pegayminber.com

‫داُێرناو"امبدػة"‬ ‫ئامادەکردن و وەرگێڕاین‬ ‫بێکڵۆیی‬

‫‪www.pegayminber.com‬‬ ‫‪1432‬‬ ‫‪1‬‬

‫احلّذ هلل واٌصالج واٌسالَ ػًٍ رسىي اهلل وػًٍ آٌٗ وصذثٗ أمجؼني‪.‬‬ ‫وتؼذ‪-:‬‬ ‫مەماوەی ڕابردوودا مە ثێکڕای جهیاین ئیسالمی بە کوردس خاین خۆصامهەوە پێضوازییەیک جەماوەری زۆر‬ ‫گەورە مە ایدکردهەوەی مەدایكبووین(مەومود) ی پێغەمبەری –صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬انزدارمان کرا‪ ،‬ثەواوی‬ ‫میيبەرو دامودەزگااکین ڕاگەایهدن بە ئیسالمی و ان ئیسالمیضەوە بەصدار بوون مە ئاُەىگ گێڕان‪ ...‬مە‬ ‫اکت و ساثێکدا مە سەراتسەری جهیاهدا زۆر بێحورمویت و سواکیەیت بە گەورەو پێضەوایەیت بەصەرییەت‬ ‫پێغەمبەری ئەکڕەم‪-‬صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬دەکرێت"بەدایك و ابوك و مٌداڵ و هەفیس خۆصامهەوە بەقورابین‬ ‫بنی" ُەر مە وێيە اکریاکثێریەاکهەوە بگرە اتوەکو گۆڤارو ڕۆژانمە کوردییەاکن بە حزییب و مەدەهیەاکهیضەوە‪،‬‬ ‫انوە انوەش بەانوی ئەدەب و ص یؼر هوسیٌەوە مێرەومەوێ چەهد زڕکە هوسەرێك فەریکە حوصرت ئاسا ئەو‬ ‫جۆرە سواکیەثییە بەو پێغەمبەرە انزدارە‪-‬صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬دووابرە دەکەهەوە و مە ُەوڵی بەردەوام دان‬ ‫بۆ انصرین کردین‪ ،‬بەاڵم زۆر چڕژاهە خەڵکی مەو ڕۆژەدا بۆ هێو مزگەوت و ڕازاهدەوەی کوچە و کۆاڵهەاکن‬ ‫بەمض ێوە و جۆصووخرۆش دروس خکردن جۆرێك مەوەاڵمە بۆ ئەوکەساهەی دەایهەوێ ئاییین پریۆزی‬ ‫ئیسالم و خۆصەویس یت پێغەمبەرەکەی‪ -‬صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬مە انخ و ُزی ئەم خەڵکە ُەڵقەىن‪...‬‬ ‫ئەگەرچی مەڕاسدیدا دەێب ئەوە بزاهنی ایدکردهەوەی مەدایك بووین پێغەمبەر‪ -‬صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬بیدغە و‬ ‫داُێرناوێکە و‪ ،‬هیضاهەی دوورییە مەسوهيەیت (محمد املصطفی) –صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬وە بۆ سەملاهدن و‬ ‫وەاڵمداهەوەی ئەو کەساهەی دژایەیت پێغەمبەر و –صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬و صوێيکەوثواین دەکەن‪ ،‬ای‬ ‫دەربڕیین خۆصەویس یت انبێت مە ڕێگەیەیک ان مەسسوغەوە بێت‪ ،‬قسەو ابس زۆرکراون و هوسنی اببەت زۆر‬ ‫باڵوکراوهەثەوە کە داُێرناوێیت مەومود دەسەملێنن‪ ،‬بۆیە بە پێویس یت انزامن جارێکی حر ئەم ابسەی پێ درێژحر‬ ‫بکەمەوە‪ ،‬بەاڵم بەچامک زاین صدێك دەرابرەی داُێرناو(بدػة) بيومس ای کۆ بکەمەوە مە کخێیب ئەُیل ػومی؛‬ ‫بەاڵم دواجار بڕایرم دا پوخذەیەك مە ئەسڵی دەیەمی کخێیب (اموجزی يف غقیدة امسوف امصاحل ‪-‬أُل امس ية‬ ‫وادلاػة)ی ص ێخ (غبدهللا بن غبداذلید الاثري) مەژێر انووهیضاین(األصل امؼاسس‪ :‬موقف أُل امس ية من‬ ‫أُل األُواء وامبدع) وە ( فصل‪ :‬وصاای وأقوال أمئة أُل امس ية يف الاثباع‪ ،‬واههنێ غن الابخداع) وەرگێڕمە‬ ‫سەر زماین صرییین کوردی‪ ،‬بەڵکو خوای گەورە مێامن قبوڵ باکت و بیخاثە ثوێضووی چاکەاکمناهەوە بۆ‬ ‫ڕۆژێك کە {یوم ال یيفع مال وال بيون إال من أیت هللا بقوب سومی} وە مە صوێيکەوثەی سوهيەثەاکین‬ ‫پێغەمبەر‪-‬صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬حسێامبن باکت و مەسەر حەوزی کەوسەر بە دەس یت موابرەکیان مە ئاوە‬ ‫سازگارو صریهەکەی کەوسەر خبۆیيەوە مەاکثێکدا فریض خەاکن ڕێگری مە بیدغە چییەاکن دەکەن و انُێڵن‬ ‫ىزیك بکەوهەوە‪ ..‬سوهيەت مە وثەو کردارو دڵ و دەرومنان ڕەىگداثەوەو مەوکەساهە بنی کە سوهيەثەاکین‬ ‫زیيدوو دەکەهەوە مە زەمەهێکدا خەڵکی سوهيەثەاکین فەرامۆش دەکەن و بیدغە و داُێرناو دەبوژێًٌەوە‪.‬‬ ‫انوِم آمنی‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫ئەسڵی دەیەم‬

‫تێڕواویىی ئەهلی سووىەت بەرامبەر ئەهلی هەواوو ئاروزوو و موبتەدیعەکان‬

‫یەکێک مە ئەسڵەاکین غەقیدەی سەمەیف ساڵح؛ ئەُیل سوهيەت و جەماغەت‪:‬‬ ‫ئەوان ڕقیان مە ئەُیل ُەواوئارەزوو و بیدغەچییەاکهە؛ ئەواهەی داُێرناوێک کە مە ئاییٌدا بووین هییە زاید‬ ‫دەکەن‪ ،‬خۆص یان انوێن‪ُ ،‬اوڕێیەثییان انکەن‪ ،‬گوێیان بۆ ڕااندێرن‪ ،‬مەگەڵیان داانهیضن‪ ،‬مض خومڕاین‬ ‫مەگەڵدا انکەن مەسەر دین‪ ،‬ڕووبەڕوواین انبيەوەو موانزەڕەو جیدامیان مەگەڵدا انکەن‪ ،‬گوێچکەاین‬ ‫دادەپۆصن اتوەکو بریوڕا پوچەڵەاکهیان هەبیسنت‪ ،‬حاڵیان و ئەو صەڕەی ئەوان مەسەرین بۆ خەڵکی ڕوون‬ ‫دەکەهەوە‪ ،‬ئوممەیت ئیسالمیش مەو کەساهە ئاگادار دەکەهەوە و خەڵکی دوور دەخەهەوە مێیان‪.‬‬ ‫پێغەمبەری خوا‪ -‬صیل هللا ػویَ وػیل آهل وسمل‪ -‬دەفەرموێت‪[ :‬ما من هيب بؼثَ هللا يف أمة قبيل إال اکن‬

