10110011000110100110110011 IE1CO1 NT0 T W0 01001110110101011 R 010110010 R E E WIE CONTROLE OLEE L O E R W T I TR0 E0 0100101101001N1 10110RT1 1 001011100 C 1 W O N O T R C OL IE EERT WIE C O N E T R E E CONTROL O C L R 0 E 101100110001 0E1 1 0 0 1 0 0 1 0 T E IE1 R RT WI001101 T W W I N O T C R O E I L 01101011001100 0 1 0 I E W E E RT W 01 ROLE 01 ERT1 C10110011 E I L E 1011010101101ONT1 0 C ON0 ONT NTRO01R0 T WIE1 C 10 O E N E T L EC 1 T R R 0100111011010 0 1 1 O O L E CO01 E 00 NTRO1 L 10110010 I E O R T 01010 T W IE C W E ERT WIE CONTR 0100101101001 RT W NTROLE EERT WIE OLEERT IE L C O O R N T R WIE 010110101 E CO0 O L R 11010011010110E 1 0 E T ERT 0 CONT1N1 E WIE OL1 E 101101011001010I WIE WIE CO ERT 0011C 010010011100 1100011010011011 10110011000110100110110011 010101101100 010011101101010110110010110010 100100010100101 010010110100110101101011001010 001101011010110010101101011001 10110011000110100110110011 0110100110110011010010011101 010011101101010110110010110010 01011011001011001000101001011010 010010110100110101101011001011100 0101101011001010 101100110001101001101100010010 1011010101101100101100 01010 110100110101101011001010110101 11000110100110110011010010011100 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 0 0 1 0 1 0
0 1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 1 1 0 0 1 0 0 0 1 0 1 0 0 1 0 1 1 0 1 0
0 0 1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 1 0 0 1 1 1 1 0 0 1 1 0 1 1 1 0 0 0 0 0 1 1 0 0 1 0 0 1 1 1 0 1 1 1 1 0 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 1 0 1 0 1 1 0 1 0 0 1 0 0 0 0 0 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 1 TW1 1 1 0 1 1 1 1 0ON1TRO1LEE0 R I0E C0ONT0 RO1 0 0 0 0IE C1 O1LEERT0 WIE 1CONTROLEER1T WIE0C 1 1LEER0 1 1RT W1 WIE C0ONTR 0 RT0WIE 0CONTROLEER1T W 0 ONT0ROLEE 0 0 T W0 1 LEER0T 0ONTRO0LEE 1IE CO1NTROLEERT0 IE1CONTR0O R1T WI 1 0 0 1T WIE 1C ROLEERT W1 OLEE1RT WIE CON1TWIE C1ONTR 1 LEER 0 1 1 0 1 C0ONT IE CONT0ORLEER0T WIE CONTR1ORLOLEE0RT OL1E 1 0 1 1 0 1 T W E CONTNRT1ROLEE1RT WIE CON0TROELER1T W 0 0 1 0 CO 1 0 1 0 0 E0 1 1 0 1 0 1 0 1 1 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 1 1 1 1 0 0 1 0 1 0 0 1 0 0 1 1 0 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 1 0 1 1 0 1 1 1 0 0 0 1 0 0 1 1 0 1 1 0 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 0 0 1 0 1 1 0 1 1 0 0 0 0 0 1 0 1 1 1 1 1 1 1 0 1 0 0 0 1 0 0 0 AG
IE C IE CONTROLEER WIE CONTROLEE ROLEE W ERT EERT W E CONTROLEERT WIE CONT RT WI R OL ERT WI LEERT WIE CONTROLEE ROLEE E LE ONTRO T WIE CONTROLEERT RT WI R C LEER IE CONTROLEERT WIE WIE RO RT W
E L E O R R T T W N O I C E E C I O R E T E L W O I N R E W T C N O O N C T T E R T I O W L R E T R E R O R E T E E L W O E I N O T C R R O E LO E CONT NTROLEERT WI LEERT WIE CON E CONTR LEE I O T O T
/PIDM IA.BE MED 25 TAMP G 8 - N r. .S W WW GAN JAAR
W
TROLEERT WIE CONTROLEE R T W I IE CON E C O N ERT W WIE CONTROLEE TR O R ROLE T TROLEERT L W E IE ER E CON ONT EC T WI TROLEERT WIE CONTROLEERT W CONTRO T EER N L ROL WIE CO ERT WIE CONTROLEERT WIE IE CONT E ERT TROLE LEERT WIE CONTROLEE CONT R CON TRO NTROLEERT W RT W RO N O C IE CO RT WIE CONTIE CON IE R O RT WNTROLEE L EE T O
E CONTROLEERT W I ERT WI E C O ROLE N T R ONT Editie master journalistiek KU Leuven Campus Antwerpen
0 1 0 0 1 1 1 0 1 1 0 1 0 1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 1 1 0 0 1 0
1 0 1 1 0 0 1 1 0 0 0 1 1 0 1 0 0 1 1 0 1 1 0 0 1 1
0 1 1 0 1 0 1 1 0 0 1 0 1 0
0 1 0 0 1 0 1 1 0 1 0 0 1
GETEKEND: DE REDACTIE
INHOUDSTAFEL
Privacy, zo heet het motorjacht van Tiger Woods. Maar niet iedereen heeft 20 miljoen euro voor een plek voor zichzelf. Sommigen vechten dagelijks voor een eigen hoekje in een groot gezin, een co-housingproject, een leefgroep, een kot, een klooster, een asielcentrum, overal waar mensen hun intieme ruimte moeten delen. Privacy kan een luxeproduct zijn.
3 Privacy, 6 jaar verder 4 Antwerpen: Smart City? 6 Hacken om te helpen 7 De Copyshop Papers
Anderen zoeken dan weer net het (internet)gezelschap op, liefst van zoveel mogelijk tegelijk, wereldwijd. Stil op straat, luid online. Virtueel is hun nieuwe reëel, het web hun vangnet. Daarvan wegstappen, vergt moed. Het is afkicken.
8 Wat betekent privacy voor jou? 9 Tips om het veilig te houden 10 Mag de deur op slot?
Dat ondervond de onzichtbare man op de backcover. Hij (het is echt een man, dat kunnen we nu wel zeggen) dook een week onder de radar, ging van Twitter, Facebook en Linkedin af, en ontweek cookies en camera’s. Hij voelde zichzelf gaandeweg verdwijnen, bijna wegkwijnen.
11 Een leefgroep van overlevers 12 De butler luistert mee 13 Digitale vingerafdruk: pro vs. contra 14 Asociale media 15 Sharenting 16 Offline, (g)een leven
Voor een collectief gevoel van anonimiteit besloten we trouwens de artikels niet te ondertekenen. De beslissing was unaniem – wie er anders De mens is altijd geweest op seks – hoevan was de u over dacht, liet zich in elk geval niet horen. Ditdolmagazine is dus er anders gekomen? – en begon al heel lang geleden hele redactie. met het fabriceren van hulpmiddeltjes.
d e o g l e e p s d u o ) (St
Dood of springlevend?
Glenn Aerts & Melissa Van Ostaeyen
Pas na drie Prehistorische porno
dagen vergaderen over privacy, zag iemand uit het raam op
Deze 35.000 jaarde oude rondborstige tweede verdieping de paal met drie camera’s voor onze neus staan. dame van mammoetslagtand is het Eva’s dildo De mensen op het plein beneden keken er allang niet ismeer vancentimeter op. Zo oudst bekende seksobject. Voorlopig dit twintig lange exemplaar van gepolijste gewend zijn we geraakt aan gefilmd enDegemonitord worden. In– hoe dewaswijk mens is altijd dol geweest op seks u steen – uit de Hohle Felsgrotten er anders gekomen? en begon al heel lang geleden Sint-Andries, het technolab van Smart City ontkom je helemet hetAntwerpen, fabriceren van hulpmiddeltjes. met zijn 26 à 28.000 jaar de oudst Glenn Aerts & Melissa Van Ostaeyen dildo.er altijd gezien. Geile Grieken maal niet meer aan de sensoren en slimme borden.bekende Je bent De oude Griekse dildo’s of olisbos, waren Prehistorische porno van hout, steen of leer. Om hun olisbos in Deze 35.000 jaar oude rondborstige te vetten gebruikten ze olijfolie, basis dame van mammoetslagtand is het Eva’s geven dildo Wie toch wildeontsnappen aan de ongevraagde aandacht, we enkele Voorlopig is Chinezen dit twintig centimeter van uw sladressing.oudst bekende seksobject. Bronstige lange de exemplaar van gepolijste tips. Een ethische hacker kan daar ook bij helpen. Maar het begint vooral Tijdens Chinese Han-dynassteen uit de Hohle Felsgrotten staken dienstmeiden al Zoneens bij jezelf: hoe privé ben jij als persoon? En hoeveel tie ismet het waard? zijnjou 26 à 28.000 jaar de oudst eenbekende handjedildo. – of beter een dildoVrouwen met ballen Geile Grieken dertwee bootdildo’s vanof olis 20bos, miljoen te moeten kopen. tje toe om de vrouw(en) des Als de geisha deze holDeeen oude Griekse waren van hout, steen of leer. Om hun olisbos in huizes te bevredigen. le balletjes met een gewichtje te vetten in haar vagina stopt, traintgebruikten ze olijfolie, de basis uw sladressing. Bronstige Chinezen ze niet alleen haar van bekken-
d
e (St)oud speelgo
bodemspieren, maar brengt ze ook menig man inVrouwen extase. met ballen
COLOFON
Privacy, zes jaar verder
Als de geisha deze twee holle balletjes met een gewichtje in haar vagina stopt, traint Vreselijke vibrators ze niet alleen haar bekkenDe eerste vibratorsbodemspieren, eind maar brengt 19de eeuw leken zemeer ook menig man in extase.
