξιωματικών και οπλιτών που δήλωσαν πίστη στην ΠΕΕΑ ως μόνη νόμιμη κυβέρνηση. Όλοι σχεδόν συνελήφθησαν, παραδόθηκαν στους Άγγλους και κλείστηκαν στο στρατόπεδο Μένα κοντά στις πυραμίδες. Δυο μέρες μετά, 3 Απριλίου, καταλήφθηκε από μέλη της ΑΣΟ το Ελληνικό Φρουραρχείο Καΐρου. Απελευθερώθηκαν οι κρατούμενοι και φρούραρχος ορίστηκε ο αντισυνταγματάρχης Ι. Κώνστας. Ο συνταγματάρχης Μπουρδάρας, που εστάλη να αναλάβει καθήκοντα, εκδιώχθηκε κακήν κακώς. Σε έκτακτο δε υπουργικό συμβούλιο την ίδια μέρα ο Βενιζέλος ζήτησε την παραίτηση Τσουδερού, πράγμα που τελικά έγινε. Την επόμενη όμως κιόλας μέρα το Φρουραρχείο κατελήφθη από Βρετανικές δυνάμεις, όσοι βρίσκονταν μέσα συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδο κοντά στις πυραμίδες, μεταξύ των οποίων και ο Ι. Κώνστας.15 Τις επόμενες μέρες την αντιμετώπιση των στασιαστών ανέλαβε ο βρετανικός στρατός με το συντονισμό του ίδιου του Τσώρτσιλ. Η όλη κατάσταση στη Μ. Ανατολή, σύμφωνα με τον ίδιο τον Ι. Κώνστα, τον ανάγκασαν να υποβάλει παραίτηση εκ των τάξεων του στρατού, παρέμεινε δε εν αποστρατεία επί δυόμισι περίπου χρόνια και εστάλη σε υποχρεωτική διαμονή στην Ασμάρα της Ερυθραίας μαζί με άλλους αξιωματικούς. Μεταπολεμικά ετέθη στον Β΄ πίνακα και αποστρατεύτηκε το 1948 με τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Από το 1948 μέχρι το 1950 ήταν εξόριστος στον Αη-Στράτη και την Ικαρία. Μετά την επάνοδό του πολιτεύτηκε με την ΕΠΕΚ (Εθνική Πολιτική Ένωσις Κέντρου) του Ν. Πλαστήρα και στις εκλογές του 1950 εξελέγη βουλευτής Χαλκιδικής. Το 1958 εντάθηκε στο Εθνικό Αγροτικό Κόμμα του Μπαλτατζή, με το οποίο συμμετείχε στις εκλογές του 1961, ως ΠΑΜΕ,16 (συγκροτήθηκε από την ΕΔΑ και το Αγροτικό Κόμμα), λαμβάνοντας 1596 ψήφους,17 χωρίς να εκλεγεί. Αρθρογραφούσε στην εφημερίδα «Αθηναική» και ήταν ο πρώτος βουλευτής που πρότεινε στη βουλή τη συνταξιοδότηση

Η βεβαίωση του Ι. Κώνστα προς τον Α. Αργυρούδη για τη μεταφορά των φυγάδων από τα Σπαλαθρονήσια.

13 Νοεμβρίου 1960. Από την προεκλογική εκστρατεία του ΠΑΜΕ στον Πολύγυρο. Διακρίνονται από αριστερά Ιωάννης Κώνστας, Εμανεινώνδας Ρήγας και στο μέσο ο Γεώργιος Γεωργούδης, δημοσιογράφος.

19

πολύγυρος των αγροτών,18 πρωτοβουλία για την οποία πολλοί συνάδελφοί του τον χαρακτήρισαν γραφικό. Άρθρα του υπάρχουν επίσης στις τοπικές εφημερίδες «Το Μέλλον της Χαλκιδικής» και «Νέα της Χαλκιδικής». Πέθανε στις 23 Απριλίου 1970 και το Γ΄ Σώμα Στρατού έστειλε τιμητικό άγημα,19 προς τιμήν των υπηρεσιών που προσέφερε στο στρατό και την πατρίδα. Βιβλιογραφία:

Κασσάνδρα, τ. 4/2005 περιοδική έκδοση του Πολ. Συλλόγου Κασσανδρινών Θες/νίκης. Έγγραφα Ι. Κώνστα, α) 11/3/1965 προς πρόεδρο κυβερνήσεως & πίνακα αποδεκτών, β) 20/5/1969 προς ΓΕΣ. Χειρόγραφες πληροφορίες του Δημητρίου Ι. Κώνστα, καρδιολόγου. Εφημερίδες: Αγώνας της Χαλκιδικής, φ. 35/6-12-1944 & 36/7-12-44, Νέα της Χαλκιδικής, Φωνή της Χαλκιδικής.

Υποσημειώσεις:

1. Ο πατέρας του, Δημήτριος Σαμαράς ή Κώνστας, (καθώς ο παππούς του έφερε το όνομα Κώνστας) ήταν εμπορευάμενος και ήλκε την καταγωγή του από τον Άγιο Μάμα. Η μητέρα του, Μαγδαληνή Παπαγιάννη ήταν από τη Βάλτα.

2.Όταν όμως, μετά την καταστολή του κινήματος, είδε πως η επικρατήσασα κατάσταση (μεταβολή του πολιτεύματος) δικαιολόγησε πλήρως τον σκοπό του κινήματος, υπέβαλλε αναφορά διαμαρτυρίας για τη γνωστή πράξη ΠαπάγουΟικονόμου-Ρέπα, με την οποία κατήργησαν την νόμιμη κυβέρνηση Τσαλδάρη και ο Κονδύλης επανέφερε τον βασιλιά Γεώργιο Β΄.

3.«…Μετέβην …εις το σχετικόν τμήμα ψηφοφορίας, εις το τμήμα δεν υπήρχον παρά φάκελοι κλειστοί, εζήτησα ψηφοδέλτια με δυσφορίαν ανεύρον 2 και μου έδωσαν, ηρώτησα δια παραπέτασμα ψηφοφορίας, μου απήντησαν ότι… όλοι ψηφίζουν φανερά, έρριξα τότε το έτερον ψηφοδέλτιον χαμαί και έκλεισα το της Δημοκρατίας εις τον φάκελλον…». (απόσπασμα του από 11/3/1965 υπομνήματος ο.π.)

4.Από το Πειθιαρχικό Συμβούλιο, με άλλη αφορμή, ετέθη εις εξάμηνη αργία δι απολύσεως.

5.Το Δευτεροβάθμιο Συμβούλιο επρόκειτο να συνεδριάσει την 5/11/1940, αλλά δεν συνήλθε λόγω κυρήξεως του πολέμου.

6.Υπερασπισταί Βορρείου Ελλάδος.

7.Βλ. ιδιόχειρη επιστολή Ι. Κώνστα προς τον Αλκιβιάδη Αργυρούδη, Ίμβρος 2 Μαίου 1942. (τ. 76/2014). Ευχαριστώ τον Άγγελο Μάντσιο που μου την διέθεσε.

8. Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση. Η ΑΣΟ απευθυνόταν κυρίως στους απλούς στρατιώτες και ναύτες κι εξέδιδε την εφημερίδα «Αντιφασίστας».

9.Βασιλικός Ελληνικός Στρατός Μέσης Ανατολής.

10.Ο Γεώργιος Χατζησταυρής ήταν από την Κάλυμνο, αποστρατεύτηκε με το βαθμό του στρατηγού και εξελέγη βουλευτής Δωδεκανήσων με την ΕΠΕΚ το 1950.

11.Ο Χριστόφορος Σταυρουλάκης κατήγετο από το Ρέθυμνο και μετά την αποστρατεία του ασχολήθηκε με την ιστορία και τη λογοτεχνία.

12.Ο Π. Κανελλόπουλος στο βιβλίο του «1935-1945 Ένας απολογισμός» Αθήναι, 1945, γράφει για την παραίτησή του τον Μάρτιο του ’43: «Μήπως δεν έφταιγαν μόνον οι κομμουνισταί διά το πρώτον κίνημα, το οποίον ωδήγησεν εις την παραίτησίν μου; Μήπως δεν έφταιγαν μόνον εκείνοι από τους αποτάκτους του ’35 που παρεσύρθησαν από τους κομμουνιστάς;… Πολλαί ενδείξεις με έπεισαν, ότι ύποπτα στοιχεία… των μυστικών βρετανικών υπηρεσιών Μ. Ανατολής δεν ήσαν διόλου ξένα προς την συστηματικώς γενομένην διαλυτικήν προεργασίαν εις τας ενόπλους δυνάμεις μας…».

13.Εκεί γνώρισε και παντρεύτηκε την κρητικιά Ερωφίλη Μαθιουδάκη, με την οποία απέκτησε τρία παιδιά: τον Δημήτρη γιατρό καρδιολόγο, τη Μάγδα οδοντίατρο (πέθανε το 1988), και το Γιώργο πολιτικό μηχανικό.

14.Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης.

15.Ο «Αγώνας της Χαλκιδικής» στο 35/6-12-44 φύλλο του αναφέρει υπό τον τίτλο «Για να βλέπουν αυτοί που αμφιβάλλουν»: Έχομε θετικές πληροφορίες ότι όλοι οι Χαλκιδικιώτες που υπηρετούσαν στις Ταξιαρχίες της Αιγύπτου ρίχτηκαν στα στρατόπεδα της Αφρικής επειδή ήταν ΕΑΜίτες. Ανάμεσα σ’ αυτούς βρίσκεται και ο ηρωικός ταγματάρχης της Αλβανίας Κώνστας και όλα τα καλύτερα παιδιά μας…»

16. Πανδημοκρατικό Αγροτικό Μέτωπο Ελλάδος.

20

Ο Ι. Κώνστας βουλευτής με την ΕΠΕΚ του Ν. Πλαστήρα στη Βουλή των Ελλήνων (1950).

πολύγυρος 17.Συνυποψήφιοί του ήσαν οι Επαμεινώνδας Ρήγας και Δημοσθένης Παπαδόπουλος, οι οποίοι πολλά υπέφεραν κατά τις προεκλογικές τους εξορμήσεις ανά την Χαλκιδική. Ο Επαμ. Ρήγας έλαβε 1093 ψήφους και ο Δ. Παπαδόπουλος 111. (Φ.τ.Χ. 5/11/1961) 18. Βλ. σχετικό άρθρο του στην εφημερίδα «Νέα της Χαλκιδικής», φ. 19/10-11960.

19. Η εμφάνιση τιμητικού αγήματος προκάλεσε την έκπληξη των οικείων του, καθώς ήταν περίοδος της χούντας και ήταν γνωστές οι πολιτικές πεποιθήσεις του θανόντος.

*** Αντί επιλόγου, δημοσιεύουμε αποσπάσματα του, από 11 Μαρτίου 1965, υπομνήματος, που υπέβαλε ο Ι. Κώνστας προς τον πρόεδρο της κυβερνήσεως Γεώργιο Παπανδρέου και όλους τους αρμόδιους υπουργούς, με αφορμή την πρόθεση της κυβερνήσεως να άρει τυχόν αδικίες, που διεπράχθησαν κατά το παρελθόν εις βάρος δημοκρατικών αξιωματικών. Κώνστας Ιωάννης, Ταγματάρχης ε.α. Πρώην Βουλευτής Χαλκιδικής ΥΠΟΜΝΗΜΑ Εξοχοτάτους κ.κ. Πρόεδρον Κυβερνήσεως… (&πίνακα αποδεκτών)

Ο Παυσανίας Κατσώτας σε ομιλία του στον Πολύγυρο ως Υπουργός Εσωτερικών της κυβέρνησης Παπανδρέου.

…Μετά την κατάρρευσιν του Αλβανικού μετώπου τον Μάιον του 1942, επί κεφαλής 18 αξιωματικών και 2 υπαξ/κών μετέβην εις Μέσην Ανατολήν, ένθα ωργάνωσα και εξεπαίδευσα το 7ον Τάγμα Πεζικού. Δυστυχώς η σύγχυσις η οποία επεκράτει εις τα πνεύματα του Στρατού της Μέσης Ανατολής με ηνάγκασε να ακούσω και πάλιν την δημοκρατικήν μου συνείδησιν, αποτέλεσμα του οποίου υπήρξεν η εκ του Στρατού έξοδός μου. Θα αναφέρω γεγονότα τινά ίνα δώσω μερικήν εικόνα της καταστάσεως.

1) Λόγω της τοποθετήσεως ως Διοικητού του Συν/ρχου Πεζικού Κατσώτα Παυσανία της 1ης Ταξιαρχίας, πέντε νέοι λοχαγοί πυροβολικού, χωρίς να υπάρξει ουδείς άλλος λόγος, υπέβαλον τας παραιτήσεις των την στιγμήν κατά την οποίαν η Ταξιαρχία προωθείτο εις το μέτωπον.

2) Ο τότε λοχαγός Πεζικού Καραμπότσος και νυν Ταξίαρχος εις πολεμικήν διαθεσιμότητα και Επιθεωρητής Νομαρχιών ήλθεν εις Συρίαν, Μπάλμπεκ, εξ Αιγύπτου με στρατιωτικόν τζίπ και παρουσιάσθη εις το γραφείον μου, 7ον Τάγμα, και εις ερώτησίν μου ποίος ο σκοπός της αφίξεώς του, κυνικότατα μου απήντησε «Κύριε Ταγματάρχα είσθε νέος αξιωματικός, απόφοιτος της Σχολής Πολέμου και με δράσιν, η θέσις σας είναι μαζί μας και όχι εκεί που πηγαίνετε», υπονοούσε τους αξιωματικούς του 1935. Του παρετήρησα ότι σκοπός της αφίξεώς μας εις Μέσην Ανατολήν δεν ήσαν τα ατομικά μας συμφέροντα, αλλά η απελευθέρωσις της Πατρίδος, τον ετόνισα ότι οι αξ/κοί του 1935 τον υποφαινόμενον ως σύγχρονόν των τον θίγουν, τους νέους όμως διαφέροντας κατά μίαν γενεάν δεν τους θίγουνμ, συνεπώς αφήνοντες κατά μέρος τας αντιδράσεις να εργασθούμε διά το συμφέρον της Πατρίδος. Ανέφερον τούτο εις τον Ταξίαρχον Αλκ. Μπορδάραν, όστις μου είπε ότι αυτός γνωρίζει πολύ περισσότερα δια την ωργανωμένην κίνησιν των κατωτέρων αξιωματικών και ότι θα εισηγείτο επί του προκειμένου εις το Υπουργείον.

3) Εις τας μονάδας λαθραίως εκυκλοφόρει μία εφημερίς «ο αντιφασίστας», εις την οποίαν κατά περίεργον τρόπον εθίγετο πάντοτε το Σώμα των αξιωματικών ως φασιστών, το πράγμα με στεναχώρει ιδιαιτέρως, το ανέφερον εις συγκέντρωσιν τινά της Ταξιαρχίας εις τον Ταξίαρχον κ. Αλκ. Μπουρδάραν. Ούτος με απήντησε «παρακολουθώ το ζήτημα και πολύ γρήγορα θα πιάσω τους φθοροποιούς αυτούς και θα τους στείλω στο Στρατοδικείον».

21

πολύγυρος Όταν εφεύγομεν από την συγκέντρωσιν ο Διοικητής του 5ου Τάγματος Συνταγματάρχης Χατζησταυρής με είπε «σοβαρά δεν ξεύρεις ποίοι εκδίδουν τον αντιφασίστα; τον εκδίδουν οι Άγγλοι». Δεν το πιστεύω τον απήντησα, διότι δεν έχουν να κερδίσουν τίποτε, έχουν ανάγκην των μονάδων μας και του ηθικού των. Πάρε αύριον άδειαν να πηγαίνουμε εις τα Ιεροσόλυμα και θα σας πηγαίνω εκεί που εκδίδετε, ήτο η απάντησις. Πράγματι την επομένην μετέβημεν εις τα Ιεροσόλυμα και μετά το εκκκλησίασμά μας ανήλθομεν εις το Όρος των Ελαιών και επήγαμεν εις ένα Ελληνικόν Μοναστήριον. Εις μίαν αίθουσάν του ήτο εγκατεστημένη Αγγλική Υπηρεσία και εις τον προθάλαμόν της ήσαν εγκατεστημένοι οι πράκτορες Εμμανουήλ Παπαδοκωνσταντάκης και η εκ Σάμου Έλλη Παπαδημητρίου. Τους εχαιρετίσαμε και ο Συν/ρχης Χατζησταυρής με συνέστησεν ως τον Δ/την του νέου 7ου Τάγματος Πεζικού, συγχρόνως τους ηρώτησεν αν είναι ο Προιστάμενός των εντός εις το κυρίως γραφείον. Όχι απήντησαν. Ο κ. Χατζησταυρής ήνοιξε τότε και εισήλθομεν αμφότεροι μέσα, επάνω εις την τράπεζαν του γραφείου ήτο είς πολύγραφος και αριθμός φύλλων του «Αντιφασίστα», ο οποίος είχε κυκλοφορήσει προ 2-3 ημερών. Εξήλθομεν και εκαθήσαμεν εις τον προθάλαμον μαζί με τους ανωτέρω πράκτορας, δεν παρήλθον ολίγα λεπτά και ένας πανύψηλος Άγγλος αντ/ ρχης εισήρχετο εις το γραφείον και μετά ένα χαιρετισμόν εις την αγγλικήν εισήλθεν εις το γραφείον όπου ο πολύγραφος και τα αντίγραφα του «Αντιφασίστα», μετά 10 λεπτά ένας άλλος Άγγλος με βαθμόν λοχαγού και γνώστης της ελληνικής εισήρχετο εις το ίδιον γρραφείον. Σημειωτέον ότι οι οργανωμένοι κατώτεροι αξιωματικοί κατηγορούσαν τον κομμουνισμόν ότι αυτοί εξέδιδον τον αντιφασίστα και κατεφέροντο κατά των διοικήσεων διότι δεν εφρόντιζον διά την σύλληψίν των και την παραπομπήν των εις το Στρατοδικείον. Ανέφερον τα ανωτέρω ίνα δώσω μίαν ιδέαν της κρατούσης καταστάσεως και συγχύσεως εις τον Στρατόν της Μέσης Ανατολής. Κατόπιν των ανωτέρω ηκολούθησα την φωνήν της συνειδήσεώς μου η οποία ήτο, πάση θυσία κτύπημα της αθλιότητος ταύτης και επικράτησις της Δημοκρατίας και Ελευθερίας εν Ελλάδι. Μετά πάροδον ολίγου χρόνου, δοθείσης ευκαιρίας, υπεδείξαμεν δι επιστολής προς τον κ. Γεώργιον Ρούσσον εις τον Βασιλέα την επάνοδον εις την νομιμότητα, και ανάληψιν της Κυβερνήσεως υπό των εις το εξωτερικόν ευρισκομένων πολιτικών υποδείξαντες τους κ.κ. Εμμανουήλ Τσουδερόν, Ρούσσον Γεώργιον, Βενιζέλον Σοφοκλήν, Σοφούλην Εμμ., Καραπαναγιώτην Β., Βασιλειάδην κτλ., πράγματι δε εγένετο η πρώτη Δημοκρατική Κυβέρνησις ύστερα από 12/ετίαν ολόκληρον. Δια της ενεργείας μας ταύτης διαλύσαμεν οριστικά πλέον και τα υπολείμματα της 4ης Αυγούστου και όμως η πράξις μας αύτη εσταθεροποίησε την εναντίον μας κατηγορίαν ως Κομμουνιστών. Δυστυχώς η Κυβέρνησις εκείνη υπήκουσα εις τας πιέσεις των Άγγλων, επιδιωκόντων να δημιουργήσουν την οίαν εδημιούργησαν μεταπολεμικήν κατάστασιν εν Ελλάδι, μας απεμάκρυνε των μονάδων και παρά τας υποσχέσεις τας οποίας μας έδωσεν ότι δεν θα έθιγε τους κατωτέρους αξιωματικούς τους υποστηρίξαντας ημάς δια την Κυβερνητικήν μεταβολήν, όλως αναιτίως, παρακινουμένη εκ δολίων εισηγήσεων ήρχισεν αμέσως μετά να απομακρύνη τούτους των μονάδων. Προκειμένου να γίνη η κατάληψις της Δωδεκανήσου και επειδή το Αγγλικόν Στρατηγείον συνεκρότησε την δύναμιν καταλήψεώς της, από πάσης άλλης εθνικότητος στρατεύματα, πλην των Ελληνικών τοιούτων, ο Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως Ρούσσος Γεώργιος εκάλεσε τον Δωδεκανήσιον Ταγματάρχην Πεζικού Κλαδάκην Μάρκον και του είπεν όπως συνεννοούμενος με 2-3 άλλους αξιωματικούς να συντάξουν και θέσουν εις κυκλοφορίαν φυλλάδιον εις το οποίον να εκφράζεται η δυσα22

Γεώργιος Φιλιππίδης. Κάιρο 1944.