‫هل من أمذَ حواریون وأحصاب یأخذون بسًذَ ویقذدون بأمرٍ؛ مث إهنا ختوف من بؼدمه خووف‬ ‫یقومون ما ال یفؼوون‪ ،‬ویفؼوون ما ال یؤمرون؛ مفن جاُدمه بیدٍ فِو مؤمن‪ ،‬ومن جاُدمه بوساهَ‬ ‫فِو مؤمن‪ ،‬ومن جاُدمه بقوبَ فِو مؤمن‪ ،‬ومیس وراء ذكل من اإلميان حبة خردل](‪.)1‬‬ ‫وە دەفەرموێت‪[ :‬س یكون يف آخر أميت أانس حيدزوىمك ما مل جسمؼوا أهمت وال آابؤمک؛ فإایمک‬ ‫وإایمه](‪.)2‬‬ ‫ئەهلی سووىەت و جەماعەت‪ :‬بیدعە پێىاسە دەکەن‪-:‬‬ ‫کە ُەرصدێک دوای پێغەمبەر – صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬بە ُەواو ئاروزووەوە زاید کرابێت‪ ،‬بیدغەیەك‬ ‫داُێرنابێت دوای ثێروثەواو(کامل) بووین دین‪ُ ،‬ەموو صدێک دەگرێخەوە کە بەڵگەیەیک صەرغی مەسەر‬ ‫هەبێت مە (کیخاب و سوهيەت)‪ .‬وە مەوەی صدێك مە ئاییٌدا دادەُێرنێت و دەبێت بەصەریؼەت و خوای‬ ‫گەورەی پێدەپەرسرتێت بەمەبەس یت مە خوا ىزیکبووهەوە‪ ،‬مەبەرئەوەصە بیدغە بەرامبەر بە سوهيەثە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫سوهيەت ُیدایەت و ڕێ ڕووهیە و بیدغەش گومڕایی و ڕێ وىکردهە‪.‬‬

‫(‪ )1‬صذُخ سٕٓ أيب داود‪ٌ :‬ألٌثاين‪.‬‬ ‫(‪ )2‬رواٖ ِسٍُ‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫بیدعە‪ :‬لە الی ئەهلی سووىەت و جەماعەت دوو جۆرە‪-:‬‬ ‫یەکەم‪ :‬بیدغەیەیک صرییک و کوفری‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬بیدغەیەیک اتوان و سەرپێچی(مؼصیة) کە پێچەواهەی ثێروثەواوی و کەمایل یەکخاییە(مٌافیة‬ ‫مكامل امخوحید)‪.‬‬ ‫وە بیدغە ُۆاکرێکە مە ُۆاکرەاکین صریک‪ ،‬ابابی بیدغەچی مەبەس یت پەرسدین خوای گەورەیە‪ ،‬بەاڵم هەك‬ ‫مە ڕواىگە و چوارچێوەی صەریؼەثەوە‪ ،‬بێگومان حومکداهیش مەسەر ُۆاکرەاکن پەیوەسنت بەو مەبەس خەوە‬ ‫کە مەسەری بًیات ىراوە‪ ،‬وە ُەر ُۆاکرێکیش ببێذە مایەی صریک و ُاوەڵ پەیداکردن بۆ خوای گەورە مە‬ ‫پەرس خًیدا ای بیدغە و داُرناو مە دیيدا پێویس خە ڕێگری و بەربەس یت مێبکرێت‪ ،‬چوىکە دیيەکە ثەمکیوە‬ ‫بووە‪ ،‬خوای گەورە دەفەرموێت‪} :‬امْ َی ْو َم أَ ْمکَوْت مَ ْمك ِدیيَ ْمك َوأَث ْ َم ْمت ػَوَ ْی ْمك ِه ْؼ َم ِيت َو َر ِضیت مَمك اإل ِْس َال َم‬ ‫ِدیيًا}(‪.)3‬‬ ‫پێغەمبەری خوا‪ -‬صًٍ اهلل ػٍُٗ وػًٍ آٌٗ وسٍُ‪ -‬دەفەرموێت‪[ :‬من أحدث يف أمران ُذا ما میس‬ ‫مٌَ فِو رد] (‪ )4‬مەڕیوایەثێکی حردا دەفەرموێت‪[ :‬من معل معال میس ػویَ أمران فِو رد](‪.)5‬‬ ‫فەرمووی‪[ :‬فإن خری احلدیر لخاب هللا‪ ،‬وخری امِدي ُدي محمد‪ ،‬وسس األمور حمداثهتا‪ ،‬ولك بدػة‬ ‫ضالةل](‪.)6‬‬ ‫ئەهلی سووىەت و جەماعەت‪:‬‬ ‫ُەموو جۆرە بیدغەیەك بە یەك چاو ثەماصا انکەن و پێان واهیە ُەموو جۆرە بیدغەیەک مە یەك پوە و‬ ‫ئاس خدا بن؛ بەڵکو پوە پوەیە و ُەهدێکی ُەهە دەبێذە مایەی دەرچوون مە دین‪ُ ،‬ەهدێکیان مە پوەی گوانحە‬ ‫گەورەاکىن‪ ،‬وە ثێیاهدایە بە گوانیح گچکە دەژمێردرێت‪ ،‬بەاڵم ُەمووان پێکەوە س یفەیت گومڕاییان‬ ‫بەسەردا دەبڕێت‪ ،‬بیدغەیەیک کونیل و گض یت وەك بیدغەی جوزیئ هییە‪ ،‬وەك چۆن بیدغەی چڕو‬ ‫خەس خوخۆڵ وەك بیدغەی ساان هییە‪ ،‬حەقیقیەاکن وەك ئیضافیەاکن هنی‪ ،‬هە مە زات و پێکِاثەایهدا‪ ،‬وە هە مە‬ ‫حومکدان مەسەری‪ ،‬حوومکداهیش مەسەر بیدغە دیسان پوە پوەیە‪ُ ،‬ەایهە کوفرە‪ُ ،‬ەص یاهە فیسقە‪ ،‬وە‬ ‫حوومکی بیدغەچی(مبخدع) پوە پوەیە‪ُ ،‬ەربۆیە مەو ڕواىگەوە ئەُیل سوهيەت یەك حومک مەسەر ثێکڕای‬ ‫موبخەدیؼەاکن اندەن‪ ،‬بەڵکو حومکدان مەسەراین مە کەس ێکەوە بۆ کەس ێکی حر بەپێێی بیدغەکەی حوومکی‬ ‫مەسەر دەدرێت‪ ،‬جاُیوێک ای کەس ێك بە ثەئویل بیدغەیەك دەاکت وەك حاڵی کەس ێک هییە کە زااناییە و‬ ‫(‪ )3‬سىرج ادلائذج ‪ :‬اَِح‪.3 ،‬‬ ‫(‪ِ )4‬تفك ػٍُٗ‪.‬‬ ‫(‪ )5‬رواٖ ِسٍُ‪.‬‬ ‫(‪ )6‬رواٖ ِسٍُ‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫زاوس یت ُەیە بەو بیدغەیەی ابىگەصەی بۆ دەاکت‪ ،‬وەك زاانیەك مە پوەی ئیجخهیاد( موجذەُید‪ :‬ئەو‬ ‫زاانیەی ثواانی ُەڵێيجاین ئەحاکمی ُەیە مە کیخاب و سوهيەت) وەك زااناییەیک ابىگخواز هییە کە صوێن‬ ‫ُەواو ئارەزووی کەوثووەو ابىگەصە بۆ بیدغەکەی دەاکت‪ ،‬مەبەر ئەوە ئەُیل سوهيەت و جەماغەت‬ ‫مامەڵەاین مەگەڵ بیدغەچییەك کە بیدغەکەی بۆ خودی خۆیەیت و باڵوی اناکثەوە مەهێو خەڵکی جیاوازە‬ ‫مەگەڵ کەس ێک بیدغەکە بەانو خەڵکیدا باڵودەاکثەوە‪ ،‬ایخود بەرامبەر ئەواهەی دەبن بە ابىگخوازێکی‬ ‫بیدغەچی و خەڵکی بۆ ابىگِێضت دەکەن‪ ،‬چوىکە ئەو جۆرە بیدغەیە زەرەر بە کەساهێکی حر دەگەیەهێت‪،‬‬ ‫ئیٌاکر مێکردین ئەو جۆرە بیدغەیەك دەبێت بە ئاصکرا بێت و ابسکردهیضی انچێخە ڕیزی غەیبەت کردهەوە‪،‬‬ ‫وە بەاکرُێياین ُەرصدێک کە دەبێذە مایەی ثەمێب کردین‪ ،‬ئەوە زسای دەبێت ات ئەواکثەی کۆاتیی بە‬ ‫بیدغەکەی دەُێيێت؛ چوىکە موىکەڕێکی بەاین کردووە بۆیە قابییل ئەوەیە بەجمۆرە ڕەفذاری مەگەڵدا‬ ‫بکرێت‪.‬‬ ‫ُەر مەبەرئەوەیە ئەُیل سوهيەت مەسەر ُەر مەوقیفێک وەس خاهێکی اتیبەت بەخۆاین ُەیە‪ ،‬بەص ێوەیەیک‬ ‫گض یت بەزەییەان بەو کەساهەدا دێخەوە کە بیدغەچنی این چاومێکەری بیدغەچنی و‪ ،‬داوا مە خوای گەورە‬ ‫دەکەن ُیدایەثیان بدات‪ُ ،‬یواخوازن بگەڕێيەوەو صوێن پێِەڵگری ئەُیل سوهيەت و ُیدایەیت ڕاست و‬ ‫دروست بن‪ ،‬خۆاین م مەاڵس دەدەن و وازاین مێياُێنن ات دەگەڕێيەوەو ثۆبە دەکەن‪ ،‬حووکشمش مەسەر‬ ‫زاُریاین دەدەن و‪ ،‬پەهنان و صارەوەاکهیش حەواڵەی خوای گەورە دەکەن‪ ،‬ئەگەر بیدغەکەاین هەبێذە‬ ‫ُۆاکری اکفر بووین (غری مکفرة)‪.‬‬ ‫ویشاوەکاوی ئەهلی هەوا و بیدعەچییەکان‪:‬‬ ‫ئەواهەی صوێن ُەواو ئارەزوو و بیدغە کەوثوون هیضاهەاین ُەیە و پێێی دەانرسێيەوە‪ ،‬خوای گەورە حاڵی‬ ‫ئەواین مە کخێبەکەیدا ڕووىکردۆثەوەو‪ ،‬وەك چۆن پێغەمبەرەکەی‪ -‬صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬مە سوهيەثەکەیدا‬ ‫ئاماژەی پێکردووە‪ ،‬ئەمەش مە پێٌاو پاراسدین ئەم ئوممەثەیە مە بیدغەچیەاکن‪ ،‬وە بۆ هەُی کردن مە‬ ‫صوێيکەوثین ڕێبازاین‪ ،‬مە هیضاهەاکهیان‪:‬‬ ‫هەزاهنی بە ئاماجنەاکین صەریؼەت و‪ ،‬خۆجۆداکردهەوەو جیاوازی و الدان مە کۆمەڵ و جەماغەت‪ ،‬دەمەثەێق‬ ‫و کێڕبک ‪ ،‬صوێيکەوثین ُەواوئارەزوو‪ ،‬پێضخسدین غەقڵ بەسەر هەقڵ‪ ،‬جەُل ُەبوون بە سوهيەیت‬ ‫پێغەمبەر‪-‬صیل هللا ػویە وسمل‪ ،-‬ڕۆچوون مەو ص خاهەی چەهد ماان ُەڵگرن‪ ،‬بەرپەرچداهەوەی سوهيەت بە‬ ‫ئایەیت قورئان‪ ،‬زایدەڕۆیی مە بەگەورە زاهیین کەساهێک‪ ،‬زایدەڕۆیی مە غیبادەت و پەرسدضەاکن‪،‬‬ ‫خۆچواهدن بە اکفران‪ ،‬انووانثۆرە دۆزیيەوە بۆ ئەو کەساهەی صوێيکەوثەی سوهيەحن‪ ،‬ڕقبووهەوە مە ئەُیل‬ ‫ئەزەر‪ ،‬دژایەیت و سواکیەیت کردن ئەوکەساهەی ُەڵگری سوهيەیت پێغەمبەرن‪ -‬صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬وە‬ ‫بەاکفر زاهیین ئەوکەساهەی پێچەواهەایىن بەێب ُەبووین ُیچ بەڵگە و دەمیوێک‪ُ ،‬ەردەم بۆ سەرکەوحن‬ ‫بەسەر ئەُیل حەق خۆصەویس یت و دۆس خایەیت بۆ سوڵخان و گەورە بەرپرسان هیضان دەدەن‪.‬‬ ‫‪5‬‬

