داُێرناو"امبدػة" ئامادەکردن و وەرگێڕاین بێکڵۆیی
www.pegayminber.com 1432 1
احلّذ هلل واٌصالج واٌسالَ ػًٍ رسىي اهلل وػًٍ آٌٗ وصذثٗ أمجؼني. وتؼذ-: مەماوەی ڕابردوودا مە ثێکڕای جهیاین ئیسالمی بە کوردس خاین خۆصامهەوە پێضوازییەیک جەماوەری زۆر گەورە مە ایدکردهەوەی مەدایكبووین(مەومود) ی پێغەمبەری –صیل هللا ػویە وسمل -انزدارمان کرا ،ثەواوی میيبەرو دامودەزگااکین ڕاگەایهدن بە ئیسالمی و ان ئیسالمیضەوە بەصدار بوون مە ئاُەىگ گێڕان ...مە اکت و ساثێکدا مە سەراتسەری جهیاهدا زۆر بێحورمویت و سواکیەیت بە گەورەو پێضەوایەیت بەصەرییەت پێغەمبەری ئەکڕەم-صیل هللا ػویە وسمل -دەکرێت"بەدایك و ابوك و مٌداڵ و هەفیس خۆصامهەوە بەقورابین بنی" ُەر مە وێيە اکریاکثێریەاکهەوە بگرە اتوەکو گۆڤارو ڕۆژانمە کوردییەاکن بە حزییب و مەدەهیەاکهیضەوە، انوە انوەش بەانوی ئەدەب و ص یؼر هوسیٌەوە مێرەومەوێ چەهد زڕکە هوسەرێك فەریکە حوصرت ئاسا ئەو جۆرە سواکیەثییە بەو پێغەمبەرە انزدارە-صیل هللا ػویە وسمل -دووابرە دەکەهەوە و مە ُەوڵی بەردەوام دان بۆ انصرین کردین ،بەاڵم زۆر چڕژاهە خەڵکی مەو ڕۆژەدا بۆ هێو مزگەوت و ڕازاهدەوەی کوچە و کۆاڵهەاکن بەمض ێوە و جۆصووخرۆش دروس خکردن جۆرێك مەوەاڵمە بۆ ئەوکەساهەی دەایهەوێ ئاییین پریۆزی ئیسالم و خۆصەویس یت پێغەمبەرەکەی -صیل هللا ػویە وسمل -مە انخ و ُزی ئەم خەڵکە ُەڵقەىن... ئەگەرچی مەڕاسدیدا دەێب ئەوە بزاهنی ایدکردهەوەی مەدایك بووین پێغەمبەر -صیل هللا ػویە وسمل -بیدغە و داُێرناوێکە و ،هیضاهەی دوورییە مەسوهيەیت (محمد املصطفی) –صیل هللا ػویە وسمل -وە بۆ سەملاهدن و وەاڵمداهەوەی ئەو کەساهەی دژایەیت پێغەمبەر و –صیل هللا ػویە وسمل -و صوێيکەوثواین دەکەن ،ای دەربڕیین خۆصەویس یت انبێت مە ڕێگەیەیک ان مەسسوغەوە بێت ،قسەو ابس زۆرکراون و هوسنی اببەت زۆر باڵوکراوهەثەوە کە داُێرناوێیت مەومود دەسەملێنن ،بۆیە بە پێویس یت انزامن جارێکی حر ئەم ابسەی پێ درێژحر بکەمەوە ،بەاڵم بەچامک زاین صدێك دەرابرەی داُێرناو(بدػة) بيومس ای کۆ بکەمەوە مە کخێیب ئەُیل ػومی؛ بەاڵم دواجار بڕایرم دا پوخذەیەك مە ئەسڵی دەیەمی کخێیب (اموجزی يف غقیدة امسوف امصاحل -أُل امس ية وادلاػة)ی ص ێخ (غبدهللا بن غبداذلید الاثري) مەژێر انووهیضاین(األصل امؼاسس :موقف أُل امس ية من أُل األُواء وامبدع) وە ( فصل :وصاای وأقوال أمئة أُل امس ية يف الاثباع ،واههنێ غن الابخداع) وەرگێڕمە سەر زماین صرییین کوردی ،بەڵکو خوای گەورە مێامن قبوڵ باکت و بیخاثە ثوێضووی چاکەاکمناهەوە بۆ ڕۆژێك کە {یوم ال یيفع مال وال بيون إال من أیت هللا بقوب سومی} وە مە صوێيکەوثەی سوهيەثەاکین پێغەمبەر-صیل هللا ػویە وسمل -حسێامبن باکت و مەسەر حەوزی کەوسەر بە دەس یت موابرەکیان مە ئاوە سازگارو صریهەکەی کەوسەر خبۆیيەوە مەاکثێکدا فریض خەاکن ڕێگری مە بیدغە چییەاکن دەکەن و انُێڵن ىزیك بکەوهەوە ..سوهيەت مە وثەو کردارو دڵ و دەرومنان ڕەىگداثەوەو مەوکەساهە بنی کە سوهيەثەاکین زیيدوو دەکەهەوە مە زەمەهێکدا خەڵکی سوهيەثەاکین فەرامۆش دەکەن و بیدغە و داُێرناو دەبوژێًٌەوە. انوِم آمنی. 2
ئەسڵی دەیەم
تێڕواویىی ئەهلی سووىەت بەرامبەر ئەهلی هەواوو ئاروزوو و موبتەدیعەکان
یەکێک مە ئەسڵەاکین غەقیدەی سەمەیف ساڵح؛ ئەُیل سوهيەت و جەماغەت: ئەوان ڕقیان مە ئەُیل ُەواوئارەزوو و بیدغەچییەاکهە؛ ئەواهەی داُێرناوێک کە مە ئاییٌدا بووین هییە زاید دەکەن ،خۆص یان انوێنُ ،اوڕێیەثییان انکەن ،گوێیان بۆ ڕااندێرن ،مەگەڵیان داانهیضن ،مض خومڕاین مەگەڵدا انکەن مەسەر دین ،ڕووبەڕوواین انبيەوەو موانزەڕەو جیدامیان مەگەڵدا انکەن ،گوێچکەاین دادەپۆصن اتوەکو بریوڕا پوچەڵەاکهیان هەبیسنت ،حاڵیان و ئەو صەڕەی ئەوان مەسەرین بۆ خەڵکی ڕوون دەکەهەوە ،ئوممەیت ئیسالمیش مەو کەساهە ئاگادار دەکەهەوە و خەڵکی دوور دەخەهەوە مێیان. پێغەمبەری خوا -صیل هللا ػویَ وػیل آهل وسمل -دەفەرموێت[ :ما من هيب بؼثَ هللا يف أمة قبيل إال اکن
هل من أمذَ حواریون وأحصاب یأخذون بسًذَ ویقذدون بأمرٍ؛ مث إهنا ختوف من بؼدمه خووف یقومون ما ال یفؼوون ،ویفؼوون ما ال یؤمرون؛ مفن جاُدمه بیدٍ فِو مؤمن ،ومن جاُدمه بوساهَ فِو مؤمن ،ومن جاُدمه بقوبَ فِو مؤمن ،ومیس وراء ذكل من اإلميان حبة خردل](.)1 وە دەفەرموێت[ :س یكون يف آخر أميت أانس حيدزوىمك ما مل جسمؼوا أهمت وال آابؤمک؛ فإایمک وإایمه](.)2 ئەهلی سووىەت و جەماعەت :بیدعە پێىاسە دەکەن-: کە ُەرصدێک دوای پێغەمبەر – صیل هللا ػویە وسمل -بە ُەواو ئاروزووەوە زاید کرابێت ،بیدغەیەك داُێرنابێت دوای ثێروثەواو(کامل) بووین دینُ ،ەموو صدێک دەگرێخەوە کە بەڵگەیەیک صەرغی مەسەر هەبێت مە (کیخاب و سوهيەت) .وە مەوەی صدێك مە ئاییٌدا دادەُێرنێت و دەبێت بەصەریؼەت و خوای گەورەی پێدەپەرسرتێت بەمەبەس یت مە خوا ىزیکبووهەوە ،مەبەرئەوەصە بیدغە بەرامبەر بە سوهيەثە ،بەاڵم سوهيەت ُیدایەت و ڕێ ڕووهیە و بیدغەش گومڕایی و ڕێ وىکردهە.