Tijdens de Chinese Han-dynas-
Melk spuiten tie staken dienstmeiden al eens
de In de 17de en 18een eeuw handje –waren of beterer eenivoren, dildotoe om vrouw(en) des zilveren en glazentjedildo’s diede men kon vullen huizes te bevredigen. met warm water of melk. Het speeltje kwam daardoor aangenaam op temperatuur en ejaculeerde zijn manier. Melkop spuiten
WERKTEN MEE AAN DIT TIJDSCHRIFT: In de 17 en 18 eeuw waren er ivoren, op handboren, haardrozilveren en glazen dildo’s die men kon vullen Essar Ahmad, Magali Bruneel, Lynn met warm water of melk. Het speeltje kwam DezeZe uitgave kwam tot stand De met de steun van: gers en eierkloppers. toekomst daardoor aangenaam op temperatuur en Vreselijke vibrators Crauwels, Manon Fabri, Marie Fabri, luisterden naar weinig Wat dacht u van Mojowijo, waarbij je op lange afstand met ejaculeerde op zijn manier. De eerste vibrators eind als de Wii-afstandbediening de vibrator van je spelpartner kan beMichiel Jacobs, Maurits Jacobs, Lander opwindende namen 19 eeuw leken meer dienen? Of van teledildonics, waarbij de bewegingen via comRolling Pin Heat Massager op handboren, haardroLuyten, Maarten Maes, Gil Martens, Carline puter worden overgebracht? Tenga werkt aan een systeem voor of Vibrosage. gers en eierkloppers. Ze De toekomst luisterden naar weinig Wat dacht u vanvan Mojowijo, waarbij je op lange afstand met Roggeman, Judith Stegen, Pim van Aert, CGI-porno. Met behulp een virtual reality-bril kan je oog in opwindende namen als Wii-afstandbediening de vibrator van je spelpartner kan beoog staandemet een anime-bedpartner. Voor wie het liever wat Simon Van Den Bergh, Julie van der Heiden, dienen? Of van teledildonics, waarbij de bewegingen via comRolling Pin Heat Massager minder extreem heeft, is er Frebble, een apparaatje dat mensen puter worden overgebracht? Tenga werkt aan een systeem voor of Vibrosage. Castor van Dillen, Thomas Van Engeland, in staat stelt om handen vast tevan houden vanop afstand. CGI-porno. Met behulp een virtual reality-bril kan je oog in oog staan met een anime-bedpartner. Voor wie het liever wat Arno Vermeulen, Robin Walst, Julie Willems, minder extreem heeft, is er Frebble, een apparaatje dat mensen Emelie Wojcik. in staat stelt om handen vast te houden vanop afstand. de
In november 2013 verscheen er een PidMag over privacy. Daarin namen we Netlog-profielen onder de loep, bespraken we de gevaren van het Facebook-spel Farmville en schreven we over Edward Snowden, die dat jaar de privacyschandalen bij de Amerikaanse inlichtingendienst had onthuld. Zes jaar later bestaat Netlog niet meer, niemand bekommert zich nog om virtuele boerderijdieren en er zijn nog veel meer onthullingen gevolgd. Een update drong zich op. Vorig jaar werd de wereld opgeschrikt toen bleek dat Facebook-gegevens door Cambridge Analytica werden gebruikt voor gerichte verkiezingscampagnes. CEO Mark Zuckerberg kreeg veel kritiek en moest zich komen verantwoorden voor het Amerikaans Congres en in het Europees Parlement. We werden ons steeds meer bewust van het belang van online privacy.
de
de
Niet alleen online, maar ook in de offline wereld worden we in toenemende mate in de gaten gehouden. Zo hingen er in 2013 nog 96 camera’s in Antwerpen, geconcentreerd in “wijken met een reputatie”, vandaag zijn er dat meer dan 500,
verspreid over de hele stad. Een ander voorbeeld zijn de verplichte vingerafdrukken op elektronische identiteitskaarten, een maatregel die vorig jaar door de regering-Michel werd aangekondigd. ‘Privacy is dood’ was de titel van het vorige privacy-magazine. Soms lijkt het inderdaad alsof we er niets meer aan kunnen doen. Maar dat is niet helemaal waar. Zo ging vorig jaar de GDPR (General Data Protection Regulation) van kracht. Die Europese privacywetgeving moet onze persoonlijke gegevens beter beschermen. Verderop kun je ook lezen welke stappen je zelf kunt nemen. Privacy is niet enkel een abstract begrip dat tussen ons, bedrijven en overheden in staat, het kan ook heel concreet en persoonlijk zijn. Wat wil je met wie delen en wat houd je liever voor jezelf? Eén ding staat wél vast: de ontwikkelingen gaan razendsnel. Wellicht is ook dit magazine volgend jaar alweer aan een update toe.
GASTHOOFDREDACTEUR: Johan Faes EINDREDACTIE: Roel Coesemans LAY-OUT: IO - Els De Pauw
2
VERANTWOORDELIJKE UITGEVER: Fried Aernouts, De Coninckplein 26, 2060 Antwerpen
KU Leuven in Antwerpen. KU Leuven in Antwerpen.
Ook voor in de journalistiek Ookeen voormaster een master in de journalistiek KU Leuven, Campus Sint-Andries Antwerpen KU Leuven, Campus Sint-Andries Antwerpen www.arts.kuleuven.be/antwerpen www.arts.kuleuven.be/antwerpen
3
WANNEER WORDT ‘T STAD ECHT SMART ? Camera’s, bewegingssensoren, slimme prullenbakken en een hele wijk als proeftuin, Antwerpen moet meer en meer een Smart City worden. Maar wat met de privacy van de inwoners? Camera’s verhogen de veiligheid, een bewegingssensor regelt de verlichting van een basketpleintje en de burger kan online zijn mening geven. Voor deze toepassingen hebben innovatieve stadsontwikkelaars de term Smart City bedacht. Moderne technologie moet de omgeving efficiënter maken en het levensgemak van de inwoners bevorderen. Ook de stad Antwerpen is een trotse City of Things, met Sint-Andries als vooruitgeschoven Smart Zone.
Eén van velen Over de hele wereld vind je Smart City-projecten. Bij het ene speelt de vrije markt mee, bij het andere houdt een centrale overheid de touwtjes in handen. Zo wil China in 2020 een sociaal kredietsysteem invoeren dat elke burger een score geeft gebaseerd op gegevens uit de Smart City-toepassingen. Iemand met schulden en/of veel verkeersovertredingen maakt minder kans op een mooie baan of toelating tot de universiteit. In tech-hoofdstad Shenzhen worden dergelijke toepassingen nu al getest, maar ook een staatsgestuurd bedrijf als Alibaba maakt gebruik van big data om iemand die snel facturen betaalt, financiële voordelen te geven. Ook in Toronto loopt een project. Het stadsbestuur, gesteund door de provincie Ontario en de Canadese staat, werkt daar samen met een zusteronderneming van Google aan de Smart-wijk Quayside, een project dat vergelijkbaar is met Antwerpen Smart City.
Sint-Andries In Toronto zijn er plannen voor een volledige nieuwbouwwijk, terwijl Antwerpen voorlopig slechts enkele toepassingen 4
test in de Sint-Andriesbuurt. De tastbare Smart Zone is een onderdeel van City of Things, een project van de stad, onderzoekscentrum IMEC (Interuniversitair Micro-Elektronica Centrum) en het Vlaamse Gewest. Vlaanderen investeert jaarlijks acht miljoen euro, de stad en IMEC elk 650.000 euro. Dat geld gaat niet alleen naar de Smart Zone, maar ook naar andere ‘slimme’ technologieën zoals prullenbakken die doorseinen wanneer ze vol zitten. Op het Sint-Andriesplein zijn lantaarnpalen geïnstalleerd die door middel van sensoren en camera’s feller of minder fel schijnen bij menselijke beweging. Daarnaast krijgt de ‘slimme verlichting’ een rode kleur als er overdag neerslag verwacht wordt, zodat mensen hun paraplu alvast kunnen klaar houden. Rond het drukke kruispunt bij het Tropisch Instituut vind je een tweede onderdeel: ‘Veilig Oversteken’. Hier wordt met behulp van slimme camera’s in de gaten gehouden wanneer mensen door het rood lopen.
Word ik herkend? De passerende burger kan zich afvragen wie de beelden bekijkt en of hij of zij dan een verkeersboete krijgt. Claude Marinower, schepen voor Economie en Innovatie, stelt ons gerust: “De stad is enkel geïnteresseerd in aantallen en niet in de identiteit van de mensen op straat. Bij dit kruispunt worden geen individuele verkeersovertredingen geregistreerd om boetes uit te delen.” IMEC bevestigt dat de camera’s in de Smart Zone niet uitgerust zijn met gezichtsherkenningssoftware. Maar wie beschikt er nu over de gegevens? City of Things wil de controle in ieder geval zoveel mogelijk behouden. “Wij als academisch instituut, in samenwerking met de stad, waken over onze onafhankelijkheid”, zegt Rob Heyman,
privacy-onderzoeker bij City of Things. “We hebben geen zin om met een grote industriële partner in zee te gaan, zoals Toronto dat doet met Google.”