‫ئەهلی سووىەت و جەماعەت‪ :‬ئوسوڵ و سەرچاوەی بیدعەچییەکان بە چوار تایەفە‬ ‫دەزاوه‪:‬‬

‫خەوارجیەاکن‪ ،‬ڕافزیەاکن‪ ،‬قەدەریەاکن‪ ،‬موڕجیئەاکن؛ دواحر مەو چوار فریقەوە چەهدەُا فریقەی حر دروست‬ ‫بوون و سەرایهنەڵدا‪ ،‬اتوەکو ژمارەاین گەیض خە حەفذا و دوو فریقە‪ُ ،‬ەروەك پێغەمبەری خوا‪ -‬صیل هللا‬ ‫ػویە وسمل‪ُ -‬ەواڵی ئەواین پێڕاگەایهدووین‪.‬‬ ‫ئەُیل سوهيەت و جەماغەت‪ُ :‬ەوڵێکی بەردەوام و سوپاسگوزار کراواین ُەبووە مە وەاڵمداهەوەی ئەُیل‬ ‫ُەواو و بیدغەچییەاکن‪ ،‬وە ُەردەم بۆاین مە بۆسەدا بوون و وەاڵمیان داوهەثەوە‪ ،‬وثە و وەاڵمی زۆراین‬ ‫ُەیە مە وەاڵمی بیدغەچییەاکن‪ ،‬مێرە بەپێێی ثواان ُەهدێکیان م ابس دەکەین‪:‬‬ ‫ئامیمی"أمحد بن س يان امقطان"‪ -‬رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪ُ(( :‬یچ بیدغەچییەک هییە مە دوهیادا‪،‬‬‫مەگەر زۆر ڕیق مە ئەُی حەدیس هەبێت‪ُ ،‬ەراکثێك پیاو بیدغەیەك دادەُێيێت صرییین و اتموچێژی‬ ‫فەرموودەی مەبەر داڵن ُەڵدەگریێت)) (‪.)7‬‬ ‫ئامیمی "أبو حامت احليظيل امرازي" رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬سەرکۆهە کردن و کەوثيە گیاین‬‫ئەُیل ئەزەر مە هیضاهەی بیدغەچییەاکهە و پێێی دەانرسێيەوە‪ ،‬وە انوُێياین ئەزەرییەاکن بە حەصەوی‬ ‫هیضاهەی زەهدەقەیە و پێێی دەانرسێيەوە‪ ،‬ئەواهەی ئەُیل سوهيەت بە موصەبهیە انودەبەن جەمهیەاکىن‪،‬‬ ‫هیضاهەی قەدەریەاکهیش کە پێێی دەانرسێيەوە ئەوەیە کە ئەُیل سوهيەت بە جەبریەاکن انودەبەن‪،‬‬ ‫مورجیئەاکهیش ئەُیل سوهيەت بە موخامیفە و هوقصاهییەاکن انودەبەن‪ ،‬ڕافزیەاکهیش ئەواهەن‪ :‬انواین مە‬ ‫ئەُیل سوهيەت انوە انصییب‪ ،‬بەاڵم مە ڕاسدیدا ئەُیل سوهيەت ُیچ انوێك غەیری سوهيەثیان پێوە‬ ‫انهوسێت‪ ،‬ئشماکن هییە ُیچ یەک مەوانواهە مەخۆ بگرێت)(‪.)8‬‬ ‫بە ئامیمی "ئەمحەدی کوڕی حەهبەل"‪ -‬رمحە هللا‪ -‬گوحرا‪ :‬ابیس ئەُیل حەدیر کراوە مەالی (إبن قذیةل)‪،‬‬‫ئەویش‪ :‬وثویەیت ئەواهە"ئەُیل حەدیر" قەومێکی ابش هنی! مەواکثەدا ئامیمی ئەمحەد‪-‬رمحە هللا‪-‬‬ ‫ُەڵدەس خێت و بەدەم مێک باڵوکردهەوەی جل و بەرگەکەیەوە دەفەرموێت‪ :‬زەهدیقە‪ ،‬زەهدیقە‪،‬‬ ‫زەهدیقە‪ُ ،‬ەر ئەمەی دووابرە دەکردەوە اتوەکو چووە دیوی ژوورەوەی ماڵەکەی(‪.)9‬‬

