หนังสือ เกษตรสุ รนารี 57 ฉบับสมบูรณ์

à¡ ÃÊØùÒÃÕÕ'57 à¡É ÃÊÊØùÒÃÕ'57 à¡É àà¡É ÃÊØùÒÃÕ'57 à¡É ÃÊØùÒÃÕ'57

à¡É ÃÊÊØùÒÃÕ'57 à¡É É ÃÊØùÒÃÕ'57

à¡¡É ÃÃÊØùÒÃÕ'57 à¡É É ÃÊ ÃÊà ÊØùÒÃ'5 ÒÃÕÕ'57

à¡É ÃÊØùÒÃÕÕ'577

à¡É ÃÊØØùÒÃÕ'57

à¡É É ÃÊØùÒÃÕ'57

à¡É ÃÊ Ã ÃÊØùÒà ¹ÒÃÕÕ'577

à¡É ÃÊØ ÃÊØÊÃØ ¹ÒÒÃÕ'57 à¡É ÃÊÊÊØØùÒÃÕÕ'57

à¡É ÃÊØØùÒÃÕ'57

SAF 2014 Suranaree Agricultural Fair

à¡¡É ¡É ÃÊØùÒÃÕÕ'57

à¡É ÃÊØ ¡É ÃÊÊùÒÃÕ ÒÃÕÕ'57

à¡É ÃÊÊØùÒÃÕÕ'577

à¡É ÃÊÊØùÒÃÕ'57

à¡É É ÃÊà ÃÊØùÒÃ'57 ÒÃÕÕ'5

à¡É ÃÊØùÒÒÃ'57 à¡É É ÃÊØùÒÃÕÕ'577 à¡É ÃÃÊØùÒÃÃÕ'57 à¡É ÃÊØØùÒÃÕ'577

à¡¡É É ÃÊØùÒÃÕ'57 à¡É ÃÊØùÒÃÕ'57 à¡É ÃÃÊà ÊØùÒÃÕ ÒÃÕ'57

ÊÒÃºÑ Þ เทคโนโลยี ก ารผลิ ต พื ช 1 เลาสูกันฟง: ไขผํา...พืชนํ้าสารพัดประโยชนกับความมั่นคงทางอาหาร 13 การปลูกขาวขาวดอกมะลิ 105 นอกฤดู 17 ระบบนํ้าหยดสําหรับการปลูกมันสําปะหลัง 25 แนวทางการพัฒนาพืชสมุนไพรและพืชปาใน มทส.

1

เทคโนโลยี ก ารผลิ ต สั ต ว

33 การใชนํ้าสมสกัดจากควันไมไผ (Bamboo vinegar) ทดแทนยาปฏิชีวนะและ

33 97

81

เพิ่มประสิทธิภาพการเจริญเติบโตในสุกร สวัสดิภาพสัตวมคี วามสําคัญตอการพัฒนาอยางยัง่ ยืนของอุตสาหกรรมปศุสตั ว บทบาทของแทนนินสในอาหารสัตวเคี้ยวเอื้อง การเพิ่มประสิทธิภาพการใชประโยชนสมุนไพร หรือสารสกัดจากสมุนไพร เพื่อควบคุมโรคพยาธิในแพะ แกะ วิกฤตวัตถุดิบอาหารสัตว: ทางเลือกสําหรับเกษตรกรผูเลี้ยงโคเนื้อโคนม

97 107 121 127

เทคโนโลยี อ าหาร การใชแบคเทอริโอฟาจในการควบคุมทางชีวภาพแบคทีเรียกอโรคในอาหาร สารลดแรงตึงผิวชีวภาพและความสําคัญในอุตสาหกรรมอาหาร อันตรายของผลิตภัณฑเสริมอาหาร แมลง: อาหารแหงอนาคต

45 51 65

เทคโนโลยี ช ี ว ภาพ

137 การใชไคโตซาน และไคโตโอลิโกแซคคาไรดเพื่อเพิ่มผลผลิตทางการเกษตร 145 ความสําคัญของการใชเอนไซมในอุตสาหกรรมอาหารสัตวในภูมิภาคเอเซีย แปซิฟค

137 183

155 โรคพิษสุนัขบา (Rabies) ภัยรายที่ไมไดพบเจอแตในเฉพาะสุนัข 165 ความสําเร็จของการแยกเพศอสุจิโคนม 171 ภัยเงียบจากอะฟลาทอกซิน และสารพิษจากเชื้อราที่ปนเปอนในผลผลิต ทางการเกษตร

วิ ศ วกรรมเกษตร

183 “Urban Agriculture” ระบบการผลิตพืชในพื้นที่เขตเมือง 191 ระบบผลิตกาซชีวภาพหญาเนเปยร : พืชพลังงานสีเขียวแหงอนาคต หลั ก สู ต รระดั บ ปริ ญ ญาตรี 206 สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตพืช 212 สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตสัตว 217 สาขาวิชาเทคโนโลยีอาหาร หลั ก สู ต รระดั บ บั ณ ฑิ ต ศึ ก ษา 222 สาขาวิชาพืชศาสตร 227 สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตสัตว 231 สาขาวิชาเทคโนโลยีอาหาร 234 สาขาวิชาเทคโนโลยีชีวภาพ (หลักสูตรนานาชาติ)

ÊÒèҡ¤³º´Õ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี โดยสํานักวิชาเทคโนโลยี การเกษตร ไดรวมกับองคการบริหารสวนจังหวัดนครราชสีมา หน ว ยงานของกระทรวงเกษตรและสหกรณ ประจํ า จั ง หวั ด นครราชสีมา และหอการคาจังหวัดนครราชสีมา ตลอดจนภาคีของ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารีทั้งภาครัฐและเอกชน ไดรวมกัน จัดงานเกษตรสุรนารี ประจําป 2557 ขึ้นระหวางวันที่ 8 – 12 มกราคม 2557 วัตถุประสงคของการจัดงานเพื่อเผยแพรความรู และความกาวหนาทางดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีการเกษตร ของหนวยงานตาง ๆ ทั้งภาครัฐและเอกชน และของมหาวิทยาลัยเอง เพื่อใหนักเรียน ผูปกครอง เกษตรกร ผูประกอบการดานเกษตร และผูสนใจทั่วไป ไดรับขอมูลที่ถูกตอง สามารถนําไปประยุกตใชได ในการจัดงานครั้งนี้ไดจัดทําหนังสือ“เกษตรสุรนารี’57” ควบคูกัน ซึ่งเปนหนึ่งกิจกรรมของ การเผยแพรความรูทางดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีการเกษตร บทความในหนังสือเลมนี้ ครอบคลุม สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตพืช เทคโนโลยีการผลิตสัตว เทคโนโลยีชีวภาพ เทคโนโลยีอาหาร และ วิศวกรรมเกษตร บางบทความจะเกี่ยวเนื่องกับนิทรรศการที่จัดแสดงระหวางงานดวย บทความทั้งหมด ไมไดลงลึกในวิชาการมากเกินไป แตยังคงมีการกลาวถึงหลักการและขอมูลทางวิทยาศาสตร เพื่อผูอาน จะไดรับสาระทางวิชาการ ขณะเดียวกันก็ไมยากตอการทําความเขาใจ สุดทายนี้ สํานักวิชาฯ ใครขอขอบคุณผูสนับสนุนทั้งในรูปเงินสนับสนุนการจัดงาน สนับสนุน การจัดทําหนังสือเกษตรสุรนารี และสนับสนุนในการเขารวมจัดแสดงนิทรรศการวิชาการ รวมจัดประกวดพืช และประกวดสัตว ตลอดจนรวมกิจกรรมทางวิชาการอื่น ๆ ทุกฝายและทุกทาน ซึ่งทําใหการเผยแพรความรู ทางดานวิทยาศาสตรและเทคโนโลยีการเกษตรสูเกษตรกร นักเรียน นักศึกษา และสาธารณะชนในวงกวาง เปนไปอยางสมประโยชน

(ผูชวยศาสตราจารย ดร.สุเวทย นิงสานนท) คณบดีสํานักวิชาเทคโนโลยีการเกษตร

SAF 2014 Suranaree Agricultural Fair

àÅ‹ÒÊÙ‹¡Ñ¹¿˜§ : 䢋¼íÒ....¾×ª¹íéÒÊÒþѴ»ÃÐ⪹ ¡Ñº¤ÇÒÁÁÑ蹤§·Ò§ÍÒËÒà ผูชวยศาสตราจารย ดร. อารักษ ธีรอําพน สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตพืช

ความมั่นคงทางอาหาร เปน ความจํ า เป น พื้ น ฐานของมนุ ษ ย แ ละ ถือเปนหนึ่งในดัชนีชี้วัดความมั่นคงของ ประเทศ ปจจุบันยังเปนเพียงภัยเงียบ ในสังคมไทย เห็นไดจากการสูญเสียพืน้ ที่ ผลิ ต อาหารซึ่ ง เกิ ด ขึ้ น อยู  ต ลอดเวลา แตหนวยงานที่เกี่ยวของกลับยังไมไดให ความสําคัญและสนับสนุนงบประมาณ ที่จะแกไขปญหาทั้งระบบอยางชัดเจน เทาที่ควร จากการวิเคราะหสาเหตุของ วิกฤตอาหาร พบวา เกิดจากปจจัยหลาย ประการ เปนตนวา 1) การหดตัวของภาคการเกษตร เนื่องจากการเปลี่ยนแปลงการใชที่ดิน จากการขยายตั ว ของเมื อ ง และคน ทั่ ว ไปมั ก ถู ก ทํ า ให เ ชื่ อ ว า อาหารที่ บริโภคอยูมาจากอุตสาหกรรมการผลิต อาหารขนาดใหญ แตความจริงแลวกวา รอยละ 80 เปนการผลิตอาหารโดย เกษตรกรรายยอย เมือ่ ภาพผูผ ลิตรายใหญ ชั ด เจนกว า ทํ า ให เ กษตรกรรายย อ ย

ถูกละเลยและไมมีมาตรการสนับสนุนที่ชัดเจน เกิดความเสี่ยง ในการประกอบอาชีพภาคการเกษตรและผลตอบแทนที่ได ไมคุมคาตอการลงทุน จนอาจจําเปนตองขายที่ดินและ/หรือ หันไปประกอบอาชีพอื่น 2) ความหลากหลายของพันธุพ ชื ทีม่ มี ากกวา 30,000 ชนิด แตคนทัว่ ไปรูจ กั และใหความสําคัญเพียง 105 ชนิดเทานัน้ 3) นโยบายพลังงานของประเทศ สงผลใหพนื้ ทีป่ ลูกพืช พลังงานขยายตัวเพิ่มขึ้น ประมาณรอยละ 34 จากการที่นํา พันธุพืชไปแปรเปนพลังงาน ทําใหเกิดการผลิต ที่ไมสมดุล 4) พื้นที่ผลิตอาหารที่ลดลง โดยเฉพาะพื้นที่ผลิตผัก และผลไม สงผลใหราคาผลิตผลสูงขึ้น กระทบตอปริมาณ การบริโภคผักและผลไมที่ไมเพียงพอของผูชายไทยรอยละ 81 และผู  ห ญิ ง ไทยร อ ยละ 76 และกลุ  ม ที่ ไ ด รั บ ผลกระทบ มากที่สุด คือ ผูมีรายไดนอย 5) เมื่อพื้นที่ผลิตพืชอาหารลดลง จึงมีความจําเปน ตองเพิม่ ประสิทธิภาพการผลิตตอหนวยพืน้ ที่ สงผลใหมกี ารใช สารเคมีเพือ่ การเกษตรเปนจํานวนมาก สอดคลองกับรายงาน การนําเขาสารเคมี ซึง่ ระบุวา ประเทศไทยมีอตั ราการนําเขาสารเคมี เปนอันดับหนึ่งในอาเซียน เปนเหตุใหเมื่อมีการตรวจวัดเลือด ของเกษตรกร จึงพบปริมาณสารเคมีในเลือดสูงกวามาตรฐาน จํานวนมาก ยอมสงผลกระทบตอผูบริโภคดวยอยางแนนอน สอดคลองกับอัตราการเจ็บปวยดวยโรคเรื้อรังที่พบไดมากขึ้น à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

1

6) การเปลีย่ นแปลงของสภาพภูมอิ ากาศทีม่ ผี ลกระทบ ตอปริมาณผลิตผลทีไ่ ด กอใหเกิดการเปลีย่ นแปลงหลากหลาย รูปแบบกับโลกในปจจุบนั โดยหลีกเลีย่ งไมได เชน การขยับเลือ่ น ของฤดูกาล การเปลี่ยนแปลงปริมาณฝน การเปลี่ยนแปลง อุณหภูมิ เปนตน สงผลใหระบบนิเวศและ/หรือระบบสังคม เศรษฐกิจ ระบบการผลิตของภาคการเกษตร ตลอดจนภาคสวน ตาง ๆ ไดรับผลกระทบแตกตางกันไปไมมากก็นอย เนื่องจาก ระบบเหล า นี้ มี ค วามสั ม พั น ธ กั บ ภู มิ อ ากาศแตกต า งกั น ไป ตามแตละพื้นที่ การปรับตัวเพื่อใหระบบและภาคสวนตาง ๆ สามารถดํ า รงอยู  แ ละสามารถดํ า เนิ น กิ จ กรรมหรื อ วิ ถี ชี วิ ต ตอไปได จึงเปนเรือ่ งจําเปน โดยเฉพาะอยางยิง่ ภาคการเกษตร ดังนั้น การปรับเปลี่ยนการบริหารจัดการความเสี่ยงในภาค การผลิตใหมีนอยที่สุด และอาจรวมถึงการแสวงหาแนวทาง การผลิตใหม ๆ ที่จะลดหรือหลีกเลี่ยงผลกระทบจากการ เปลี่ยนแปลงภูมิอากาศลงจึงเปนอีกหนึ่งแนวทางที่จะชวย ปองกันวิกฤตเรื่องความมั่นคงทางอาหารในอนาคตได ไขผํา (ภาคอิสาน) ไขแหน (ภาคเหนือ) และไขนํ้า (ภาคกลาง) มีชอื่ สามัญวา Wolffia หรือ Water meal หรือ Fresh water Algae หรือ Swamp Algae อยูในวงศ Lemnaceae

สกุล Wolffia มีชอื่ วิทยาศาสตรวา Wolffia arrhiza (Linn.) Wimm. หรือ Wolffia globosa (Roxb.) Wimm. เปนพืชชัน้ สูง ลมลุก ใบเลี้ยงเดี่ยว พบกระจายอยูใน ประเทศตาง ๆ ในทวีปยุโรป ทวีปแอฟริกา กลางและใต ในเกาะมาดากัสการและ ในทวีปเอเซีย โดยเฉพาะบริเวณเขต ศู น ย สู ต รใต แ ละตะวั น ออกเฉี ย งใต นอกจากนี้ ยั ง พบในประเทศบราซิ ล อินโดนีเซีย และออสเตรเลีย ไขผาํ เปนผักพืน้ บานทีช่ าวชนบท ในภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือ นิยมใชเปนอาหาร มีคณ ุ คาทางโภชนาการ สูง มีสารพฤษเคมี (Phytochemical) ที่มีประโยชน เชน เบตาแคโรทีน และ สารประกอบฟนอลิค เปนตน มีคณ ุ สมบัติ เปนสารตานออกซิเดชั่น สามารถทํา ปฏิ กิ ริ ย ากั บ อนุ มู ล อิ ส ระโดยตรง เป น การกํ า จั ด อนุ มู ล อิ ส ระให ห มดไป

รูปที่ 1 แสดงลักษณะการเก็บเกี่ยวและรูปแบบการวางจําหนายของไขผํา 2

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

หรือหยุดปฏิกิริยาลูกโซไมใหดําเนินตอ ทัง้ นี้ ปริมาณเบตาแคโรทีน ไรโบฟลาวิน และสารประกอบฟนอลิคทัง้ หมด สูงกวา ปวยเลง บรอคโคลี่ ฟกทอง และมะเขือเทศ จากคุ ณ ค า โภชนาการดั ง กล า ว ขางตน ทําใหไขผาํ เหมาะเปนพืชอาหาร ทางเลือกสําหรับกลุมผูบริโภคอาหาร มังสวิรัติ อาหารชีวจิต อาหารที่ผาน การแปรรูปนอยที่สุดหรือกลุมผูบริโภค ที่รางกายไมสามารถยอยโปรตีนจาก สัตวได สอดคลองกับรายงานของคณะ เภสั ช ศาสตร มหาวิ ท ยาลั ย เชี ยงใหม ซึง่ ประสบผลสําเร็จในการพัฒนาผลิตภัณฑ เสริมอาหารทีม่ สี ารอาหารประเภทโปรตีน และกรดอะมิโนจําเปนปริมาณสูงจาก ไข ผํ า ในรู ป แบบ “เม็ ด เคี้ ย ว” โดย เม็ดเคี้ยวไขผํา 1 เม็ด มีโปรตีน 231.4 มิลลิกรัม (โดยทั่วไปรางกายตองการ โปรตีน 50 กรัมตอวัน) เพื่อใหสะดวก รับประทานงาย เหมาะสําหรับผูใชชีวิต เรงรีบ โดยเฉพาะนักศึกษา และวัยทํางาน ที่ มี เวลาน อ ย เป น การเพิ่ ม ทางเลื อ ก ในการดู แ ลสุ ข ภาพ อี ก ทั้ ง มี ร ายงาน การวิจยั ถึงฤทธิท์ างเภสัชของไขผาํ อาทิ ฤทธิ์ ต  า นอนุ มู ล อิ ส ระ รั ก ษาอาการ ท อ งผู ก ฤทธิ์ ต  า นการติ ด เชื้ อ ช ว ย ปรั บ สภาพร า งกายให เ ป น ด า งในคน ที่มีสภาวะเครียดหรือรางกาย

มีความเปนกรดจากอาหาร และชวยรักษาภาวะซีดในคน ที่เปนโรคโลหิตจาง นอกจากนั้น ไขผํายังเปนแหลงโปรตีนที่ใช ระยะเวลาเพาะเลี้ยงสั้น สามารถเก็บเกี่ยวไดเร็ว ศัตรูพืชนอย ขยายพันธุไ ดเร็ว ทําใหไดผลผลิตปริมาณมาก และตนทุนการผลิตตํา่ ไข ผํ า เจริ ญ เติ บ โตอยู  บ นผิ ว นํ้ า ตามแหล ง นํ้ า จื ด ธรรมชาติหรือบอนํ้านิ่งโดยลอยตัวบนผิวนํ้า อาจลอยอยูเปน กลุมลวน ๆ หรือลอยปนกับพืชชนิดอื่น ๆ เชน แหน แหนแดง เปนตน มีสเี ขียวเขม รูปรางลักษณะคลายรูปไข ขนาดความยาว 1.5 มิลลิเมตร ความกวาง 1 มิลลิเมตร ตนประกอบดวย เซลลพาเรนไคมาเปนสวนใหญ มีชองอากาศแทรกอยูระหวาง เซลล ทําใหเห็นเปนฟองนํ้า และชวยใหลอยตัวอยูในนํ้าได ไมมรี ะบบทอลําเลียง มีชอ งใหอากาศเขาออกไดอยูท างดานบน ของต น ลั ก ษณะดอกเป น ดอกสมบู ร ณ เ พศแบบแยกเพศ ประกอบดวย ดอกตัวผู 1 ดอก ดอกตัวเมีย 1 ดอก มีขนาด ดอกเล็กที่สุดในโลก ขยายพันธุไดอยางรวดเร็ว ปจจุบันไขผําพบในสกุล Wolffia มีทั้งหมด 16 ชนิด ดังนี้ W. angusta, W. arrhiza, W. borealis, W. brasiliensis, W. columbiana, W. denticulate, W. gladiata, W. globosa, W. hyaline, W. lingulata, W. microsvopica, W. netropica, W. oblonga, W. reanda, W. rotunda และ W. welwitschii แตที่ปรากฏในประเทศไทย มี 2 ชนิด ไดแก W. arrhiza (L.) Wimm. และ W. globosa (L.) Wimm ซึ่งมีลักษณะแตกตางกันดังนี้ ไขผําชนิด W. arrhiza จะมี ข นาดใหญ ก ว า ผิ ว ด า นบนมี สี เ ขี ย วเข ม และต น มี ลั ก ษณะทึ บ แสง ส ว นไข ผํ า ชนิ ด W. globosa มี ข นาด เล็กก วาและเปนรูปทรงกระบอกมากกวา และตนมีลักษณะ โปรงแสงมากกวา W. arrhiza อภิเดช แสงดี และคณะ (2553) ได จํ า แนกชนิ ด ของไข ผํ า จํ า นวน 18 ตั ว อย า ง à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

3

รูปที่ 2 แสดงลักษณะทางกายภาพและการแตกหนอยของไขผําชนิดตาง ๆ ทีม่ า : http://www.prcmu.cmu.ac.th/perin_detail.php?perin_id=271 ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ดวยการหาลําดับเบสของยีน ในคลอโรพลาสต ผลจากการเปรียบเทียบลําดับนิวคลีโอไทด ที่ไดจากการศึกษาครั้งนี้กับฐานขอมูล Gene Bank พบวา ตัวอยางไขผําจากแหลงตาง ๆ มีความคลายคลึงกับลําดับ นิวคลีโอไทดของไขผําสายพันธุ W. globosa มากที่สุด การสืบพันธุข องไขผาํ มี 2 แบบ ไดแก 1) การสื บ พั น ธุ  แ บบอาศั ย เพศ (Sexual reproduction) ดอกของไขผาํ จะเจริญเติบโตออกทางชองขางบนตน ดอกไมมีกลีบดอกและไมมีกลีบเลี้ยง ดอกตัวผูจะมีเกสรตัวผู 1 อัน ประกอบดวยอับละอองเรณู 2 อับ ดอกตัวเมียจะมีรังไข อยู 1 ชอง และมีไขอยู 1 ใบ กานเกสรตัวเมียสั้น ยอดเกสร ตัวเมียมีลักษณะแบน เมล็ดมีขนาดเล็ก กลมเกลี้ยง ยังไม ปรากฏวามีไขผําชนิดที่มีดอกในประเทศไทย 2) การสืบพันธุแบบไมอาศัยเพศ (Asexual reproduction) โดยการแตกหนอที่ขาง ๆ ทัลลัส ดังนั้น จึงมัก พบวาทัลลัสมีลกั ษณะเปน 2-3 พู มีรายงานวา ไขผาํ จะแตกหนอ ใหตนใหมทุก ๆ 5 วัน ขณะที่บางรายงานระบุวาไขผําจะมี 4

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

การเพิม่ จํานวนอยางรวดเร็วในชวงวันที่ 3-6 ของการเลี้ ย ง โดยลั ก ษณะ การแตกหนอจะแตกออกทางดานขาง ของตนเดิม การใชประโยชนของไขผํา ก) เปนแหลงโปรตีนในอาหาร ของมนุษย นับเปนการเพิ่มมูลคาให วัตถุดบิ ในทองถิน่ และชวยลดการนําเขา ผลิตภัณฑจากตางประเทศอีกทางหนึ่ง - ประเภทอาหารคาว ไดแก แกงคั่วผํา แกงผําใสใบ สมซา ผัดผําใสแคบหมู เปนสวนผสมของไขเจียว หมูสบั หรือตมยํา ใชเปน ส ว นประกอบของแกง ออมปลา แกงไก แกงเนือ้ โดยใสรวมกับผักชนิดอืน่ ๆ

รูปที่ 3 แสดงตัวอยางการนําไขผํามาใชประโยชนทางอาหาร ที่มา : http://library.cmu.ac.th/ntic/lannafood/detail_lannafood.php?id_food=137, และ http://forum.khonkaenlink.info/index.php?topic=157474.0 - ใชเปนสวนผสมของเครือ่ ง จิม้ อาหารชนิดตาง ๆ เชน เครือ่ งจิม้ ของมันฝรัง่ ทอด - ผลิตภัณฑขนมอบบางชนิด เชน มัลเฟน แซนวิช ใช ไข ผํ า ตกแต ง หน า พาย แอปเปล - ส กั ด เ อ า ส า ร ที่ เ ป  น ประโยชน ม าทํ า เป น อาหารแหงสําหรับมนุษย อวกาศ - เปนผลิตภัณฑเสริมอาหาร จากไขผําในรูปแบบยา เม็ดเคี้ยว ข) เป น แหล ง อาหารโปรตี น ของทั้งสัตวนํ้า เชน ปลานิล ปลาแรด และสัตวบก เชน หมู เปด

ค) เปนวัตถุดิบในอุตสาหกรรมตาง ๆ เชน การผลิต แอลกอฮอล และพลาสติก เปนตน ง) ชวยบําบัดนํา้ เสีย มีรายงานวา ไขนาํ้ สามารถสะสม แคดเมี่ยมไวไดมากถึง 80.65 มิลลิกรัมตอกรัม นอกจากนี้ ยังชวยใหปริมาณออกซิเจนที่ละลายนํ้ามีคาสูงขึ้น ความเปน กรด-ดางอยูในระดับคอนขางเปนกลาง และคาความขุน ของนํ้าเสียมีคาตํ่าลง ตัวอยางผลงานวิชาการที่ผานมา - กําธร โพธิท์ องคํา และ ถาวร ชละเอม (2517) ทดลอง เลี้ยงแหนเปดและไขผําในบอซีเมนตขนาด 6 ตารางเมตร ซึง่ ทดลองเลีย้ งปลาไหลนามากอน ความสูงของนํา้ 30 เซนติเมตร กนบอใสดินโคลนและใหอาหารปลาไหล บนผิวนํ้าทดลอง ปลูกแหนเปดและไขนาํ้ ปริมาณเริม่ ตน 100 กรัม นาน 2 สัปดาห พบวา ไขผําใหผลผลิตสูงที่สุด เฉลี่ย 6,483.33 กรัม ผลจาก การทดลองโดยเฉลี่ยไขผําใหผลผลิตสูงกวาแหนเปด ขณะที่ แหนเปดใหผลผลิตเฉลี่ย 4,053.33 กรัม à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

5

- อําพล พงศสุวรรณ และอารีย สิทธิมังค (2532) รายงานวา การเลีย้ งไขผาํ ณ สถานีประมงนํา้ จืด จังหวัดสกลนคร ในบอซีเมนตขนาด 10 ตารางเมตร เติมดินโคลนลงกนบอ ใสปุยเคมี (ปุยยูเรียกับปุย ฟอสเฟต) อัตรา 10 กรัมตอตารางเมตร เติมนํ้าสูง 30 เซนติเมตร ปริมาณไขผาํ เริม่ ตน 15-20 กรัมตอตาราง เมตร เลีย้ งนาน 2 สัปดาห พบวา ผลผลิตไขผาํ เพิม่ ขึน้ จากเดิมเปน 800-1,000 กรัมตอตารางเมตร สวนใหญ นํ า ไปใช ป ระโยชน เ ป น อาหารสั ต ว ไข นํ้ า แห ง ซึ่งมีความชื้นรอยละ 20.22 โปรตีนรอยละ 17.88 ไขมันรอยละ 0.8 เถารอยละ 23.5 และคารโบไฮเดรต รอยละ 38.2 - อะโน สุ ข เจริ ญ (2539) ศึ ก ษา การเจริญเติบโตของไขผาํ ในสูตรอาหาร 9 ชนิด พบวา นํา้ สกัดจากมูลวัวแหง 4 กรัมตอลิตร ผสมปุย เคมีสตู ร 16-16-16 อัตรา 0.6 กรัมตอลิตร และปุย สูตร 46-0-0 อัตรา 0.18 กรัมตอลิตร ไดผลผลิตไขผําสูงสุด (เฉลี่ย 4.633 กรัมตอลิตร) สวนไขผําที่เลี้ยงที่ความเขมแสง 50% มีปริมาณโปรตีนสูง เนื่องจากความเขมแสง 50% มีบทบาทในการเรงการทํางานของเอนไซม ทีใ่ ชในการสังเคราะหโปรตีนมากกวาทีค่ วามเขมแสง 100% (อะโน, 2542) - สมศักดิ์ สันวิลาศ (2539) ศึกษาการเพาะ เลี้ยงไขผําชนิด Wolffia arrhiza L. โดยใชนํ้า สกัดจากมูลวัวทีม่ คี วามเขมขนตางกัน 4 ระดับ คือ 10 15 20 และ 25 กรัมตอลิตร โดยเพาะเลี้ยงในอาง ซีเมนตขนาดเสนผานศูนยกลาง 74 เซนติเมตร สูง 50 เซนติเมตร บรรจุนาํ้ สกัดจากมูลวัว 50 ลิตร ปริมาณ 6

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ไขผําเริ่มตน 15 กรัม เพาะเลี้ยงในสภาพกลางแจง เปนเวลา 15 วัน พบวา ไขผําที่เพาะเลี้ยงในนํ้าสกัด มูลวัวเขมขน 25 กรัมตอลิตร ใหนํ้าหนักแหงสูงสุด เฉลี่ย 8.326 กรัม - นําชัย และคณะ (2541) รายงานวา ปลานิ ล ขนาดปลายนิ้ ว และปลาโตสามารถย อ ย ไขผําได ดังนั้น จึงสามารถนําไขผํามาใชทดแทน ถั่วเหลืองที่มีราคาแพงในการผสมอาหารปลา เปน การประหยัดเวลาและตนทุนในการเลี้ยงปลานิล - ชุตินุช สุจริต และ มาโนช ขําเจริญ (2542) ศึ ก ษาการใช ป ระโยชน จ ากไข ผํ า พบว า การนําไขผํามาเปนสวนผสมในขาวเกรียบกุง อัตรา ไขนํ้า : กุง เทากับ 50 : 50 ไดรับการยอมรับของสี กลิ่น รสชาติ ความกรอบ และความชอบ โดยรวม จากกลุมตัวอยางผูบริโภคมากที่สุด - สมศักดิ์ สันวิลาศ (2542) ศึกษาและ เปรียบเทียบการเจริญเติบโตและปริมาณโปรตีนของ ไขผําที่เพาะเลี้ยงในสูตรอาหารและความเขมแสง ตางกัน โดยใชนาํ้ สกัดจากมูลวัวทีม่ คี วามเขมขนตางกัน 3 ระดับ คือ 25 35 และ 45 กรัมตอลิตร และใชนาํ้ สกัด จากมูลควายที่มีความเขมขนตางกัน 3 ระดับ คือ 25 35 และ 45 กรัมตอลิตร ภายใตความเขมแสง 50% และ 100% โดยเพาะเลี้ยงในอางซีเมนตขนาด เสนผานศูนยกลาง 74 เซนติเมตร สูง 50 เซนติเมตร บรรจุนํ้าสกัด 50 ลิตร เปนเวลา 12 วัน พบวา ไขผํา ที่เพาะเลี้ยงในนํ้าสกัดมูลวัวเขมขน 45 กรัมตอลิตร ในสภาพความเขมแสง 100% มีการเจริญเติบโต นํ้าหนักสด เฉลี่ย 404.023 กรัมตอหนวยทดลอง

และนํ้าหนักแหง เฉลี่ย 8.772 กรัม ตอหนวยทดลอง สูงที่สุด ขณะที่ไขผํา ที่เพาะเลี้ยงในนํ้าสกัดมูลวัวเขมขน 35 กรัมตอลิตร ในสภาพความเขมแสง 50% มีปริมาณโปรตีน เฉลีย่ 30.213% สูงทีส่ ดุ - ศิริภาวี ศรีเจริญ และคณะ (2544) ศึกษาการเพาะเลีย้ งไขผาํ สําหรับ การลดตนทุนคาอาหารปลา รายงานผล การทดลองการเลี้ยงไขผําดวยอาหาร 4 ชนิด คือ อาหารเลีย้ งสาหราย (BG-11 media) มูลสุกร มูลไกและมูลโค พบวา การเลีย้ งไขผาํ ดวยมูลไกในวันที่ 3 จะให ผลผลิตของนํา้ หนักไขผาํ มากทีส่ ดุ และจะให จํานวนตนมากที่สุดในวันที่ 4 แตกตาง จากการเลีย้ งดวยอาหารชนิดอืน่ ๆ อยางมี นัยสําคัญทางสถิติ ขณะทีก่ ารเลีย้ งปลานิล ดวยอาหารสําเร็จรูปเสริมไขผํา (อาหาร สําเร็จรูป % - ไขนาํ้ %) 4 ระดับ คือ สูตรที่ 1 (100-0) สูตรที่ 2 (85-15) สูตรที่ 3 (70-30) และสูตรที่ 4 (55-45) พบวา อัตราการ เจริญเติบโตของปลานิลแตกตางกันอยางมี นัยสําคัญทางสถิติ แตเมื่อเปรียบเทียบ ระหวางคู พบวา อาหารสําเร็จรูปเสริมดวย ไขผาํ สูตรที่ 1 กับสูตรที่ 2 อัตราการเจริญ เติบโตของนํา้ หนักรวมของปลานิล มีคา สู ง สุ ด ไม แ ตกต า งกั น ทางสถิ ติ ดั ง นั้ น การเสริมไขผําที่ระดับ 15% ทดแทน อาหารสําเร็จรูป จึงเปนระดับทีเ่ หมาะสม

- นิศาชล ฤาแกวมา (2548) ศึกษาแสงสวางทีเ่ หมาะสม ตอการเพาะเลีย้ งไขผาํ ณ งานประมง สถาบันวิจยั และฝกอบรม การเกษตรสกลนคร ทดลองโดยใช วั ส ดุ พ รางแสงควบคุ ม ความเขมของแสงสวาง 3 ระดับ คือ สภาพพรางแจง (ไมพรางแสง) ภายใตพลาสติกพรางแสง 50% 1 ชั้น และภายใตพลาสติก พรางแสง 50% 2 ชั้น เลี้ยงในภาชนะพลาสติกขนาดเสน ผานศูนยกลาง 55 เซนติเมตร บรรจุนํ้าเลี้ยงสูง 25 เซนติเมตร ใชปยุ คอก 2 กิโลกรัมตอตารางเมตร และรําละเอียด 0.5 กิโลกรัม ตอตารางเมตร หมักทิง้ ไว 3 วัน แลวกรองสวนทีเ่ ปนนํา้ เลีย้ งเชือ้ ไปเลี้ยงไขผํา ปริมาณไขผําเริ่มตน 100 กรัมตอตารางเมตร พบวา ในชวงวันที่ 6-8 ของการเลีย้ งสภาพกลางแจง ใหผลผลิต ไขผําดีกวาการเลี้ยงภายใตวัสดุพรางแสงทั้ง 2 แบบ อยางมี นั ย สํ า คั ญ ทางสถิ ติ ในช ว งวั น ที่ 8-10 ทุ ก สภาพการเลี้ ย ง ใหผลผลิตไขผาํ ไมแตกตางกัน ในชวงวันที่ 12-14 การเลีย้ งภายใต พลาสติกพรางแสงใหผลผลิตไขผําไมแตกตางกัน แตสูงกวา การเลี้ยงในสภาพกลางแจงอยางมีนัยสําคัญทางสถิติ ขณะที่ ชวงการเลีย้ งระหวางวันที่ 15-20 ยิง่ พบความแตกตางระหวาง การเลี้ยงในแตละหนวยทดลองที่เดนชัดมากขึ้น จนเมื่อสิ้นสุด การเลีย้ ง 20 วัน พบวา การพรางแสงดวยพลาสติก 50% 2 ชัน้ ใหผลผลิตไขผําสูงสุด 230.8 กรัม รองลงมาคือการเลี้ยง ภายใตพลาสติกพรางแสง 50% 1 ชั้น ใหผลผลิต 106.9 กรัม และการเลี้ยงกลางแจงโดยไมพรางแสงใหผลผลิตเฉลี่ยตํ่าสุด 56.94 กรัม และพบวาการเลี้ยงหลังจากวันที่ 20 ใหผลผลิต ไขผาํ ลดลงทุกหนวยการทดลอง ปริมาณคลอโรฟลลเมือ่ เริม่ ตน การเลี้ยงเทากับ 1.23 กรัมตอ100 กรัมของนํ้าหนักสด ขณะที่ ขนาดเซลลเมื่อเริ่มตนการเลี้ยงเทากับ 1 มิลลิเมตร เมื่อสิ้นสุด การทดลอง พบวา ในสภาพกลางแจง ภายใตพลาสติกพรางแสง 50% 1 ชั้น และภายใตพลาสติกพรางแสง 50% 2 ชั้น à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

7

มีปริมาณคลอโรฟลล เทากับ 0.46 0.83 และ 1.33 กรัมตอ 100 กรัมของนํ้าหนักสด ตามลําดับ และมีขนาดเซลล เทากับ 0.5 1.0 และ 1.0 มิลลิเมตร ตามลําดับ - กันยสินีย พันธวนิชดํารง (2552) ศึกษาปจจัย ที่มีผลตอการเจริญเติบโตของไขผํา และวิธีในการเพาะขยาย พันธุแบบมหมวล ภาควิชาการจัดการประมง มหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร ทดลองเลี้ ย งไข ผํ า ในห อ งปฏิ บั ติ ก ารและ อาคารเป ด พบว า ไข ผํ า มี อั ต ราการเจริ ญ เติ บ โตสู ง ที่ สุ ด เมื่อเลี้ยงในนํ้าประปาที่เติมปุย N-P-K สูตร 16-16-16 ที่ระดับ ความเขมขน 100 มิลลิกรัมตอลิตร คุณสมบัติของนํ้าเลี้ยง ที่เหมาะสมคือ มีคาความเปนกรด-ดางระหวาง 5-6 และ มีคาความกระดางตํ่ากวา 100 มิลลิกรัมตอลิตรแคลเซียม คาร บ อเนต สํ า หรั บ ความเข ม แสงที่ เ หมาะสมในการเลี้ ย ง มีคาอยูระหวาง 5,000-10,000 ลักซ และตนไขผํามีอายุ การเจริญเติบโตเฉลี่ยที่ 15 วัน เมื่อทดลองเลี้ยงไขผําเปนระยะ เวลา 30 วั น สามารถเก็ บ เกี่ ย วผลผลิ ต ไข ผํ า ได ป ระมาณ 2 กิ โ ลกรั ม นํ้ า หนั ก เป ย กต อ ตารางเมตร และ ตรวจวั ด ปริมาณเบตาแคโรทีนในไขผําเฉลี่ยประมาณ 600 มิลลิกรัม ตอกิโลกรัมนํ้าหนักแหง (อายุการผลิต 24 วัน) การทดลอง ตอมา ศึกษาการเลี้ยงไขผําแบบแบงชั้นเพื่อเพิ่มปริมาณผล ผลิตตอหนวยพื้นที่ใหมากขึ้น โดยเลี้ยงในถังทดลองซึ่งเรียง ตามความสูงสามชั้น แตละชั้นไดรับแสงตางกัน เปนระยะเวลา 28 วัน พบวา ไดผลผลิตทั้งหมดประมาณ 4.6 กิโลกรัมนํ้าหนัก เปยกตอตารางเมตร การทดลองสุดทายศึกษาการเพิ่มธาตุ แคลเซียมในไขนาํ้ พบวา ไขผาํ ทีเ่ ลีย้ งโดยการเติมเกลือ Calcium di-hydrogen phosphate 500 มิลลิกรัมตอลิตร และ EDTA 0.5 มิลลิโมล เปนระยะเวลา 10 วัน มีปริมาณธาตุแคลเซียม ในตนไขผาํ สูงสุดเฉลีย่ ที่ 873 มิลลิกรัมตอ 100 กรัมนํา้ หนักแหง 8

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ซึ่งสูงกวาในตนไขผํากอนการทดลอง ประมาณ 40% - กั น ย สิ นี พั น ธ ว นิ ช ดํ า รง และ สุขุม เราใจ (2552) ยังไดทดลอง ปรับปรุงคุณภาพสีปลาทองดวยรงควัตถุ แคโรทีนอยดจากไขผาํ ชนิด W. arrhiza (L.) Wimm. พบวา ลูกปลาทองที่เลี้ยง ดวยอาหารผสมไขผํา 15% เปนเวลา 12 สัปดาห มีความเขมสีมากที่สุด โดย เริม่ ปรากฏความแตกตางในสัปดาหที่ 6 ของการเลี้ยง - อุมาพร นิยะนุช (2553) ศึกษาการเปลีย่ นแปลงหลังการเก็บเกีย่ ว ขององค ป ระกอบและกิ จ กรรมใน การตานออกซิเดชันของไขผํา ประเด็น ทีศ่ กึ ษา 1) องคประกอบทางเคมี กายภาพ และปริมาณจุลนิ ทรียข องไขผาํ สด พบวา ประกอบดวย โปรตีนรอยละ 24.31 ไขมัน รอยละ 3.04 เสนใยหยาบรอยละ 12.68 และเถารอยละ 19.97 นํา้ หนักแหง ปริมาณ คลอโรฟลลทั้งหมด 30.17 มิลลิกรัมตอ 100 กรัม เบตาแคโรทีน 3.43 มิลลิกรัม ตอ 100 กรัม ไรโบฟลาวิน 0.40 มิลลิกรัม ตอ 100 กรัม สารฟนอลิคทัง้ หมด 21.14 มิลลิกรัมตอกรัม กิจกรรมในการตาน ออกซิเดชั่น 4.39 มิลลิกรัมตอมิลลิลิตร ABTS และ 13.91 มิ ล ลิ ก รั ม ต อ มิลลิลิตร DPPH เสนใยที่ไมละลายนํ้า

รอยละ 11.05 เสนใยละลายนํา้ รอยละ 3.82 และเสนใยทั้งหมดรอยละ 14.87 และ 2) ผลของอุ ณ หภู มิ ใ นการเก็ บ รั ก ษา ตอองคประกอบทางเคมี กายภาพ และ ปริมาณจุลนิ ทรียข องไขผาํ สดในระหวาง การเก็บรักษา โดยนําไขผําสด 150 กรัม บรรจุถุงพอลิโพรพิลีน และเก็บรักษา ที่อุณหภูมิ 28 10 และ 4oซ. จากนั้น วิ เ คราะห อ งค ป ระกอบของไข ผํ า ทุ ก 2 วั น พบว า อุ ณ หภู มิ แ ละระยะ เวลาในการเก็บรักษามีผลตอการเพิม่ ขึน้ ของปริมาณความชื้น ความเปนสีเขียว ความแตกต า งของสี ร วม มุ ม สี และ ปริมาณเชื้อจุลินทรียทั้งหมดของไขผํา ในระหว า งการเก็ บ รั ก ษา ไข ผํ า สด หลั ง ผ า นการล า งมี ป ริ ม าณจุ ลิ น ทรี ย  เริ่ ม ต น เท า กั บ 5.54 log cfu/g และเพิ่มจํานวนเกินกวา 7 log cfu/g