Zorgen bij de burger Voormalig stadsdichter Maarten Inghels, bedenker van The Invisible Route, een wandelroute langs plekken zonder camera’s, voelt zich toch niet comfortabel bij de opslag en het gebruik van de gegevens uit de Smart Zone. “Natuurlijk ben ik blij als er een camera in de buurt hangt als mijn fiets gestolen is of ik overvallen word. Maar het stoort mij dat er geen transparantie is over wie de beelden bekijkt en wat ermee gedaan wordt.” Er bestaat nochtans een wettelijke plicht om de burger hiervan op de hoogte te brengen. “De GDPR-regelgeving stelt dat passanten snel en correct geïnformeerd worden als we data over hen verzamelen”, zegt schepen Claude Marinower. Er werden al meermaals buurtvergaderingen gehouden waar burgers hun zegje konden doen. Rob Heyman van City of Things: “We voelden dat er inderdaad nood was aan meer transparantie.” De Smart Zone startte in 2018. Op dit moment wordt het proefproject geëvalueerd. Voor concrete cijfers is het nog net iets te vroeg. De betrokken partijen hebben al wel iets gedaan aan de zichtbaarheid van de Smart Zone. Aan de rand van Sint-Andries geven 33 witte verkeersborden de buitengrenzen aan. Op twee plekken staan grote digitale informatieborden. Tijdens onze verkenning werkten die helaas niet. Antwerpen heeft nog een weg te gaan, voordat het zichzelf echt smart en transparant mag noemen. 5
1 0 1 0 0 1 1 0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 0 0 1 0 1 1 1 0 0
0 1 1 0 1 0 1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 1 1 0 0 1 0
1 0 0 0 1 1 0 1 0 0 1 1 0 1 1 0 0 1 1
6
1 0 1 1 1 0 1 0 0 11 10 00 10 11 10 0 0 0 1 0 1 0 0 11 00 00 01 01 10 1 01 00 00 01 11 00 1 1 0 1 1 0 0 1 10 10 01 10 10 10 0 10 10 11 00 00 11 1 1 1 0 0 1 1 0 01 01 00 01 11 01 0 01 01 10 10 01 01 0 0 0 1 1 0 0 1 10 10 11 01 00 10 1 10 11 01 11 10 10 0 1 1 1 1 0 0 1 00 00 11 10 00 00 1 11 10 10 0 01 00 0 0 0 0 0 1 1 0 11 11 00 11 11 11 1 0 0 1 0 10 11 10 00 00 01 0 00 01 0 1 00 10 1 0 0 1 1 1 1 01 01 01 11 01 11 1 11 10 0 0 01 11 1 1 1 1 1 0 1 11 10 01 01 01 10 0 01 10 1 1 11 01 0 1 0 0 0 1 0 00 11 10 10 10 01 1 10 01 1 1 00 10 1 0 1 0 1 1 0 11 01 10 10 01 11 1 11 01 0 0 11 11 0 1 1 0 0 0 0 10 00 00 01 10 10 0 01 10 1 1 01 00 0 0 0 1 0 1 1 00 11 11 10 00 01 1 00 01 1 0 00 00 1 1 00 11 01 01 00 1 0 1 1 0 1 1 i0n donkere 1 i0nternet 1 0 1 leegroven? 0 Computerfreaks 1 1 1 kamers1 di1e het 1 1 0 0Done 10 1 1 0 1 1 0 kunnen 0 1 ook 0 1 ethi 1 0de Nederlandse 1 1 0 1 1 Zawadi 1 Hackers 1 0sch0zijn. Zoals 0 1 0 1 0 di 0 0e datalekken 1 0 1 0 opspoort 0 er1 mis0brui0k van 1 te0 maken. 0 1 1 0 0 1 (19), 0 1 1 zonder 0 0 1 1 0 11 01 10 0 1 1 0 01 01 1 0 1 1 1 0 1 0 0 1 0 00 01 10 0 1 0 1 11 0 1 1 1 0 1 1 0 1 0 1 1 0 1 1 0 1 0 1 0 0 1 0 0 0 0 1 Wanneer ben je begonnen met Hoe onveilig zijn we online? En hoe 01 11 0 0 0 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 0 kunnen we ons beter beschermen? hacken? 0 0 1 0 0 0 1 0 1 0 0 1 0 0 1 0 1 was 1 16 en studeerde 1 voor 1 app-ont- “Je moet ervan uitgaan dat websites 1 “Ik 1 1 moesten 1 worden 0 1 gehackt 1 0 0 0 en 1 0daarom 0 wikkelaar. 0 0 1 Eerst 0 1 0 we1 de 0altijd1 zullen code van 0 onze 0 1eigen websites 1 0 pro- 0is het 1 belangrijk 0 0 1om 0je 1gegevens 0 1 1 1 goed 0 te beschermen. Een aantal beren te1 kraken, daarna hackte ik de 0 0 0 0 1 0 1 1 0 1 1 0eenvoudige 0 1 1 tips: gebruik sterke wachtwoorden schoolwebsite.” 1 0 0 0 0 en 0 0 1 1 0 0 0 1 0 0 1 een wachtwoordmanager, verander 0 1 0 1 1 0 0 1 1 0 01 11 1 1 Waarom besloot je een ethische hac- regelmatig van wachtwoord, schakel 0 1 0 1 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 twee-factor-authenticatie in en zorg 1 ker te worden? 1 0 1 me dat ik kon 0 hacken 0 0 dat 1 je0 altijd de 1 1laatste 0 1 updates 0 ervoor “Mensen0vertelden 0 ook 1 erg 0 om anderen 1 te 1 helpen. 0 Dat wilde 1 ik1 ook. installeert. 0 0 Daarnaast 0 0 0is0 het Maar eigenlijk was 0 of 1 1 0 ik al een 1white0 hat: belangrijk 1 1 om 1 back-ups 1 1 1 –1 online te ik hackte websites om de eigenaars op offline – van je gegevens 0maken. 0 0 1 1 1 0 1 0 0 10 Kortom: ga verantwoord om hun beveiligingsproblemen te wijzen.” 0 1met je 1 0 1 gegevens.” 1 0 is zelfs ethisch0 hacken 0 In België 0 een rol speillegaal. Kunnen0ethische hackers
Hacken om te helpen
“In Nederland heb je heel veel actieve hackers én een overheid die daar echt mee bezig is. Als ethisch hacken positief in het nieuws komt, ontstaat er ook een vraag naar specifieke opleidingen. Op het vlak van cybersecurity is Nederland veel vooruitstrevender dan België. Hier werkt de overheid zelfs samen met ethische hackers.”
len in de verdediging van onze privacy? “Hackers zoeken lekken en melden die, waardoor data – dus ook persoonsgegevens – minder snel kunnen worden gestolen. Als ethisch hacker zijn we wel voornamelijk bezig met cybersecurity, maar bij de grote spelers zoals Google en Facebook is de grens tussen security en privacy soms dun.”
Verdien je er geld mee? “Ik loop betaald stage bij het cyber securitybedrijf NFIR (Nederlandse Forensische Incident Response). Bij NFIR hacken we op hun vraag websites van bedrijven of organisaties. Daarover brengen we dan verslag uit. Dat noemen we penetratietesten of pentests. In mijn vrije tijd doe ik aan responsible disclosure hacking en neem ik deel aan bug bounties. Daar kan je veel geld mee verdienen. En ik ben ook aangesloten bij de GDI Foundation, een stichting in Den Haag die over de hele wereld lekken zoekt en meldt.”
Tot slot, wat is er voor de hackers veranderd sinds de introductie van GDPR in mei 2018? “Voor hackers en cybersecuritybedrijven heeft de GDPR alleen maar voordelen. Het hacken an sich is niet moeilijker geworden, maar er zijn wel steeds meer bedrijven die zich bezighouden met cybersecurity, en dat betekent meer werk voor ons. De systemen worden veiliger, maar mensen zullen altijd fouten blijven maken. Het hacken houdt nooit op.” Interesse om Cyber Security Expert te worden? Online vind je verschillende opleidingen. Veilig surfen!