( )1صذُخ سٕٓ أيب داودٌ :ألٌثاين. ( )2رواٖ ِسٍُ. 3
بیدعە :لە الی ئەهلی سووىەت و جەماعەت دوو جۆرە-: یەکەم :بیدغەیەیک صرییک و کوفری. دووەم :بیدغەیەیک اتوان و سەرپێچی(مؼصیة) کە پێچەواهەی ثێروثەواوی و کەمایل یەکخاییە(مٌافیة مكامل امخوحید). وە بیدغە ُۆاکرێکە مە ُۆاکرەاکین صریک ،ابابی بیدغەچی مەبەس یت پەرسدین خوای گەورەیە ،بەاڵم هەك مە ڕواىگە و چوارچێوەی صەریؼەثەوە ،بێگومان حومکداهیش مەسەر ُۆاکرەاکن پەیوەسنت بەو مەبەس خەوە کە مەسەری بًیات ىراوە ،وە ُەر ُۆاکرێکیش ببێذە مایەی صریک و ُاوەڵ پەیداکردن بۆ خوای گەورە مە پەرس خًیدا ای بیدغە و داُرناو مە دیيدا پێویس خە ڕێگری و بەربەس یت مێبکرێت ،چوىکە دیيەکە ثەمکیوە بووە ،خوای گەورە دەفەرموێت} :امْ َی ْو َم أَ ْمکَوْت مَ ْمك ِدیيَ ْمك َوأَث ْ َم ْمت ػَوَ ْی ْمك ِه ْؼ َم ِيت َو َر ِضیت مَمك اإل ِْس َال َم ِدیيًا}(.)3 پێغەمبەری خوا -صًٍ اهلل ػٍُٗ وػًٍ آٌٗ وسٍُ -دەفەرموێت[ :من أحدث يف أمران ُذا ما میس مٌَ فِو رد] ( )4مەڕیوایەثێکی حردا دەفەرموێت[ :من معل معال میس ػویَ أمران فِو رد](.)5 فەرمووی[ :فإن خری احلدیر لخاب هللا ،وخری امِدي ُدي محمد ،وسس األمور حمداثهتا ،ولك بدػة ضالةل](.)6 ئەهلی سووىەت و جەماعەت: ُەموو جۆرە بیدغەیەك بە یەك چاو ثەماصا انکەن و پێان واهیە ُەموو جۆرە بیدغەیەک مە یەك پوە و ئاس خدا بن؛ بەڵکو پوە پوەیە و ُەهدێکی ُەهە دەبێذە مایەی دەرچوون مە دینُ ،ەهدێکیان مە پوەی گوانحە گەورەاکىن ،وە ثێیاهدایە بە گوانیح گچکە دەژمێردرێت ،بەاڵم ُەمووان پێکەوە س یفەیت گومڕاییان بەسەردا دەبڕێت ،بیدغەیەیک کونیل و گض یت وەك بیدغەی جوزیئ هییە ،وەك چۆن بیدغەی چڕو خەس خوخۆڵ وەك بیدغەی ساان هییە ،حەقیقیەاکن وەك ئیضافیەاکن هنی ،هە مە زات و پێکِاثەایهدا ،وە هە مە حومکدان مەسەری ،حوومکداهیش مەسەر بیدغە دیسان پوە پوەیەُ ،ەایهە کوفرەُ ،ەص یاهە فیسقە ،وە حوومکی بیدغەچی(مبخدع) پوە پوەیەُ ،ەربۆیە مەو ڕواىگەوە ئەُیل سوهيەت یەك حومک مەسەر ثێکڕای موبخەدیؼەاکن اندەن ،بەڵکو حومکدان مەسەراین مە کەس ێکەوە بۆ کەس ێکی حر بەپێێی بیدغەکەی حوومکی مەسەر دەدرێت ،جاُیوێک ای کەس ێك بە ثەئویل بیدغەیەك دەاکت وەك حاڵی کەس ێک هییە کە زااناییە و ( )3سىرج ادلائذج :اَِح.3 ، (ِ )4تفك ػٍُٗ. ( )5رواٖ ِسٍُ. ( )6رواٖ ِسٍُ. 4
زاوس یت ُەیە بەو بیدغەیەی ابىگەصەی بۆ دەاکت ،وەك زاانیەك مە پوەی ئیجخهیاد( موجذەُید :ئەو زاانیەی ثواانی ُەڵێيجاین ئەحاکمی ُەیە مە کیخاب و سوهيەت) وەك زااناییەیک ابىگخواز هییە کە صوێن ُەواو ئارەزووی کەوثووەو ابىگەصە بۆ بیدغەکەی دەاکت ،مەبەر ئەوە ئەُیل سوهيەت و جەماغەت مامەڵەاین مەگەڵ بیدغەچییەك کە بیدغەکەی بۆ خودی خۆیەیت و باڵوی اناکثەوە مەهێو خەڵکی جیاوازە مەگەڵ کەس ێک بیدغەکە بەانو خەڵکیدا باڵودەاکثەوە ،ایخود بەرامبەر ئەواهەی دەبن بە ابىگخوازێکی بیدغەچی و خەڵکی بۆ ابىگِێضت دەکەن ،چوىکە ئەو جۆرە بیدغەیە زەرەر بە کەساهێکی حر دەگەیەهێت، ئیٌاکر مێکردین ئەو جۆرە بیدغەیەك دەبێت بە ئاصکرا بێت و ابسکردهیضی انچێخە ڕیزی غەیبەت کردهەوە، وە بەاکرُێياین ُەرصدێک کە دەبێذە مایەی ثەمێب کردین ،ئەوە زسای دەبێت ات ئەواکثەی کۆاتیی بە بیدغەکەی دەُێيێت؛ چوىکە موىکەڕێکی بەاین کردووە بۆیە قابییل ئەوەیە بەجمۆرە ڕەفذاری مەگەڵدا بکرێت. ُەر مەبەرئەوەیە ئەُیل سوهيەت مەسەر ُەر مەوقیفێک وەس خاهێکی اتیبەت بەخۆاین ُەیە ،بەص ێوەیەیک گض یت بەزەییەان بەو کەساهەدا دێخەوە کە بیدغەچنی این چاومێکەری بیدغەچنی و ،داوا مە خوای گەورە دەکەن ُیدایەثیان بداتُ ،یواخوازن بگەڕێيەوەو صوێن پێِەڵگری ئەُیل سوهيەت و ُیدایەیت ڕاست و دروست بن ،خۆاین م مەاڵس دەدەن و وازاین مێياُێنن ات دەگەڕێيەوەو ثۆبە دەکەن ،حووکشمش مەسەر زاُریاین دەدەن و ،پەهنان و صارەوەاکهیش حەواڵەی خوای گەورە دەکەن ،ئەگەر بیدغەکەاین هەبێذە ُۆاکری اکفر بووین (غری مکفرة). ویشاوەکاوی