ในวันที่ 4 12 และ 14 ของการเก็บรักษาที่อุณหภูมิ 28 10 และ 4oซ. ตามลําดับ ไขผํามีอายุการเก็บรักษาไมเกิน 2 วัน ที่อุณหภูมิ 28oซ. และไมเกิน 6 วัน ที่อุณหภูมิ 10 และ 4oซ. ตามลําดับ เนื่องจากเกิดการแฉะนํ้า มีสีคลํ้าขึ้น และมีกลิ่น ผิ ด ปกติ เมื่ อ นํ า ไข ผํ า สดมาทํ า แห ง แบบถาดด ว ยลมร อ น ทีอ่ ณ ุ หภูมิ 50oซ. นาน 5 ชัว่ โมง และการแชเยือกแข็งดวยลมเย็น -37oซ. นาน 3 ชั่วโมง เพื่อศึกษาผลของกระบวนการทําแหง และการแช เ ยื อ กแข็ ง ต อ การเปลี่ ย นแปลงองค ป ระกอบ ทางกายภาพ เคมี และปริมาณจุลนิ ทรียข องไขผาํ พบวา การทําแหง และการแช เ ยื อ กแข็ ง ไม มี ผ ลต อ การเปลี่ ย นแปลงปริ ม าณ เส น ใยทั้ ง หมดและปริ ม าณจุ ลิ น ทรี ย  ทั้ ง หมด แต มี ผ ลต อ การลดลงของสารสําคัญ ไดแก ปริมาณคลอโรฟลลทั้งหมด ไรโบฟลาวิน เบตาแคโรทีน เสนใยที่ละลายนํ้าสารฟนอลิค ทั้งหมดอยางมีนัยสําคัญ อยางไรก็ตาม ไขผําแชเยือกแข็ง มี ป ริ ม าณสารสํ า คั ญ คงเหลื อ สู ง กว า ไข ผํ า ทํ า แห ง และ อุณหภูมใิ นการเก็บรักษามีผลตอการเปลีย่ นแปลงคุณลักษณะ ทางเคมีของไขผําอยางมีนัยสําคัญ

รูปที่ 4 แสดงรูปแบบการเลี้ยงไขผํา ของศูนยสงเสริมและพัฒนาอาชีพการเกษตร จังหวัดนครราชสีมา (พืชสวน) อําเภอเมือง จังหวัดนครราชสีมา à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

9

แมไขผาํ จะเปนแหลงอาหารทีม่ คี ณ ุ คาทางโภชนาการสูง มี ป ระโยชน ใ นแง ข องอาหารเป น ยา ใช ร ะยะเวลา ในการเพาะเลี้ ย ง ขยายพั น ธุ  และเก็ บ เกี่ ย วผลผลิ ต สั้ น ศัตรูพืชนอย เปนแหลงอาหารโปรตีนที่ตนทุนการผลิตตํ่า แตไขผาํ ก็ยงั ไมเปนทีน่ ยิ มบริโภคกันอยางแพรหลายในปจจุบนั ทั้งนี้เนื่องจากเหตุปจจัยหลายประการ เปนตนวา 1) ไขผาํ ทีจ่ าํ หนายในทองตลาดสวนใหญยงั คงมาจาก แหล ง นํ้ า ธรรมชาติ ซึ่ ง นั บ วั น แหล ง นํ้ า ในธรรมชาติ เ หล า นี้ มีแตความสกปรกและเนาเสียเพิ่มขึ้น ทําใหไขผําไมสามารถ เจริญเติบโตไดดีหรือหากเจริญเติบโตไดก็เกิดขอจํากัดดาน การยอมรั บ ของผู  บ ริ โ ภคในเรื่ อ งสุ ข อนามั ย ด ว ยเกรงว า ไขผํานั้นอาจมาจากแหลงนํ้าธรรมชาติที่มีการปนเปอนของ สิ่งสกปรก อาจมีสารพิษ สารเคมีตกคาง เชื้อโรคหรือไขพยาธิ ปนเปอน และมักมีตัวเบียนอาศัยอยู 2) ไข ผํ า ในแหล ง นํ้ า ธรรมชาติ มี ป ริ ม าณผลผลิ ต และปริ ม าณโปรตี น ไม แ น น อน ขึ้ น อยู  กั บ แหล ง ที่ อ ยู  แ ละ แปรผันไปตามปจจัยแวดลอมที่เจริญเติบโต อาทิ ฤดูกาล สารอาหาร สภาพแสง เปนตน แมตอ มาจะมีการพัฒนารูปแบบ จากเดิ ม ที่ อ าศั ย ความคุ  น เคยจากการไปเก็ บ ไข ผํ า จาก แหลงนํา้ เดิมทีเ่ คยพบมากอน ปรับเปลีย่ นมาเปนการผลิตไขผาํ

10

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ในบ อ ซี เ มนต ห รื อ บ อ ดิ น โดยให ธ าตุ อาหารแก ไข ผํ า ด ว ยปุ  ย อิ น ทรี ย  ห รื อ ปุยเคมีอยางใดอยางหนึ่งหรือรวมกัน แตคําแนะนําทางวิชาการที่เกี่ยวของ กับวิธีการเลี้ยง ปริมาณและชนิดปุย ที่ แ น ะ นํ า ยั ง ค ง มี ค ว า ม แ ต ก ต  า ง หลากหลาย และรู ป แบบการเลี้ ย ง ไขผําดวยปุยอินทรียยังคงมีขอจํากัด ดานการยอมรับของผูบริโภคในเรื่อง สุขอนามัย 3) ไขผําเปนพืชที่มีผนังเซลล บาง ทําใหเซลลแตกไดงาย จึงมีอายุ การเก็บรักษาหรืออายุการวางจําหนายสัน้ ขอจํากัดเหลานี้สําคัญยิ่งตอการทําการ ตลาดไขผําเชิงพาณิชย ป จ จุ บั น ผู  เขี ย นกํ า ลั ง ศึ ก ษา ทดลองเลีย้ งไขผาํ ในระบบไฮโดรโปนิกส เชิ ง พาณิ ช ย เพื่ อ ตอบโจทย ข  อ จํ า กั ด ในประเด็นตาง ๆ ที่กลาวขางตน

เอกสารอางอิง กันยสินีย พันธวนิชดํารง. (2552). การศึกษาปจจัยที่มีผลตอการเจริญเติบโตของไขนํ้า (Wolffia arrhiza (Linn.) Wimm.) และวิธีเพาะขยายพันธุแบบมหมวล. วิทยานิพนธวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต (การจัดการประมง) มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร. 97 หนา. กันยสินีย พันธวนิชดํารง และ สุขุม เราใจ. (2552). การศึกษาการเพาะเลี้ยงไขนํ้า (Wolffia arrhiza (Linn.) Wimm.) และการนําไปใชปรับปรุงคุณภาพสีปลาทอง. ใน การประชุมทางวิชาการของ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร ครั้งที่ 47: สาขาประมง หนา 162-169. มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร. โกเฟซ. (ม.ป.ป.). สารอาหารใน 1 วันและพลังงานทีไ่ ดรบั อาหารและโภชนาการสําหรับคนทํางาน. แหลงทีม่ า: http://www.goface.in.th/article. คนเมื่อ 14 มิถุนายน 2556. ชนิดา จรรยาเพศ แบมฟอรด. (2552). ตัวชี้วัดความมั่นคงดานอาหารระดับชุมชน. สํานักพิมพมูลนิธิชีววิถี.

192 หนา. ชุตินุช สุจริต และ มาโนช ขําเจริญ. (2542). การศึกษาการใชประโยชนจากไขนํ้า. รายงานการวิจัย ป 2552. สถาบันเทคโนโลยีราชมงคล. เชาวน ชิโนรักษ และ พรรณี ชิโนรักษ. (2541). ชีววิทยา 3. โอเดียรสโตร. กรุงเทพฯ. นิศาชล ฤาแกวมา. (2548). การศึกษาความตองการแสงสวางที่มีผลตอการเพาะเลี้ยงไขนํ้า. สถาบันวิจัย และฝกอบรมการเกษตรสกลนคร มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอีสาน. นิศาชล ฤาแกวมา. (2556). พบความมัน่ คงทางอาหารไทยวิกฤติ. แหลงทีม่ า www.thairath.co.th/content/ edu/351337 คนเมื่อ 15 มิถุนายน 2556. พิพัฒนพงษ วงศใหญ และ ศศิธร ชาววัลจันทึก. (2554). เภสัช มช.วิจัย "ผํา" ชี้สุดยอดแหลงโปรตีน เพื่อสุขภาพ.แหลงที่มา: http://www.manager.co.th/campus/viewnews.aspx?NewsID= 9540000146844 ศิริภาวี ศรีเจริญ นําชัย เจริญเทศประสิทธิ์ วิรัช จิ๋วแหยม พีระพงษ แพงไพรี และ รัศมี ชูชีพ. (2544). การเพาะเลี้ยงไขนํ้า (Wolffia arrhiza) สําหรับการลดตนทุนคาอาหารปลา. วารสารวิจัย มข. 6(2) : กรกฎาคม – ธันวาคม 2544. สมศักดิ์ สันวิลาส. (2542). การเจริญเติบโตและปริมาณโปรตีนของไขนํ้า (Wolffia arrhiza (Linn.) Wimm) ที่เพาะเลี้ยงดวยสูตรอาหารและระดับความเขมของแสงตางกันในสภาพกลางแจง. วิทยานิพนธ มหาบัณฑิต. มหาวิทยาลัยมหาสารคาม. 80 หนา. à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

11

สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย. (2556). การปรับตัวตอการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศในประเทศไทย. แหลงที่มา: http://www.thailandadaptation.net/. คนเมื่อ 30 สิงหาคม 2556. อภิเดช แสงดี เบญจรงค วังคะฮาด อุดมลักษณ มณีโชติ ปยะเนตร จันทรถริ ะติกลุ และ อาณัติ จันทรถริ ะติกลุ .

(2553). การจําแนกชนิดของไขนาํ้ โดยการหาลําดับเบสของยีนในคลอโรพลาสต. วารสารวิทยาศาสตร เทคโนโลยี. มหาวิทยาลัยมหาสารคาม. หนา 259-265. อะโน สุขเจริญ. (2542). การเจริญเติบโตและปริมาณโปรตีนของไขนํ้า (Wolffia arrhiza (Linn.) Wimm) ทีเ่ พาะเลีย้ งในชนิดอาหารและระดับความเขมแสงตางกันในสภาพกลางแจง. วิทยานิพนธมหาบัณฑิต. มหาวิทยาลัยมหาสารคาม. 146 หนา. อุมาพร นิยะนุช. (2553). การเปลี่ยนแปลงหลังการเก็บเกี่ยวขององคประกอบและกิจกรรมในการตาน ออกซิเดชั่นของไขนํ้า. วิทยานิพนธมหาบัณฑิต. มหาวิทยาลัยขอนแกน. 174 หนา. อําพล พงศสุวรรณ และ อารีย สิทธิมังค. (2532). คูมือการเพาะเลี้ยงสัตวนํ้าในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ. กรุงเทพฯ : โรงพิมพสยามรัฐ Bunea, A., Andjelkovic, M., Socaciu, C., Bobis, O., Neacsu, M., Verhe, R. and Van Camp, J. (2008).

Total and individual carotenoids and phenolic acids content in fresh, refrigerated and processed spinach (Spinach oleracea L.). Food Chem 108:649-656.

Bhanthumnavin, K. and McGarry, M.G. (1971). Wolffia arrhiza as a Possible Source of Inexpensive Protein. Nature 232(8):495.

Landolt, E. and Kandeler, R. (1987). Biosystematic investigations in the family of duckweed (Lemnaceae). Vol.2. Veroff. Geobot. Inst. ETH, Zurich.

12

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

¡ÒûÅÙ¡¢ŒÒÇ¢ÒÇ´Í¡ÁÐÅÔ 105 ¹Í¡Ä´Ù ผูชวยศาสตราจารย ดร.หัสไชย บุญจูง สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตพืช

การสงออกขาวหอมมะลิ ตั้งแตป พ.ศ. 2470 เปนตนมา ปริมาณการสงออกขาวเพิ่มขึ้นเรื่อย ๆ จนถึงระดับ 2 ลานตันในป พ.ศ. 2520 (ช ว ง 50 ป ) หรื อ มี อั ต ราเพิ่ ม เฉลี่ ย 1 ลานตันตอ 25 ป ตั้งแตป พ.ศ. 25212545 การส ง ออกข า วเพิ่ ม ขึ้ น เป น 5 ลานตัน หรือเฉลี่ย 1 ลานตันทุก ๆ 5 ป การสงออกขาวไทยที่เพิ่มขึ้นอยาง รวดเร็ ว ในระยะนี้ ดํ า เนิ น ไปพร อ มกั บ การเพิม่ ขึน้ ของประชากรจาก 11 ลานคน ในป พ.ศ. 2470 มาเปน 63 ลานคนในป พ.ศ. 2547 และพื้นที่ปลูกขาวของไทย ก็เพิ่มขึ้น 16 ลานไรในป พ.ศ. 2470 มาเปน 61 ลานไรในป พ.ศ. 2547 การสงออกขาวไทยในปจจุบัน เปนการคาแบบเสรีในลักษณะทีผ่ สู ง ออก ตกลงกับผูซ อื้ ใน ตางประเทศ นอกจากนี้ ยังมีลกั ษณะการสงออกขาวแบบรัฐบาล ตอรัฐบาล แตกไ็ มมากนักเมือ่ เปรียบเทียบ

กับเอกชน โดยในป พ.ศ. 2544 เอกชนสงออกถึง 7,237,708 ตัน คิดเปน 96.24 เปอรเซ็นตของการสงออกขาวทั้งหมด ขณะที่ รัฐบาลสงออกเพียง 282,970 ตัน คิดเปน 3.76 เปอรเซ็นต ของการสงออก และในป พ.ศ. 2546 ปริมาณการสงออกขาวไทย ทํ า สถิ ติ สู ง ที่ สุ ด ถึ ง 7.597 ล า นตั น ทํ า รายได ใ ห ป ระเทศ 76,368 ลานบาท โดยสงไปขายทัว่ โลก 173 ประเทศ ตลาดหลัก ของข า วไทยอยู  ใ นทวี ป เอเชี ย แอฟริ ก า ตะวั น ออกกลาง สหรั ฐ อเมริ ก า ยุ โรป และโอเชี ย เนี ย ตามลํ า ดั บ (ที่ ม า : roiet.nso.go.th/roiet/Site/Webpage/index04.html วันที่ 28 พ.ย. 2556) ขาวขาวดอกมะลิ 105 เปนพันธุขาวหอมที่ไดจาก การนําขาวพันธุพื้นเมืองจากเกษตรกรอําเภอบางคลา จังหวัด ฉะเชิงเทรา จํานวน 199 รวง มาปลูกเพื่อศึกษาพันธุและได ข า วรวงที่ 105 ที่ มี ลั ก ษณะพิ เ ศษ คื อ มี ก ลิ่ น หอม และ เมล็ดออนนุมเมื่อนํามาหุงตม ดังนั้น จึงมีการปรับปรุงพันธุให บริสุทธิ์ตามหลักวิชาการจนไดพันธุขาวขาวดอกมะลิ 105 และรัฐบาลประกาศใหขยายพันธุส ง เสริมการปลูกไดตงั้ แตวนั ที่ 25 พฤษภาคม 2502 เปนตนมา สําหรับพื้นที่ปลูกขาวขาว ดอกมะลิ 105 ที่เหมาะสม ไดแก ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคเหนือ และภาคกลางบางพื้นที่

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

13

ลักษณะทั่วไป 1. เปนขาวเจาไวตอชวงแสง 2. เปนขาวตนสูงประมาณ 140-150 เซนติเมตร 3. อายุเก็บเกี่ยว ขาวจะออกดอกประมาณวันที่ 20 ตุลาคม และสุกแกเก็บเกี่ยวได ประมาณวันที่ 20 พฤศจิกายน ของทุกป 4. ระยะพักตัวของเมล็ด ประมาณ 8 สัปดาห 5. ขนาดเมล็ดขาวกลอง ยาว 7.5 มิลลิเมตร กวาง 2.1 มิลลิเมตร หนา 1.8 มิลลิเมตร 6. ลักษณะเมล็ดขาวเปลือก เมล็ดเรียวยาว กนงอน สีฟาง ขอดี 1. มีกลิ่นหอม เมล็ดออนนุมเมื่อนํามาหุงตม 2. ทนตอสภาพแลง ทนตอดินเปรี้ยวและดินเค็ม 3. คุณภาพการขัดสีดี เมล็ดขาวสารใส แข็ง มีทอง ไขนอย 4. นวดงาย เนื่องจากเมล็ดหลุดรวงจากรวงไดงาย 5. เปนทีต่ องการของตลาด ขายไดราคาดี ขอจํากัด 1. ไมตานทานโรคขอบใบแหง โรคใบสีสม โรคใบจุด สีนํ้าตาล โรคไหม และโรคใบหงิก 2. ไมตานทานแมลงบั่ว เพลี้ยกระโดดสีนํ้าตาล 3. ตนออนลมงายถาปลูกในบริเวณที่ดินมีความอุดม สมบูรณสูง

14

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

การปลูกและชวงเวลาที่เหมาะสม • ในเขตชลประทานที่ ไ ม มี ปญหาเรือ่ งนํา้ ควรทํานาดําหรือนาหวาน นํ้าตมแผนใหม โดยนาดําใหเริ่มตกกลา กลางเดือนกรกฎาคม ปกดําตนเดือน สิงหาคม แลวขาวจะออกดอกประมาณ วั น ที่ 20 ตุ ล าคม และเก็ บ เกี่ ย วได ประมาณ วันที่ 20 พฤศจิกายนของทุกป สวนนาหวานนํ้าตมแผนใหม ใหหวาน ประมาณปลายเดื อ นกรกฎาคมถึ ง ตนเดือนสิงหาคม แลวเก็บเกี่ยวในชวง ปลายเดือนพฤศจิกายน • ในพืน้ ทีฝ่ นตกนอยหรือฝนลา ควรทํานาหวานหรือนาหยอด โดยชวง เวลาปลูกที่เหมาะสมอยูระหวางปลาย เดื อ นกรกฎาคมถึ ง ต น เดื อ นสิ ง หาคม และข า วจะเก็ บ เกี่ ย วได ใ นช ว งปลาย เดือนพฤศจิกายน (ที่มา : www.eto. ku.ac.th/neweto/e-book/plant/ rice/rice.pdf วันที่ 28 พฤศจิกายน 2556) ขอมูลขางตนเปนการกลาวถึง มูลคาการสงออกที่เพิ่มสูงขึ้น แสดงถึง ความสําคัญของขาวพันธุนี้และวิธีการ ปลูกขาวขาวดอกมะลิ 105 จะเปนคํา อธิ บ ายลั ก ษณะของข า วที่ เ ป น ข า วไว

ตอชวงแสง จึงทําการปลูกในฤดูนาป เนือ่ งจากเปนขาวไวตอชวงแสง แตมกี าร ทดลองปลู ก ข า วขาวดอกมะลิ 105 นอกฤดูที่ศูนยวิจัยขาวสุรินทร และมี การรายงานจากเอกสารจากศูนยวิจัย ขาวสุรนิ ทรวา เกษตรกรที่ จ.สุรนิ ทร และ จ.บุ รี รั ม ย ได ทํ า การปลู ก ข า วพั น ธุ  นี้ นอกฤดูและไดผลผลิตคอนขางดีและ มี คุ ณ ภาพไม แ พ ก ารปลู ก ในฤดู น าป แตไมมีรายงานที่เปนลักษณะวิชาการ เพื่อยืนยันการปลูกนอกฤดูวาปลูกได ชวงใดหลังฤดูนาป ดังนัน้ เพือ่ เปนการยืนยันในดาน วิ ช าการผู  เขี ย นและนางสาวนั น ทิ ย า คํ า บุ ญ เรื อ ง จึ ง ได ทํ า การศึ ก ษา การ ปลู ก ข า วขาวดอกมะลิ 105 ที่ ม หาวิ ท ยาลั ย เทคโนโลยี สุ ร นารี ระหว า ง เดือนพฤศจิกายน 2553 - พฤษภาคม 2554 โดยทํ า การวิ เ คราะห ข  อ มู ล ความยาวนานของวัน (Day length) เพือ่ ดูวาการกําเนิดชอดอกเริ่มขึ้นเนื่องจาก ความยาวของวั น ตํ่ า กว า 11 ชั่ ว โมง 52 นาที (ชวงแสงวิกฤต) จริงหรือไม โดยทําการปลูกในชวงฤดูนาปรวมกับ การตรวจสอบการกําเนิดชอดอกดวย เครื่ อ งมื อ อิ เ ลกตรอนไมโครสโคป (รูปที่ 1) พบวาการกําเนิดชอดอกเกิด

เมือ่ ชวงแสงของวันตํา่ กวา 11 ชัว่ โมง 52 นาทีจริง และโดยเกิด ในวันที่ 9 กันยายน หลังจากวันนี้จนถึงวันที่ 3 มีนาคมของป ถัดไป จากขอมูลดังกลาวจึงวางแผนการทดลองปลูก 4 ครั้ง คือ ครัง้ ที่ 1 วันที่ 5 พฤศจิกายน 2553 ครัง้ ที่ 2 วันที่ 5 ธันวาคม 2553 ครั้งที่ 3 วันที่ 5 มกราคม 2554 และครั้งที่ 4 วันที่ 5 กุมภาพันธ 2554 ซึ่งการปลูกทั้ง 4 ครั้งก็อยูในชวงเวลาที่ ชวงแสงของวันนอยตํ่าชวงแสงวิกฤต (รูปที่ 2)

ระยะเจริญทางลําตน ระยะกําเนิดชอดอก ระยะพัฒนารวงขาว

รูปที่ 1 การใชกลอง Scanning Electron Microscope (SEM) ศึกษาการออกดอกของขาวขาวดอกมะลิ 105

รูปที่ 2 แสดงช ว งเวลาการปลู ก ข า วขาวดอกมะลิ 105 ในฤดูนาปปกติและการทดลองปลูกนอกฤดู 4 ครั้ง

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

15

ผลการทดลองการศึ ก ษาพั ฒ นาการของข า วขาว ดอกมะลิ 105 (รู ป ที่ 3) ชี้ ใ ห เ ห็ น ว า การเจริ ญ เติ บ โต ทางลําตนของขาวขาวดอกมะลิ 105 ใชเวลา 24–25 วัน และไดรับชวงแสงตํ่ากวาชวงแสงวิกฤตกระตุนอีก 12 วัน ติดตอกันจึงจะทําใหขา วกําเนิดชอดอก จึงรวมระยะเวลาทัง้ สิน้ ตั้ ง แต ป ลู ก จนกํ า เนิ ด ช อ ดอกใช เวลา 36–37 วั น ใช เวลา อีก 36–38 วันออกดอก 50% และทําการเก็บเกี่ยวเมื่อขาว อายุ 116–118 วัน ผลผลิตดีที่สุดคือการปลูกครั้งที่ 2 คือ ปลูกวันที่ 5 ธันวาคม ไดผลผลิตเฉลี่ยประมาณ 850 กก./ไร รองลงมาคื อ เดื อ นพฤศจิ ก ายน เดื อ นมกราคม และเดื อ น กุมภาพันธ ใหผลผลิตตํ่าสุด พัฒนาการชอดอกของขาว

ระยะกําเนิดชอดอก

ระยะตั้งทอง

ระยะออกดอก

ระยะสุกแก

รูปที่ 3 แสดงพัฒนาการของขาวขาวดอกมะลิ 105

16

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

โดยสรุ ป ก็ คื อ เกษตรกรสามารถ ทําการปลูกขาวขาวดอกมะลิ 105 ได ในชวงเวลาที่ชวงแสงตํ่ากวาชวงแสง วิกฤต ตั้งแตวันที่ 9 กันยายน จนถึง วันที่ 4 มีนาคม ของปถัดไปได แตตอง ให ข  า วมี เ วลาของการเจริ ญ เติ บ โต ทางลํ า ต น รวมการกระตุ  น ด ว ยช ว ง แสงสั้นเปนเวลาไมตํ่ากวา 36 วัน เพื่อ ใหขา วกําเนิดชอดอก และเมือ่ ขาวกําเนิด ช อ ดอกแล ว ข า วจะไม เ ปลี่ ย นแปลง กลับไปเปนใบอีก ดอกขาวก็จะพัฒนา เปนเมล็ดที่สมบูรณตอไป

Ãкº¹íéÒË´ÊíÒËÃѺ¡ÒûÅÙ¡ÁѹÊíÒ»ÐËÅѧ ผูชวยศาสตราจารย ดร. สุดชล วุนประเสริฐ สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตพืช

คํานํา มันสําปะหลังเปนพืชทีป่ ลูกไดดี ในสภาพแหงแลงเมื่อเปรียบเทียบกับ พืชไรอนื่ ๆ แตทจี่ ริงแลวมันสําปะหลังเปน พืชทีต่ อ งการนํา้ มากเพือ่ การเจริญเติบโต และใหผลิตอยางเต็มที่ มันสําปะหลัง มีความตองการนํ้าประมาณ 1,000 มม. ตอฤดูปลูก (12 เดือน) โดยมีความตองการ นํ้าตลอดอายุ 1-10 เดือน และมีความ ตองการนํา้ มากทีส่ ดุ ระหวางเดือนที่ 4-8 แตการปลูกมันสําปะหลังในภาคตะวัน ออกเฉียงเหนือจะไดรับนํ้าฝนประมาณ 5-6 เดือน จากเดือนพฤษภาคมถึงเดือน ตุลาคมที่เหลืออีก 4-5 เดือน มักอยูใน สภาพทีข่ าดแคลนนํา้ ซึง่ เปนสาเหตุหลัก ที่ทําใหมันสําปะหลังมีการเจริญเติบโต และใหผลผลิตตํ่า ผลกระทบจากการ ขาดนํ้าจะมากหรือนอยขึ้นกับปริมาณ และการกระจายตัวของฝน นอกจาก นั้นยังขึ้นกับฤดูปลูก ถาเกษตรกรปลูก มันสําปะหลังในชวงตนฤดูฝน เชนใน เดือนเมษายน-พฤษภาคม

มันสําปะหลังจะไมขาดนํ้าในชวงอายุ 1-6 เดือนซึ่งเปนชวง การเจริญเติบโตทางลําตนและใบ แตหลังจาก 6 เดือนไปแลว มันสําปะหลังจะประสบกับสภาวะขาดนํา้ ทําใหมกี ารรวงหลน ของใบมาก การสังเคราะหแสงและสะสมอาหารในหัวมัน จะนอย มีผลทําใหทําใหผลผลิตและเปอรเซ็นตแปงตํ่า สําหรับ การปลูกมันสําปะหลังปลายฝน (เดือนพฤศจิกายน - ธันวาคม) ซึ่ ง อาศั ย ความชื้ น ที่ เ หลื อ อยู  ใ นดิ น ทํ า ให มั น สํ า ปะหลั ง งอก การปลูกในชวงนี้มันสําปะหลังจะประสบปญหาขาดนํ้าในชวงแรก (อายุ 2-6 เดือน) ซึ่งเปนชวงการเจริญเติบโตทางลําตน และ ใบ จึงทําใหมันสําปะหลังมีการเจริญเติบโตชา ขนาดตนเล็ก พื้นที่ใบนอย มีศักยภาพในการสังเคราะหแสงนอย แมวา หลังจาก 6 เดือนแลวจะไดรบั ฝนอยางเต็มที่การสังเคราะหแสง ก็ถกู จํากัดดวยขนาดของตนและพืน้ ทีใ่ บทีน่ อ ย มันสําปะหลังก็ ไมสามารถใหผลผลิตไดอยางเต็มที่เชนกัน จากปญหาดังกลาว การปลูกมันสําปะหลังโดยอาศัย นํา้ ฝนเพียงอยางเดียว ทําใหมนั สําปะหลังไมสามารถใหผลผลิต ตามศักยภาพที่มี จากงานวิจัยที่ผานมาพบวาในสภาพนํ้าฝน มันสําปะหลังมักใหผลผลิตตํา่ กวาครึง่ หนึง่ ของศักยภาพการให ผลผลิตของมันสําปะหลัง กลาวคือ การใหนํ้าอยางถูกตอง และเหมาะสม สามารถเพิ่ ม ผลผลิ ต มั น สํ า ปะหลั ง ได มากกวาเทาตัวของมันสําปะหลังที่ไมใหนํ้า à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

17

ระบบนํ้าสําหรับการปลูกมันสําปะหลัง ระบบการใหนํ้ามีหลายระบบ เชน ระบบใหนํ้าผิวดิน หรือการใหนํ้าตามรอง (Furrow) ระบบการใหนํ้าแบบฉีดฝอย (Sprinkler) และระบบการใหนํ้าหยด (Drip irrigation) ระบบการให นํ้ า ที่ เ หมาะสมสํ า หรั บ มั น สํ า ปะหลั ง มากที่ สุ ด คือ ระบบนํ้าหยดเพราะเปนระบบที่ใชนํ้านอย มีประสิทธิภาพ การใชนํ้าสูง ปองกันการเกิดของวัชพืชไดดี อนุรักษดินและ นํ้าไดดีที่สุด และเปนระบบที่สามารถใหปุยไปทางระบบนํ้าได ถึ ง แม ว  า การลงทุ น ในครั้ ง แรกสู ง แต ก ารให ผ ลตอบแทน มีความคุมคาตอการลงทุนในสภาวะปจจุบัน ระยะเวลาทีเ่ หมาะสมสําหรับการปลูกมันสําปะหลังในระบบ นํ้าหยด ชวงเวลาการปลูกมันสําปะหลัง โดยการใหนาํ้ ทีเ่ หมาะสม ควรเปนชวงตนของฤดูแลง คือประมาณเดือนธันวาคม-มกราคม ซึง่ เปนชวงทีค่ วามชืน้ ในดินมีนอ ย การปลูกในชวงนีแ้ ละมีการให นํา้ หยดจะมีวชั พืชขึน้ นอยมาก เพราะผิวดินจะมีความชืน้ อยูใ น วงจํากัด การพนสารเคมีหลังปลูกก็สามารถควบคุมวัชพืชได เกือบทัง้ หมด อีกทัง้ การปลูกในชวงนี้ จะมีการใหนาํ้ มันสําปะหลัง อยูระหวาง 4-5 เดือน ซึ่งเปนชวงที่มีการใชนํ้าไมมากนัก หลังจากนัน้ มันสําปะหลังโตเต็มทีม่ คี วามตองการนํา้ มากจะตรง กับชวงที่มีฝนตกพอดี จึงทําใหมันสําปะหลังไดรับประโยชน จากนํา้ ฝนอยางเต็มที่ และหลังจากฝนหมด มันสําปะหลังจะอยู ในชวงทีห่ มดความตองการนํา้ (หลังจาก 10 เดือน) การปลูกในชวงนี้ จึงเหมาะสมทีส่ ดุ แตขอ ควรระวังสําหรับการปลูกมันสําปะหลัง ในชวงนี้ คือ พื้นที่จะตองมีการระบายนํ้าที่ดี และไมมีดินดาน เพราะในชวงที่หัวสะสมแปงตรงกับในชวงมีฝนตกหนัก พื้นที่ ที่ มี ก ารระบายนํ้ า ไม ดี จะทํ า ให เ กิ ด การเน า ของหั ว มั น ไดงาย 18 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

อุปกรณของระบบนํ้าหยด อุปกรณที่จําเปนประกอบดวย ปมนํ้า ทอสงนํ้าซึ่งอาจมีทั้งทอประธาน และท อ แยกประธาน เทปนํ้ า หยด เครือ่ งกรองนํา้ และอุปกรณควบคุมแรงดัน การเลือกปมนํ้าและทอสงนํ้าตองเลือก ใหเหมาะสมกับขนาดพื้นที่ที่จะใหนํ้า ในแตละครั้ง ถาพื้นที่ขนาดใหญมีอัตรา การใหนํ้าที่สูง ก็จําเปนที่ตองใชปมนํ้า และทอสงนํ้าที่มีขนาดใหญ ถาตองการ ประหยัด โดยการเลือกใชปมนํ้าและ ขนาดทอที่เล็กลงก็สามารถทําไดดวย การแบงโซนใหนํ้าใหมีขนาดเล็กหลาย ๆ โซน แตก็ทําใหระยะเวลาทํางาน (ใหนํ้า) ทีน่ านขึน้ สําหรับเทปนํา้ หยดมีใหเลือก หลายแบบ ทั้ ง ขนาดและความหนา อัตราการไหล แรงดันที่ทํางาน และ ระยะหางของหัวนํ้าหยด การเลือกใช ตองคํานึงถึงขนาดพืน้ ที่ ระยะปลูก และ ชนิ ด ของดิ น ถ า เป น ดิ น เนื้ อ ละเอี ย ด เชนดินเหนียว ควรเลือกเทปนํ้าหยด ชนิ ด ที่ มี อั ต ราการไหลของนํ้ า น อ ย เพราะอั ต ราการซึ ม นํ้ า ของดิ น น อ ย ถาเลือกใชชนิดทีม่ อี ตั ราการไหลมากเกิน ไปนํา้ จะไหลไปตามผิวดิน สวนดินทราย ซึ่งมีการซึมนํ้าที่เร็วมากและพื้นที่เปยก นํ้าจะนอยอาจไมคลอบคุมพื้นที่ปลูก ทั้งหมด จึงควรเลือกเทปนํ้าหยดชนิด ที่มีอัตราการไหลมากเพราะจะชวยให

พืน้ ทีเ่ ปยกนํา้ ไดกวางขึน้ สําหรับกรองนํา้ จําเปนตองมีไมวาคุณภาพนํ้าจะดีหรือ ไมกต็ าม โดยเฉพาะถามีการใหปยุ ไปกับ ระบบนํ้า สวนอุปกรณควบคุมแรงดัน เชน วาลวลดแรงดันและวาลวลม สําหรับ วาลวลดแรงดันมีไวสําหรับลดแรงดัน ของนํ้าถามีมากไปเมื่อถึงแปลงปลูกพืช เพราะแรงดันนํ้าที่สูงเกินจะทําใหเทป นํ้าหยดและขอตอหลุดหรือฉีกขาดได แตถาออกแบบและคํานวณแรงดันของ นํ้าไดพอดีก็อาจไมจําเปนตองมีวาลว ลดแรงดัน สวนวาลวลมมีไวเพื่อไลลม ในทอนํา้ ในขณะทีเ่ ริม่ ใหนาํ้ อาจใชวาลว แบบอัตโนมัติหรือทําขึ้นใชเองก็ได ต น ทุ น อุ ป กรณ ร ะบบนํ้ า หยด ถาทําในพืน้ ทีป่ ระมาณ 5-10 ไร ในปแรก ราคาวัสดุอุปกรณเฉลี่ยอยูระหวาง 4-6 พันบาท/ไร สวนในปตอ ไปจะอยูร ะหวาง 2,000-3,000 บาท แลวแตการดูแลรักษา ปริมาณการใหนํ้าและความถี่ของการ ใหนํ้า ในปจจุบนั มีเกษตรกรจํานวนมาก ใชระบบนํา้ หยดในการปลูกมันสําปะหลัง และพืชไรอื่น เชน ออย แตมีการใหนํ้า ยังไมถกู ตองทัง้ ปริมาณนํา้ และความถีข่ อง การใหนาํ้ โดยมากมักใหนาํ้ ตามความรูส กึ และใหนาํ้ เปนระยะเวลาหางทีเ่ ทา ๆ กัน การให นํ้ า ที่ ไ ม ถู ก ต อ งเช น นี้ ทํ า ให

ไดประโยชนและผลผลิตจากการใหนํ้าไมเต็มที่ การใหนํ้า ทีถ่ กู ตองจําเปนตองคํานึงถึงความตองการนํา้ ของมันสําปะหลัง ตลอดฤดูกาลปลูก ซึง่ ความตองการนํา้ ไมเทากันในแตละชวงอายุ โดยความตองการนํ้าขึ้นอยูกับสภาพภูมิอากาศ และอายุของ มันสําปะหลัง สภาพอากาศรอน ความชืน้ ตํา่ ลมแรง พืชตองการ นํ้ามาก และชวงอายุของมันสําปะหลังในชวง 1-2 เดือนแรก ยังตองการนํ้านอย เมื่ออายุ 3 เดือน เริ่มมีความตองการนํ้า มากขึน้ และความตองการนํา้ สูงสุดจะอยูใ นชวงอายุ 4-8 เดือน ตัวอยางการปลูกมันสําปะหลังในเดือนธันวาคม ที่จังหวัด นครราชสีมา จะมีความตองการนํา้ ตามรูปที่ 1 สําหรับความถีข่ อง การใหนาํ้ ไมไดขนึ้ อยูก บั ความตองการนํา้ อยางเดียว ยังขึน้ อยูก บั ความสามารถในการอุม นํา้ ของดิน ในดินเนือ้ หยาบเชนดินทราย ดินรวนทราย จะอุม นํา้ ไดนอ ย ดังนัน้ การใหนาํ้ จึงตองใหครัง้ ละนอย แตตอ งใหบอ ย ๆ ในขณะทีด่ นิ รวนเหนียวและดินเหนียวมีความ สามารถในการอุม นํา้ ไดมาก การใหนาํ้ จึงใหไดครัง้ ละมาก ๆ แตให ชวงระยะเวลาทีห่ า ง ตัวอยางความถีข่ องการใหนาํ้ ของมันสําปะหลัง ที่ปลูกในดินรวนปนทราย และดินรวนเหนียวแสดงในรูปที่ 2 และ 3 สําหรับเวลาในการใหนํ้าแตละครั้งขึ้นอยูกับปริมาณ นํ้าที่ตองการให และอัตราการจายนํ้าของหัวนํ้าหยด เชน ถาตองการใหนํ้าในปริมาณที่เทากัน ระยะเวลาการใหนํ้า สํ า หรั บ หั ว นํ้ า หยดที่ มี อั ต ราการไหลของนํ้ า 1 ลิ ต ร/ชม. จะตองใชเวลาเปน 2 เทาของหัวนํ้าหยดที่มีอัตราการไหล 2 ลิตร/ชม. สําหรับระยะเวลาการใหนํ้าในสภาพตาง ๆ ตาม อัตราการไหลของหัวนํ้าหยดแสดงในตารางที่ 1 สําหรับอัตรา การไหลจริงของหัวนํา้ หยดควรมีการตรวจสอบวาอัตราการไหล เปนไปตามสเปคของหัวนํ้าหยดหรือไม และมีอัตราการไหล สมํ่าเสมอทั่วทั้งแปลงหรือไม ซึ่งสามารถทําไดโดยการรองนํ้า ใตหัวนํ้าหยดในหลาย ๆ จุด (รูปที่ 5) แลวนําไปวัดปริมาณนํ้า ตอหนวยเวลาเพื่อหาอัตราการไหลจริง à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 19

รูปที่ 1 ความตองการนํ้า (มม./วัน) ของมันสําปะหลังที่ปลูกในเดือนธันวาคม จังหวัดนครราชสีมา

รูปที่ 2 ความถี่ของการใหนํ้า (วัน) ของมันสําปะหลังที่ปลูกในดินรวนปนทราย จังหวัดนครราชสีมา 20

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

19

รูปที่ 3 ความถี่ของการใหนํ้า (วัน) ของมันสําปะหลังที่ปลกในดิ ลูกในดินรวนเหนียว จังหวัดนครราชสีมา ตารางที่ 1 แสดงระยะเวลาการใหนํ้าในดินรวนเหนียวและรวนทรายตามชนิดของเทปนํ้าหยด ระยะเวลาการใหนํ้า (ชม.) ระยะหางของ อัตราการไหลของ ชนิดดิน หัวนํ้าหยด เทปนํ้าหยดแบบระยะ เทปนํ้าหยดแบบระยะ แถวปลูก (ลิตร/ชม.)

30 ซม.

50 ซม.