00 00 11 11 00 01 00 11 11 00 10 01 01 10 10 00 11 11 00 01 10 10 01 11 00 01 11 00 00 11 11 1 0 0
1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 1 0 0 1 0 0 1 0 1 1 0 0 1 0 0 1 1 1 0 0 1 1 0 1 1 0 0 0 1 1 0 0 1 0 0 1 1 1 1 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 0 1 0 0 1 0 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 0 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 1 0 1 1 0 1 1 1 1 1 1 0 1 1 0 1 0 1 0 1 1 0 1 1 0 1 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 0 1 0 1ENKELE TERMEN 0 1 1 0 1 1 0 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0BLACK HAT 1 : hacker 0 0 die1 met0 slechte 0 1 be-0 1 0 1 1 0 1 1 0 1 doelingen of voor persoonlijk gewin in0breekt in 0computers 1 0 en0 netwerken. 1 0 0Vaak1 1 0 1 1 0 1 1 0 vernietigen, bewerken of stelen black hats 0 0 1 0 0 1 0 0 data, of voeren ze aanvallen uit op perso1 0 0 1 1 0 1 1 nen 1 of instanties. 1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 1 0 WHITE HAT: of0 ethische 1 0 0 hacker.0 Beveili0 gingsspecialisten die dezelfde technieken 0 1 1 1 1 1 1 black hats 0gebruiken, 1 0 maar dan 0 vanuit 0 als 1 Ze sporen beveiliethisch perspectief. 0 ze die melden, al gingslekken op, waarna 0 dan niet tegen betaling.
GREY HAT: willen geen leed berokkenen, maar proberen ook niet behulpzaam te zijn. Ze breken zonder toestemming in, simpelweg omdat ze dat kunnen. Nieuwsgierigheid drijft deze hackers.
BUG BOUNTIES: bedrijven loven een premie uit voor hackers, die kunnen gaan ‘jagen’ op gaten in hun systemen. Soms gaat het om substantiële bedragen.
0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 0 0 1 0 1 0
0 1 0 1 0 0 1 0 1 1 0 1 0 0 1
1 0 0 1 0 0 1 1 1 0 1 1 0 1 0 1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 1 1 0 0 1 0
1 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 1 0 0 1 1 1 0 1 1 1 0 0 0 1 1 1 0 1 1Je vuile was kan je ook virtueel laten rondslingeren. 1 0 0Wij trokken met de USB-stick in de aanslag op speur1 0 0tocht langs de digitale prullenbakken van de Antwerpse 0 1 1copyshops. 0 0 1 1 1 0Onze tocht vangt aan in Borgerhout, waar we de ene 0copyshop na de andere binnengaan. Het gameplan: 0 zo 1 1 0 0onopvallend mogelijk alle ‘vergeten’ documenten downloa1den op onze USB. Smoes van dienst is dat we vergeten 0zijn 0 1in welk mapje dat godverdomd cv nu weer staat. Een paar 1 0keer voelen we de hete adem van de eigenaar in onze nek en 0 we maar nipt ontsnappen. Hoe bric-à-brac de shops 0 1kunnen in Borgerhout soms ook zijn, wat betreft beveiliging zijn ze 0dik in orde. Of er komt gewoon geen kat. In ieder geval vin- 0 1 0den we nauwelijks documenten. 1In Noord is het dan toch bingo. Marcel* is erin geslaagd zijn 0 1medisch verslag bedoeld voor de werkgever, te laten rond- 1 0slingeren. De diagnose: posttraumatische stressstoornis. 0 vinden we kopieën van mogelijk vervalste identiteits0 1Verder kaarten en een boardingpass naar Riga. Eén ding hebben ze 1gemeen: allemaal bevatten ze gegevens waarvan je niet wilt 1 0 0dat ze in de verkeerde handen belanden. 1 0 1 1 0 1Fatima toch 1 In het centrum groeit de inhoud op onze USB-stick exponentieel. Des te rijker de buurt, des te meer documenten 0
0 0 0 1 0 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 1 0 0 0 1 0 1 0 0 1 0 0 0 0 1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 0 1 1 0 0 1 1 1 1 0 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 0 0 0 0 1 1 0 0 1 0 0 1 0 1 1 1 0 1 1 1 1 0 0 1 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 1 1 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 0 1 1 0 1 1 1 0 1 1 0 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 1 1 0 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 0 1 net zoals ze geen tijd had om haar cv van de harde schijf te 0 1 0 0 0 1 0 1 1 0 1 1 0 verwijderen. 0 met 1 een 1loonovereenkomst 1 0 1 tussen 0 0 Margot 1 0 en0 de1 En1 wat universiteit? Ook 1deze 1 0 0 vriendelijke 0 0 dame 1 1 vragen 0 1 wij 1 om0 een reactie. Zenuwachtig beantwoordt ze al onze 0 1 0 1 1 0 0 1 0 0 vragen. 1 0 Achteraf krijgt ze echter koude voeten en trekt ze zich terug. 1 0 0 1 0 1 1 0 1 1 0 1 Want wat als zo’n journalist aan de haal gaat met jouw data? 0 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 Tja. 0 0 1 0 1 0 0 1 0 Dan maar even te rade gaan1 bij0 de 0copyshopeigenares: 1 1 mensen0 gaan 1 zo nonchalant 0 1 1 met0 hun1 bestanden 1 0 1 “Sommige om, 0 daar 1 staan wij1niet0voor in. 0Onze1 computers 0 0 1hebben 0 0een1 basic beveiliging, zoals elke thuiscomputer.” 0 0 0 1 0 1 1 0 1 1 0 Accepteren 1 1 we jeugdige 0 0 naïviteit als0excuus? 1 0 Of 0zou 1de inter0 0 netgeneratie beter moeten weten? 1 0 1 1 0 0 1 1 0 1 1 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 1 0 1 welkom 0 0 0 1 0 1 0 Iedereen 1 0 1 1 0 0 0 0 0 Met een inmiddels loodzware usb-stick eindigen we 0 1 0 1 1 1 1 onze 1 missie1 op ‘t Zuid. 1Daar1 zag Bülent0er blijkbaar geen 1 0 0 graten 0 in om zijn loonfiche op te slaan, te printen en het daarbij 0 1 te laten. Opnieuw komen we meer te weten dan ons lief is, 0 0 namelijk zijn thuisadres, rijksregisternummer en Iban-reke0 pakweg het afsluining. Die buit aan gegevens volstaat voor
0 1 0 1 1 0 1 0 1 1 0 0 1 0 1 0
De Copyshop Papers
beschikbaar in de downloadfolders. Hebben die mensen dan niets te verbergen? Contracten en begrotingen liggen hier voor het rapen. Hetzelfde geldt voor studenten. Hoe dichter bij een universiteit, hoe groter de berg digitaal zwerfvuil. Zo komen we terecht bij Fatima, die na een aantal stages en een spetterende studentenjob bij Delhaize, klaar lijkt voor een nieuwe uitdaging. Althans volgens haar cv. Met een flatterend fotootje in de linkerbovenhoek oogt het document netjes en verzorgd. Minder zorgvuldig springt ze om met de virtuele kloon van haar cv. Die laat ze achter in de downloadfolder. We besluiten het contactnummer te bellen. Helaas heeft Fatima geen tijd om onze vragen te beantwoorden,
ten van een online lening. Afprinten in de copyshop lijkt een alledaagse taak die weinig kwaad kan, maar mispak je niet. Deze gegevens zijn voor criminelen meer waard dan je denkt en het gevaar van identiteitsfraude loert om de hoek. Iets om over na te denken dus. Maar voor wie daar geen zin in heeft, 18 juni is het verjaardagsfeestje van Thomas en Mila in Ekeren. Iedereen welkom!
* Alle namen in dit stuk zijn fictief. Wij dragen uw privacy namelijk wel hoog in het vaandel.
RESPONSIBLE DISCLOSURE: een hacker vindt een lek, maar geeft de eigenaar een afgesproken tijdsspanne om het te dichten alvorens het openbaar te maken.
7
0 1 0 1 0 0 1 0 1 1 0 1 0 0 1
1 0 0 1 0 0 1 1 1 0 1 1 0 1 0 1 0 1 1 0 1 1 0 0 1 0 1 1 0 0 1 0
Michiel Theunis (18)
Tashi Dhondup (19)
Privacy op sociale media vind ik een moeilijk gegeven. Ik zou liever hebben dat er spullen thuis gestolen worden dan dat mijn Facebookaccount gehackt wordt omdat de daders van online misdrijven een pak lastiger te pakken zijn. Ik vind het belangrijk dat wat ik online deel enkel te zien is binnen een ‘gesloten’ groep. Niet iedereen hoeft te zien wat ik post, maar langs de andere kant laat het me koud mochten er nu toch mensen die niet tot mijn vriendenkring behoren mijn foto’s kunnen zien. WhatsApp vind ik een mooi voorbeeld van een sociaal medium waar je inhoud kunt delen met je vrienden en waar je er zeker van bent dat het niet in handen valt van verkeerde mensen, omdat dat een platform is dat werkt op basis van gsm-nummers.
Thuis, dat is wat privacy voor mij betekent. Online privacy vind ik belangrijk, maar toch zet ik alles openbaar. Zo heb je meer kans op volgers. Ik vertrouw sociale media niet, maar ik accepteer iedereen die me wil volgen. Iedereen wil volgers. Facebook weet heel veel over ons, maar dat vind ik juist handig. Zo komen de dingen waar ik in geïnteresseerd ben naar mij, en moet ik er zelf niet naar op zoek gaan.
Jan Vanderleenen (15) Op mijn sociale media-accounts zet ik alles openbaar. Met wat ik post, doe ik niets verkeerd. Maar ik vind het wel belangrijk dat niemand aan mijn privéberichten kan. Omdat Facebook de laatste tijd zo slecht in het nieuws is verschenen, ben ik overgeschakeld naar Instagram. Daar voel ik me veiliger om meer van mezelf bloot te geven.