πολύγυρος ρέσκεια των Ελληνικών Στρατευμάτων δια την μη συμμετοχήν των, ίνα δοθή ούτω αφορμή εις την Κυβέρνησιν να διαμαρτυρηθή εις το Γενικόν Στρατηγείον. Πράγματι τρεις ανώτεροι αξιωματικοί προέβημεν εις την σύνταξίν του, ο υποφαινόμενος ανέλαβον να το πολυγραφήσω εις το Υπουργείον Πληροφοριών όπου υπηρέτουν, το παρέδωσα προς τούτο εις τον έφεδρον ανθ/ γόν πεζικού Γαληνόν, ήδη βουλευτήν Ενώσεως Κέντρου, προς πολυγράφησίν του, υπηρετούντα υπό τας διαταγάς μου. Τούτο υπέπεσεν εις αντίληψιν των πρακτόρων του Αγγλικού Στρατηγείου και διετάχθη πριν ακόμη κυκλοφορήση η κατάσχεσίς του. Γενομένης ανακρίσεως ανέλαβον την ευθύνην καταθέσας ότι μόνος μου συνέταξα ίνα θέσω εις κυκλοφορίαν τούτο εις ένδειξιν διαμαρτυρίας δια την μη συμμετοχήν των Ελληνικών Δυνάμεων εις την απελευθέρωσιν Ελληνικών εδαφών, ετιμωρήθην δια τούτο υπό του Υπουργείου Στρατιωτικών δια τριμήνου προσκαίρου παύσεως. Εν τω μεταξύ αξιωματικοί δημοκρατικοί απομακρυνόμενοι των μονάδων χωρίς καμίαν αιτίαν, ήρχοντο εις Κάιρον και διεμαρτύροντο προς ημάς, υπευθύνους δια την κυβερνητικήν αλλαγήν. Παρουσιάσθην τότε εις τον Υπουργόν των Στρατιωτικών κ. Καραπαναγιώτην και διεμαρτυρήθην δια την εκ των μονάδων απομάκρυνσιν των δημοκρατικών αξιωματικών παρά την υπόσχεσιν την οποίαν είχον δώσει ούτοι (Ρούσσος, Βενιζέλος, Καραπαναγιώτης) εις Βυρητόν ότι ουδείς των αξ/κών θα απεμακρύνετο των μονάδων πλην τριών Δ/των Ταγμάτων υπογραψάντων προς τον Ρούσσον την επιστολήν. Ο Υπουργός των Στρατιωτικών κ. Καραπαναγιώτης Βύρων ισχυρίζετο ότι οι αποκμακρυνόμενοι αξιωματικοί ήσαν κομμουνισταί, προσεπάθησα να τον πείσω ότι δεν ήτο αληθές τούτο, αλλά συκοφαντία, διότι οι αξ/κοί δεν ήσαν παρά απλώς δημοκρατικοί και υιοί πρώην φιλελευθέρων οικογενειών. Ο κ. Υπουργός δεν ηθέλησεν να δεχθή τα αναφερόμενά μου και ως εκ τούτου προς διαμαρτυρίαν υπέβαλον αίτησιν αποστρατείας ήτις και εγένετο αποδεκτή κοινοποιηθείσα εις τον υποφαινόμενον εντός 48 ωρών….

Εν Θεσσαλονίκη τη 11η Μαρτίου 1965

Ι. Κώνστας

Αντ/ρχης Πεζ. ε.α.

Πρώην βουλευτής Χαλκιδικής

Τα Σπαλαθρονήσια στη Σιθωνία.

Από το συνέδριο Δήμων και Κοινοτήτων το 1955 στον Πολύγυρο. Από δεξιά Ιωάννης Κώνστας, Νικ. Γεροχρήστος, Νικ. Τερζόγλου.

23

πολύγυρος Νικόλαος Τσιουμίτας. Ο αρχιμουσικός της Φιλαρμονικής Πολυγύρου1 Ξεφυλλίζοντας το αρχείο του «Π», εντόπισα μια χειρόγραφη επιστολή του αείμνηστου αρχιμουσικού της Φιλαρμονικής του Δήμου Πολυγύρου, Νικόλαου Τσιουμίτα που μας την έστειλε το Μάιο του 2002, με την παράκληση να τη δημοσιεύσουμε για να τη διαβάσουν οι φίλοι και οι μαθητές του στον Πολύγυρο. Τότε, φαίνεται, δεν κρίναμε απαραίτητο να τη δημοσιεύσουμε, το κάνουμε όμως τώρα, δεκαπέντε (15) περίπου χρόνια μετά, για να τιμήσουμε τη μνήμη του και να δώσουμε την ευκαιρία στους μαθητές του να ξαναθυμηθούν τον αξέχαστο δάσκαλο, που κατά την εποχή του η Φιλαρμονική του Δήμου Πολυγύρου γνώρισε ημέρες δόξας και αναγνώρισης.

Γιάννης Δ. Κανατάς

«Εις το αγαπητό μου περιοδικό ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ θα γράψω σήμερα όλη τη βιογραφία της ζωής μου. Γεννήθηκα στην Κωνσταντινούπολη από γονείς Δυτικομακεδόνες από ένα χωριό της επαρχίας Γρεβενών του άλλοτε Νομού Κοζάνης, που τώρα υπάγεται στο Νομό Γρεβενών και λέγεται Αηδόνια. Από εδώ αρχίζει η ιστορία. Ο πατέρας μου ήταν εργολάβος κατοικιών και είχε πάει από μικρό παιδί στην Κωνσταντινούπολη με άλλα δυο αδέλφια που είχε. Βαφτίστηκα στο ιερό του αγίου Γεωργίου των Πατριαρχείων στο Φανάρι και με ονόμασαν Νικόλαο. Ο πατέρας μου είχε χτίσει δικό του σπίτι στην Ελληνική συνοικία του Πέραν, που εκεί κατοικούσαν χτίστες μόνον Έλληνες από τη Μακεδονία και την Ήπειρο και η οδός Ντουβαρτζή Sokak στα Τούρκικα, δηλαδή κατοικία των χτίστηδων. Μετά από πολλά χρόνια πήγε ο πατέρας στο χωριό και παντρεύτηκε τη μητέρα μου, γύρισε πίσω στην Κωνσταντινούπολη, όπου γεννήθηκα κι εγώ. Μόλις έγινα δύο χρονών, αποφάσισε να γυρίσει στο χωριό να ιδεί τους γονείς του που ήταν υπερήλικες. Εκεί απέκτησε η μητέρα μου και ένα κορίτσι που το ονόμασε Όλγα. Μια μέρα αποφάσισε ο πατέρας, μια χειμωνιάτικη μέρα, να πάνε στο κυνήγι με άλλους συγχωριανούς. Δυστυχώς όμως τους έπιασε κακοκαιρία και έμειναν εγκλωβισμένοι για πολλές μέρες μέσα στα χιόνια. Όταν τον έφεραν στο χωριό ήταν βαριά άρρωστος και σε λίγες μέρες απέθανε. Έκτοτε η Μητέρα μου είχε μείνει χήρα με δυο παιδιά ορφανά. Σε λίγον καιρό πεθάναν και τα πεθερικά της. Μετά μεγάλες δυσκολίες τα δυο ανήλικα βγάλαμε το Δημοτικό Σχολείο

24

Νικόλαος Τσιουμίτας.

πολύγυρος και έτσι μία των ημερών αποφάσισε να φύγωμε για τη Θεσσαλονίκη, μία που είχε λίγες λίρες ακόμη από τον μακαρίτη τον πατέρα μου. Και μια των ημερών πήραμε το τρένο από το Αμύνταιον και φθάσαμε στο σταθμό της Θεσσαλονίκης. Εκεί συγκατοικήσαμε για μερικά χρόνια σε μια ξαδέλφη της Μητέρας μου, οδός Θεαγένους Χαρίση αρ. 44. Σε λίγον καιρό έκανε τα χαρτιά και εμένα με έστειλε στο Παπάφειον Ορφανοτροφείον την δε αδελφή μου την έστειλε στο Γ. Γυμνάσιο και έτσι η μητέρα έπιασε δουλειά και πήγαινε σε σπίτια και έπλενε ρούχα. Και από εδώ και πέρα αρχίζει η σταδιοδρομία μου. Στο Παπάφειον Ορφανοτροφείον πέρασα πολύ καλά, με αγαπούσαν οι καθηγηταί γιατί ήμουν άριστος Μαθητής. Εκεί έμαθα γράμματα και Μουσική η οποία με ωφέλησε τόσο πολύ και με έβγαλε άξιο και τίμιο άνθρωπο στην Κοινωνία. Μόλις τελείωσα το Γυμνάσιο είχα βγει τέλειος και σωστός άνθρωπος. Το 1931 κατετάχθηκα στη Στρατιωτική Μουσική στο Γ’ Σώμα Στρατού ως εθελοντής και από εκεί μας υποχρεώναν να πηγαίνουμε και στο Ωδείο για να μάθουμε περισσότερα πράγματα. Εγώ από το Ωδείον πήρα δύο Πτυχία Μουσικής: 1) Αρμονίας, και 2) Ενοργανώσεως πνευστών οργάνων για να διοριστώ κάποτε Αρχιμουσικός. Συγχρόνως έδωσα εξετάσεις και στην Αθήνα και πήρα και το πτυχίο Ωδικής για να το χρησιμοποιήσω αν θέλω (ως) καθηγητής σε Γυμνάσιο. Όταν απολύθηκα από τη Στρατιωτική Μουσική, ίδρυσα τη Μουσική των Προσκόπων Θεσσαλονίκης. Εκεί παρέμεινα αρκετά χρόνια ως Αρχιμουσικός, ώσπου να βρω κατάλληλον για να με αναπληρώσει και μετά ανέλαβα και ίδρυσα τη Μουσική της Ε.Ο.Ν. επί κυβερνήσεως Μεταξά και παρέμεινα αρκετά χρόνια. Την 5η Μαρτίου 1940 κατόπιν διαγωνισμού διορίστηκα ως Αρχιμουσικός εις τον Δήμον Λαγκαδά και παρέμεινα μέχρι του 1952. Το 1940 κηρυχθέντος του Ελληνοιταλικού πολέμου, εκλήθην υπό τα όπλα και υπηρέτησα στη Στρ. Μουσική Βου Σώματος Λαρίσης και από εκεί φύγαμε για Αλβανία. Από τη Λάρισα ξεκινήσαμε πεζή με το όργανο και το γυλιό στον ώμο και με το χαμόγελο στα χείλη φτάσαμε με τα χιόνια στην Αλβανία και εκεί παίζαμε κάθε μέρα και ψυχαγωγούσαμε το στρατό και τον δίναμε θάρρος που πολεμούσε. Όταν τελείωσε ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος γυρίσαμε πάλι πεζή και τροπαιούχοι, αλλά βρήκαμε τους Γερμανούς στη Θεσσαλονίκη. Στο σπίτι μου κάθισα περίπου 15 μέρες για να αναπαυθώ και μετά πήγα στην παλαιά μου θέση στο Λαγκαδά. Εκεί πέρασα 13 χρόνια, ώσπου μου έστειλε ένα γράμμα ο αείμνηστος τότε Δήμαρχος Πολυγύρου Αθανάσιος Καραγκάνης και με προσκαλούσε να πάω να ιδρύσω και εκεί φιλαρμονική. Και μια των ημερών αποχαιρετώ

Νικ. Τσιουμίτας, Νικ. Χλιάπας, Νικ. Κούρτης, Θεοδ. Παπαβέργος.

Η Φιλαρμονική του Δήμου Πολυγύρου υπό του Ν. Τσιουμίτα. Αναγνωρίζονται: Ι. Κωνσταντίνου, Χριστόφ. Καλαμπούκας, Στάμος Βούλγαρης, Τάκης Λιαριγκοβινός, Μιχ. Νικολούδης, Κων/νος Ιατρού, Τάκης Βερροιώτης, Νικ. Κατερτζής, Αλ. Τσολάκης, Τάκης Ταμπάλης, Ευριπ. Αικατερινάρης, Νικ. Κούρτης.

25

πολύγυρος τους μαθητάς μου και τους φίλους και αναχωρώ για Πολύγυρον και εκεί άρχισα το έργον μου που σας γράφω στο προηγούμενο τεύχος.2 ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΜΟΥ ΧΩΡΙΟΥΔΑΚΙ Ήμουνα μικρό παιδάκι που ‘φυγα απ’ το χωριό με τα κάτασπρα σπιτάκια το μικρό καμπαναριό, έκλαψα απ’ την καρδιά μου θα ‘τανε στερνή φορά, που ‘σβηναν τα όνειρά μου κι η παιδιάστικη χαρά…

Πέρασαν τριάντα χρόνια στην πλανεύτρα ξενιτιά κι αποφάσισα μια μέρα πριν με βρουν τα γηρατειά για προσκύνημα να πάω στου πατέρα μου το μνήμα, θα στενάζει που δεν πήγα τόσα χρόνια κι είναι κρίμα.

Θα ‘φηνα τα παιχνιδάκια του σχολειού μου τα παιδιά, όλα εκείνα με πληγώναν τη φτωχή μου την καρδιά θα ‘φηνα το γαϊδουράκι που ξυπνούσα κάθε αυγή, και τον πότιζα νεράκι στου χωριού μου την πηγή.

Μόλις έφτασα στο λόφο που φαινόταν το χωριό, να σε λίγο αγναντεύω το ψηλό καμπαναριό. Έφτασα με μια λαχτάρα και θλιμμένη την καρδιά, στου πατέρα μου το μνήμα για ν’ ανάψω δυο κεριά.

Έφτασα στην πολιτεία με τα χίλια δυο καλά με τα πάρκα τα μεγάλα με τα σπίτια τα ψηλά, μπήκα μέσα στο Σχολείο το ‘χα μια κρυφή χαρά να γυρνούσα στο χωριό μου έστω για στερνή φορά.

Εγονάτισα στα χόρτα να φιλήσω το σταυρό κι έκλαψα απ’ την καρδιά μου ανακούφιση να βρω. Φεύγοντας απ’ το χωριό μου ρίχνω γύρω μια ματιά με τα μάτια δακρυσμένα γύρισα στην ξενιτιά…

Το μικρό μου χωριουδάκι που ‘ναι η γη η πατρική, που άφησε τα κόκκαλά του ο πατέρας μου εκεί, το μικρό το εκκλησάκι με τα πέτρινα σκαλιά και τα μάτια μου δακρύζαν απ’ ανάμνηση παλιά.

Αγαπητέ μου φίλε Γιάννη: Γι αυτά τα ποιήματα που γράφω τώρα και πενήντα χρόνια, ο Σύλλογος Ελλήνων Λογοτεχνών τώρα προσφάτως με απένειμε βραβείον με τον τίτλο του επισήμου ποιητή. Που θα διαβάσετε στο αντίγραφο σε φωτοτυπία που σου στέλνω εις εκτιμήσεως και φιλίας και σας παρακαλώ αν θέλετε να το δημοσιεύσετε στο περιοδικό σας να το διαβάσουν οι φίλοι μου και οι μαθητές μου». Υποσημειώσεις:

1.Για Ν. Τσιουμίτα βλ. στα τεύχη του «Π» 8 & 9/2002, 15 &16/2003.

2. Εννοεί το τεύχος 8/Ιαν.-Φεβρ. 2002 του «Π».

26

Η Φιλαρμονική του Δήμου Πολυγύρου στις κατασκηνώσεις Κοιν. Πρόνοιας της Μεταμόρφωσης.

πολύγυρος Γιώργος Παπαδόπουλος ένας Θεσσαλονικιός ζωγράφος της Χαλκιδικής

επιμέλεια Γιάννης Δ. Κανατάς

Το τοπίο της Χαλκιδικής, λόγω της φυσικής και ιδιόρρυθμης ομορφιάς του, αποτελούσε ανέκαθεν ένα από τα αγαπημένα θέματα ιδιαίτερα των ζωγράφων της Θεσσαλονίκης, δεν θα ήταν δε υπερβολή να πούμε ότι ο νομός μας είναι από τους πιο πολυζωγραφισμένους της χώρας μας. Ένας από τους ζωγράφους αυτούς με αναρίθμητους πίνακες εμπνευσμένους από τη Χαλκιδική και το Άγιον Όρος ήταν και ο αείμνηστος Γιώργος Παπαδόπουλος (1920-1990), για το έργο του οποίου ενδιαφερθήκαμε από τα πρώτα χρόνια έκδοσης του «Π», ερχόμενοι σε επαφή με το γιο του Αίγισθο στη Θεσσαλονίκη, ο οποίος μας μίλησε για τον πατέρα του και μας χάρισε έναν εξαιρετικό κατάλογο με έργα κυρίως από τη Χαλκιδική, που εκδόθηκε το 2002 από το Δήμο Θεσσαλονίκης με την ευκαιρία αναδρομικής έκθεσης του καλλιτέχνη. Επιμελήτρια του καταλόγου ήταν η Ιστορικός Τέχνης της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Έλλη Καπλάνη-Κοκκίνου, από την παρουσίαση της οποίας δανειστήκαμε ορισμένα αποσπάσματα.

Άγ. Όρος, 1987, λάδι, 82Χ76 εκ.

Ο Γιώργος Παπαδόπουλος υπήρξε τολμηρός σε επιλογές, προικισμένος με υψηλή αισθητική και ιδιαίτερη ευαισθησία, άφησε ανεξίτηλα τη σφραγίδα του στους δυο βασικούς τομείς, με τους οποίους ασχολήθηκε με πάθος: στο σχεδιασμό επίπλων και τη ζωγραφική. Η ενασχόλησή του με τη ζωγραφική άρχισε από τα παιδικά του χρόνια και ενισχύθηκε έκτοτε από την οικογένειά του, η οποία διαβλέποντας το ταλέντο του, του παρείχε τα μέσα και κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο, στο πατρικό του σπίτι, στη Μητροπολίτου Ιωσήφ 11. Εκεί περνούσε πολλές από τις ελεύθερες ώρες του, σχεδιάζοντας παρέα συχνά με τους Γιάννη Σβορώνο, Γιώργο Φωκίδη, Γιώργο Καραζήση. Στο χώρο αυτό έμελε να δημιουργηθεί μια ομάδα νέων καλλιτεχνών, με δημιουργική δύναμη και εποικοδομητικές, για το νεαρό Παπαδόπουλο, επιδράσεις, σε βασικούς εικαστικούς προβληματισμούς του. πολύτιμες, όσο και οι υποδείξεις και συμβουλές του Νίκου Φωτάκι και Πολύκλειτου Ρέγκου. Ο ίδιος αναγνώριζε πάντα ότι ο Φωτάκις και ο Ρέγκος υπήρξαν οι πνευματικοί του δάσκαλοι. Τα σχέδια του να σπουδάσει στην ΑΣΚΤ Αθηνών, ανέκοψε η κήρυξη του Αλβανικού πολέμου, στον οποίο έλαβε μέρος ως έφεδρος αξιωματικός. Κατά τη διάρκεια της κατοχής γράφτηκε στη Γεωπονική Σχολή του ΑΠΘ

Χαλκιδική, 1986, λάδι, 77Χ82 εκ.

27

πολύγυρος και συμμετέχει στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης παρά τις δυσμενείς συνθήκες. Ως μέλος του Ναυτικού Ομίλου συμμετέχει ενεργά σε εκδηλώσεις πολλαπλού ενδιαφέροντος, αποτελώντας ουσιαστικά την ψυχή μιας μεγάλης παρέας του Ομίλου με την επωνυμία «Ακέφαλοι». Η πρώτη ομαδική έκθεση, στην οποία έλαβε μέρος, πραγματοποιήθηκε στο Ναυτικό Όμιλο και συμμετείχαν οι Γιάννης Σβορώνος, Γιώργος Φωκίδης, Σάββας Γεωργίου, Θανάσης Φωτιάδης, Ερρίκος Κυριάδης και Μαίρη Πετρίδου. Βεβαιωμένες είναι ακόμα τρεις ομαδικές εκθέσεις, σε αίθουσες των οδών Τσιμισκή, Ικτίνου και Πλατείας Συντριβανίου. Οι δραστηριότητές του ανακόπτονται, όταν αποφασίζει μαζί με έναν Άγγλο στρατιώτη να φύγουν με καΐκι στην Αίγυπτο. Στη Μυτιλήνη τον συλλαμβάνουν, οδηγείται πίσω στη Θεσσαλονίκη και εγκλείεται στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Εκεί περνά τις ώρες του ζωγραφίζοντας με υλικά που τον προμηθεύει η οικογένειά του. Τα έργα του ενθουσιάζουν τους Γερμανούς, που κυριολεκτικά τα υφαρπάζουν κι έτσι γλυτώνει, μέρα με τη μέρα, την εκτέλεση. Μετά την απελευθέρωσή του, παίρνει μέρος σε έκθεση ζωγραφικής – Σεπτέμβριος 1944 – στο ανθοπωλείο του Ευρυβιάδη Κωνσταντινίδη, στην Τσιμισκή 63, μαζί με τους Τάκη Ιατρού, Νίκο Σαχίνη, Γιάννη Σβορώνο, Κάρολο Τσίζεκ, Ν.Γ. Πεντζίκη. Η θεματογραφία του περιστρέφεται σε τοπιογραφικές αναφορές από τη Χαλκιδική, σε όψεις από το αστικό κέντρο της Θεσσαλονίκης και τα περίχωρά της, την Άνω Πόλη, το Άγιον Όρος. Χρησιμοποιεί αποκλειστικά ελαιοχρώματα και όλα τα έργα του συνδέονται με προσωπικές βιωματικές εμπειρίες, γι αυτό και διακρίνονται από μια εσωτερική παρόρμηση, η οποία εκφράζεται με φωτεινά χρώματα και κινητικούς σχηματισμούς των στοιχείων, σαν να προσωποποιούνται και να ζωντανεύουν. Οι απλοποιημένες φόρμες, πότε καμπυλωμένες και πότε ρευστές, με ή χωρίς συνιζήσεις, δημιουργούν σύνολα ισορροπημένα, σα να αγκαλιάζουν μεμιάς όλα όσα οι αισθητηριακές ανάγκες αποζητούν να εκφράσουν μαζί. Αποφασισμένος να ξεκινήσει σπουδές στην ΑΣΚΤ, ταξιδεύει στην Αθήνα, αλλά τα σχέδιά του ναυαγούν για δεύτερη φορά εξαιτίας των Δεκεμβριανών. Πολεμά στο πλευρό του Εθνικού Στρατού και μετά τη λήξη του εμφυλίου τιμάται για τη δράση του με όλα τα μετάλλια ανδρείας και το βαθμό του ταγματάρχη. Επιστρέφοντας στη Θεσσαλονίκη, ανοίγει το 1948 στην πλατεία Εμπορίου την πρώτη στην πόλη επιχείρηση διακόσμησης χώρων «Ρόμβος»

Γερακινή, 1977, λάδι, 59Χ59 εκ.