1 5.8 9.6 1 เมตร 2 2.9 4.8 3 1.9 3.2 รวนทราย 1 6.8 11.4 1.2 เมตร 2 3.4 5.7 3 2.3 3.8 1 9.0 16.6 1 เมตร 2 4.5 8.3 3 3.0 5.5 รวนเหนียว 1 11.8 19.0 1.2 เมตร 2 5.9 9.9 3 4.0 6.6 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 21

รูปที่ 4 การวัดอัตราการไหลจริงของหัวนํ้าหยด การใหปุยในระบบนํ้าหยด การใหนํ้าในระบบนํ้าหยดสามารถผสมปุยแลวใหไป พร อ มกั บ นํ้ า ได เป น การให ทั้ ง นํ้ า และปุ  ย ในเวลาเดี ย วกั น ซึ่งมีขอดี คือ 1) ทําใหพืชไดรับปุยอยางสมํ่าเสมอ เพราะปุย ซึ่งละลายในนํ้าและจะอยูในเขตราก พืชสามารถดูดไปใช พรอมกับนํ้า 2) ประหยัดปุยและมีประสิทธิภาพการใชปุยสูง เนื่องจากมีการสูญเสียปุยจากการชะลางนอย เพราะสามารถ แบงใหปุยทีละนอย แตใสบอยครั้ง 3) ประหยัดแรงงาน และเวลา เมื่อเทียบกับการใหปุยทางดิน 4) สามารถปรับ สูตรปุยไดทันตามความตองการของพืช การใหปุยในระบบนํ้าจะตองละลายปุยใหหมด เพื่อ ไมใหมีตะกอนไปอุดตันรูนํ้าหยด ปุยที่ใชในระบบนํ้าจึงตอง มีความบริสุทธิ์สูงทําใหปุยที่ผลิตมาใชในระบบนํ้าโดยตรง มีราคาแพง หากผสมปุยจากแมปุย เชน ปุยยูเรีย (46-0-0) โปแตสเซี ย มคลอไรด (0-0-60) และปุ  ย แอมโมเนี ย ม ฟอสเฟต (12-60-0) จะมีราคาถูกลงมาก โดยตองมีความรู ความเขาใจในเรื่องของการผสมปุย เนื่องจากตองปรับเปลี่ยน 22

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

สูตรปุยตามความเหมาะสมของความอุดมสมบูรณของดิน และความตองการ ของพืช การใหปุยในระบบนํ้าหยดจะ ละลายปุ  ย ในถั ง ผสมปุ  ย และดู ด ปุ  ย เขาในระบบนํ้าโดยใชปมปุยอยางเชน ปมเวนจูรี่ (รูปที่ 5) หรือการดูดปุย โดยตรงจากปมนํ้าโดยการตอทอดูดปุย จากถังปุยเขากับทอดูดนํ้าที่ทายปมนํ้า สําหรับการใหปุยในแตละครั้งไมควรให ปุยเขมขนและใหปุยเร็วเกินไป เพราะ ปุยจะกระจายไมสมํ่าเสมอทั่วทั้งแปลง การตรวจสอบความเขมขนและความสมํ่าเสมอของปุยในแตละจุดสามารถ ทําไดโดยการรองนํ้าตามจุดตาง ๆ แลว นําไปวัดคาการนําไฟฟา

รูปที่ 5 การติดตัง้ ปม ดูดปุย ระบบเวนจูรี่

ใหนํ้า

ผลผลิตมันสําปะหลังที่ปลูกภายใตระบบนํ้าหยด ผลผลิตของมันสําปะหลังไมไดขนึ้ กับการใหนาํ้ แตเพียง อยางเดียว แตขนึ้ อยูก บั ความอุดมสมบูรณของดินและการจัดการ ดานอืน่ ๆ ดังนัน้ การมีระบบนํา้ หยดนอกจากการใหนาํ้ ทีถ่ กู ตอง ตามหลักวิชาการแลวจําเปนตองมีการจัดการปองกันและควบคุม โรค แมลง และวัชพืช รวมทัง้ การจัดการปุย ใหเหมาะสม มันสําปะหลัง จึงจะสามารถใหผลผลิตไดตามศักยภาพทีม่ ี จากงานทดลองของ สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตพืช สํานักวิชาเทคโนโลยีการเกษตร มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสรุ นารี พบวาในดินรวนทราย การใชระบบ นํา้ หยดพรอมใหปยุ ในระบบนํา้ สามารถใหผลผลิตมันสําปะหลัง ได 10 ตันตอไร แตในดินรวนเหนียวสามารถใหผลิตไดถึง 15 ตันตอไร และมีเปอรเซ็นแปงสูงถึง 30 เปอรเซ็น

ไมใหนํ้า

รูปที่ 6 งานวิจัยการปลูกมันสําปะหลังโดยใชระบบนํ้าหยดและใหปุยในระบบนํ้า à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

23

เอกสารอางอิง ดิเรก ทองอราม วิทยา ตั้งสกุล นาวี จิระชีวี และอิทธิสุนทร นันทกิจ. 2545. การออกแบบและเทคโนโลยี การใหนํ้าแกพืช. เคหการเกษตร. 470 หนา ทองดี บานดอน. 2540. เทคโนโลยีระบบนํ้า. วารสารเคหการเกษตร. 21(10) : 157-165. มนตรี คํ้าชู. 2538. หลักการชลประทานแบบหยด. ภาควิชาวิศวกรรมชลประทาน คณะวิศวกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร. กรุงเทพฯ. หนา 152-209. ยงยุทธ โอสถสภา. 2552. ธาตุอาหารพืช. สํานักพิมพมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร. กรุงเทพฯ. 529 หนา. อิทธิสุนทร นันทกิจ. 2550. การใหปุยในระบบนํ้า. เอกสารประกอบการบรรยายการสัมมนากลยุทธ การจั ด การธาตุ อ าหารพื ช สู  ร ายได ที่ ยั่ ง ยื น . ภาควิ ช าปฐพี วิ ท ยา คณะเทคโนโลยี ก ารเกษตร สถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาคุณทหารลาดกระบัง. 26 หนา.

24

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

á¹Ç·Ò§¡ÒþѲ¹Ò¾×ªÊÁعä¾ÃáÅоת»†Òã¹ Á·Ê. ผูชวยศาสตราจารย ดร.เรณู ขําเลิศ สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตพืช

มนุษยรจู กั ใชประโยชนพชื ตาง ๆ เปนปจจัยสี่ ซึ่งไดแก อาหาร ที่อยูอาศัย เครื่องนุงหม และยารักษาโรค มาเปน เวลานานมาก ซึง่ ประโยชนของพืชในแง การเปนอาหารและยารักษาโรค ไดถูก พั ฒ นาอย า งเป น กระบวนการและมี ความสลับซับซอนมากขึน้ อยางไรก็ตาม การใชประโยชนจากพืชในลักษณะงาย ๆ สํ า หรั บ ชาวชนบททั่ ว ไป โดยอาศั ย องค ค วามรู  จ ากบรรพบุ รุ ษ ยั ง ปรากฏ อยูทั่วไป ซึ่งพืชเหลานี้เรารูจักในนาม ของพืชสมุนไพร สําหรับชาวชนบท พืช หลายชนิดจะไดมาจากการเสาะแสวงหา จากแหลงที่ขึ้นอยูตามธรรมชาติ แลว นํ า มาปลู ก เลี้ ย งไว ใ กล ๆ บ า น โดย ไมไดมกี ารดูแลอยางเปนระบบ จึงทําให พื ช เหล า นี้ เริ่ ม กลายเป น พื ช หายาก ถึงแมวา จะมีความพยายามจากหลายฝาย เพือ่ รวบรวมพืชเหลานีไ้ ว แตดเู หมือนวา ยังไมมีหลักประกันที่พืชเหลานี้จะไดรับ การอนุรกั ษและนํามาใชประโยชนอยาง เปนระบบ

มหาวิ ท ยาลั ย เทคโนโลยี สุ ร นารี (มทส.) ได รั บ การสถาปนาขึ้นในป 2536 โดยตั้งอยูในบริเวณปาเสื่อมโทรม ของตําบลสุรนารี ซึ่งในพื้นที่หลาย ๆ สวนของมหาวิทยาลัย ยังพบวามีพืชหลากหลายชนิดหลายสายพันธุ โดยในป 2543 ได มี ก ารสํ า รวจพื้ น ที่ แ ละเก็ บ ตั ว อย า งพื ช พรรณในบริ เวณ มหาวิทยาลัย ในรูปตัวอยางพืชอบแหง (Herbarium) มากกวา 222 ชนิ ด (อรรณพ และคณะ, 2543) ซึ่ ง หลายชนิ ด เปนพืชที่สามารถนํามาใชประโยชนในการเป นพืชอาหาร และสมุ น ไพรได ในบรรดาพื ช ในกลุ  ม ที่ ส ามารถนํ า มาใช เปนอาหาร ผักหวานปา ผักอีนูน (ผักสาบ) นํ้าใจใคร (อีทก) และมะสังเปนพืชที่พบขึ้นอยูทั่วไปในพื้นที่ของ มทส. และ เปนพืชทีไ่ ดรบั ความนิยมในการนําไปบริโภคเปนอยางสูง พบวา มีรองรอยการถูกเก็บยอด และใบออนไปบริโภคอยูทั่วไป นอกจากนี้ยังมีพืชอื่นที่ชาวบานนําไปเปนอาหาร เชน เพกา ยานาง ขี้เหล็ก มะขาม สลอด ขาวสารเถา กะทกรก บุก เสี้ยว แคนา กระโดน กระเจียว ซึก และเปราะปา เปนตน สวนพืช ที่นํามาใชเปนสมุนไพรรักษาโรค เชน มะเกลือ ตะโก สาบเสือ ดองดึง ตําลึงปา (ตําลึงตัวผู) ลูกใตใบ กันเกรา โดไมรูลม มะกลํ่าตน ยอปา สามสิบ มะขามปอม ครอบฟนสี ขอย สลอด หนอนตายหยาก ผกากรอง เถาเอ็ น อ อ น คนฑา เสี้ยว ผักเสี้ยนผี และเถาวัลยเปรียง เปนตน

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

25

ในป 2555 ไดมีการสํารวจพืชโดยเฉพาะพืชอาหาร ทีย่ งั คงพบอยูใ นเขตพืน้ ทีข่ อง มทส. (เรณู และอัศจรรย, 2555) พบวาพืชเหลานี้บางชนิดมีการขยายพันธุโดยธรรมชาติ และ มีจาํ นวนเพิม่ ขึน้ ในบริเวณทีไ่ มถกู รบกวน เชน บริเวณบางพืน้ ที่ ในป า ดั้ ง เดิ ม เขตวิ ช าการและหอพั ก ยกเว น พื ช บางชนิ ด ที่ นิ ย มนํ า มาใช ทํ า อาหาร เช น ผั ก หวานป า อี นู น มะสั ง และกระเจี ย ว มี จํ า นวนลดลงเป น อย า งมาก โดยพบว า มีการขุดยายนําไปปลูกที่อื่น และบางสวนไดตายไป ดังนั้น การเพิ่มปริมาณ และเรียนรูธรรมชาติของพืชเหลานี้ จึงมี ความสําคัญและจําเปนยิ่งขึ้น จึงมีการศึกษาวิธีการขยายพันธุ พืชปา และสมุนไพรดังกลาว เพื่อประโยชนในการอนุรักษและ หาแนวทางในการผลิตในเชิ งพาณิชย โดยมีพื ชที่ คั ด เลื อ ก มาศึกษาในระยะแรก ไดแก ผักหวานปา ผักอีนูน (มีผูกลาววา เปนพืชที่ “อรอยอยางเหลือเชือ่ ”) เปราะปา นํา้ ใจใคร และดองดึง ซึ่งในที่นี้จะขอแนะนําใหรูจัก ธรรมชาติ ลักษณะ และการนํา ไปใชประโยชนของพืชเหลานี้โดยสังเขป ดังตอไปนี้ ผักหวานปา ชื่ออื่น: กานตรง จาผักหวาน โถหลุยกะนิ เตาะ นานาเซียม ผักหวานใตใบ มะยมปา ชื่อวิทยาศาสตร: Melientha suavis Pierre วงศ: Opiliaceae

ลักษณะทางพฤกษศาสตร: เปนไมยนื ตน ขนาดกลาง หรือเปนไมพมุ ใบเปนใบเดีย่ ว เรียงสลับกัน ใบออนสีเขียวอมเหลือง ใบแกเขียวเขม เนือ้ ใบกรอบ ขนาดของใบ ประมาณ 2.5-5 ซม. x 6-12 ซม. กานใบสัน้ ชอดอกเกิดตามกิ่งแก หรือตามลําตน ทีใ่ บรวงแลว ผลเปนผลเดีย่ วติดกันเปนพวง แตละผลมีขนาดประมาณ 1.5x2.5 ซม. ผลออนสีเขียวมีนวลเคลือบ เมื่อผลสุก มี สี เ หลื อ ง แต ล ะผลมี เ มล็ ด เดี ย ว การขยายพันธุในธรรมชาติ ขยายพันธุ โดยเมล็ด ซึ่งมีเปอรเซ็นตรอดตํ่ามาก การใชประโยชน : ยอดและใบออน ใชปรุงอาหาร ซึ่งปกติจะมีมากในชวง เดือนมีนาคมถึงเดือนพฤษภาคมเทานัน้ อีนูน ชื่ออื่น: ผักสาบ นางนูน วานกิมเจ็ง ชื่อวิทยาศาสตร: Adenia viridiflora Craib วงศ: Passifloraceae

รูปที่ 2 ผลและเมล็ดอีนูน รูปที่ 1 ยอดผักหวานปา 26

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ลั ก ษณะทางพฤกษศาสตร : ไม เ ถา เลื้อยพาดพันตนไมอื่น มีอายุหลายป

โคนตนอาจมีเสนผานศูนยกลางมากกวา 30 ซม. แตกแขนงขาง เถาออนมีลกั ษณะ กลมสีเขียวเขม ผิวเรียบ เมื่อแกเปลี่ยน เปนสีนาํ้ ตาลออน ผิวขรุขระ มีรอ งเล็ก ๆ ตามลํ า ต น ใบเดี่ ย วออกตรงกั น ข า ม กานใบสั้น ใบรูปหัวใจ รูปกลม หรือรูป ดอกจิก ขอบใบเรียบ แผนใบเรียบ คอนขาง หนา แข็ง สีเขียวเขม ขนาดใบกวาง 5-20 ซม. ยาว 8-15 ซม. ออกดอกเปน กลุม ตามซอกใบแบบกานรม มีกา นดอก ยาวประมาณ 3 ซม. มีกลีบดอกสีเขียว ออกเหลือง จํานวน 4-5 กลีบ ขนาด ประมาณ 1 ซม. ผลมีลักษณะทรงกลม สีเขียว เปลี่ยนเปนเหลืองเมื่อแก ขนาด 2-4 ซม. ภายในมีเมล็ด 0-60 เมล็ด มีลักษณะคลายเมล็ดแตงโมขนาดเล็ก การใชประโยชน : ยอดออน ใบออน และผลออน นํามาลวกหรือตมเปนอาหาร หรือนําไปดองนํ้าเกลือ ใสนํ้าซาวขาว ทําใหรสเปรีย้ ว เก็บไวรบั ประทานไดนาน สวนของรากเปนสมุนไพร บํารุงเลือด หลังคลอด ในภาคอีสาน ผักสาบถูกใช เขายารักษาโรคไดหลายกลุม อาการ เชน แกปสสาวะเปนหนอง แกทราง แกไข เหงื่อออก วิงเวียน นํ้าลายเหนียว และ เป น ลม (สาระบาด) และใช ร  ว มกั บ สมุนไพรอืน่ ๆ แกไขออกตุม นอกจากนี้ เชื่ อ กั น ว า มี ส รรพคุ ณ ในการบํ า รุ ง ตั บ

ซึ่งจะชวยรักษาและปรับสมดุลของการกินอยูของชาวอีสาน รสขมอมหวาน ชวยใหเจริญอาหารเปนอยางดี เปราะ ชื่ออื่น: เปราะปา เปราะเขา เปราะเถื่อน ตูบหมูบ ชื่อวิทยาศาสตร: Kaempferia marginata Carey. วงศ: Zingiberaceae

รูปที่ 3 เปราะ ใบเปราะ และเมล็ดเปราะงอกตามลําดับ ลักษณะทางพฤกษศาสตร: เปนไมลมลุก เจริญเติบโตในชวง ฤดูฝน แตอยูขามปไดหลายปโดยอาศัยเหงาใตดิน ซึ่งมีราก สะสมอาหารอยูเบื้องลาง ลําตนสั้น สูงประมาณ 3-10 ซม. มีใบกวาง เปนรูปวงรี กวาง 2-15 ซม. ยาว 5-20 ซม. ดอกเปนชอ ออกดอกที่ซอกใบ ชอดอกมีใบประดับ ดอกยอย 10-12 ดอก มีสีขาวปนมวง หุมดวยกาบใบ ชอบขึ้นและเจริญเติบโตอยู ภายใตรมไมที่มีความชุมชื้นดี ในปาเบญจพรรณ และบริเวณ รอบกอไผ ในธรรมชาติขยายพันธุโดยเมล็ดและเหงาที่อยู ใตดิน การใชประโยชน : ใบออนนํามาใชประกอบอาหาร และ แตงกลิ่น ดับกลิ่น เหงาใตดินนํามาใชเปนสมุนไพรแกไข แกหวัด ขับลมในลําไส แกกําเดา และนํามาทําลูกประคบ แกฟกชํ้า

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

27

นํ้าใจใคร (อีทก) ชื่ออื่น: กระเดาะ (สงขลา) กระเดาะอาจิง (มลายู-นราธิวาส) กระทอก ชักกระทอก (ประจวบคีรีขันธ) กระทอกมา (ราชบุรี) เคือขนตาชาง (ศรีสะเกษ) นํ้าใจใคร (ราชบุรี กาญจนบุรี) นางจุม นางชม (ภาคเหนือ) เยี่ยวงัว (อุดรธานี) หญาถลกบาตร (พิษณุโลก อุตรดิตถ) กะทกรก (ภาคกลาง) ควยเซียก (นครราชสีมา) ผักรูด (สุราษฎรธานี) ชื่อวิทยาศาสตร: Olax scandens Roxb วงศ: Olacaceae

ใช ทํ า ยาต ม แก โรคไตพิ ก าร และโรค เกีย่ วกับทางเดินปสสาวะ เปลือก ใชเปน ยาแกไข เนื้อของผล เปนยารักษาโรค ตาแดง ดองดึง ชื่ออื่น: ก า มปู (ชั ย นาท) คมขวาน บองขวาน หัวขวาน (ชลบุรี) ดาวดึงส วานกามปู (ภาคกลาง) พั น มหา (นครราชสี ม า) ม ะ ข า โ ก  ง ( ภ า ค เ ห นื อ ) หมอยหียา (อุดรธานี) ชื่อวิทยาศาสตร: Gloriosa superba L. วงศ: Colchicaceae

รูปที่ 4 ใบและผลนํ้าใจใคร ลักษณะทางพฤกษศาสตร : เปนไมเถาเนื้อแข็งพิงตนไมอื่น อาจสูงมากกวา 5 เมตร กิ่งออนคอนขางตรง กลม มีสีเขียว มีขนปกคลุมเล็กนอยที่ปลายยอดออน ตนแกมีสีเทา-ดํา ใบ เปนใบเดี่ยวเรียงตัวแบบสลับ ผิวใบลื่นเปนมัน มีสีเขียวเขม รูปขอบขนานแกมใบหอก ใบออนสีเขียวตองออน ใบยาว ประมาณ 5 -10 ซม. กวางประมาณ 2-4 ซม. ดอกแตกออก ตามขอของเถา ดอกออนสีเขียว ดอกบานสีขาวไมมีกลิ่น ผล ออกตามลํากิ่ง รูปกลมหรือรี ปลายแหลมเล็กนอย ขนาด เสนผานศูนยกลางผลประมาณ 1-1.5 ซม. และมีกลีบเลี้ยง หุมผลประมาณ 4/5 ของความยาวผล การใชประโยชน : ใบออนมีรสหวานมันและฝาดเล็กนอย ใชนําไปประกอบอาหารในลักษณะเดียวกับผักหวาน ลําตน 28

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

รูปที่ 5 ตน เมล็ด และหัวดองดึง ลักษณะทางพฤกษศาสตร: เปนไมเถา ลมลุกอายุหลายป ยาวไดถึง 5 เมตร มีหัวใตดินทรงกระบอกโคง ใบเดี่ยว เรี ย งสลั บ หรื อ เรี ย งเป น วงรอบ

ขอที่ 1-3 ใบรูปขอบขนานแกมรูปใบหอก ยาว 5-15 ซม. ปลายใบเรียวแหลมงอ เป น มื อ เกาะ ไม มี ก  า นใบ ดอกเดี่ ย ว ออกตามซอกใบใกลปลายกิ่ง ดอกใหญ ยาว 6-10 ซม. กานดอกยาวประมาณ 5 ซม. ดอกมีสีแดงดานบน หรือตาม ขอบกลีบ มีสีเหลืองดานลาง บางครั้ง มีสเี หลืองซีด อมเขียว หรือสีแดงทัง้ ดอก ผลรูปขอบขนาน ยาวประมาณ 5-10 ซม. เมล็ดกลมสีแดงสมจํานวนมาก พบขึ้น เป น วั ช พื ช ทั่ ว ไปตามที่ โ ล ง ชายป า ดินปนทราย สามารถขึ้นไดบนดินที่ขาด ความอุดมสมบูรณ การใชประโยชน: หัวใชทําแปง ราก และหัวดองดึง แกโรคเรื้อน คุดทะราด และขับผายลม รับประทานแกลมพรรดึก แก เ สมหะ แก ล มจั บ โปง ลมเข า ข อ (รูมาติซั่ม) หัวเขาปวดบวม หัวดองดึง มีสารอัลคาลอยดหลายชนิดทีม่ พี ษิ ตองใช ประโยชนอยางระมัดระวังเปนอยางมาก และควรปรึกษาผูรูใหแนชัด ซึ่งถาใช ในปริมาณนอยสามารถใชรักษาโรคเกา และมะเร็ ง ได หั ว ใช ต  ม รั บ ประทาน แกทอ งขึน้ อืดเฟอ แกลมจุกเสียด ฝนทา แกพิษงู พิษตะขาบ แมลงปอง ทาแก โรคผิวหนัง แปงที่ไดจากหัว และราก แก โรคหนองใน ใช ส ารสกั ด สํ า หรั บ เปลี่ยนแปลงพันธุกรรมพืช นอกจากนี้ ยังปลูกเปนไมประดับ และไมตดั ดอกอีกดวย

มะสัง ชื่ออื่น: หมากกะสัง (กลาง) กะสัง (ใต) หมากสัง ชื่อวิทยาศาสตร: Feroniella lucida (Scheff.) Swingle วงศ: Rutaceae

รูปที่ 6 มะสัง ลั ก ษณะทางพฤกษศาสตร : เป น ไม ยื น ต น ขนาดกลาง สูงประมาณ 5-10 เมตร แผกิ่งกานตั้งฉากกับลําตน ลําตน และกิ่ ง ก า นมี ห นามแหลมแข็ ง ยาวประมาณ 1-2 ซม. ใบประกอบแบบขนนกชั้ น เดี ย ว หรื อ สองชั้ น ออกเวี ย น เปนเกลียวตามกิ่งใบออน ออกเปนคูตรงขามกัน ใบยอด มีใบเดียว ใบกลมรีขอบใบเวาเขาหาเสนกลางใบคลายกางปลา ใบสีเขียวเขมเปนมันวาว ยาวประมาณ 3-5 ซม. ดอกออก เปนชอ ตามซอกใบ มีลักษณะเปนปุยสีขาวคลายดอกกระถิน ผลสีเขียวคลายผลมะนาวขนาดประมาณ 8-10 ซม. เมื่อ แก จั ด มี สี นํ้ า ตาล เปลื อ กหนา และแข็ ง ภายในมี เ มล็ ด จํานวนมาก การใชประโยชน: ใบออนมีรสเปรีย้ ว มีกลิน่ หอม นํามาประกอบ อาหาร ผลมีรสเปรีย้ ว และมีกลิน่ เฉพาะตัวใชแทนมะนาว และ ใชประกอบอาหารในลักษณะพิเศษ ผลออน ใชแกไข ใบ แกทองอืดเฟอ บํารุงรางกาย สมานแผล แกทองเดิน ราก ใชตมนํ้าดื่ม หรือฝนกับนํ้ากินแกไข

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

29

หลังจากที่ไดศึกษาการขยายพันธุ และธรรมชาติของ พืชตาง ๆ ที่กลาวมาระยะหนึ่งแลวพบวา พืชทั้ง 5 ชนิด มีศักยภาพที่จะนํามาขยายพันธุใหไดจํานวนมาก โดยเฉพาะ วิ ธี ก ารใช เ มล็ ด แต ต  น กล า ที่ ไ ด จ ากการเพาะเมล็ ด มี การเจริญเติบโตชา และมีเปอรเซ็นตรอดตํ่า สวนการขยาย พันธุโดยวิธีการไมใชเพศแบบอื่น ๆ ยังคงตองศึกษาเพิ่มเติม เพื่อใหไดวิธีและขั้นตอนที่เหมาะสมและรวดเร็ว เพื่อพัฒนาไป สูกระบวนการผลิตเชิงพาณิชย โดยมีอุปสรรคของแตละชนิด พืชมากบางนอยบาง โดยขอจํากัดที่สําคัญมาก คือ พืชเหลานี้ จะมีการพักตัวในชวงฤดูหนาว ทําใหมกี ารเจริญเติบโตนอย หรือ ไมมเี ลย

30

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ทําใหการพัฒนาในเชิงพาณิชยมีความ ยุง ยาก ซับซอนขึน้ ขณะนีอ้ ยูใ นระหวาง การศึกษาวิธีการเลี้ยงดูใหมีการเจริญ เติบโตทีด่ ขี นึ้ และขยายพันธุใ หทวีจาํ นวน ใหไดมาก ซึ่งอาจตองใชเวลา 3-5 ป อยางไรก็ดี โดยอาศัยเทคโนโลยีที่มีอยู ในปจจุบนั ทําใหมคี วามเชือ่ มัน่ วาพืชทัง้ 5 นี้ จะไดรบั การพัฒนาการใชประโยชน ทัง้ ในแงการเปนอาหาร ยารักษาโรค และ อืน่ ๆ ในระดับทีก่ วางขวางขึน้ ในไมชา นี้

เอกสารอางอิง ฐานขอมูลพรรณไม องคการสวนพฤกษศาสตร. (2556). เปราะปา. ออนไลนไดจาก http://www.qsbg. org/ Database/Botanic_Book%20full%20option/search.asp?txtsearch=%E0%B9 %80%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%B0%E0%B8%9B% E0%B9%88%E0%B8%B2&bnsearch=Search ฐานขอมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. (2553). เปราะปา. ออนไลนไดจาก http://www.phargarden.com/main. php?action=viewpage&pid=54 เรณู ขําเลิศ และ อัศจรรย สุขธํารง. (2555). พืชอาหารและพืชสีที่พบในมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี. รายงานการวิจัย, มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี. 97 หนา. วีณา เชิดบุญชาติ. (2543). ปลูกผักไทยไดทั้งอาหารและยา. บริษัทอมรินทรพริ้นติ้งแอนพับลิชชิ่ง จํากัด (มหาชน). 267 หนา. สถาบันการแพทยแผนไทย กระทรวงสาธารณสุข. (2540). ผักพื้นบาน: ความหมายและภูมิปญญาของ สามัญชนไทย. โรงพิมพองคการสงเคราะหทหารผานศึก. 261 หนา. สมภพ ประธานธุรารักษ และ พรอมจิต ศรลัมพ. (2552). สมุนไพร: การพัฒนาเพื่อการใชประโยชน ที่ยั่งยืน. หจก. สามลดา จํากัด, กรุงเทพมหานคร. 173 หนา. สุวิทย มนัส. (2555). มหัศจรรยแหงสมุนไพรไทย : เสาะเทาะ(นํ้าใจใคร). ออนไลนไดจาก http:// thaiherb-tip108.blogspot.com/2011/02/blog-post_2481.html อรรณพ วราอัศวปติ, สมพงษ ธรรมถาวร และ พอล เจ โกรดิ. (2543). โครงการวิจัยพรรณไม มหาวิทยาลัย เทคโนโลยีสุรนารี. ออนไลนไดจาก http://science.sut.ac.th/gradbio/florae/cover.html

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

31

32

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

¡ÒÃ㪌¹íéÒÊŒÁÊ¡Ñ´¨Ò¡¤ÇѹäÁŒä¼‹ (Bamboo vinegar) ·´á·¹ÂÒ»¯ÔªÕǹРáÅÐà¾ÔèÁ»ÃÐÊÔ·¸ÔÀÒ¾¡ÒÃà¨ÃÔÞàμÔºâμã¹ÊØ¡Ã สัตวแพทยหญิงพิมพชนก โลหทองคํา ผูชวยศาสตราจารย นายสัตวแพทย ดร. ภคนิจ คุปพิทยานันท สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตสัตว

ปจจุบนั ประเทศตาง ๆ ไดมกี าร วางมาตรการควบคุ ม การใช ส ารเคมี และยาตานจุลชีพในการผลิตสัตวเพื่อ เร ง การเจริ ญ เติ บ โตและป อ งกั น โรค เนื่ อ งจากการใช ส ารเคมี แ ละยาต า น จุ ล ชี พ บ อ ยครั้ ง และยาวนานทํ า ให เกิดผลกระทบตาง ๆ ตอคนและสัตว อั น เนื่ อ งมาจากการที่ สั ต ว ไ ด รั บ สารตานจุลชีพในระดับตํ่า ๆ เปนเวลา นาน จะกอใหเกิดการพัฒนาของเชื้อ จุ ลิ น ทรี ย  ที่ ส ามารถดื้ อ ยาในลํ า ไส ไ ด และยังมีสารตกคางในผลิตภัณฑที่เปน อันตรายตอผูบริโภค จึงเกิดการกีดกัน ทางการคา ทําใหประเทศไทยเสียโอกาส ในการสงออกเนื้อสัตว ปจจุบันจึงเริ่ม มี ก ารตระหนั ก ถึ ง การผลิ ต ปศุ สั ต ว แบบปลอดสารเคมี โดยการหันมาใช สารชีวภาพตาง ๆ เสริมลงในอาหารสัตว รวมทั้งสมุนไพรพื้นบาน มาใชปองกัน และรักษาโรค เพื่อนําไปทดแทนการ ใช ส ารต า นจุ ล ชี พ หรื อ ยาปฏิ ชี ว นะ

ในการเลี้ ย งสั ต ว และไม มี ส ารตกค า งที่ ทํ า อั น ตรายต อ ผูบ ริโภคได จึงเปนการลดตนทุนการผลิตและหลีกเลีย่ งการเกิด มลภาวะต อ สิ่ ง แวดล อ ม ตลอดจนเพื่ อ อนุ รั ก ษ ท รั พ ยากร ธรรมชาติดวย นํ้าสมควันไม (Wood vinegar หรือ Pyroligneous acid) เปนผลผลิตหนึ่งที่ไดจากการเผาถาน มีลักษณะเปน ของเหลวใส สีนํ้าตาล ไดจากการควบแนนของควันที่เกิด จากการเผาไมใหกลายเปนถานในสภาวะที่มีออกซิเจนจํากัด โดยมีอุณหภูมิในเตาอยูระหวาง 300-400 องศาเซลเซียส

รูปที่ 1 การทํานํ้าสมควันไม ที่มา: http://www.mtx.co.th/

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

33

การเก็บนํ้าสมควันไมจะทําเมื่ออุณหภูมิปลองควัน เตาถ า นอยู  ใ นช ว ง 80-120 องศาเซลเซี ย ส ซึ่ ง เป น ช ว งที่ สารอินทรียที่สะสมอยูในเปลือกและแกนไมซึ่งอยูในรูปแปง เซลลูโลส เฮมิเซลลูโลส และลิกนิน สลายตัวกลายเปนไอ เมื่ อ ไอกระทบอากาศที่ เ ย็ น ภายในท อ ควบกลั่ น ไอ ซึ่ ง ต อ จากปลองระบายควันจากเตา ทําใหไอของสารอินทรียที่ได กลั่นตัวเปนของเหลว เรียกวา นํ้าสมควันไมดิบนํ้าสมควันไม ที่ ไ ด ยั ง ไม ส ามารถนํ า ไปใช ป ระโยชน ไ ด ทั น ที เนื่ อ งจาก การเปลี่ยนจากไมเปนถานไมไดเกิดขึ้นพรอมกันทั้งเตา ควัน ที่เกิดขึ้นจึงเปนควันที่ผสมกันระหวางควันอุณหภูมิตํ่าและสูง ดังนั้นจะมีนํ้ามันดิน (Tar) และสารระเหยงาย (Volatile matter) ปนออกมาดวย ซึ่งการทําใหนํ้าสมควันไมบริสุทธิ์ สามารถทําได 3 วิธี ดังนี้ 1. ปลอยใหตกตะกอน โดยนํานํ้าสมควันไมมาเก็บไว ในถังทรงสูงที่มีความสูงมากกวาความกวางของฐานประมาณ 3 เทา โดยทิ้งใหตกตะกอนประมาณ 90 วัน นํ้าสมควันไม จะแบ ง ออกเป น 3 ชั้ น ชั้ น บนสุ ด เป น นํ้ า มั น ใส ชั้ น กลาง เปนของเหลวใสสีชา คือนํ้าสมควันไม และชั้นลางสุดเปน ของเหลวสีดําขน คือ นํ้ามันดิน หลังจากตกตะกอนจนครบ กําหนดแลว นํานํ้าสมควันไมมากรองอีกครั้งดวยผากรองแลว จึงนําไปใชประโยชนได 2. การกรอง โดยใชผากรองหรือถังกรองที่ใชผงถาน กัมมันต จะไดคุณสมบัติที่แตกตางกันออกไป เพราะถาน กัมมันตจะลดความเปนกรดของนํ้าสมควันไม และจะใชวิธีนี้ เพื่อนําไปเปนวัตถุดิบในอุตสาหกรรม 3. การกลั่น โดยกลั่นไดทั้งในความดันบรรยากาศ และกลั่ น แบบลดความดั น รวมทั้ ง กลั่ น แบบลํ า ดั บ ส ว นเพื่ อ แยกเฉพาะสารหนึ่ ง สารใดในนํ้ า ส ม ควั น ไม ม าใช ใ น อุตสาหกรรมผลิตยา 34

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

รูปที่ 2 นํ้าสมควันไม ที่มา : http://www.rdi.ku.ac.th/ kasetresearch54/ องคประกอบทางเคมีของนํา้ สม ควันไมดบิ พบวา มีสารประกอบอินทรีย เคมีมากกวา 200 ชนิด สารประกอบ ที่สําคัญ ไดแก นํ้า 85% กรดอินทรีย ประมาณ 3% และสารอินทรียอื่น ๆ อี ก ประมาณ 12% เป น ต น สํ า หรั บ คุ ณ สมบั ติ ข องนํ้ า ส ม ควั น ไม จ ะมี ค  า pH อยู  ใ นช ว ง 1.5-3.7 มี ค  า ความ ถวงจําเพาะมากกวา 1.005 ซึ่งมีความ แตกตางตามประเภทของไมที่นํามาเผา เนื่องจากมีสารประกอบมากมาย จึง นําไปใชประโยชนไดหลากหลาย ในทาง อุ ต สาหกรรมใช ผ ลิ ต สารดั บ กลิ่ น ตั ว ผลิ ต สารปรั บ ผ า นุ  ม ผลิ ต ยารั ก ษา โรคผิวหนัง เปนตน สําหรับในครัวเรือน

นิ ย มนํ า มาใช ใ นการเกษตร เช น ใช ปรับปรุงบํารุงดิน ใชเปนสารปองกัน กําจัดศัตรูพืช สารเรงการเจริญเติบโต ของพืชบริเวณราก ลําตน หัว ใบ ดอก และผล ใชเปนฮอรโมนพืช เปนสาร ยั บ ยั้ ง และควบคุ ม โรคพื ช ที่ มี ส าเหตุ จากไสเดือนฝอยและเชื้อรา นํ้าสมสกัดจากควันไมไผ (Bamboo vinegar) ไผ (Bambusa sp.) เปนพืช เมื อ งร อ นสารพั ด ประโยชน ไม ไ ผ ใช ประโยชนไดอยางกวางขวาง เชน ใชใน การก อ สร า ง ใช เ ป น เยื่ อ กระดาษใน อุ ต สาหกรรมทํ า กระดาษ หน อ ไผ ใช เ ป น อาหาร ประเทศไทยมี ไ ม ไ ผ มากกวา 55 ชนิด เชน ไผตง ไผสีสุก ฯลฯ ชาวจี น และญี่ ปุ  ไ ด นํ า ไผ ม าใช เปนยาทางการแพทยแผนตะวันออกมา ช า นาน โดยไผ มี ส รรพคุ ณ ทางยา หลาย ๆ ชนิด เชน ใบไผปา (Bambusa bambos) สามารถนํ า มาสกั ด ทํ า ยา ฆ า เชื้ อ แบคที เรี ย รั ก ษาโรคหนองใน หรื อ ลํ า ต น ของไผ ห ลวง (Bambusa vulgaris) นํ า มาสกั ด ทํ า ยาลดไข แกไอ หามเลือด เปนตน

รูปที่ 3 ไผหลวง (Bambusa vulgaris) ที่มา: http://www.bambooweb.info นํ้ า ส ม สกั ด จากควั น ไม ไ ผ เ ป น ผลผลิ ต ที่ ไ ด จ าก การเผาถานไมไผ จากการวิเคราะหหาสวนประกอบของ นํ้าสมสกัดจากควันไมไผขน (Phyllostachys pubescens) ผลแสดงดังตารางที่ 1 สวนประกอบหลักของนํ้าสมสกัดจาก ควันไมไผคือ กรดอะซิติก (Acetic acid) เปนสารกลุม ออกฤทธิ์ ฆ  า เชื้ อ โรค เชื้ อ รา เชื้ อ แบคที เรี ย และเชื้ อ ไวรั ส โดยฤทธิ์ ค วามเป น กรดของนํ้ า ส ม ควั น ไม จ ะช ว ยส ง เสริ ม การทํางานของลําไสเล็กใหมีสภาพเปนกรด เพิ่มประสิทธิภาพ การดูดซึมสารอาหาร ชวยยับยัง้ การเจริญเติบโตของแบคทีเรีย กอโรคและลดอาการทองเสีย มีรายงานการทดลองในหอง ปฏิบัติการถึงผลการใชนํ้าสมควันไมที่มีความเขมขนของกรด อะซิตกิ เขมขน 0.1% เพือ่ ทําลายเชือ้ E. coli (EHEC) O157:H7

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

35

พบว า ได ผ ลดี แ ละออกฤทธิ์ ไ ด ม ากขึ้ น เมื่ อ ความเข ม ข น กรดสูงขึ้น (Entani et al., 1998) นอกจากนี้อีกสวนประกอบ ที่ สํ า คั ญ ของนํ้ า ส ม ควั น ไม คื อ สารประกอบกลุ  ม ฟ น อล ซึ่งชวยเสริมฤทธิ์ในการทําลายแบคทีเรียโดยยับยั้งการทํางาน

ของเอนไซมในเซลลแบคทีเรียเปนผล ใหเกิดการเสียสภาพของเยื่อหุมเซลล แบคทีเรียอีกทางหนึ่ง

ตารางที่ 1 สวนประกอบของนํ้าสมสกัดจากควันไมไผเมื่อนํามากลั่นที่ 700 ºC Items Acidity Total organic carbon Acetic acid Phosphate Methanol Formaldehyde Phenol Cresol Tar pH

% 2.900 2.380 2.720 0.100 0.070 0.003 0.134 0.051 1.100 2.700

ที่มา : Yamauchi et al., 2010 ในป จ จุ บั น ได มี ก ารนํ า นํ้ า ส ม สกั ด จากควั น ไม ไ ผ มาทดลองผสมในอาหารสุ ก รเพื่ อ ศึ ก ษาผลต อ แบคที เรี ย ในลําไส แลวตรวจนับเชื้อแบคทีเรียในอุจจาระ รวบรวมผล แสดงดังตารางที่ 2 โดยสวนใหญพบวา สุกรกลุมทดลอง ที่ กิ น นํ้ า ส ม สกั ด จากควั น ไม แ ละไม ไ ผ ผ สมในอาหาร มีจํานวนแบคทีเรียกลุมโคลิฟอรม (Coliform bacteria) และซัลโมแนลลา (Salmonella sp.) นอยกวาสุกรกลุม ควบคุ ม (P<0.05) จํ า นวนของแบคที เรี ย กลุ  ม ผลิ ต กรด 36

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

แลคติ ก (Lactic acid bacteria) สู ง กว า กลุ  ม ควบคุ ม จากผลดั ง กล า ว แสดงว า นํ้ า ส ม สกั ด จากควั น ไม ไ ผ สามารถลดแบคที เ รี ย ก อ โรคและ ส ง เสริ ม การทํ า งานของแบคที เ รี ย ที่เปนประโยชนในลําไส ซึ่งผลมีความ ใกล เ คี ย งกั บ กลุ  ม ที่ ใ ช ย าปฏิ ชี ว นะ เสริมในอาหาร

ตารางที่ 2 ผลการเสริมนํ้าสมสกัดจากควันไมไผผสมในอาหารสุกรตอแบคทีเรียในลําไส Microbial population (log10 CFU/g) E. coli Lactobacillus Total bacteria Lactic acid bacteria Coliform bacteria Salmonella sp

Control Antibiotic

other

References

Yan et al.,2012 Chu et al., 2013 Wood vinegar (Vital force L®) Lactobacillus 7.27b 7.43a 7.86a Choi et al., 2009 Coliform bacteria 5.85a 3.85b 3.82b a,b Values in the same row with different superscripts differ at P<0.05 6.85a 7.86 3.762b 5.153b 3.560a 4.568a

ด า นประสิ ท ธิ ภ าพการเจริ ญ เติ บ โตของสุ ก รรวบรวมผลแสดงดั ง ตารางที่ 3 พบวา สุกรกลุมทดลองที่กิน นํ้าสมสกัดจากควันไมไผผสมในอาหาร

6.244a 7.877a 0.980b 0.000

BV 6.05b 8.09 6.104a 7.568a 1.100b 0.000

มีอัตราการเจริญเติบโตตอวัน (ADG) สูงกวากลุมควบคุม (P<0.05) แตไมพบความแตกตางระหวางกลุมในปริมาณ อาหารที่ กิ น (Feed intake) ซึ่ ง ถื อ ว า เป น ผลในเชิ ง บวก ตอการเจริญเติบโตของสุกร

ตารางที่ 3 ผลการเสริมนํ้าสมสกัดจากควันไมไผผสมในอาหารสุกรตอประสิทธิภาพการเจริญเติบโตของสุกร species Initial weight ADG (g) Feed intake (g) (Kg) Control BV Control BV Pigs1 8.40±1.500 414b 460a 682 746 79.70±1.420 772b 821a 2356 2413 79.00±0.800 750b 857a 2620 2390 1 pigs strain (Landrace x Duroc x Yorkshire) a,b means in the same row with different superscripts differ (P < 0.05 )

References Wang et al., 2012 Yan et al., 2012 Chu et al., 2013

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

37

และเมื่ อ ทดลองระดั บ ปริ ม าณของนํ้ า ส ม สกั ด จาก ควันไมไผผสมในอาหารที่ 0.2 0.4 และ 0.8% เทียบผลกับ กลุมควบคุมพบวา จํานวนแบคทีเรียในอุจจาระสุกรลดลง เรื่อย ๆ จากกลุมควบคุมและลดลงตามระดับของนํ้าสมสกัด จากควันไมไผที่เพิ่มขึ้น และผลที่ไดมีแนวโนมใกลเคียงกับ การผสมยาปฏิชีวนะในอาหารสุกร ผลแสดงดังรูปที่ 4

รูปที่ 4 การคํานวณ The richness and Shannon diversity index, H′, จากอุจจาระสุกรกลุมที่ไดรับนํ้าสมสกัด จากควันไมไผผสมในอาหารที่ 0.2 0.4 และ 0.8% เทียบผลกับกลุมควบคุมและกลุมที่ไดรับยาปฏิชีวนะ a,b Means in the bar bearing different superscript are significantly different (P<0.05) ที่มา: Wang et al., 2012 ในสัตวปกเมื่อทดลองผสมนํ้าสมสกัดจากควันไมไผ ในอาหารพบวา ประสิทธิภาพการเจริญเติบโตคล า ยในสุ ก ร ในเป ด Aigamo มี ค  า พารามิ เ ตอร เ กี่ ย วกั บ ประสิ ท ธิ ภ าพ การเจริญเติบโต ไดแก ปริมาณอาหารที่กิน (Feed intake) นํ้าหนักตัว (Weight gain) และประสิทธิภาพการใชอาหาร (Feed efficiency) ไม แ ตกต า งกั บ กลุ  ม ควบคุ ม แต จ าก การตรวจลักษณะทางจุลกายวิภาคของลําไสเล็กสวนเจจูนัม 38

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

(Jejunum) พบกลุม เซลลเยือ่ บุผวิ (Protuberated cells) ชั ด ขึ้ น บนส ว น ยอดวิลไลในเปดกลุมที่กินนํ้าสมควันไม แสดงผลดังรูปที่ 5

วิลไลของลําไสเล็กสวนเจจูนมั (Jejunum) ในเปดกลุม ควบคุม พบการเกิดของเซลล เยือ่ บุผวิ (Protuberated cells) เล็กนอย ตามลูกศรสีขาว A

วิลไลของลําไสเล็กสวนเจจูนมั (Jejunum) ในเปดที่กินอาหารผสมนํ้าสมสกัดจาก ควันไมไผ 0.1% พบการเกิดของเซลล เยือ่ บุผวิ (Protuberated cells) ยืน่ จาก สวนยอดวิลไลชัดขึ้นตามลูกศรสีขาว B

วิลไลของลําไสเล็กสวนเจจูนมั (Jejunum) ในเปดที่กินอาหารผสมนํ้าสมสกัดจาก ควันไมไผ 1% พบการเกิดของกลุม เซลล เยือ่ บุผวิ (Protuberated cells) ยืน่ จาก สวนยอดวิลไลตามลูกศรสีขาว C รูปที่ 5 วิ ล ไลของลํ า ไส ส  ว นเจจู นั ม ที่กินอาหารสูตรตาง ๆ ที่มา : Rattanavut et al., 2009

คาทางโลหิตวิทยาของสุกรทีช่ ว ยบงบอกภาวะสุขภาพ รวบรวมผลแสดงดังตารางที่ 4 พบวา ในกลุมสุกรที่กินนํ้าสม สกั ด จากควั น ไม ไ ผ ผ สมในอาหารมี ค  า เม็ ด เลื อ ดแดงและ เม็ดเลือดขาวไมแตกตางจากกลุมควบคุม แตปริมาณเซลล เม็ดเลือดขาวชนิดลิมโฟไซต (Lymphocyte) มีแนวโนม สู ง ขึ้ น และระดั บ แอนติ บ อดี้ ช นิ ด IgG และ IgA สู ง กว า กลุมควบคุม สวน IgM ไมมีความแตกตาง เนื่องจาก IgM เปน แอนติบอดี้ตัวแรกที่สรางขึ้นเมื่อมีการสัมผัสแอนติเจน ตอมา รางกายจะสราง IgG ขึน้ มาแทน IgM ในสวนของคาเคมีในเลือด พบวา คา LDH และ Cortisol ในสุกรที่กินนํ้าสมสกัดจาก ควั น ไม ไ ผ มี ค  า ตํ่ า กว า กลุ  ม ควบคุ ม โดย LDH จะหลั่ ง สู  กระแสเลือดเมื่อเนื้อเยื่อถูกทําลายหรือสุกรเปนโรค และ Cortisol เปนฮอรโมนที่หลั่งเมื่อสุกรอยูในสภาวะเครียด มี ภ าวะภู มิ คุ  ม กั น ลดลง ดั ง นั้ น การเสริ ม นํ้ า ส ม สกั ด จาก ควันไมไผสามารถชวยปองกันโรคในสุกรได

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

39

ตารางที่ 4 ผลการเสริมนํ้าสมสกัดจากควันไมไผผสมในอาหารสุกรตอคาทางโลหิตวิทยาของสุกร Items Control BUN (mg/dl) 19.30 Creatinine (mg/dl) 1.70 3 WBC (x10 /μl) 16.03 RBC (x106/μl) 6.78 Lymphocyte (%) 59.62b Total protein (g/dL) 6.90 Lactate dehydronase, LDH (U/L) 937.70a Total cholesterol (mg/dL) 95.17 Triglyceride (mg/dL) 58.00 Blood urea nitrogen (mg/dL) 16.33a HDL-cholesterol (mg/dL) 37.83 LDL-cholesterol (mg/dL) 45.33 Cortisol (mg/dL) 5.67a IgM (mg/ml) 2.18 IgG (mg/ml) 7.55b IgA (mg/ml) 1.58b

Treatments BV Antibiotics 18.83 1.88 16.84 7.37 a 64.90 6.40 6.88 b 798.70 755.50b 85.67 88.37 51.50 53.32 b 10.10 13.67b 39.67 38.67 36.67 38.87 b 2.57 2.34b 2.30 2.33 a 11.74 12.86a 2.63a 2.55a

จากผลขางตนพบวา การเสริมนํา้ สมสกัดจากควันไมไผ ผสมในอาหารสุกรนั้นปลอดภัย มีประโยชนตอประสิทธิภาพ การเจริ ญ เติ บ โตของสุ ก รและออกฤทธิ์ ฆ  า เชื้ อ แบคที เรี ย ได ใ กล เ คี ย งกั บ ยาปฏิ ชี ว นะ อี ก ทั้ ง ยั ง ช ว ยเพิ่ ม ภู มิ คุ  ม กั น

40

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

References Yan et al., 2012

Chu et al., 2013

ป อ งกั น การเกิ ด โรคในสุ ก รได ดั ง นั้ น จึงเปนทีน่ า สนใจในการนํามาพัฒนาเพือ่ เสริมอาหารสุกรถือเปนทางเลือกใหม สําหรับลดการใชยาปฏิชีวนะได

เอกสารอางอิง Anjaneyulu Y., Rama R.P., Gopal N.R. 1993. Experimental aflatoxicosis and its amelioration by activated charcoal in broiler chicken study on performance and haematology. J. Vet. Anim. Sci. 24 : 51-54.