ئەهلی هەوا و بیدعەچییەکان: ئەواهەی صوێن ُەواو ئارەزوو و بیدغە کەوثوون هیضاهەاین ُەیە و پێێی دەانرسێيەوە ،خوای گەورە حاڵی ئەواین مە کخێبەکەیدا ڕووىکردۆثەوەو ،وەك چۆن پێغەمبەرەکەی -صیل هللا ػویە وسمل -مە سوهيەثەکەیدا ئاماژەی پێکردووە ،ئەمەش مە پێٌاو پاراسدین ئەم ئوممەثەیە مە بیدغەچیەاکن ،وە بۆ هەُی کردن مە صوێيکەوثین ڕێبازاین ،مە هیضاهەاکهیان: هەزاهنی بە ئاماجنەاکین صەریؼەت و ،خۆجۆداکردهەوەو جیاوازی و الدان مە کۆمەڵ و جەماغەت ،دەمەثەێق و کێڕبک ،صوێيکەوثین ُەواوئارەزوو ،پێضخسدین غەقڵ بەسەر هەقڵ ،جەُل ُەبوون بە سوهيەیت پێغەمبەر-صیل هللا ػویە وسمل ،-ڕۆچوون مەو ص خاهەی چەهد ماان ُەڵگرن ،بەرپەرچداهەوەی سوهيەت بە ئایەیت قورئان ،زایدەڕۆیی مە بەگەورە زاهیین کەساهێک ،زایدەڕۆیی مە غیبادەت و پەرسدضەاکن، خۆچواهدن بە اکفران ،انووانثۆرە دۆزیيەوە بۆ ئەو کەساهەی صوێيکەوثەی سوهيەحن ،ڕقبووهەوە مە ئەُیل ئەزەر ،دژایەیت و سواکیەیت کردن ئەوکەساهەی ُەڵگری سوهيەیت پێغەمبەرن -صیل هللا ػویە وسمل -وە بەاکفر زاهیین ئەوکەساهەی پێچەواهەایىن بەێب ُەبووین ُیچ بەڵگە و دەمیوێکُ ،ەردەم بۆ سەرکەوحن بەسەر ئەُیل حەق خۆصەویس یت و دۆس خایەیت بۆ سوڵخان و گەورە بەرپرسان هیضان دەدەن. 5
ئەهلی سووىەت و جەماعەت :ئوسوڵ و سەرچاوەی بیدعەچییەکان بە چوار تایەفە دەزاوه:
خەوارجیەاکن ،ڕافزیەاکن ،قەدەریەاکن ،موڕجیئەاکن؛ دواحر مەو چوار فریقەوە چەهدەُا فریقەی حر دروست بوون و سەرایهنەڵدا ،اتوەکو ژمارەاین گەیض خە حەفذا و دوو فریقەُ ،ەروەك پێغەمبەری خوا -صیل هللا ػویە وسملُ -ەواڵی ئەواین پێڕاگەایهدووین. ئەُیل سوهيەت و جەماغەتُ :ەوڵێکی بەردەوام و سوپاسگوزار کراواین ُەبووە مە وەاڵمداهەوەی ئەُیل ُەواو و بیدغەچییەاکن ،وە ُەردەم بۆاین مە بۆسەدا بوون و وەاڵمیان داوهەثەوە ،وثە و وەاڵمی زۆراین ُەیە مە وەاڵمی بیدغەچییەاکن ،مێرە بەپێێی ثواان ُەهدێکیان م ابس دەکەین: ئامیمی"أمحد بن س يان امقطان" -رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێتُ(( :یچ بیدغەچییەک هییە مە دوهیادا،مەگەر زۆر ڕیق مە ئەُی حەدیس هەبێتُ ،ەراکثێك پیاو بیدغەیەك دادەُێيێت صرییین و اتموچێژی فەرموودەی مەبەر داڵن ُەڵدەگریێت)) (.)7 ئامیمی "أبو حامت احليظيل امرازي" رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێت(( :سەرکۆهە کردن و کەوثيە گیاینئەُیل ئەزەر مە هیضاهەی بیدغەچییەاکهە و پێێی دەانرسێيەوە ،وە انوُێياین ئەزەرییەاکن بە حەصەوی هیضاهەی زەهدەقەیە و پێێی دەانرسێيەوە ،ئەواهەی ئەُیل سوهيەت بە موصەبهیە انودەبەن جەمهیەاکىن، هیضاهەی قەدەریەاکهیش کە پێێی دەانرسێيەوە ئەوەیە کە ئەُیل سوهيەت بە جەبریەاکن انودەبەن، مورجیئەاکهیش ئەُیل سوهيەت بە موخامیفە و هوقصاهییەاکن انودەبەن ،ڕافزیەاکهیش ئەواهەن :انواین مە ئەُیل سوهيەت انوە انصییب ،بەاڵم مە ڕاسدیدا ئەُیل سوهيەت ُیچ انوێك غەیری سوهيەثیان پێوە انهوسێت ،ئشماکن هییە ُیچ یەک مەوانواهە مەخۆ بگرێت)(.)8 بە ئامیمی "ئەمحەدی کوڕی حەهبەل" -رمحە هللا -گوحرا :ابیس ئەُیل حەدیر کراوە مەالی (إبن قذیةل)،ئەویش :وثویەیت ئەواهە"ئەُیل حەدیر" قەومێکی ابش هنی! مەواکثەدا ئامیمی ئەمحەد-رمحە هللا- ُەڵدەس خێت و بەدەم مێک باڵوکردهەوەی جل و بەرگەکەیەوە دەفەرموێت :زەهدیقە ،زەهدیقە، زەهدیقەُ ،ەر ئەمەی دووابرە دەکردەوە اتوەکو چووە دیوی ژوورەوەی ماڵەکەی(.)9
((( )7اٌتذوزج)) ٌإلِاَ إٌىوٌ. ((( )8وتاب أصً اٌسٕح واػتماد اٌذَٓ)) ٌٍزاسٌ. ((( )9شزح اٌسٕح)) ٌإلِاَ أيب حمّذ احلسٓ تٓ خٍف اٌربهبارٌ. 6