‫(‪(( )7‬اٌتذوزج)) ٌإلِاَ إٌىوٌ‪.‬‬ ‫(‪(( )8‬وتاب أصً اٌسٕح واػتماد اٌذَٓ)) ٌٍزاسٌ‪.‬‬ ‫(‪(( )9‬شزح اٌسٕح)) ٌإلِاَ أيب حمّذ احلسٓ تٓ خٍف اٌربهبارٌ‪.‬‬ ‫‪6‬‬

‫خوای گەورە خۆی ئەُیل حەدیس و ئەُیل سوهيەیت پاراس خووە مەُەموو ئەم غەیب و ػاراهەی بۆی‬ ‫ُەڵدەبەسرتێت‪.‬‬ ‫خوای گەورە مۆفەیق کردوون بۆ صوێيکەوثین کخێبەکەی‪ ،‬وە دەس خگرحن بە سوهيەیت پێغەمبەرەکەی‪ -‬صیل‬ ‫هللا ػویە وسمل‪ -‬وە سیٌەی فراوان کردوون بۆ مەحەببەت و خۆصەیس یت خۆی‪ ،‬وە خۆصویسدین ئامیمەاکین‬ ‫دیيەکەی‪ ،‬وە خۆصویسدین زاانایین سەرڕاس یت ئوممەت‪ ،‬ئەوەی قەومێکی خۆصویست ئەوە بێگومان‬ ‫مەواهە‪ُ ،‬ەروەك پێغەمبەری خوا‪ -‬صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬دەفەرموێت‪[ :‬املرء مع من أحب] (‪.)10‬‬ ‫ُەرکەس ێک پێغەمبەر‪ -‬صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬و ُاوەاڵن‪ -‬ڕەزای خوااین مێبێت‪ -‬و صوێيکەوثوان و‬ ‫صوێيکەوثەی ئەوان و ئامیمە ُیدایەثدراوەاکن و غومەمای صەریؼەت و‪ ،‬فەرموودە انسان و ئەُیل ئەزەر مە‬ ‫ُەرس جیوە صایەیت بۆ دراوەکە و ئەواهەی صوێيکەوثەی ئەواىن ات ڕۆژگاری ئەمڕۆمان‪ -‬ڕەمحەیت خوای‬ ‫گەورەاین مێبێت‪ -‬ئەوە بزاهە ئەواهە خاوەین سوهيەحن‪ ،‬وە مە ُاوەاڵین سوهيەثیضن‪.‬‬ ‫ئامۆژگاری ئیمامەکاوی سەلەف دەربارەی خۆپاراسته لە ئەهلی بیدەع‬ ‫‪ .١‬ئەمریی بڕواداران "معر بن اخلطاب" ريض هللا غيَ‪ -‬دەفەرموێت‪ :‬خەڵاکهێک دێن و موجادەمەاتن‬ ‫مەگەڵ دەکەن بە صوبوُایت قورئان؛ ئێوە بە سوهيەت بیاىگرهەوە؛ چوىکە ئەواهەی دەست بە سوهيەثەوە‬ ‫دەگرن صارەزاحرین کەسن مە کخێیب خوای گەورە)(‪.)11‬‬ ‫‪ .٢‬مە "غبد هللا بن معر"‪ -‬ریض هللا غيە‪ -‬پرس یار کرا دەرابرەی ئەواهەی ئیٌاکری قەدەر دەکەن‪ ،‬مە‬ ‫وەاڵمدا فەرمووی‪(( :‬ئەگەر چاوت بەوکەساهە کەوت؛ خەبەراین بدەیە کە (إبن معر) بەڕائەثیان م دەاکت‪،‬‬ ‫وە ئەواهیش بەرین مەو‪ ،‬س جاران ئەمەی وثەوە)) (‪.)12‬‬ ‫‪ .٣‬وە"غبد هللا بن غباس" ريض هللا غهنام‪ -‬فەرمووی‪(( :‬مەگەڵ ئەُیل ئەُواء دامەهیضە؛ چوىکە داهیضنت‬ ‫مەگەڵیان دڵ ثویش هەخۆیش دەاکت)) (‪.)13‬‬ ‫‪ .٤‬زاان و زاُید"امفضیل بن غیاض" رمحَ هللا ثؼایل ‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬خاوەن بیدغە مەکە ئەمیيداری‬ ‫دیيەکەت‪ ،‬وە مەصۆرەت و پرس و ڕای پێمەکە مە ئیضەاکهت‪ ،‬مەگەڵی دامەهیضە‪ُ ،‬ەرکەس ێك مەگەڵ‬ ‫خاوەن بیدغەیەك داهیضت خوای گەورە دڵەکەی کوێر دەاکثەوە))(‪.)14‬‬ ‫(‪ )10‬رواٖ اٌثخارٌ‪.‬‬ ‫(‪ )11‬أخزجٗ اإلِاَ اٌالٌىائٍ يف ‪(( :‬شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح))‪ .‬واتٓ تطح يف‪((:‬اإلتأح))‪.‬‬ ‫(‪ )12‬ادلزجغ اٌساتك‪.‬‬ ‫(‪ )13‬أخزجٗ اإلِاَ اٌالٌىائٍ يف ‪(( :‬شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح))‪ .‬واتٓ تطح يف‪(( :‬اإلتأح))‪.‬‬ ‫(‪ )14‬ادلزجغ اٌساتك‪.‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪ .٥‬ئامیمی"احلسن امبرصي" رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪() :‬خوای گەورە ئزیین ثۆبە کردن اندات بە‬ ‫کەس ێك صوێن ُەوای خۆی بکەوێت))(‪.)15‬‬ ‫‪ .٦‬ئامیمی "غبد هللا بن املبارك" رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬پەروەردگارا ُیچ بیدغەچییەك مەالی من‬ ‫دەست ڕۆیض خوو هەبێت‪ ،‬هەوەك دڵم خۆیش بوێت))(‪.)16‬‬ ‫‪ .٧‬ئەمریی بڕواداران مە فەرموودەکەی "سفیان امثوري" رمحَ هللا‪ -‬دەفەرموێت‪ُ(( :‬ەرکەس ێك گوێ‬ ‫ُەڵخا بۆ بیدغەچییەك وە بزاهێت کە کەس ێکی موبخەدیؼە؛ ػیسمەت و پارێزراوی بۆ انمێيێذەوەو ثەسوشمی‬ ‫هەفیس خۆی دەکرێت))(‪.)17‬‬ ‫‪ .٨‬ئامیمی "ئەوزاغی"‪ -‬رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪ (( :‬گفذوگۆ و جەدەل مەگەڵ بیدغەچیان مەکەن؛‬ ‫چوىکە دڵەاکهخان مەفیخيەی ئەواهەوە ثویش گومان و ڕاڕایی دێت))(‪.)18‬‬ ‫‪" .٩‬محمدی کوڕی سریین" – رمحَ هللا – دەرابرەی خۆ پاراسنت مە بیدغە دەفەرموێت‪ (( :‬کەس ێک‬ ‫هەبووە بیدغەیەك دروست باکت مەگەر مەبەرامبەر ئەو بیدغەیەدا سوهيەثێک دایر انمێيێت))(‪.)19‬‬ ‫‪ .١١‬ئامیم "ماكل کوڕی ئەهەس" ‪-‬رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬ژهیان م انُێيدرێت و ژهیض یان‬ ‫پێٌادرێت‪ ،‬وە سەالمیان م انکرێت))(‪.)20‬‬ ‫‪ .١١‬ئامیمی "صافؼی" – رمحَ هللا ثؼایل ‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬کەساهێکی بیین بە وثەاکین ئەُیل کەالم قسە‬ ‫دەکەن‪ ،‬مەپڕدا ُاواری کردوو فەرمووی‪ُ(( :‬ەڵژبێرن؛ ای دراوسێیەثامین دەکەن بە خێرو سەالمەت‪ ،‬ای‬ ‫ُەڵدەسنت و مێامن دوور دەکەوهەوە)) (‪.)21‬‬ ‫‪ .١٢‬ئامیمی ئەُیل سوهيەت و جەماغەت "أمحد بن حٌبل" رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬بێگومان ئەُیل‬ ‫ُەواوئارەزوو پض یت پێٌابەسرتێت و داوای ایرمەیت م انکرێت مە اکروابری مسوڵامانن‪ ،‬چوىکە ئەوە‬ ‫گەورەحرین زاین بە ئاینی دەگەیەهێت))(‪.)22‬‬ ‫وە فەرمووی‪(( :‬خۆت بپارێزە مە ُەموو بیدغەیەك‪ ،‬مەصۆرەت و پرس و ڕا بەکەس ێکی بیدغەچی مەکە‬ ‫مە اکروابری دیيەکەت))(‪.)23‬‬ ‫‪ .١٣‬ئامیم "غبد امرمحن بن همدي" رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪ (( :‬مە هێو ئەُیل ئەُوائا کەس هییە بە‬ ‫(‪ )15‬أخزجٗ اإلِاَ اٌالٌىائٍ يف ‪(( :‬شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح))‪.‬‬ ‫(‪ )16‬ادلزجغ اٌساتك‪.‬‬ ‫(‪ )17‬رواٖ اتٓ وضاح يف ‪(( :‬اٌثذع وإٌهٍ ػٕها))‪.‬‬ ‫(‪ )18‬ادلزجغ اٌساتك‪.‬‬ ‫(‪ )19‬أخزجٗ اإلِاَ ِسٍُ يف ِمذِح صذُذٗ‪.‬‬ ‫(‪(( )20‬ادلذؤح اٌىربي)) ٌإلِاَ ِاٌه‪.‬‬ ‫(‪(( )21‬خمتصز وتاب احلجح ػًٍ تارن احملجح)) ٔصز تٓ إتزاُ٘​ُ ادلمذسٍ‪.‬‬ ‫(‪ِٕ(( )22‬الة اإلِاَ أمحذ)) التٓ اجلىسٌ‪.‬‬ ‫(‪ )23‬ادلزجغ اٌساتك‪.‬‬ ‫‪8‬‬