Akakabe, Y., Tamura, Y., Iwamoto, S., Takabayashi, M., Nyuugaku, T. 2006. Volatile organic compounds with characteristic odor in bamboo vinegar. Biosci.

Biotechnol. Biochem. 70(11) : 2797–2799.

Chang, Y.N., Zhao, S.F., Ni, W., Wo, N.P. 2004. Research of the antioxidative properties of bamboo vinegar. J. East China Univ. Sci. Technol. 3(6) : 640–643 Choi, J.Y., Shinde, P.L., Kwon, I.K., Song, Y.H., Chae, B.J. 2009. Effect of wood vinegar on the performance, nutrient digestibility and intestinal microflora in weaning pigs. Asian-Aust. J. Anim. Sci. 22(2) : 267-274 Christine, R., Max, F.W. 1992. Bamboos. Timber Press Inc. USA. ISBN 0-88192-268-4.

Chu, G.M., Jung, C.K., Kim, H.Y., Ha, J.H., Kim, J.H., Jung, M.S., Lee, S.J., Song, Y., Ibrahim, R.I.H., Cho, J.H., Lee, S.S., Song, Y.M. 2013. Effects of bamboo charcoal and bamboo vinegar as antibiotic alternatives on growth performance, immune responses and fecal microflora population in fattening pigs. Animal science journal. 84 : 113-120.

Cusack, V. 1999. Bamboo world : The growing and use of clumping bamboos.

A Viacom company. ISBN 0-86417-934-0 Dinber, J.J., Butin, P. 2002. Use of organic acids as model to study the impact of gut microflora on nutrition and metabolism. J. Appl. Poultry Res. 11(4) : 453-463 Entani, E., Asai, M., Tsujihata, S., Tsukamoto, Y., Ohta, M. 1998. Antibacterial action of vinegar against food-borne pathogenic bacteria including Escherichia coli O157:H7. Journal of Food Protection. 61(8) : 953-9.

Eric, W.C., Chan, Chin, H.F., Kor, X.K., Hui, H.C. 2012. Potent antibacterial activity of wood vinegar from Matang Mangroves, Malaysia. ISME/GLOMIS Electronic Journal. (ISSN 1880-7682) à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

41

Farrelly, D. 1984. The Book of Bamboo. Sierra Club Books. ISBN 0-87156-825-X. Ikimoto, T., Ikeshima, O. 2000. Usages of Bamboo Charcoal and Bamboo Vinegar.

Nobunkyou Publication.

Kishi, M., Fukaya, M., Tsukamoto, Y., Nagasawa, T., Takehana, K., Nishizawa, N., 1999.

Enhancing effect of dietary vinegar on the intestinal absorption of calcium in ovariectomized rats. Biosci Biotechnol Biochem. 63, 905–910.

Kook, K., Jeong, J.H., Kim, K.H. 2002a. The effects of supplemental levels of bamboo vinegar liquids on growth performance, serum profile, carcass grade, and meat quality characteristics in finishing pigs. J. Anim. Sci. Technol.

47 : 721–730.

Kook, K., Kim, J.E., Jung, K.H., Kim, J.P., Kohn, H.B., Lee, J.I., Kim, C.R., Kim, K.H. 2002b. Effect of supplementation bamboo vinegar on production and meat quality of meat type ducks. Kor. J. Poult. Sci. 29 : 293–300.

LI, Z.Q., OU, M.R., XU, X.P., GUO, Y.H. 2003. Antimicrobial actions of distillated bamboo acid. Food Science and Technology.7.

McGlone, J., Pond, W. 2002. Pig production: biological principles and application.

Applied anatomy and physiology. Mason, USA. Mu, J., Uehara, T., Furuno, T. 2004. Effect of bamboo vinegar on regulation of germination and radical growth of seed plants II: composition of Moso bamboo vinegar at different collection temperature and its effects.

J. Wood Sci. 50 : 470–476.

OU, M.R., LI, Z.Q., ZHOU, X.S., XU, X.P. 2003. Analysis on bamboo vinegar produced in Fujian. Journal of Fuzhou University(Natural Sciences Edtion.3.

Rakmai, J., Ovatlarnporn, C., Kaewnopparat, S. 2009. Antibacterial properties against dermatitis bacteria of wood vinegars. Proceeding 35th Congress on Science and Technology of Thailand (STT35), 15-17 October 2009, Burapha University, Thailand.

42

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

Rattanavut, J., Yamauchi, K., Goto, H., Erikawa, T. 2009. Effects of dietary bamboo charcoal powder including vinegar liquid on growth performance and histological intestinal change in Aigamo ducks. International journal of poultry science 8 (3) : 229-236.

Watarai, S., Tana. 2005. Eliminating the carriage of Salmonella enterica serovar Enteritidis in domestic fowls by feeding activated charcoal from bark containing wood vinegar liquid (Nekka-Rich). Poultry Sci. 84 : 515-521.

Wang, H.F., Wang, J.L., Wang, C., Zhang, W.M., Liu, J.X., Dai, B. 2012. Effect of bamboo vinegar as an antibiotic alternative on growth performance and fecal bacterial communities of weaned piglets. Livestock Science. 144 : 173-180 Yamauchi, k., Ruttanavut, J., Takenoyama, S. 2010. Effects of dietary bamboo charcoal powder inclucing vinegar liquid on chicken performance and histological alterations of intestine. Journal of animal and feed science. 19 : 257-268.

Yan, L., Kim, I.H., Huh, K. 2012. Influence of bamboo vinegar supplementation on growth performance, apparent total tract digestibility, blood characteristics, meat quality, fecal noxious gas content, and fecal microbial concentration in finishing pigs. Livestock Science. 144 : 240-246.

Yatagai, M., Nishimoto, M., Hori, K., Ohira, T., Shibata, A. 2002. Termiticidal activity of wood vinegar, its components and their homologues. J. Wood Sci. 48 : 338–342. http://research.rae.mju.ac.th/raebase/index.php/knowledge/2012/483-wood-vineger

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

43

44

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ÊÇÑÊ´ÔÀÒ¾ÊÑμÇ ÁÕ¤ÇÒÁÊíÒ¤ÑÞμ‹Í¡ÒþѲ¹Ò Í‹ҧÂÑè§Â×¹¢Í§ÍØμÊÒË¡ÃÃÁ»ÈØÊÑμÇ รองศาสตราจารย ดร.พงษชาญ ณ ลําปาง สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตสัตว

การผลิตปศุสัตวเปนกิจกรรม ทางเศรษฐกิจทีส่ าํ คัญยิง่ ของมนุษยชาติ เสมอมาตั้งแตมนุษยเริ่มทําการเกษตร เมื่ อ กว า หนึ่ ง หมื่ น ป ม าแล ว และยั ง จะ มี ค วามสํ า คั ญ ยิ่ ง อี ก ต อ ไปตราบนาน เทานาน การพัฒนาอยางสําคัญหลายประการได เ กิ ด ขึ้ น ในช ว งระยะเวลา ไม กี่ ป  ม านี้ ที่ มี ผ ลต อ การผลิ ต ปศุ สั ต ว ของโลก การผลิตปศุสตั วแบบอุตสาหกรรม มีอัตราการเจริญเติบโตที่รวดเร็วอยาง ไมเคยเปนมากอนและการคาปศุสตั ว ในระดั บ สากลก็ มี ก ารเจริ ญ เติ บ โต อยางรวดเร็วเชนเดียวกัน อุตสาหกรรม การเลีย้ งไกและสุกรไดพฒ ั นาอยางสูงสุด ในบราซิล ฟลิปปนส และไทย ในขณะที่ ประเทศเวี ย ดนามก็ กํ า ลั ง เร ง พั ฒ นา อุตสาหกรรมการเลีย้ งสุกร ขณะเดียวกัน

ปากีสถานก็มีแผนในการพัฒนาอุตสาหกรรมการเลี้ยงโคนม ของประเทศ อุตสาหกรรมการเลี้ยงโคนมของจีนจัดวาเปน ภาคอุ ต สาหกรรมอาหารที่ มี อั ต ราการเจริ ญ เติ บ โตสู ง ที่ สุ ด ในโลก เนือ่ งจากระบบการผลิตแบบอุตสาหกรรมมีขอ ไดเปรียบ ในแงของขนาดทางเศรษฐกิจ ไมชาก็เร็วการผลิตแบบนี้ก็จะ กลายเปนระบบการผลิตปศุสตั วหลักของประเทศกําลังพัฒนา ทั้งหลายและทั้งโลกในที่สุด อยางไรก็ตาม การเปลี่ยนแปลง โครงสรางของการผลิตดังกลาวกอใหเกิดขอเสียขึ้นไดหลาย ประการ เชน มลภาวะจากจํานวนสัตวทอี่ ยูร วมกันเปนจํานวน มากในพื้นที่อันจํากัด ความเสี่ยงจากโรคที่ระบาดจากสัตว สูคน และการดื้อตอยาปฏิชีวนะ เปนตน นอกจากนี้ยังนําไปสู การลดถอยลงของสวัสดิภาพของปศุสัตวไดหลายประการ อาทิ • สั ต ว ถู ก กั ก ขั ง อย า งหนาแน น ไว ใ นกรงหรื อ เล า ตลอดเวลา • สัตวอยูอยางไมสุขสบายหรือเกิดการบาดเจ็บ จาก พื้นหรือโรงเรือนที่ไมเหมาะสม à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

45

• สั ต ว ถู ก จํ า กั ด หรื อ ถู ก กี ด กั น การมี กิ จ กรรมตาม ธรรมชาติตา ง ๆ เชน การออกกําลังกาย การเสาะหา อาหาร หรือการสํารวจตรวจสอบสิ่งแวดลอม • สั ต ว ถู ก จํ า กั ด หรื อ ห า มไม ใ ห แ สดงพฤติ ก รรม การสรางรังตามธรรมชาติ • สัตวถูกกักขังอยูภายในโรงเรือนที่ขาดแสงสวาง หรืออากาศบริสุทธิ์ • สั ต ว เ กิ ด ความเครี ย ดทางสั ง คมหรื อ บาดเจ็ บ จากการถูกขังรวมกันอยางหนาแนน • สัตวมีปญหาทางสุขภาพอันเปนผลมาจากการ คัดเลือกอยางเขมงวดหรือการจัดการอยางรุนแรง ที่มุงใหไดผลผลิตสูงสุด • สัตวพอแมพันธุ เชน โคนมและสุกร มีอายุขัย สั้นลง • เกิดการระบาดของโรคไดอยางรวดเร็วอันเปนผล มาจากการขังรวมกันอยางหนาแนน และสัตว มีความเครียดสูงจากสภาพการเลี้ยงแบบเขม • ไกไขตองถูกขลิบจงอยปากเพื่อลดปญหาการจิก กิ น เนื้ อ กั น อั น เป น ผลมาจากการขั ง รวมกั น อยางหนาแนน • เปดที่เลี้ยงไวเพื่อผลิตตับถูกบังคับใหกินอาหาร มากเกินความตองการของรางกายโดยทางทอ ใหอาหารที่สอดเขาไปในลําคอ ซึ่ ง โดยทั่ ว ไปแล ว การขาดสวั ส ดิ ภ าพของปศุ สั ต ว ในระบบการเลีย้ งแบบอุตสาหกรรมมักมีสาเหตุหลัก ในทํานอง เดียวกัน คือ 1) โรคทางการผลิ ต มี โรคหลายชนิ ด ในปศุ สั ต ว ที่เปนผลของระบบการผลิต ซึ่งโรคเหลานี้อาจไมมีวันเกิดขึ้น 46

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

หรือถึงเกิดขึ้นก็ไมรุนแรงหากปศุสัตว ไมถูกเลี้ยงในแบบนั้นๆ ตัวอยางเชน โรคตั บ หรื อ กระเพาะหมั ก เป น หนอง ซึ่ ง เกิ ด จากการให โ คกิ น เมล็ ด ธั ญ พื ช มากเกินไปแทนทีจ่ ะใหกนิ อาหารหยาบ อย า งที่ ค วรจะเป น หรื อ โรคเต า นม อักเสบซึ่งมีสาเหตุโนมนําจากการเลี้ยง แบบกักขังในโรงเรือนแทนการปลอยแปลง หรืออาการกลามเนื้อออนแรง ของสุกรอันเปนผลจากการไดรับสาร เรงเนื้อแดงเพื่อเพิ่มปริมาณกลามเนื้อ เปนตน 2) คนเลีย้ งสัตวขาด “ความรอบรูในสัตว” ในฟารมเลี้ยงสัตวแบบ อุตสาหกรรมขนาดใหญ เชน ฟารมสุกร คนเลี้ยงสัตวมักเปนแรงงานตางดาวที่มี การศึ ก ษาน อ ย ขาดความรู  เ กี่ ย วกั บ การเลีย้ งสัตว ทัง้ นีเ้ พราะเจาของกิจการ มักเนนเรือ่ งคาจางแรงงานทีถ่ กู เปนหลัก 3) สัตวขาดการเอาใจใสแบบ เป น รายตั ว ในระบบการเลี้ ย งแบบ ดั้ ง เดิ ม ที่ ผู  เ ลี้ ย งสั ต ว แ ต ล ะรายมี สั ต ว ไมกี่ตัว สัตวแตละตัวจึงมีคามาก แต ในระบบการเลี้ ย งแบบอุ ต สาหกรรม สั ต ว แ ต ล ะตั ว จะมี ค  า เพี ย งเล็ ก น อ ย เพราะมีสัตวอยูเปนจํานวนมาก และ เมื่อรวมกับปญหาที่วาผูเลี้ยงสัตวเปน เพี ย งคนใช แรงงานไม ใช เจา ของสั ตว

หรือผูเลี้ยงสัตว การเอาใจใสในสัตว แตละตัวจึงไมมี 4) ขาดการเอาใจใสในความตองการที่จําเปนตามธรรมชาติของ สัตว เทคโนโลยีทําใหเราสามารถเลี้ยง สัตวภายใตสภาพที่ไมเปนธรรมชาติได ดังนัน้ จึงขาดความเชือ่ มสัมพันธระหวาง การใหผลผลิตกับสวัสดิภาพของสัตว ขึ้นได อย า งไรก็ ต ามหลั ก ฐานทาง วิทยาศาสตรจากมุมมองทางดานตัวสัตว ชี้ใหเห็นวาความสัมพันธระหวางระบบ การผลิ ต กั บ สวั ส ดิ ภ าพของปศุ สั ต ว มีความสลับซับซอนมาก ตัวอยางเชน 1) การศึกษาเกีย่ วกับสวัสดิภาพ ของไกกระทงที่เลี้ยงในความหนาแนน ตางกัน พบวา อิทธิพลของความหนาแนน มีผลตอสวัสดิภาพของสัตวที่วัดจาก ตัวชี้วัดทางพฤติกรรม แตอิทธิพลของ สภาพแวดล อ มในเล า ไก มี ผ ลต อ สวัสดิภาพของไกกระทงที่วัดจากอัตรา ตายมากกวาอิทธิพลของความหนาแนน โดด ๆ (Dawkins et al., 2004) 2) การศึกษาในไกไขเมื่อยาย จากการเลี้ ย งในกรงตั บ ไปสู  ก ารเลี้ ย ง แบบปลอยแปลง พบวา ไกมีสวัสดิภาพ ในการแสดงออกทางพฤติ ก รรมตาม ธรรมชาติ ม ากขึ้ น (LayWel, 2008)

แตสวัสดิภาพในดานรางกายกลับลดลง เชน มีอัตราตายจาก สาเหตุตา ง ๆ มากขึน้ มีการจิกขนกันมากขึน้ มีการเจ็บปวยเปนโรค ไดงา ยขึน้ เปนตน ซึง่ ผลการศึกษานีไ้ ดแสดงใหเห็นวา การเลีย้ ง ไกไขแบบปลอยแปลงถึงจะดีกับสัตวในแงพฤติกรรมแตก็ตอง มีการพัฒนาในดานความปลอดภัยทางรางกายดวยเหมือนกัน 3) การศึกษาเกี่ยวกับสวัสดิภาพของแมโคนมพบวา แมโคที่เลี้ยงแบบอินทรียมีสุขภาพของขาดีกวาแมโคที่เลี้ยง แบบปกติ (Rutherford et al., 2008) อยางไรก็ตามการศึกษานี้ ชี้ ใ ห เ ห็ น ว า ป จ จั ย สํ า คั ญ ที่ ทํ า ให แ ม โ คที่ เ ลี้ ย งแบบอิ น ทรี ย  มีสุขภาพของขาดี เชน ความยาวของเวลาการอยูบนพื้นหญา อายุเมื่อเริ่มใหลูกตัวแรก ก็สามารถจัดการไดโดยการเลี้ยง แบบปกติโดยไมตองเลี้ยงแบบอินทรียก็ได 4) โดยทั่วไปมักเชื่อกันวาสัตวที่เลี้ยงในแปลงหญา มีสวัสดิภาพดีกวาสัตวที่เลี้ยงในคอก โดยเห็นวาสัตวสามารถ ดํารงชีวิตตามธรรมชาติไดมากกวา แตการเลี้ยงสัตวแบบนี้ ก็ทาํ ใหสตั วมคี วามเสีย่ งในหลายเรือ่ งมากกวา เชน แหลงอาหาร ขาดความมั่นคง ผจญกับสภาวะอากาศที่เลวราย และเสี่ยง ตอการติดโรค เปนตน (Turner & Dwyer, 2007) ความสนใจในสวัสดิภาพสัตวจะมีเพิ่มมากขึ้นตอไป โดยสื่อมวลชน องคกรตาง ๆ ทั้งภาครัฐและเอกชน และ ผูบ ริโภคโดยทัว่ ไป การเจริญเติบโตในดานฐานะทางเศรษฐกิจ ในช ว งเวลาสองสามทศวรรษที่ ผ  า นมาในกลุ  ม ประเทศ ที่ พั ฒ นาแล ว ทํ า ให ผู  บ ริ โ ภคสามารถเลื อ กซื้ อ ผลิ ต ภั ณ ฑ สัตวที่ผลิตในระบบที่มีสวัสดิภาพของสัตวสูงที่มีราคาสูงกวา ที่ผลิตในระบบปกติได นั่นคือการพัฒนาอุตสาหกรรมปศุสตั ว จะมีตอ ไปอยางยัง่ ยืนไดจาํ เปนตองใหความสําคัญกับสวัสดิภาพ ของสัตวมากขึ้นอยางหลีกเลี่ยงมิได

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

47

สวั ส ดิ ภ าพสั ต ว มี ค วามสํ า คั ญ ต อ การพั ฒ นา อุตสาหกรรมปศุสัตวอยางยั่งยืนมีหลายประการ อาทิ • ลดความเสี่ยงทางดานสุขภาพของสัตวอันเนื่อง มาจากการเลี้ยงแบบเขม ในการเลีย้ งสัตวแบบเขม การขังสัตวอยางหนาแนน และการขนสงสัตวเปนระยะทางไกล ๆ เปนการเปดโอกาส ใหเกิดโรคระบาดไดอยางรวดเร็วและกวางขวาง ซึง่ โรคระบาด สัตวเหลานี้มีหลายโรคที่มีโอกาสติดตอถึงมนุษยไดดวย นั่นคือ จะเพิ่ ม ความเสี่ ย งต อ สุ ข ภาพของมนุ ษ ย อี ก เช น เดี ย วกั น การควบคุมและกําจัดโรคระบาดเหลานี้ทําใหเกิดการสูญเสีย ทางเศรษฐกิ จ อย า งมหาศาล ดั ง นั้ น การส ง เสริ ม ให มี ก าร เลี้ยงสัตวอยางมีสวัสดิภาพจะเปนการปองกันโรคและจํากัด ความเสี่ยงตอโรคระบาดทั้งในสัตวและในมนุษย และยังเปน การประหยัดทรัพยากรในการปองกันและกําจัดโรคระบาด เหลานี้ไดเปนอยางมาก • สวัสดิภาพสัตวที่ดีเปนสวนหนึ่งของคุณภาพ อาหาร มาตรการเกี่ ย วกั บ การประกั น คุ ณ ภาพอาหาร ไดรวมเอาสวัสดิภาพของสัตวเขาไวดวย ดังนั้นการจัดการ เลี้ยงสัตวอยางมีสวัสดิภาพที่ดียอมนํามาซึ่งคุณภาพอาหาร ที่ดีดวย • มาตรฐานด า นสวั ส ดิ ภ าพสั ต ว ที่ สู ง เป น ผลดี ตอการคาปศุสัตวในระดับนานาชาติ ประเทศทีก่ าํ ลังพัฒนาสวนใหญมที ดี่ นิ และแรงงาน ราคาถู ก เหลื อ เฟ อ ที่ ดิ น และแรงงานมี ค วามจํ า เป น ต อ การเลี้ยงสัตวแบบมีสวัสดิภาพสูง ดังนั้นประเทศกําลังพัฒนา 48

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ทัง้ หลายสามารถใชขอ ไดเปรียบนีใ้ นการ ผลิ ต สั ต ว ใ นระบบอิ น ทรี ย  ห รื อ ระบบ สวัสดิภาพสูงซึ่งสามารขายไดราคาดี และมี ค วามต อ งการสู ง ในประเทศ ที่พัฒนาแลว สวัสดิภาพสัตวไมใชความฟุมเฟอยแตเปนความจําเปนในการแกไข ป ญ หาส ว นใหญ ที่ โ ลกกํ า ลั ง เผชิ ญ อยู  ในปจจุบัน ซึ่งแมแตการเปลี่ยนแปลง ของสภาพภูมอิ ากาศโลกยังเปนผลมาจาก วิธกี ารเลีย้ งสัตว กาซคารบอนไดออกไซด ที่ ผ ลิ ต จากการเลี้ ย งสั ต ว แ บบเข ม มี ปริมาณมากกวาที่ผลิตจากรถยนตและ เครื่องบินรวมกันเสียอีก ดังนั้นการที่ คิดวาสวัสดิภาพสัตวเปนความฟุม เฟอย ยอมเปนอุปสรรคตอการพัฒนาอยาง ยั่งยืนในทุกดาน สวัสดิภาพสัตวสามารถประกัน หรือสงเสริมใหดีขึ้นไดโดยการปฏิบัติ ตามวิธีการจัดการที่ดี ขอแนะนําของ องค ก ารอนามั ย สั ต ว โ ลก (World Organization for Animal Health; OIE) ที่เกี่ยวกับสวัสดิภาพสัตวไดกลาย เปนเอกสารอางอิงสําหรับสวัสดิภาพ สัตวในการคาสัตวและผลิตภัณฑสัตว และในการควบคุ ม โรคระบาดสั ต ว ข อ แนะนํ า ดั ง กล า วยั ง เป น แนวทาง สํ า หรั บ การพั ฒ นาโปรแกรมประกั น

ทั้งในระดับชาติและนานาชาติ และยัง พิจารณานําไปใชเปนฐานในการทําขอ ตกลงระหวางประเทศคูสัญญาที่เปน สมาชิ ก ของ OIE อี ก ด ว ย (International Finance Corporation, 2006). การวิจยั ดานสวัสดิภาพสัตวมี ความสําคัญยิง่ ตอการพัฒนาอุตสาหกรรม ปศุ สั ต ว อ ย า งยั่ ง ยื น ด ว ยเช น เดี ย วกั น การที่จะประกันวาสัตวถูกเลี้ยงอยาง มีสวัสดิภาพตองการหลักฐานตาง ๆ ทาง วิทยาศาสตรเทาทีจ่ ะหาไดในอนาคตตอง เนนบนพื้นฐานของความเขาใจในสัตว และผลที่ เกิดกับสัตว อันเนื่องมาจาก โรงเรือน วิธกี ารจัดการ และมาตรการทาง สุขภาพของสัตว สาขาการวิ จั ย ที่ มี ผ ลต อ การ พัฒนาสวัสดิภาพสัตว อาทิ

• การคัดเลือกปรับปรุงพันธุสัตว • อาหารและนํ้าสําหรับสัตว • ระบบโรงเรือนเลี้ยงสัตว • วิธีการเลี้ยงดูสัตว • สุขภาพและโรคสัตว • การขนสงสัตว • การฆาสัตว • ความชํานาญของผูเลี้ยงสัตว ความตระหนักของตลาดที่เพิ่มขึ้นในดานคุณคาทาง สิ่งแวดลอม สังคม และการคา ไมวาในประเทศที่พัฒนาแลว หรือกําลังพัฒนา เปนการเปลี่ยนแปลงที่มีพลังยิ่งในแนวทาง ธุรกิจ ซึ่งจะนําไปสูการยอมรับในความเสี่ยงและโอกาสใหม ๆ ในกรณีของสวัสดิภาพสัตวการไมกา วตามการเปลีย่ นแปลงของ ความคาดหวังของผูบริโภคและโอกาสทางการตลาดยอม ทําใหผูประกอบการเลี้ยงสัตวเสียเปรียบในตลาดโลกอยาง แนนอน ดังนั้นการมุงมั่นที่จะรักษามาตรฐานสวัสดิภาพสัตว ที่สูง เปนสิ่งที่ตองทํา เพื่อใหการพัฒนาของอุตสาหกรรม ปศุสัตวมีความยั่งยืน

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

49

เอกสารอางอิง Dawkins, M. S., C. A. Donnelly and T. A. Jones, 2004. Chicken welfare is influenced more by housing conditions than by stocking density. Nature 427: 342-344.

International Finance Corporation, 2006. Good Practice Note: Animal Welfare in Livestock Operations. World Bank Group. pp 24.

LayWel, 2008. Welfare implications of changes in production systems for laying hens. (w-p: http://www.laywel.eu/web/pdf/deliverable%2071%20welfare%20 assessment.pdf).

Rutherford, K. M. D., F. M. Langford, M. C. Jack, L. Sherwood, A. B. Lawrence and M. J. Haskell, 2008. Hock injury prevalence and associated risk factors on organic and nonorganic dairy farms in the United Kingdom. Journal of Dairy Science 91: 2265-2274.

Turner, S. P. and C. M. Dwyer, 2007. Welfare assessment in extensive animal production systems: challenges and opportunities. Animal Welfare 16: 189-192. http://growingfeed.com (ภาพประกอบ).

50

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

º·ºÒ·¢Í§á·¹¹Ô¹Ê ã¹ÍÒËÒÃÊÑμÇ à¤ÕéÂÇàÍ×éͧ ผูชวยศาสตราจารย ดร. ปราโมทย แพงคํา อนันต เพชรลํ้า ศรัณยพงศ ทองเรือง กนกวรรณ ขําขจร และ Thansamay Vorlaphim สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตสัตว

แทนนิ น ส เ ป น สารประกอบ ฟนอลทีพ่ บกระจายตัวในพืชทัว่ ไป จัดเปน 2 กลุม หลัก ๆ คือ ไฮโดรไลเซเบิลแทนนินส และคอนเดนซแทนนินส แทนนินสใน อาหารที่สัตวเคี้ยวเอื้องกินเขาไปจะให ผลดีหรือผลเสียตอสมรรถนะการผลิตนัน้ ขึ้นอยูกับแหลงและระดับของแทนนินส ที่ สั ต ว ไ ด รั บ โดยหากสั ต ว เ คี้ ย วเอื้ อ ง ไดรบั แทนนินสในอาหารสูงกวา 50 กรัม ตอกิโลกรัมสิง่ แหง จะสงผลทําใหปริมาณ การกินได การยอยไดของอาหาร และ สมรรถนะการใหผลผลิตของสัตวลดลง แตหากสัตวไดรับในปริมาณที่เหมาะสม (ไมเกิน 50 กรัมตอกิโลกรัมสิ่งแหง) มีผลเพิม่ ประสิทธิภาพการผลิตของสัตว เคีย้ วเอือ้ ง ทัง้ การเพิม่ ปริมาณกรดอะมิโน

ที่จะถูกยอยและดูดซึมที่ลําไสเล็ก และการลดการเกิดแกส ในกระเพาะหมัก นอกจากนี้ แทนนินสยังมีผลเลือกยับยั้ง แบคทีเรียบางกลุม ทีท่ าํ หนาทีใ่ นกระบวนการไบโอไฮโดรจีเนชัน่ โดยควบคุมการเจริญของแบคทีเรียกลุม ทีส่ รางกรดไขมันอิม่ ตัว (Stearic acid) สงผลทําใหปริมาณของกรดไขมันทีม่ ปี ระโยชน ตอสุขภาพผูบริโภค โดยเฉพาะอยางยิ่ง cis-9, trans-11 conjugated linoleic acid (CLA) หรือ Rumenic acid และ Vaccenic acid ในผลผลิตจากสัตวเคี้ยวเอื้องสูงขึ้น สารประกอบที่มีในพืช (Secondary compounds/ metabolites) ตามธรรมชาติ ไดรบั ความสนใจอยางกวางขวาง มากขึน้ ในการนํามาใชประโยชนทดแทนสารเสริมในอาหารสัตว ที่เปนเคมี (Chemical feed additives) เชน สารปฏิชีวนะ (Antibiotics) สารกลุมไอโอโนฟอร (Ionophores) สารที่ใชลดการผลิตแกสมีเทน (Methane inhibitors) และ สารกําจัดโปรโตซัวในรูเมน (Defaunating agents) เปนตน ทั้งนี้เนื่องจาก สารดังกลาวขางตนนี้ มีผลกระทบตอตัวสัตว และจุลินทรียภายในรูเมน ยิ่งไปกวานั้น ปญหาการตกคาง ในผลผลิตของสัตว และการดือ้ ยาของเชือ้ ซึง่ ทําใหตอ งมีการใช ในปริมาณที่สูงขึ้น ก็เปนปจจัยสําคัญที่ทําใหนักอาหารสัตว มีการศึกษาวิจัยและพัฒนาการใชประโยชนสารจากพืชเพื่อ ทดแทนสารเคมี เ หล า นั้ น (Patra and Saxena, 2009) สารจากพืช (Phytochemicals หรือ Plant secondary à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

51

metabolites, PSM) เปนกลุมของสารที่พืชสรางขึ้นเพื่อ เสริมสรางความแข็งแรงของพืชและปองกันการกัดกินของแมลง ซึ่งเดิมทีถูกจัดเปนสารตานการใชประโยชนของโภชนะ (Antinutritional factors) ในอาหารสัตว เนื่องจากสารเหลานี้ มีคุณสมบัติยับยั้งจุลินทรียและสงผลทําใหการใชประโยชน ของโภชนะลดลง อยางไรก็ตาม การใชในระดับที่เหมาะสม สามารถชวยปรับปรุงประสิทธิภาพการหมักในรูเมน (Rumen) ไดแก ปรับปรุงเมแทบอลิซมึ ของโปรตีน ลดการผลิตแกสมีเทน ตลอดจนเสริมสรางสุขภาพและผลผลิตของสัตวได (Benchaar et al., 2007) ป จ จุ บั น สารจากพื ช หลายชนิ ด ได รั บ ความสนใจ ในการนํามาใชปรับเปลีย่ นกระบวนการหมักในรูเมน (Rumen modifier) ไดแก ซาโปนินส (Saponins) นํ้ามันหอมระเหย (Essential oils, EO) และ แทนนินส (Tannins) เปนตน (Calsminglia et al., 2007; Kamara et al., 2008) โดยเฉพาะ อย า งยิ่ ง ในส ว นของสารแทนนิ น ส นั้ น มี ก ารใช ป ระโยชน ในอาหารสัตวเคี้ยวเอื้องอยางกวางขวางทั้งในรูปสารสกัด หรือการใชพืชที่มีแทนนินสเปนองคประกอบมาเปนอาหาร สํ า หรั บ สั ต ว อย า งไรก็ ต าม ผลของแทนนิ น ส ที่ มี ต  อ กระบวนการหมั ก ในรู เ มนและสมรรถนะการให ผ ลผลิ ต ของสัตวนั้น มีความแปรปรวนและแตกตางกันไปตามลักษณะ โครงสรางและระดับของแทนนินสทสี่ ตั วไดรบั ซึง่ เอกสารฉบับนี้ จะไดกลาวถึงบทบาท ตลอดจนแนวทางการใชประโยชน ของแทนนินสในการปรับเปลีย่ นกระบวนการหมักในรูเมนและ เพิ่มผลผลิตของสัตวเคี้ยวเอื้องตอไป โครงสรางและคุณสมบัติทางเคมีของแทนนินส แทนนิ น ส (Tannins) เป น สารประกอบฟ น อลิ ก 52

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

(Phenolic compounds) ละลาย นํ้ า ไ ด  มี นํ้ า ห นั ก โ ม เ ล กุ ล สู ง และมีความสามารถในการสรางสารประกอบ (Complexes) โดยเฉพาะ อย า งยิ่ ง กั บ โปรตี น เนื่ อ งจากมี ก ลุ  ม Phenolic hydroxyl จํานวนมากใน โครงสราง โดยทั่วไปแทนนินสสามารถ จําแนกออกเปน 2 กลุม คือ Hydrolysable tannins (HTs) และ Condensed tannins (CTs) (รูปที่ 1) HTs มี โ ครงสร า งที่ ซั บ ซ อ น ยกตัวอยางเชน Gallic acid (3,4,5trihydroxy benzoic acid; gallotannins) หรือ Gallicacid dimer hexahydroxydiphenic acid (Ellagitannins) โดยมี คุณสมบัติในการถูกละลายไดงาย โดย กรด ดาง (Haslam, 1989) ในขณะที่ CTs หรือ Proanlthocyanidins เปน โพลิเมอรหลักของหนวย flavan-3-ol (epi) Catechin และ (epi) Gallocatechin (Hemingway, 1989 อางโดย Patra and Saxena, 2011) นอกจากนี้ ยังพบโมโนเมอรอื่นของ CTs ไดแก Profisetinidins Probinetidins และ Proguibortinidins (Haslam, 1989) โดย CTs เมือ่ ถูกยอยจะไดเปนโมโนเมอร ของ Anthocyanidins pigments (ไดแก Cyanidins และ delphinidins)

โดยการเกิดปฏิกริ ยิ ากับ Acid butanol ซึ่ง CTs สามารถทําปฏิกิริยาโดยการ เกิดพันธะไฮโดรเจน (Hydrogen bond) กับโปรตีน เกิดเปนสารประกอบ CT– protein complexes ที่ ค งทนและ ไมสลายทีค่ า pH 3.5–7.0 แตโครงสราง ดังกลาวจะมีการคลายและปลดปลอย โปรตีนที่คา pH <3.5 (Jones and Mangan, 1977) โดยทั่วไป CTs มักมีนํ้าหนัก โมเลกุ ล สู ง กว า (1000-20000 Da) เมื่ อ เที ย บกั บ HTs (500-3000 Da) (McLeod, 1974; Mueller-Harvey, 1999) และ CTs ที่มีนํ้าหนักโมเลกุล ตางกันมีคุณสมบัติในการทําปฏิกิริยา และความสามารถในการจับกับโปรตีน (Protein-precipitating capacities) ที่แตกตางกันไป (Butler and Rogler, 1992 อางโดย Patra and Saxena, 2011) และสั ด ส ว นของ Prodelphinidins และ Procyanidins ในพืช ที่ แ ตกต า งกั น ก็ ใ ห ผ ลทางชี ว ภาพที่ แตกต า งกั น ด ว ย ยกตั ว อย า งเช น Prodelphinidins มีผลในการยับยั้ง พยาธิในทางเดินอาหาร (Nematodes) ไดดีกวา Procyanidins (Brunet et al., 2008) เป น ต น ป จ จั ย ที่ มี ผ ล ตอความสามารถของแทนนินสในการเกิด เปนสารประกอบ (Complex) กับสารอืน่

รูปที่1

หนวยโมโนเมอร (Monomeric units) ของ Condensed tannin (Catechin และ Gallocatechin) และ Hydrolysable tannins (Gallic และ Ellagic acid) (Patra and Saxena, 2011)

โดยเฉพาะอย า งยิ่ ง โปรตี น นั้ น ประกอบไปด ว ย นํ้ า หนั ก โมเลกุล (Molecularweight) และลักษณะความยืดหยุน ของโครงสร า ง (Structural flexibility) ของแทนนิ น ส (Hargerman and Butler, 1991) โดยแทนนิ น ส ที่ มี นํ้ า หนั ก โมเลกุ ล และโครงสร า งที่ มี ค วามยื ด หยุ  น สู ง นั้ น มีผลทําใหความสามารถในการจับโปรตีนสูงขึ้นดวย แทนนินสในพืชอาหารสัตว แทนนินส พบไดทั่วไปในพืชชนิดตาง ๆ รวมถึงพืช ที่มีความสําคัญในการใชเปนอาหารสัตว ทั้งพืชยืนตน ไมพุม พืชตระกูลถั่ว และธัญพืช ซึ่งโดยทั่วไปแทนนินสมักเปนสาร ที่ไปจํากัดการใชประโยชนโภชนะในวัตถุดิบอาหารนั้น ๆ โดยทั่ ว ไปแล ว แทนนิ น ส มี ค วามเข ม ข น สู ง ในส ว นของพื ช à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