خوای گەورە خۆی ئەُیل حەدیس و ئەُیل سوهيەیت پاراس خووە مەُەموو ئەم غەیب و ػاراهەی بۆی ُەڵدەبەسرتێت. خوای گەورە مۆفەیق کردوون بۆ صوێيکەوثین کخێبەکەی ،وە دەس خگرحن بە سوهيەیت پێغەمبەرەکەی -صیل هللا ػویە وسمل -وە سیٌەی فراوان کردوون بۆ مەحەببەت و خۆصەیس یت خۆی ،وە خۆصویسدین ئامیمەاکین دیيەکەی ،وە خۆصویسدین زاانایین سەرڕاس یت ئوممەت ،ئەوەی قەومێکی خۆصویست ئەوە بێگومان مەواهەُ ،ەروەك پێغەمبەری خوا -صیل هللا ػویە وسمل -دەفەرموێت[ :املرء مع من أحب] (.)10 ُەرکەس ێک پێغەمبەر -صیل هللا ػویە وسمل -و ُاوەاڵن -ڕەزای خوااین مێبێت -و صوێيکەوثوان و صوێيکەوثەی ئەوان و ئامیمە ُیدایەثدراوەاکن و غومەمای صەریؼەت و ،فەرموودە انسان و ئەُیل ئەزەر مە ُەرس جیوە صایەیت بۆ دراوەکە و ئەواهەی صوێيکەوثەی ئەواىن ات ڕۆژگاری ئەمڕۆمان -ڕەمحەیت خوای گەورەاین مێبێت -ئەوە بزاهە ئەواهە خاوەین سوهيەحن ،وە مە ُاوەاڵین سوهيەثیضن. ئامۆژگاری ئیمامەکاوی سەلەف دەربارەی خۆپاراسته لە ئەهلی بیدەع .١ئەمریی بڕواداران "معر بن اخلطاب" ريض هللا غيَ -دەفەرموێت :خەڵاکهێک دێن و موجادەمەاتن مەگەڵ دەکەن بە صوبوُایت قورئان؛ ئێوە بە سوهيەت بیاىگرهەوە؛ چوىکە ئەواهەی دەست بە سوهيەثەوە دەگرن صارەزاحرین کەسن مە کخێیب خوای گەورە)(.)11 .٢مە "غبد هللا بن معر" -ریض هللا غيە -پرس یار کرا دەرابرەی ئەواهەی ئیٌاکری قەدەر دەکەن ،مە وەاڵمدا فەرمووی(( :ئەگەر چاوت بەوکەساهە کەوت؛ خەبەراین بدەیە کە (إبن معر) بەڕائەثیان م دەاکت، وە ئەواهیش بەرین مەو ،س جاران ئەمەی وثەوە)) (.)12 .٣وە"غبد هللا بن غباس" ريض هللا غهنام -فەرمووی(( :مەگەڵ ئەُیل ئەُواء دامەهیضە؛ چوىکە داهیضنت مەگەڵیان دڵ ثویش هەخۆیش دەاکت)) (.)13 .٤زاان و زاُید"امفضیل بن غیاض" رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێت(( :خاوەن بیدغە مەکە ئەمیيداری دیيەکەت ،وە مەصۆرەت و پرس و ڕای پێمەکە مە ئیضەاکهت ،مەگەڵی دامەهیضەُ ،ەرکەس ێك مەگەڵ خاوەن بیدغەیەك داهیضت خوای گەورە دڵەکەی کوێر دەاکثەوە))(.)14 ( )10رواٖ اٌثخارٌ. ( )11أخزجٗ اإلِاَ اٌالٌىائٍ يف (( :شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح)) .واتٓ تطح يف((:اإلتأح)). ( )12ادلزجغ اٌساتك. ( )13أخزجٗ اإلِاَ اٌالٌىائٍ يف (( :شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح)) .واتٓ تطح يف(( :اإلتأح)). ( )14ادلزجغ اٌساتك. 7
.٥ئامیمی"احلسن امبرصي" رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێت() :خوای گەورە ئزیین ثۆبە کردن اندات بە کەس ێك صوێن ُەوای خۆی بکەوێت))(.)15 .٦ئامیمی "غبد هللا بن املبارك" رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێت(( :پەروەردگارا ُیچ بیدغەچییەك مەالی من دەست ڕۆیض خوو هەبێت ،هەوەك دڵم خۆیش بوێت))(.)16 .٧ئەمریی بڕواداران مە فەرموودەکەی "سفیان امثوري" رمحَ هللا -دەفەرموێتُ(( :ەرکەس ێك گوێ ُەڵخا بۆ بیدغەچییەك وە بزاهێت کە کەس ێکی موبخەدیؼە؛ ػیسمەت و پارێزراوی بۆ انمێيێذەوەو ثەسوشمی هەفیس خۆی دەکرێت))(.)17 .٨ئامیمی "ئەوزاغی" -رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێت (( :گفذوگۆ و جەدەل مەگەڵ بیدغەچیان مەکەن؛ چوىکە دڵەاکهخان مەفیخيەی ئەواهەوە ثویش گومان و ڕاڕایی دێت))(.)18 " .٩محمدی کوڕی سریین" – رمحَ هللا – دەرابرەی خۆ پاراسنت مە بیدغە دەفەرموێت (( :کەس ێک هەبووە بیدغەیەك دروست باکت مەگەر مەبەرامبەر ئەو بیدغەیەدا سوهيەثێک دایر انمێيێت))(.)19 .١١ئامیم "ماكل کوڕی ئەهەس" -رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێت(( :ژهیان م انُێيدرێت و ژهیض یان پێٌادرێت ،وە سەالمیان م انکرێت))(.)20 .١١ئامیمی "صافؼی" – رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێت(( :کەساهێکی بیین بە وثەاکین ئەُیل کەالم قسە دەکەن ،مەپڕدا ُاواری کردوو فەرموویُ(( :ەڵژبێرن؛ ای دراوسێیەثامین دەکەن بە خێرو سەالمەت ،ای ُەڵدەسنت و مێامن دوور دەکەوهەوە)) (.)21 .١٢ئامیمی ئەُیل سوهيەت و جەماغەت "أمحد بن حٌبل" رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێت(( :بێگومان ئەُیل ُەواوئارەزوو پض یت پێٌابەسرتێت و داوای ایرمەیت م انکرێت مە اکروابری مسوڵامانن ،چوىکە ئەوە گەورەحرین زاین بە ئاینی دەگەیەهێت))(.)22 وە فەرمووی(( :خۆت بپارێزە مە ُەموو بیدغەیەك ،مەصۆرەت و پرس و ڕا بەکەس ێکی بیدغەچی مەکە مە اکروابری دیيەکەت))(.)23 .