Noémie Van Maercke (21) Ik zet mijn sociale media-accounts privé en ik zou nooit een vriendschapsverzoek accepteren van iemand die ik nog nooit ontmoet heb. Ik denk niet dat je veel meer kan doen om je privacy online te bewaken. Het gebruik van sociale media heeft ook wel een invloed op mijn privacy in het echte leven. Mensen kunnen immers informatie over mij opzoeken nog voor ze mij ontmoet hebben. Dat vind ik nochtans niet zo erg, het is zelfs handig dat ik op voorhand bepaalde personen kan opzoeken om te checken of ze wel oké zijn. 8
Op de website haveibeenpwned.com kun je zien of je ooit gehackt bent. Gebruik voor ieder account een ander, sterk wachtwoord. Een passwordmanager zoals Password Safe of Bitwarden kan helpen. Maak gebruik van tweestapsverificatie: je logt dan niet alleen in met een wachtwoord, maar ook met je vingerafdruk of een code op een smartphoneapp.
Ook jouw webcam kan gehackt worden. Plak hem af of gebruik een camcover om te voorkomen dat je via je webcam wordt bespied. 3) Installeer een tracking blocker
Celine Liekens (24) Wat privé is, moet niemand zien. Dat is van jou en jou alleen. Zelfs aan je beste vriend laat je best niet alles zien. Je weet nooit wat er gebeurt en dan is met de huidige technologie alles mogelijk. Privacy bestaat bijna niet meer. Zeker online niet. Facebook kent de mensen. En informatie is macht. Daarom moeten we oppassen met wat we online plaatsen. Zelfs al verwijderen we onze sociale media, echt weg zijn ze niet. Wie wil, kan nog steeds aan jouw gegevens. Iedereen is zelf verantwoordelijk voor het bewaken van zijn/haar privacy.
1) Gebruik veilige paswoorden
2) Plak je webcam af
Wat betekent privacy voor jou en hoe ga je ermee om? Samiullah Niazai (21)
Met deze tips hou je het veilig:
Privacy kan heel verregaand zijn, maar het kan ook in de kleine details zitten. Het kan bijvoorbeeld gaan over geheimen die je niet wil prijsgeven, maar ook gewoon over het feit dat je niet wil dat mensen weten welk ontbijt je hebt gegeten. In het dagelijks leven bewaak ik mijn privacy door mijn mond te houden over de dingen waarvan ik niet wil dat ze geweten zijn. Online doe ik eigenlijk hetzelfde. Daar denk ik immers ook eerst goed na alvorens ik iets post. Het is een kwestie van gezond verstand. Ik moet wel toegeven dat ik geen wachtwoord op mijn gsm of computer heb. De kans dat iemand die spullen steelt of daar iets mee doet, vind ik te klein om dan altijd moeite te doen om een code in te geven. Ik vind het niet erg dat Facebook mijn gegevens gebruikt voor reclame want ik zie graag persoonlijke reclame verschijnen. Bovendien laat ik er mij ook niet 100% door beïnvloeden omdat ik weet dat Facebook dit doet.
Facebook en Google, maar ook minder bekende data-analysebedrijven registreren iedere klik met cookies en pixels. Installeer dus een tracking blocker op je browser. Disconnect, uBlock en Ghostery zorgen ervoor dat je online minder sporen achterlaat; sommige tonen je ook door wie je wordt gevolgd. 4) Creëer een VPN
Als je je internetverbinding nog meer privé wilt maken, stel dan een VPN (virtual private network) in. Dat betekent dat je versleuteld kunt internetten: niemand, behalve de VPN-provider, kan meekijken. Ook je locatie is privé. Zeker als je op een openbaar wifinetwerk zit, is het veiliger om een VPN te gebruiken. Experts raden Private Internet Acces en NordVPN aan, maar doe zeker zelf research. 5) Exit Google en Facebook
Alan Matczak (14) Ik probeer mijn online privacy te beschermen door wachtwoorden in te stellen en door sommige accounts op sociale media privé te houden. Op Facebook gebruik ik daarentegen bijna geen privacy-instellingen. Ik ken mensen die vreemden volgen gewoon om hun aantal volgers te verhogen. Voor mij is populariteit minder belangrijk. Ik gebruik sociale media vooral om te chatten met vrienden. Privacy heb ik alleen maar thuis, waar geen camera’s zijn. Toch heb ik geen problemen met het feit dat er camera’s in het straatbeeld zijn, ze verhogen immers de veiligheid.
Ruil WhatsApp in voor Signal. Voer je zoekopdrachten uit via startpage.com of DuckDuckGo. Ze hebben ook een mobiele app. Gebruik niet Google Chrome maar Firefox of Safari (in combinatie met een tracking blocker). Privacybrowser Epic gaat nog een stapje verder: die heeft een ingebouwde VPN-service met een incognito-modus en na elke sessie worden cookies en de geschiedenis gewist. ProtonMail is een gratis alternatief voor Gmail en Outlook, waarmee je versleuteld kan mailen. 9
“Een kamer die op slot kan, is dat geen basisrecht?” Door al die online-schandalen zou je haast vergeten dat er nog zoiets als fysieke privacy bestaat. We hechten allemaal belang aan een plek voor onszelf, waar niemand ons lastigvalt. Maar dat is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Margot Van de Kelder (22) woont op kot met vier andere studenten: “Onze kotbazin woont naast ons en komt voortdurend binnen. Ze heeft altijd wel een excuus: de kat eten geven, de douches poetsen... Ze heeft een camera op onze voordeur gericht. Als die louter zou dienen om overlast te voorkomen, dan zou ik er geen probleem mee hebben. Maar ik vind het niet kunnen dat ze constant naar de beelden zit te kijken om zich te kunnen bemoeien.”
De circusdirecteur Ricky Cannone (41) leeft al heel zijn leven samen met zijn artiesten. “Tien maanden per jaar reizen we rond, alleen in juni en juli wonen we thuis. We vormen een hechte gemeenschap van 22 mensen, maar toch heb je genoeg ruimte voor jezelf. Iedereen heeft zijn eigen woonwagen en na de show trekt iedereen zich daar terug. Circusmensen zijn nogal op zichzelf. Maar is er een probleem, dan zijn we er voor elkaar.”
Quinten Engels (22) is de tweelingbroer van Seppe: “Pas toen Seppe voor het eerst een vriendin had, kregen we elk een aparte kamer. Als 22-jarige is een eigen plek geen overbodige luxe. We hebben sowieso al dezelfde vriendengroep, daardoor is het moeilijk om dingen verborgen te houden. Toch heb ik wel het gevoel dat ik voldoende privacy heb.”
Rens Baeyens (24) zat op internaat Hoebanx in Hasselt: “In volle puberteit kan je wel wat privacy waarderen. Dan helpt het niet dat je kamer niet op slot kan. Is dat geen basisrecht? Zelfs als laatstejaarsstudent moest je om 22 uur naar bed. Nadien kwamen de opvoeders steevast controleren of het licht uit was en of je nog op je gsm bezig was. We kregen gewoon de kans niet om te bewijzen dat we met vrijheid om konden gaan.” 10
Mieke Vanhabost (57) is een van de bewoners van Cohousing Gummarushof Mechelen: “In aanloop daarnaartoe deel ik nu een pand met vijf mensen. Ieder heeft een eigen kamer, de benedenverdieping is gemeenschappelijk. Toch heb ik ook daar mijn hoekje gemaakt, een tafel waar niemand aan mag komen. Daar ben ik heel streng in, omdat er anders dingen verdwijnen. Verder zijn er duidelijke afspraken over het betreden van elkaars kamer. In het uiteindelijke project zullen er 35 woonunits zijn. Enkel de tuin, het common house, het atelier en een polyvalente ruimte zullen gedeeld worden. Zo zitten we elkaar minder dicht op de huid.”
Zaid Allaf (20) is de oudste van vier. “In de Marokkaanse cultuur is privacy minder een thema. Mijn broer van negen slaapt bij mij op de kamer, maar daar heb ik nooit echt last van gehad. Daarnaast is het heel gewoon dat familie voortdurend onaangekondigd bij elkaar binnenvalt. Soms is het lastig als je op zondagavond thuiskomt en er plots tien kinderen in de woonkamer zitten. Maar ik ga vaak als laatste naar bed en dan heb ik steeds een moment voor mij alleen.” Anton-Marie Milh (26) is broeder-student in het Dominicanenklooster in Brussel: “Er zijn vaste momenten waarop we samen eten en bidden. Tussenin hebben we wel wat vrije tijd. Dan mogen we het klooster verlaten. We hebben allemaal een eigen kamer, maar geen eigen bezit. Het is niet altijd makkelijk om met iedereen samen te leven, maar de keuze voor het Hogere is ons bindmiddel.”