Γερακινή, 1977, λάδι, 59Χ66 εκ.

28

πολύγυρος με συνεργάτη τον Γ. Φωκίδη. Ο πρώτος χώρος που διακοσμούν είναι ο Ναυτικός Όμιλος και ακολουθούν σπίτια γνωστών Θεσσαλονικέων, περίπτερα της ΔΕΘ, τράπεζες, βιτρίνες καταστημάτων. Το 1953 ταξιδεύει στο Sao Paolo και παρακολουθεί μαθήματα ζωγραφικής και αρχιτεκτονικής επίπλου και τα επόμενα χρόνια στη Ν. Υόρκη. Παρά την έντονη δραστηριότητά του βρίσκει χρόνο και ταξιδεύει πάλι στη Βραζιλία, όπου παρακολουθεί αδιάλειπτα τα καλλιτεχνικά γεγονότα και τις διεθνείς συναντήσεις δημιουργών στη Bienalle, την κορυφαία εκδήλωση του Sao Paolo. Το 1958 επιστρέφει στη γενέτειρά του, όπου με ορμητήριο το «Ρόμβο» επεκτείνει τις διακοσμητικές δραστηριότητες, συνεργαζόμενος με γνωστούς αρχιτέκτονες της πόλης. Όμως η αγάπη του για τη ζωγραφική διατηρείται αμείωτη. Στο σπίτι του (Στρ. Καλλάρη 1) όπου διαμένει από το 1963 έως το 1967 στήνει το ατελιέ του και ζωγραφίζει αδιάλειπτα. Στα έργα της περιόδου αυτής παρατηρείται η τάση μιας λιτής και αφηρημένης διατύπωσης θεμάτων, τα οποία είχε δουλέψει λίγα χρόνια πριν εικονιστικά, με απλοποιήσεις των στοιχείων και έντονα μαύρα περιγράμματα. Το 1970 αγοράζει οικόπεδο στο 15ο χιλιόμετρο Θεσ/νίκης – Πολυγύρου και το 1974 κτίζει το δικό του εργοστάσιο επίπλων (το σημερινό SATO) με αρχιτέκτονα τον Σπ. Καρύδη. Στον καινούριο ιδιόκτητο χώρο σχεδιάζει και παράγει έπιπλα μοντέρνα, κλασικά και τα περίφημα boulle, τα οποία δούλευε ο Αγάπιος Σαχίνης. Γύρω στα 1974 θα προσθέσει στα θέματά του λίγα γυμνά. Κάποια απ’ αυτά τα αποδίδει ως αφηρημένους όγκους, με υπαινικτική χρήση του κόκκινου και η ιδιότυπη αυτή διατύπωση παραπέμπει εικονιστικά σε πεδία μιας γεωλογικής χαρτογράφησης. Κάποια άλλα, με τη λιτή περιγραφή τους, θυμίζουν αγαλματικούς τύπους. Εκτός από τη ζωγραφική ο Παπαδόπουλος ασχολήθηκε και με μικρές αφηρημένες φόρμες γλυπτικής, κάνοντας χρήση ξύλου και μετάλλου, όπως και με την ξυλογλυπτική, με παραδοσιακά όμως θέματα και σχήματα. Ο Γ. Παπαδόπουλος πέθανε το 1990 και άφησε πλούσια παρακαταθήκη στην οικογένεια, στους φίλους, στους συνεργάτες του και σε όλους τους Χαλκιδικιώτες, καθώς στα περισσότερα από τα έργα του έχει αποτυπώσει με το δικό του μοναδικό τρόπο ιδιόμορφα τοπία και απόψεις της Χαλκιδικής.

Χαλκιδική, 1966, λάδι, 75Χ75 εκ.

Γερακινή, 1977, 59Χ65 εκ.

29

πολύγυρος Στον Πολύγυρο της Τέχνης και του Πολιτισμού Η ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΙΑΣ ΚΟΤΣΙΑΝΟΥ: Το Δ. Σ. του Συλλόγου «Φίλων Ιδρυμάτων Στέφανου Κότσιανου» δια του προέδρου του Γ. Ζωγραφάκη αισθάνεται την ανάγκη να εκφράσει δημόσια τις ευχαριστίες του στον δήμαρχο Αστέριο Ζωγράφο, για την ένταξη της οικίας Κότσιανου σε ευρωπαϊκό πρόγραμμα συνολικού προϋπολογισμού 2.343.215 €. Παράλληλα ευχαριστεί όσες δημοτικές υπηρεσίες ή φυσικά πρόσωπα συνέβαλαν, ώστε ο φάκελος του έργου να προωθηθεί πλήρης από κάθε άποψη και να εγκριθεί. Η εξέλιξη αυτή δικαιώνει τους πολυετείς αγώνες του Δήμου Πολυγύρου αλλά και του Συλλόγου Φίλων Ιδρυμάτων Σ. Κότσιανου, που παρακολουθεί την εξέλιξη των θεμάτων που αφορούν τη σοβαρή για τον τόπο μας αυτή υπόθεση. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι το τελικό αποτέλεσμα ξεπερνά το όραμα του Στέφανου Κότσιανου, καθώς το έργο αφορά, όχι μόνο την προσωπική κατοικία, αλλά ολόκληρη την πατρική κατοικία Κότσιανου, δεδομένου ότι ο Δήμος έχει προβεί στην αγορά και του τμήματος που ανήκε στους κληρονόμους της αδελφής του Θέκλας Κότσιανου -Ζαχαρία, πράγμα όχι ιδιαίτερα γνωστό. Ελπίζουμε πως σύντομα, ένα εξαίρετο κτίσμα του 19ου αιώνα, στο κέντρο του Πολυγύρου, μαζί με τα διάφορα κτίσματα και παραρτήματα, θα δοθεί στην τοπική κοινωνία και θα συμβάλλει στην πολιτιστική αναβάθμιση του τόπου μας. ΕΚΛΟΓΕΣ ΧΟΡΕΥΤΙΚΟΥ ΟΜΙΛΟΥ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ «ΕΞΙ ΒΡΥΣΕΣ»: Την Κυριακή 2 Απριλίου ο νεοσυσταθείς σύλλογος πραγματοποίησε στην αίθουσα συνεδριάσεων του Δημαρχείου αρχαιρεσίες για την ανάδειξη του πρώτου Διοικητικού Συμβουλίου. Ψήφισαν 131 άτομα τα δε πλειονοψηφήσαντα μέλη συνήλθαν και συγκροτήθηκαν σε σώμα ως εξής: Πρόεδρος Μαριάνθη Καραφουλίδου, Αντ/δρος Μάρθα Δεληθανάση, Γεν. Γραμματέας Αντώνης Κίτσιος, Ταμίας Αλεξάνδρα Τσιτσιρίκου, Έφορος Αναστάσιος Αυγέρος και Μέλη οι Παύλος Μπιλέτσιος και Χρύσα Ταρκάση.

Από την εκδήλωση «Η ιστορία της εκπαίδευσης στον Πολύγυρο», στον Παγχαλκιδικό.

30

πολύγυρος ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΚΡΗΤΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ Μετά τις εκλογές του Μαΐου 2017 στο Σύλλογο Κρητών Χαλκιδικής το νέο διοικητικό Συμβούλιο συγκροτήθηκε σε σώμα ως εξής: Πρόεδρος: Παπαδάκης Νίκος, Αντιπρόεδρος: Γουλιελμάκη Αθηνά, Γ. Γραμματέας: Χριστοδουλάκη Ανδρομάχη, Ειδικός Γραμματέας: Ηλιάκης Λευτέρης, Ταμίας: Κεντριανού Δέσποινα, Έφορος: Φραγκιαδάκη Κατερίνα, Μέλη: Αυγουστινάκης Παύλος, Κλαμπώνη Βασιλική, Παπαϊωάννου Αλέξανδρος.

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ: Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΟΝ ΠΟΛΥΓΥΡΟ: (γράφει ο Ι. Καραμίχος) Την Τετάρτη 15 Μαρτίου στην ΕΣΤΙΑ του Παγχαλκιδικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης πραγματοποιήθηκε ομιλία από τον Πολυγυρινό συγγραφέα, τέως σχολικό σύμβουλο Φιλολόγων, Δημήτρη Κοσμά με θέμα «Η Ιστορία της Εκπαίδευσης στον Πολύγυρο». Ο Δ. Κοσμάς γνωστός για την ευρυμάθειά του και την ευχέρεια του λόγου, τις ιδιαίτερες γνώσεις στην Ιστορία της Εκπαίδευσης, κάτοχος του δεοντολογικού κώδικα παρουσίασης θεμάτων και θηρευτής του απρόοπτου καθήλωσε για μια ακόμη φορά το ακροατήριο με την κατακτημένη γνώση και το πληθωρικό του ταμπεραμέντο. Σε μια, όσο γινότανε, συμπυκνωμένη διαδρομή παρακολούθησε την ιστορία της Εκπαίδευσης στον Πολύγυρο αναδεικνύοντας άκρως ενδιαφέρουσες πτυχές σχετικές με την Εκπαιδευτική ταυτότητα της γενέτειράς του από την περίοδο της Οθωμανοκρατίας μέχρι σήμερα. Για την επιστημονική στήριξη του εξειδικευμένου θέματος προέβη σε διαχρονικές εξακτινώσεις με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Κεντρική του στόχευση ήταν η διαρκής και με πολλές διακυμάνσεις «περιπέτεια» της εκπαιδευτικής πορείας του Πολυγύρου μέσα από ποικίλες καταστάσεις. Η πλούσια βιβλιογραφική του ενημέρωση και η αντικειμενική αξιολόγηση των πηγών συνέτειναν στην εγκυρότητα των λεγομένων. Επώνυμοι και ανώνυμοι, αρχές, θεσμοί, Εκκλησία, κράτος, κατακτητές παρήλασαν στο οδοιπορικό του. Η όντως εντυπωσιακή σειρά βιβλίων του με εκπαιδευτικό περιεχόμενο του παρέχει το δικαίωμα του ειδήμονα και τον καθιστά ιεροφάντη μιας Επιστήμης που με προσήλωση και αγάπη υπηρέτησε ως εκπαιδευτικός επαληθεύοντας την άποψη του Κοραή ότι «Πολιτεία που δεν έχει σαν βάση της την παιδεία είναι οικοδομή πάνω στην άμμο». Τη λήξη της ομιλίας ακολούθησαν ερωτήματα που συνέγειραν το ακρο-

Τάκης Κοσμάς, Ηλέκτρα Παπαθανασίου.

Από το «Προξενιό» στην Αρναία. Περισσότερα στα Νέα του Ομίλου στη σελ. 54.

31

πολύγυρος ατήριο. Η γνωστή φιλόλογος κα Ηλ. Παπαθανασίου αναφέρθηκε από του βήματος σε κάποιες πτυχές της εκπαίδευσης στην Αρναία που συνέπιπταν με τις θέσεις του ομιλητή. ΟΙ “ΘΑΜΥΡΙΑΔΕΣ” ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ: Με εξαιρετικά σχόλια και το θερμό του χειροκρότημα αντάμειψε το κοινό τις «Θαμυριάδες», που, το μεσημέρι της Κυριακής 23 Απριλίου στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πολυγύρου, εκτέλεσε έργα των Orlando di Lasso, Francis Poulenc, John Rutter, Φίλιππου Τσαλαχούρη, Άλκη Μπαλτά, Χρήστου Σαμαρά, Μπάμπη Κανά, επεξεργασίες παραδοσιακών τραγουδιών καθώς και ποπ μελωδίες, υπό τη διεύθυνση της μαέστρου Μαρίας Παπαγεωργίου. Κατά τη διάρκεια της συναυλίας ο Δήμος Πολυγύρου, δια της προέδρου του Νομικού Προσώπου Ιφ. Κυριάκου, βράβευσε το φωνητικό σύνολο απονέμοντας στα κορίτσια τιμητική διάκριση για το χρυσό μετάλλιο που απέσπασαν στο 3ο Διεθνές Χορωδιακό Φεστιβάλ Ναύπλιο-Artiva. Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΧΟΡΩΔΙΑ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΛΑΜΑΡΙΑ Μάγεψε το κοινό η Βυζαντινή & Παραδοσιακή Χορωδία Πολυγύρου στην εκδήλωση-αφιέρωμα στον Ευγνώμονα Ληστή με μοιρολόια και ύμνους της Μεγάλης Εβδομάδος, που διοργάνωσε η Ιερά Μητρόπολη Νέας Κρήνης & Καλαμαριάς την Πέμπτη 6 Απριλίου, στο Προκόπειο Πολυδύναμο Εκκλησιαστικό Κέντρο. Όπως τόνισε η αφηγήτρια της βραδιάς, Μαρία Καραμπατάκη, «μέλημα των διοργανωτών ήταν να παρουσιάσουν το Θείο Δράμα μέσα από μοιρολόγια και λαϊκούς θρησκευτικούς ύμνους...». Τα μοιρολόια συνόδευσε με το πλαγίαυλό του (νάι) ο Ιωάννης Καλαιτζίδης. Στο κατανυκτικό δρώμενο το ρόλο του Ευγνώμονος Ληστού υποδύθηκε ο Μιλτιάδης Μαρέττας και το ρόλο του Προφήτου Ηλία ο Δήμος Ταυλαρίδης. Ευχαριστίες προς το Σεβ. Μητροπολίτη Νέας Κρήνης και Καλαμαριάς κ. Ιουστίνο, απηύθυνε εκ μέρους της Χορωδίας και των συντελεστών της εκδήλωσης, ο χοράρχης Βασίλειος Χάδος. ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΗ ΣΤΟΝ ΜΑΝΩΛΗ ΣΥΓΓΕΛΗ ήταν η εκδήλωση που οργάνωσε το Σάββατο 27 Μαΐου στο Δημοτικό Θέατρο ο Δήμος Πολυγύρου σε συνεργασία με το Σύλλογο Γονέων & Φίλων της Παιδικής Χορωδίας Πολυγύρου. Στην εκδήλωση συμμετείχαν τα σύνολα του Ωδείου Πολυγύρου: Βυζαντινή Χορωδία με χοράρχη τον Βασίλειο Χάδο, Παιδική Χορωδία υπό τη διεύθυνση της Κων/νας Σπυροπούλου, Θαμυριάδες και Μικτή Χορωδία υπό τη διεύθυνση της Μαρίας Παπαγεωργίου.

Η Βυζαντινή Χορωδία Πολυγύρου στην Καλαμαριά.

32

πολύγυρος Για το έργο του Μανώλη Σύγγελη μίλησαν ο δήμαρχος Πολυγύρου Αστέριος Ζωγράφος, η πρόεδρος του «Αριστοτέλη» Ιφιγένεια Κυριάκου, ο π. πρόεδρος του Ωδείου Στέλιος Σταύρου, ο οποίος διάβασε επιστολή του μαέστρου Σωτήρη Αλεβίζου και φυσικά ο άμεσος συνεργάτης του Μ. Σύγγελη στην Παιδική Χορωδία Πολυγύρου, Βασίλης Σπυρόπουλος, ο οποίος επί 33 συναπτά έτη συνεργάστηκε με τον αείμνηστο Μανώλη. Αναμνηστικές πλακέτες προσέφερε ο δήμαρχος Πολυγύρου και ο Β. Σπυρόπουλος στον εκπρόσωπο της οικογένειας Σύγγελη, Κωνσταντίνο, ο οποίος ευχαρίστησε τους διοργανωτές για την εκδήλωση μνήμης στον πατέρα του. ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ «ΔΕΝ ΠΛΗΡΩΝΩ, ΔΕΝ ΠΛΗΡΩΝΩ»: Η Θεατρική Ομάδα του Πολιτιστικού Συλλόγου Πολυγύρου, που φέτος συμπληρώνει 34 χρόνια συνεχούς παρουσίας στα πολιτιστικά δρώμενα της Χαλκιδικής, το Σάββατο 1 και την Κυριακή 2 Απριλίου στο Δημοτικό Θέατρο Πολυγύρου παρουσίασε τη διαχρονική κωμωδία του Ντάριο Φο. Σε σκηνοθεσία-σκηνογραφία της Ζαφειρίας Μουταφτσή και μουσική σύνθεση Θοδωρή Χατζηχρήστου οι ερασιτέχνες ηθοποιοί: Μαρία Αικατερινάρη, Στεργιάνα Βλάχου-Τσόπελα, Θανάσης Βορδός, Γιώργος Γκιούρας, Θανάσης Λαγάνης, Ζάφη Μουταφτσή, Κωνσταντίνος Σερεμέτης, Βασιλική Ταζαγκουλίδου, Έλενα Χαλβατζή και Θόδωρος Χρυσάφης απέδωσαν άριστα τους απαιτητικούς ρόλους τους. Τέλος ο κόσμος τίμησε την προσπάθεια των παιδιών με την παρουσία του και το χειροκρότημά του. Η ίδια παράσταση παίχτηκε και στη Νικήτη την Κυριακή 30 Απριλίου στο αμφιθέατρο του ΕΠΑΛ με μεγάλη επιτυχία, ενώ έχει ήδη προγραμματιστεί και για τις 29 Ιουλίου στο Ανοιχτό Θέατρο Πολυγύρου στα πλαίσια του καλοκαιρινού φεστιβάλ του Δήμου.

Από τη θεατρική παράσταση: «Δεν πληρώνω, δεν πληρώνω».

«ΣΥΛΛΑΒΕΤΕ ΤΗ ΓΑΤΑ»: Η 2η Θεατρική Σκηνή του Πολιτιστικού Συλλόγου Πολυγύρου «Οι τάλαντοι» (με έδρα τη Θεσσαλονίκη καθώς αποτελείται κυρίως από φοιτητές) παρουσίασε στο Δημοτικό Θέατρο Πολυγύρου, Σάββατο 8 & Κυριακή 9 Απριλίου την πρωτότυπη, ανατρεπτική κωμωδία της Αρετής Φαρδογιάννη «Συλλάβετε τη γάτα». Μία, κάπως ιδιόρρυθμη, συμμορία αποφασίζει να κάνει την τελειότερη ληστεία σε τράπεζα που έγινε ποτέ. Άραγε θα τα καταφέρουν; Αξίζει να αναφερθεί ότι το θεατρικό έργο «Συλλάβετε τη Γάτα» είναι η πρώτη δουλειά της Αρετής Φαρδογιάννη, όπως και η πρώτη της σκηνοθετική δουλειά, η οποία και στέφθηκε με μεγάλη επιτυχία.

Από τη θεατρική παράσταση «Συλλάβετε τη γάτα».

33

πολύγυρος Συντελεστές της παράστασης, ήσαν οι: Ζαφειρία Μουταφτσή (φωτισμοί), Μελίνα Νικολαΐδου (ήχος), Τάσος Κυριακού, Αρετή Φαρδογιάννη (μουσική επιμέλεια –χορογραφίες). Έπαιξαν με σειρά εμφάνισης οι: Αρετή Φαρδογιάννη,Τάσος Κυριακού, Παναγιώτης Γιαννακός, Χριστίνα Κουκιάλη, Ευθύμης Γιαννακός, Άννα Παντάλη, Ελένη Κουκιάλη, Ελένη Μπελογιάννη. Το ίδιο έργο παρουσιάστηκε στις 12 Μαΐου στο θέατρο Ναυάρχου Βότση στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης. ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΟ ΣΤΟΝ ΤΣΕΧΟΦ: Ο Θεατρικός Πολιτιστικός Όμιλος Ορμύλιας «Πολύτροπον» την Κυριακή 26 Μαρτίου στο κινηματοθέατρο «Αντιγόνη» της Ορμύλιας με αφορμή τα 10 χρόνια του Ομίλου παρουσίασε τα εξής τρία μονόπρακτα παρουσία πολυπληθούς κοινού από την Ορμύλια και τα πέριξ: 1) «Οι βλαβερές συνέπειες του καπνού» του Άντον Τσέχωφ με τον ηθοποιό του παλιού καλού ελληνικού κινηματογράφου Αλέξανδρου Ουδινότη, 2) «Το ξύπνημα» του Ντάριο Φο με την ερμηνεία της Τζένης Θεοδώρου, και 3) «Η μαμά φρικιό» του Ντάριο Φο και την ερμηνεία της Αλεξάνδρας Φωτιάδου. Για την σκηνοθετική επιμέλεια του Δημήτρη Κουτσούρη ακούσαμε τα καλύτερα από ειδικούς και μη και γι’ αυτό το λόγο θα επανέλθουμε στο επόμενο τεύχος.