١٣ئامیم "غبد امرمحن بن همدي" رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێت (( :مە هێو ئەُیل ئەُوائا کەس هییە بە ( )15أخزجٗ اإلِاَ اٌالٌىائٍ يف (( :شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح)). ( )16ادلزجغ اٌساتك. ( )17رواٖ اتٓ وضاح يف (( :اٌثذع وإٌهٍ ػٕها)). ( )18ادلزجغ اٌساتك. ( )19أخزجٗ اإلِاَ ِسٍُ يف ِمذِح صذُذٗ. ((( )20ادلذؤح اٌىربي)) ٌإلِاَ ِاٌه. ((( )21خمتصز وتاب احلجح ػًٍ تارن احملجح)) ٔصز تٓ إتزاُُ٘ ادلمذسٍ. (ِٕ(( )22الة اإلِاَ أمحذ)) التٓ اجلىسٌ. ( )23ادلزجغ اٌساتك. 8
ئەهدازەی ُاوەاڵین"جەمه" خراپ بێت؛ دەایهەوێت بڵێنُ :یچ صدێك بووین هییە مە ئاسامهدا ،وادەبیمن ئەواهە ژن و ژخنوازاین مەگەڵدا هەکرێ و وەرەسەص یان قبوڵ هەکرێت)).)24( . " .١٤أیوب امسخخیاين" -رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێت(( :بێگومان ئەُیل ئەُواء ئەُیل گومڕاینی و انبیمن سەرئەجنام و کۆاتییان ثەهنا غەیری انوئاگر ُیچی حر بێت))(.)25 " .١٥أبو یوسف امقايض" -رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێت(( :من هوێژ انکەم مە پضت جەمهیەکەوە ،ای ص یؼەیەکەوە ،ای قەدەریەکەوە))(.)26 .١٦ص یخول ئیسالم "أبو غامثن إسامغیل امصابوين" رمحَ هللا -دەفەرموێت(( :هیضاهەاکین ئەُیل بیدغە ڕوون و ئاصکرایە ،مە ڕوهرتین و ئاصکراحریین ئەو غەالمەاتهەی پێێی دەانرسێيەوە ،دژایەیت ئەوکەساهە دەکەن کە ُەڵگری ڕێبازەکەی پێغەمبەرن -صیل هللا ػویە وسمل -و ڕقیان مێیان دەبێذەوە ،وە انواین مێدەهێن بە "حضویة ،وهجةل ،وظاُریة ،ومض هبة" بریوابڕاین و صارەزاییان مە ُەواڵی پێغەمبەری خوا- صیل هللا ػویە وسمل -مە ڕێێی زاوست و زاهیارییەوە هییە ،بەڵکو زاوست و زاهیاری ئەوان ئەوەیە کە صەثیان دەرس یان دادەدات ئەمەش مەسەرئەجنامی غەقڵی فاس یداین ،وە وەسوەسە و سیٌەی اتریك و ڕەش دەگەڕاوایهە"(.)27 .١٧بێگومان "ئامیمی صافیؼی" -رمحَ هللا ثؼایل – حومکی ئەُیل ئەُوایئ ڕووىکردۆثەوەو دەفەرموێت: ((حوومکی من بەسەر ئەُیل کەالم ئەوەیە کە بە صواڕاکن داراکری بکرێن ،دواحر بەسواری حوصرت بەسەر غەصریەت و قەبیوەاکهدا بگێردرێن ،وە (جاڕ بدرێت) و بگوحرێت ئەوە پاداص یت کەس ێکە کخیاب و سوهيەت واز مێبێٌێت و ،وثەی ئەُیل کەالم وەربگرێت))(.)28 " .١٨أبو محمد احلسنی بن مسؼود ابن امفراء امبغوي" دەفەرموێتُ(( :اوەاڵن و پێضیٌان و صوێيکەوثواهیان و زاانایین ئەُیل سوهيە مەسەر ئەو ڕێڕەوە ڕۆیض خون کە بریخییە مە دژایەیت کردین ئەُیل بیدغە و ُیجرەت کردهیان))(.)29 .١٩ئامیم "إسامغیل امصابوين" رمحە هللا -مە کخێبە بە ىرخەکەی بەانوی((غقیدة امسوف أحصاب احلدیر)) هەقڵی کردووەو دەفەرموێت(( :ئەُیل سوهيە کۆڕاو یەکدەىگن مەسەر پێویس یت ڕق بووهەوە مە ئەُیل بیدغە و ُەوڵدان بۆ زەمیل و الوازکردهیان؛ دواحر -رمحە هللا -دوای ُێياهەوەی ُەهدێك مە وثەاکهیان دەفەرموێت: ((ئەو چەهد ڕس خەیەی کە وارید بووە مەو بەصەدا؛ بریوابڕی ُەموواین بووەو ڕا جیایی هەبووە مە هێواهیاهدا، ((( )24وتاب اٌسٕح)) ٌؼثذ اهلل اتٓ اإلِاَ أمحذ. ( )25رواٖ اتٓ تطح يف(( :اإلٔاتح)). ( )26أخزجٗ اٌالٌىائٍ يف (( :شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح)). ( )27أظز ((ػمُذج اٌسٍف أصذاب احلذَث)) ٌشُخ اإلسالَ أيب ػثّاْ اٌصاتىين. ((( )28شزح اٌسٕح)) ٌإلِاَ اٌثغىٌ. ((( )29شزح اٌسٕح)) ٌإلِاَ اٌثغىٌ. 9