53

ที่มักถูกนํามาใชเปนอาหารสัตว เชน ใบออนและดอกของพืช และมีปจจัยหลายอยางที่มีผลตอระดับของแทนนินสในพืชนั้น ไดแก อุณหภูมิ ความเขมของแสง ปริมาณนํา้ สารอาหารของพืช และความอุดมสมบูรณของดิน เปนตน (Frutos et al., 2004) อาจพบทั้ง HTs และ CTs ไดในพืชชนิดเดียวกัน และชนิด ของ CTs ที่จําเพาะมักพบมากในพืชแตละชนิดอยางจําเพาะ ซึ่งสามารถนํามาอธิบายคุณสมบัติและผลที่มีตอสมรรถภาพ

ของสั ต ว ที่ แ ตกต า งกั น ของแทนนิ น ส จากแหลงที่ตางกัน (Waghorn, 2008) ซึ่งพืชอาหารสัตวหลายชนิดมีแทนนินส เปนองคประกอบ และมีศกั ยภาพในการ นํามาใชเปนแหลงของแทนนินสสาํ หรับ สัตวคี้ยวเอื้องได (ตารางที่ 1)

ตารางที่ 1 ระดับของคอนเดนซแทนนินส (CTs) ในพืชอาหารสัตวที่สําคัญ ชนิดพืช

มันสําปะหลัง (Manihot esculenta, Crantz) กระถิน (Leucaena leucocephala) กระถินเทพา (Acacia mangium) แคฝรั่ง (Gliricidia sepium) มะแฮะขี้นก (Flemingia macrophylla)

CTs (g kg-1 DM) รวม ที่มา สวนที่ละลาย สวนที่ไมละลาย (Soluble) (Insoluble) 22-126 12-22 35-48 Schofield et al. (2001) -

-

72 0-44 19-198

29 21-121 67-109

บทบาทของแทนนินสในอาหารสัตวเคี้ยวเอื้อง แทนนินสโดยทั่วไปมักถูกจํากัดความเปนสารตาน การใชประโยชนโภชนะ (Anti-nutritional biochemical) จากการที่มักมีผลดานลบตอปริมาณการกินไดของอาหารและ การใชประโยชนของโภชนะ (Kumar and Vaithiyanathan, 1990) งานวิ จั ย จํ า นวนมากรายงานผลเสี ย ของแทนนิ น ส 54

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

33-61 Tan et al. 2011; Soltan et al. 2012) 101 Mueller-Harvey.(1999) 21-121 Schofield et al. (2001) 128-265 Mueller-Harvey.(1999) ตอสมรรถนะของสัตว และมีบางสวน ที่รายงานผลดานบวกของแทนนินสตอ เมแทบอลิ ซึ ม ของโปรตี น และผลต อ การปองกันการเกิดท องอืด (Bloat) (Muller-Harvey, 2006; Waghorn, 2008; Kumar and Vaithiyanathan,

1990; Min et al., 2003) อยางไรก็ตาม แทนนินสจะเกิดประโยชนหรือเกิดผล ดานลบตอสัตวเคี้ยวเอื้องนั้น ขึ้นอยูกับ แหลงและปริมาณของแทนนินสที่สัตว ได รั บ ซึ่ ง เมื่ อ เร็ ว ๆ นี้ เป น ที่ ท ราบ กันวาแทนนินสเปนสารจากพืชทีส่ ามารถ นํามาใชปรับเปลี่ยนกระบวนการหมัก ในรูเมนได (Patra and Saxena, 2011) นอกจากนี้ Mueller-Harvey (2006) และ Waghorn (2008) ไดรายงานถึง ผลของพืชทีม่ แี ทนนินสเปนองคประกอบ ต อ การยั บ ยั้ ง การผลิ ต แก ส มี เ ทน (Methane) ผลตอปริมาณการกินได เดิมทีนักวิจัยสวนใหญเชื่อวา การให อ าหารที่ มี แ ทนนิ น ส เ ป น ส ว น ประกอบมีผลไปลดปริมาณการกินได ของสัตว อยางไรก็ตาม เมื่อมีการศึกษา มากขึ้น พบวา ปริมาณการกินไดของ สัตวจะลดลงเมื่อระดับ CTs ในอาหาร สูงกวา 5.0 % DM แต CTs ในอาหาร ที่ระดับตํ่ากวานี้ไมมีผลไปลดปริมาณ การกินไดของสัตว (Waghorn et al., 1994) ซึ่งกลไกที่ทําใหแทนนินสระดับ สูงสงผลทางลบตอปริมาณการกินไดนนั้ ประกอบดวย

1) การไปลดความนากินของอาหาร (Feed palatability) อันเปนผลมาจากการทําปฏิกิริยาระหวางแทนนินสกับมิวโค โปรตีน (Mucoproteins) ในนํ้าลาย หรือการทําปฏิกิริยา โดยตรงกับตอมรับรส ซึง่ ทําใหเกิดรสชาติฝาด (Astringent) ขึน้ อยางไรก็ตาม พบวา สัตวกนิ พืช (Herbiv-ores) ทีก่ นิ พืชอาหาร ที่มีแทนนินสเปนสวนประกอบเปนหลักนั้น จะมีการปรับตัว โดยการหลั่งนํ้าลายที่มีโพรลีน (Proline) สูง ซึ่งสามารถจับ กับแทนนินสไดดแี ละชวยลดการเกิดรสชาติฝาดลงได (Narjisse et al., 1995), 2) การลดอัตราการยอยไดลง โดยการทําใหเกิด สัญญาณการอิ่ม (Full) และสงกลับไปยังศูนยกลางประสาท ที่ควบคุมการกินได ซึ่งกลไกนี้นับวามีผลตอปริมาณการกินได มากกวากลไกการลดความนากินของอาหาร (Waghorn et al., 1994) และ 3) กลไกที่เกิดภายหลังจากการยอยแทนนินสและ เกิดสภาพที่ไมเหมาะสมตอการเจริญของจุลินทรียที่ทําหนาที่ ในกระบวนการหมักในรูเมน ผลตออัตราการยอยได โดยทัว่ ไปเปนทีย่ อมรับกันวา แทนนินสมผี ลไปลดอัตรา การยอยสลายของโปรตีนในรูเมน ซึง่ เกิดขึน้ จากการทีแ่ ทนนินส สรางเปนสารประกอบกับโปรตีน (Tannin-protein complexes, TPC) ในสภาพคาความเปนกรด-ดาง (pH) ในรูเมน และยับยั้ง การเจริญและการทํางานของแบคทีเรียที่ยอยสลายโปรตีน (Proteolytic bacteria) (Muller-Harvey, 2006) CT ในพืชอาหารสัตวหลาย ๆ ชนิดทําใหอตั ราการยอยสลายโปรตีน ไปเปนแอมโมเนียชาลง (McNabb et al., 1996; Min et al., 2005) ดั ง นั้ น การย อ ยสลายโปรตี น ในรู เ มนที่ ล ดลงเป น การเพิ่มปริมาณโปรตีนที่จะถูกยอยสลายที่ทางเดินอาหาร สวนลาง (Patra and Saxena, 2011) งานวิจัยสวนใหญแสดง à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

55

ใหเห็นวา แทนนินสไมมีผลตอการยอยไดของคารโบไฮเดรท ที่ยอยสลายงาย (Barry et al., 1986; Waghorn et al., 1987) อยางไรก็ตาม McAllister et al. (2005) แสดง ใหเห็นวา CTs จากพืชตระกูลถั่วแตละชนิดใหผลในการยับยั้ง แบคที เ รี ย ที่ ย  อ ยสลายเยื่ อ ใย (Fibrolytic bacteria, Fibrobacter succinogenes) ไดแตกตางกัน แทนนินส ที่ มี นํ้ า หนั ก โมเลกุ ล ตํ่ า มี ผ ลในการยั บ ยั้ ง จุ ลิ น ทรี ย  ใ นรู เ มน ไดมากกวา ซึ่งอัตราการยอยสลายคารโบไฮเดรทที่ลดลง โดยเฉพาะอย า งยิ่ ง เยื่ อ ใยอาจมี ผ ลไปลดความเข ม ข น ของ กรดไขมันระเหยไดทั้งหมดในรูเมน (Beauchemin et al., 2007; Patra et al., 2006) บทบาทของแทนนินสตอการใหผลผลิตของสัตว เมือ่ แทนนินสมผี ลตอปริมาณการกินไดและการยอยได ของอาหารแลว ยอมสงผลตอการใหผลผลิตของสัตวดวย ซึ่งโดยทั่วไปแลว สัตวที่ไดรับแทนนินสในปริมาณสูง จะทําให เกิดผลดานลบตอการใหผลผลิต เนื่องจากสัตวไดรับโภชนะ ลดลงจากการทีโ่ ภชนะเหลานัน้ ถูกจับไวโดยแทนนินสในรูปของ Complex ตลอดจนการทําใหสรีรวิทยาของทางเดินอาหาร ทํางานผิดปกติไป อยางไรก็ตาม จากรายงานของ Barry (1985) แสดงให เ ห็ น ว า ลู ก แกะที่ กิ น พื ช อาหารที่ มี แ ทนนิ น ส สู ง อยางตอเนื่อง จะทําใหสัตวมีการปรับตัวเพื่อลดผลกระทบ จากสารแทนนินสได อยางไรก็ตาม แทนนินสในอาหารจะเปนประโยชน หากสัตวไดรับในระดับที่ไมเกิน 50 g/kg DM (10-40 g/kg DM) โดยพบวาสามารถชวยปรับปรุงการใชประโยชนอาหารใน ทางเดินอาหาร จากการลดการยอยสลายโปรตีนในรูเมน ทําใหมี โปรตีนเขามายอยทีท่ างเดินอาหารสวนลางและลําไสเล็กมากขึน้ 56

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

และทําใหมีกรดอะมิโนที่จะถูกดูดซึมที่ ลําไสเล็กเพื่อใชประโยชนโดยตัวสัตว เพิ่มมากขึ้น ( Min et al., 2003 ) Frothy bloat พบได ทั่ ว ไปในสั ต ว เคี้ยวเอื้องที่ปลอยแทะเล็มพืชตระกูล ถั่ว (Cheng et al., 1998) หรือทุงสาลี ที่ออน (Min et al., 2005) แทนนินส สามารถจับกับโปรตีนที่ละลายไดงาย ไวและชวยลดการเกิดทองอืดในสัตวที่ ปลอยแทะเล็มได (McMahon et al., 2000) ซึ่งเกิดจากการที่ CTs มีผลไปลด การทํางานของจุลนิ ทรีย ลดการสรางไบ โอฟลม (Biofilm) และลดการผลิตแกส (Min et al., 2006) และนอกจากการ ใชพืชที่มีแทนนินสเปนองคประกอบแลว สารสกัดแทนนินสก็สามารถนํามาใชใน การปองกันการเกิดทองอืดได (Min et al., 2006) เมื่อเร็ว ๆ นี้ ไดมีการกลาวถึง อยางกวางขวางถึงผลของแทนนินสตอ ประชากรจุลนิ ทรียใ นรูเมน (Patra and Saxena, 2009) ซึ่งผลของแทนนินส ตอแบคทีเรียในรูเมนขึ้นอยูกับชนิดของ จุลนิ ทรียแ ละชนิดหรือแหลงของแทนนินส (Sivakumaran et al., 2004) ซึ่งคุณสมบัติของแทนนินสในการตาน หรือยับยั้งการทํางานของจุลินทรียเกิด

จากปฏิสมั พันธของแทนนินสกบั เอนไซม ที่หลั่งออกมาภายนอกเซลล (Extracellular enzymes) และผนังเซลล (Cell wall) ของแบคทีเรีย เปนสาเหตุ ทําใหเกิดการเปลี่ยนแปลงรูปรางของ ผนังเซลล และการรบกวนเยื่อบุเซลล ส ง ผลโดยตรงต อ เมแทบอลิ ซึ ม ของ จุลินทรีย และการขาดโภชนะสําหรับ ใชในการเจริญของจุลินทรีย (Kumar and Vaithiyanathan, 1990) รูปแบบ ของแทนนิ น ส ที่ แ ตกต า งกั น มี ผ ลใน การยับยั้งกระบวนการ Cellulolysis และการเกาะเซลลูโลสโดย Zoospore ของเชื้อรา Neocallimastix frontalis strain RE1 ทีแ่ ตกตางกัน (Muhammed et al., 1995) อยางไรก็ตาม ผลของ แทนนิ น ส ใ นการยั บ ยั้ ง ความสามารถ ในการย อ ยเยื่ อ ใยของเชื้ อ ราในรู เ มน มี น  อ ยมากหากเปรี ย บเที ย บกั บ ผล ที่ มี ต  อ แบคที เรี ย ที่ ย  อ ยสลายเยื่ อ ใย (McSweeney et al., 1998) อยางไร ก็ ดี ผลของแทนนิ น ส ต  อ โปรโตซั ว ในรู เ มนยั ง มี ค วามแปรปรวน และ กลไกในการยับยั้งยังไมเปนที่ทราบ แนชัด (Patra and Saxena, 2011) พื ช อาหารสั ต ว ที่ มี แ ทนนิ น ส เป น องค ป ระกอบและสารสกั ด แทน นินสมีผลในการลดการผลิตแกสมีเทน

ทั้งในการศึกษาแบบ in vivo และ in vitro (Patra and Saxena, 2011) ทั้งนี้ จากการที่แทนนินสมีผลในการลด จํานวนประชากรโปรโตซัว (Patra and Saxena, 2011) ดังนั้น อาจมีผลไปลดแบคทีเรียกลุมที่เกี่ยวของกับการสราง มีเทน หรือแบคทีเรียกลุม Methanogens (Finlay et al., 1994) โดยภาพรวมแล ว ผลของแทนนิ น ส ใ นการยั บ ยั้ ง การสรางมีเทนเปนผลที่กระทบโดยตรงตอประชากรจุลินทรีย กลุ  ม Methanogenic archaea และกลุ  ม Protozoa และ ผลโดยออมตอการลดการยอยสลายเยือ่ ใยในรูเมน (Patra and Saxena, 2011) ผลของแทนนินสในการเลือกยับยั้งแบคทีเรียที่เกี่ยวของ ในกระบวนการไบโอไฮโดรจีเนชั่นในรูเมน ดังที่ไดกลาวในเบื้องตน ความสามารถของสารสกัด จากพื ช รวมถึ ง แทนนิ น ส ใ นการปรั บ เปลี่ ย นองค ป ระกอบ กรดไขมันของผลผลิตจากสัตวเคี้ยวเอื้องนั้น ไดรับความสนใจ ในการศึกษามากขึ้น ซึ่ง CTs แสดงใหเห็นวาสามารถยับยั้ง การเจริญของแบคทีเรียในรูเมนหลายชนิด รวมถึงแบคทีเรีย ที่เกี่ยวของกับกระบวนการไบโอไฮโดรจีเนชัน (Biohydrogenation, BH) ในรูเมน Vasta et al. (2010) นําเสนอวา การเติม Quebracho tannin (9.57 % ของปริมาณการกินไดของสิ่งแหง, % of DM intake) ในอาหารขนและอาหารหยาบ (Lucerne hay) สําหรับแกะ สามารถเพิ่มจํานวนประชากร Butyrivibrio fibrisolvens (8.76 vs. 4.22 (Control) % ของแบคทีเรีย ทัง้ หมด) ในขณะทีจ่ าํ นวนประชากรของแบคทีเรีย Clostridium proteoclasticum (2.77 vs. 3.99 (Control) % ของ à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

57

แบคทีเรียทั้งหมด) ลดลง อยางไรก็ตาม การเติมแทนนินสไมมี ผลกระทบตอจํานวนประชากรแบคทีเรียทั้งหมด ในการศึกษา ดังกลาว สอดคลองกับการศึกษาของ Durmic et al. (2008) พบวา B. proteoclasticus strain P18 มีความไวตอสารสกัด จากพืชที่มีแทนนินสเปนองคประกอบสูง (Acacia mearnsii) มากกวา B. fibrisolvens JW11, และในการศึกษาดังกลาว ไดมีการศึกษาถึงพืชหลายชนิดที่มีแทนนินสเปนองคประกอบ ที่มีศักยภาพในการปรับเปลี่ยนกระบวนการ BH ในรูเมน โดย พบวา พืชหลายชนิดมีผลในการเลือกยับยั้งเชื้อแบคทีเรีย C. proteoclasticum (ซึ่งสราง Stearic acid จาก Linoleic acid) โดยที่ไมมีผลกระทบตอแบคทีเรีย B. fibrisolvens (ซึ่งสราง CLA และ Vaccenic acid, แตไมมีการสราง Stearicacid) นอกจากนี้ Sivakumaran et al. (2004) กลาววา ทั้ง 3 สวน (Fraction) ของ Proanthocyanidins (ไดแก นํ้ า หนั ก โมเลกุลตํ่ า กลาง และสูง ) จากพืช Dorycnium rectum มีผลยับยัง้ การเจริญของแบคทีเรีย C. proteoclasticum ที่ความเขมขน 100, 200 and 300 mg L-1 ของ in vitro medium ในขณะที่สวนที่มีนํ้าหนักโมเลกุลตํ่าและกลาง มีผล ยับยั้งการเจริญของ B. fibrisolvens ที่ความเขมขนดังกลาว แตสวนที่มีนํ้าหนักโมเลกุลสูงมีผลกระตุนการเจริญของ B. fibrisolvens ที่ระดับความเขมขน 100 mg L-1 ( รูปที่ 2) นอกจากนี้ Jones et al. (1994) ศึกษาถึงผลของ แทนนินสตอแบคทีเรีย B. fibrisolvens (in vitro) พบวา แทนนิ น ส จ ากใบ Sainfoin มี ผ ลยั บ ยั้ ง การเจริ ญ และ การทําหนาที่ของแบคทีเรีย B. fibrisolvens A38 โดยมีผล ไปเปลี่ยนแปลงรูปรางของแบคทีเรีย ซึ่งผลดังกลาวสอดคลอง 58

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

กั บ การศึ ก ษาของ Huang et al.

(2011a) ซึ่ ง แยก CTs จากกระถิ น (Leuceana leucocephala hybrid) ออกเป น 5 ส ว นตามขนาดนํ้ า หนั ก โมเลกุลโดยเทคนิค Size exclusion chromatography และวัดคานํ้าหนัก โมเลกุล (Molecular weights) และ ความสามารถในการจั บ กั บ โปรตี น (Proteinbinding affinities) ของ CT แตละสวน พบวา โดยทั่วไป CTs ที่มีนํ้า หนักโมเลกุลสูงมีคา Protein-binding affinity สูงกวาสวนทีม่ นี าํ้ หนักโมเลกุลตํา่ และนอกจากนี้ สวนของ CT ทีม่ นี าํ้ หนัก โมเลกุลสูงสุดยังสามารถยับยัง้ การสราง แกสมีเทนไดสูงสุด (ตํ่ากวากลุมควบคุม 62 %) (Huang et al., 2011b) โดยทั่วไปแทนนินสมีผลยับยั้ง การเจริ ญ ของจุ ลิ น ทรี ย  ใ นรู เ มน ซึ่ ง คุ ณ สมบั ติ ดั ง กล า วได มี ก ารนํ า มา ประยุ ก ต ใช ป ระโยชน ใ นการจั ด การ อาหารเพือ่ ปรับเปลีย่ นกระบวนการ BH ในรูเมนและเพิ่มปริมาณของ CLA ใน ผลผลิ ต จากสั ต ว เ คี้ ย วเอื้ อ ง (Patra and Saxena, 2011)

รูปที่ 2

ที่มา:

ผลของนํ้าหนักโมเลกุลของ Proanthocyanidin (ตํ่า, กลาง, สูง): Low molecular weight proanthocyanidin (LMWPA) fraction, Medium molecular weight proanthocyanidin (MMWPA) fraction และ High molecular weight proanthocyanidin (HMWPA) fraction, จากใบพื ช Dorycnium rectum ต อ การเจริ ญ ของแบคที เรี ย ที่ เ กี่ ย วข อ ง ในกระบวนการ BH ในรู เ มน (in vitro) (b) Clostridium proteoclasticum, และ (d) Butyrivibrio fibriosolvens CF3 ในอาหารที่ ไ ม มี ( ) และมี แ ทนนิ น ส ที่ ร ะดั บ 100 ( ), 200 ( ), และ 300 ( ) g/ml. ดัดแปลงจาก Sivakumaran et al. (2004)

ผลของแทนนินสตอองคประกอบกรด ไขมันของผลผลิตจากสัตวเคี้ยวเอื้อง Khiaosa-Ard et al. (2009) รายงานวา การเติม CT (7.9 % of DM) มีผลยับยั้งขั้นตอนสุดทายของ

กระบวนการ BH ของกรดไขมัน Linolenic acid (ใน Rusitec) ซึ่งเปนการสราง Stearic acid จาก Vaccenic acid ซึ่ง การยับยั้งนี้ สงผลทําใหมีการสะสม Vaccenic acid มากขึ้น ในขณะที่ Vasta et al. (2009a) รายงานวา ความเขมขน ของ Vaccenic acid เพิ่มขึ้น ขณะที่ความเขมขนของ CLA à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

59

ทั้งหมดใน Rumen fluid ไมไดเพิ่มขึ้น (in vitro) ยิ่งไป กวานั้น ในการศึกษาแบบ (in vivo) ชี้ใหเห็นไดวา การเติม Quebracho tannins ในอาหารแกะสงผลใหความเขมขน ของ Vaccenic acid (Vasta et al., 2009b; 2010; Rana et al., 2012) และ Rumenic acid และ PUFA (Vasta et al., 2009b; Rana et al., 2012) ในรูเมนสูงขึ้น การศึกษา (in vivo) โดย Rana et al. (2012) พบว า ลู ก แพะที่ ไ ด รั บ การเสริ ม สารสกั ด แทนนิ น ส จ าก Terminalia chebula ที่ระดับ 1.06 และ 3.18 g/kg BW มี ค วามเข ม ข น ของ Rumenic acid ในพลาสมาสู ง กว า (P≤0.05) กลุมที่ไมมีการเสริมแทนนินส ในขณะที่ ความเขมขนของ Vaccenic acid สูงขึ้น (P≤0.01) และ ความเขมขนของ Stearic acid ลดลง (P≤0.05) ในกลุม ที่ มี ก ารเสริ ม แทนนิ น ส ร ะดั บ 3.18 g tannins/kg BW เปรี ย บเที ย บกั บ กลุ  ม อื่ น ๆ อย า งไรก็ ต าม การศึ ก ษาของ Vasta et al. (2009b) พบวา การเสริม Quebracho tannins ในลูกแกะที่ระดับ 95.7 g/kg DM ไมมีผลตอองคประกอบ กรดไขมั น ในพลาสมา ซึ่ ง การลดลงของกรดไขมั น ที่ อิ่ ม ตั ว และการเพิ่มขึ้นของกรดไขมันไมอิ่มตัวในพลาสมาในกลุม ที่มีการเสริมสารสกัดแทนนินสจาก T. chebula นั้น แสดง ใหเห็นวา การเสริมมีผลตอกระบวนการ BH ในรูเมน และ สงผลทําใหมีกรดไขมันที่ไมอิ่มตัวถูกดูดซึมมากขึ้น การศึกษาถึงผลของการเสริมแทนนินสในลูกแพะ ตอองคประกอบกรดไขมันในเนื้อ โดย Rana et al. (2012) พบวา ความเขมขนของ Rumenic acid ในกลามเนื้อสวน Longissimus dorsi ของแพะในกลุมที่มีการเสริมแทนนินส สู ง กว า (P≤0.01) แพะในกลุ  ม ที่ ไ ม มี ก ารเสริ ม ในขณะที่ ความเขมขนของ CLA ทั้งหมดสูงขึ้นในกลุมที่มีการเสริม แทนนินสในระดับสูงสุด (P≤0.01) และมีความเขมขนของ 60

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

Stearic acid ตํ่ากวาเมื่อเทียบกับกลุม ที่ไมมีการเสริม ถึ ง แม ก ารเสริ ม แทนนิ น ส มีผลตอองคประกอบกรดไขมันในเนื้อ อยางไรก็ตาม การศึกษาโดย Toral et al. (2011; 2013) แสดงใหเห็นวา การ เสริมแทนนินสในอาหารไมมีผลตอองค ประกอบกรดไขมันในนํ้านมแกะ และ ได เ สนอแนะว า การเสริม Quebracho tannins ในอาหารที่มี Linoleic acid สูง ไมมีผลตอการปรับปรุงหรือ เปลี่ยนแปลงองคประกอบกรดไขมัน ของนํ้านม โดยเฉพาะอยางยิ่งในระยะ ยาว นอกจากนี้ โครงสรางและคุณสมบัติ เคมีที่ตางกันระหวาง HTs กับ CTs อาจนํามาอธิบายผลดังกลาวได สรุป แทนนินสมผี ลทีแ่ ตกตางกันไป ตอการกินได การยอยไดของอาหาร และ สมรรถนะการให ผ ลผลิ ต ของสั ต ว ขึน้ อยูก บั แหลงและระดับของแทนนินส ที่สัตวไดรับ นอกจากนี้ ในสัตวเคี้ยว เอื้องแตละประเภทก็มีการปรับตัวกับ แทนนินสในอาหารที่แตกตางกัน ซึ่ง ผลการ ศึ ก ษาการใช แ ทนนิ น ส จ าก แหล ง หนึ่ ง ในสั ต ว ป ระเภทหนึ่ ง อาจ ไมสามารถนํามาใชกับการใชแทนนินส จากแหลงอืน่ ซึง่ มีโครงสรางแตกตางกัน ในสัตวประเภทอื่นได

เอกสารอางอิง Barry, T. N., T. R. Manley, and S. J. Duncan. 1986. The role of condensed tannins in the nutritional value of Lotus pedunculatus for sheep 4. Sites of carbohydrate and protein digestion as influenced by dietary reactive tannin concentration. Br. J. Nutr. 55 : 123–137.

Beauchemin, K. A., S. M. McGinn, T. F. Martinez, and T. A. McAllister. 2007. Use of condensed tannin extract from quebracho trees to reduce methane emissions from cattle.

J. Anim. Sci. 85 : 1990–1996.

Benchaar, C., H. V. Petit, R. Berthiaume, D. R. Ouellet, J. Chiquette, P. Y. Chouinard.

2007. Effects of essential oils on digestion, ruminal fermentation, rumen microbial populations, milk production, and milk composition in dairy cows fed alfalfa silage or corn silage. J. Dairy Sci. 90 : 886–897.

Brunet, S., F. Jackson, and H. Hoste. 2008. Effects of sainfoin (Onobrychis viciifolia) extract and monomers of condensed tannins on the association of abomasal nematode larvae with fundic explants. Int. J. Parasitol. 38: 783–790.

Calsamiglia, S., M. Busquet, P. W. Cardozo, L. Castillejos, A. Ferret. 2007. Invited review: essential oils as modifiers of rumen microbial fermentation. J. Dairy Sci. 90 : 2580–2595.

Cheng, K. J., T. A. McAllister, J. D. Popp, A. N. Hristov, Z. Mir, and H. T. Shin. 1998. A review of bloat in feedlot cattle. J. Anim. Sci. 76: 299–308.

Durmic, Z., C. S. McSweeney, G. W. Kemp, P. Hutton, R. J. Wallace, and P. E. Vercoe. 2008.

Australian plants with potential to inhibit bacteria and processes involved in ruminal biohydrogenation of fatty acids. Anim. Feed Sci. Technol. 145 : 271–284.

Finlay, B. J., G. Esteban, K. J. Clarke, A. G. Williams, T. M. Embley, and R. R. Hirt. 1994. Some rumen ciliates have endosymbiotic methanogens. FEMS Microbiol. Lett. 117 : 157–162.

Frutos, P., G. Hervas, F. J. Giraldez, and A. R. Mantecon. 2004. Review: Tannins and ruminant nutrition. Spanish J. Agric. Res. 2 : 191–202. à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

61

Huang, X. D., J. B. Liang, H. Y. Tan, R. Yahya, and Y. W. Ho. 2011b. Effects of Leucaena condensed tannins of differing molecular weights on in vitro CH4 production.

Anim. Feed Sci. and Technol. 166– 167 : 373– 376.

Huang, X. D., J. B. Liang, H. Y. Tan, R. Yahya, R. Long, and Y. W. Ho. 2011a. Protein-binding affinity of Leucaena condensed tannins of differing molecular weights. J. Agric.

Food Chem. 59 : 10677–10682.

Jones, W. T., and J. L. Mangan. 1977. Complexes of the condensed tannins of sainfoin (Onobrychis viciifolia Scop.) with fraction 1 leaf protein and with submaxillary mucoprotein and their reversal by polyethelene glycol and pH. J. Sci Food Agric. 28 : 126–136.

Kamra, D. N, A. K. Patra, P. N. Chatterjee, R. Kumar, N. Agarwal, L. C. Chaudhary. 2008.

Effect of plant extract on methanogenesis and microbial profile of the rumen of buffalo: a brief overview. Aust. J. Exp. Agric. 48 : 175–178.

Khiaosa-Ard, R., S. F. Bryner, M. R. L. Scheeder, H.R. Wettstein, F. Leiber, M. Kreuzer, and C. R. Soliva. 2009. Evidence for the inhibition of the terminal step of ruminal linolenic acid biohydrogenation by condensed tannins. J. Dairy Sci. 92 : 177-188.

Kumar, R. and S. Vaithiyanathan. 1990. Occurrence, nutritional significance and effect on animal productivity of tannins in tree leaves. Anim. Feed Sci. Technol. 30 : 21–38.

McMahon, L. R., T. A. McAllister, B. P. Berg, W. Majak, S. N. Acharya, J. D. Popp. 2000.

A review of the effects of forage condensed tannins on ruminal fermentation and bloat in grazing cattle. Can. J. Plant Sci. 80 : 469–485.

McNabb, W. C., G. C. Waghorn, J. S. Peters, and T. N. Barry. 1996. The effect of condensed tannins in Lotus pedunculatus upon the solubilization anddegradation of ribulose-1,5-bisphosphate carboxylase protein in the rumenand on sites of digestion. Br. J. Nutr. 76 : 535–549.

Min, B. R., G. T. Attwood, W. C. McNabb, A. L. Molan, and T. N. Barry. 2005. The effect of condensed tannins from Lotus corniculatus on the proteolytic activities and growth of rumen bacteria. Anim. Feed Sci. Technol. 121 : 45–58.

Min, B. R., W. E. Pinchak, R. C. Anderson, J. D. Fulford, and R. Puchala. 2006. Effects of condensed tannins supplementation level on weight gain and in vitro and in vivo bloat precursors in steers grazing winter wheat. J. Anim. Sci. 84 : 2546–2554.

62

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

Mueller-Harvey, I. 2006. Unravelling the conundrum of tannins in animal nutrition and health. J. Sci. Food Agric. 86: 2010–2037.

Mueller-Harvey, I. 2006. Tannins: Their nature and biological significance. In: Secondary Plant Products: antinutritional and beneficial actions in animal feeding (J. C. Caygill, I. Mueller-Harvey, eds.). 17-39.

Patra, A. K., and J. Saxena. 2009. Dietary phytochemicals as rumen modifiers: a review of the effects on microbial populations. Antonie van Leeuwenhoek. 96 : 363–375.

Patra, A. K., and J. Saxena. 2011. Exploitation of dietary tannins to improve rumen metabolism and ruminant nutrition. J. Sci. Food Agric. 91 : 24–37.

Patra, A. K., D. N. Kamar, and N. Agarwal. 2006. Effect of plant extracts on in vitro methanogenesis, enzyme activities and fermentation of feed in rumen liquor of buffalo. Anim. Feed. Sci. Technol. 128 : 276–291.

Rana, M. S., A. Tyagi, S. A. Hossain, and A. K. Tyagi. 2012. Effect of tanniniferous Terminalia chebula extract on rumen biohydrogenation, ∆9-desaturase activity, CLA content and fatty acid composition in longissimus dorsi muscle of kids. Meat Sci. 90 : 558-563.

Schofield, P., D. M. Mbugua, and A. N. Pell. 2001. Analysis of condensed tannins: a review. Anim. Feed Sci. Tech. 91: 21-40.

Sivakumaran, S., A. L. Molana, L. P. Meagher, B. Kolb, L. Y. Foo, G. A. Lane, G. A. Attwood, K. Fraser, and M. Tavendale. 2004. Variation in antimicrobial action of proanthocyanidins from Dorycnium rectum against rumen bacteria.

Phytochemistry. 65 : 2485–2497.

Soltan, Y. A., A. S. Morsy, S. W. A. Sallam, H. Louvandini, A. L. Abdalla. 2012.

Comparative in vitro evaluation of forage legumes (Prosopis, Acacia, Atriplex, and Leucaena) on ruminal fermentation and methanogenesis. J. Anim.

Feed Sci. 21 : 759–772.

Tan, H. Y., C. C. Sieo, N. Abdullah, J. B. Liang, X. D. Huang, Y. W. Ho. 2011. Effects of condensed tannins from Leucaena on methane production, rumen fermentation and populations of methanogens and protozoa in vitro. Anim.

Feed Sci. Technol. 169 : 185–193. à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

63

Toral, P. G., G. Hervas, A. Belenguer, E. Bichi, and P. Frutos. 2013. Effect of the inclusion of quebracho tannins in a diet rich in linoleic acid on milk fatty acid composition in dairy ewes. J. Dairy Sci. 96 : 431-439.

Toral, P. G., G. Hervas, E. Bichi, A. Belenguer, and P. Frutos. 2011. Tannins as feed additives to modulate ruminal biohydrogenation: Effects on animal performance, milk fatty acid composition and ruminal fermentation in dairy ewes fed a diet containing sunflower oil. Anim. Feed Sci. Technol. 164(3) : 199-206.

Vasta, V. D. R. Ya´n˜ez-Ruiz, M. Mele, A. Serra, G. Luciano, M. Lanza, L. Biondi, and A. Priolo. 2010. Bacterial and protozoal communities and fatty acid profile in the rumen of sheep fed a diet containing added tannins.

Appl. Environ. Microbiol. 76(8) : 2549–2555.

Vasta, V., H. P. S. Makkar, M. Mele, and A. Priolo. 2009a. Ruminal biohydrogenation as affected by tannins in vitro. British. J. Nutr. 102 : 82-92.

Vasta, V., M. Mele, A. Serra, M. Scerra, G. Luciano, M. Lanza, and A. Priolo. 2009b.

Metabolic fate of fatty acids involved in ruminal biohydrogenation in sheep fed concentrate or herbage with or without tannins. J. Anim. Sci. 87 : 2674–2684.

Waghorn, G. C. 2008. Beneficial and detrimental effects of dietary condensed tannins for sustainable sheep and goat production – progress and challenges.

Anim. Feed Sci. Technol. 147 : 116–139.

Waghorn, G. C., I. D. Shelton, and W. C. Mcnabb. 1994. Effects of condensed tannins in Lotus pedunculatus on its nutritive value for sheep. 1. Non-nitrogenous aspects. J. Agri. Sci. 123 : 99-107.

64

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

¡ÒÃà¾ÔèÁ»ÃÐÊÔ·¸ÔÀÒ¾¡ÒÃ㪌»ÃÐ⪹ ÊÁعä¾Ã ËÃ×ÍÊÒÃÊ¡Ñ´¨Ò¡ÊÁعä¾Ã à¾×èͤǺ¤ØÁ âä¾ÂÒ¸Ôã¹á¾Ð á¡Ð

ผูชวยศาสตราจารย ดร. ปราโมทย แพงคํา จิระวัลย โคตรศักดี สรศักดิ์ ทองแพะ ภูธฤทธิ์ วิทยาพัฒนา นุรักษ รักษาศิริ และศิรินทิพย ไตยขันต สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตสัตว

ปจจุบนั เกษตรกรในประเทศไทย มี ค วามสนใจในการเลี้ ย งแพะ แกะ มากขึ้นเปนลําดับ จากการสํารวจพบวา ปริ ม าณแพะ แกะที่ เ ลี้ ย งในป พ.ศ.