«ΞΑΝΘΙΠΠΗ»: Το Κέντρο Πολιτισμού Περιφέρειας Κ. Μακεδονίας σε συνεργασία με την Περιφερειακή Ενότητα Χαλκιδικής, τη Δευτέρα 8 Μαΐου παρουσίασε στο Δημοτικό Θέατρο Πολυγύρου τη θεατρική παράσταση του Γ. Χριστοδούλου «Ξανθίππη» σε σκηνοθεσία Κ. Παπαϊωάννου ενώπιον πυκνού ακροατηρίου. Στο ρόλο της Ξανθίππης η γνωστή πρωταγωνίστρια Ματθίλδη Μαγγίρα, η οποία ενσάρκωσε το ρόλο, ακροβατώντας μεταξύ κωμωδίας, τραγωδίας, δράματος και επιθεώρησης. Ο ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ, το προηγούμενο διάστημα οργάνωσε ή συμμετείχε σε διάφορες ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις: Την Τετάρτη 26 Απριλίου συμμετείχε σε μία ξεχωριστή βραδιά στο Βελλίδειο συνεδριακό κέντρο, όπου παρουσιάστηκε το “ACTION IN GREECE”. Πρόκειται για μια σειρά ντοκιμαντέρ για την προβολή της Ελλάδας στο εξωτερικό, με στοιχεία που διαθέτει ο τόπος μας, όπως ιστορία, αρχαιολογία, σύγχρονη επιχειρηματικότητα, φιλοξενία, φυσικές ομορφιές κ.ά. Την Κυριακή 14 Μαΐου στην αίθουσα του Επιμελητηρίου οργάνωσαν

Μέλη του Συλλόγου Γυναικών Πολυγύρου με τη γνωστή ψυχολόγο Τένια Μακρή.

34

πολύγυρος την γιορτή της μητέρας, με κεντρική ομιλήτρια την γνωστή ψυχολόγο Τένια Μακρή, την οποία παρουσίασε στο πολυπληθές ακροατήριο ο δημοσιογράφος Σταύρος Πλουμιστός. Τέλος, την Κυριακή 28 Μαΐου φιλοξένησε στις «Έξι Βρύσες» το θέατρο Playback «Ηχώ», με μια αυτοσχεδιαστική διαδραστική παράσταση, κατά την οποία ο θίασος αναπαριστούσε ιστορίες και αφηγήσεις των θεατών. Η εκδήλωση παρουσίασε εξαιρετικό ενδιαφέρον, καθώς έγινε για πρώτη φορά στην πόλη μας και η αμηχανία των συμμετεχόντων ήταν εμφανής.

14η ΕΚΘΕΣΗ ΒΙΒΛΙΟΥ 3ου ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ Ταξιδέψαμε και φέτος συντροφιά με τα βιβλία μας (γράφει η Δήμητρα Χαριστού) Διαβάζοντας κάποτε σοφές ρήσεις για τα βιβλία, δυο συγκράτησα στο νου μου, τόσο ωραίες και ταιριαστές στην περίπτωσή μας. Η πρώτη είναι του Αργεντινού συγγραφέα Jorge Luis Borges που είπε: «Πάντα φανταζόμουν τον Παράδεισο σαν ένα είδος βιβλιοθήκης». Και μήπως άραγε δεν έμοιαζε με Παράδεισο ο καινούριος χώρος του γυμναστηρίου του σχολείου μας, έτσι όπως ήταν γεμάτος με πλήθος από βιβλία επί οχτώ ολόκληρες μέρες; Πάνω στους πάγκους και στα τραπέζια με τα πορτοκαλοπράσινα χρώματα εκατοντάδες βιβλία περίμεναν υπομονετικά την ώρα που οι μικροί αναγνώστες, γιατί κυρίως σ’ αυτούς απευθύνεται η έκθεση, θα τα έπαιρναν στα χέρια τους για να τα δουν, να τα μυρίσουν, να τα ξεφυλλίσουν και τέλος να τα αγοράσουν ώστε στο σπίτι τους να τα χαρούν με την ησυχία τους. Και στη λέξη χαρά περικλείω όλα τα οφέλη που έχει εκείνος που διαβάζει βιβλία. Η άλλη σοφή ρήση είναι του Γάλλου ποιητή Stefan Mallarmé: «Ο κόσμος είναι φτιαγμένος για να καταλήξει σ’ ένα ωραίο βιβλίο». Γιατί, τι άλλο από ωραίο βιβλίο είναι το «Ξυπόλυτοι ήρωες» που έστω κι αν μας στενοχωρεί μας μαθαίνει τη ζωή στην κατοχική Θεσσαλονίκη και τις διώξεις των Εβραίων; Ή το «Θα σε σώσω ό,τι κι αν γίνει» που διαπραγματεύεται το σύγχρονο και θλιβερό θέμα της παιδικής εμπορίας κι εκμετάλλευσης; Μήπως το «Να με αντέχεις» δεν είναι κομμάτι της καθημερινής μας ζωής; Μήπως ο Τάκης ο Τρεχάλας, η Σταυρούλα, η Αλέγρα, ο Ντιμίτρι, η Σόνια, η Αλίκη κι η Μαργαρίτα που είναι οι ήρωες των παραπάνω βιβλίων δε θα μπορούσαν να είναι κάποιοι από μας; Πήρε κομμάτια της ζωής και τα ’φτιαξε ωραία βιβλία η Αλεξάνδρα Μητσιάλη, η Κερκυραία συγγραφέας που ομόρφυνε με την παρουσία της τα εγκαίνια της έκθεσης το απόγευμα της Παρασκευής 12 Μαΐου, δίνο-

Από την παρουσία του Συλλόγου Γυναικών στο Βελλίδειο.

Η Αλεξάνδρα Μητσιάλη στην 14η Έκθεση Βιβλίου του 3ου Δημ. Σχολείου Πολυγύρου.

35

πολύγυρος ντας μας τη χαρά να γνωρίσουμε την ίδια, τον τρόπο σκέψης της όταν γράφει τα βιβλία της. Την δε Τρίτη 16 Μαΐου είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε τον νεαρό συγγραφέα Φώτη Γιάντσο, ο οποίος με το πρώτο του βιβλίο «Ο Ευκλείδης και το μυστικό στο υπόγειο», ξετρέλανε τους μικρούς του φίλους. Η 14η έκθεση βιβλίου που έγινε και πάλι στο σχολείο μας, κόντρα στην οικονομική κρίση και τις δυσκολίες των καιρών, από εμάς τους εκπαιδευτικούς του σχολείου μας και με την ευγενική συνδρομή του Συλλόγου Γονέων είχε την επιτυχία όλων των προηγούμενων και δίνει τη σκυτάλη στην επόμενη, την 15η. Με υγεία, ο καιρός περνάει γρήγορα!!! ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Το βιβλίο, «Προσωπογραφία Αγωνιστών του 1821 από τη Χαλκιδική και τη Θεσσαλονίκη», του Νίκου Παπαοικονόμου παρουσιάσθηκε το απόγευμα του Σαββάτου 13 Μαΐου στην Αταλάντη, όπου σύμφωνα με τον ιστορικό συγγραφέα από τα Δουμπιά, ολοκληρώθηκε η μακρόχρονη πορεία της έρευνάς του. «Η συνάντηση με τους απογόνους των αγωνιστών ήταν συγκινητική, η δε φιλοξενία των Αταλαντινών απερίγραπτη, …» μας είπε μεταξύ άλλων ο συγγραφέας του βιβλίου Νίκος Παπαοικονόμου. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στην κατάμεστη αίθουσα του Κωνσταντίνειου Πνευματικού Κέντρου και την χαιρέτισαν οι Νικ. Λιόλιος δήμαρχος Λοκρών, Γ. Βλαχάβας πρόεδρος της Αιαντείου Βιβλιοθήκης Αταλάντης και του Δημοτικού Συμβουλίου Λοκρών, Ανάργυρος Παπάζογλου πρόεδρος του Συλλόγου των εν Νέα Πέλλη Οικιστών Μακεδόνων «Ο Μέγας Αλέξανδρος» και Γ. Σουλινάρης πρόεδρος του Παγχαλκιδικικιώτικου Συλλόγου Αθηνών «Ο Αριστοτέλης» και στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε η αδελφοποίηση των Συλλόγων. Ακολούθως η Ελένη Τσάπαλη Διευθύντρια του Γυμνασίου Λιβανατών αναφέρθηκε στην «Εγκατάσταση και τις δυσκολίες συνύπαρξης των Οικιστών Μακεδόνων στη Νέα Πέλλη Αταλάντης» με τεκμηριωμένες πληροφορίες από τις διαθέσιμες πηγές. Η παρουσίαση του βιβλίου πραγματοποιήθηκε από τον Χρήστο Ρανταβέλλα, Πολιτικό Επιστήμονα, μέλος του Δ. Σ. του Παγχαλκιδικιώτικου Συλλόγου Αθηνών και τον συγγραφέα. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους εκπρόσωποι των Τοπικών Αρχών, Προϊστάμενοι Δημοσίων υπηρεσιών, μέλη Συλλόγων και πολλοί κάτοικοι της πόλης. Το βιβλίο παρουσιάστηκε και το Σάββατο 27 Μαΐου στον Παρθενώνα Χαλκιδικής από τον τοπικό Πολιτιστικό Σύλλογο, υπό τον τίτλο «Προσωπογραφίες Αγωνιστών του Παρθενώνα και της Σιθωνίας». Η εκδήλωση πλαισιώθηκε από ιστορικά τραγούδια και χορούς. Ιερομονάχου Αναστασίου, «Όρθρος Βαθύς», Ερμηνεία, Άγιον Όρος 2015. Το βιβλίο εξεδόθη εις ανάμνησιν της ιστορικής επισκέψεως του Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου κατά το σωτήριον έτος 2013 εις το ιερόν κελλίον του Τιμίου Προδρόμου, κτήτωρ του οποίου υπήρξεν ο μέγας ιστοριογράφος και διδάσκαλος της ζωγραφικής τέχνης ιερομόναχος Διονύσιος ο εκ Φουρνά των Αγράφων. Ο συγγραφέας και αγαπητός φίλος του «Π» περιγράφει με δυο γραμμές το τελευταίο πόνημά του: «Δεν προσπάθησα να κάνω ένα ανθολόγιο αλλά να ζωγραφίσω τα αμάραντα άνθη του Άθω, και να καταμάθω απ’ αυτά το πώς ο Πανάγαθος Πατήρ «αμφιέννυσιν αυτά», το πώς η φθορά τη ζωή νικάται…». Ο ιερομόναχος Αναστάσιος – κατά κόσμον Ανδρέας Τοπούζης – εγκαταβιώνει στο Ιερόν Κελλίον του Τιμίου Προδρόμου-Διονυσίου εκ Φουρνά στις Καρυές, όπου ζωγραφίζει, γράφει και καλλιεργεί τον κήπο του κελλίου. Για το συνολικό του έργο βλ. τ. 32/2006 του «Π». Γιώργου Λ. Οικονόμου, «Ένα με τη σκόνη», εκδόσεις Τύρφη, Θεσσαλονίκη Ιανουάριος 2017. Ποιήματα του Γ. Οικονόμου ο «Π» άρχισε να δημοσιεύει από το προηγούμενο τεύχος και θα εξακολουθήσει καθώς 36

Ο Νικ. Παπαοικονόμου κατά την παρουσίαση του βιβλίου του στην Αταλάντη.

πολύγυρος πρόκειται για ευαίσθητο άνθρωπο και ποιητή. Γεννήθηκε το 1960 στη Θεσσαλονίκη, όπου ζει και εργάζεται, είναι δε κατά το ήμισυ Πολυγυρινός καθώς μητέρα του είναι η δασκάλα Βασιλεία Τσίγκα. Εκδοτικές απόπειρες του ιδίου: Prova Generale 1984, Κόντρα 1988, Γιος δασκάλας 1988, Prima Vista 1989, Στρωμνίτσης 6 1991. Από τις εκδόσεις Μπιλιέτο, Flash Back 2010. Ο Γέρων Μάξιμος Ιβηρίτης (Νικολόπουλος) αγαπητός φίλος και συνεργάτης του «Π», συγγραφεύς αξιολογοτάτων εκδόσεων, μας γράφει από την Ιερά Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους: «…Αγαπητέ μοι αδελφέ κ. Ιωάννη, ομού μετά των ημετέρων ενθέρμων πασχαλίων ευχών, αποστέλλω συνημμένως προς βιβλιοπαρουσίασιν το κατωτέρω κείμενον, το οποίον αφορά δύο περισπούδαστα εκδοθέντα έργα του ελλογιμωτάτου Αναπληρωτού Καθηγητού της Εκκλησιαστικής Ιστορίας της Ανωτάτης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Θεσ/νίκης κ. Δημητρίου Παπάζη. Α΄. «Βάβδος. Ιστορική και Εκκλησιαστική μελέτη. Συμβολή στην ιστορία της Χαλκιδικής», εκδ. Κυριακίδη, Θεσ/νίκη 2016, σ.σ.471. Πρόκειται δι όνομα περιωνύμου χωρίου, το οποίον πολιτικώς ανήκει εις τον Δήμον Πολυγύρου και Εκκλησιαστικώς εις την Ιεράν Μητρόπολιν Κασσανδρείας. Η ανωτέρω μελέτη είναι πρωτότυπος και έχει γραφεί με όλους τους συγχρόνους επιστημονικούς κανόνας. Προβάλλει δε αύτη κατά τρόπον θαυμαστόν την τοπικήν Ιστορίαν και την Εκκλησιαστικήν ζωήν του ειρημένου χωρίου Βάβδου, πάλαι ποτέ κομωπόλεως. Η αξιόλογος αύτη συγγραφική εργασία εξετιμήθη αρκούντως υπό της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, ής ο συγγραφεύς τυγχάνει εταίρος, και εξεδόθη εν συνεργασία με τας εκδόσεις «Κυριακίδη». Προλογίζεται υπό του οικείου Μητροπολίτου Κασσανδρείας κ. Νικοδήμου και των δύο αξιοτίμων Προέδρων της Ε.Μ.Σ: κ. Νικολάου Μέρτζου (πρώην) και κ. Αθ. Καραθανάση (νυν). Αξίζουν πολλά συγχαρητήρια εις τον άξιον ιστορικόν ερευνητήν, συγγραφέα και παιδαγωγόν κ. Δ. Παπάζην δια το εμπεριστατωμένον τούτο έργον, το οποίον επραγματοποιήθη κατόπιν επισταμένης ερεύνης ελληνικών τε και ξένων αρχείων, και συμβάλλει τα μέγιστα καθώς προελέχθη εις την ιστορίαν της Χαλκιδικής, ειδικότερον την Εκκλησιαστικήν. Β΄. «Διονύσιος Μητροπολίτης Λαρίσης “Φιλόσοφος” ή “Σκυλόσοφος” (1541 (;)-1611)», εκδ. Ι.Μ. Λαρίσης και Τυρνάβου, 2016, σ.σ. 494. Ο ευπατρίδης ούτος Επίσκοπος του θρόνου της Λαρίσης υπήρξεν ενθουσιώδης πατριώτης, τολμηρός, αποφασιστικός και αγωνιστής της ελευθερίας του Γένους. Ήτο ανήρ εξαιρέτου μορφώσεως και παιδείας, λίαν γνωστός εις την νεωτέραν ελληνικήν ιστορίαν και ολιγώτερον εις την Εκκλησιαστικήν. Εγένετο πρωταγωνιστής δύο απελευθερωτικών εξεγέρσεων κατά την περίοδον της πρωίμου Τουρκοκρατίας: εις τα Τρίκαλα το 1600 και εις τα Ιωάννινα το 1611. Η συστηματική μελέτη του κ. Δ. Παπάζη της ουχί τυχούσης ταύτης εθνικής φυσιογνωμίας, του οποίου τα κινήματα απήχησαν εις ολόκληρον την Ευρώπην, όπως και το συγκινητικόν αυτού Μαρτύριον, αναδεικνύονται και προβάλλονται κατά τον αρμόζοντα συγγραφικόν τρόπον. Είναι όντως έν περισπούδαστον έργον, το οποίον προστίθεται εις την ημετέραν Εθνικήν Ιστορίαν και βεβαίως την Εκκλησιαστικήν. Επί πλέον, η πολύτιμος αύτη διατριβή συμβάλλει εις την ορθήν κατανόησιν και την αντικειμενικήν ερμηνείαν του λόγου και του τρόπου των δράσεων των λογίων κύκλων του Γένους, κυρίως κατά τους μετά την άλωσιν της ΚΠόλεως χαλεπούς καιρούς των δύο πρώτων αιώνων, όπως ευστόχως κατακλείει τον Πρόλογον της εκδόσεως, μετά τον οικείον Μητροπολίτην Λαρίσης κ. Ιγνάτιον, ο Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Βλάσιος Φειδάς. Αμφότερα τα μοναδικά ταύτα έργα εμπλουτίζονται με σπανίαν βιβλιογραφίαν, ευρετήριον, σημειώσεις-παραπομπάς, ανέκδοτα έγγραφα και σπάνιον φωτογραφικόν υλικόν. Συγχαίρομεν εκ νέου τον πολυτάλαντον ιστορικόν Εκκλησιαστικόν συγγραφέα κ. Δ. Παπάζην και του ευχόμεθα τα κρείττονα παρά Θεού και δι άλλα τοιαύτα περιφανή έργα».

37

πολύγυρος Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως) Η στήλη «Η σελίδα της ποίησης (λόγια της ψυχής στο φως)», είναι περιοδική και περιλαμβάνει ποιήματα επιλεγμένα με ευθύνη της σύνταξης του περιοδικού. Σ’ αυτό το τεύχος φιλοξενούμε ποιήματα των: Γιώργου Οικονόμου, Μαρίας Τζίκα, Γιάννη Χ. Καραμίχου, Νίκου Αντ. Βασιλάκη, Χρήστου Αλβανού και Παύλου Εμμανουήλ. Μονοθέσιο Δημοτικό Σχολείο Καλυβών Ένα σπίτι κουβαλάω μέσα μου με βασιλικούς και λεύκες αυλή μεγάλη κι ένα σκάμμα με άμμο δυο χώροι όλοι κι όλοι η κουζίνα και το υπνοδωμάτιο μεγάλο τραπέζι με το ραδιόφωνο πάντα ανοιχτό στη γκαζιέρα τηγανίζουμε σπαράκια το κρεβατάκι του μικρού έχει κάγκελα προστασίας ανεβαίνει πάνω τους σα να ιππεύει άγρια άλογα ο παππούς στην καρέκλα ξαποσταίνει ο πατέρας ανεβασμένος στην κομπίνα μετράει το στάρι κολλητά η αίθουσα διδασκαλίας του εξαταξίου μονοθέσιου δημοτικού σχολείου Καλυβών η κυρία Βασιλεία αγαπάει τα παιδιά τα παιδιά αγαπούν την κυρία Βασιλεία οι γονείς τους στέλνουν δώρο στη δασκάλα ζυμωτό ψωμί κι αυγά ημέρας δύο βήματα ο Άγιος Μόδεστος ο μπαρμπα-Δημητρός πουλάει τα πιο ωραία γλυκά κι ο μπαρμπα-Μήτσος με τη σούστα του μας κατεβάζει στη θάλασσα τα καλοκαίρια Ένα σπίτι κουβαλάω μέσα μου κι όλους τους ανθρώπους του χωριού που αντάμωσα μαζί τους.

Γιώργος Οικονόμου

Μνήμες ασωμάτων στιγμών Μνήμη αθώα των αφίλητων λόγων του, σε παραδίδω στο άτρητο κελί της σκέψης του, στο αδάκρυτο «ύστερα» των δακρύων μου, στην αγίνωτη ώρα του πόθου. Μνήμη μυθική της εικόνας, ας μπορώ να σε σέρνω σε μια εναλλακτική αφή των χεριών που με ψάχνουν, στην ευθεία τροπή του εμπράγματου έρωτα, στον λυμένο του λαβύρινθο που στρώνεται πλάτωμα εμπρός μας, στο ελεύθερο άπειρο με ρόδα για πλανήτες, να γεμίζουν την κώμη της καρδιάς μας με ελπίδα, 38

με ισχύ μιας υπόσχεσης που δεν εδόθη ποτέ κι είναι αυτή από μόνη της τώρα ζωή. Μνήμη ασώματη εκείνου, σε αποθέτω στο αναγνώσιμο μέλλον του κι έχω ήδη αναβάλει τον θάνατο μιας αγάπης απτής, του ιδρώτα.