Een leefgroep van overlevers
“Met 50 in de laadbak van een mensensmokkelaar. Privacy: nihil” Ieder mens heeft recht op privacy, ook in een leefgroep. Jeugdzorgcentrum Juneco in Mechelen vangt vijftien jongeren op die zonder ouders naar België zijn gevlucht. Daar zitten ze, allebei verlegen. Hedayatullah S. (16), nerveus tikkend met zijn voet, en Zukaiya A. (15), die zich achter haar glimlach verschuilt. Hedayatullah vluchtte voor de Taliban in Afghanistan. Hij was een jaar onderweg. Zukaiya verloor haar ouders en ontvluchtte Tanzania met haar tante en zus. Na een maand in een asielcentrum kwamen ze bij Juneco terecht. Daar slapen ze per twee op een kamer, meisjes en jongens apart. “Ik zou liever alleen slapen”, zegt Hedayatullah. “Mijn kamergenoot wil het raam toe, ik open.” Zukaiya heeft meer geluk, zij deelt een kamer met haar zus. Er valt een stilte als we naar hun privacy in de leefgroep vragen. “In Afghanistan was ik het gewend om dingen te delen”, vertelt Hedayatullah. In een asielcentrum met oudere meisjes samenleven die lichamelijk verder ontwikkeld zijn, vond Zukaiya wel moeilijk. De douches zijn apart en deuren kunnen op slot, maar de lavabo’s staan op de gang. “We roeien met de riemen die we hebben”, zegt psychologe Roselien Stockman. Toch heeft ze niet de indruk dat het thema privacy onder de jongeren leeft. “Vluchtelingen zitten maanden met vijftig in een vrachtwagen van een mensensmokkelaar. Privacy: nihil. Overleven is de prioriteit. We zijn voornamelijk bezig met basisbehoeften als voeding, veiligheid, ontwikkeling en integratie.”
Vrijheid vs. bescherming De jongeren en hun begeleiders proberen samen een veilige leefomgeving te creëren. “Er zijn best veel regels: vrienden mogen niet op de kamer en de douches en de keuken sluiten op een vast tijdstip”, legt Hedayatullah uit. Wel beter dan het asielcentrum, zegt Zukaiya, “daar mochten we zelfs niet naar buiten.” De psychologe verduidelijkt dat verlangen naar vrijheid: “Pubers willen veel ontdekken, maar hun hersenen zijn nog niet volgroeid. Daarom hebben ze sporadisch toezicht nodig. In plaats van camera’s hebben we een alarm op elke kamerdeur dat om 22 uur wordt aangezet. Door de jongeren op gevaren te wijzen, kunnen ze de juiste keuzes leren maken.” Stockman vertelt dat elke jongere zijn eigen dossier mag inkijken. “Bovendien houd ik mij als psychologe en therapeute aan het beroepsgeheim. Ik deel, na samenspraak met de jongere, enkel informatie met het team als die nodig is om zijn of haar gedrag te begrijpen en goede hulpverlening te garanderen.” Hedayatullah en Zukaiya hebben het zelf louter over fysieke en materiële privacy, terwijl dat volgens de psychologe niet het belangrijkste is. “Onze jongeren willen op school niet vertellen dat zij in een leefgroep zitten. Al die vragen over hun ouders of hun verleden werken
deprimerend. Interesse in hun trauma is net de grootste privacyschending. Zij willen niet als vluchteling gezien worden, maar als iemand die hier een nieuw leven zoekt”, zegt Stockman.
Mensenrechten In het kader van terrorismebestrijding zijn de migratieregels verstrengd. Die maatregelen om de veiligheid te garanderen staan soms haaks op de privacy, een fundamenteel mensenrecht, verduidelijkt Kati Verstrepen, voorzitter van de Liga voor Mensenrechten. “Niet-begeleide minderjarige vluchtelingen worden zoveel mogelijk in gespecialiseerde centra opgevangen, in kleine, lokale initiatieven”, licht Verstrepen toe. Maar dat lukt niet altijd. “Sommige minderjarigen komen in grote centra terecht waar ze met volwassenen samenwonen. Een kamer of slaapzaal delen met mensen die je niet kent en een andere taal en afkomst hebben, is niet evident. En ze hebben slechts een klein kastje om hun spullen in te bewaren.” De Liga kaart problemen aan bij politici in de hoop op het beleid te wegen, benadrukt Verstrepen. “Idealiter krijgt elke niet-begeleide minderjarige vluchteling een aparte kamer met een eigen kast die op slot kan. Een plek om zich te kunnen terugtrekken.” 11
OPINIE
De butler luistert mee
WAT MET DE DIGITALE VINGERAFDRUK?
“Siri, zet Despacito op.” Of: “Alexa, maak we wakker om acht.” Slimme speakers spelen je favoriete muziek af, maar ze kunnen ook je huis bewaken. Of zich tegen jou keren. In 2011 lanceerde Apple met Siri de eerste spraakbot. In 2014 volgde Amazon met Alexa. Ondertussen zijn er wereldwijd meer dan 100 miljoen apparaten verkocht die haar software ondersteunen. De virtuele dames zijn al beter te vertrouwen dan vroeger, maar enkele incidenten doen toch de wenkbrauwen fronsen. Vorig jaar werd in Portland, Oregon, een privégesprek van een koppel zonder hun medeweten door Alexa naar een kennis verzonden. Eind december vroeg een Alexa-gebruiker dan weer zijn eigen opgeslagen berichten op, wat mag, maar hij kreeg prompt 1.700 berichten van een andere gebruiker toegestuurd. Privacy, zei u? Matthias Dobbelaere-Welvaert, expert in online privacy en artificiële intelligentie: “Bij dit soort systemen staat de speaker continu te luisteren. Na een seconde zonder commando sluit Alexa zich af en is de informatie er zogezegd niet meer. Zogezegd, omdat je geen garantie hebt dat het effectief zo is.” En wat te doen indien Alexa gevoelige informatie hoort, zoals criminele feiten?
12
Moet het personeel dat de opnames beluistert, de politie erbij halen? Dobbelaere-Welvaert: “Het is daar niet toe verplicht. Het is immers heel moeilijk om te verifiëren of het daadwerkelijk om criminele informatie gaat; een schot kan ook van een kind met een speelgoedgeweer komen. Als via Alexa de politie zou gecontacteerd worden, dan gooien mensen hun spraaksystemen in de vuilnisbak. Niet omdat ze criminele gedachten hebben, maar omdat ze denken dat er elk moment een agent voor de deur kan staan.” Created by Oleksandr Panasovskyi from the Noun Project
Siri is van ons In België denk je bij ‘spraaktechnologie’ aan L&H, het ter ziele gegane bedrijf van Jo Lernout en Pol Hauspie. De vrouwelijke stem van L&H, die van voormalig Studio Brussel-presentatrice Libelia De Splenter, werd doorverkocht en is vandaag de stem van Siri. Toch lopen de Belgen geen storm voor de slimme speakers. Slechts drie procent heeft er eentje in huis, volgens
een studie van het digitale agentschap iCapps. Het feit dat Alexa nog geen Nederlands beheerst en geen toegang heeft tot plaatselijke nieuwsbronnen, speelt wellicht een rol. Dan is Google Home gebruiksvriendelijker, vindt de Nederlander Rick Maresch (47), die de beide systemen gebruikt. Hij neemt ook maatregelen inzake privacy: “Bij Echo Dot heb ik de optie uitgeschakeld dat de data naar Amazon worden gestuurd, en dat het apparaat constant meeluistert.” Hij pleit voor een omgekeerde werking: standaard geen data verzenden, maar de mogelijkheid hebben om dat wel te doen. Spraakbots bieden comfort, maar je blijft best op je hoede, besluit Matthias Dobbelaere-Welvaert. “Zet zo’n slimme speaker nooit in een kantoor waar regelmatig meetings worden gehouden. En al zeker niet in je slaapkamer.”
BLIND VERTROUWEN In haar dagelijkse leven kan een slimme speaker het verschil maken, vertelt Kathleen Boogmans. Ze is zelf slechtziend en leert lotgenoten om te gaan met spraaktechnologie. “Voor privacy betaal je altijd een prijs, maar die weegt vaak niet op tegen de toegankelijkheid.” Al let ook zij op: “Als ik op de trein een sms aanmaak, dan hoort iedereen dat. Ik los dat op met een extern klaviertje. Ik sluit mijn oortjes aan en laat de voice-over alles voorlezen.”
Binnen twee jaar worden de vingerafdrukken van elke EU-burger gebundeld in één centrale databank. Die bestaat al, maar bevat voorlopig enkel die van gekende criminelen. Ook in België woedt het debat, nadat de regering-Michel in november groen licht gaf voor de digitale vingerafdruk op identiteitskaarten. Onder de hashtag #ikweiger verzamelden proteststemmen zich achter een gemeenschappelijk doel: het bewaren van onze privacy. Is de ingrijpende ‘veiligheidsmaatregel’ het waard?
Het online geklaag lijkt doel te hebben getroffen: volgens recente berichten wordt de invoering van de digitale vingerafdruk uitgesteld tot in het najaar. Door alle kritiek vindt het voorstel, dat in de Kamer bij meerderheid werd goedgekeurd, nauwelijks nog bijstand. Zo zou de technologie niet waterdicht zijn en dus niet kunnen verhinderen dat onbevoegden toegang krijgen. De maatregel wordt disproportioneel, overdreven en onnodig genoemd. En daar heb ik begrip voor. Ik snap dat het voor veel mensen onnodig lijkt. Ik snap dat er nu al maatregelen tegen identiteitsfraude genomen worden (zoals de chip op je eID). En ik snap dat mensen bezorgd zijn om hun privacy. Maar is het nu echt zó erg? In onze multimediale maatschappij is het nu al praktisch onmogelijk om onder de radar te blijven. Met wat zoekwerk heeft de beginnende hacker zo het merendeel van onze gegevens te pakken. Sociale media beïnvloeden ons in die mate, dat onze online volgers meer over ons weten dan onze familie. Dat is niet optimaal, maar het is wel de realiteit. Daarnaast mogen we niet vergeten dat deze maatregelen een extra wapen zijn in de strijd tegen terrorisme. Uit cijfers van de federale politie blijkt dat er in 2018 nog steeds gemiddeld 703 gevallen van identiteitsfraude per maand vastgesteld werden in België alleen. Ook bij de terroristische aanslagen in Parijs en België in 2015 maakten de daders gebruik van een valse identiteit. Daarom stel ik nogmaals de vraag: is dit nu echt zó erg? Wie niets te verbergen heeft, heeft ook niets te vrezen.