‫ئەهدازەی ُاوەاڵین"جەمه" خراپ بێت؛ دەایهەوێت بڵێن‪ُ :‬یچ صدێك بووین هییە مە ئاسامهدا‪ ،‬وادەبیمن ئەواهە‬ ‫ژن و ژخنوازاین مەگەڵدا هەکرێ و وەرەسەص یان قبوڵ هەکرێت))‪.)24( .‬‬ ‫‪" .١٤‬أیوب امسخخیاين" ‪-‬رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬بێگومان ئەُیل ئەُواء ئەُیل گومڕاینی و انبیمن‬ ‫سەرئەجنام و کۆاتییان ثەهنا غەیری انوئاگر ُیچی حر بێت))(‪.)25‬‬ ‫‪" .١٥‬أبو یوسف امقايض"‪ -‬رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬من هوێژ انکەم مە پضت جەمهیەکەوە‪ ،‬ای‬ ‫ص یؼەیەکەوە‪ ،‬ای قەدەریەکەوە))(‪.)26‬‬ ‫‪ .١٦‬ص یخول ئیسالم "أبو غامثن إسامغیل امصابوين" رمحَ هللا‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬هیضاهەاکین ئەُیل بیدغە‬ ‫ڕوون و ئاصکرایە‪ ،‬مە ڕوهرتین و ئاصکراحریین ئەو غەالمەاتهەی پێێی دەانرسێيەوە‪ ،‬دژایەیت ئەوکەساهە‬ ‫دەکەن کە ُەڵگری ڕێبازەکەی پێغەمبەرن‪ -‬صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬و ڕقیان مێیان دەبێذەوە‪ ،‬وە انواین‬ ‫مێدەهێن بە "حضویة‪ ،‬وهجةل‪ ،‬وظاُریة‪ ،‬ومض هبة" بریوابڕاین و صارەزاییان مە ُەواڵی پێغەمبەری خوا‪-‬‬ ‫صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬مە ڕێێی زاوست و زاهیارییەوە هییە‪ ،‬بەڵکو زاوست و زاهیاری ئەوان ئەوەیە کە صەثیان‬ ‫دەرس یان دادەدات ئەمەش مەسەرئەجنامی غەقڵی فاس یداین‪ ،‬وە وەسوەسە و سیٌەی اتریك و ڕەش‬ ‫دەگەڕاوایهە"(‪.)27‬‬ ‫‪ .١٧‬بێگومان "ئامیمی صافیؼی" ‪ -‬رمحَ هللا ثؼایل – حومکی ئەُیل ئەُوایئ ڕووىکردۆثەوەو دەفەرموێت‪:‬‬ ‫((حوومکی من بەسەر ئەُیل کەالم ئەوەیە کە بە صواڕاکن داراکری بکرێن‪ ،‬دواحر بەسواری حوصرت‬ ‫بەسەر غەصریەت و قەبیوەاکهدا بگێردرێن‪ ،‬وە (جاڕ بدرێت) و بگوحرێت ئەوە پاداص یت کەس ێکە کخیاب و‬ ‫سوهيەت واز مێبێٌێت و‪ ،‬وثەی ئەُیل کەالم وەربگرێت))(‪.)28‬‬ ‫‪" .١٨‬أبو محمد احلسنی بن مسؼود ابن امفراء امبغوي" دەفەرموێت‪ُ(( :‬اوەاڵن و پێضیٌان و صوێيکەوثواهیان‬ ‫و زاانایین ئەُیل سوهيە مەسەر ئەو ڕێڕەوە ڕۆیض خون کە بریخییە مە دژایەیت کردین ئەُیل بیدغە و ُیجرەت‬ ‫کردهیان))(‪.)29‬‬ ‫‪ .١٩‬ئامیم "إسامغیل امصابوين" رمحە هللا‪ -‬مە کخێبە بە ىرخەکەی بەانوی((غقیدة امسوف أحصاب احلدیر))‬ ‫هەقڵی کردووەو دەفەرموێت‪(( :‬ئەُیل سوهيە کۆڕاو یەکدەىگن مەسەر پێویس یت ڕق بووهەوە مە ئەُیل بیدغە‬ ‫و ُەوڵدان بۆ زەمیل و الوازکردهیان؛ دواحر‪ -‬رمحە هللا ‪ -‬دوای ُێياهەوەی ُەهدێك مە وثەاکهیان دەفەرموێت‪:‬‬ ‫((ئەو چەهد ڕس خەیەی کە وارید بووە مەو بەصەدا؛ بریوابڕی ُەموواین بووەو ڕا جیایی هەبووە مە هێواهیاهدا‪،‬‬ ‫(‪(( )24‬وتاب اٌسٕح)) ٌؼثذ اهلل اتٓ اإلِاَ أمحذ‪.‬‬ ‫(‪ )25‬رواٖ اتٓ تطح يف‪(( :‬اإلٔاتح))‪.‬‬ ‫(‪ )26‬أخزجٗ اٌالٌىائٍ يف ‪(( :‬شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح))‪.‬‬ ‫(‪ )27‬أظز ((ػمُذج اٌسٍف أصذاب احلذَث)) ٌشُخ اإلسالَ أيب ػثّاْ اٌصاتىين‪.‬‬ ‫(‪(( )28‬شزح اٌسٕح)) ٌإلِاَ اٌثغىٌ‪.‬‬ ‫(‪(( )29‬شزح اٌسٕح)) ٌإلِاَ اٌثغىٌ‪.‬‬ ‫‪9‬‬