Μαρία Τζίκα

Μάνα Ασκητής του στοχασμού και της σιωπής έκτιζε με το ένδυμα του μύστη τον έσω λόγο μιας μακρόχρονης ωρίμανσης. Μια-μια γκρέμιζε τις ετικέτες και έστηνε το αλφαβητάρι από την αρχή. Και είπε τη ζωή μυστήριο και το πουλί έρωτα. Τον άνθρωπο ταξίδι και το «μη μου άπτου» αιδημοσύνη. Το τραγούδι προσευχή και την ψυχή φυγή πτερόεσσα. Το δέντρο ανάσα και τη θάλασσα περιπέτεια. Τον ήλιο του Θεού μάτι και την αγάπη φωτιά. Μα, σαν τη λέξη Μάνα πήγε να πειράξει, μια ζεστή αγκαλιά τον κατάπιε.

Γιάννης Χ. Καραμίχος

Ο τζίτζικας Όλο το καλοκαίρι ο τζίτζικας τραγουδάει: γλυκιά που ‘ναι η ζωή ζωή, ζωή, ζωή, ζωή! Το ηλιοβασίλεμα Μαζί βλέπαμε το ηλιοβασίλεμα μονάχος τώρα ακουμπάω στο μπαλκόνι. Έφυγες Έφυγες κι έμεινα μισοφέγγαρο στον ουρανό.

πολύγυρος Ο γκιώνης Όλη νύχτα έσκουζε γλυκά ο γκιώνης δεν κοιμήθηκα καθόλου σκεπτόμουνα εσένα. Ο κόσμος Ο κόσμος είναι μια αγκαλιά αν βγάλεις τα χέρια σου απ’ τις τσέπες. Στο χωριό Μείναμε λίγοι στο χωριό κι ένας να λείψει η θλίψη μεγάλη. Πανσέληνος Ήρθες και βγήκε το φεγγάρι έφυγες κι έμεινα μισοφέγγαρο στον ουρανό. Το θυμάρι Όσο άνυδρη και φτωχή είναι η γη τόσο πιο πολύ μυρίζει το θυμάρι. Στο Άγιο Όρος Ο μοναχός στο Άγιο Όρος δεν είναι μοναχός. είναι μαζί του ο Θεός. Τα αγριολούλουδα Τα πιο όμορφα λουλούδια ανθίζουν στην ερημιά με το φως του ήλιου και το δάκρυ του Θεού.

Νίκος Αντ. Βασιλάκης

Εξουσίας δρώμενα Εξουσίας δρώμενα, στον ιστό της κοινωνίας Εξουσίας διαπλοκή, με πολύχρωμη συνταγή για προπέτασμα. Εξουσίας βαρύ φορτίο, στην πλάτη των βαστάζων Δοσμένη δύναμη στους αδύναμους για να σκεπάσουν τη γύμνια τους . Ερωτικό αγκάλιασμα στις καρέκλες Ονειρική φαντασίωση ροδαλών οπισθίων.

Επωμίδες πολλών αστέρων στους ανεύρωτους ώμους Εξουσίας καμώματα για να υπενθυμίσουν την ύπαρξή τους Εξουσίας πάθη για να ξεγελάσουν τη μέθη τους Εξουσίας λάθη για να προκαλέσουν την τύχη μας. Γυμνοί Βασιλιάδες της ντυμένης κουρέλια ζωής μας Ξεγάνωτοι τενεκέδες της αυταρέσκειας Οσφυοκάμπτες της ευκαιρίας Αρνητές της καταγωγής τους Ο κανόνας αναδεικνύει τις εξαιρέσεις Φωτεινά παραδείγματα στο νεφέλωμα της αναισθησίας. Εξουσία Την καταγγέλουμε γιατί δεν την έχουμε Την μισούμε γιατί μας αγνοεί. Την πολιορκούμε αν μας χαμογελάει. Την επαινούμε αν μας φροντίζει

Χρήστος Αλβανός

Τα παιδιά της καταιγίδας Λυπάμαι τα μικρά παιδιά των Σέρβων του Κοσσόβου το βλέμμα τους αβέβαιο πικρό τα μάτια τους θλιμμένα τα πρόσωπά τους βλοσυρά αγέλαστα και φοβισμένα. Αντί να πάνε στα σχολειά να παίζουνε με βόλους οι μεγάλοι της γης «ειρηνιστές» βόμβες τα ρίχνουνε θανατικές και πύραυλους και όλμους. Λυπάμαι τα μικρά παιδιά που χάνουν τους γονείς τους που χάνουν την πατρίδα τους φίλους και συγγενείς τους. Τα βλέπω προσφυγόπουλα και καίγεται η καρδιά μου αθώα αγνά παιδόπουλα πονούν τα σωθικά μου. Δακρύζω όταν τα κοιτώ στα κάρα στοιβαγμένα χωρίς ψωμί, ρούχα, φαγητό στο κρύο ξεπαγιασμένα. Οι μάνες τα σφίγγουν αγκαλιά μ’ αγάπη τα ζεσταίνουν λόγια τα λένε τρυφερά τον πόνο τους γλυκαίνουν. Λυπάμαι τα μικρά παιδιά της καταιγίδας του πολέμου πόνος φωλιάζει στην καρδιά φρίκη, κατάρα, συμφορά, ολούθε σίδηρο φωτιά… Αλήθεια! Γιατί Θεέ μου!...

Παύλος Εμμανουήλ 39

πολύγυρος Είδα στου ίνουρου1 μ’. Μι ‘νείριψι2

Γιάννης Τσίκουλας Ομοτ. Καθηγητής Παιδιατρικής Α.Π.Θ.

Είναι από τις πιο τρυφερές, από τις πιο γλυκές, από τις πιο ακριβές αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας, η θεια η Τρυγώνα, η οικογένειά της και το κουκλίστικο σπιτάκι της με την αυλίτσα του. Νιώθω τέτοια ζεστασιά, τέτοια θαλπωρή, όταν έρχονται στο νου μου! Έρχονται σαν χάδι, σαν ζεστή αγκαλιά και τις ξαναζώ με όλο μου το είναι. Η θεια η Τρυγώνα είχε το σπιτάκι της στην ίδια γειτονιά και πολύ κοντά στο δικό μου. Εκεί ζούσε με τον άντρα της, τον μπάρμπα Κίτσιο και τη μοναχοθυγατέρα τους, τη Μαρίγια. Μπαίνοντας στη μικρή αυλίτσα του σπιτιού, μια πανδαισία από χρώματα και αρώματα σε απογείωνε. Παντού γλάστρες με λουλούδια και μυριστικά, παντού φυτά και δεντράκια και στη μέση της αυλίτσας μια ασκαμνιά (μουριά), που μας γλύκαινε με τις λαχταριστές της μπαμπούσκες της (μούρα), τις οποίες γενναιόδωρα τις πρόσφερε σε μας τα παιδιά η θεια η Τρυγώνα. Άστραφτε, μοσχοβολούσε, μεθούσε τις αισθήσεις μας η μικρή αυλίτσα. Στη μια άκρη της μικρής αυλίτσας υπήρχε ένας μικρός στάβλος για τις δυο-τρεις αγελάδες του μπάρμπα-Κίτσιου, τις οποίες έβοσκε όλη μέρα στα λειβάδια ο ίδιος. Τις κανάκευε και τις μιλούσε συνέχεια ονομάζοντές τες όλες… μαρκέλες (έλα μαρκέλα μ’, στάσου μαρκέλαμ’ κλπ). Δεν είχα προβληματιστεί γιατί τις ονόμαζε έτσι γι’ αυτό δεν τον είχα ρωτήσει ποτέ για την προέλευση του ονόματος αυτού. Τώρα που προβληματίζομαι είναι βέβαια αργά για να ρωτήσω! Στην άλλη άκρη της αυλίτσας ήταν το σπιτάκι της οικογένειας. Ανέβαινες δυο- τρία ασβεστωμένα σκαλοπάτια και ανοίγοντας την εξώθυρα βρισκόσουν σ’ ένα μικροσκοπικό τετράγωνο χώρο, σ’ ένα χωλ όπως θα λέγαμε σήμερα. Στα δεξιά αυτού του χωλ ήταν η πόρτα της καθημερινής κάμαρης και δεξιά η καλή, λεγόμενη, κάμαρη! Στη συνέχεια του μικρού χωλ ήταν η, ας πούμε, κουζινίτσα του σπιτιού, χωρίς να παρεμβάλλεται πόρτα. Στο κέντρο της κουζινίτσας κάτω από ένα μικρό παράθυρο ήταν ο νεροχύτης με το νιφτήρι3. Δεξιά του νεροχύτη υπήρχε στον τοίχο μια πιατοθήκη και ένα φανάρι4 και αριστερά πάνω σε έναν πάγκο υπήρχε μια φουφού5. Αυτός ήταν όλος ο εξοπλισμός της, ας πούμε κουζινίτσας, της «άπορτης» της συνεχόμενης με το χωλ. Στο δεξί μέρος του μικρού χωλ βρισκόταν, όπως είπα, η καθημερινή καμαρούλα συμμαζεμένη πάντα και πεντακάθαρη. Δυο-τρία σκαμνάκια μπροστά στο τζάκι, μια διπλή καριόλα6 από τη μια μεριά του τζακιού για

«Το δρομάκι όπου συνάντησε η θεια-Τριγώνα τον μπάρμπα-Γιάννη» (δεξιά το σπίτι του, στο βάθος το Γυμνάσιο, Πολύγυρος 1942).

Το Γυμνάσιο Πολυγύρου.

40

πολύγυρος το ζευγάρι και ένα ντιβάνι από την άλλη μεριά για την Μαρίγια. Την επίπλωση συμπλήρωνε μια τεράστια μπάντα7 με ελάφια στον τοίχο που ακουμπούσε η καριόλα, την οποία δεν χόρταινα να βλέπω και στη συνέχεια της καριόλας, η ρουχοθέση8. Στο αριστερό μέρος του μικρού χωλ βρισκόταν η καλή κάμαρη. Αυτή την άνοιγαν μόνο στις γιορτές, που δέχονταν επισκέψεις. Η κάμαρη αυτή ήταν ένας θαυμαστός κόσμος για μένα, ήταν το άκρον άωτον της πολυτέλειας για τα στερημένα από στολίδια μάτια μου εκείνης της εποχής, που ήταν συνηθισμένα να περιβάλλονται μόνο από τα απαραίτητα αντικείμενα της καθημερινής χρήσης χωρίς το εξεζητημένο και το «περιττό», που τόσο το είχε ανάγκη η ψυχή μου. Στο βάθος αυτής της κάμαρης υπήρχε μια ντουλάπα καρυδένια με μεγάλο καθρέφτη και δίπλα ένας μικρός καρυδένιος μπουφές. (Τα καρυδένια έπιπλα ήταν η επιτομή της πολυτέλειας στον τομέα της επίπλωσης της εποχής εκείνης)! Πιο πέρα ήταν ένας καναπές με κεντημένα μαξιλάρια και από πάνω η απαραίτητη μπάντα με θέμα κι αυτή με ελάφια. Και τέλος ο μαγικός κόσμος του καρυδένιου επίσης τραπεζιού, που βρισκόταν στο κέντρο της κάμαρης και γύρω του τέσσερις καρέκλες. Αυτές δεν θυμάμαι να τις χαρακτήριζαν καρυδένιες. Καθ’ όσον η εκτίμηση αν ένα έπιπλο ήταν καρυδένιο δεν ήταν δική μου. Άκουγα όμως όσους είχαν τέτοια έπιπλα να λένε με καμάρι «Αυτό είναι καρυδένιο»! Είπαμε η επιτομή της πολυτέλειας τω καιρώ εκείνω! Στο κέντρο λοιπόν του καρυδένιου τραπεζιού υπήρχε ένα ανθοδοχείο με ένα μεγάλο μπουκέτο με αμάραντα και αποξηραμένα λουλούδια, που με ταξίδευαν αλλού, όταν τα έβλεπα. Γύρω από το ανθοδοχείο υπήρχαν τρία-τέσσερα μπιμπελό, σπάνιο πράγμα για εκείνα τα χρόνια (σκυλάκια, ανθρωπάκια κλπ) καθώς και μερικά μεγάλα κοχύλια κι αυτά είδος πολυτελείας για τον Πολύγυρο της εποχής εκείνης. Το αποκορύφωμα του μαγικού κόσμου του τραπεζιού ήταν ένα μάτσο με φωτογραφίες της οικογένειας καθώς και καρτ-ποστάλ δεμένα με μια όμορφη κορδέλα, όπως συνηθιζόταν τότε να φυλάγουν οι οικογένειες τις φωτογραφίες τους και τα καρτ ποστάλ τους, τα οποία αντάλλασαν πολύ συχνά κατά τις γιορτές με συγγενείς και φίλους. Λάτρευα από τότε τις φωτογραφίες και τις καρτποστάλ και κάθε φορά που πήγαινα στο σπίτι της θειας Τρυγώνας την παρακαλούσα να με αφήσει να τις δω. Είχε, για την εποχή εκείνη, πολλές φωτογραφίες και καρτ-ποστάλ η θεια η Τρυγώνα, τις οποίες έβλεπα και ξανάβλεπα αχόρταγα με τις ώρες, κάνοντας ταξίδια μοναδικά με τη φαντασία μου στον κόσμο τους. Ήταν μια απογείωση. Εδώ πρέπει να σημειώσω ότι η καλή κάμαρη εκείνο τον καιρό ήταν αντικείμενο ιδιαίτερης φροντίδας στα σπίτια, που είχαν «κορίτσι της παντρειάς» όπως ήταν η

Πάρκο Γυμνασίου: Ελένη Λάνη, Μαρία Τσίκουλα, Βάσω Χριστίδου.

Γενική άποψη του Πολυγύρου περί τα 1950.

41

πολύγυρος Μαρίγια, για να υποδέχονται και να κάνουν καλή εντύπωση στους υποψήφιους γαμπρούς και τους μελλοντικούς συμπέθερους. Ζούσαν λοιπόν στο όμορφο αυτό σπιτάκι ήσυχα και ειρηνικά, ασχολούμενοι η θειά Τρυγώνα με το νοικοκυριό της, ο μπάρμπα-Κίτσιος με τις αγελάδες του τις μαρκέλλες και η αγαπημένη τους η Μαρίγια με τη ραφτική της. Η Μαρίγια ήταν 15-20 χρόνια μεγαλύτερή μου. Ήταν φίλη των αγαπημένων μου θειάδων Μαριγούλας και Τασούλας, αδελφών του πατέρα μου. Η Μαρίγια «έπαιρνε τα γράμματα» και οι γονείς της ήθελαν να την σπουδάσουν «κυρία». (Κυρίες εκείνα τα χρόνια ονόμαζαν τις δασκάλες. Τις άλλες γυναίκες τις ονόμαζαν αναλόγως θειές, θείτσες, μανιές, μάκες και βέβαια όλες τις προσφωνούσαν «μαρή»!) Έτσι η Μαρίγια όταν τελείωσε το Δημοτικό άρχισε να διαβάζει για να δώσει εξετάσεις για το Γυμνάσιο. Οι φιλενάδες της όμως μεταξύ των οποίων και οι θείες μου, που δεν θα πήγαιναν οι ίδιες στο Γυμνάσιο πήγαιναν έξω από το σπίτι της και της φώναζαν: «Τι θέλ’(ι)ς, μαρή, να πας στου Γυμνάσιου; Δε ξερ’ς ότι όσις παέν’ στου Γυμνάσιου οι καθηγητές τσ’ βάζ’ν χέρ’; Θα σι βάν’ κι σένα χέρ’που θα πάει καπνός!» Η δύστυχη η Μαρίγια μετά από έναν ανηλεή βομβαρδισμό προειδοποιήσεων από τις φιλενάδες της περί «του χεριού των καθηγητών», που επρόκειτο να υποστεί αν πήγαινε στο Γυμνάσιο, αποφάσισε να μην δώσει εξετάσεις και έτσι δεν πραγματοποιήθηκε το όνειρο των δικών της να γίνει «κυρία», αλλά έγινε μια απλή μοδίστρα. Κράτησε όμως τη θέση της και το μέτωπό της έμεινε καθαρό! Κανένας καθηγητής ποτέ δε θα μπορούσε να πει ότι «έβανι τ’ Μαρίγια χέρ’»! Η θειά η Τρυγώνα ήταν άγια γυναίκα. Από το στόμα της έσταζε μέλι. Για όλους είχε να πει μια καλή κουβέντα. Βαθειά θρησκευόμενη την έβλεπα συχνά να θυμιατίζει το σπίτι της, την αυλίτσα της και το στάβλο με τις μαρκέλλες, τις αγελάδες του μπάρμπα Κίτσιου. Κάποιες φορές την έβλεπα εκεί που περπατούσε στον δρόμο να σταυροκοπιέται και να σιγοψιθυρίζει. Όταν πήγαινα στο σπίτι της πάντα με σταύρωνε, δηλαδή μου έκανε με το χέρι της το σημείο του σταυρού στο μέτωπό μου. Μιλούσε συχνά για το Θεό, την Παναγία, τον Χριστό και τους αγίους. Ζούσε σε έναν δικό της θρησκευτικό κόσμο. Την άκουγα σχεδόν κάθε μέρα, όταν μιλούσε με τη μάνα μου να της λέει σχεδόν πάντα τα ίδια μόλις την έβλεπε «ιψέ του βράδ’ είδα στού ίνουρου μ’, μι’ νείριψι η Αη Γιώρ’ς (ή κάποιος άλλος άγιος)». Τη ‘νείρευε λοιπόν κάποιος άγιος και της υποδείκνυε, όπως έλεγε, τι να κάνει ή τι να λέει. Κάποιες άλλες φορές τη συμβούλευε ακόμα και τι φαγητό να μαγειρέψει εκείνη την ημέρα! Η θειά η Τρυγώνα πάντα βέβαια έλεγε ότι δεν είχε εύκολο ύπνο. Πάντα λαγοκοιμόταν. Και όπως φαίνεται μεταξύ ελαφρού ύπνου και εγρήγορσης και εν μέσω ονειροφαντασιών ερχόταν στο ινορό της κάποιος άγιος και τη ‘νείρευε. Εγώ είχα στενή και ζεστή επικοινωνία με το σπίτι της θειάς Τρυγώνας αφ’ ενός λόγω της πολύ κοντινής απόστασης με το δικό μου, κυρίως όμως γιατί με καλόπιαναν και μου καλομιλούσαν τόσο η ίδια όσο και η Μαρίγια και βέβαια για να βλέπω όσα θαυμαστά είχε η καλή κάμαρή τους και να τρώω μπαμπούσκες από την ασκαμνιά τους. Συχνά με έστελναν για θελήματα, ψώνια από την αγορά, που πάντα τα εκτελούσα με προθυμία αφ’ ενός γιατί τις αγαπούσα, κυρίως όμως γιατί πάντα με αντάμειβαν για τον κόπο μου δίνοντας μου κάποια ψιλά από τα ρέστα «για να παρ’ς κουφέτα» όπως μου έλεγαν. Κουφέτα οι παλιοκαιρίσιοι ονόμαζαν τις καραμέλες! Περνούσε έτσι ήσυχη και ειρηνική η ζωή της θειάς Τρυγώνας, του μπάρμπα Κίτσιου και της Μαρίγιας, ώσπου ένα συμβάν την αναστάτωσε. Ένα πρωί, χαράματα ακούσαμε να χτυπάει η πόρτα του σπιτιού μας. Άνοιξε η μάνα μου και είδαμε να μπαίνει μέσα η θειά η Τρυγώνα αναστατωμένη και γεμάτη έξαψη και να λέει «Αχ τι ήταν αυτό, τι ήταν αυτό, καλή μ’, που μι ‘νείριψι η Αϊγιώρ’ς αυτήν(ι) τ’νύχτα. Τι να κάμου, τι να κάμου 42

«...ο μπάρμπα-Κίτσιος με τις αγελάδες του, τις μαρκέλες...».