بەڵکو ُەموواین کۆکن مەسەر ئەمە ،مەگەڵ ئەوەصدا ثێکڕا یەکدەىگن مەسەر ڕقبوهەوە مە ئەُیل بیدەع ،وە زەمیل کردهیان این خوزالن ُێيان بەسەراین و دوورخسدٌەوەو س يورداانن بۆاین و دوورکەوثيەوە مێیان، ایخود ُاوەڕێیەیت هەکردن و داهەهیضنت مەگەڵیان ُەموو ئەمان ُۆاکری ىزیك بووهەوەن مە خوای گەورە، ئەگەر خۆ دوورە پەرێز بگری مێیان و ُەجراین بکەی)). وتە و ئاموژگاری پێشەوایاوی ئەهلی سووىە لە شوێىکەوته و دەستگرته بە سووىە و وەهی کردن لە بیدعە .١مؼاذ بن جبل -ريض هللا غيَ -دەفەرموێت(( :ئەی خەڵکیيە دەست بگرن بە زاوس خەوە پێش ئەوەی مەانواتن ُەڵگریێتُ ،ەڵگریاین زاوس خیش بە هەماین زاانایهە ،خۆاتن بپارێزن مە بدیؼە و داُێياین بیدغە و گوێڕادێران بۆاین ،بەڵکو دەست بگرن بەوەی کە ڕابورد)(.)30 .٢حوذەیفەی کوڕی ئەمیەمان -ڕەزای خوای مێبێت -دەفەرموێتُ(( :ەر غیبادەت و پەرسدض ێک ُاوەاڵین پێغەمبەری خوا -صیل هللا ػویە وسمل -ئەجنامیان هەدابێت ئێوەش مەیکەن و ئەجنامی مەدەن؛ ئەواهەی سەرەات ُیچ وثەاین بۆ دوای خۆاین هەُێخۆثەوە؛ ئێوە ئەی قورئاخنوێيان مە خوا برتسن ،مەسەر ڕیبازی کەساین پێش خۆاتن ڕێ بکەن و مێێی المەدەن)(.)31 .٣غەبدوڵاڵی کوڕی مەسؼود -ڕەزای خوای مێبێت -دەفەرموێت(( :ئەوەی دەیەوێ دەست بە سوهيەثەوە بگرێ اب دەست بەسوهيەیت ئەواهەوە بگرێت کە مردوون ،ئەواهیش ُاوەاڵین پێغەمبەرن -صیل هللا ػویە وسمل -ئەوان ابصرتین و خێڕحریین ئەم ئوممەثە بوون ،وە دڵپاکرتیًیان بوون ،وە زاانحریيان بوون،کەمرتین ثەلکیفیان ُەبوو ،کۆمەاڵهێک بوون خوای گەورە بۆ ُاوەڵێیت پێغەمبەرەکەی -صیل هللا ػویە وسمل- ُەڵیژباردن و دیيەکەاین هەقڵ کردوو گواس خەوە ،خۆاتن بە ئەخالق و خووڕەوصت و ڕێبازی ئەوان بضوهبێنن؛ چوىکە مەڕاسدیدا ئەوان مەسەر ڕێبازی ڕاس خەقیيە بوون)(.)32 وە دەیفەرموو(( :صوێن بکەون و بیدغە دامەُێنن کیفایەت دەبێت بۆاتن ،وە دەست بگرن بەم ئەمرە کۆهەوە "کە وارید بووەو مە پێضیٌاین خۆاتهەوە پێذان گەیض خووە"))(.)33 .٤غەبدوڵاڵی کوڕی غومەر -ڕەزای خوااین م بێت -دەیفەرموو(( :خەڵکی بەردەوام مەسەر ڕێبازن؛ ((( )30اٌثذع وإٌهٍ ػٕها)) التٓ وضاح. ( )31رواٖ اتٓ تطح يف(( :اإلتأح)). ( )32أخزجٗ اٌثغىٌ يف(( :شزح اٌسٕح)). ( )33أخزجٗ اٌذارٍِ يف(( :سٕٕٗ)). 11
مادام صوێن ئەزەر بکەون))(.)34 وە دەیفەرمووُ(( :ەموو بیدغەیەك گومڕایییە؛ ئەگەرچی خەڵکی بە چاکیضی بزاىن))(.)35 ُ .٥اوەڵی پایەبەرز ئەبو دەرداء -ڕەزای خوای مێبێت -فەرمووی(( :گومڕا انبیت ،مادام دەست بە ئەسەرەوە بگری))(.)36 .٦ئەمریی بڕواداران -غەیل کوڕی ئەیب اتمیب -ڕەزای خوای مێبێت -دەفەرموێت(( :ئەگەر دیيداری بەڕاو بۆچوون ابیە ،مەحس کردن و سڕیيەوەی ابثیین خوففە صایس خە حر بوو وەك مە پض خەکەی ،بەاڵم من پێغەمبەرم بیین – صیل هللا ػویە وسمل -دیوی سەرەوەی خوففەکەی موحس دەکرد))(.)37 .٧ػابیس کوڕی ڕەبیؼە ،دەفەرموێت(( :غومەری کوڕی خەثخامب بیین -ڕەزای خوای مێبێت -بەردە ڕەصەکەی – کەغبە -ی ماچ دەکردوو دەیفەرموو(( :من ابش دەزامن کە ثۆ ثەهنا بەردێکی و ُیچ زەرەر و زاین انگەیەین ،ئەگەر من پێغەمبەرم -صیل هللا ػویە وسمل -هەبیًیبا کە ماچت دەاکت ،مامچ هەدەکردی))(.)38 .٨أیوب امسخخیاين -رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێت(( :بیدغەچییەک چەهدە ئیجخهیاد باکت و خۆی ماهدوو باکت ،زایحر مە خوای گەورە دووردەکەوێخەوە)(.)39 .٩حسان بن غطیة -رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێتُ(( :یچ قەومێک هەبووهە بیدغەیەکیان مە ئاییٌەکەاین داُێيابێت ،ئیوال مەبەرامبەریدا سوهيەثێک ون بووە)(.)40 .١١محمد بن سریین -رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێت(( :مە ڕابردوودا ئەاین فەرموو :مادام مەسەر ئەزەری؛ کەوایە ثۆ مەسەر ڕاس خەڕێێی)(.)41 .١١سفیان امثوري -رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێت(( :بیدغە بەالی صەیخاهەوە خۆصەویسرتە مە اتوان ،اتوان مێخۆص بوین بۆ ُەیە ،بەاڵم بیدغە چاوپۆیش مێخۆص بووین بۆ هییە))(.)42 .١٢اإلمام امضافؼ -رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێتُ(( :ەر مەسەمەیەک قسەم ثێدا کردێب و پێچەواهەی سوهيەت بوبێت ،ئەوا من مێێی پەص امیمن و مێێی دەگەرێمەوە؛ جا مە ژایمندا بێت ای دوای مردمن))(.)43 ( )34رواٖ اٌالٌىائٍ يف(( :شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح)). ( )35ادلزجغ اٌساتك. ( )36رواٖ اتٓ تطح يف(( :اإلتأح)). ( )37أخزجٗ اتٓ أيب شُثح يف(( :ادلصٕف)) . ( )38رواٖ اٌثخارٌ وِسٍُ. ((( )39اٌثذع وإٌهٍ ػٕها)) التٓ وضاح. ( )40رواٖ اٌالٌىائٍ يف (( :شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح)) . ( )41ادلزجغ اٌساتك. ( )42أخزجٗ اٌثغىٌ يف(( :شزح اٌسٕح)). ( )43أخزجٗ اخلطُة يف(( :اٌفمُٗ وادلتفمٗ)). 11