‫بەڵکو ُەموواین کۆکن مەسەر ئەمە‪ ،‬مەگەڵ ئەوەصدا ثێکڕا یەکدەىگن مەسەر ڕقبوهەوە مە ئەُیل بیدەع‪ ،‬وە‬ ‫زەمیل کردهیان این خوزالن ُێيان بەسەراین و دوورخسدٌەوەو س يورداانن بۆاین و دوورکەوثيەوە مێیان‪،‬‬ ‫ایخود ُاوەڕێیەیت هەکردن و داهەهیضنت مەگەڵیان ُەموو ئەمان ُۆاکری ىزیك بووهەوەن مە خوای گەورە‪،‬‬ ‫ئەگەر خۆ دوورە پەرێز بگری مێیان و ُەجراین بکەی))‪.‬‬ ‫وتە و ئاموژگاری پێشەوایاوی ئەهلی سووىە لە شوێىکەوته و دەستگرته بە سووىە‬ ‫و وەهی کردن لە بیدعە‬ ‫‪ .١‬مؼاذ بن جبل‪ -‬ريض هللا غيَ‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬ئەی خەڵکیيە دەست بگرن بە زاوس خەوە پێش ئەوەی‬ ‫مەانواتن ُەڵگریێت‪ُ ،‬ەڵگریاین زاوس خیش بە هەماین زاانایهە‪ ،‬خۆاتن بپارێزن مە بدیؼە و داُێياین بیدغە و‬ ‫گوێڕادێران بۆاین‪ ،‬بەڵکو دەست بگرن بەوەی کە ڕابورد)(‪.)30‬‬ ‫‪ .٢‬حوذەیفەی کوڕی ئەمیەمان‪ -‬ڕەزای خوای مێبێت‪ -‬دەفەرموێت‪ُ(( :‬ەر غیبادەت و پەرسدض ێک‬ ‫ُاوەاڵین پێغەمبەری خوا‪ -‬صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬ئەجنامیان هەدابێت ئێوەش مەیکەن و ئەجنامی مەدەن؛‬ ‫ئەواهەی سەرەات ُیچ وثەاین بۆ دوای خۆاین هەُێخۆثەوە؛ ئێوە ئەی قورئاخنوێيان مە خوا برتسن‪ ،‬مەسەر‬ ‫ڕیبازی کەساین پێش خۆاتن ڕێ بکەن و مێێی المەدەن)(‪.)31‬‬ ‫‪ .٣‬غەبدوڵاڵی کوڕی مەسؼود‪ -‬ڕەزای خوای مێبێت‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬ئەوەی دەیەوێ دەست بە سوهيەثەوە‬ ‫بگرێ اب دەست بەسوهيەیت ئەواهەوە بگرێت کە مردوون‪ ،‬ئەواهیش ُاوەاڵین پێغەمبەرن‪ -‬صیل هللا ػویە‬ ‫وسمل‪ -‬ئەوان ابصرتین و خێڕحریین ئەم ئوممەثە بوون‪ ،‬وە دڵپاکرتیًیان بوون‪ ،‬وە زاانحریيان بوون‪،‬کەمرتین‬ ‫ثەلکیفیان ُەبوو‪ ،‬کۆمەاڵهێک بوون خوای گەورە بۆ ُاوەڵێیت پێغەمبەرەکەی‪ -‬صیل هللا ػویە وسمل‪-‬‬ ‫ُەڵیژباردن و دیيەکەاین هەقڵ کردوو گواس خەوە‪ ،‬خۆاتن بە ئەخالق و خووڕەوصت و ڕێبازی ئەوان‬ ‫بضوهبێنن؛ چوىکە مەڕاسدیدا ئەوان مەسەر ڕێبازی ڕاس خەقیيە بوون)(‪.)32‬‬ ‫وە دەیفەرموو‪(( :‬صوێن بکەون و بیدغە دامەُێنن کیفایەت دەبێت بۆاتن‪ ،‬وە دەست بگرن بەم ئەمرە‬ ‫کۆهەوە "کە وارید بووەو مە پێضیٌاین خۆاتهەوە پێذان گەیض خووە"))(‪.)33‬‬ ‫‪ .٤‬غەبدوڵاڵی کوڕی غومەر‪ -‬ڕەزای خوااین م بێت‪ -‬دەیفەرموو‪(( :‬خەڵکی بەردەوام مەسەر ڕێبازن؛‬ ‫(‪(( )30‬اٌثذع وإٌهٍ ػٕها)) التٓ وضاح‪.‬‬ ‫(‪ )31‬رواٖ اتٓ تطح يف‪(( :‬اإلتأح))‪.‬‬ ‫(‪ )32‬أخزجٗ اٌثغىٌ يف‪(( :‬شزح اٌسٕح))‪.‬‬ ‫(‪ )33‬أخزجٗ اٌذارٍِ يف‪(( :‬سٕ​ٕٗ))‪.‬‬ ‫‪11‬‬

‫مادام صوێن ئەزەر بکەون))(‪.)34‬‬ ‫وە دەیفەرموو‪ُ(( :‬ەموو بیدغەیەك گومڕایییە؛ ئەگەرچی خەڵکی بە چاکیضی بزاىن))(‪.)35‬‬ ‫‪ُ .٥‬اوەڵی پایەبەرز ئەبو دەرداء‪ -‬ڕەزای خوای مێبێت‪ -‬فەرمووی‪(( :‬گومڕا انبیت‪ ،‬مادام دەست بە‬ ‫ئەسەرەوە بگری))(‪.)36‬‬ ‫‪ .٦‬ئەمریی بڕواداران ‪ -‬غەیل کوڕی ئەیب اتمیب‪ -‬ڕەزای خوای مێبێت‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬ئەگەر دیيداری‬ ‫بەڕاو بۆچوون ابیە‪ ،‬مەحس کردن و سڕیيەوەی ابثیین خوففە صایس خە حر بوو وەك مە پض خەکەی‪ ،‬بەاڵم من‬ ‫پێغەمبەرم بیین – صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬دیوی سەرەوەی خوففەکەی موحس دەکرد))(‪.)37‬‬ ‫‪ .٧‬ػابیس کوڕی ڕەبیؼە‪ ،‬دەفەرموێت‪(( :‬غومەری کوڕی خەثخامب بیین‪ -‬ڕەزای خوای مێبێت‪ -‬بەردە‬ ‫ڕەصەکەی – کەغبە‪ -‬ی ماچ دەکردوو دەیفەرموو‪(( :‬من ابش دەزامن کە ثۆ ثەهنا بەردێکی و ُیچ زەرەر و‬ ‫زاین انگەیەین‪ ،‬ئەگەر من پێغەمبەرم‪ -‬صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬هەبیًیبا کە ماچت دەاکت‪ ،‬مامچ‬ ‫هەدەکردی))(‪.)38‬‬ ‫‪ .٨‬أیوب امسخخیاين‪ -‬رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬بیدغەچییەک چەهدە ئیجخهیاد باکت و خۆی ماهدوو‬ ‫باکت‪ ،‬زایحر مە خوای گەورە دووردەکەوێخەوە)(‪.)39‬‬ ‫‪ .٩‬حسان بن غطیة ‪-‬رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪ُ(( :‬یچ قەومێک هەبووهە بیدغەیەکیان مە ئاییٌەکەاین‬ ‫داُێيابێت‪ ،‬ئیوال مەبەرامبەریدا سوهيەثێک ون بووە)(‪.)40‬‬ ‫‪ .١١‬محمد بن سریین ‪-‬رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬مە ڕابردوودا ئەاین فەرموو‪ :‬مادام مەسەر ئەزەری؛‬ ‫کەوایە ثۆ مەسەر ڕاس خەڕێێی)(‪.)41‬‬ ‫‪ .١١‬سفیان امثوري ‪-‬رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬بیدغە بەالی صەیخاهەوە خۆصەویسرتە مە اتوان‪ ،‬اتوان‬ ‫مێخۆص بوین بۆ ُەیە‪ ،‬بەاڵم بیدغە چاوپۆیش مێخۆص بووین بۆ هییە))(‪.)42‬‬ ‫‪ .١٢‬اإلمام امضافؼ ‪-‬رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪ُ(( :‬ەر مەسەمەیەک قسەم ثێدا کردێب و پێچەواهەی‬ ‫سوهيەت بوبێت‪ ،‬ئەوا من مێێی پەص امیمن و مێێی دەگەرێمەوە؛ جا مە ژایمندا بێت ای دوای مردمن))(‪.)43‬‬ ‫(‪ )34‬رواٖ اٌالٌىائٍ يف‪(( :‬شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح))‪.‬‬ ‫(‪ )35‬ادلزجغ اٌساتك‪.‬‬ ‫(‪ )36‬رواٖ اتٓ تطح يف‪(( :‬اإلتأح))‪.‬‬ ‫(‪ )37‬أخزجٗ اتٓ أيب شُثح يف‪(( :‬ادلصٕف)) ‪.‬‬ ‫(‪ )38‬رواٖ اٌثخارٌ وِسٍُ‪.‬‬ ‫(‪(( )39‬اٌثذع وإٌهٍ ػٕها)) التٓ وضاح‪.‬‬ ‫(‪ )40‬رواٖ اٌالٌىائٍ يف ‪(( :‬شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح)) ‪.‬‬ ‫(‪ )41‬ادلزجغ اٌساتك‪.‬‬ ‫(‪ )42‬أخزجٗ اٌثغىٌ يف‪(( :‬شزح اٌسٕح))‪.‬‬ ‫(‪ )43‬أخزجٗ اخلطُة يف‪(( :‬اٌفمُٗ وادلتفمٗ))‪.‬‬ ‫‪11‬‬