πολύγυρος τώρα;» Η μάνα μου συνηθισμένη να ακούει τα «ίνουρα» της θειάς Τρυγώνας της είπε: «Έλα πε μι, τι σι νείριψι πάλι, θειά Τρυγώνα η Αϊγιώρ’ς». Φθάνοντας στο ζενίθ της έξαψης η θειά η Τρυγώνα απάντησε: «Να, καλή μ’, μι νείριψι να πάου να πω του μπάρμπα του Γιάνν’(ι) του πιθιρόσ’ να τουν φκιάσ’(ι) τουν Αϊγιώρ’ ένα ικκλισούδ’ ιδώ στ’ γειτονιά μας για να σχωριθούν τα πιθαμένα τ’. Αυτό μι νείριψι. Κι τι να κάμου ιγώ τώρα, καλή μ’. Πώς να πάω κι να τον πω, που είνι βάρβαρους κι τουν σκιάζουμι. Καμάδα’μ τι ήταν αυτό, τι ήταν αυτό που έπαθα». Εδώ πρέπει να σημειώσω ότι τη θειά την Τρυγώνα κατά διαστήματα τι «’νείρευε» κάποιος Άγιος να δίνει συμβουλές και οδηγίες και σε άλλους ανθρώπους εκτός από τον εαυτό της. Μέχρι τότε δεν είχε αντιμετωπίσει κάποιο πρόβλημα. Με την περίπτωση όμως του μπαρμπα-Γιάννη τα βρήκε σκούρα γιατί «ήταν βάρβαρος και τον σκιάζονταν»! Πώς θα του έλεγε την εντολή του Αιγιώργη. Την έπιασε πανικός. Ο μπάρμπα Γιάννης, ο οποίος ήταν πατρικός παππούς μου και έμενε στο διπλανό σπίτι από το δικό μας και πολύ κοντά στο σπίτι της θειάς Τρυγώνας ήταν άνθρωπος απλός, τίμιος και εργατικός, αλλά ήταν πολύ σοβαρός, λιγομίλητος και καμιά φορά απότομος στη συμπεριφορά του και προξενούσε σεβασμό μέχρι και φόβο σε αυτούς που συνδιαλεγόταν μαζί του. Έτσι εξηγείται η αναστάτωση της θειάς Τρυγώνας, όταν επιφορτίσθηκε από τον Αϊ Γιώργη να του πει «να καμ’ένα εκκλησούδ’ για να σχωρεθούν τα πεθαμένα τ’»! Πώς να του το’λεγε; Πώς να έβρισκε το θάρρος; Έπρεπε όμως. Ήταν παραγγελία του Αγίου. Υπήρξα αυτόπτης μάρτυς όλου του μαρτυρίου της θειάς Τρυγώνας μέχρι να του το πει καθώς και της τελικής σκηνής που του το είπε, την οποία δεν θα ξεχάσω ποτέ. Ο παππούς μου κάθε μεσημέρι γυρνώντας από τη δουλειά του περνούσε ακριβώς μπροστά από το σπίτι της θειάς Τρυγώνας πριν πάει στο δικό του. Το ίδιο, λοιπόν, μεσημέρι μετά «του ίνουρου» η θειά Τρυγώνα είχε στήσει καρτέρι και μόλις ο παππούς μου βρέθηκε έξω από την πόρτα της πήγε κοντά του και του είπε με τρεμάμενη φωνή «καλημέρα μπάρμπα Γιάνν’(ι)» Χωρίς να γυρίσει να την κοιτάξει μουρμούρισε «κάτι σαν καλημέρα» μέσα στο στόμα του και συνέχισε το δρόμο του. Η θειά η Τρυγώνα δεν μπόρεσε να του πει τίποτα περισσότερο. Την άλλη μέρα το μεσημέρι επαναλήφθηκε πανομοιότυπη η ίδια σκηνή χωρίς αποτέλεσμα. Τέλος το μεσημέρι της τρίτης μέρας πάλι στημένη στην πόρτα της η θειά η Τρυγώνα μόλις είδε τον παππού μου να πλησιάζει ετοιμάστηκε να του πει την καλημέρα της ελπίζοντας, αυτή τη φορά να βρει το θάρρος να του πει τι

Στο προαύλιο του Γυμνασίου.

43

πολύγυρος «την ‘νείρεψε η Αϊγιωρ’ς». Πριν προλάβει όμως να ανοίξει το στόμα της, ο παππούς μου της έριξε ένα βλοσυρότατο βλέμμα λέγοντας της συγχρόνως: «εεε αυτήν(ι) τη δ’λειά θάχουμι κάθι μι’σ(ι)μερ’; Θα στέκισι στού δόχ’(ι)9 να μι λες καλημέρα. Δεν έχ’(ι)ς να καμ’ς καμιά δ’λειά μέσ’του σπίτι σ’;». Πάγωσε η δύστυχη η θειά η Τρυγώνα, συγκέντρωσε όμως όλες τις δυνάμεις της και με φωνή που μόλις έβγαινε απ΄ το στόμα της του είπε: «Να θέλου να σι πώ κάτ’, μπάρμπα Γιάνν’(ι)» «Πέ μι τι θέλ’(ι)ς να τιλιώνουμι» της απάντησε ενώ το βλέμμα του έγινε βλοσυρότερο. «Να, μπάρμπα Γιάνν’(ι), ιπροπψέ του βράδ’ μι ‘νείρεψι η Αϊγιώρ’ς κι μι είπι να σι πω να τουν φκιάεις ίνα εκκλησούδ’ ιδώ σντ’γειτουνιά για να σχωριθούν τα πιθαμένα σ’». Κεραυνός έπεσε στο κεφάλι του μπαρμπά Γιάννη. Άστραψε και βρόντηξε και ο ίδιος. «Τι λες μαρή λουλουπαρμέν’(ι), που θα κάμνου ιγώ ό,τ’ σι ‘νειρέβ’ ισένα τ’φανταμέν’(ι). ‘Αϊ σιχτίρ απού δώ. Άμα θέλ’(ι) η Αϊγιωρ’ς να του κάμου εκκλησούδ’ να έρτ’να ‘νειρέψ’ ιμένα όχ’(ι) ισένα ντ’βουρλή». Της έριξε ένα τελευταίο φονικό βλέμμα, της είπε ένα τελευταίο «άϊσιχτίρ» και αφρίζοντας συνέχισε το δρόμο του. Μισολιπόθυμη, αξιοθρήνητη, ελεεινή η θεια η Τρυγώνα σύρθηκε μέχρι το σπίτι μας για να βρει παρηγοριά στη μάνα μου. Εγώ, που ήμουν στην αυλή και είχα παρακολουθήσει όλη τη σκηνή, όπως και τις σκηνές των προηγούμενων ημερών, την ακολούθησα μέσα στο σπίτι όπου την άκουσα να λέει ανάμεσα σε λυγμούς: «Αχ τι έπαθα. Αχ τι ήταν αυτό που έπαθα». Συνέχισε να θρηνεί πολλή ώρα. Κάποια στιγμή επιτέλους σταμάτησε. Σκούπισε τα δάκρυά της και είπε με αποφασιστική φωνή: «Όμως καλά να πάθου. Καλά να μι γέν’(ι). Τι δ’λειά είχα να λέου κάθι μέρα ό,τ’ μι ‘νείριβι. Απού δω κι σιαπέρα ό,τ’ μι νειρεβ’ν οι άγιοι δε θα τα λέου πουθινά κι ας μη σχουρέσ’ν οι άγιοι. Τα ίνουρα που βλέπου θα τα φλάου μόνι για τι μένα. Θα ίνι μόνι θ’κάμ’τα ίνουρα μ’». Επίλογος Πολύ αργότερα συνειδητοποίησα κι εγώ ότι αυτό που αποφάσισε η θειά Τρυγώνα, να μην λέει δηλαδή στο εξής τα όνειρά της, ήταν μια μεγάλη αλήθεια, που η θεια η Τρυγώνα την συνειδητοποιούσε εκείνη τη στιγμή. Όντως δεν πρέπει να λέμε σε άλλους τα όνειρα, που βλέπουμε στον ύπνο μας, αλλά ούτε να τους ζαλίζουμε και με τα όνειρα που κάνουμε στο ξύπνιο μας. Όλα τα όνειρα μας είναι «για τι μας» είναι «θ’κά μας» όνειρα, όπως επιτέλους το κατάλαβε και η θεια η Τρυγώνα. Όταν διηγούμαστε στους άλλους τα όνειρά μας, το λιγότερο είναι να μας βαρεθούν και βέβαια να αδιαφορήσουν, το περισσότερο είναι να μας σιχτιρίσουν όπως σιχτίρισε ο μπάρμπα Γιάννης τη γλυκιά μου τη θεια την Τρυγώνα, την αλησμόνητη!

Υποσημειώσεις:

1. Ίνουρου: όνειρο 2. Μι ‘νείριψι: ονειρεύτηκα 3. Νιφτήρι: μεταλλικό δοχείο κρεμασμένο πάνω από το νεροχύτη για αποθήκευση νερού, το οποίο χρησιμοποιούσαν για νίψιμο, πλύσιμο πιάτων κλπ ανοίγοντας μια κάνουλα, που βρισκόταν στο κάτω μέρος του.

4. Φανάρι: κινητό ντουλάπι κρεμασμένο στον τοίχο, του οποίου τα τοιχώματα ήταν από σίτες για να μπαίνει ο αέρας όχι όμως οι μύγες. Εχρησιμοποιείτο για τη φύλαξη φαγητών και τροφίμων.

5. Φουφού: κινητή μεταλλική κατασκευή, που τη χρησιμοποιούσαν για μαγείρεμα. Λειτουργούσε με κάρβουνα, τα οποία για να τα διατηρήσουν αναμμένα τα φυσούσαν συχνά εξ’ου και η ονομασία.

6. Καριόλα: κρεβάτι με κάγκελα στις δύο άκρες.

7. Μπάντα: υφαντό ή κεντημένο ύφασμα για στόλισμα του τοίχου και προστασία από την υγρασία.

8. Ρουχοθέση: μπαούλο ή πάγκος, όπου τοποθετούνταν κατά τη διάρκεια της ημέρας, επιμελώς διπλωμένα, τα κλινοσκεπάσματα καλυμένα με ένα καλό υφαντό σεντόνι για να χρησιμοποιηθούν ξανά τη νύχτα.

9. Δοχ’(ι): καρτέρι.

44

Ο μπάρμπα-Γιάννης Τσίκουλας.

πολύγυρος Το Μετεωρολογικό Δελτίο του παππού μου

Μαρία Μπουλάκη – Λυπηρίδη

Ο ήλιος του ανοιξιάτικου απογεύματος έχει μελώσει το τοπίο και το παρέδωσε στα μάτια μου χρυσό, σαν εξωπραγματικό. Στο βάθος, τα Βαβδινά ραχόνια λουσμένα στο φώς είναι σαν Κάστρο που χωρίζει «το απ’ εδώ κι απ’ εκεί» Ο γλυκός ήχος του σήμαντρου του εσπερινού κλείνει την ημέρα θυμυτική των ονείρων ώρα, όπου «ο κανδηλαναύτης» νεωκόρος της εκκλησίας μας «ο Δημοσθένης» ένας ταλαίπωρος άνθρωπος χτυπούσε τότε ρυθμικά το σήμαντρο τάκα –τάκα – τάκα κι εγώ, μιμούμενη τα άλλα παιδιά που κορόιδευαν τα ρυθμικά χτυπήματα έλεγα, «Δημοστένη – τένη –τένη…». Τότε η γιαγιά μου, στο άκουσμα, τρέχοντας έβγαινε στο μπαλκόνι να με μαλώσει «γιατί δεν ήταν σωστό να κοροϊδεύω τον άνθρωπο και … το σήμαντρο της εκκλησίας. Εγώ, ξέροντας πως έχω άδικο, αμέσως σώπαινα και για να την μαλακώσω άρχιζα την απαγγελία.

«Ο παππούς μου», (Άγγελος Μπαντές).

Γιατί μας φεύγεις ήλιε μου / και σήμερα ξανά; Τι πας να κάνεις εκεί πέρα / πίσω απ’ τα βουνά; Τότε η γιαγιά κάλμαρε και χαιρόνταν που έμαθα ποιήματα. Έπαιρνε το σκαμνάκι και κάθονταν ν’ ακούσει. Η φαρδιά της η φούστα «ο αλατζιάς» φούσκωνε γύρω απ’ το σκαμνί και έμοιαζε με κλώσα που φούσκωνε και σκέπαζε τα κλωσόπουλα, τα εγγόνια της. Η γαλήνη που απλώνεται γύρω μου, σπρώχνει και ανοίγει την πόρτα της καρδιάς μου και ξεχύνονται οι αναμνήσεις μου. Και όταν οι μνήμες αναδεύονται, προκαλούν πόνο. Αχ αυτό το μαγικό ξανά! Ο ίσκιος κάθε μέλους της οικογένειας μου προβάλλει μέσα από το σπίτι και παρακολουθεί, ‘όπως τότε, με το δικό του τρόπο και τη δική του σκέψη, την ώρα αυτή του δειλινού που ο ήλιος δρασκέλιζε τη ράχη του βουνού και το εκκλησάκι του Βαβδινού Αη -Λιά φάνταζε «σαν μεγάλη ασπροβόλα πέτρα» που κάποιο χέρι την άφησε εκεί ολομόναχη. Σκέπτομαι τους συλλογισμούς του πατέρα μου, όταν βλέποντας την εικόνα αυτή προσπαθούσε να διαπεράσει με την σκέψη του «το ραχόνι», να βρεθεί πίσω από αυτό, να ξαναβρεί το πατρικό του σπίτι, τα χάδια της μητέρας του, τους παιδικούς του φίλους, τα πανηγύρια του Αη-Λιά. «Ας χαμήλωναν τα βουνά» να ξαναβρεθεί στο χωρίο του το «Βάβδο» που ήταν παιδί όταν τον άφησε κι έφυγε «για να βρει την τύχη του», όπως κάνουν και σήμερα τα παιδιά. Η τύχη του ήταν εδώ στον Πολύγυρο, όπου απ’ το μπαλκόνι του σπιτιού του, αλάργευαν οι σκέψεις του, μαζί με τη ζήση του, που ύστερα από πολλά χρόνια, αχνόσβυνε συντροφιά με την αλλοτινή ζωή, που τη λέγαν νιότη. Τέτοια ώρα, γυρνούσε και ο παππούς απ΄τα χωράφια. Φωνακλάς, σκληρός και χαρούμενος. Η γιαγιά έτρεχε να τον ξαλαφρώσει. Να πάρει τον άδειο «τρουβά» και όταν τον σήκωνε βαρύ μας φώναζε. «Πλαλήτει σας ίφιρι η παππούς αγκόρνιτσα, πάρτει τουν τρουβά» Εμείς όλο χαρά, τ’ απλώναμε στο ταψί και είχαμε ωραία φθινοπωρινά φρούτα, άγρια αχλάδια. Κι ο παπούς έλεγε «Πουλλά αγκόρνιτσα έχ’ φέτου, θα έχουμι βαρύ χ’μώνα κι βαλάνια (βαλανίδια) πολλά, να σ’ μάσουμι τα ξύλα, ρίζις πουρναρίσιες ίφιρα, σήμιρα ξιπατουσάμι, ένα κοματ’ βούτυρου του χώμα», Καλά απ’ τ’ αυτό θα σύ βάνου να φάς απόψι. Του έλεγε η γιαγιά. Μετά, ‘εβαζε «τουν τρουβά μι τ’ βρώμ’ στον γαδούρ’ να φάει» και ανέβαινε στο σπίτι. Πρώτα «νίβονταν», έπλενε το πρόσωπο και τα χέρια, ούτε λόγος για μπάνιο, δεν υπήρχε. Άλλαζε τα ιδρωμένα ρούχα, ύστερα, ανάλογα με την 45

πολύγυρος εποχή, κάθονταν στο μπαλκόνι και περίμενε, έναν καφέ και ένα ρακί, που τα ρουφούσε με τέτοια ευχαρίστηση που ακούγονταν η φωνή του «Αμάν ίχκας» (επιφώνημα ευχαρίστησης) . Σιγά σιγά απλώνονταν το γκρίζο της νύχτας, τα πουλιά συνόδευαν την πούλια στο κρεβάτι της, η γόνδολα του φεγγαριού αρμένιζε στον ουρανό κι ο παππούς, έχοντας στραμμένα πάντα τα μάτια προς τον ουρανό, να μαντέψει τις καιρικές συνθήκες που τον ενδιέφεραν για τις αγροτικές εργασίες, μελετούσε τη θέση του και έλεγε «Όρθιου του φιγγαρ’ δίπλα η τσιουμπάν’ς» καλοκαιρία και ο τσομπάνης μπορεί να πλαγιάσει» «δίπλα του φεγγάρ’ όρθιους η τσιουμπάν’ς» κακοκαιρία , ο τσομπάνης πρέπει να είναι άγρυπνος να προσέχει το κοπάδι. Όταν το φεγγάρι ήταν νέο, έλεγε, «νιό φιγγάρ’ νιό παλ’κάρι, γιρούς μας βρήκες, γιρούς να μας αφίκ’ς».

- Κανονικά όταν τα λές αυτά πρέπει να «κρατάς χρυσό για σιγουριά» του έλεγε η γιαγιά.

- Πού να τουν βρώ; να κρατώ τα σίδηρα απ’ του μπαλκόν’».

1963: Μαρίκα Γαλιλαίου, Χάιδω Μπουλάκη.

Η Ε.Μ.Υ του παππού μου, ήταν τα σημάδια που έπαιρνε από τα ζώα, τα δένδρα, τα πουλιά, τον ουρανό. «Κοκ’νου του ηλιοβασίλεμα;» αέρα θα ‘εχουμε «Χαμ’λα πιτούν τα χιλιδόνια» βροχή. Τα πρόβατα λαίμαργα τρών’ τα χορτάρια, η γάτα λούζιτει κατά τα’ ανατουλή, λαλούν τα πιτνάρια» βροχή. Το χειμώνα, όταν τα πουλιά κατά κοπάδια, κράζοντας, κατέβαιναν από τα βουνά για τον κάμπο, ο παππούς έλεγε.

- Θα χιουνείς, τα γκαραβέλια, οι φάσεις, τ’ αγριοπιρίστηρα, μαύρισαν τουν ουρανό, αλοίμουνου σ’ ικνοί που δεν πρόλαβαν να μας’ν του βιός τ’ς, εχν’ ακόμα ιλές αμάζουχτις, τα πλιά είνι καλνοί ιργάτις. Στη χαλαζόπτωση, έβγαζαν έξω το κόκκινο αυγό του Πάσχα που κρατούσαν στο εικονοστάσι, ή έβγαζαν έξω την πυροστιά και τη γύριζαν ανάποδα , για να σταματήσει η χαλαζόπτωση. Και το θαύμα γινόταν, σταματούσε, ή με τις αλχημείες ή γιατί η χαλαζόπτωση κρατάει λίγο. Τα πουλιά και τα ζώα τους έδιναν πλούσια σύμβολα για να προφυλαχτούν, καλοί ή κακοί οιωνοί. Η κουκουβάγια, μοιρολογήτρα. Ο σκύλος που ωρύεται προαναγγέλλει κακό για τον αφέντη. Αυτά και τόσα άλλα, ήταν τα παραμύθια που ήξερε η γιαγιά μου, που τα άκουγα με ανοιχτό στόμα και ρωτούσα, γιατί; και μου τα εξηγούσε «με το πλούμισμα της Πολυγυρινής ντοπιολαλιάς» εκείνα τα αξέχαστα δειλινά, που κρατώντας με στην αγκαλιά τους και παρακολουθώντας το μεγάλωμα μου και των αδελφών μου, αυτή η χαρά αποκοίμιζε την κούραση τους και τους καη-

«Το βασίλεμα του ήλιου κόκκινο σαν φλόγα καθεμιά του σταφυλιού χρυσοβάφει ρόγα». Νίκη Δούκα, Ιωάννης Γεροχρήστος, Ευθυμία Γεροχρήστου.

46

πολύγυρος μούς τους κι εγώ τους αντάμειβα με τα ποιηματάκια που μάθαινα στο σχολείο και τους έλεγα όπως: Το βασίλεμα του ήλιου / κόκκινο σα φλόγα καθεμιά του σταφυλιού / χρυσοβάφει ρόγα. Ακούγοντας αυτό ο παπούς έλεγε «Άντι Μαργούδα, φτάσει ένα σταφύλ’ να φάμι». Μια μεγάλη κληματαριά σκέπαζε όλο το μπαλκόνι μας. Όλες αυτές τις ώρες «η μάμα» απουσίαζε, είχε δικές τις ασχολίες, που άρχιζαν «από το χτύπημα του εσπερινού» και ύστερα. Τάϊζε τις κότες και τις έκλεινε στο κοτέτσι. Άρμεγε την κατσίκα. Πότιζε τα λουλούδια και όποια άλλα ζώα είχαμε στην αυλή. Όλα αυτά ήταν μέρος της καθημερινότητάς της. Ύστερα ερχόταν επάνω και τακτοποιούσε τον καθ’ ένα, ανάλογα.

- Άϊντε στου κιβάτ΄αύριο δε θα σ’κώνισι.

- Τι, μωρέ, μάμα! μι τ’ς κότις θα κ’μηθώ; ας καθίσου λίγου ακόμα.

1966: Λέλα Παπαϊωάννου, Θωμαή Μπουλάκη.

Η απάντηση. Είπα, «του σταυρός κι στου κριβάτ’». Ο χρόνος διαβαίνει. Οι συνθήκες αλλάζουν. Του ήλιου το βασίλεμα και της ζωής, αντάμα είναι. Ήλθε και η ώρα της «μάμας» να ξεκουραστεί καθισμένη στο μπαλκόνι. Ν’ αγναντεύει «τη χρυσή μονοκονδυλιά του ήλιου στα Βαβδινά ραχώνια» και να λέει «Διέ, μαρί, κι αυτός η γιατρός για τα μάτια, γιατί μ’ έδουσι γυαλιά; ιγώ βλέπου τουν Άη-Λιά τον Βαβδινό, τι άλλου ήθελι να κ’τάζου; Να εξακολουθεί να βλέπει να μπαλώνει και να πλέκει όμως δεν έβλεπε κι αυτό πολύ την ενοχλούσε. δεν ήταν απ’ τους ανθρώπους που αποδέχονταν τον κύκλο της ζωής. Και δεν ήταν τα λευκά μαλλιά της και οι ρυτίδες που τη χάρισαν την φώτιση. Ήταν πάντα μια έξυπνη γυναίκα. Όλοι τους πλέον «λυχναράκια που τους σώθηκε το λάδι και έσβησαν». Οι δείκτες του ρολογιού τρέχουν. τίκ – τάκ. Γνωρίζω τους χτύπους που ομοιάζουν με της καρδιάς μου, όταν κλείνω την παλιά αυλόπορτα και αφήνω μόνη μια μοσχοβολιστή βυσσινή γαρυφαλλιά που έμεινε στην αυλή. Και φεύγω μόνη; Κανένας άνθρωπος δεν είναι μόνος του. Είναι πάντα μαζί με τους ανθρώπους που η ζωή του έφερε κοντά του. Για να τους προσεγγίσει όμως χρειάζονται μακρινά ταξίδια του νού. Γι’ απόψε, σαν στοχαστικός διαβάτης, κρατώ το βλέμμα μου καρφωμένο στα σημεία τ’ ουρανού και σκέπτομαι πόσο γρήγορα περνούν οι 10ετίες. Κι εμείς ερχόμαστε και περνούμε.