We leven in woelige tijden, dat is zeker. Maar leven we ook in onveilige tijden? Afgaand op het dagelijkse nieuws, zou je denken van wel. Niets blijkt minder waar. De algemene criminaliteitscijfers blijven jaar na jaar steevast dalen. Traditionele criminaliteit, zoals diefstal, komt steeds minder voor. Online kun je als misdadiger wel nog zaken doen. Cybercriminaliteit is booming business. In een wereld waar de criminaliteit zich meer en meer online afspeelt; wat is dan nog de meerwaarde van een vingerafdruk? Een inbreker laat fysieke sporen na, een hacker niet. Bovendien rijst de vraag naar de veiligheid van zo’n centrale databank. Het plan om gevoelige data te bundelen op één plek, klinkt de cybercrimineel wellicht als muziek in de oren. Het zou niet de eerste keer zijn dat hackers aan de haal gaan met persoonlijke gegevens. Een notoir voorbeeld is dat van het Indiase Aadhaar, de tweede grootse databank van identiteitsgegevens ter wereld, die al meermaals geplaagd werd door datalekken. Kortom, de vermeende voordelen van zo’n databank wegen niet op tegen het doemscenario waarbij onze gegevens in verkeerde handen vallen. In welk soort maatschappij willen we het liefste leven? Eén waar de vingerafdruk van Jan met de pet systematisch wordt opgeslagen voor het geval hij ooit iets mispeutert? Klinkt niet bepaald gezellig. Geef mij maar een maatschappij gebaseerd op wederzijds vertrouwen, één waarin we niet bij elk slecht nieuws collectief in een kramp schieten en databanken vol persoonlijke gegevens bouwen. Overreactie, iemand? 13
“Mij kon dat toch niet overkomen. Wel dus.” “Nee mama, die foto wil ik niet online”
Terwijl sociale mediagebruikers zichzelf zomaar blootgeven, krijgt de Gegevensbeschermingsautoriteit een stijgend aantal klachten te verwerken. Vijf slachtoffers over de gevolgen van hacking, cyberpesten en sexting.
evraagd op een datingsite gezet.” –
“Mijn ex-vriend heeft mijn foto’s ong
Amber (23)
“Een foto die voor één persoon bedoeld was, belandde op Netlog.” – Emma (22)
“Ik werd gecyberpest. Ze maakten
me uit voor homo op Facebook.” –
“Een catfish dreigde om naaktbeelden van mij
Een simpele like op Facebook leidt al snel tot een berg aan persoonlijke informatie. Toch zijn het niet alleen sociale mediaplatformen die via dataverzameling een aanslag plegen op onze privacy. Amber* reageerde aanvankelijk vol ongeloof op het incident met haar ex-vriend. “Wie wil nu in godsnaam mijn foto’s gebruiken op een datingsite? Toen ik ontdekte wie het was, werd ik razend.” Akash tilt niet zo zwaar aan de online pesterijen. “Als het nu nog grappig zou zijn, maar zelfs dat is het niet.” Maar in extreme gevallen kan misbruik wel tot een identiteitscrisis of zelfmoordgedachten leiden. “Iedereen op school had de foto gezien en keerde zich tegen mij. Het maakte me ziek. Vriendinnen had ik niet meer. Op een gegeven moment wou ik niet meer leven. Uiteindelijk ben ik van school veranderd”, vertelt Emma. Ook Selina schrok ervan van hoe makkelijk ze zich fysiek en mentaal bloot gaf. “Ik snap nog steeds niet hoe ik mezelf zo heb kunnen laten manipuleren voor een paar mooie woorden, maar als je zo onzeker bent, dan is die aandacht best verslavend. Wie weet waar die filmpjes nu nog rondgaan? Maandenlang durfde ik amper te gaan slapen.” Emma geeft aan dat zo’n inbreuk vooral op jonge leeftijd gevaarlijk kan zijn. “Op je 12 denk je niet na over de gevolgen. Nu ik bijna 23 ben, draag ik dat nog steeds mee. Het heeft van mij een heel onzekere persoon gemaakt.” 14
Akash (23)
online te plaatsen.” – Selina (21)
Onuitwisbaar Veel machteloosheid, maar bij de pakken blijven zitten, heeft geen zin. “Als ze mijn foto’s of persoonlijke gegevens willen vinden, dan kunnen ze dat ook. Bepaalde sporen blijven onuitwisbaar”, zegt Amber. Selina overwon langzaam maar zeker haar demonen. “Ik besef nu wel dat je nooit iemand blindelings op het internet mag vertrouwen die je niet in real life kent. De minste informatie kan tegen je gebruikt worden. Mij zou dat toch niet overkomen, dacht ik. Wel dus.” Ellen Stemgée, hulpverlener bij het Jongeren Advies Centrum (JAC) in Oostende, bevestigt de problematiek. “Veel jongeren tussen 12 en 25 jaar zoeken hulp via gesprekken of chatberichten. Ze kunnen met al hun vragen bij ons terecht en verkiezen vaak om anoniem te blijven.” Slachtoffers lopen liever niet te koop met hun verhaal, hoewel ze online of via de telefoon wel bereid zijn om erover te praten.
Lijd jij onder sharenting? Heb jij zo’n stel moderne ouders met een Facebook- of Instagramaccount die voortdurend foto’s van jou posten? Dan krijg jij te maken met sharenting (lees: share + parenting). Het gaat over ouders die zelf foto’s plaatsen, maar ook massaal berichten over hun eigen kinderen delen. Een maatschappelijk fenomeen dat in opmars is, maar niet elke jongere kan het appreciëren.
Ouders die een gênante vakantiefoto van hun kind op Facebook delen, mag dat wel? In de Belgische wetgeving bestaat het “Recht op afbeelding”. Dat recht bepaalt dat je toestemming moet vragen aan iemand vooraleer je hem of haar fotografeert en zeker wanneer je de foto publiceert. Maar er is een leeftijdsgrens. Ben je ouder dan twaalf, dan moeten zowel je ouders als jijzelf toestemming geven. Ben je jonger dan twaalf, dan word je vertegenwoordigd door je ouders.
De mening van een kleuter Maar hebben kinderen jonger dan twaalf dan helemaal niets te zeggen? “Wettelijk gezien mogen ouders zelf beslissen welke foto’s zij en derden delen van hun minderjarig kind. Toch vinden wij dat een kleuter bijvoorbeeld best al een eigen mening kan hebben over een bepaalde foto. Het is dan aan de ouders om met hun kind in dialoog te gaan en er met hen over te praten. Zo toon je niet alleen respect voor de mening van je kind, maar leer je het dat je niet zomaar een foto van iemand online plaatst”, zegt Naima Charkaoui, kinderrechtencommissaris ad interim.
#babyspam * De namen zijn gewijzigd om de anonimiteit van de slachtoffers te respecteren.
Instamoms zijn the next big thing op Instagram en kunnen meestal rekenen op een stoet trouwe volgers. Ze pronken graag met hun lieveling op sociale
media om zo vrienden en kennissen up-to-date te houden. Ellen Engels (25) is de trotse mama van baby Emile. “Ik maak me soms schuldig aan baby spam. Mijn familie vindt dat fantastisch. Oma heeft zelfs speciaal een Instagram account aangemaakt om haar kleinkind te zien opgroeien.” Maar niet elke mama deelt die visie. Zo zal Sandra Kleipas (37), (stief)mama van drie tienerzonen, nooit herkenbare foto’s van haar kroost delen. “Je weet immers niet wat er juist met die foto’s gebeurt eens ze online staan. Ik heb ooit meegemaakt dat de foto van het kind van een kennis terechtkwam op een website met minder goede bedoelingen. Zoiets hou je toch altijd in je achterhoofd als mama.”
voor hij iets over mij online plaatst.” Volgens Kayin is er bovendien een generatieverschil: “Mijn ouders delen net wél veel online. Wellicht omdat sociale media voor hen nog een nieuw gegeven is.”