‫‪ .١٣‬ڕەبیؼی کوڕی سوێامن فەرمووی‪(( :‬ڕۆژێکیان ئامیمی صافیؼی‪ -‬بە ڕەمحەت بێت‪ -‬فەرموودەیەیک‬ ‫ڕیوایەت کرد‪ ،‬پێاوێکیش پێێی فەرموو‪ :‬ئەوە ئەو فەرموودەیە وەردەگری و اکریضی پێدەکەی ئەی ئەبو‬ ‫غەبدوڵاڵ؟ فەرمووی‪ُ(( :‬ەراکثێك فەرمودەیەیک ڕاست و ڕەوان مە پێغەمبەرەوە‪-‬صیل هللا ػویە وسمل‪-‬‬ ‫ڕیوایەت کرا و من مێم وەرهەگرت‪ ،‬صایەت بن مەسەر ئەوەی غەقڵم مەدەست داوەو غەقڵم مەسەر خۆم‬ ‫هییە))(‪.)44‬‬ ‫‪ .١٤‬ئامیم ماكل بن أوس ‪-‬رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬سوهيەت ُەروەک کەصدیەکەی هوح‪-‬ػویە‬ ‫امسالم‪ -‬وایە‪ ،‬ئەوەی سواربێت ئەوە سەرفراز دەبێت‪ ،‬ئەوەی مێێی دوادەکەوێت مق دەبێت و‬ ‫دەخٌکێت))(‪.)45‬‬ ‫وە دەیفەرموو‪(( :‬ئەگەر کەالم زاوست بوایە ئەوە ُاوەاڵن و صوێيکەوثوان‪ -‬ڕەزاو ڕەمحەیت خوااین مێبێت‪-‬‬ ‫قسەاین مەسەر دەکرد وەك چۆن قسەاین مەسەر ئەحاکمەاکن کردووە؛ بەاڵم‪ -‬کەالم‪ -‬ابثیڵە و بەڵگەصە‬ ‫مەسەر ابثیڵ)(‪.)46‬‬ ‫‪ .١٥‬ئینب (املاجضون) دەفەرموێت‪(( :‬گوێم مە ئامیمی ماكل بوو دەیفەرموو‪ُ(( :‬ەرکەس ێك بیدغەیەک مە‬ ‫ئیسالمدا داُێيێت و اب بەچاکیضی بزاهێت‪ ،‬ئەوە ابىگەصەی ئەوەی کردووە کە محمد‪-‬صیل هللا ػویە وسمل‪-‬‬ ‫خیاهەیت مە پەایمەکەی کردووە؛ چوىکە خوای گەورە دەفەرموێت‪{ :‬امْ َی ْو َم أَ ْمکَوْت مَ ْمك ِدیيَ ْمك{‪ ،‬دەسا ئەوەی‬ ‫مەو اکت و ساثەای دین هەبوبێت‪ ،‬ئەمڕۆ انص بێب بەدین)(‪.)47‬‬ ‫‪ .١٦‬ئامیمی ئەُیل سوهيەت و جەماغەت ئەمحەدی کوڕی حەهبەل‪ -‬بەڕەمحەت بێت‪-‬‬ ‫دەفەرموێت‪((:‬بيچیيەی سوهيەت مەالی ئێمە‪ :‬دەس خگرثيە بەوەی کە ُاوەاڵین پێغەمبەر‪ -‬صیل هللا ػویە‬ ‫وسمل‪ -‬دەسدیان پێوەگرثووەو ئیقذیدااین پێوە کردووە‪ُ ،‬ەرورُا وازُێيان مە بیدغە‪ -‬مە بيچیيەاکین سوهيەحن‪-‬‬ ‫ُەموو بیدغەیەکیش گومڕاییە)(‪.)48‬‬ ‫‪ .١٧‬حەسەین بەصڕی‪ -‬ڕەمحەیت خوای گەورەی مێێب‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬ئەگەر پیاوێکی سەردەمی سەمەف‬ ‫زیيدوو بکرێخەوە بۆ ئەم سەردەمەی ئەمڕۆمان ُیچ صدێك مە ئیسالمەیت انانسێذەوە؛ ئیٌجا دەس یت خس خە‬ ‫سەر ڕوومەیت و فەرمووی‪ :‬ثەهنا ئەم هوێژەی مێدەرچێت‪.))...‬‬ ‫‪ .١٨‬مەجواهرتین و بەىرخرتین وثەاکین زاان و خواانیس پایەبەز (امفضیل بن غیاض) – رمحَ هللا ثؼایل –‬ ‫اکثێك کە دەفەرموێت‪(( :‬صوێن پێێی ڕاس خەڕێ بکەوە و گوێ مەدە کەمی ُاوڕێگا‪ ،‬ئاگاداربە و خۆت مە‬

‫(‪ )44‬رواٖ اتٓ تطح يف‪(( :‬اإلتأح))‪.‬‬ ‫(‪ِ(( )45‬فتاح اجلٕح يف االػتصاَ تاٌسٕح)) ٌٍسُىطٍ‪.‬‬ ‫(‪ )46‬اٌثغىٌ يف ((شزح اٌسٕح))‪.‬‬ ‫(‪(( )47‬االػتصاَ)) ٌإلِاَ اٌشاطيب‪.‬‬ ‫(‪ )48‬رواٖ اٌالٌىائٍ يف‪(( :‬شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح))‪.‬‬ ‫‪12‬‬