«Στο μπαλκόνι του σπιτιού μου». Θωμαή Μπουλάκη, Ελευθερία και Ευτυχία Αυγουστιδου, Μαρία Μπουλάκη, Πάτρα Μάντη.

47

πολύγυρος «Εσκλεκοειδίτ’» και άλλοι Πολυγυρινοί γλωσσοδέτες!

Ελένη Δημητριάδου τ. Σχολική Σύμβουλος Μαθηματικών

Στην οικογένειά μου συναντήθηκαν δύο πολιτισμοί: από την πλευρά του πατέρα μου ο μικρασιατικός των προσφύγων και από την πλευρά της πολυγυρινής μητέρας μου, της Δήμητρας Μανέ, αυτός των γηγενών Ελλήνων, και φυσικά μαζί τους και τα αντίστοιχα γλωσσικά ιδιώματα. Οι πρόσφυγες παππούδες μου, εγκατεστημένοι στην Κάτω Τούμπα της Θεσσαλονίκης, όταν δεν μιλούσαν μεταξύ τους τούρκικα – συνήθως για να μην τους καταλαβαίνουμε οι υπόλοιποι – χρησιμοποιούσαν τα ελληνικά, διανθισμένα όμως με έντονα στοιχεία αρχαΐζουσας καθαρεύουσας. Από το άλλο μέρος, στην πατρίδα της μητέρας μου μιλούσαν «χωριάτικα», πολυγυρινά. Αυτά τα πολυγυρινά ήταν πολύ ιδιόμορφα και πολύ δύσκολο να τα μιλήσεις, αν δεν τα είχες συνηθίσει από μωρό. Φαίνεται όμως ότι και το αντίστροφο ήταν μάλλον εξίσου δύσκολο, να μιλάς δηλαδή «καθαρευουσιάνικα» («σαλον’(ι)κιά» όπως τα έλεγαν οι Πολυγυρινοί), ενώ έχεις γεννηθεί και μεγαλώσει στον Πολύγυρο. Η καημένη η μαμά πρέπει να δυσκολεύτηκε αρκετά να συνηθίσει να μιλάει, όπως οι Θεσσαλονικείς, και ομολογώ ότι καμιά φορά της ξέφευγε και κανένα πολυγυρινό, με αποτέλεσμα να δέχεται τα τρυφερά πειράγματα όλης της οικογένειας. Και θα πρέπει να ένιωθε μεγάλη ανακούφιση, όταν μπορούσε να μιλήσει με τους συγγενείς της στα πολυγυρινά, εντελώς απενοχοποιημένη. Αυτή η νοσταλγία για το γλωσσικό ιδίωμα της πατρίδας τους πρέπει να ήταν κοινή σε όλους όσοι ζούσαν μακριά της. «Έλα μαρή Δήμητρα να πούμε κανένα πουλυγυρ’νό», θυμάμαι να την προτρέπει η θεία Τασούλα η «Τσικουλίνα», αδελφή του θείου Τζώρτζη του Τσίκουλα, που εδώ και πολλά χρόνια ζούσε στη Θεσσαλονίκη. Ο πατέρας μου από το άλλο μέρος, αν και έζησε στον Πολύγυρο για ένα μεγάλο διάστημα, έμεινε αλώβητος από τη διάλεκτο αυτή. Το ίδιο και η αδελφή μου παρόλο που έζησε εκεί τα πρώτα 7 χρόνια της, και τέλος κι εγώ, που αν και γεννήθηκα στον Πολύγυρο, έφυγα από εκεί σε νηπιακή ηλικία. Αντίθετα η μητέρα μου μόλις έφτανε στην πατρίδα της, με εξαιρετική άνεση άρχιζε τα πολυγυρινά στις συζητήσεις με τους συγγενείς της, ενώ την ίδια στιγμή απευθυνόταν σε μας με τα «σαλον’(ι)κιά» της. Πολύ τη θαύμαζα τη μαμά μου γι’ αυτή της την ικανότητα, γιατί παρόλο που μου φαινόταν παράξενα και γραφικά τα πολυγυρινά, ένιωθα και λίγο μειονεκτικά που δεν μπορούσα να τα μιλήσω, αν και κατέβαλα φιλότιμες προσπάθειες! Βέβαια κι εγώ σε επαρχία – στη Βέροια – μεγάλωσα, όπου υπηρετούσε ο πατέρας μου ως γεωπόνος. Αλλά τα παιδιά των συναδέλφων και οι συμμαθητές μου μιλούσαν τα ελληνικά του αναγνωστικού μας και φυσικά για πολυγυρινά ούτε λόγος, άσε που τα περισσότερα δεν ήξεραν κατά πού πέφτει ο Πολύγυρος. Μεγάλη προσβολή θεωρούσα αυτή τους την άγνοια! Έτσι, με το που πατούσαμε το πόδι μας στον Πολύγυρο, μαζί με τις αγκαλιές των συγγενών μας, ένας νέος γλωσσικός κόσμος ανοιγόταν μπροστά μου, και εγώ βιαζόμουν γρήγορα-γρήγορα να προσαρμοστώ πασχίζοντας να τον αποκωδικοποιήσω. Εδώ τα πράγματα ήταν εντελώς διαφορετικά: κανόνες γραμματικής και ορθογραφίας πήγαιναν περίπατο, με σύμφωνα, φωνήεντα, άρθρα και καταλήξεις να παθαίνουν μετάλλαξη! Τα φωνήεντα αφού έκαναν ένα τρελό χορό, κάτι σαν το παιγνίδι με τις μαγικές καρέκλες, άλλαζαν θέση, χωρίς να υπακούουν σε ιδιαίτερους κανόνες, τουλάχιστον, έτσι μου φαινόταν τότε. Το «ε» ή «αι» μετατρεπόταν σε «ι»: «παιδί» σε «πιδί», «φάγαμε» σε «φάγαμι». Άλλοτε το «ου» μεταμφιεζόταν σε «α», ή το «ω» σε «ου» κάνοντας άνω-κάτω τις κατα48

21-7-1957. Πάρκο Πολυγύρου. Με τη μητέρα και την αδερφή μου, τη θεία Χρυσάνθη και τους γιους της Γιάννη και Τάκη, τη θεία Ζαφείρω με την κόρη της Δάφνη.

πολύγυρος λήξεις των ρημάτων: «ήμαν», «θα πάου». Το άρθρο «το» γινόταν «του» παραχωρώντας έτσι τη θέση του από την ονομαστική πτώση στη γενική: «του πιδί». Αυτό όμως που μου φαινόταν εξοργιστικά παράξενο, ήταν η μετατροπή του αρσενικού άρθρου σε θηλυκό. Άκου να αποκαλούν τον ξάδελφό μου τον Τάκη, δυο μέτρα παλικάρι, «η Τάκης»! Αλλά και οι καταλήξεις των υποκοριστικών άλλαζαν ως δια μαγείας. Τα υποκοριστικά σε –ούλα μετατρεπόταν σε –ούδα: «Η πατατούδα κι η ντοματούδα» θυμάμαι τον θείο Τζώρτζη να αποκαλεί τρυφερά τις εξαδέλφες μου Τασούλα και Μαρία αντίστοιχα, (καθόσον η μία ήταν ξανθιά σαν «πατατούδα» και η άλλη είχε κατακόκκινα μαγουλάκια σαν «ντοματούδα»). Ενώ τα σε –άκι μετατρεπόταν σε –ούδ’(ι): «πιδούδ’(ι)», «ντινικούδ’(ι)» («τενεκεδάκι», αυτό το έχω συνδέσει με το λάδι). Ενίοτε μάλιστα συνοδευόταν από ένα σύμφωνο κατά προτίμηση το μι: «πιδούδ’(ι) μ’», «κουρτσούδι μ’». Σε πολλές περιπτώσεις τα φωνήεντα πήγαιναν περίπατο και παραχωρούσαν τη θέση τους σε διασκεδαστικούς γλωσσοδέτες! «στ’ς Μαρίας!» «στουν Πατιλ’(ι)δά!» (στον Πατιλιδά ή Πατελιδά), «σκ’(ι)λιά» (σκυλιά), «σκληκοειδίτ’». «Ποιες εγχειρίσεις έχετε κάνει;», ρώτησε τη θεία μου τη Χρυσάνθη τη Τσικουλίνα ένας καθηγητής Πανεπιστημίου, στο ιατρείο του οποίου την είχε συνοδέψει ο φοιτητής Ιατρικής γιός της Γιάννης. Κι εκείνη, σταυρώνοντας τα χέρια στο στήθος της και παίρνοντας φόρα εκστόμισε με στόμφο: «Εσκλεκοειδίτ’ γιατρέ!», νομίζοντας ότι το έλεγε εξευγενισμένα και αφήνοντας σύξυλο και καταρεζιλεμένο το έρμο το βλαστάρι της, που μάταια προσπαθούσε να την εκπαιδεύσει στα στοιχειώδη «σαλον’(ι) κιά»! Και βέβαια και τα σύμφωνα δεν έμεναν αλώβητα, κάθε άλλο! «Θ» στη θέση του «δ» και «γ» αντί «β»: «θ’κός μας», «Του γλέπου! Νάτουιά!». Παρεμπιπτόντως, αυτό το «-ιά» πολύ με διασκέδαζε! Μια άλλη διασκεδαστική αλλαγή ήταν αυτό που πάθαινε το γράμμα δέλτα, δηλαδή να προφέρεται «ντ»: Ντέας αντί για Δέας, Ντίμος αντί για Δήμος. Όταν μεγάλωσα λίγο και άρχισα να μαθαίνω αγγλικά, πολύ μου άρεσε αυτό, έμοιαζε πολύ «βρετανικό»! Δεν ήταν μόνο η ταλαιπωρία που πάθαιναν τα γράμματα. Ήταν και λέξεις και φράσεις που άλλαζαν νόημα ή ήταν εντελώς καινούργιες. «Πού είναι ο θείος;», ρώτησα μια φορά, όταν ήμουν πολύ μικρή τη θεία Γιαννούλα. «Δεν είναι εδώ, είναι σιακάτ’.» μου απάντησε φυσικότατα. «Σιακάτ’»; Τι είναι πάλι τούτο; Μην είναι κρυμμένος κάτω στο υπόγειο; Παρακάτω; Πιο κάτω; Κατηφόρισε; Φαίνεται την έβλεπα με βλέμμα γεμάτο απορία μη τολμώντας να ζητήσω διευκρινίσεις, γιατί από ότι θυμάμαι αμυδρά, συμπλήρωσε χαμογελώντας: «Στις ελιές». Και τότε φωτίστηκαν όλα μέσα μου! «Σιακάτ’» σημαίνει «στα κτήματα - στις ελιές - στις καλύ-

«Στου σόμπουρου...».

4-5-1958: Τα αδέρφια Μανέ με τις οικογένειές τους στο Γυμνάσιο.

49

πολύγυρος βες»! Αργότερα άκουγα και άλλους παρεμφερείς τοπικούς προσδιορισμούς: «σιαπάν’» , «σιαπέρα», «σιαδώθε», «σιακείθε», που όμως ήταν πιο εύκολο πια να τους αποκωδικοποιήσω. Μάλιστα το «σιαπέρα» είχε και μια ιδιαίτερη έννοια, σήμαινε την αγορά, τον κεντρικό δρόμο για όσους έμεναν πιο μακριά από το κέντρο: «Τι νέα από σιαπέρα;», έλεγε η θεία μου η Χρυσάνθη που το σπίτι της ήταν λίγο πιο μακριά από την αγορά. Η «θεία Χρυσάνθη» όμως στον Πολύγυρο άλλαζε τόνο και γινόταν «η θειά η Χρυσάνθη». Πράγμα παράξενο, όμως, η λέξη «θειά» δεν είχε πάντα να κάνει με συγγενείς, αλλά ήταν και κάτι σαν το θηλυκό του «μπάρμπας». Όταν η μητέρα μου έλεγε «η θειά η Τρανταφυλλ(ι)ά», εννοούσε μάλλον: η «γιαγιά», η «κυρία» ή η «κυρά» Τριανταφυλλιά. Αυτή η προσφώνηση μου έδινε μια μικρή αίσθηση της οικειότητας που αισθανόταν οι άνθρωποι μεταξύ τους εκείνα τα χρόνια στον Πολύγυρο. «Βγαίναμε στο σόμπορο ή σόμπουρου», έλεγε η μαμά μου, αναπολώντας τα χρόνια της νιότης της. Αυτή η λέξη που έμοιαζε με «σόμπα» ή «μπόμπα», αποκτούσε άλλη βαρύτητα, συνδεόταν στο κεφαλάκι μου με κάτι πολύ θερμό κι εκρηκτικό, και μήπως στην πραγματικότητα δεν ήταν έτσι; Αφού οι βραδινές συναντήσεις των γυναικών της γειτονιάς για κουβεντούλα μπορεί να είχαν όλα αυτά τα χαρακτηριστικά. Εκείνη την εποχή, στα τέλη της δεκαετίας του ’50, είχε κυκλοφορήσει ένα παιδικό βιβλίο που με στιχάκια προσπαθούσε να πείσει τα παιδιά να τρώνε όλο το φαγητό τους. Μιλούσε για δύο κοριτσάκια, τη ροδαλή και αφράτη Λόλα και τη χλωμή και αποστεωμένη Κοραλίτσα, για την οποία: Κλαπατσίμπαλα βροντάνε κατεβαίνουν πιατικά μάχη κάνουν στην κουζίνα ο μπαμπάς και η μαμά για να φάει η Κοραλίτσα πέντε κουταλιές σουπίτσα. Σφίγγει δόντια, χείλη κλείνει κι αν μασά δεν καταπίνει. Δέκα ώρες την κρατά τη βουκιά την κάθε μιά. Αχ! Κατάπιε την παιδί μου, και μαράζωσε η ψυχή μου! Δες τε όμως και τη Λόλα που τα τρώει πρόθυμη όλα! Τι κοπέλα ζηλευτή ροδοκόκκινη, γερή. Όλη μέρα τραγουδά τρέχει, παίζει και γελά. Δες τες και τις δυό μαζί τη χοντρή και τη λιγνή. Έχουν ίδια ηλικία κι όμως μοιάζει η Κοραλία δέκα χρόνια πιο μικρή κατσιασμένη σα γατί. Αυτό το ποίημα μας είχε στοιχειώσει οικογενειακώς, διότι ταυτίζαμε τη Λόλα με μένα που ήμουνα πιο στρουμπουλή και την Κοραλίτσα με την αδύνατη και ιδιαίτερα λιγόφαγη αδελφή μου. Πού να ξέρουμε ότι σε λίγα χρόνια τα πρότυπα περί ομορφιάς και υγείας θα άλλαζαν άρδην! Τέλος πάντων, σαν να μην έφταναν αυτά, είχαμε και μια συγγενή μας που όταν έβλεπε τις εικόνες του βιβλίου στο σπίτι του εξαδέλφου μου του Γιάννη του Τσίκουλα - που από μικρός ήταν βιβλιοφάγος – έλεγε με καμάρι συγκρίνοντας την αδύνατη αδελφή μου με την ευτραφή κόρη της: «Αυτήν’(ι) η Κουραλίτσα είνι σαν του κατσιασμένου τ’ αντιρακουλ’(ι), μένου τ’ς Δήμητρας, ινώ το θ’κό μ’ του κουρ’τσούδ’ είνι χουντρό κι ρουδουκοκ’(ι)νου σαν αυτήν’(ι) τ’ Λόλα!». Αλλά και φράσεις ολόκληρες υπήρχαν που σήμαιναν άλλα πράγματα: «Γιατρέ, πες μας την αλήθεια! Θα βλέπει μέχρι το βράδυ τα ραδίκια 50

«Τι νέα απού σιαπέρα» έλεγε η θεία μου η Χρυσάνθη.

πολύγυρος ανάποδα, όπως το λέμε εμείς στον Πολύγυρο;», ρώτησε κάποτε ένα γιατρό όταν ήρθε να μας επισκεφτεί στη Λαμία, όπου μέναμε τότε, ο θείος Γιάννης ανησυχώντας για την υγεία μιας θείας μου, και μάλλον τον άφησε εμβρόντητο! Εγώ τουλάχιστον έμεινα, γιατί τέτοιο ιατρικό όρο δεν είχα ματακούσει, αλλά επειδή ήμουν αρκετά μεγάλη πια, κατάλαβα γρήγορα τη μεταφορά της φράσης: ο καημένος ο θείος προσπαθούσε να εμψυχώσει τη θεία μάλλον, παρά φοβόταν μήπως τη χάσουμε! «Μμμμ! Ανθίζ’(ι) και λουλουδίζ’(ι)» έλεγε η θεία Ζαφείρω για μια άλλη θεία μας ελαφρά φιλάσθενη, που εγώ το εκλάμβανα ως «Μάλλον της αρέσει να χαϊδεύεται και κάνει την άρρωστη». Όταν η θεία Λούλα έλεγε «Δε λουλάθκαμι!» στις κόρες της, σήμαινε ότι έκοβε με το μαχαίρι κάθε πιθανότητα να πραγματοποιηθεί κάποια επιθυμία τους, που δεν την εύρισκε καθόλου του γούστου της. Κάτι αντίστοιχο συνέβαινε με τη φράση «Έχουμι δ’λειά σι’ χέρ’». Αυτό το τελευταίο το συνήθιζαν οι θείες μου Χρυσάνθη και Ζαφείρω, και σήμαινε ορθάκοφτά: «Άλλη δουλειά δεν είχαμε!». «Τι μαρ’ ανάμια είνι αυτά;». Αυτό ήταν συνδεδεμένο με κακά πράγματα και ντροπές, και αλίμονο Παναγίτσα μου ποτέ-ποτέ να μη μου τύχαινε – όχι τόσο το «κακό», αλλά να ακούσω τις θείες μου να το λένε για μένα! Εκείνο όμως που είχε την τιμητική του ήταν το «μαρή»! «Τιιι έλεεες μαρή!» έλεγε συχνά η Τασούλα η εξαδέλφη μου όταν απευθυνόταν στην αδελφή της Μαρία ή στην εξαδέλφη μας τη Δάφνη, 2 χρόνια μικρότερες, για να τις επαναφέρει στην τάξη. Πολύ μου άρεσε αυτή η λέξη, ήταν για μένα μια πιο καλυμμένη εκφορά του «μωρέ» ή χειρότερα του «ρε», λέξεις εντελώς απαγορευμένες στο σπίτι μας, όπου έπρεπε να μιλάμε μόνο με το «καλέ». Έτσι, με το που έφτανα στον Πολύγυρο την υιοθετούσα με μεγάλη χαρά και προθυμία, και δεν την άφηνα παρά μόνο 1-2 μήνες μετά την αναχώρησή μου από εκεί. Αυτή η υστέρηση στην εγκατάλειψη του «μαρή» στο λεξιλόγιό μου ήταν αφορμή για να επιτείνονται τα πειράγματα της αδελφής μου περί της χωριάτικης καταγωγής μου, μιας και είχα την τύχη να γεννηθώ στον Πολύγυρο! Αυτός ο πολύχρωμος γλωσσικός πολυγυρινός κόσμος με την έντονη εκφορά του – που τελικά κατάφερα σε μεγάλο βαθμό να τον αποκωδικοποιήσω – ένα κομμάτι αναπόσπαστο της μητρικής καταγωγής μου, λειτούργησε έντονα ως καταφύγιο στα παιδικά μου χρόνια, δίνοντάς μου μεταξύ άλλων, την αίσθηση ότι ανήκα κάπου και ότι δεν ήμουν απλώς μέλος μιας ακόμη οικογένειας ξένων υπαλλήλων που είχαν κατακλύσει την ελληνική επαρχία στις δεκαετίες του ’50 και του ’60.

«15 Μαΐου 1948. Ενθύμιον στο πάρκο μας».

23-7-1962: Καλύβες. Φιφή, Γιάννης, Λένα.