.١٣ڕەبیؼی کوڕی سوێامن فەرمووی(( :ڕۆژێکیان ئامیمی صافیؼی -بە ڕەمحەت بێت -فەرموودەیەیک ڕیوایەت کرد ،پێاوێکیش پێێی فەرموو :ئەوە ئەو فەرموودەیە وەردەگری و اکریضی پێدەکەی ئەی ئەبو غەبدوڵاڵ؟ فەرموویُ(( :ەراکثێك فەرمودەیەیک ڕاست و ڕەوان مە پێغەمبەرەوە-صیل هللا ػویە وسمل- ڕیوایەت کرا و من مێم وەرهەگرت ،صایەت بن مەسەر ئەوەی غەقڵم مەدەست داوەو غەقڵم مەسەر خۆم هییە))(.)44 .١٤ئامیم ماكل بن أوس -رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێت(( :سوهيەت ُەروەک کەصدیەکەی هوح-ػویە امسالم -وایە ،ئەوەی سواربێت ئەوە سەرفراز دەبێت ،ئەوەی مێێی دوادەکەوێت مق دەبێت و دەخٌکێت))(.)45 وە دەیفەرموو(( :ئەگەر کەالم زاوست بوایە ئەوە ُاوەاڵن و صوێيکەوثوان -ڕەزاو ڕەمحەیت خوااین مێبێت- قسەاین مەسەر دەکرد وەك چۆن قسەاین مەسەر ئەحاکمەاکن کردووە؛ بەاڵم -کەالم -ابثیڵە و بەڵگەصە مەسەر ابثیڵ)(.)46 .١٥ئینب (املاجضون) دەفەرموێت(( :گوێم مە ئامیمی ماكل بوو دەیفەرمووُ(( :ەرکەس ێك بیدغەیەک مە ئیسالمدا داُێيێت و اب بەچاکیضی بزاهێت ،ئەوە ابىگەصەی ئەوەی کردووە کە محمد-صیل هللا ػویە وسمل- خیاهەیت مە پەایمەکەی کردووە؛ چوىکە خوای گەورە دەفەرموێت{ :امْ َی ْو َم أَ ْمکَوْت مَ ْمك ِدیيَ ْمك{ ،دەسا ئەوەی مەو اکت و ساثەای دین هەبوبێت ،ئەمڕۆ انص بێب بەدین)(.)47 .١٦ئامیمی ئەُیل سوهيەت و جەماغەت ئەمحەدی کوڕی حەهبەل -بەڕەمحەت بێت- دەفەرموێت((:بيچیيەی سوهيەت مەالی ئێمە :دەس خگرثيە بەوەی کە ُاوەاڵین پێغەمبەر -صیل هللا ػویە وسمل -دەسدیان پێوەگرثووەو ئیقذیدااین پێوە کردووەُ ،ەرورُا وازُێيان مە بیدغە -مە بيچیيەاکین سوهيەحن- ُەموو بیدغەیەکیش گومڕاییە)(.)48 .١٧حەسەین بەصڕی -ڕەمحەیت خوای گەورەی مێێب -دەفەرموێت(( :ئەگەر پیاوێکی سەردەمی سەمەف زیيدوو بکرێخەوە بۆ ئەم سەردەمەی ئەمڕۆمان ُیچ صدێك مە ئیسالمەیت انانسێذەوە؛ ئیٌجا دەس یت خس خە سەر ڕوومەیت و فەرمووی :ثەهنا ئەم هوێژەی مێدەرچێت.))... .١٨مەجواهرتین و بەىرخرتین وثەاکین زاان و خواانیس پایەبەز (امفضیل بن غیاض) – رمحَ هللا ثؼایل – اکثێك کە دەفەرموێت(( :صوێن پێێی ڕاس خەڕێ بکەوە و گوێ مەدە کەمی ُاوڕێگا ،ئاگاداربە و خۆت مە
( )44رواٖ اتٓ تطح يف(( :اإلتأح)). (ِ(( )45فتاح اجلٕح يف االػتصاَ تاٌسٕح)) ٌٍسُىطٍ. ( )46اٌثغىٌ يف ((شزح اٌسٕح)). ((( )47االػتصاَ)) ٌإلِاَ اٌشاطيب. ( )48رواٖ اٌالٌىائٍ يف(( :شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح)). 12
ڕێچکە گۆمڕااکن بپارێزە ،وە ئیغخریا مەبە بەزۆری بەُیالکچوان)) (.)49 .١٩پیاوێک مە وەاڵمێکی غەبدوڵاڵی کوڕی غومەر -ڕەزای خوای گەورە مە خۆی مە ابویک بێت -دەڵێت: ((ابوکت هەُی مێکردبوو مەو مەسەمەیە ،ئەویش مەوەاڵمدا فەرمووی(( :ئاای وثەوە فەرماین پێغەمبەر -صیل انوە ػویە وسمل -حەقرتە بە صوێيکەوحن این ُی ابومک؟!))(.)50 .٢١غەبدوڵاڵی کوڕی غومەر -ڕەزای خوای گەورە مە خۆی مە ابویک بێت -اتیبەت مە هێو ُاوەاڵهدا ثوهدحریًیان بوو بەرامبەر بە بیدغە و صوێيکەوثین سوهيەت؛ جارێکیان گوێێی مە پیاوێك بوو مە دوای پضمنی(غطس) ویت :اذلد هلل ،وامصالة وامسالم ػیل رسول هللا ،ئەویش مێێی بەجواب ُاثوو پێێی فەرموو(( :پێغەمبەری خوا-صیل هللا ػویە وسمل -بەمض ێوەی فێر هەکردووین ،بەڵکو فەرموویەیت [ :اکثێك یەکێك مە ئێوە دەپژمێت اب بڵێت :اذلدهلل)) وە هەیفەرمووە :اب سەڵەوات مەسەر پێغەمبەرەکەی بدرێت- صیل هللا ػویە وسمل))(.)51 .