Controle over de oudere generatie Kinderen en jongeren zijn niet altijd blij met online aandacht van hun ouders. Jolien Sannen (25) is bewust bezig met haar online privacy: “Ik selecteer zorgvuldig de foto’s die ik op sociale media plaats. Bovendien controleer ik wie die foto’s te zien krijgt en zo kunnen ze niet in verkeerde handen terechtkomen. Ik ga er dan ook niet mee akkoord dat mijn ouders foto’s van mij online zetten.” Ook Kayin Luys (19) houdt liever de touwtjes in eigen handen: “Ik denk dat we niet voorzichtig genoeg kunnen zijn. Niet iedereen hoeft te weten wat ik allemaal doe. Mijn vader is actiever op Facebook en Instagram dan ik, maar hij vraagt wel steeds mijn toestemming 15
00 00 01 10 01 00 11 10 110100110110011 1 11 110 11 100 00 100 10010011101101010110110010110010 0 10110011000110100110110011 010100101101001 0 001 1 1 011 1 0 111 000110100110110011 00 0 0 00 11 1 0 10 11 0 0 11 11 0 01 10 0 01 0 10110110010110010 0 0 1 1 1 1 0 1 0 1 1 1 0 1 0 1 00 00 1 0 1 10 00 1 0 0 10 10 0 1 0 10 11 0 1 0 11 10 01 01 10 00 11 00 1 0 11 0 1 1 0 0 11 1 0 0 1 11 0 1 0 1 11 0 1 0 0 10 1 1 0 1 0 0 1 0 1 0 01 1 0 0 1 1 11 0 1 0 1 00 1 0 10 00 11 11 01 11 11 0 0 1 0 10 10 0 0 1 11 01 0 0 1 11 011 10 100 00 001 0 10 01 1 0 1 00 11 1 0 01 10 1 01 11 10 10 10 00 11 00010 0 1 0 1 1 0 0 1 0 0 0 1 01 00 1 1 1 00 11 1 0 1 00 11 0 01 101 11 001 1 010 011 100 111 000 111 010 01 101 110 011 1 011 0 1 01 101 010 00 11 100 10 00 011 10 01 10 00 111 00 11 010 1001011100 10010011101101010110110010110010 01 0 1 10 1 1 1 100 1 1 011 1 1 110 0 0 111 0 0 0 10 10 0 1 10 01 0 1 10 01 1 0 10 10 0 1 01 00 0 0 00 11 00 01 01 0 0 10 11 0 00 11 0 00 10 1 11 00 1 11 10 0 1 0 1 0 0 1 0 1 0 1 1 0 1 11 0001010 1 1 0 10 10 0 1 0 11 00 1 1 0 11 10 0 0 1 01 11 1 0 0 1 0 11 0 1 1 0 0 11 1 0 0 1 10 0 1 0 1 10 0 1 0 0 00 11 00 0 1 01 001 01 000 01 100 10110011 1 1 10 0 1 1 0 11 01 11 11 00 10 11 00 0 0 1 01 11 0 0 0 01 1 0 1 0 0 0 1 0 1 1 00 10 0 01 11 10 01 11 00 11 10 01 10 01 11 10 01 01 10 00 11 00 11 11 00 10 01 10 10110100110101101011001010110101 1 0 10 11 00 00 01 10 11 01 10 01 00 10 11 01 10 11 00 01 11 10 01 10 01 01 10 00 01 10 11 11 01 00 0011000110100110110011010010011100 01 1 0 01 0 1 0 000 1 1 01 11 0 1 01 11 1 01101001101100010010 10 01 0 1 01 10 1 00 1 1 0 1 0 1 1 1 1 0 01 11 0 0 0 11 01 1 0 0 11 01 100101100 0 1 10 0 0 1 0 0 00 1 0 0 0 10 0 1 0 0 0 0 1 01 0 1 1 0 10 01 11 00 11 10 01 10 01 11 01 01 11001 1 0 0 10 11 0 1 11 100 10 100 01 110 01 100 0 0 01 1 1 0 1 0 01 1 1 1 1 01 0 1 0 1 01 0 1 0 1 10 1 0 0 1 0 0 0 1 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 1 10 01 1 0 0 11 10 0 1 1 01 01 1 1 0 11 00 0 1 0 01 11 11 11 00 1101 0101011011001011001000101001011010 0 1 01 11 00 10 10 01 11 10 01 00 10 01 11 10 01 01 10 00 01 01 10 01 10 00 01 10 00 11 11 01 10 00 110101101011001010 11 00 11 00 11 10 01 11 00 11 11 00 00 1010 1100100010100101 We laten sporen achter. Persoonlijke informatie is een munteenheid geworden. Vele sites prijzen gratis voordelen aan: chatten met vrienden, filmpjes kijken, ongefilterde meningen geven en krijgen. Je moet alleen even een account aanmaken. Je e-mail ingeven, waar je naam in voorkomt zodat mensen weten dat jij het bent, en een wachtwoord verzinnen. Soms geef je ook je telefoonnummer, als veiligheidsvoorwaarde of gewoon om bereikbaar te zijn. Het lijkt onschuldig allemaal. Beetje bij beetje post je meer over jezelf en neemt de stapel accounts toe. Valt deze berg aan informatie nog te ondergraven? Kan je ooit weer onzichtbaar worden?
Proef op de som
Ik verwijder zo goed en zo kwaad als het kan zoveel mogelijk van mijn online aanwezigheid. Mijn Twitter, Facebook en Linkedin-accounts gaan onder de hakbijl. Ze zijn stuk voor stuk verdrietig om me te zien vertrekken. ‘We hope you come back soon.’ Facebook blijft positief. ‘Sorry to see you go. #Goodbye’, klinkt het al iets finaler bij Twitter. Dit is natuurlijk maar de eerste stap. Zowel Twitter als Facebook deactiveren je account eerst. Dit betekent dat niemand die nog zou mogen kunnen zien, maar wel dat al je gegevens nog ergens worden bewaard. Zelfs als je besluit alles permanent te verwijderen, dan houdt Facebook je foto’s, berichten en filmpjes nog dertig dagen bij. Je moest je eens bedenken. Met dit in het achterhoofd falsifieer ik wat informatie van mijn profielen. Mijn persoonlijke e-mailadres is de belangrijkste account die ik behoud. Dus maak ik een andere vervalste e-mail en geef die op als primair adres. Voor dat uitzonderlijke uitstapje naar internet installeer ik een gratis VPN, een virtual private network dat je IP-adres moet verbergen. Ook de cookies en automatisch opgeslagen wachtwoorden probeer ik te verwijderen. Ik delete enkele apps van mijn telefoon, zorg dat de gps niet aan staat, deactiveer de simkaart en zet hem zo weinig mogelijk aan. Tot slot besluit ik te werken op de computer van een vriend; zelfs Word – de tekstverwerker – is tegenwoordig online.
geweest. Een waterdichte oplossing om offline te gaan lijkt onbegonnen werk. Ietwat terneergeslagen laat ik mijn computer voor wat hij is en ga inkopen doen. Buitenshuis trek ik mijn kap diep over mijn oren. Ik wil niet op beeld te vangen zijn. Het is vijf minuten wandelen naar de winkel. Er zijn twee camera’s onderweg waarvan één mij de straat doet oversteken. In de winkel zelf zijn de camera’s onvermijdelijk. Ik doe mijn best om mijn hoofd naar beneden te houden. Maar terwijl ik inspecteer of de broccoli van goede kwaliteit is, dwalen mijn ogen af naar boven en kijk ik recht in een lens.
BEN IK ER NOG?
Terug thuis googel ik mijn naam om te zien of mijn inspanning vruchten heeft afgeworpen. In Google blijven de meeste links wel staan. Het web laat je niet zomaar gaan. De zoekrobot heeft niet meteen door dat mijn Linkedin-profiel niet meer bestaat. Of hij doet alsof. Dat kan hij goed. Offline gaan kost tijd en moeite. Wie de ironie kan smaken: online vind je hulp om de overstap te maken. Via sites als DeleteMe kan je jezelf uitwissen. Je moet wel eerst een account aanmaken natuurlijk. Zelfs met amper twee dagen op de teller in mijn kleine experiment steekt een gevoel van isolement de kop op. Het heeft iets vervreemdend om in zo’n korte tijd veel van mijn gewoontes niet alleen de rug toe te keren, maar ze ook te gaan wantrouwen. Het begint te dagen dat ik een hybridewezen ben, net als vele moderne mensen. Zo proberen we een evenwicht te vinden tussen online en offline, en dat is niet vanzelf sprekend. Te veel naar de ene of de andere kant overhellen, en je eigen waarden en motivaties raken los van wat de maatschappij verwacht. Of op z’n minst van het idee dat we zelf hebben over welke verwachtingen die maatschappij erop na houdt. Bovendien is die balans tussen online en offline niet universeel maar iets persoonlijks. Zou ik nooit Twitter of Facebook gehad hebben, dan was er geen vuiltje aan de lucht. Ik stond echter wel in die (virtuele) wereld. Het beeld dat ik gevormd heb van de samenleving, steunt ook daarop. Natuurlijk kan ik dat beeld aanpassen. Als ik echt onzichtbaar wil worden, dan moet ik mijn verhouding tot de samenleving durven herbekijken. Zolang ik maar blijf bestaan.
Kan je nog onzichtbaar worden nu we 24/7 geconnecteerd zijn en camera’s ons volgen van koffieshop tot laptop? Een student ging offline en voelde zichzelf stilaan vervagen.
Hoeveel vergeten accounts van mij zweven er nog rond en welke data? Wat met mijn identiteitskaart, online banking, mijn medische informatie bij de dokter en tandarts, of recensies die ik ooit achterliet? Zo spoken er nog veel vragen door mijn hoofd want ik ben nooit echt voorzichtig
Om gek van te worden