‫ڕێچکە گۆمڕااکن بپارێزە‪ ،‬وە ئیغخریا مەبە بەزۆری بەُیالکچوان)) (‪.)49‬‬ ‫‪ .١٩‬پیاوێک مە وەاڵمێکی غەبدوڵاڵی کوڕی غومەر‪ -‬ڕەزای خوای گەورە مە خۆی مە ابویک بێت‪ -‬دەڵێت‪:‬‬ ‫((ابوکت هەُی مێکردبوو مەو مەسەمەیە‪ ،‬ئەویش مەوەاڵمدا فەرمووی‪(( :‬ئاای وثەوە فەرماین پێغەمبەر‪ -‬صیل‬ ‫انوە ػویە وسمل‪ -‬حەقرتە بە صوێيکەوحن این ُی ابومک؟!))(‪.)50‬‬ ‫‪ .٢١‬غەبدوڵاڵی کوڕی غومەر‪ -‬ڕەزای خوای گەورە مە خۆی مە ابویک بێت‪ -‬اتیبەت مە هێو ُاوەاڵهدا‬ ‫ثوهدحریًیان بوو بەرامبەر بە بیدغە و صوێيکەوثین سوهيەت؛ جارێکیان گوێێی مە پیاوێك بوو مە دوای‬ ‫پضمنی(غطس) ویت‪ :‬اذلد هلل‪ ،‬وامصالة وامسالم ػیل رسول هللا‪ ،‬ئەویش مێێی بەجواب ُاثوو پێێی‬ ‫فەرموو‪(( :‬پێغەمبەری خوا‪-‬صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬بەمض ێوەی فێر هەکردووین‪ ،‬بەڵکو فەرموویەیت‪ [ :‬اکثێك‬ ‫یەکێك مە ئێوە دەپژمێت اب بڵێت‪ :‬اذلدهلل)) وە هەیفەرمووە‪ :‬اب سەڵەوات مەسەر پێغەمبەرەکەی بدرێت‪-‬‬ ‫صیل هللا ػویە وسمل))(‪.)51‬‬ ‫‪ .٢١‬غەبدوڵاڵی کوڕی غەبباس‪ -‬ڕەزای خوااین مێبێت‪ -‬دەرابرەی ئەو کەساهەی فەرموودە بە وثەی‬ ‫ُاوەاڵن ئەبو بەکر و غومەر‪ -‬ڕەزای خوااین مێبێت‪ -‬ڕەت دەکەهەوە‪ ،‬دەفەرموێت‪ُ(( :‬ەربیٌە مە ئاسامهەوە‬ ‫بەرداتن بەسەر داابری‪ ،‬من دەڵێم‪ :‬پێغەمبەری خوا‪ -‬صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬ئاواو ئاوا دەفەرموێت‪ ،‬ئێوەش‬ ‫دەڵێن‪ :‬ئەبو بەکر و غومەر وا دەفەرموون))(‪.)52‬‬ ‫‪ .٢٢‬ئیبٌو غەبباس– ريض هللا غهنام – ڕاست دەفەرموێت اکثێک وەسفی ئەُیل سوهيە دەاکت و‬ ‫دەفەرموێت‪(( :‬ثەماصا کردین پیاوێک مە ئەُیل سوهيەت‪ ،‬بەوەیە کە ابىگەصە بۆ سوهيەت باکت‪ ،‬و‬ ‫بەرەىگاری بیدغە و داُێرناو باکت))(‪.)53‬‬ ‫‪ .٢٣‬سوفیاین زەوری‪ -‬بە ڕەمحەت بێت‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬ئەگەر پێت گەیضت کە پیاوێك مەوسەری‬ ‫ڕۆژُەاڵثەوەیە و‪ ،‬مەسەر سوهيەثە و دەس یت پێوە گرثووە‪ ،‬سەالمی بۆ ڕەواهە بکە؛ چوىکە ئەُیل سوهيە‪-‬‬ ‫مەم سەردەمەدا زۆر‪ -‬کەم بووهەوەثەوە))(‪.)54‬‬ ‫‪ .٢٤‬أیوب امسخخیاين‪ -‬رمحَ هللا ثؼایل‪ -‬دەفەرموێت‪ (( :‬اکثێک ُەواڵی مردین کەس ێك مە ئەُیل سوهيەت‬ ‫دەبیس مت؛ وەك ئەوە وایە پارچەیەك مە الصەم ببێذەوە))(‪.)55‬‬ ‫‪ .٢٥‬جؼفر بن محمد‪-‬رمحە هللا‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬گوێم مە قذیبة بوو – رمحَ هللا – دەیفەرموو‪(( :‬ئەگەر‬ ‫پیاوێکت بیین کەساهێکی فەرموودە انیس وەك (حيىي بن سؼید وغبد امرمحن بن همدي‪ ،‬وأمحد بن حٌبل‪،‬‬ ‫(‪(( )49‬االػتصاَ)) ٌإلِاَ اٌشاطيب‪.‬‬ ‫(‪(( )50‬ساد ادلؼاد)) التٓ اٌمُ​ُ‪.‬‬ ‫(‪ )51‬أخزجٗ اٌتزِذٌ يف‪(( :‬سٕ​ٕٗ)) تسٕذ دسٓ‪.‬‬ ‫(‪ )52‬رواٖ ػثذ اٌزساق يف‪(( :‬ادلصٕف)) تسٕذ صذُخ‪.‬‬ ‫(‪ )53‬رواٖ اٌالٌىائٍ يف‪(( :‬شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح)) ‪.‬‬ ‫(‪ )54‬ادلزجغ اٌساتك‪.‬‬ ‫(‪ )55‬رواٖ اٌالٌىائٍ يف ‪(( :‬شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح))‪.‬‬ ‫‪13‬‬

‫وإحساق بن راُویَ‪ )...‬خۆصویست؛ ئەوە ئەو کەسە مەسەر سوهيەثە‪ُ ،‬ەرکەس ێکیش موخامەفەی ئەواین‬ ‫کرد‪ ،‬ئەوە بزاهە ئەو کەسە موبخەدیؼە))(‪.)56‬‬ ‫‪ – ٢٧‬غن غبد هللا بن املبارك – رمحَ هللا – قال‪(( :‬بزاهە‪-‬برای بەڕێز‪ -‬ئەمڕۆکە مردن کەڕامەثە بۆ ُەر‬ ‫مسوڵامهێكی دەس خگرثوو بە سوهيەثەوە بگەڕێخەوە الی خوای گەورە؛ فإان هلل وإان إمیَ راجؼون؛ فإیل هللا‬ ‫وضكو وحضدٌا‪ ،‬وذُاب اإلخوان‪ ،‬وقةل األغوان‪ ،‬وظِور امبدع‪ ،‬وإیل هللا وضكو غظمی ما حل هبذٍ األمة‬ ‫من ذُاب امؼوامء‪ ،‬وأُل امس ية‪ ،‬وظِور امبدع)(‪.)57‬‬ ‫‪ .٢٨‬فوزەییل کوڕی غیاض‪ -‬ڕەمحەیت خوای گەورەی مێبێت‪ -‬دەفەرموێت‪(( :‬خوای گەورە بەهداهێکی ُەهە‬ ‫مەموەکەثیان پێ دەبوژێخەوە؛ ئەواهە ُاوەاڵین سوهيەحن))(‪.)58‬‬ ‫‪ .٢٩‬ڕاس خرتین و جواهرتین وەسف بۆ ئەُیل سوهيەت‪ ،‬ئەو وەسفەی ئامیمی صافیؼییە – رمحە هللا‪ -‬اکثێك‬ ‫دەفەرموێت‪(( :‬اکثێك پیاوێك مە ُاوەاڵین فەرموودە‪ -‬فەرموودەانس‪ -‬دەبیمن‪ ،‬وەك ئەوە وایە پیاوێك مە‬ ‫ُاوەاڵین پێغەمبەر‪ -‬صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬ببیمن))(‪.)59‬‬ ‫‪ .٣١‬ئامیمی مامیک‪-‬ڕەمحەیت خوای مێبێت‪ -‬بيچیيەکەیەیک گەورەو بەپێزی داانوە‪ ،‬کورحکراوەی ُەموو ئەو‬ ‫واتهەن کە هەقڵامن کردن مە زاانایین پایە بەرزەوە‪ ،‬دەفەرموێت‪( :‬من یصوح آخر ُذٍ األمة إال مبا صوح بَ‬ ‫أومِا؛ مفا مل یكن یومئذ دیياً ال یكون امیوم دیيا ً)(‪.)60‬‬ ‫ئەوە گوڵژبێرێک بوو مە وثە بەىرخەاکین پێضەواایین سەمەیف صاحل مە ئەُیل سوهيەت و جەماغەت‪ ،‬ئەوان‬ ‫چاکرتین ئامۆژگاریکەری خەمقن‪ ،‬ابصرتین و چاکرتیین ئوممەثەکەایىن‪ ،‬صارەزاحریًیاىن بە چاککردین حاڵیان و‬ ‫ُیدایەت داهیان‪ ،‬ئامۆژگاری دەکەن بە دەس خگرحن بە کیخایب خوای گەورەو‪ ،‬سوهيەیت پێغەمبەرەکەی‪-‬‬ ‫صیل هللا ػویە وسمل‪ -‬خەڵکی ئاگادار دەکەهەوە مە بیدغە و داُێرناوەاکن‪ُ ،‬ەروەك پێغەمبەرەکەاین‪ -‬صیل‬ ‫هللا ػویە وسمل‪ -‬ڕێگای هەجات و سەرفرازی هیضان دەدەن؛ کە دەس خگرثيە بە سوهيەت و ڕێبازی‬ ‫پێغەمبەر‪ -‬صیل هللا ػویە وسمل‪.‬‬

‫(‪ )56‬ادلزجغ اٌساتك‪.‬‬ ‫(‪(( )57‬اٌثذع وإٌهٍ ػٕها)) التٓ وضاح‪.‬‬ ‫(‪ )58‬رواٖ اٌالٌىائٍ يف‪(( :‬شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح))‪.‬‬ ‫(‪ )59‬أخزجٗ اخلطُة يف‪(( :‬شزف أصذاب احلذَث))‪.‬‬ ‫(‪ )60‬أخزجٗ اخلطُة يف ‪(( :‬شزف أصذاب احلذَث))‪.‬‬ ‫‪14‬‬