51

πολύγυρος Μητέρα πολυαγαπημένη καί λατρευτή! Βενετία Γεννατᾶ-Χλιάπα, τό γένος Μέγα (1940-2017)

Ἱερομ. Συνέσιος

Ἔκπληξη, συγκίνηση, δέος καί ἀπορία γέμισες τήν ψυχή μας, μητέρα πολυαγαπημένη καί λατρευτή (κατά τό ἀνθρώπινον). Πῶς ἔτρεξαν τόσο γρήγορα τά γεγονότα; Πῶς βιάστηκες νά φύγεις μέσα σέ μιά βραδιά χωρίς νά τό καταλάβουμε; Πῶς μᾶς ξεγέλασες ἔτσι καί δέν μᾶς ἔδωσες τό χρόνο νά ζήσουμε τήν ἀγωνία κάποιας ἀσθένειάς σου; Τί τοῦτο πεποίηκας ἡμῖν; Μά οὔτε καί ἐσύ δέν πίστεψες ὅτι θά ἔφευγες τόσο γρήγορα! Καί ἐπέμενες πολύ σταθερά καί ἔλεγες «Ἐγώ ἀπόψε δέν κάθομαι στό νοσοκομεῖο! ∆έν χρειάζεται νά φέρετε ἀπό τό αὐτοκίνητο τά πράγματα!», αὐτά πού οἱ κοντινοί σου ἄνθρωποι πῆραν μαζί τους μήπως χρειαστοῦν γιά ὅσο θά ἔμενες ἐκεῖ. «Ἐγώ θά γυρίσω στό σπίτι μου!». Τό ἔλεγες μέ τέτοια βεβαιότητα! Καί ὄντως γύρισες, ἀλλά κάπως διαφορετικά. Εἶχες στό νοῦ σου νά γυρίσεις ἐκεῖ στό καθῆκον σου, στή διακονία καί ἐξυπηρέτηση τῶν ἄλλων, τῶν ἐγγύς καί τῶν μακράν. Βιαζόσουν νά ἑτοιμάσεις αὐτά πού θά εὐχαριστοῦσαν τόν καθένα ἀπό μᾶς, νά τά βροῦμε ἕτοιμα καί ἐσύ νά χαίρεσαι μυστικά μέσα σου γιά τή δική μας ἀνάπαυση καί περιποίηση. Ὅλα ὅμως ἔγιναν πολύ διαφορετικά! Καί γύρισες στή γωνιά σου, στή βόλη σου, γιά νά ὑποδέχεσαι μέ σιωπή καί ἱλαρότητα ὅλους ἐκείνους πού ἔτρεξαν στό σπίτι σου τό πρωινό τῆς 15ης Μαρτίου 2017, γιά νά βεβαιωθοῦν –κανείς δέν τό εἶχε πιστέψει– ὅτι ἔφυγες γιά τόν Οὐρανό, μηκέτι φροντίζουσα τά τῆς ματαιότητος καί πολυμόχθου σαρκός. Μετά τήν ἔγερση τοῦ Λαζάρου οἱ Ἰουδαῖοι ἔτρεξαν νά ἰδοῦν τό μέγα γεγονός τῆς ἀναστάσεως ἐκείνου, πού εἶχε μείνει στό μνῆμα τέσσερις ἡμέρες. Καί ἐδῶ, τό ἀντίθετο, ἔτρεξε ὁ κόσμος νά βεβαιωθεῖ ὅτι ἔφυγε ἐκεῖνο τό ἀγαπημένο πρόσωπο τῆς κοινωνίας τοῦ Πολυγύρου, πού μέχρι τήν προηγούμενη ἡμέρα ἔσφυζε ἀπό ζωή καί ποικίλη δραστηριότητα! Τί τοῦτο πεποίηκας ἡμῖν, μητέρα πολυαγαπημένη καί λατρευτή; Ἡ ἀπάντηση ἔρχεται εὔκολα στή σκέψη αὐτῶν πού σέ γνώριζαν στό βάθος τῆς ψυχῆς σου. ∆έν ἤθελες νά μᾶς κουράσεις, νά μᾶς κρατήσεις σέ ἀγωνία γύρω ἀπό τήν κλίνη σου, καθώς θά πάλευες μέ κάποια ἐπώδυνη ἀρρώστια. ∆έν ἤθελες νά μᾶς καθυστερήσεις ἀπό τίς δουλειές μας, δέν ἤθελες ποτέ στή ζωή σου νά ἀσχολοῦνται οἱ ἄλλοι μέ σένα, δέν ἀποζητοῦσες τήν περιποίησή σου ἀπό ἄλλους, παρόλο πού ἐσύ τήν πρόσφερες ἄφθονα στούς γύρω σου. Καί στήν κρυφή σου αὐτή ἐπιθυμία, ὁ πάντα πρός τό συμφέρον μας οἰκονομῶν Θεός ἔκλινε εὐήκοον οὔς καί πραγματοποίησε τήν ἐπιθυμία σου. ∆όξα στό ἅγιο ὄνομά Του! Μάρτιος μήνας ἦταν πρίν σαράντα χρόνια, ὅταν ἔχασες τόν πολυαγαπημένο σου πατέρα, τό Νικόλαο Στεργιανοῦ Χλιάπα (8.3.1977), πού σοῦ ἔδωσε, σάν πρωτότοκη, τό ὄνομα τῆς μητέρας του Βενετίας (Βενέτως) Παπανικολάου, πού τή στερήθηκε πολύ νωρίς, ὄντας ἀκόμη στή βρεφική ἡλικία. Τόν ἴδιο μήνα τό 1998 (11.3.) ἔφυγε καί ὁ σύζυγός σου Θύμιος, πού ἤσουν μαζί του μιά ζωή ὁλόκληρη καί ἰδιαιτέρως κατά τήν παρατεταμένη νοσηλεία του στήν ἐντατική μονάδα τοῦ Παπανικολάου. Πάλι Μάρτιος ἤτανε τοῦ 1995 ὅταν «ἔχασες» τό μονάκριβο παιδί σου, καθώς δέν ἔφερες κανένα ἐμπόδιο στή μοναχική του ἀφιέρωση. Καί πάλι Μάρτιος ἤτανε, δέν θυμᾶμαι ποιά χρονιά, ὅταν ἀπό τυπογραφικό λάθος στό ἡμερολόγιο τοῦ τοίχου, στό ἁγιολόγιο, διάβασες τή λέξη «Βενετίας» καί χάρηκες καί μᾶς ἀνήγγειλες «Σήμερα γιορτάζω!» νομίζοντας ὅτι βρῆκες τήν Ἁγία ἐκείνη, πού ἔφερες τό ὄνομά της. Καί ἦταν ἡ 15η Μαρτίου, ἡ ἡμέρα τοῦ λάθους! Καί πέρασαν τά χρόνια καί ἦρθε πάλι ἐκείνη ἡ ἡμέρα τῆς «γιορτῆς» σου καί σκέφθηκες νά καλέσεις γύρω σου τόν ἀγαπημένο σου κόσμο, ὄχι γιά τά «χρόνια πολλά» ἀλλά γιά τήν ἄλλη εὐχή, τήν πιό σίγουρη, αὐτή πού μᾶς θυμίζει τόν ξεχασμένο προορισμό μας, τήν εὐχή «Καλό Παράδεισο!». Καί ἡ γιορτή αὐτή, πού ἄρχισε στό σπίτι σου καί σέ γέμισε δακρύβρε52

Η Βενετία σε νεανική ηλικία.

πολύγυρος κτες εὐχές καί σέ ἔπνιξε στά λουλούδια, συνεχίστηκε στήν ἐκκλησία τοῦ Ἁγίου Νικολάου Πολυγύρου, ὅπου σέ περίμενε πλῆθος λαοῦ, συγχωριανοί σου καί ἄλλοι, πού σέ γνώριζαν καί ἦρθαν γιά τόν τελευταῖο ἀσπασμό. Ἐκεῖ σέ περίμενε καί ὁ Ἐπίσκοπός μας κ. Νικόδημος μέ τό ἱερατεῖο γιά τούς ἐξοδίους ὕμνους καί τίς εὐχές, πού θά σέ βοηθοῦσαν στό ταξίδι σου τό στερνό. Ὁ οὐρανός πολύ συννεφιασμένος, ἕτοιμος νά ξεσπάσει κι αὐτός σέ βουβό κλάμα. Μά ὅταν ὁ σεπτός Ποιμενάρχης ἀνέπεμψε τίς συγχωρητικές εὐχές πρός τό τέλος τῆς ἀκολουθίας, παραμέρισαν λίγο τά μαῦρα σύννεφα καί φωτεινές ἡλιαχτίδες χάιδεψαν στοργικά τό νεκρικό φέρετρο, δημιουργώντας ἕνα παράξενο καί γαλήνιο συναίσθημα σ’ αὐτούς πού βρέθηκαν ἐκεῖ κοντά σου… Μητέρα πολυαγαπημένη καί λατρευτή, τί τοῦτο πεποίηκας ἡμῖν! ∆έν μποροῦν νά σταθοῦν τά εὔλογα ἐρωτήματά μας σχετικά μέ τή γρήγορη φυγή σου, ἄν τά τοποθετήσουμε μέσα στήν ἄπειρη σοφία καί ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Μόνο ἐπίτρεψέ μας, ἄν δέν δυσκολεύουμε μ’ αὐτόν τόν τρόπο τήν ψυχή σου, ἐπίτρεψέ μας νά ρωτήσουμε, πῶς ἦταν οἱ τελευταῖες σου στιγμές; Τί συναισθήματα, σκέψεις, εὐχές καί προσευχές πλημμύριζαν τήν πονεμένη ἀπό τό ὀξύ ἔμφραγμα καρδούλα σου, καθώς ἔνιωθες ὅτι τό τέλος ἐγγίζει; Ἄραγε λυπήθηκες, ἐπειδή ἔλειπαν ἀπό κοντά σου κάποια ἀπό τά πολυαγαπημένα σου πρόσωπα τήν ὕστατη ἐκείνη ὥρα; Μήπως ἔβαλες στό λογισμό σου ὅτι σέ ξέχασαν; ∆έν νομίζω ὅτι κράτησες ἕνα τέτοιο λογισμό. Ἐσύ ἤξερες πάντα νά συγχωρεῖς. Ἐξ ἄλλου ἐκείνη τήν κρίσιμη στιγμή, πού ἡ ψυχή ἔχει μεγάλο ἀγώνα, χωριζομένη ἐκ τοῦ σώματος, δέν μποροῦν νά σταθοῦν κοντά της τέτοιοι γήινοι λογισμοί. Μπροστά της ἀνοίγεται μιά ἄλλη ἀνέκφραστη πραγματικότητα, ἡ ἀνέσπερη ἡμέρα τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, στήν ὁποία −εὐχόμαστε ἀπό τά τρίσβαθα τῆς ψυχῆς μας− νά σέ ἔχει ἀξιώσει ὁ Κύριός μας, τόν ὁποῖο πιστά ὑπηρέτησες στά πρόσωπα τῶν συνανθρώπων σου. Ἄς εἶναι αἰωνία σου ἡ μνήμη, ἀξιομακάριστος καί ἀείμνηστος ἀδελφή καί μητέρα μας! Ἤσουν μητέρα πολλῶν καί ὄχι μόνο τοῦ π. Συνεσίου… ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ: Κάθε μέρα σχεδόν ὁ Φάνης καί ἡ Ἀναστασία στέλνουν μέ τή μέθοδο τῆς νέας τεχνολογίας μηνύματα ὠφέλιμα, πού προσφέρονται γιά γόνιμο προβληματισμό καί διάδοση. Ἐκεῖνο τό πρωινό τῆς 15ης Μαρτίου χωρίς νά γνωρίζουν τίποτε γιά τήν ἐκδημία τῆς Βενετίας, γεγονός τό ὁποῖο πληροφορήθηκαν δύο ἡμέρες μετά, ἔστειλαν τό ἑξῆς: «Νά θυμᾶστε πάντα τό θάνατο, νά διαλογίζεσθε σ’ αὐτόν, νά γίνει κανόνας ζωῆς σας. Τί ἀγώνα ἔχει ἡ ψυχή, ὅταν χωρίζει ἀπό τό σῶμα, ὅταν τά βιβλία ἀνοίγουν καί οἱ κρυφές πράξεις τῶν ἀνθρώπων ἀποκαλύπτονται! Πόσο στενάζει ἡ ψυχή, πόσο κλαίει, ἀλλά δέν ἔχει καμμιά βοήθεια, ἐκτός ἀπό τίς καλές πράξεις πού ἔχει κάνει! (Ἀπό τούς λόγους τοῦ Γέροντος Ἐφραίμ τῆς Ἀριζόνας)»!!!

Νικόλαος Σ. Χλιάπας.

Η Βενετία με τον αδελφό της Στέλιο Χλιάπα, πρωτομαγιά στον Άγιο Νικόλαο Ορφανό.

Βενετία Γενατά - Χλιάπα. Στη βρύση του Σταυρού, 2013.

53

πολύγυρος Τα νέα του Ομίλου «ΤΟ ΠΡΟΞΕΝΙΟ» ΣΤΗΝ ΑΡΝΑΙΑ: Την εξαιρετική παράσταση, που απολαύσαμε τα Χριστούγεννα στον Πολύγυρο, είχε τη δυνατότητα να απολαύσει και το κοινό της Αρναίας το Σάββατο 8 Απριλίου, στο κατάμεστο Πολιτιστικό Κέντρο Αρναίας. Τα μέλη του Λαογραφικού Ομίλου παρουσίασαν την θεατρική κωμωδία «Το Προξενιό» σε κείμενα και σκηνοθετική επιμέλεια Γιώργου Διαμαντουλάκη. Παράλληλα, τα χορευτικά τμήματα του Ομίλου, σε άριστη εμφάνιση και εκτέλεση, παρουσίασαν χορούς από διάφορα μέρη της Ελλάδας,συνοδεία ζωντανής μουσικής. Η Πολιτιστική και Επιμορφωτική Εταιρεία Αρναίας εξέφρασε δημόσια τις ευχαριστίες της προς τον Λαογραφικό Όμιλο αλλά και προς τον Δήμο Πολυγύρου και προσωπικά προς τον Αρναιώτη… Δήμαρχο Πολυγύρου, Αστέριο Ζωγράφο, για την καθοριστική συμβολή του στη δημιουργία της εκδήλωσης, μέσω της ηθικής και υλικής συμπαράστασής του.

13ο ΑΝΤΑΜΩΜΑ ΧΟΡΕΥΤΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ: Με μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 7 Μαΐου στον Πολύγυρο το 13ο Αντάμωμα Xορευτικών ομάδων που διοργάνωσε ο Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου, υπό την αιγίδα του Δήμου Πολυγύρου. Χορευτικές ομάδες απ’ όλη τη Μακεδονία, παραδοσιακοί οργανοπαίχτες και σύσσωμη η πόλη, αντάμωσε και διασκέδασε στον πεζόδρομο της πόλης υπό τους ήχους κλαρίνων, χάλκινων, ζουρνάδων, κρουστών και γκάιντας! Σκοπός της εκδήλωσης, ήταν η σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των χορευτικών ομάδων και η επίτευξη καλύτερης επικοινωνίας των ανθρώπων που ασχολούνται με την παράδοση και τον πολιτισμό. Ο δήμαρχος Πολυγύρου Αστέριος Ζωγράφος συνεχάρη όλους τους συμμετέχοντες και τόνισε το πόσο σημαντική είναι η διατήρηση και πιστή διάδοση της ελληνικής παράδοσης και ιστορίας του τόπου μας. Η εκδήλωση ξεκίνησε με πατινάδες των χορευτικών στους δρόμους της πόλης και κορυφώθηκε στον πεζόδρομο, όπου πραγματοποιήθηκε γλέντι με παραδοσιακές ορχήστρες. Οι χορευτές φιλοξενήθηκαν με προσφορά φαγητού και κρασιού από τα μέλη του Λαογραφικού Ομίλου.

54

Ο Δήμαρχος Πολυγύρου, Αστέριος Ζωγράφος υποδέχεται τις χορευτικές ομάδες στο 13ο Αντάμωμα του Λαογραφικού.

πολύγυρος Για την ιστορία συμμετείχαν οι πολιτιστικοί φορείς: Πολιτιστικός Σύλλογος Πυργαδικίων, Π. Σ. Αγ. Νικολάου, Σύλλογος Γυναικών Ορμύλιας, Χορευτική ομάδα Νικήτης, Χ.Ο.Φ.Ε.Θ, Σύλλογος Νέων Ν. Τρίγλιας, Π. Σ. Κηφισιάς–Βότση, Π. Σ. Σάρτης, Π. Σ. Σκεπαστού, Χορευτικός Όμιλος Ι.Ν. Αναλήψεως Πολίχνης, Σύλλογος «Εν Τρικερίω» Βόλος, Π.Σ. Κάτω Καμήλας Σερρών, Σύλλογος Γυναικών Άνω Μητρουσίου, Σύλλογος Γυναικών Νιγρίτας, Π. Σ. Νέας Ηράκλειας, Χορευτική Ομάδα Διεθνούς Ένωσης Αστυνομικών Σερρών, Κρήτες Χαλκιδικής, Π. Σ. Νέας Ηράκλειας, Λαογραφικός Σύλλογος Καλοχωριτών Αν.& Β. Θράκης, Π.Σ. Χριστού Σερρών, Χορευτικά τμήματα Μ. Παναγίας, Γυναικείος Όμιλος Παλαιοχωρίου Χαλκιδικής, Σύλλογος Γυναικών Νεοχωρίου, Χορευτικά τμήματα Βαρβάρας, Π. Σ. Ολύνθου, Π. Σ. Πορταριάς, Π. Σ. Καλάνδρας, Π. Σ. Χρυσού, Μουσικοχορευτικός-Λαογραφικός Σύλλογος Ασβεστοχωρίου, Χορευτικό τμήμα Ασβεστοχωριου, ΚΕΠΑΠ Δήμου Πυλαίας, Π.Σ. Ν. Καλλικράτειας, Π. Σ. Σωζόπολης, Χορευτικό Τμήμα Αρναίας, Π. Σ. Γαλαρινού, Π. Σ. Νέου Ρυσσίου, Χορευτικός Όμιλος Κασσάνδρας, Π. Σ. Ν. Μουδανιών, Π.Σ. Γυναικών Ν. Συλλάτων, Λαογραφικός Όμιλος Παπάφη, Εταιρία Πολιτισμού &Παράδοσης Μ. Παναγίας, Π.Σ. Κεφαλαρίου Δράμας, Π.Σ. Πολυγύρου, Ένωση Νεολαίας Βάβδου, Π.Σ. Ουρανούπολης, Π.Σ. Αγ. Προδρόμου, Π.Σ. Κριθιάς, Π.Σ. Βασιλικών, Π.Σ. Αγ. Λουκά Καβάλας, Π.Σ. Αγ.Παρασκευής Καβάλας, Π.Σ. Απάμεια, Χορευτικός Όμιλος Τριλόφου, Π.Σ. Λητής, Χορευτικό τμήμα Ενοριακής Εστίας Παλαιοκάστρου, Π.Σ. Μεταγγιτσίου, Παγχαλκιδικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης, Π.Σ., Π.Σ. Μετεώρων, Χορευτικό Χαλάστρας, Π.Σ. Δρυμού, Λαογραφικός Όμιλος ΧΑΝΘ, Σύλλογος Γυναικών Αφύτου, Μορφωτικός Όμιλος Ποντίων, Σύλλογος Παράδοσης και Μοντέρνου χορού Διονυσίου, ΚΑΠΗ Λαγκαδά, Ασσύρου, Αγ. Βασιλείου & Κολχικού, Χορευτική Ομαδα Χρυσαυγής, Σύλλογος Γυναικών Ν. Απολλωνίας, Π.Σ. Σταυρού, Π.Σ. Περαίας, Σύλλογος Γρεβενιωτών Θεσσαλονίκης, Εξωραϊστικός Σύλλογος Νεάπολης Λάρισας, Π.Σ. Λαγκαδικίων, Λαογραφικός Σύλλογος Μώλου Φθιώτιδας, Π.Σ. Τριλόφου, Δημιουργικός Σύλλογος Γυναικών Εστίας Νεάπολης, Π.Σ. Αγ. Γεωργίου Ημαθίας, Π.Σ. Δήμου Πυλαίας Χορτιάτη.

Πολύγυρος» κυκλοφορεί για 17 και πλέον χρόνια χάρη στην αγάπη των αναγνωστών του και από φέτος τη στήριξη του Δήμου Πολυγύρου. Εμείς, σε ανταπόδοση, επιδιώκουμε να παρουσιάζουμε κάθε φορά ένα αξιοπρεπές τουλάχιστον τεύχος με ποικίλα θέματα που αφορούν τη μικρή μας πατρίδα, τον Πολύγυρο. Σας ευχαριστούμε όλους – ιδιαίτερα τους Πολυγυρινούς της διασποράς – για τη συγκινητική ανταπόκριση. ΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ ΓΙΑ ΤΟ 2017 ΕΙΝΑΙ:

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ – ΜΑΡΤΙΟΣ: Γιαννούλα Χλιάπα 60, Νίκη Λασκαρίδη 50, Κοσμάς Χλιάπας 50, (εκ παραδρομής δεν δημοσιεύθηκε στο προηγούμενο τεύχος) Στέλιος Δέας 50, Ασημίνα Καζάνη 50, Άννα Τζηρίτη 50, Κούλα Μελά 20, Αλ. Άγνωστος 50, Παύλος Εμμανουήλ 50, Αθανάσιος Φ. Δέλλιος 50, Άννα Φ. Δέλλιου 50, Νίκος Κούρτης 50, Θεόδωρος Αυγερινός 20, Ι.Μ. Σίμωνος Πέτρας 40. ΑΠΡΙΛΙΟΣ – ΙΟΥΝΙΟΣ: Σύλλογος Πολυγυρινών Θεσ/νίκης 203, Γεώργιος Δημούδης 120, Μαρία Σταμνά-Χρυσάφη 20, Σ. Ανώνυμος 100, Αλέκος Λάκας 50, Νικόλαος Κούρτης 50.

55