2554 มีจาํ นวน 427,567 และ 51,735 ตัว ตามลําดับ (กรมปศุสตั ว, 2554) จํานวน แพะที่เลี้ยงในป 2554 ไดเพิ่มขึ้นจาก ป 2553 โดยเพิ่มขึ้นคิดเปน 12.44% และยังพบวาจํานวนเกษตรกรผูเ ลีย้ งแพะ ในป 2554 ได เ พิ่ ม ขึ้ น จากป 2553 โดยเพิ่มขึ้นคิดเปน 13.14% เนื่องดวย แพะ แกะเปนสัตวเคีย้ วเอือ้ งขนาดเล็กที่ เลี้ยงงาย มีอัตราการเจริญเติบโตที่สูง หากินเกง อายุการเปนหนุมเปนสาวเร็ว สามารถผสมพันธุไ ดเร็วและผสมพันธุไ ด ทัง้ ป คลอดลูกปละ 2 ครัง้ การเลีย้ งแพะ ในประเทศไทยสวนใหญเปนการเลี้ยง ในระบบธุ ร กิ จ ครอบครั ว หรื อ ฟาร ม ขนาดเล็ ก ซึ่ ง จํ า นวนแพะไม ม ากนั ก การใหอาหารเปนการปลอยใหหากินเอง ตามธรรมชาติ โดยไม มี ก ารจั ด การ

ตามหลักทางวิชาการเทาใดนัก ทั้งนี้อาจมาจากพฤติกรรม ของตัวแพะเองซึ่งเปนสัตวที่ทนตอสภาวะแวดลอมทุรกันดาร ไดดี แตอยางไรก็ตามการขาดการเอาใจใสโดยเฉพาะในเรื่อง สุขภาพแลวอาจทําใหการผลิตตํ่าลง ผลผลิตตอบแทนจาก แพะลดนอยลง เชน สุขภาพทั่วไปของแพะไมสมบูรณ ทําให ไดลูกตัวเดียวแทนที่จะเกิดลูกแฝด อัตราการตายของลูกแพะ ระยะกอนหยานมสูง (สุรชน , 2547) ปญหาสุขภาพแพะ ที่พบไดบอย คือ พยาธิภายในซึ่งมีผลตอสุขภาพของแพะ ทําใหแคระแกร็น ออนแอ เลีย้ งไมโต สิน้ เปลืองเวลา พยาธิภายใน ที่พบมาก คือ พยาธิตัวกลม เชน พยาธิไสเดือน พยาธิเสนดาย ในการดู แ ลสุ ข ภาพสั ต ว โดยเฉพาะการถ า ยพยาธิ ภ ายใน ของแพะยังใชสารเคมี แตอยางไรก็ตามยากําจัดพยาธิที่นิยม ในของแพะยังใชสารเคมีเปนสวนใหญ เกษตรกรตองทําการ ฉีดยาฆาพยาธิหรือการกรอกยาฆาพยาธิทุก ๆ 3 เดือน (กรมปศุสัตว, 2550) ปจจุบันที่นิยมใชมีอยูหลายชนิด เชน Ivermectin Levamisoles Thiabendazole (Padhgam, 2000) และการใชยาเม็ดถายพยาธิ (Febantel, Pyrantel และ Praziquentel) ซึ่งมีราคาแพง เกษตรกรตองลงทุนซือ้ ตองเสียคาใชจา ย และทําใหมีการปนเปอนสารเคมีในตัวสัตว นอกจากนีแ้ ลวในปจจุบนั ในกลุม ประเทศทางยุโรป หามใชยา ปฏิชีวนะในอาหารสัตว ยกเวนสําหรับใชในการรักษาสัตว à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

65

ดังนั้นถาจะสงเนื้อสัตวไปขาย จําเปนตองเลิกใชยาปฏิชีวนะ สวนในประเทศญีป่ นุ หามนําเขาเนือ้ สัตวทมี่ ยี าปฏิชวี นะตกคาง ทัง้ นีป้ ระเทศในกลุม ยุโรปและญีป่ นุ ใหความสนใจเนือ้ สัตวทเี่ ลีย้ ง ดวยสมุนไพร นอกจากนี้ ฮาลาล (Halal) ซึง่ กําหนดไววา อาหาร ทั้ ง เนื้ อ และนมจะต อ งปลอดภั ย ต อ งมาจากวิ ธี ก ารเลี้ ย ง ทีใ่ ชวตั ถุดบิ อาหารสัตวทสี่ ะอาด ปลอดภัย ปราศจากสารตกคาง และใหกินพืชเทานั้น ไมใชวัตถุดิบจากสัตว เชน สมอง เลือด กระดูก และอื่น ๆ ยิ่งกวานั้นยังหามใชฮอรโมนเรงการเจริญ เติบโต (Growth promoter) และยาปฏิชีวนะ (Antibiotics) (ซารีนา, 2550) สอดคลองกับภูมิปญญาชาวบานของคนไทย ซึ่งมีการนําใบพืชสมุนไพรมาใชเปนยาขับพยาธิ เชน ใบสะเดา เมล็ดมะขาม มะเกลือ เปนตน พยาธิที่สําคัญในแพะ พยาธิที่พบในกระเพาะและลําไสแพะมีหลายชนิด เชน (Ostertagia spp., Trichostrongylus spp., Haemonchus spp.), พยาธิแสมา (Trichuris spp.) พยาธิปากขอ (Bunostomum spp.) พยาธิใสเดือน (Nematodirus spp.) พยาธิ เม็ดกระดุม (Oesophagostomum spp.) และพยาธิเสนดาย (Strongyloides spp.) ซึ่งตัวออนของพยาธิคอนขางทนทาน สามารถอยูใ นดินและแปลงหญาไดนาน 4-6 เดือน หากสภาพ อากาศไมรอ นมากนักอาจอยูไ ดนานถึง 15 เดือน พบไดในสวน ของลําไสเล็ก (Small intestine) ลําไสใหญ (Large intestine) และไสติ่ง (Caecum) ของแพะ ซึ่งพยาธิชนิดตาง ๆ จะทําให เกิดอาการระคายเคืองที่เยื่อบุผนังลําไส พยาธิจะแยงดูดซึม สารอาหารที่มีประโยชนจากสัตว และยังทําใหเกิดการอุดตัน ของลํ า ไส ไ ด ถ  า ในลํ า ไส มี จํ า นวนพยาธิ ที่ เ ยอะ นอกจากนี้ ยังทําใหเยื่อบุลําไสและผนังลําไสเปนแผลเกิดการไหลซึม 66

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ของเลือดทําใหสัตวเสียเลือดและเกิด ภาวะโลหิตจางตามมา นอกจากนี้ยัง พบวาพยาธิเม็ดตุมที่เกิดขึ้นนี้สงผลถึง การขัดขวางขบวนการดูดซึมสารอาหาร และทําใหแพะเกิดอาการทองเสียได (Blag-burn and Dryden, 2000.) จากรายงานพบวากลุมพยาธิที่พบมาก ในแพะ แกะที่เลี้ยงในประเทศไทยจะ เปนพยาธิตัวกลม ในกลุม Strongylids ซึ่งอาศัยในกระเพาะอาหาร และลําไส ของแพะ (สถาพร และคณะ, 2546) การศึ ก ษาพบไข พ ยาธิ Strongyles ในอุจจาระแพะที่สํารวจสูงถึงรอยละ 77.92 ซึ่งจัดวาเปนหนอนพยาธิที่พบ ในเปอรเซ็นตสูงสุดของแพะ กลุม พยาธิ Strongylids ประกอบดวยพยาธิตวั กลม หลายสกุ ล เช น Haemonchus, Mecistocirrus, Trichostrongylus, Cooperia และ Oesophagostomum (Soulsby, 1982) เปนตน ผลกระทบ ความสูญเสียของแพะที่เกิดโรคพยาธิ สวนใหญจะพบการระบาดในชวงฤดูฝน เปนชวงที่เกษตรกรปลอยแพะเล็มหญา ตามทุง หญาสาธารณะ ทําใหมโี อกาสสูง ในการไดรบั ตัวออนระยะติดตอของพยาธิ ตัวกลม หลายชนิดและพยาธิที่พบมาก ไดแก พยาธิตัวกลมในระบบทางเดิน อาหาร และโอโอซี ส ต ข องโปรโตซั ว เชื้อบิด (สุรศักดิ์, 2549)

ตัวออนพยาธิเิ กาะบนหญาเมื​ื่อแพะมาแทะเล็​็ม

ไ พ ยาธิปิ ะปนออกมากั ไข ป ับอุจจาระแพะ

พยาธออกจากไขและพฒนาเปนตวออนระยะตดตอ พยาธิ ออกจากไขและพัฒนาเปนตัวออนระยะติดตอ

รูปที่ 1 วงจรชีวิตของพยาธิในกระเพาะและลําไสแพะ ที่มา: http://e-book.ram.edu/e-book/a/AT335/AT335-8.pdf จากสภาพภูมิอากาศใน ประเทศไทยทีม่ อี ากาศรอนชืน้ ซึง่ เอือ้ ตอ การระบาดของพยาธิ ตั ว กลมภายใน แพะ แกะเปนอยางยิ่ง ถือเปนอีกสาเหตุ หนึ่งที่พบวาแพะ แกะที่ปลอยเลี้ยงใน ประเทศไทยตรวจพบพยาธิ นั้น ทั้งนี้

จากสภาพอากาศที่เหมาะสมตอการเจริญเติบโตของเชื้อโรค ตาง ๆ ประกอบกับการทีเ่ กษตรกรทีเ่ ลีย้ งแพะสวนใหญจะเลีย้ ง เปนอาชีพเสริม หรือฟารมขนาดเล็ก แตในขณะเดียวกันจาก สภาพอากาศทีร่ อ นชืน้ นัน้ ก็พบวาสงผลดีตอ พืชพันธุใ นประเทศ เขตรอนชื้นรวมไปถึงประเทศไทย โดยเฉพาะพืชสมุนไพร ดวยซึ่งสามารถเจริญเติบโตไดดีดวยเชนกัน

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

67

รูปที่ 2 วงจรชีวิตของพยาธิไสเดือนในระบบทางเดินอาหารแพะ แกะ ที่มา : Miller (2000) การปองกันและดูแลรักษา นอกจากจะมีการจัดการดานสายพันธุและอาหารที่ดี ใหแพะ แกะแลว การสุขาภิบาลสัตว การดูแลเอาใจใส การดูแล ความสะอาดโรงเรื อ นให มี ค วามสะอาดสมํ่ า เสมอก็ เ ป น สิ่งที่สําคัญอยางยิ่ง แตอยางไรก็ตามถายังพบวาในแพะ แกะ ยังเปนโรคโดยเฉพาะโรคพยาธิ ตองมีการจัดโปรแกรมการถาย พยาธิ (Antihelmintics) เชน อัลเบนดาโซล (Albendazole) ยาอั ล เบนดาโซล ชื่ อ ทางเคมี คื อ Methyl [(5–propylsulfanyl–3H-benzoimidazol– 2– yl) amino] Formate เปนยาถายพยาธิที่ออกฤทธิ์กวาง ยานี้สามารถ ใชถายพยาธิหลายชนิด เชน พยาธิเข็มหมุด (Pinworm) พยาธิปากขอ (Hookworm) พยาธิไสเดือน (Ascariasis) พยาธิ แ ส ม  า (Trichuriasis) และพยาธิ เ ส น ด า ย 68

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

(Strongy-loidiasis) (Rosenthal and Goldsmith, 2004) กลไกการออกฤทธิ์ อั ล เบนดาโซล จะยั บ ยั้ ง การสั ง เคราะห Microtubule ใน พยาธิตัวกลม (Nematodes) ทําใหเกิด Irreversible impairing glucose uptake ทํ า ให พ ยาธิ ไ ม ส ามารถ เคลื่อนที่ไดและตายในที่สุด และจะถูก กําจัดออกจากทางเดินอาหารหลังจาก ไดรับยาหลายวัน อัลเบนดาโซลมีฤทธิ์ Larvicidal effect (กํ า จั ด ตั ว อ อ น) ตอ Hydatid disease, Cysticercosis, Ascariasis และ พยาธิปากขอ (Hook worm) ด ว ย และยั ง กํ า จั ด ไข พ ยาธิ

รูปที่ 3 โครงสราง Albendazole ที่มา : Kraivichian et al. (2004) (Ovicidal effect) บางชนิด ไดแก Ascariasis, Ancylosto-miasis และ Trichuriasis ไอเวอรเมคติน (Ivermectin) ไอเวอรเมคติน ชื่อทางเคมี คือ 22, 23 – dihydroderivative BI เป น สารกึ่ ง สั ง เคราะห ใ นกลุ  ม ของ แมคโครไซคลิ ก แลกโตน (Macrocyclic lactone) (รู ป ที่ 3) และ เปนยาทีส่ ามารถใชถา ยพยาธิหลายชนิด เช น พยาธิ เ ส น ด า ย พยาธิ ตั ว จี๊ ด (Gnathostomiasis) (Kraivichian et al., 2004) กลไกการออกฤทธิ์ ออกฤทธิท์ สี่ ารสงผานประสาท ชนิดแกมมา อะมิโน บิวทิริก แอซิด (Gamma amino butyric acid; GABA)

(รู ป ที่ 4) โดยยาจะกระตุ  น ให เ กิ ด การหลั่ ง ของ GABA จากปลายประสาท และเรงให GABA เขาจับกับตัวรับสาร สงผานประสาท (Neurotran-smitter receptor) ที่เรียกวา GABA – gated chloride channel ตรงบริเวณรอยประสาน ประสาทของเซลลประสาทกับเซลลกลามเนื้อ (Nerve – muscle synapse) ซึ่งจะกีดขวางกระแสประสาททําใหพยาธิ หมดความรูสึก หยุดการเคลื่อนไหว เปนอัมพาต ไมสามารถ กินอาหาร และตายในที่สุด (Campbell, 1985)

รูปที่ 4 กลไกการออกฤทธิ์ของยาไอเวอรเมคติน ที่มา : Kraivichian et al. (2004)

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

69

แตในปจจุบนั ไดมกี ารสงเสริมการเลีย้ งสัตวแบบเกษตร อินทรียมากขึ้น เพื่อใหไดเนื้อสัตวที่ป ลอดภั ย ต อ ผู  บ ริ โ ภค ดั ง นั้ น การใช พื ช สมุ น ไพรในการดูแลสุขภาพสัตวของ เกษตรกรรายยอยจะทําใหเกิดการพึ่งพาตนเอง ลดรายจาย

การเลี้ยงสัตว และยังทําใหลดการสั่ง ซื้อยาเคมีจากตางประเทศ

สมุนไพรในไทยที่มีฤทธิ์ในการกําจัดพยาธิ กระเทียม Garlic (Allium sativum) เป น พื ช สมุ น ไพรมี ป ลู ก ในประเทศไทยกระเที ย ม Garlic (Allium sativum Linn.) สารออกฤทธิ์ Allicin, Diallyl disulfide ใชเปนยาขับพยาธิตัวตืดและพยาธิเสนดาย สวนที่นําไปใช หัวสด เมล็ดมะขาม ในเมล็ดประกอบไปดวย Albuminold 14-20% Carbohydrate 59-65% Semi-drying fixed oil 3.9-20% mucilaginous materal 60% นอกจากนี้ยังพบสารแอนติ ออกซิแดนททสี่ าํ คัญอยู 4 ชนิด ไดเเก 2-Hydroxy-3, 4- Dihydroxy acetophenone ; Methyl 3, 4 – Dihydroxybenzoate; 3,4 - Dihydroxyphenylacetate และ Epicatechin (EC) (สาครินทร, 2550) นิจศิริ และพยอม (2534) ศึกษาฤทธิใ์ นการ ขับพยาธิเมื่อทดสอบกับตัวออนของพยาธิ Meloidogyne inconita พบวาไดผลภายหลัง 4 ชั่วโมง (Husain and Anwar, 1975)

70

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

รูปที่ 5 กระเทียม ที่มา: http://www.rd1677.com

รูปที่ 6 มะขาม ที่มา: http://www.bangkokbiz news.com

ตารางที่ 1 ผลของระดับการใชมะขามและฟกทองในอาหารแพะเนือ้ ลูกผสมพันธุพ นื้ เมืองและแองโกลนูเบียน ตอจํานวนไขพยาธิตัวกลมในมูล (ฟองตอมูล 1 กรัม) Tretment กลุมควบคุม มะขามบด 0.8% กรัมตอนํ้าหนักตัว มะขามบด 1.6% กรัมตอนํ้าหนักตัว ฟกทองบด 1.6% กรัมตอนํ้าหนักตัว ฟกทองบด 3.6% กรัมตอนํ้าหนักตัว

Faecal egg count reduction (%) 0D 7D 14 D 21 D 1667 1767 4450 3283 2367 2064 4500 4300 4300 2433 4950 3101 1033 700 2267 2517 4917 5050 11183 10317

SEM 496.08 438.81 623.41 250.86 877.57

ที่มา: พิรุณรัตน บุญจันทร, 2552 สะเดา Neem leaves (Azadirachta indica) มีผลยับยั้งพัฒนาการของตัวออน พยาธิระยะที่ 3 ลดลงถึง 91 % รวมถึง ลดจํานวนไขพยาธิที่กําลังฟกและยับยั้ง การเคลือ่ นไหวของตัวออนพยาธิระยะที่ 3 ลง 34 และ 30% ตามลําดับตลอดจน ถึงการยับยั้งการวางไขของตัวเต็มวัย (Oviposition deterrent) (Schmutterer, 1995; Von Der Heyde, 1985 ; Warthen, 1989) ผลทางตรงของ สารประกอบแทนนินตอพยาธิโดยทําให อัตราการขยายจํานวนของพยาธิลดลง ความสมบู ร ณ พั น ธุ  ข องพยาธิ ล ดลง สั น นิ ษ ฐานว า แทนนิ น มี ผ ลต อ Cuticle ซึ่งมีโครงสรางเปน Praline หรือ Hydroxyproline ซึ่งทําหนาที่

รูปที่ 7 ใบรวมกานสะเดา ที่มา: http://www.taladsimummuang.com ในการหอหุมและปองกันอวัยวะตางๆของพยาธิ เชน ระบบ การลําเลียงสารอาหารระบบการยอยระบบการขับถายและ อวัยวะอื่น ๆ (Thompson and Geary, 1995) จากภาพที่ 8 แสดงใหเห็นถึงผลของสารสกัดแทนนินตอ Cuticle ของพยาธิ Trichostrongylus colubriformis ที่ถูกทําลายทําใหพยาธิ ไมสามารถเจริญเติบโตหรือแบงเซลลตอ โดยเฉพาะทําให ตั ว อ อ นของพยาธิ ไ ม ส ามารถพั ฒ นาไปสู  ร ะยะที่ 3 ได (Bahuand, 2006) à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

71

รูปที่ 8 ผลของแทนนินตอเซลลพยาธิ ที่มา: Bahuand (2006) ตารางที่ 2 ผลของระดับการใชใบรวมกานสะเดาในอาหารแพะเนือ้ ลูกผสมพันธุพ นื้ เมืองและแองโกลนูเบียน ตอจํานวนไขพยาธิตัวกลมในมูล (ฟองตอมูล 1 กรัม) Parameters กอนไดรับใบรวมกานสะเดา หลังการถายพยาธิ 14 วัน ไดรับใบรวมกานสะเดา

ระดับการใชใบรวมกานสะเดาในอาหาร 0% 10% 20% 30% 370ab 379a 355b 363ab 306 269 224 245 a b c 309 276 256 249c

and c = significant different (P<0.05) in row, SEM = standard error of mean ที่มา : สมนึก (2553)

a, b

72

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

SEM 5.66 31.62 5.19

ตารางที่ 3 ผลของระดับการใชใบรวมกานสะเดาในอาหารแพะเนื้อลูกผสมพันธุพื้นเมืองแองโกลนูเบียน ตอจํานวนไขพยาธิตัวกลมในมูล (ฟองตอมูล 1 กรัม) (ตอ) ระดับการใชใบรวมกานสะเดาในอาหาร SEM 0% 10% 20% 30% 370ab 379a 355b 5.66 กอนไดรับใบรวมกานสะเดา 363ab หลังการถายพยาธิ 14 วัน 306 269 224 245 31.62 a b c c ไดรับใบรวมกานสะเดา 309 276 256 249 5.19 a, b c and = significant different (P<0.05) in row, SEM = standard error of mean ที่มา: Srisaikham et al, 2012 Parameters

รูปที่ 9 กราฟของไขพยาธิตัวกลมในระบบทางเดินอาหารของแพะ และประสิทธิภาพของยาถายพยาธิ เลวามิจาก นํ้าสกัดจากเปลือกสะเดาเมื่อเปรียบเทียบกับกอนไดรับยา ที่มา: สมนึก (2553) มะเกลือ Diospyros mollis Griff. ผลมะเกลือสดและเขียวจัด เปนสมุนไพรยอดเยี่ยม ที่สุดในการถายพยาธิ กําจัดพยาธิตัวตืด หรือพยาธิไสเดือน พยาธิตัวกลม พยาธิปากขอ และพยาธิเข็มหมุด รูปที่ 10 มะเกลือ ที่มา: www.biogang.net à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

73

นอยหนา Annona squamosa Linn. นําไปกรอกใหสัตวกินฆาพยาธิ รูปที่ 11 นอยหนา ที่มา: www.greenerald.com สะแกนา Combretum quadrangulare Kurz. เมล็ดสะแกนามีนํ้าและสาร Flavonoid,Combretol Bsitosterol, Pentacyclic triterpene carboxylic acid เปนตน มีรายงานการทดลองโดยใชสวนสกัดดวยสารละลาย อีเทอร ออกฤทธิ์ฆาพยาธิ รูปที่ 12 สะแกนา ที่มา: www.phargarden.net เมล็ดฟกทอง Cucurbita moschata Decne เมล็ ด มี ส าร Cucurbitine, Linoleic acid, B – sistosterol Saponin พบวามีฤทธิใ์ นการฆาพยาธิมาจาก สวนนํ้ามันระเหย และ Cucurbitine (3-amino -3carboxypyrrolidine) (พเยาว, 2537) เมือ่ นําสารสกัดจากเมล็ดฟกทอง มีฤทธิ์ฆาพยาธิ Hymenolepsis nana และ Dicrocvelium dendriticum ในหลอดทดลองและใหผลตอการขับพยาธิ Hymenolepsis nana (พยาธิตัวตืด) ในหนูถีบจักรและสุนัข และ Taenia saginnata ในคน (Bailenger and Seguin, 1966) นอกจากนี้ ท ดลองให ค นไข ซึ่ ง ป ว ยด ว ยโรคพยาธิ Schistosoma

74

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

รูปที่ 13 เมล็ดฟกทอง ที่มา: www.bangkokbiznews.com

มะหาด Moraceae (Artocarpus lakoocha Roxb.) สารสําคัญในแกนมะหาดมีสาร 2,4,3',5' -tetrahydroxystilbene ซึ่งออกฤทธิ์เปนยาฆาพยาธิ ใชเปนยาถาย พยาธิตัวตืดและพยาธิไสเดือนที่ไดผลดี รูปที่ 14 มะหาด ที่มา: www.scbchallenge.com ตารางที่ 4 ชนิดและสารออกฤทธิ์ที่มีผลตอพยาธิในแพะ แกะ ชนิดพืช หมาก Areca Palm, Betelnut Palm (Areca catechu Linn.) ลูกใตใบ เมล็ดฟกทอง เมล็ดมะขาม เปลือกสะเดา มะเกลือ

สารออกฤทธิ์ Arecoline แอลคาลอยดอะรีโคลีน (Arecoline) Phytoestrogen กลุม Lignan แสดงฤทธิ์ คลาย Estrogenic effect สารคิวเคอบิติน (Cucurbitine, 3-amino3-carboxylpyrrolidine) Albuminoid

พยาธิ ตัวตืด Capillaria spp.

สวนที่ใช เมล็ด

ตน ใบ พยาธิตวั ตืด Raillietina spp. เมล็ดแก ใชขับพยาธิไสเดือน และ พยาธิเสนดาย

Azadirachtin, ( รติยา และคณะ 2546 ) Diospyrol diglucoside ยาถายพยาธิปากขอ พยาธิตัวตืด พยาธิเสนดาย และพยาธิตัวกลม

เนื้อใน เมล็ดแก ผลดิบสด ที่โต

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

75

ตารางที่ 4 ชนิดและสารออกฤทธิ์ที่มีผลตอพยาธิในแพะ แกะ (ตอ) ชนิดพืช มะหาด Moraceae (Artocarpus lakoocha Roxb.) สะแก หรือ สะแกนา Combretum quadrangulare Kurz. ทับทิม Pomegranate (Punica granatum Linn.) กระเทียม Garlic

สารออกฤทธิ์ มีสาร 2,4,3',5' -tetrahydroxystilbene ซึ่งออกฤทธิ์เปนยา Combretol, สารจําพวก Flavonoid และ Pentacyclic triterpene Pelletierine และ Isopelletierine Allicin, Diallyl disulfide

นอยหนา

squamocin

ที่มา: วันดี (2537) และ Lbrahim (1996)

76

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

พยาธิ ถายพยาธิตัวตืดและ พยาธิไสเดือน

สวนที่ใช แกน

ขับพยาธิไสเดือนและ พยาธิเสนดายใสเดือน

เมล็ดแก

ใชเปนยาขับพยาธิตัวตืด และพยาธิเสนดาย

เปลือกราก เปลือกตน หัวสด ใบ เมล็ด

เอกสารอางอิง กรมปศุสัตว. ประมวลสถิติประจําป 2554. (www.dld.go.th) ซารีนา สือแม. 2550. การเลี้ยงแพะตามวิถีมุสลิม. วารสารมหาวิทยาลัยราชภัฎยะลา 2 : 72-81. รติยา คูเขตพิทักษวงศ สังวาล สมบูรณ สุภาณี พิมพสมาน และวัชรี คุณกิตติ. 2546. การเปรียบเทียบ ปริมาณ สารอะซาดิแรดติน (Azadirachtin) และฤทธิ์การยับยั้งการกินของสารสกัดจากเมล็ด สะเดาสามชนิด ตอหนอนใยผัก. วารสารวิจัยมหาวิทยาลัยขอนแกน, มหาวิทยาลัยขอนแกน. วราภรณ พุทธรักษา สมพร แซโล สุรศักดิ์ คชภักดี และสุรพล ชลดําารงกุล. 2537. ประสิทธิภาพของ ยาถายพยาธิ อัลเบนดาโซล เลวามิโซล และไอเวอเมกติน ในการควบคุมพยาธิตัวกลมในทางเดิน อาหารของลูกแพะหยานม. วารสารสงขลานครินทรมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร 16 : 393-397. วันดี กฤษณพันธ 2537. สมุนไพรตานหนอนพยาธิ. ความกาวหนาของยาและสมุนไพรตานจุลชีพ. บริษัท ที.พี. พริ้นท กรุงเทพ, 2537. 211-225. สมนึก ลิ้มเจริญ.2553. ผลการใชนํ้าสกัดจากเปลือกสะเดาในการกําจัดพยาธิตัวกลมในทางเดินอาหาร ของแพะ. 2(3) . 26-33. สุรชน ตางวิวัฒน. 2547. การเลี้ยงแพะ. กรมปศุสัตว. กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรุงเทพฯ. สุ ร ศั ก ดิ์ คชภั ก ดี . 2549. รวมบทความการเลี้ ย งแพะพั ท ลุ ง . คณะเทคโนโลยี แ ละการพั ฒ นาชุ ม ชน. มหาวิทยาลัยทักษิณ. สุรศักดิ์ คชภักดี สุรพล ชลดํารงคกุล สมเกียรติ สายธนู และวินัย ประลมพกาญจน. 2536. การระบาด ของพยาธิตัวกลมในทางเดินอาหารและโปรโตซัวเชื้อบิดของลูกแพะอยานม. วารสารสงขลา นครินทร. 15 : 23-29. สถาพร จิตตปาลพงศ อาคม สังขวรานนท นงนุช ภิญโญภานุวัฒน วิษณุวัฒน ฉิมนอย และวิทยา ขจีรัมย.

2546. การศึ ก ษาเบื้ อ งต น ของพยาธิ โ ปรโตซั ว และหนอนพยาธิ ใ นทางเดิ น อาหารของแพะ ในจังหวัดสตูล. เรื่องเต็มการประชุมทางวิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร ครั้งที่ 41 3-7 กุมภาพันธ 2546. หนา 596-606. พเยาว เหมื อ นวงษ ญ าติ . 2537. สมุ น ไพรก า วใหม แ ก ไขปรั บ ปรุ ง จากตํ า ราวิ ท ยาศาสตร ส มุ น ไพร. เมดิคัลมีเดีย ชุดวิชาการ, กรุงเทพฯ. 202 น.

Blagburn, B.L., and Dryden, M.W. 2000. Pfizer Atlas of Veterinary Clinical Parasitology.

Wilmington, USA: The Gloyd Group. à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

77

Bahuaud,D. 2006. Effects of four tanniferous plant extracts on the in vitro exsheathment of third-stage larvae of parasite nematodes. Parasitol. 132 : 545-554.

Bailenger, J. and F. Seguin. 1966. Anthelmintic activity of a preparation from squash seeds.

Bull Soc Pharm. Bordeaux. 105 (4) : 189 – 200.

Capball, W.C. 1985. Ivermactin: an update. Parasitology Today 1 : 10-16.

Ibrahim AM. 1996. Anthelmintic activity of some Sudanese medicinal Plants. Phytother.

Res. 6 : 155-157.

Kraivichian, K., S. Nuchprayoon , P. Sitichalernchai ,W. Chaicumpa and S.Yentakam. 2004.

Treatment of cutaneousgnathostomiasis with ivermectin. Am J.Trop Med Hyg. 71 : 623-8.

Miller J. E. and D. W. Horohov.2000. Immunological aspects of nematode parasite control in sheep. J. Anim. Sci. 84 : 124–132.

Paengkoum, P. 2010. Effects of neem (Azadirachta indica) and leucaena (Leucaena leucocephala) fodders on digestibility, rumen fermentation and nitrogen balance of goats fed corn silage. J. Anim. Vet. Adv. 9(5) : 883-886.

Schmutterer, H. 1995. The Neem Tree (Azadirachta indica) and other meliaceous plants, VCH Verlagsgesellschaft, D-69451 Weinheim Srisaikham, S., P.Paengkoum and W. Suksombat .2012. Effect of Utilization of Neem (Azadirachta indica A. Juss. Var. siamensis valeton) Foliage in Meat Goat Diets on Rumen Fermentation and Productive Performances. The 1st International Conference on Animal Production and Environment”. 12rd – 13th December 2012 Can Tho city, Viet Nam. Thompson, D. P., T. G. Geary. 1995. The structure and function of helminth surfaces.

In: Biochemistry and Molecular Biology of Parasites (J. J. Marr, Ed.), 1st ed.

Academic Press, New York, pp. 203-232.

Von der Heyde, J. 1985. Zur Wirkung von Niemprodukten auf reiszikaden unter Labor., Gewaechshaus- und Feldbedingungen. Doktorarbeit. Justus-Liebig Universitaet, Giessen. Germany.

78

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

Warthen, J., J. D. 1989. Neem (Azadirachta indica A. Juss) : Organisms affected and reference list update. Proc. of the Entomolgical Society of Washington. 91(3) : 367-388. www.bangkokbiznews.com www.banphudaw.com www.biogang.net www.greenerald.com www.phargarden.com www.scbchallenge.com

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

79

80

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ÇÔ¡ÄμÇÑμ¶Ø´ÔºÍÒËÒÃÊÑμÇ : ·Ò§àÅ×Í¡ÊíÒËÃѺ à¡ÉμáüٌàÅÕé§â¤à¹×éÍ⤹Á รองศาสตราจารย ดร. วิศิษฐิพร สุขสมบัติ สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตสัตว

บทนํา สืบเนื่องจากนโยบายรัฐบาล มีความประสงคทจี่ ะชวยเหลือเกษตรกร ผูปลูกขาวและพืชไร จึงไดมีทั้งการรับ จํานํา ประกันราคา และชดเชยในดาน ปจจัยการผลิต อาทิ โครงการรับจํานํา ขาว โครงการประกันราคาและโครงการ จายเงินชดเชยขาวโพด ยางพาราปาลม นํ้ามัน และมันสําปะหลัง ยอมสงผลให เกษตรกรผู  ป ลู ก พื ช เหล า นี้ มี ร ายได เพิ่มขึ้น นอกจากนี้ ยังมีการนําหัวมัน สํ า ปะหลั ง ไปเป น วั ต ถุ ดิ บ ในการผลิ ต เอทานอลอีกดวย ทําใหราคาวัตถุดิบ อาหารสั ต ว ที่ เ ป น ผลิ ต ภั ณ ฑ ร  ว มจาก พื ช ดั ง กล า วสู ง ขึ้ น ส ง ผลกระทบต อ เกษตรกรผู  เ ลี้ ย งโคเนื้ อ โคนม ทํ า ให ต น ทุ น การผลิ ต โคเนื้ อ โคนมเพิ่ ม ขึ้ น เนื่องจากราคาวัตถุดิบอาหารสัตวเพิ่ม ขึ้นนั่นเอง ประกอบกับวัตถุดิบอาหาร สัตวหลายชนิดถูกใชในอุตสาหกรรมการ

การผลิตไกเนื้อเพื่อการสงออก การผลิตไกไข และสุกร เชน ขาวโพด กากถั่วเหลือง ปลายขาว และรําขาว ทําใหวัตถุดิบ อาหารสัตวเหลานี้มีราคาสูง และมีแนวโนมที่จะสูงขึ้นเรื่อย ๆ ทางเลือกของเกษตรกรผูเลี้ยงโคเนื้อโคนมมีไมมาก ประการแรกตองหลีกเลีย่ งการใชวตั ถุดบิ อาหารสัตวทอี่ ตุ สาหกรรม การผลิตสัตวปกและสุกรใช หากจําเปนตองใชคงใชไดเฉพาะ วัตถุดบิ อาหารสัตวเกรดบี เชนขาวโพดเกรดบี และรําขาวเกรดบี ประการตอมาคือควรเลือกใชวตั ถุดบิ อาหารสัตวชนิดอืน่ ทีม่ ขี าย ในทองตลาด และตองมีปริมาณมากพอ ราคายอมเยา ซึ่ง ปจจุบันมีใหเลือกไมมาก บางชนิดนําเขาจากตางประเทศ แต ก็ มี ห ลายชนิ ด ที่ มี ใ นประเทศ เช น ข า วโพดเอทานอล มันเอทานอล กากมันสําปะหลัง เปลือกมันสําปะหลัง และ ใบชาตากแหง บทความตอไปนีจ้ ะกลาวถึงวัตถุดบิ อาหารสัตวทางเลือก ที่สามารถใชในอาหารโคเนื้อโคนมได และมีราคายอมเยา ชวยพยุงตนทุนการผลิตไมใหสูงมากนัก โดยจะใหรายละเอียด เกี่ยวกับที่มาของวัตถุดิบอาหารสัตวเหลานี้ คุณคาทางโภชนะ การใชประโยชน และตัวอยางการประกอบสูตรอาหารขน สําหรับโคเนื้อโคนม จากวัตถุดิบอาหารสัตวดังกลาว

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

81

ขาวโพดเอทานอล (Corn Distillers Dried Grains with Solubles; CDDGS) เปนผลิตภัณฑรวม (Co-product) ของอุตสาหกรรม การผลิตเอทานอลโดยใชเมล็ดขาวโพดเปนวัตถุดบิ กระบวนการ ผลิตเอทานอลจากเมล็ดขาวโพด เริ่มจากการนําเมล็ดขาวโพด มาทําความสะอาด หลังจากนัน้ ทําการบด เติมเอนไซมแอลฟา อะไมเลส ( Alpha – amylase enzyme) ทําใหเปนของเหลว (Liquefaction) ทําใหสกุ เติมยีสต และเอนไซมกลูโค – อะไมเลส (Glucoamylase enzyme) นําไปผานกระบวนการหมัก หลังจาก หมักตามระยะเวลาที่กําหนด นําไปกลั่น จะไดผลิตภัณฑ เอทานอล (Ethanol) เศษเหลือจากการกลั่น เรียก Whole stillage นําไปผานกระบวนการปนเหวี่ยงแยกสวนที่เปนชั้น บาง ๆ เรียก Thin stillage ออกไปผานกระบวนการระเหยนํ้า ผลิตภัณฑทไี่ ด คือ Condensed distillers solubles สวนทีเ่ หลือ จากกระบวนการปน เหวีย่ งจะเปนกากหยาบ ๆ (Coarse solids) เปนผลิตภัณฑ Wet distillers grains สามารถนําไปใชเปน อาหารสัตวได อยางไรก็ตามปจจุบันไดมีการผลิตผลิตภัณฑ ใหมขนึ้ โดยการนําสวนของ Condensed distillers solubles กลับมาผสมกับผลิตภัณฑ Wet distillers grains แลวผาน กระบวนการอบแหงโดยใช Rotary dryer ไดผลิตภัณฑ ที่เรียกวา Dried distillers grains with solubles (DDGS) ซึ่ ง โดยส ว นใหญ แ ล ว เมล็ ด ธั ญ พื ช ที่ นํ า มาใช เ ป น วั ต ถุ ดิ บ ในการผลิตเอทานอลจะเปนเมล็ดขาวโพด ฉะนั้นผลิตภัณฑ รวมที่ไดจากอุตสาหกรรมการผลิตเอทานอล คือ Corn dried distillers grains with solubles (CDDGS) (แผนภาพที่ 1) วัตถุดบิ อาหารสัตวชนิดนีเ้ ปนวัตถุดบิ นําเขา สวนใหญ นําเขาจากสหรัฐอเมริกา และจีน จัดเปนวัตถุดิบอาหารสัตว ประเภทโปรตีน เพราะมีโปรตีนคอนขางสูง 28 – 30% มีไขมัน 82

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

13.4% พลั ง งานย อ ยได ทั้ ง หมด 77.8% (ตารางที่ 1) สามารถ ใชแทนกากถั่วเหลืองในสูตรอาหารไก สุกร และโคไดดี มีราคายอมเยากวา กากถั่วเหลือง (15.- vs 20.- บาท) โดย ปกติ จ ะมี ร าคาตํ่ า กว า กากถั่ ว เหลื อ ง ประมาณ 4 – 5 บาท/กิโลกรัม สามารถ ใชในสูตรอาหารขนสําหรับสัตวไดถึง 30% แต เ นื่ อ งจากเงื่ อ นไขของราคา มักจะใชในสูตรอาหารขนที่ระดับ 10 – 15% มั น เอทานอล (Dried Cassava Distillers; DCD) เป น ผลิ ต ภั ณ ฑ ร  ว มของ อุตสาหกรรมการผลิตเอทานอลโดยใช มันสําปะหลังเปนวัตถุดิบ กระบวนการ ผลิตเอทานอลจากมันสําปะหลังแสดงไว ในแผนภาพที่ 2 ก า ร ผ ลิ ต เ อ ท า น อ ล จ า ก มันสําปะหลัง (Conventional Process) สรุปไดดังนี้ ขั้นตอนที่ 1 การเตรียมวัตถุดบิ มันสําปะหลังที่ผานการแยกเหงาจะ ถูกลางใหสะอาดแลวบดใหละเอียดเปน แปง ไดวัตถุดิบแปงมันสําปะหลัง ขั้นตอนที่ 2 การยอยแปง เปน ขั้นตอนการเปลี่ยนแปงใหเปนนํ้าตาล

(นํา้ ตาลกลูโคส) เพือ่ ใหมสี ภาพเหมาะกับ การหมักเอทานอลดวยยีสตในขั้นตอไป โดยวิธีการยอยแปงอาจใชกรดยอยแปง (Acid hydrolysis)หรื อ ใช เ อนไซน (Enzymatic hydrolysis) ซึ่งวิธีการ ที่ใชเอนไซนเพื่อยอยแปงนั้นจะไดรับ ความนิยมมากกวาเนื่องจากสะดวก และประหยัดตนทุน ขัน้ ตอนนีจ้ ะทําการ ยอย 2 ครั้งดวยกัน ครั้งที่ 1 ยอยแปงเพือ่ ทําให แปงมีโมเลกุลเล็กหรือทําใหเหลว (Liquefaction) เปนการเตรียมแปงมันสําปะหลัง โดยใชวิธีการตมเคี่ยวนํ้าแปง มั น สํ า ปะหลั ง ด ว ยเอนไซม แอลฟาอะไมเลส ( Alpha - amylase) โดยใช การเคีย่ วทีร่ กั ษาอุณหภูมปิ ระมาณ 100 องศาเซลเซียส เปนเวลา 2 ชั่วโมง ครั้งที่ 2 ยอยแปงทําใหได กลู โ คสหรื อ ย อ ยแป ง ให เ ป น นํ้ า ตาล (Saccharification) โดยทําใหนาํ้ แปงสุก ก อ นผสมเอนไซม กลู โ ค-อะไมเลส (Glucoamylase หรือ เบตา-อะไมเลส (Beta - amylase) เพือ่ ยอยแปงสุกใหเปน นํ้าตาลกอนเขาสูกระบวนการหมัก

ขั้นตอนที่ 3 กระบวนการเตรียมหัวเชื้อและการหมัก (Preparation of inoculum and fermentation) การเตรียมหัวเชือ้ (Inoculum) เพือ่ ใหไดเชือ้ จุลนิ ทรีย ที่แข็งแรงและมีปริมาณมากเพียงพอสําหรับใชในการหมัก เมื่อเตรียมหัวเชื้อพรอมแลว ก็เขาสูขั้นตอนการหมัก โดยใช เชื้อยีสต Saccharomyces cerevisiae จากนั้นทําการปรับ และควบคุมสภาวะของการหมัก เชน อัตราการใหอากาศ อัตราการกวน คาความเปนกรด-ดางและอุณหภูมิ ใชระยะ เวลาการหมัก ประมาณ 48 ชม. ที่ความเปนกรด-ดาง 4 - 5 โดยทําการหมักในถังหมักที่ไดเตรียมไว และใชเครื่องควบคุม การหมัก (Biostat B) ยีสตสายพันธุนี้ สามารถผลิตเอทานอล ไดสูงและสามารถทนสภาพแวดลอมที่มีเอทานอลไดดีกวา สายพันธุอื่น ไดมีการนํามันเอทานอลมาใชเปนอาหารสัตว โดย เฉพาะในอาหารขนสําหรับโคเนือ้ โคนม เปนวัตถุดบิ คอนขางใหม เพราะเพิ่ ง มี ก ารผลิ ต เอทานอลจากมั น สํ า ปะหลั ง ในระดั บ อุตสาหกรรมเมื่อไมนานมานี้ เปนวัตถุดิบที่โคชอบกินมาก เพราะมีกลิ่นเปรี้ยวชวนกิน การทําใหแหงในปจจุบันมี 2 แบบ คือการตากใหแหงโดยใชแสงแดด (Sun –dried) แตมขี อ จํากัด กลาวคือ ในชวงฤดูฝนจะไมสามารถตากใหแหงและมีคุณภาพ ดีได คุณภาพจึงไมคอ ยแนนอน ผูป ระกอบการบางรายอาจนํา มันเอทานอลที่อยูระหวางการตากแลวฝนตก เมื่อแหงแลวนํา ไปผสมรวมกับมันเอทานอลที่ตากแลวไมเจอฝน ซึ่งเปนมัน เอทานอลดี อีกวิธกี ารหนึง่ คือการอบแหง ปจจุบนั มีผปู ระกอบการ

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

83

ลงทุนพัฒนาเครื่องอบแหงใชพลังงานราคาถูก เพื่อลดตนทุน ดานพลังงาน เพือ่ ใหราคาของมันเอทานอลอบแหงไมสงู มากนัก สามารถใชเปนสวนประกอบในสูตรอาหารโดยเฉพาะอาหารขน สําหรับโคไดดี ถาใชมันเอทานอลในสูตรอาหารขนสําหรับโค ไมจําเปนตองใชกลิ่นสังเคราะหจําพวกฟรุตตี้ (Fruity) เพราะ มันเอทานอลมีความนากินสูง มีโปรตีนประมาณ 10–11% ไขมัน 6.4% พลังงานยอยไดทั้งหมด 70.8% (ตารางที่ 1) ใชแทนรําขาว ขาวโพดบด และกากเมล็ดปาลมไดดี ราคา จะถูกกวารําขาว และขาวโพดบด (6.- vs 11.- และ 10.- บาท ตามลําดับ กากมันสําปะหลัง (Cassava Pulp) เปนผลิตภัณฑรวมของอุตสาหกรรมการผลิตแปง มันสําปะหลัง ในการผลิตแปงมันสําปะหลัง ถาใชหัวมันสําปะหลัง 100% จะทําใหไดกากมันสําปะหลัง 7% และ จากรายงานของสถิ ติ ก ารเกษตรป 2555 ของสํ า นั ก งาน เศรษฐกิ จ การเกษตร พบว า มี ป ริ ม าณผลผลิ ต ของหั ว มั น สํ า ปะหลั ง สดในป 2555 มี ป ริ ม าณ 26.6 ล า นตั น /ป ดังนั้นจะมีกากมันสําปะหลังจากกระบวนการผลิตประมาณ 1.9 ลานตัน/ป กากมันสําปะหลังเปนสวนที่เหลือจากการสกัด แปงออก แตยังคงมีสวนที่เปนแปงเหลืออยูประมาณ 64.6% ของนํ้าหนักแหง มีโปรตีนประมาณ 1.8% เยื่อใย 5.0% ไขมัน 0.2% และสัตวสามารถยอย และใชประโยชนไดถงึ 74% กากมันสําปะหลังสามารถนํามาใชเปนอาหารสัตวไดถึง 20% ในสูตรอาหารสุกร พบวามีอัตราการเจริญเติบโตดี แตถาใช ในสูตรอาหารสูงกวา 40% จะทําใหอัตราการเพิ่มนํ้าหนักตัว ลดลง

84

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

กระบวนการผลิ ต แป ง มั น สําปะหลัง เริม่ จากนําหัวมันสําปะหลังสด มาทําความสะอาด โดยหัวมันสําปะหลัง จะถูกสงเขาสูเครื่องทําความสะอาดซึ่ง ประกอบไปดวยเครื่องรอนที่มีตะแกรง สํ า หรั บ ร อ นดิ น และทราย เพื่ อ แยก เอาดินออกจากหัวมัน จากนั้นหัวมัน จะถู ก ลํ า เลี ย งเข า สู  เ ครื่ อ งล า งหั ว มั น ซึง่ ในเครือ่ งลางหัวมันจะประกอบไปดวย ใบพัด โดยใบพัดจะหมุนคลุกเคลาหัวมัน ใหเสียดสีกันเอง และหัวมันเองก็จะเกิด การเสี ย ดสี กั บ ใบพั ด ส ง ผลให หั ว มั น จะถูกปลอกเปลือกโดยใบพัดที่หมุนใน ระหวางการลาง ซึง่ นํา้ ทีใ่ ชลา งหัวมันเอง จะทํ า การล า งฝุ  น หรื อ ดิ น ที่ ติ ด อยู  บ น หัวมันออก แลวจึงนําเขาสูเ ครือ่ งสับและ ขูดเปลือกเพื่อใหหัวมันมีขนาดเล็กลง และแยกเอาเปลื อ กออกก อ นเข า สู  เครื่องบด เปลือกที่ถูกแยกออกหรือที่ เกษตรกรเรียกวา “เปลือกลาง” จะถูก นําไปตากแหงเปนเปลือกมันสําปะหลัง ตากแหง หัวมันสําปะหลังทีผ่ า นการลาง และปอกเปลือกที่สะอาดจะถูกลําเลียง โดยสายพานเขาสูเครื่องโม (Rasper) จะมีมีด โดยใบมีดขนาดใหญในแนว

ตั้งฉากกับผิวหนา โดยมีอัตราการหมุน ประมาณ 1000 รอบต อ นาที และ ทําการติดตั้งใบมีดตั้งแต 100 ใบขึ้นไป ใบมี ด แต ล ะใบมี ค วามยาวประมาณ 30 เซนติ เ มตร ซึ่ ง ในขั้ น ตอนนี้ จ ะได ของเหลวข น ที่ มี ส  ว นผสมของแป ง นํ้ า กากมั น และสิ่ ง เจื อ ปนต า ง ๆ ระหว า งกระบวนโม จ ะมี ก ารจ า ยนํ้ า จากกระบวนการเพื่อชวยในการทํางาน ของเครื่องใหสะดวกยิ่งขึ้น หลังจากนั้นมันสําปะหลังที่บด จนเปนชิน้ ละเอียดจากเครือ่ งขูดหรือบด ซึ่งจะมีสวนประกอบของนํ้าแปง กาก และเสนใย จะถูกเติมนํา้ กอนจะนําเขาสู เครื่องสกัดแปง (Extractor) หนาที่ของ เครื่องสกัดคือ การแยกแปงออกจาก เซลลูโลส เครื่องสกัดแปงจะประกอบ ไปดวยตะแกรงและผากรองเปนสวน ประกอบ หลักการทํางานของเครื่อง จะใช ห ลั ก การของแรงหมุ น เหวี่ ย ง (Centrifugal force) โรงงานสวนใหญ จะใชชดุ สกัด 3 ชุด แตโรงงานขนาดใหญ อาจใชชุดสกัดถึง 4 ชุดตอเนื่องกันเพื่อ สกัดแปงออกจากเซลลูโลสใหไดมากทีส่ ดุ เครือ่ งสกัดแปงแบงตามหนาทีต่ ามกรอง ออกเปน 2 ชุด คือ ชุดสกัดหยาบ (Coarse extractor) และชุดสกัดละเอียด (Fine extractor) นํ้าแปงจะผานเขาชุดสกัด