٢١غەبدوڵاڵی کوڕی غەبباس -ڕەزای خوااین مێبێت -دەرابرەی ئەو کەساهەی فەرموودە بە وثەی ُاوەاڵن ئەبو بەکر و غومەر -ڕەزای خوااین مێبێت -ڕەت دەکەهەوە ،دەفەرموێتُ(( :ەربیٌە مە ئاسامهەوە بەرداتن بەسەر داابری ،من دەڵێم :پێغەمبەری خوا -صیل هللا ػویە وسمل -ئاواو ئاوا دەفەرموێت ،ئێوەش دەڵێن :ئەبو بەکر و غومەر وا دەفەرموون))(.)52 .٢٢ئیبٌو غەبباس– ريض هللا غهنام – ڕاست دەفەرموێت اکثێک وەسفی ئەُیل سوهيە دەاکت و دەفەرموێت(( :ثەماصا کردین پیاوێک مە ئەُیل سوهيەت ،بەوەیە کە ابىگەصە بۆ سوهيەت باکت ،و بەرەىگاری بیدغە و داُێرناو باکت))(.)53 .٢٣سوفیاین زەوری -بە ڕەمحەت بێت -دەفەرموێت(( :ئەگەر پێت گەیضت کە پیاوێك مەوسەری ڕۆژُەاڵثەوەیە و ،مەسەر سوهيەثە و دەس یت پێوە گرثووە ،سەالمی بۆ ڕەواهە بکە؛ چوىکە ئەُیل سوهيە- مەم سەردەمەدا زۆر -کەم بووهەوەثەوە))(.)54 .٢٤أیوب امسخخیاين -رمحَ هللا ثؼایل -دەفەرموێت (( :اکثێک ُەواڵی مردین کەس ێك مە ئەُیل سوهيەت دەبیس مت؛ وەك ئەوە وایە پارچەیەك مە الصەم ببێذەوە))(.)55 .٢٥جؼفر بن محمد-رمحە هللا -دەفەرموێت(( :گوێم مە قذیبة بوو – رمحَ هللا – دەیفەرموو(( :ئەگەر پیاوێکت بیین کەساهێکی فەرموودە انیس وەك (حيىي بن سؼید وغبد امرمحن بن همدي ،وأمحد بن حٌبل، ((( )49االػتصاَ)) ٌإلِاَ اٌشاطيب. ((( )50ساد ادلؼاد)) التٓ اٌمُُ. ( )51أخزجٗ اٌتزِذٌ يف(( :سٕٕٗ)) تسٕذ دسٓ. ( )52رواٖ ػثذ اٌزساق يف(( :ادلصٕف)) تسٕذ صذُخ. ( )53رواٖ اٌالٌىائٍ يف(( :شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح)) . ( )54ادلزجغ اٌساتك. ( )55رواٖ اٌالٌىائٍ يف (( :شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح)). 13
وإحساق بن راُویَ )...خۆصویست؛ ئەوە ئەو کەسە مەسەر سوهيەثەُ ،ەرکەس ێکیش موخامەفەی ئەواین کرد ،ئەوە بزاهە ئەو کەسە موبخەدیؼە))(.)56 – ٢٧غن غبد هللا بن املبارك – رمحَ هللا – قال(( :بزاهە-برای بەڕێز -ئەمڕۆکە مردن کەڕامەثە بۆ ُەر مسوڵامهێكی دەس خگرثوو بە سوهيەثەوە بگەڕێخەوە الی خوای گەورە؛ فإان هلل وإان إمیَ راجؼون؛ فإیل هللا وضكو وحضدٌا ،وذُاب اإلخوان ،وقةل األغوان ،وظِور امبدع ،وإیل هللا وضكو غظمی ما حل هبذٍ األمة من ذُاب امؼوامء ،وأُل امس ية ،وظِور امبدع)(.)57 .٢٨فوزەییل کوڕی غیاض -ڕەمحەیت خوای گەورەی مێبێت -دەفەرموێت(( :خوای گەورە بەهداهێکی ُەهە مەموەکەثیان پێ دەبوژێخەوە؛ ئەواهە ُاوەاڵین سوهيەحن))(.)58 .٢٩ڕاس خرتین و جواهرتین وەسف بۆ ئەُیل سوهيەت ،ئەو وەسفەی ئامیمی صافیؼییە – رمحە هللا -اکثێك دەفەرموێت(( :اکثێك پیاوێك مە ُاوەاڵین فەرموودە -فەرموودەانس -دەبیمن ،وەك ئەوە وایە پیاوێك مە ُاوەاڵین پێغەمبەر -صیل هللا ػویە وسمل -ببیمن))(.)59 .٣١ئامیمی مامیک-ڕەمحەیت خوای مێبێت -بيچیيەکەیەیک گەورەو بەپێزی داانوە ،کورحکراوەی ُەموو ئەو واتهەن کە هەقڵامن کردن مە زاانایین پایە بەرزەوە ،دەفەرموێت( :من یصوح آخر ُذٍ األمة إال مبا صوح بَ أومِا؛ مفا مل یكن یومئذ دیياً ال یكون امیوم دیيا ً)(.)60 ئەوە گوڵژبێرێک بوو مە وثە بەىرخەاکین پێضەواایین سەمەیف صاحل مە ئەُیل سوهيەت و جەماغەت ،ئەوان چاکرتین ئامۆژگاریکەری خەمقن ،ابصرتین و چاکرتیین ئوممەثەکەایىن ،صارەزاحریًیاىن بە چاککردین حاڵیان و ُیدایەت داهیان ،ئامۆژگاری دەکەن بە دەس خگرحن بە کیخایب خوای گەورەو ،سوهيەیت پێغەمبەرەکەی- صیل هللا ػویە وسمل -خەڵکی ئاگادار دەکەهەوە مە بیدغە و داُێرناوەاکنُ ،ەروەك پێغەمبەرەکەاین -صیل هللا ػویە وسمل -ڕێگای هەجات و سەرفرازی هیضان دەدەن؛ کە دەس خگرثيە بە سوهيەت و ڕێبازی پێغەمبەر -صیل هللا ػویە وسمل.
( )56ادلزجغ اٌساتك. ((( )57اٌثذع وإٌهٍ ػٕها)) التٓ وضاح. ( )58رواٖ اٌالٌىائٍ يف(( :شزح أصىي اػتماد أً٘ اٌسٕح واجلّاػح)). ( )59أخزجٗ اخلطُة يف(( :شزف أصذاب احلذَث)). ( )60أخزجٗ اخلطُة يف (( :شزف أصذاب احلذَث)). 14