หยาบกอน เพือ่ แยกกากหยาบออกแลวจึงเขาสูช ดุ สกัดละเอียด เพือ่ แยกกากออน กากหยาบและกากออนทีไ่ ดจะถูกเหวีย่ งออก ทางดานบนของตะกรากรองแลวเขาสูเครื่องสกัดชุดสกัดกาก (Pulp extractor : เปนเครื่องสกัดหยาบ ทําหนาที่สกัดแปง ที่ ห ลุ ด ออกไปกั บ กาก) และเครื่ อ งอั ด กากต อ ไป โดยที่ เครื่องสกัดหยาบมีตะกรากรองเปนสเตนเลส (Stainless screen) ขนาดรูกรอง 35-40 Mesh มีการใชนํ้าหมุนเวียน หรือนํ้าดีเพื่อชวยในการสกัดแปงออกจากกากหยาบ สวน เครื่องสกัดละเอียดตะกรากรองเปนสเตนเลสมีรูกรองขนาด เสนผานศูนยกลางประมาณ 0.5 เซนติเมตร และใชผากรอง ไนลอนทรงกรวยเหมือนตะกรากรองวางดานบนแลวยึดดวย สายรั ด โลหะ ผ า กรองที่ ใช มี ข นาดรู ก รองสองแบบคื อ 100-120 Mesh และ 140-200 Mesh มีการใชนํ้ากํามะถัน และนํ้ า ดี ช  ว ยในการสกั ด แป ง จากกากอ อ น นํ้ า กํ า มะถั น ช ว ยกํ า จั ด การเกิ ด เมื อ กที่ จ ะไปอุ ด ตั น แผ น กรอง ป อ งกั น ไมใหเกิดการสูญเสียแปงจากจุลินทรียและชวยฟอกสีแปง ให ข าว กากมั น สํ า ปะหลั ง จะถู ก แยกออกจากนํ้ า แป ง เพื่ อ นําเขาสูเครื่องอัดกากและนําไปตากแดดเพื่อนําไปผสมเปน อาหารสัตวหรือนําไปผสมกับมันเสนเพื่อทํามันอัดเม็ด นํ้ า แป ง ที่ ผ  า นการแยกกากออกหรื อ ผ า นการสกั ด ละเอี ย ดแล ว และมี ค วามเข ม ข น ระหว า ง 2-5 องศาบู เ ม แลวจะถูกนําเขาเครื่องแยกแปง (Separator) และมีการเติม นํ้าสะอาดเพื่อไปละลายสารประกอบโปรตีน กํามะถัน รวมทั้ง สิ่งเจือปนอื่น ๆ ใหหลุดออกมากับนํ้า ซึ่งสิ่งสกปรกเหลานี้ จะถูกแยกออกโดยเครื่องแยกชุดตาง ๆ สงผลใหแปงหลัง ผานกระบวนการเหวีย่ งแยกมีความสะอาดและบริสทุ ธิ์ การเพิม่ ความเขมขนของนํ้าแปงจะปองกันการเกิดปฏิกิริยาทางเคมี และปฏิ กิ ริ ย าชี ว เคมี จ ากจุ ลิ น ทรี ย  ซึ่ ง จะส ง ผลให คุ ณ ภาพ à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

85

ของแปงลดลง การผลิตแปงมันสําปะหลังจึงตองกระทําภายใน เวลาอันสัน้ ทีส่ ดุ ดังนัน้ ในกระบวนการเพิม่ ความเขมขนของแปง จึ ง มั ก เป น กระบวนการต อ เนื่ อ งที่ ไ ม มี ถั ง พั ก เช น เดี ย วกั บ กระบวนการอืน่ ๆ นํา้ แปงทีถ่ กู แยกออกจากกากมันสําปะหลัง จะถูกสงตอไปยังเครื่องแยก (Separator) ซึ่งอาจเปนเครื่อง แยกชนิดหมุนเหวี่ยง (Centrifugal separator) นํ้าแปงเขมขนภายหลังผานเครื่องแยกแลวจะถูก นําไปลดความชื้นดวยเครื่องสลัดแหง (Dewatering) ซึ่ง ความชื้ น ประมาณ 35-40% เครื่ อ งสลั ด แห ง มี ลั ก ษณะ เปนตะกรากรอง โดยนํา้ แปงจะถูกปอนเขาสูส ว นกลางของเครือ่ ง เมื่ อ มี แรงเหวี่ ย งจะดั น ให นํ้ า ผ า นผ า กรองออกไปด า นล า ง เรียกนํ้าสวนนี้วา นํ้าสลัดแหง สวนเนื้อแปงจะถูกกรองไวที่ ผิวผากรองในตะกรา แปงที่ไดเรียกวา แปงหมาด ซึ่งจะถูก สงไปยังกระบวนการอบแหงตอไป กระบวนการอบแหงใชเครื่องอบแหงแบบพาหะลม ซึ่งใชอากาศรอนจากเตาเผา (Burner) อุณหภูมิประมาณ 180-200 องศาเซลเซี ย ส เป า เข า มาด ว ยความดั น สู ง โดยแรงลมจะพัดพาแปงลอยขึ้นสูง 25-30 เมตร แปงที่แหง จะเบาและถู ก ดู ด ออก ส ว นแป ง ที่ ชื้ น จะไม ส ามารถลอย ขามปลองลงสูไซโคลนรอนได จนกระทั่งนํ้าถูกระเหยออกและ มีนํ้าหนักลดลงจึงออกจากเครื่องอบแหงไปสูไซโคลนรอน แป ง มั น ที่ ไ ด จ ากไซโคลนจะเป น แป ง ที่ แ ห ง และละเอี ย ด แต ยั ง ร อ นอยู  ซึ่ ง จะต อ งทํ า ให เ ย็ น โดยทั น ที ด ว ยการใช ไซโคลนเย็น หลังจากนั้นแปงจะถูกปลอยลงสูเครื่องรอนแปง (Siever) และทําการบรรจุตอไป ระยะเวลาที่ใชในการทําให แปงแหงเปนชวงเวลาสั้น ๆ เพื่อปองกันการรวมตัวของแปง เปนเม็ดและเพื่อปองกันการสลายตัวของแปงซึ่งความชื้น แป ง ขาออกประมาณ 12.5% ฐานแห ง ลมร อ น 86

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ที่ ใช ใ นการทํ า ให แ ป ง แห ง เกิ ด จาก การเผานํ้ามันเตา และผานการกรอง กอนที่จะถูกเปาเขาสูเครื่องอบแหงเพื่อ ปองกันแปงถูกปนเปอนดวยสิ่งสกปรก มีการใชกากมันสําปะหลังเปน อาหารสําหรับสัตวทุกชนิด ทั้งไก สุกร โค กระบือ แพะและแกะ มีโปรตีนตํ่า 2.6% พลังงานยอยไดทั้งหมด 70.3% (ตารางที่ 1) สําหรับการใชในอาหารไก และสุกร มักใชในรูปแหง โดยเปนสวน ประกอบในอาหารขน สวนในสัตวเคี้ยว เอือ้ งนัน้ ใชกากมันสําปะหลังและเปลือก มันสําปะหลังทั้งในรูปแหงและรูปกาก/ เปลือกสด อยางไรก็ตาม เนือ่ งจากกาก/ เปลือกสด ยังมีกรดไฮโดรไซยานิกอยู กรดชนิดนีจ้ ะถูกสลายไดดว ยความรอน เพราะฉะนั้นควรใชในรูปตากแหง หรือ ไมก็ผานกระบวนการหมักกอน เพราะ ในระหวางเกิดกระบวนการหมักจะเกิด ความรอนขึ้น ที่ควรระวังคือ ปจจุบัน เกษตรกรนิ ย มใช ก ากมั น สํ า ปะหลั ง และเปลือกมันสําปะหลังสดใหโคกิน ในปริ ม าณมาก โดยมี ค วามคิ ด ว า มีราคาถูก สามารถลดอาหารขน และ ลดตนทุนการผลิตได แตเนื่องจากโค เป น สั ต ว ข นาดใหญ มี ค วามทนทาน ตอความเปนพิษจากกรดไฮโดรไซยานิก เกษตรกรจึงเชื่อวากาก/เปลือกมันสด

ไม เ ป น พิ ษ ต อ โค แต ถ  า ใช ก ากมั น สําปะหลังและเปลือกมันสําปะหลังสด ในปริมาณมาก และใชติดตอกันเปน เวลานานๆ สุขภาพของโคจะทรุดโทรม และอาจแสดงอาการของแอซิ โ ดสิ ส เพราะกาก/เปลื อ กมั น สํ า ปะหลั ง สด ยังคงมีองคประกอบของแปงเหลืออยูม าก เมื่ อ โคได รั บ จะเกิ ด การย อ ยแป ง อยางรวดเร็ว สภาวะภายในกระเพาะ เปนกรด สงผลใหโคแสดงอาการแอซิ โดสิส ถาเปนรุนแรงจะสังเกตเห็นโค มี อ าการข อ บวม กี บ บวม การเจริ ญ เติบโตและผลผลิตนํา้ นมลดลง ดังนั้น เ ก ษ ต ร ก ร พึ ง ร ะ ลึ ก ไว  เ ส ม อ ว  า ถ า จะใช ก าก/เปลื อ กมั น สํ า ปะหลั ง สด ใหใชแตนอย เปนเพียงการใชเปน อาหารเสริมเทานัน้ ไมใชใชเปนอาหาร หลัก ในบางพื้นที่มีการนํากาก/เปลือก มั น สํ า ปะหลั ง สดไปผสมกั บ วั ต ถุ ดิ บ อาหารสั ต ว ช นิ ด อื่ น ๆ เพื่ อ ปรั บ ปรุ ง คุ ณ ภาพ แล ว ผ า นกระบวนการหมั ก เรียก กาก/เปลือก มันสําปะหลังหมัก ส ว นใหญ เ พื่ อ การเพิ่ ม องค ป ระกอบ ของโปรตีนในอาหารหมักหรืออาจทํา การเลีย้ งยีสตในกากนํา้ ตาลละลายนํา้ เมื่อยีสตเจริญเพิ่มจํานวนมากขึ้น ก็นํา นํ้ า เลี้ ย งยี ส ต ม าผสมกั บ กาก/เปลื อ ก มันสําปะหลังสด แลวใชเลี้ยงสัตวได

นอกจากนี้ ยั ง มี ก ารศึ ก ษาวิ จั ย เกี่ ย วกั บ การเพิ่ ม โปรตี น ใน ผลิ ต ภั ณ ฑ ร  ว มของมั น สํ า ปะหลั ง โดยการใช จุ ลิ น ทรี ย  กลุ  ม ราและยี ส ต โดยหลั ก การ เริ่ ม จากการเติ ม ราลงใน ผลิตภัณฑมันสําปะหลัง แลวปลอยไวประมาณ 3 วัน หลังจาก นัน้ เติมยีสตและยูเรีย ทิง้ ไว 10 วัน จะไดผลิตภัณฑมนั สําปะหลัง หมักทีม่ โี ปรตีนสูงถึง 22–23% โดยสวนหนึง่ มาจากยูเรียทีเ่ หลือ อยูใ นผลิตภัณฑมนั สําปะหลังหมัก ถึงแมจะมีเหลืออยูเ พียงเล็ก นอยก็ตาม แตโปรตีนอีกสวนหนึ่งทีเ่ พิม่ ขึน้ จะไดจากเซลลยสี ตที่ เจริญในผลิตภัณฑมนั สําปะหลังหมัก ราคาของกากมันสําปะหลัง แหงจะอยูที่ 4.50–5.00 บาท เปลือกมันสําปะหลัง (Cassava Peel) เปลือกมันสําปะหลังเปนผลพลอยไดจากอุตสาหกรรม การเกษตร (Agro industrial by–products) ที่ไดจากโรงงาน ผลิ ต แป ง มั น สํ า ปะหลั ง ซึ่ ง มี ก ระบวนการผลิ ต เริ่ ม ตั้ ง แต การนําหัวมันสดเขาเครื่องชั่งนํ้าหนัก วัดเปอรเซ็นตของแปง ทีม่ ใี นหัวมัน การทําความสะอาดและจัดเตรียมหัวมัน นําหัวมันสด เขาสูเครื่องรอนเพื่อแยกเอาดินออก จากนั้นลําเลียงเขาสู เครื่องลางเพื่อทําความสะอาดหัวมันอีกครั้ง แลวจึงนําเขาสู เครื่องสับและขูดเปลือก เพื่อใหหัวมันมีขนาดเล็กลงและแยก เอาเปลือกออก แลวเขาสูเครื่องบด สวนที่ขูดเปลือกออกคือ สวนทีห่ อ หุม หัวมันสําปะหลัง มีสนี าํ้ ตาล มีความหนาประมาณ 1-2 มิลลิเมตร เปนผลพลอยไดจากโรงงานอุตสาหกรรม ในการผลิตแปงมันสําปะหลัง ถาใชหัวมันสําปะหลัง 100% จะทําใหไดเปลือกมันสําปะหลัง 3% จากรายงานของสถิติ การเกษตรป 2555 ของสํานักงานเศรษฐกิจการเกษตร พบวา มีปริมาณผลผลิตของหัวมันสําปะหลังสดในป 2555 มีปริมาณ 26.6 ลานตัน ดังนัน้ จะมีเปลือกมันสําปะหลังจากกระบวนการ à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

87

ผลิตปริมาณประมาณ 798,000 ตัน เปลือกมันสําปะหลัง เมื่อผานกระบวนการผลิตแปงมันจากโรงงานยังคงมีแปงอยู ประมาณ 62.5-71.0% ของนํ้าหนักแหง มีโปรตีนตํ่า 2.4% พลั ง งานย อ ยได ทั้ ง หมด 67.8% (ตารางที่ 1) ซึ่ ง ถื อ ว า มีปริมาณมากพอที่จะนํามาใชเปนวัตถุดิบอาหารโคได การใช เปลือกมันสําปะหลังนี้ ใชเชนเดียวกับการใชกากมันสําปะหลัง ดังที่ไดกลาวมาแลว ราคาของเปลือกมันสําปะหลังตากแหง ยังแปรปรวน เพราะยังไมมีผูประกอบการใดทําการตากแหง ในปริมาณมาก ราคาจึงผันแปรมากในขณะนี้ ใบชาตากแหง (Dried Tea Leaf) เปนผลิตภัณฑรว มของอุตสาหกรรมการผลิตเครือ่ งดืม่ ประเภทชา กระบวนการการผลิตเครือ่ งดืม่ ประเภทชาแสดงไว ในแผนภาพที่ 4 มีรายงานวิจัยที่รวบรวมโดย Konwar and Das จากมหาวิทยาลัยเกษตรแหงรัฐอัสสัม (Assam Agricultural University) ประเทศอินเดีย ผลการทดลองแสดงใหเห็นวา การใชใบชาตากแหงในระดับสูงกวา 5% มีผลกระทบตอ การเจริญเติบโตของลูกไกกระทง เนื่องจากใบชาตากแหง มีแทนนินเปนองคประกอบอยูสูง อยางไรก็ตาม ที่ระดับ 5% หรือตํ่ากวาลูกไกสามารถปรับตัวทนทานตอแทนนินได และ รักษาระดับนํา้ หนักตัวเปนปกติเมือ่ เปรียบเทียบกับกลุม ควบคุม โดยไมเกิดผลเสียใด ๆ นอกจากนี้การทดลองใชใบชาตากแหง แทนวัตถุดิบอื่น ๆ ในระดับตาง ๆ ในอาหารไกกระทง พบวา สามารถใชใบชาตากแหงได และตนทุนลดตํา่ ลง โดยใชทดแทน รําขาวสาลีไดทั้งหมด (100%) ในการทดลองในสุกรใหผลทํานองเดียวกัน กลาวคือ ถาใชเกินกวา 5% ในสูตรอาหารจะมีผลกระทบตอสมรรถนะ การผลิต เนื่องจากการกินไดแทนนินเพิ่มขึ้น เพราะแทนนิน 88

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

มีคณ ุ สมบัตใิ นการยับยัง้ การเจริญเติบโต สวนการทดลองใชใบชาตากแหงเปน สวนผสมในอาหารสุกรระยะเจริญเติบโต และ ระยะสุ ด ท า ยของการขุ น เป น ระยะเวลา 140 วัน ไมพบความแตกตาง ของการเพิ่มนํา้ หนักตัว การกินไดอาหาร อัตราแลกเนื้อ สัมประสิทธิ์การยอยได โภชนะ และการใชประโยชนไนโตรเจน และแร ธ าตุ เมื่ อ ใช ใ บชาตากแห ง ใน สูตรอาหารถึง 15% ตนทุนคาอาหาร ลดลง ผลการทดลองชีใ้ หเห็นวาสามารถ ใชใบชาตากแหงในสูตรอาหารสุกรไดอยาง ปลอดภัยทีร่ ะดับ 15% ในลูกโคลูกผสมเพศผูที่กําลัง เจริญเติบโตที่ไดรับอาหารที่มีสวนผสม ของใบชาตากแหงทดแทนรําขาวสาลี เปน ระยะเวลา 224 วัน ไมมีการแสดงออก ที่เปนผลเสียตอการเจริญเติบโตและ ประสิทธิภาพการใชอาหาร การยอย ไดวัตถุแหง โปรตีน ไขมัน เยื่อใย และ คารโบไฮเดรต และสมดุลไนโตรเจน ไมแตกตางจากกลุม ควบคุม เมือ่ มีสว นผสม ของใบชาตากแหงถึงระดับ 20% ใน สูตรอาหาร และยังทําใหตนทุนอาหาร ลดลงถึง 11% ดังนั้นแนะนําใหใชใบ ชาตากแหงทดแทนรําขาวสาลีในสูตร อาหารขนสําหรับโครุน ไดถงึ 20% โดยให ระยะเวลาโครุน ปรับตัวกับอาหารสูตรใหม เปนระยะเวลาอยางนอย 15 วัน

การทดลองระยะเวลา 270 วัน ในโคนมลูกผสมที่ไดรับอาหารขนผสม ที่มีใบชาตากแหงเปนสวนผสมที่ระดับ 0 15 และ 20% โดยมีระยะใหโค ปรั บ ตั ว กั บ อาหารชนิ ด ใหม 21 วั น ผลการทดลองพบวาไมมีผลกระทบตอ นํา้ หนักตัวทีเ่ ปลีย่ นแปลง ผลผลิตนํา้ นม ปรับไขมัน และองคประกอบของนํ้านม อยางไรก็ตาม ที่ระดับการเสริมใบชา ตากแหง 20% มีผลกระทบตอการใช ประโยชนอาหาร กลาวคือ มีแนวโนม การกินไดลดลงเล็กนอย ขอมูลดานตนทุน พบวาการใชใบชาตากแหงสามารถลด ตนทุนการผลิตนํ้านมลง

จากผลการทดลองที่กลาวมา สามารถแนะนําไดวา ใบชาตากแหงสามารถใชเปนสวนประกอบในสูตรอาหารขน สําหรับโครุนและโคนมไดสูงสุดที่ระดับ 15% ใบชาตากแหงเปนวัตถุดิบอาหารสัตวคอนขางใหม ในบานเรา ซึง่ เปนผลพลอยไดจากอุตสาหกรรมการผลิตเครือ่ งดืม่ ประเภทชา มีโปรตีนสูง 23.3% พลังงานยอยไดทงั้ หมด 69.4% อยางไรก็ตาม ในใบชาตากแหงมีแทนนิน (กรดแทนนิก) สูง เหมาะสําหรับใชเปนอาหารสัตวเคี้ยวเอื้อง เพราะแทนนิน จะชวยทําใหเกิด Protein-complex ทําใหโปรตีนในวัตถุดิบ อาหารสัตว ถูกยอยสลายในกระเพาะหมักลดลง ไหลผาน ไปยอยตอในกระเพาะสวนลาง หรือกลาวอีกนัยหนึง่ วา แทนนิน ในใบชาตากแหงทําใหเกิดโปรตีนไหลผาน (Bypass protein) นั่นเอง ราคาจําหนายยังไมแนนอน นาจะอยูที่ราว ๆ 8-9 บาทตอกิโลกรัม ใชในอาหารสัตวเคี้ยวเอื้องได 10–15% ทั้งนี้ ขึ้นอยูกับราคาจําหนาย กลาวคือ ถาราคาถูกก็ใชไดมากขึ้น

ตารางที่ 1 คุณคาทางโภชนะของวัตถุดิบอาหารสัตวบางชนิด วัตถุดิบอาหารสัตว % DM % CP % Fat % TDN* % NFC* % NDF % ADF ขาวโพดเอทานอล 93.0 30.7 13.4 77.8 18.1 33.2 15.6 มันเอทานอล 94.3 11.1 6.4 70.8 33.9 42.9 18.3 กากมันสําปะหลัง 92.6 2.6 0.2 70.3 55.9 37.6 9.8 91.6 2.4 0.3 67.8 54.7 37.8 12.3 เปลือกมันสําปะหลัง ใบชาตากแหง 89.0 23.3 1.7 69.4 36.7 33.4 19.2 รําขาว 90.4 11.8 12.6 70.3 37.4 33.7 20.8 กากถั่วเหลือง 92.0 44.6 1.3 83.0 15.3 13.7 8.3 TDN = Total digestible nutrient (โภชนะยอยไดทั้งหมด) ; NFC = Non fiber carbohydrate (คารโบไฮเดรทที่ไมใช เยื่อใย) ; NDF = Neutral detergent fiber (เยื่อใยที่ละลายในสารฟอกที่เปนกลาง); ADF = Acid detergent fiber (เยื่อใยที่ละลายในสารฟอกที่เปนกรด); ที่มา: วิศิษฐิพร สุขสมบัติ (คาเฉลี่ยจากการรวบรวมผลการวิเคราะหในหองปฏิบัติการโภชนศาสตรสัตว มหาวิทยาลัย เทคโนโลยีสุรนารี; * ประเมินจากสมการ NRC (2001)) à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

89

ตัวอยางสูตรอาหารที่ใชวัตถุดิบทางเลือกเปนสวนประกอบ ตารางที่ 2 แสดงตัวอยางสูตรอาหารลูกโค โครุน โคสาว โครีดนม โคเนื้อ และโคขุน ที่ใชวัตถุดิบอาหารสัตวทางเลือก ที่กลาวมาขางตนเปนหลัก จะมีเพียงรําขาวที่เพิ่มขึ้นมาเพราะ เปนวัตถุดบิ ทีม่ ใี นทุกทองที่ ราคาไมแพง ถาซือ้ ในพืน้ ที่ ตัวอยาง ที่ใหในตารางจะไมมีการใชยูเรียในสูตรอาหารสัตว แตถาจะใช ก็สามารถลดตนทุนอาหารสัตวลงได แตผูใชจะตองระมัดระวัง การใช เพราะปุย ยูเรียในปจจุบนั เปนแบบยอยสลายชา หรือรูจ กั กันวา ยูเรียเม็ดโฟม ซึ่งมีการละลายชา เพราะจุดประสงค ในการผลิต เพือ่ ใชเปนธาตุอาหารใหกบั พืช จึงตองการใหละลาย ชา ๆ เมื่อจะนํามาใชในสูตรอาหารสัตวเคี้ยวเอื้อง (หามใช ในอาหารลูกโค) ตองทําการบดใหละเอียดเสียกอน แลวจึง นํามาผสมกับวัตถุดบิ ชนิดอืน่ ๆ และควรใชในระดับไมเกิน 2% ในสูตรอาหาร ประกอบกับในสูตรอาหารตองมีคารโบไฮเดรท ทีย่ อ ยไดงา ยอยูใ นปริมาณมากพอสมควร เพือ่ ใหการใชประโยชน

จากยูเรียมีประสิทธิภาพสูงสุด เพราะ ถามีคารโบไฮเดรททีย่ อ ยสลายงายอยูใ น ปริมาณนอย จะมียูเรียที่เปลี่ยนไปเปน แอมโมเนียไนโตรเจนในกระเพาะเหลือ อยูมาก จะเกิดความเปนพิษ เพราะ จุลินทรียจะใชแอมโมเนียไนโตรเจนใน กระเพาะหมักรวมกับพลังงานทีเ่ กิดจาก การหมักยอยคารโบไฮเดรทในกระเพาะ หมักเพือ่ การเจริญของจุลนิ ทรีย โคหรือ สั ต ว เ คี้ ย วเอื้ อ งไม ส ามารถใช ยู เรี ย ได โดยตรง แตจะไดรบั โปรตีนจากจุลนิ ทรีย ที่เพิ่มจํานวนขึ้น ดังนั้นอาจไมจําเปน ทีจ่ ะตองใชยเู รีย ถาสามารถซือ้ หาวัตถุดบิ เหลานีไ้ ดในทองถิน่ ตนทุนคาอาหารสัตว ก็จะถูกอยูแลว

ตารางที่ 2 ตัวอยางสูตรอาหารโคเนื้อและโคนมที่ประกอบสูตรจากวัตถุดิบอาหารสัตวทางเลือก วัตถุดิบอาหารสัตว ขาวโพดเอทานอล มันเอทานอล กากมันสําปะหลัง เปลือกมันสําปะหลัง ใบชาตากแหง รําขาว กากถั่วเหลือง แรธาตุ พรีมกิ ซ รวม 90

ลูกโค 300 205 125 150 200 15 5 1000

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

โครุน 185 250 300 100 140 20 5 1000

โคสาว 150 250 280 100 190 25 5 1000

โคเนื้อ 220 300 290 100 60 25 5 1000

โคขุน 220 280 270 200 25 5 1000

โคนม 1 โคนม 2 180 250 170 250 100 170 100 170 80 100 170 200 25 25 5 5 1000 1000

ตารางที่ 2 ตัวอยางสูตรอาหารโคเนื้อและโคนมที่ประกอบสูตรจากวัตถุดิบอาหารสัตวทางเลือก วัตถุดิบอาหารสัตว % DM % CP % TDN % Fat ตนทุน/กิโลกรัม

ลูกโค 90.05 21.86 73.40 5.09 11.65

โครุน 91.23 16.10 71.30 3.64 9.38

โคสาว 91.35 17.23 70.75 4.02 9.76

โคเนื้อ 90.72 14.01 71.02 3.00 8.65

โคขุน 91.68 12.15 71.71 4.40 8.21

โคนม 1 โคนม 2 92.07 90.16 20.10 20.40 71.00 71.70 3.80 4.11 10.01 10.98

การคํานวณตนทุนอาหารสัตว (เฉพาะวัตถุดิบ) ใชราคา ณ เดือน ธันวาคม 2556 ถาในสูตรอาหารโครุน โคสาว โคนม โคเนื้อ และโคขุน ใชยูเรีย 2% จะทําใหตนทุน/กิโลกรัม ลดลง

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

91

ÖćøñúĉêđĂìćîĂúÝćÖđöúĘéךćüēóé đöúĘéךćüēóé ìĞćÙüćöÿąĂćé đöúĘéךćüēóé

đĂîĕàöŤĒĂúôść-Ăąĕöđúÿ đêĉöîĚĞć

đÙøČęĂÜïé

ìĞćĔĀšÿčÖ

ëĆÜÖúĆęî

ëĆÜĀöĆÖ

đĂìĉú ĒĂúÖĂăĂúŤ

÷ŠĂ÷ךćüēóé

đÙøČęĂÜðŦũîđĀüĊę÷Ü

Thin stillage

÷ĊÿêŤ ĒúąđĂîĕàöŤ ÖúĎēÙ-Ăąĕöđúÿ

đÙøČęĂÜøąđĀ÷îĚĞć

×ĂÜĒ×ĘÜ Ā÷ćï đÙøČęĂÜĂïĒĀšÜ ÿŠć÷ĊÿêŤ

ךćüēóé đĂìćîĂú

ךćüēóé đĂìćîĂúĒĀšÜ ñÿö÷ĊÿêŤ

ñúĉêõĆèæŤøŠüöìĊęĕéšÝćÖÖćøñúĉêđĂìćîĂúÝćÖđöúĘéךćüēóé ĒñîõćóìĊę 1 ÖøąïüîÖćøÖćøñúĉêđĂìćîĂúÝćÖđöúĘéךćüēóé

92

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ฟูเซลออยล

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

93

94

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

95

บทความนี้เขียนขึ้นเพื่อตีพิมพในหนังสือเนื่องในงาน “เกษตรสุรนารี 2014” เพื่อใหเกษตรกร นักศึกษา นักวิชาการ นําไปใชประโยชนตามแตสมควร และสามารถนําไปตัดตอน เผยแพรไดตามความเหมาะสม คุณคาของบทความนีข้ ออุทศิ ให

96

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

บูรพาจารย ทั้งที่มีชีวิตอยู และลวงลับ ไปแลวหวังวาบทความนีจ้ ะเปนประโยชน ตอผูสนใจทุกทานไมมากก็นอย

¡ÒÃ㪌Ấà·ÍÃÔâͿҨ㹡ÒäǺ¤ØÁ ·Ò§ªÕÇÀҾẤ·ÕàÃÕ¡‹Íâäã¹ÍÒËÒà อาจารย ดร. พัชรินทร ศิริงาน สาขาวิชาเทคโนโลยีอาหาร

ปจจุบนั การควบคุมเชือ้ จุลนิ ทรีย ก อ โรคในสั ต ว มี ก ารใช ย าปฏิ ชี ว นะ อยางกวางขวาง กอใหเกิดการดื้อตอยา ปฏิ ชี ว นะของเชื้ อ ก อ โรคเพิ่ ม มากขึ้ น ทําใหการควบคุมและรักษาโรคตองทํา การศึ ก ษาตั ว ยาใหม แ ละใช เ งิ น ใน การทําวิจัยสูง โดยเฉพาะเชื้อกอโรค Salmonella spp. Campylobacter spp. Listeria monocytogenes Stephylococcus aureus ซึ่งมี การตรวจพบการระบาดที่เกี่ยวของกับ อาหารบอยครั้ง และยังพบการดื้อยา ปฏิชีวนะสูง (http://www.cdc.gov/ drugresistance/about.html) และ การใช ส ารเคมี ใ นการถนอมอาหาร มี แ นวโน ม ลดลง เพื่ อ ลดข อ กั ง วลใจ ของผูบริโภคตอความเสี่ยงตอสุขภาพ ในการใช ส ารเคมี แ ละยาปฏิ ชี ว นะ ดังนัน้ การมองหาแนวทางในการปองกัน ด ว ยวิ ธี ท างชี ว ภาพจึ ง เป น แนวทาง ที่ น  า สนใจ ป จ จุ บั น การควบคุ ม ทาง ชี ว ภาพ (Bio-control) โดยการใช

แบคเทอริโอฟาจ กําลังเปนที่ไดรับความสนใจ เนื่องจาก แบคเทอริโอฟาจ (Bacteriophage) หรือ ฟาจ (Phage) เป น ไวรั ส ของแบคที เ รี ย ที่ มี ค วามจํ า เพาะต อ แบคที เ รี ย ทีเ่ ปนโฮสตสงู การใชฟาจจึงเปนทางเลือกใหมแทนยาปฏิชวี นะ ในสัตว ควบคุมเชื้อจุลินทรียกอโรคในอาหาร (Foodborne pathogen) และจุลินทรียที่ทําใหอาหารเนาเสีย (Food spoilage microorganism) เปนสารชีวภาพในการถนอมอาหาร เพื่อควบคุมการปนเปอนของเชื้อจุลินทรียในอาหาร และ ยังสามารถใชเปนเครื่องมือในการตรวจสอบจุลินทรียกอโรค ในหวงโซอาหารไดอกี ดวย โดยบทความนีจ้ ะกลาวถึงคุณลักษณะ ทางชีววิทยาของฟาจ ขอดีของฟาจ การนําไปประยุกตใชในหวงโซ อาหาร และความปลอดภัยของการใชแบคเทอริโอฟาจในอาหาร คุณลักษณะทางชีววิทยาของแบคเทอริโอฟาจ แบคเทอริโอฟาจถูกคนพบแยกกันโดย Ferderick W. Twort และ Felix d’Herelle ในป 1915 และ 1917 ตามลําดับ ซึ่งมีความสามารถในการฆาแบคทีเรียที่มีความ จําเพาะสูง ไวรัสแบคทีเรียสามารถจับบนผนังเซลลของโฮสต (Phage receptor) ทีม่ คี วามจําเพาะ เชน Outermembrane Protein Flagella Lipopolysaccha-ride เปนตน (Guttman et al., 2005) แบคเทอริ โ อฟาจมี จํ า นวนมากประมาณ 1030-1032 อนุภาคในระบบนิเวศ เพื่อรักษาสมดุลของปริมาณ à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

97

Siphoviridae bacteriophage

Podoviridae bacteriophage

Myoviridae bacteriophage รูปที่ 1 แสดงรูปรางแบคเทอริโอฟาจในวงศ Siphoviridae, Podoviridae, Myoviridae ที่มา: http://www.pherecydes-pharma.com/threemorphotypes.html 98 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

แบคที เรี ย ในระบบนิ เวศ แบคเทอริโอฟาจก็เหมือนกับไวรัสชนิดอื่น ๆ คือ อนุ ภ าคของฟาจประกอบไปด ว ย สารพันธุกรรม DNA หรือ RNA หุม ดวย โปรตีน หรือไลโปโปรตีน (Lipoprotein) ที่เรียกวาแคปสิด (Capsid) ไมสามารถ สังเคราะหโปรตีนเองได ตองอาศัยอยู ในเซลล ข องสิ่ ง มี ชี วิ ต อื่ น ในการเพิ่ ม จํานวนอนุภาค ฟาจสวนใหญที่พบเปน ฟาจชนิดมีหาง (Tail) หรือ Tail phage จัดอยูในวงศ Siphoviridae รอยละ 60 Myoviridae ร อ ยละ 25 และ Podoviridae รอยละ 15 (Guttman et al., 2005) รูปรางของฟาจแสดง ในรูปที่ 1 แบคเทอริโอฟาจแบงออกเปน สองกลุมตามวงจรชีวิต (Life cycle) คือ Lytic (Virulent ) และ Lysogenic (Temperate) bacteriophage โดย Lytic phage หลั ง จากฟาจส ง สาร พันธุกรรมเขาไปในแบคทีเรียทีเ่ ปนโฮสต แลวบังคับใชกลไกภายในเซลลแบคทีเรีย สรางตัวเอง เพิ่มจํานวนอนุภาคฟาจ ภายในเซลล แ บคที เรี ย แล ว ทํ า ลาย ผนั ง เซลลของโฮสตเพื่อปลดปลอยตัว อนุ ภ าคฟาจออกมาที่ เรี ย กว า ไลซี ส (Lysis) ทําใหเซลลแบคทีเรียถูกทําลาย (รูปที่ 2 Lytic cycle) สวน Lysogenic phage หลั ง จากฟาจส ง สารพั น ธุ ก รรม เข า ไปในแ บ ค ที เรี ย ที่ เ ป  น โ ฮ ส ต 

สารพั น ธุ ก รรมจะเข า ไปแทรกอยู  ใ น โครโมโซมของแบคที เรี ย หรื อ เรี ย ก วาโปรฟาจ (Prophage) และจําลอง สารพั น ธุ ก รรมพร อ มกั บ โครโมโซม

ของแบคทีเรียในระหวางการแบงเซลล และเมื่ออยูในสภาพ แวดล อ มกระตุ  น ก็ ส ามารถเริ่ ม ต น การเกิ ด ไลซี ส ได เช น กั น เพื่อปลดปลอยอนุภาคฟาจ (รูปที่ 2 Lysogenic cycle)

รูปที่ 2 วงจรชีวิตของแบคเทอริโอฟาจแบบ Lytic และ Lysogenic ที่มา: www.cnx.org/content/m44597/latest/?collection=col11448/latest

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

99

ขอดีของการใชแบคเทอริโอฟาจ 1. แบคเทอริโอฟาจมีปริมาณมากในระบบนิเวศ 1030-1032 โดยพบทั้งในนํ้า นํ้าทะเล และ อาหาร 2. สามารถใช แ บคเทอริ โ อฟาจในการควบคุ ม เชื้ อ ก อ โรคได เนื่ อ งจากโดยธรรมชาติ แบคเทอริโอฟาจเปนนักลาและแบคทีเรียเปนเหยื่อ มีบทบาทในการรักษาสมดุลของ เชื้อแบคทีเรียในระบบนิเวศอยูแลว (รูปที่ 3) 3. แบคเทอริโอฟาจมีความจําเพาะเจาะจงสูงตอแบคทีเรียที่เปนโฮสตจึงไมทําลายแบคทีเรีย ที่มีประโยชนอื่น ๆ 4. แบคเทอริโอฟาจไมกออันตรายตอสิ่งมีชีวิตทั้งสัตว คน พืช และโดยปกติคนเราไดรับ แบคเทอริโอฟาจจากอาหารและนํ้าดื่มโดยไมกออันตรายในปริมาณมากตอวัน เชน ในเนื้อ และเนื้ อ แปรรู ป ซึ่ ง เรารั บ ประทานมี ฟ าจประมาณ 10 8 อนุ ภ าคต อ กรั ม (Leiman et al., 2004) 5. Lytic phage ไดรับการรับรองวามีความปลอดภัยและอนุญาตใหใชเปนสารปรุงแตง อาหารโดย USFDA ของสหรัฐอเมริกา เชน LISTEX™ P100 ใชควบคุมเชื้อ Listeria monocytogenes ในเนื้อ และ Cheese (Mahony et al., 2011)

รูปที่ 3 ฟาจ T4 จับกับแบคทีเรียโฮสตเซลล Escherichia coli under mass attack by numerous phage-T4 virions (Cornell Integrated Microscopy Center) ที่มา: www.assnet.org 100 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

การประยุ ก ต ใช แ บคเทอริ โ อฟาจใน หวงโซอาหาร การใชฟาจในการควบคุม เชือ้ แบคทีเรียกอโรคในหวงโซอาหารเพือ่ ความปลอดภัยของอาหารกอนถึงมือ ผู  บ ริ โ ภคเป น สิ่ ง สํ า คั ญ ในป จ จุ บั น การเกิดโรคอุบัติใหมมีเพิ่มขึ้น ทําให ความเสี่ ย งการเกิ ด โรคจากอาหารมี เพิ่มขึ้นดวย การหาแนวทางใหม ๆ เชน การใชฟาจมีขอ ดีดงั ทีก่ ลาวไวขา งตนนัน้ เปน อีก ทางเลื อกสําหรับการนํ ามาใช ในการควบคุมแบคทีเรียกอโรคตั้งแต

วัตถุดิบเริ่มตน จนถึงผลิตภัณฑอาหารที่พรอมสําหรับ การบริโภคในครัวเรือน ดังแสดงในรูปที่ 4 การประยุกตใชฟาจ สามารถจัด เปนกลุ ม ได 4 กลุม ตามการใชประโยชน คื อ [1] Phage Therapy การใชฟาจลดจํานวนเชื้อแบคทีเรีย ก อ โรคในสั ต ว เ ลี้ ย งเป น อาหาร เพื่ อ ลดการปนเป  อ นข า ม (Cross-contamination) ระหว า งการแปรรู ป [2] Bio-sanitation การใชฟาจหรือสารชีวภาพของฟาจเปนสารฆาเชือ้ บนพื้นผิวของอุปกรณ เครื่องมือในการแปรรูปอาหาร และ บรรจุภัณฑ [3] Biocontrol การใชฟาจควบคุมเชื้อแบคทีเรีย กอโรคในอาหารดิบ อาหารพรอมบริโภค และ [4] Biopreservation การใชฟาจเปนสารชีวภาพในการถนอมอาหาร เพื่อยืดอายุการเก็บ (Garcia et al., 2008)

รูปที่ 4 การประยุกตใชฟาจในหวงโซอาหาร ที่มา: Adapted from Garcia et al. (2008) à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 101

แบคเทอริ โ อฟาจที่ เ หมาะสมสํ า หรั บ ใช ค วบคุ ม เชื้อแบคทีเรียกอโรคในอาหาร ตองมีวงจรชีวิตแบบ Lytic เนื่องจากสามารถฆาเชื้อแบคทีเรียที่เปนเปาหมายได และไม เกิดการถายทอดสารพันธุกรรมที่กอใหเกิดโรค เชน ยีนที่สราง สารพิษ และยีนทีต่ า นทานยาปฏิชวี นะ (Sulakvelidze, 2011) การใชแบคเทอริโอฟาจในการควบคุมแบคทีเรียกอโรค ตองมี ความปลอดภัยในการประยุกตใชในหวงโซอาหาร การประยุกต ใชแบคเทอริโอฟาจแบงได 2 รูปแบบ (McIntyre et al., 2007) คือ 1. การใชแบคเทอริโอฟาจโดยตรง การใช Lytic phage ทั้งแบบเดี่ยวและแบบผสม โดยตรงในหวงโซอาหาร เพื่อปองกันและลดการปนเปอน ของเชื้อแบคทีเรียกอโรคในสัตวที่เลี้ยงเปนอาหาร ในวัตถุดิบ อาหาร และอาหารแปรรูปพรอมบริโภค มีการศึกษาการนําฟาจ ไปใชในการควบคุมเชื้อแบคทีเรียกอโรคหลายชนิดในอาหาร และในสัตวเลี้ยงที่เปนอาหาร เชน การใชฟาจลดจํานวนเชื้อ Salmonella ในเนื้อวัว (Bigwood et al. 2008) การใชฟาจ ลดเชื้ อ Campylobacter ในไก ก ระทง (Loc Carrillo et al. 2005) การใชฟาจลดเชื้อ E. coli O157:H7 ในโคเนื้อ (Sheng et al., 2006) การใชฟาจลดเชื้อ Salmonella บนผลแอปเปล (Leverentz et al., 2001) และการใช ฟาจลดเชือ้ Listeria monocytogenes บน surface-ripened red-smear soft cheese (Mahony et al., 2011) เปนตน 2. การใชสารชีวภาพยับยั้งเชื้อแบคทีเรีย (Phagederived antimicrobial agents) Lysin หรือ Endolysin เปนสารชีวภาพของฟาจ ที่เกิดขึ้นในระหวาง Lysis เปนกลุมของเอนไซม Peptidoglycan (murein) hydrolases ที่ยอยผนังเซลลแบคทีเรีย แกรมบวก มี ผ ลทํ า ให ผ นั ง เซลล ถู ก ทํ า ลายเพื่ อ ปลดปล อ ย 102 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

อนุ ภ าคของฟาจที่ ส ร า งด ว ย Lytic phage ปจจุบันไดรับความสนใจศึกษา เพื่อนํามาใชแทนยาปฏิชีวนะ ในการ เปนสารยับยั้งเชื้อแบคทีเรีย เนื่องดวย มีความเฉพาะเจาะจงกับโฮสต นอกจากนี้ ได มี ก ารนํ า เทคนิ ค Recombinant DNA มาใช ใ นการผลิ ต Lysin เป น สารยับยั้งแบคทีเรีย (Fenton et al., 2010) Polysaccharide depolymerase หรือ Exopolysaccharide depolymerase (EPS depolymerase) เปนเอนไซมที่ยอยทําลายไบโอฟลมที่มี Exopolysaccharide เปนองคประกอบ หลัก จากการศึกษา Hughes al., (1998) รายงานวาเอนไซม Polysaccharide depolymerase ทีเ่ ปนสวนหนึง่ ทีอ่ ยูใ น สวนของหางฟาจ (Phage tail) สามารถ ทําลายไบโอฟลมเพื่อเขาไปจับกับผนัง เซลลของแบคทีเรียที่อยูในไบโอฟลมได Lu and Collins (2007) ไดศกึ ษาการปรับ แต ง สารพั น ธุ ก รรมของฟาจให ผ ลิ ต เอนไซม ที่ ส ามารถทํ า ลายไบโอฟ ล  ม พบวาฟาจสามารถลดเชือ้ แบคทีเรียทําลาย ไบโอฟลม ไดประมาณรอยละ 99 นอกจากนี้ จากการศึกษาของ Cornelissen et al., (2011) พบวา ฟาจ 15 ทีเ่ ฉพาะตอเชือ้ Pseudomonas putida มีเอนไซม

ที่เกี่ยวของกับการยอยสาร EPS คือ เอนไซม Depolymerase ทีเ่ ปนสวนหนึง่ ของ Tail spikes หรือ Tail fibers ของ ฟาจ มีลําดับสายกรดอะมิโนคลายกับ Pectin lyases (E-value 0.77) ซึง่ เชือ่ วา นาจะมีบทบาทในการสลายไบโอฟลม ของเชื้อแบคทีเรียนี้ ดังนั้นการประยุกต ใชเอนไซมที่เปนสวนหนึ่งของฟาจหรือ การใช ฟ าจ หรื อ การใช ฟ าจที่ มี ก าร ปรับแตงสารพันธุกรรมเพือ่ ผลิตเอนไซม มาใช ล ดเชื้ อ แบคที เ รี ย และทํ า ลาย ไบโอฟลมได ความปลอดภัยของการใชแบคเทอริโอฟาจในอาหาร ความปลอดภั ย ของการใช แบคเทอริโอฟาจในอาหารนัน้ ตองคํานึง ถึ ง เป น อั น ดั บ แรก แต อ ย า งไรก็ ต าม แบคเทอริโอฟาจที่จะนํามาใชในอาหาร ตองไดรับการรับรองจากหนวยงานที่ เกี่ ย วข อ งว า มี ค วามปลอดภั ย ไม ก  อ ใหเกิดพิษ สารกอภูมแิ พเกิดขึน้ ในอาหาร ในป 2006 องคการอาหารและยาของ สหรั ฐ อเมริ ก า (Food and Drug Administration, FDA) ไดพิจารณา ใหแบคเทอริโอฟาจเปน Generally recognized as safe (GRAS) เปน สารปรุ ง แต ง อาหารเพื่ อ ควบคุ ม

เชื้อแบคทีเรียในอาหารและปองการปนเปอนในระหวาง การแปรรูป USFDA อนุ ญ าตให ใช แบคเทอริ โ อฟาจ ListShield™, LMP-102 ของบริษัท Intralytix เปนสารปรุงแตง ในเนื้อ เนื้อสัตวปก สําหรับควบคุมเชื้อ Listeria monocytogenes และผลิตภัณฑ Ready To Eat (R.T.E.) (Daniellis, 2006) อนุ ญ าตให ใช แ บคเทอริ โ อฟาจแบบผสม (Lytic cocktail) ใชพนบนเนื้อและผลิตภัณฑเดลิ (Deli products) เพื่อลดจํานวน Listeria monocytogenes (Mallove, 2010) ในป 2007 The United States Department of Agriculture (USDA) อนุญาตใหใชแบคเทอริโอฟาจ ของบริษัท Omni-Lytics ในการพนลางทําความสะอาด โคนมเพื่อลด Escherichia coli (Mallove, 2010) นอกจากนี้ LISTEX™ P100 ของกลุ  ม นั ก วิ จั ย ชาวเนเธอร แ ลนด ได รั บ การรั บ รองให ใ ช ใ นประเทศ สวิตเซอรแลนด ในการผลิต Cheese (Mahony et al., 2011) เปน Processing aid ภายใตการควบคุม European legistration on food safety (Directive 89/107/EEC) และ Regulation (EC) No. 178/2002 แตผูผลิตตองเปน ผูรับผิดชอบความปลอดภัยตอผูบริโภค (Von Jagow and Teufer, 2007) และไดรับการรับรองจาก USFDA ในป 2006 (Mahony et al., 2011) และ Food Standards Australia/New Zealand (FSANZ) ในป 2012 ใหใช ในกระบวนการผลิตอาหาร ควบคุมเชื้อ Listeria monocytogenes บนอาหาร R.T.E. (http://www.micreos.com/ news/press-release-aug-23-2012.aspx ) ในรูปที่ 5 แสดงใหเห็นการประยุกตใชฟาจ Listex P100 ในการแปรรูป ผลิตภัณฑเนื้อ à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

103

รูปที่ 5 การใช Listex P100 ซึ่งเปนฟาจตัวแรกที่ไดรับ GRAS ในการแปรรูปผลิตภัณฑเนื้อเพื่อควบคุม เชื้อ Listeria moncytogenes ที่มา: http://www.listex.eu/Meat-and-Listeria. การประยุ ก ต ใช แ บคเทอริ โ อฟาจในอุ ต สาหกรรม อาหารมีความเปนไปไดที่จะใชควบคุมความปลอดภัยอาหาร จากฟารมถึงมือผูบริโภคได ทั้งการใชฟาจโดยตรงและการ ประยุกตใชสารชีวภาพของฟาจมาใชควบคุมเชื้อแบคทีเรีย กอโรคในอาหาร แตอยางไรก็ตามฟาจที่นําไปใชตองผาน 104

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

การศึกษาผลกระทบตอผูบริโภค และ ได รั บ การรั บ รองว า มี ค วามปลอดภั ย ไมกอโรคและกอภูมิแพขึ้น

เอกสารอางอิง Bigwood T, Hudson JA, Billington C, Carey-Smith GV, and Heinemann JA. 2008. Phage inactivation of foodborne pathogens on cooked and raw meat. Food Microbiology 25: 400–406.

Cornelissen A, Ceyssens P-J, T'Syen J, Van Praet H, Noben J-P, et al. 2011. The T7-Related Pseudomonas putida Phage 15 Displays Virion-Associated Biofilm Degradation Properties. PLoS ONE 6(4): e18597. doi: 10.1371/journal.pone.0018597 Daniellis S. 2006. FDA approves viruses as food additive for meats. [Online]. Available at <URL: http://www.foodnavigator-usa.com/Suppliers2/FDA-approves-virusesas-food-additive-for-meats> [accessed on 22 Nov. 2013.]

Fenton M, Ross P, McAuliffe O, O'Mahony J and Coffeycorresponding A. 2010.

Recombinant bacteriophage lysins as antibacterials. Bioengineering Bugs 1(1): 9–16.

Garcia P, Martinez B, Obeso JM, and Rodriguez A. 2008. Bacteriophages and their application in food safety. Letters in Applied Microbiology 47: 479-485.

Guttman B, Raya R, and Kutter E. 2005. Basic phage biology, p. 29-66 In Kutter E and Sulakvelidze A (eds), Bacteriophages: biology and applications, CRC Press, Boca Raton.

Hughes KA, Sutherland IW, Jones MV. 1998. Biofilm susceptibility to bacteriophage attack: the role of phage-borne polysaccharide depolymerase. Microbiology 144 (11): 3039-3047.

Leiman PG, Chipman PR, Kostyuchenko VA, Mesyanzhinov VV, and Rossmann MG. 2004. Phage Technology. Cell 118(4): 419-29.

Leverentz B, Conway WS, Alavidze Z, Janisiewicz WJ, Fuchs Y, Camp MJ, Chighladze E, and Sulakvelidze A. 2001. Examination of bacteriophage as a biocontrol method for Salmonella on fresh-cut fruit: a model study. Journal of Food Protection 64: 1116–1121.

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 105

Loc Carrillo C, Atterbury RJ, EI-Shibiny A, Connerton PL, Dillon E, Scott A, and Connerton IF. 2005. Bacteriophage therapy to reduce Campylobacter jejuni colonization of broiler chickens. Applied and Environmental Microbiology 71: 6554–6563.

Lu TK, and Collins JJ. 2007. Dispersing biofilms with engineered enzymatic bacteriophage. PNAS 104(27): 11197-11202.

Mahony J, Auliffe OM, Ross RP, and Van Sinderen D. 2011. Bacteriophages as biocontrol agents of food pathogens. Current Opinion in Biotechnology 22: 157-163.

Mallove Z. 2010. Phages: A New Means of Food Safety? Food Safety News. [Online].

Available at<URL: http://www.foodsafetynews.com/2010/05/phages-a-newmeans-of-food-safety/#.UosGtNLIY2E > [accessed on 18 Nov. 2013.]

McIntyre L, Hudson JA, Billington C, and Withers H. 2007. Biocontrol of foodborne bacterial: Past, present and future strategies. Food New Zealand Aug/Sep 2007: 25-32.

Sheng H, Knecht HJ, Kudva IT, and Hovde CJ. 2006. Application of bacteriophages to control intestinal Escherichia coli O157:H7 levels in ruminants. Applied and Environmental Microbiology 72: 5359–5366.

Sulakvelidze A. 2011. Safety by nature: Potential bacteriophage applications. Microbe 6(3): 122-126.

Von Jagow C., and Teufer T. (2007) Bacteriophages in the production of foodstuffs: a legal introduction. Europe Food Feed Law Review 3: 136–145.

106 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ÊÒÃÅ´áçμÖ§¼ÔǪÕÇÀÒ¾áÅФÇÒÁÊíÒ¤ÑÞ ã¹ÍØμÊÒË¡ÃÃÁÍÒËÒà ผูชวยศาสตราจารย ดร.ปยะวรรณ กาสลัก สาขาวิชาเทคโนโลยีอาหาร

ปจจุบนั ผลิตภัณฑและนวัตกรรม เพื่อสิ่งแวดลอมเขามามีบทบาทสําคัญ ในการพั ฒ นาคุ ณ ภาพชี วิ ต และระบบ เศรษฐกิ จ อย า งยั่ ง ยื น มากยิ่ ง ขึ้ น เมื่ อ เที ย บกั บ ในอดี ต ที่ มี ก ารใช ส ารเคมี สั ง เคราะห ใ นอั ต ราสู ง ซึ่ ง ก อ ให เ กิ ด ผลเสียตามมาหลังจากการใชสารเคมี สังเคราะหในปริมาณมากและเปนระยะ เวลานาน ทําใหเกิดการสะสมและเกิด มลพิ ษ ต อ สิ่ ง แวดล อ ม จึ ง เป น สาเหตุ ใหมนุษยหันมาใหความสนใจผลิตภัณฑ และนวัตกรรมเพื่อสิ่งแวดลอม โดยการ เปดโอกาสใหผผู ลิต ผูป ระกอบการ และ ตัวแทนจําหนาย สามารถนําผลิตภัณฑ และนวั ต กรรมต า ง ๆ ที่ เ ป น มิ ต รต อ สิ่งแวดลอม ไมกอใหเกิดมลพิษ หรือ ที่เรียกวา Green product ใหเขามา มีบทบาทในอุตสาหกรรมขนาดตาง ๆ มากยิ่งขึ้น โดยเฉพาะกลุมอุตสาหกรรม อาหารที่ จ ะต อ งให ค วามสํ า คั ญ กั บ ความสะอาดในกระบวนการผลิต รวมไป ถึงเครือ่ งมือ เครือ่ งจักรและอุปกรณทใี่ ช

ในการผลิต เพื่อใหเปนไปตามหลักเกณฑและวิธีการผลิตที่ดี ในการผลิตอาหาร (Good Manufacturing Practice ; GMP) ซึ่งจะทําใหไดผลิตภัณฑอาหารที่ปลอดภัย (Food safety) สามารถสรางความนาเชือ่ ถือใหแกผบู ริโภคและเพือ่ การสงออก ทั้งนี้ ที่เปนวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดยอม (Small and medium enterprises: SMEs) ที่เปนแหลงผลิตอาหารนั้น มีการใชสารทําความสะอาดทีเ่ ปนสารเคมีสงั เคราะหในปริมาณ ที่สูง เมื่อเทียบกับบานเรือนที่พักอาศัย ซึ่งสารเคมีสังเคราะห สวนใหญที่นํามาใชงานเปนสารที่มีคุณสมบัติในการควบคุม จํานวนจุลินทรีย การขจัดคราบไขมัน โปรตีน สิ่งปนเปอน ตาง ๆ ที่อาจกอใหเกิดอันตราย ดวยคุณสมบัติในการลดแรง ตึ ง ผิ ว สารเคมี ที่ นํ า มาใช ใ นการทํ า ความสะอาดส ว นใหญ มีสว นผสมของสารทีล่ ดแรงตึงผิว (Surfactant) สารดังกลาวนี้ เปนสารประกอบอินทรียซ่ึงประกอบดวย 2 สวน คือ สวนที่ ชอบนํ้ า (Hydrophilic group) และส ว นที่ ไ ม ช อบนํ้ า (Hydrophobic group) สวนทีไ่ มชอบนํา้ มักจะเปนสารประกอบ ไฮโดรคาร บ อน คื อ มี ธ าตุ ค าร บ อนและไฮโดรเจนเป น องค ป ระกอบหลั ก ส ว นใหญ จ ะมาจากไขมั น และนํ้ า มั น ตามธรรมชาติ รวมทั้งผลิตภัณฑปโตรเลียม และโพลิเมอร สังเคราะห ลักษณะที่สําคัญของสารลดแรงตึงผิวคือ ลดแรง ตึงผิวของนํ้า ทําใหนํ้าสามารถซึมเขาไปสัมผัสและจับกับ สิง่ สกปรกตาง ๆ ได และยังทําใหไขมันละลายนํา้ ไดหรือมีสมบัติ à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

107

เปน Emulsifier จึงชวยในการกําจัดสิง่ สกปรกและคราบไขมัน เมือ่ ใสสารลดแรงตึงผิวหรือสารเคมีทมี่ สี ว นผสมของสารลดแรง ตึงผิวลงไปในนํ้าที่ใชในการทําความสะอาดอุปกรณ วัสดุ หรือ พื้นผิวในสายการผลิตของอุตสาหกรรมอาหาร โดยสารลดแรง ตึ ง ผิ ว จะเกิ ด การจั ด เรี ย งตั ว ที่ ผิ ว นํ้ า โดยด า นที่ ไ ม ช อบนํ้ า จะพยายามวางตัวอยูด า นบน สวนหัวซึง่ เปนดานทีช่ อบนํา้ จะอยู ในนํา้ ทําใหเกิดชองวางขึน้ ความตึงผิวของนํา้ จึงลดลง โมเลกุล ของสารลดแรงตึงผิวจะเรียงในลักษณะทีเ่ อาสวนหางมารวมกัน ตรงกลาง และสวนหัวชีอ้ อกดานนอก มีลกั ษณะคลายทรงกลม ซึ่งเรียกลักษณะการจัดเรียงตัวเชนนี้วา ไมเซล (Micelle) ดวยคุณสมบัติเชนนี้จึงทําใหสารลดแรงตึงผิวมีบทบาทสําคัญ อยางยิ่งในการใชเปนสารทําความสะอาดในอุตสาหกรรม อาหาร แตอยางไรก็ตามถึงแมวา สารลดแรงตึงผิวทีเ่ ปนสารเคมี สังเคราะหจะมีคณ ุ สมบัตใิ นการทําความสะอาดไดดที งั้ สามารถ กําจัดจุลินทรีย ควบคุมจํานวนจุลินทรีย และขจัดคราบไขมัน โปรตีนแลว ยังมีขอเสียตามมามากมายเมื่อใชงานเปนระยะ เวลานาน โดยจะกอใหเกิดปญหาการตกคางในสิง่ แวดลอมและ

รูปที่ 1 โครงสรางของสารลดแรงตึงผิว ที่มา : Wasan, 2010 108

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

เปนอันตรายตอผูใ ชงาน ยกตัวอยางเชน สารทําความสะอาดที่มีสวนผสมของ SLS (Sodium lauryl sulfate) ซึ่ง เปนสารที่มีคุณสมบัติในการทําความสะอาด นิ ย มใช ผ สมในผลิ ต ภั ณ ฑ ทําความสะอาดทั่วไปเพื่อชวยลดแรง ตึงผิว ไดมกี ารศึกษาวิจยั ทัง้ ในสัตวทดลอง และมนุ ษ ย พบว า SLS ก อ ให เ กิ ด การระคายเคืองตอดวงตาและผิวหนัง ของผู  ใช โดยความรุ น แรงขึ้ น อยู  กั บ ความเขมขนของสารนีใ้ นผลิตภัณฑ และ ระยะเวลาทีผ่ ลิตภัณฑสมั ผัสกับรางกาย เป น สาเหตุ ใ ห ต  า งประเทศได ย กเลิ ก การใชสารประเภทนี้ แตในประเทศไทย ยั ง คงมี ก ารนํ า มาใช เ ป น ส ว นผสมใน ผลิตภัณฑทําความสะอาดบางประเภท นอกจาก SLS แลวสารทําความสะอาด ประเภทคลอรี น ก็ เ ป น ที่ นิ ย มใช ใ น อุตสาหกรรมอาหาร ซึง่ เมือ่ อยูใ นสภาวะ ที่เปนดางมาก ๆ จะมีฤทธิ์กัดกรอนสูง ทีส่ าํ คัญผลิตภัณฑพลอยได (Byproduct) ทีเ่ กิดจากคลอรีนจะไปรวมตัวกับสารอืน่ แลวอาจกลายเปนสารกอมะเร็งได จากทีก่ ลาวมาขางตน จะเห็นวา สารลดแรงตึ ง ผิ ว จากเคมี สั ง เคราะห มี ทั้ ง ข อ ดี แ ละข อ เสี ย ที่ เ ป น อั น ตราย จึงมีความสนใจในผลิตภัณฑทําความสะอาดที่เปนมิตรตอสิ่งแวดลอม เชน

ผลิ ต ภั ณ ฑ ทํ า ความสะอาดที่ ไ ด จ าก การสกั ด ผั ก ผลไม ที่ ส  ว นใหญ แ ล ว มี คุณสมบัติเปนกรดที่ไดจากธรรมชาติ มีคาความเปนกรด-ดาง (pH) อยูใน ชวง 3.8-4 และประกอบดวยเอนไซม สํ า คั ญ ที่ มี ป ระสิ ท ธิ ภ าพในการขจั ด คราบไขมั น ได แ ก เอนไซม ไ ลเปส สวนคุณสมบัติและประสิทธิภาพในการ ยั บ ยั้ ง เชื้ อ จุ ลิ น ทรี ย  จ ะขึ้ น อยู  กั บ ส ว น ประกอบของสารสกั ด ในกลุ  ม นํ้ า มั น หอมระเหย (Essential oil) มีประสิทธิภาพ ในการฆาเชือ้ (Antiseptic) ประสิทธิภาพ ในการยับยัง้ จุลนิ ทรีย (Antimicrobials) สําหรับตัวอยางของนํ้ามันหอมระเหย ที่สกัดไดจากพืช ไดแก นํ้ามันจากผิว มะกรูด นํา้ มันมินต นํา้ มันกานพลู เปนตน ซึ่งสารสกัดเหลานี้จะมีความเขมขนสูง เมื่อนํามาใชงานสามารถทําการเจือจาง กับนํ้าไดสูงถึง 1:20 กอนนําไปใชงาน แตยังมีขอเสียในดานตนทุนการผลิต เนือ่ งจากในขัน้ ตอนการผลิตและการสกัด มีคาใชจายสูง เปนเหตุใหผลิตภัณฑ ทําความสะอาดจากสารสกัดมีราคาสูง ไมเหมาะตอการใชในปริมาณมากใน อุตสาหกรรม โดยเฉพาะอุตสาหกรรม ในระดับ SMEs ที่เปนกลุมธุรกิจขนาด กลางไปจนถึงขนาดเล็ก ทีม่ กี าํ ลังการผลิต และการสงออกไมสงู มากนัก นอกเหนือ

จากผลิ ต ภั ณ ฑ ทํ า ความสะอาดประเภทจากสารสกั ด และ เอนไซมแลว ปจจุบันยังมีการคิดคนผลิตภัณฑสารทําความ สะอาดประเภทสารลดแรงตึงผิวที่ไดจากกระบวนการหมัก ของจุ ลิ น ทรี ย  หรื อ ที่ เรี ย กว า สารลดแรงตึ ง ผิ ว ชี ว ภาพ (Bio-surfactants) แรกเริ่มไดถูกทํามาใชในการขจัดคราบ นํา้ มันในทองทะเลทีเ่ กิดจากการรัว่ ไหลของนํา้ มัน แตเนือ่ งจาก สารลดแรงตึงผิวชีวภาพนี้แตกตางจากสารเคมีสังเคราะห คือ เปนสารที่ผลิตไดจากจุลินทรียทั้งที่เปนแบคทีเรีย ยีสต และ เชื้อรา โดยเฉพาะกลุมแบคทีเรียที่เปนจุลินทรียหลักที่นํามา ผลิตสารลดแรงตึงผิวชีวภาพ รองลงมา คือ ยีสตบางสายพันธุ สารที่ผลิตไดจากจุลินทรียมีคุณสมบัติเปนสารลดแรงตึงผิวที่ดี ดวยโครงสรางของสารทีม่ ขี ว้ั และไมมขี วั้ อยูใ นโมเลกุลเดียวกัน เมื่ออยูใ นสารละลาย โมเลกุลแบบแอมฟพาติกของสารลดแรง ตึงผิวชีวภาพจะไปจับกับบริเวณพืน้ ผิวของตัวทําละลาย ทําให เกิดการลดคาแรงตึงผิวของตัวทําละลายนัน้ ทําใหสารประกอบ ไฮโดรคารบอนละลายไดในนํ้า หรือสวนของนํ้าละลายใน สารประกอบไฮโดรคารบอนได ซึ่งเปนคุณสมบัติที่ดีของสาร ชําระลาง (Detergent) สารเกิดฟอง และการเกิดอิมัลชั่น โดยทัว่ ไป สารลดแรงตึงผิวชีวภาพสามารถทําหนาทีล่ ดแรงตึงผิว

รูปที่ 2 ลักษณะการเกิดไมเซลของสารลดแรงตึงผิว ที่มา : Rangel-Yagui Co., 2004 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 109

ระหวางพืน้ ผิวทีส่ มั ผัสกันได เชน ระหวางของแข็งกับของเหลว ของเหลวกับของเหลว และของเหลวกับกาซ ดวยแรงจับกัน ของสารลดแรงตึ ง ผิ ว (Surfactant self-association) เกิดเปนโครงสรางไมเซลขึ้น ซึ่งความเขมขน ณ จุดที่ทําให โมเลกุลของสารลดแรงตึงผิวมารวมตัวกันนี้ เปนคุณสมบัติ เฉพาะของสารลดแรงตึงผิวแตละชนิด เรียกความเขมขน ณ จุดนี้วา Critical micelle concentration (CMC) ทั้งนี้สารลดแรงตึงผิวชีวภาพนี้ผลิตไดจากจุลินทรีย หลากหลายชนิด จุลินทรียจะใชแหลงคารบอน ไนโตรเจน (Carbon and nitrogen source) ที่ เ ป น องค ป ระกอบ ผักผลไม หรือของเหลือใชจากอุตสาหกรรม เกษตรกรรม มาเปนวัตถุดบิ ในการผลิต เพือ่ เปนการลดตนทุนในการผลิตได

กระบวนการผลิตจะมีความจําเพาะตอ การนําไปใชงานแตละประเภท จาก ตารางที่ 1 แสดงถึ ง จุ ลิ น ทรี ย  ห ลาก หลายชนิ ด ที่ ส ามารถผลิ ต สารลดแรง ตึงผิวชีวภาพได เชน แบคทีเรียในกลุม ของ Bacillus subtilis Pseudomonas aeruginosa Acinetobacter calcoaceticus เชื้อราและยีสต ไดแก Serratia marcescens Candida antarctica Pseudozyma Antarctica เปนตน

ตารางที่ 1 แสดงจุลินทรียที่สามารถผลิตสารลดแรงตึงผิวชีวภาพ Surfactant class Glycolipids Rhamnolipids Trehalose lipids Sophorolipids Mannosylerythritol lipids Lipopeptides Surfactin/iturin/fengycin Viscosin Lichenysin Seerawettin Phospholipids Fatty acids/neutral lipids Corynomicolic acids 110 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

Microorganism Pseudomonas aeruginosa Rhodococcus erithropolis, Arthobacter sp.

Candida bombicola, Candida apicola Candida antartica Bacillus subtilis Pseudomonas fluorescens Bacillus licheniformis Serratia marcescens Acinetobacter sp., Corynebacterium lepus Corynebacterium insidibasseosum

ตารางที่ 1 แสดงจุลินทรียที่สามารถผลิตสารลดแรงตึงผิวชีวภาพ Surfactant class Polymeric surfactants Emulsan Alasan Liposan Lipomanan Particulate biosurfactants Vesicles Whole microbial cells

Microorganism Acinetobacter calcoaceticus Acinetobacter radioresistens Candida lipolyticus Candida tropicalis Acinetobacter calcoaceticus Cyanobacteria

ที่มา : Nitschke M. and Costa S.G.V.A.O., 2007 สารลดแรงตึงผิวที่ผลิตไดจาก จุลินทรียชนิดตาง ๆ จะตองอาศัยสาร ตั้ ง ต น หรื อ วั ต ถุ ดิ บ ที่ เ ป น ป จ จั ย สํ า คั ญ สําหรับจุลนิ ทรียท จี่ ะนําไปใชในกระบวน การหมั ก โดยวั ต ถุ ดิ บ ที่ เ ป น ผั ก ผลไม จากของเหลือใชในอุตสาหกรรมหรือ

จากการเกษตรสามารถนํามาเปนวัตถุดิบในการผลิต เพื่อลด ตนทุนในการผลิตใหตํ่าลงได องคประกอบของวัตถุดิบผัก ผลไมมีทั้งโปรตีน คารโบไฮเดรต เซลลูโลส เฮมิเซลลูโลส นํ้าตาล และสวนประกอบอื่น ๆ แสดงดังตารางที่ 2 จุลินทรีย สามารถยอยสลายองคประกอบเหลานี้ และมีการสรางสาร เมตาบอไลทที่มีคุณสมบัติเปนสารลดแรงตึงผิวที่ดี

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 111

ตารางที่ 2 แสดงองคประกอบทางเคมี (รอยละโดยนํ้าหนักแหง) ในของเหลือใชทางการเกษตรในกลุม ของผักและผลไม

หมายเหตุ : DM = dry matter, OM = organic matter, CP = crude protein, EE = ether extract, NDF = neutral detergent fibre, NDS = neutral detergent soluble, ADF = acid detergent fibre, HC = Hemicellulose, CEL= Cellulose, SE- Standard error

ที่มา : Wadhwa M. and Bakshi M. P. S., 2013 นอกจากองค ป ระกอบทางเคมี ที่ สํ า คั ญ ในผั ก และ ผลไมแลว ชนิดของจุลินทรียประจําถิ่นที่อยูในวัตถุดิบก็มี บทบาทสําคัญ จากตารางที่ 3 แสดงวัตถุดิบเหลือใชทาง การเกษตรที่หลากหลาย เชน เปลือกสม แครอท เปลือก มะนาว กลวย ทีส่ ามารถนํามาเปนวัตถุดบิ ในกระบวนการหมัก

112 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

สวนความเขมขนของสารลดแรงตึงผิว ชีวภาพที่ผลิตไดจะมีความแตกตางกัน ขึน้ อยูก บั ชนิดของวัตถุดบิ และจุลนิ ทรีย ที่นํามาหมัก

ตารางที่ 3 ปริมาณความเขมขนของสารลดแรงตึงผิวชีวภาพที่ผลิตจากวัตถุดิบเหลือใชทางการเกษตร

ที่มา : Seba George and Jayachandran, 2009 สภาวะและกระบวนการหมักที่ เหมาะสมกับจุลินทรียแตละชนิดเปน ป จ จั ย สํ า คั ญ ยิ่ ง ในการเร ง การเจริ ญ เติบโตและผลิตสารเมตาบอไลท จาก ผลการศึกษาวิจัยการผลิตสารลดแรง ตึ ง ผิ ว ชี ว ภาพจากการหมั ก ผลเชอร รี่ เปรี้ยว (Sour cherry) ดวยจุลินทรีย ประจําถิ่น ในสภาวะปดและไมมีการ เขยาหรือกวนตลอดระยะเวลาการหมัก ที่ อุ ณ หภู มิ 30-35 องศาเซลเซี ย ส พบว า สารลดแรงตึ ง ผิ ว ที่ ผ ลิ ต ด ว ย การหมักผลเชอรรเี่ ปรีย้ วมีความเปนสาร ลดแรงตึ ง ผิ ว ประเภทนอนไอออนิ ก 0.30 กรัมตอ 100 กรัม สวนทีเ่ ปนโมเลกุล ทีไ่ มมปี ระจุมพี วก Polyether หรือ Polyhydroxyl เปนกลุมของสารที่ออกฤทธิ์ ทางชี ว ภาพเป น สารซั ก ล า ง และ สามารถยับยั้ง ทําลายจุลินทรียกอโรค

E.coli Salmonella sp. S.aureus และ B. cereus นอกจากนัน้ ยังพบวาปริมาณโลหะหนัก ไดแก สารหนู แคดเมียม ปรอท และตะกั่ ว ในผลิ ต ภั ณ ฑ ส ารลดแรงตึ ง ผิ ว ชี ว ภาพดั ง กล า ว มีปริมาณที่ไมเกินมาตรฐานผลิตภัณฑอุตสาหกรรมผลิตภัณฑ ทําความสะอาดชนิดเหลวสําหรับเครื่องใชเด็กออน (มอก.

2201-2547) (ปยะวรรณ กาสลัก และ รัชฎาพร อุนศิวิไลย, 2553) จะเห็นไดวา สารลดแรงตึงผิวชีวภาพทีผ่ ลิตไดจากวัตถุดบิ เหลือใชทางเกษตรไมวาจะเปนผักหรือผลไม สามารถผลิตได ในระดับอุตสาหกรรมขนาดเล็ก รวมถึงกลุมประชาชนหรือ เกษตรกรที่สนใจ เพียงตองทําความเขาใจและควบคุมสภาวะ กระบวนการผลิตที่ดี เพื่อใหจุลินทรียประจําถิ่นในวัตถุดิบ ทีท่ าํ หนาทีใ่ นการหมักมีสภาวะการเจริญทีเ่ หมาะสม ซึง่ จะทําให ไดสารลดแรงตึงผิวที่มีประสิทธิภาพและคุณภาพที่เปนไป ตามมาตรฐานกําหนด ทั้งดานจุลินทรีย เคมี และกายภาพ เหมาะแกการนําไปใชงานในแตละประเภท ปจจุบันมาตรฐาน ที่ใชในการควบคุมการผลิต เพื่อใหไดสารทําความสะอาดหรือ สารลดแรงตึ ง ผิ ว ที่ มี ป ระสิ ท ธิ ภ าพ มี ค วามปลอดภั ย ต อ ผูใชงาน และเหมาะสมตอการนําไปใชงานในแตละประเภท à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 113

ซึ่ ง มาตรฐานที่ ใช ใ นการควบคุ ม การผลิ ต เพื่ อ ให ไ ด ส าร ทําความสะอาดหรือสารลดแรงตึงผิวมีหลายมาตรฐาน ขึ้นกับ การนําไปใชงาน โดยเฉพาะมาตรฐานที่ควบคุมสารทําความ สะอาดหรือสารลดแรงตึงผิวที่นําไปใชกับภาชนะหรือสิ่งของ

ที่ สั ม ผั ส กั บ อาหารจะมี ข  อ กํ า หนด ทีเ่ ขมงวดกวามาตรฐานทําความสะอาด พื้นผิวโดยทั่วไป

รูปที่ 3 การผลิตและการนําสารลดแรงตึงผิวชีวภาพไปใชงานในอุตสาหกรรม ที่มา : Magali D. and Michel P., 2004 จากที่กลาวมาขางตน แสดงใหเห็นวาการผลิตสาร ลดแรงตึงผิวชีวภาพสามารถผลิตไดดว ยวัตถุดบิ ทางการเกษตร หลายชนิด และสามารถควบคุมกระบวนการผลิตใหไดสาร ลดแรงตึงผิวชีวภาพทีม่ คี ณ ุ สมบัตติ ามมาตรฐาน โดยสารลดแรง ตึงผิวชีวภาพทีไ่ ดจะมีคณ ุ สมบัตใิ กลเคียงหรือเทียบเทาสารเคมี สั ง เคราะห จึ ง สามารถใช ใ นการทํ า ความสะอาดหรื อ เป น สวนผสมสําคัญในสารทําความสะอาดได ซึง่ ประเด็นสําคัญของ การนําสารลดแรงตึงผิวชีวภาพมาใชในอุตสาหกรรมอาหาร 114 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

คือ มีความเปนพิษตํ่าและสามารถยอย สลายไดงา ย ทัง้ ยังมีคณ ุ สมบัตใิ นการตาน การยึดเกาะ (Anti-adhesive) ของ จุลินทรียที่สรางสารเมือก (Biofilms) ซึ่งเปนโครงสรางที่ยึดเกาะกับพื้นผิว สร า งโดยกลุ  ม ของแบคที เรี ย ที่ อ าศั ย อยู  ร วมกั น ประกอบด ว ยสารต า ง ๆ หลายชนิ ด ทํ า หน า ที่ เ ป น ชั้ น ปกป อ ง

แบคทีเรียที่อยูภายใน ถือเปนอุปสรรค ในการลางทําความสะอาดพืน้ ผิวในสาย การผลิตของโรงงานอุตสาหกรรมอาหาร ทั้งอุตสาหกรรมอาหารที่เปนวิสาหกิจ ขนาดกลางและขนาดยอม (SMEs) และ ฟารมหรือคอกสัตว สารลดแรงตึงผิว ชีวภาพจึงสามารถประยุกตใชใน ระบบการลางเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพ การทําความสะอาด ชวยลดคาใชจาย ในการใชสารเคมีสังเคราะหในขั้นตอน ถัดไปได โดยไมกอใหเกิดการตกคาง ไมเปนพิษ และไมทําปฏิกิริยากับพื้นผิว วั ส ดุ อั น จะก อ ให เ กิ ด อั น ตรายต า ง ๆ ตามมา สารลดแรงตึงผิวชีวภาพจึงเปน อีกหนึ่งทางเลือกหนึ่งที่สามารถนํามา ประยุ ก ต ใช ง านตามขั้ น ตอนการทํ า ความสะอาดในอุตสาหกรรมตาง ๆ ดังนี้ 1. การนําเอาสารลดแรงตึงผิว ชีวภาพมาประยุกตในขั้นตอนการลาง ในระบบ Clean out of place (COP) ซึ่งการลางในระบบนี้เหมาะสําหรับการ ทํ า ความสะอาดเครื่ อ งมื อ ที่ มี ข นาด ไมใหญมาก หรืออุปกรณ ชิ้นสวนตาง ๆ ทีส่ ามารถนําไปทําความสะอาด ณ บริเวณ ที่จัดไวเพื่อใชลางเครื่องมือ มาตรการ สําคัญทีใ่ ชในการทําความสะอาดสําหรับ วิธีนี้คือ ปริมาตรของสารที่ใชทําความ สะอาด ปริมาตรนํ้าที่ใชกลั้วอุณหภูมิ

การลางทําความสะอาด เวลาที่ใชในการลาง ความเขมขน ของนํ้ายาทําความสะอาด จะเห็นไดวาการลางในระบบ COP ไดใหความสําคัญกับประสิทธิภาพของสารทําความสะอาด โดยสารทําความสะอาดทีใ่ ชลา งในอุตสาหกรรมอาหาร สวนใหญ จะตองเปนสารประเภทนํ้ายาฆาเชื้อ (Disinfectant) ที่มีฤทธิ์ ฆาเชื้อ ปลอดเชื้อ หรือระงับเชื้อ สารเคมีเหลานี้จะทําใหเกิด อันตรายตอผิวหนังและเยือ่ เมือกของรางกายโดยตรง สารลดแรง ตึงผิวชีวภาพจึงเปนทางเลือกหนึ่งที่จะนํามาทดแทนหรือใช รวมกับการลางในขัน้ ตอนนี้ ดวยคุณสมบัตขิ องสารลดแรงตึงผิว ชีวภาพทีส่ ามารถยับยัง้ และกําจัดเชือ้ จุลนิ ทรีย รวมถึงไบโอฟลม ที่เปนปญหาในขั้นตอนการลางทําความสะอาด นอกจากนี้ ยังสามารถใชรวมกับกระบวนการทําความสะอาดที่ใชนํ้ารอน ในการลางไดอีกดวย เนื่องจากสามารถทนตออุณหภูมิสูงได ทั้งยังไมกอใหเกิดการระคายเคืองตอผิวหนังผูใชงาน 2. การนําเอาสารลดแรงตึงผิวชีวภาพมาประยุกต ในขั้นตอนการลางในระบบ Clean in place (CIP) เปน การลางที่ใชกับเครื่องมือขนาดใหญที่ติดตั้งอยูกับที่ไมตอง เคลื่อนยาย และทําความสะอาดโดยใชเครื่องทําความสะอาด อัตโนมัติ (Automated Cleaning) การทําความสะอาด เครื่องมือวิธีนี้ตองกระทําจนถึงระดับความสะอาดที่ยอมรับได และสามารถตรวจสอบความถูกตองของวิธกี ารทําความสะอาดได เนื่ อ งจากการทํ า ความสะอาดในระบบนี้ นิ ย มนํ า มาใช ใ น อุตสาหกรรมประเภทที่ใชทอในการลําเลียงผลิตภัณฑหรือ วั ต ถุ ดิ บ ไปยั ง บรรจุ ภั ณ ฑ เช น การผลิ ต นํ้ า ดื่ ม นํ้ า ผลไม เครื่องดื่ม และโยเกิรต เปนตน ซึ่งในลําดับขั้นตอนการลาง ในระบบ CIP มีการใชนํ้าและสารทําความสะอาดที่มี pH สูงและตํ่ามาก ๆ

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 115

รูปที่ 4 ผลการใชสารลดแรงตึงผิวชีวภาพตอ Aspergillus parasiticus NCIM 898 ทีป่ นเปอ นบนผลมันฝรัง่ ที่มา : Mule A.D. and Bhathena Z.P., 2012 ในปริมาณมาก อาจกอใหเกิดอันตรายตอผูใชงานได ดังนั้นดวยคุณสมบัติของสารลดแรงตึงผิวชีวภาพจึงสามารถ นํามาประยุกตใชในการทําความสะอาดในระบบ CIP ได นอกจากคุณสมบัติที่ทนความเปนกรด – ดาง ความรอน และ คุณสมบัติในการทําลายยับยั้งจุลินทรียและไบโอฟลมแลว สารลดแรงตึ ง ผิ ว ชี ว ภาพยั ง มี ค วามสามารถในการเกิ ด โฟม ซึ่งจะชวยเพิ่มประสิทธิภาพในการลาง เนื่องจากจะชวยเพิ่ม ระยะเวลาในการสัมผัสพื้นผิว และยังมีคุณสมบัติที่สําคัญ อี ก ประการหนึ่ ง คื อ ช ว ยขจั ด คราบไขมั น ได เ ป น อย า งดี จะเห็นไดวาสารลดแรงตึงผิวชีวภาพสามารถนําไป ประยุกตใชในกระบวนการลางทําความสะอาดในอุตสาหกรรม อาหารทั้ ง ในระบบ COP และ CIP เพื่ อ ทดแทนสารเคมี สังเคราะหและนํ้ายาฆาเชื้อบางประเภทที่เมื่อใชติดตอกัน 116 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

เปนเวลานานจะกอใหเกิดผลเสีย ซึ่ง งานวิจยั เกีย่ วกับสารลดแรงตึงผิวชีวภาพ จากหลายแหลงมีการศึกษาความเปนพิษ อี ก ทั้ ง การทดสอบในหลอดทดลอง (In vitro study) และการทดสอบกับ สัตวเพื่องานทางวิทยาศาสตร (In vivo test) พบวาสารลดแรงตึงผิวชีวภาพ ที่ ไ ด จ ากการหมั ก ของจุ ลิ น ทรี ย  มี ความเปนพิษตํ่ากวาสารลดแรงตึงผิว ที่ไดจากเคมีสังเคราะห ปจจุบันจึงมี ขอมูลทางวิทยาศาสตรที่นําสารลดแรง ตึงผิวชีวภาพไปใชในการลางผักและผล ไมเพื่อลดปริมาณจุลินทรียและสปอร

จากเชื้อรา (รูปที่ 4) ผลการทดสอบ พบว า สามารถลดปริ ม าณจุ ลิ น ทรี ย  ที่เปนอันตรายได เทียบเคียงกับการใช สารเคมีสังเคราะห นอกจากนี้สารลด แรงตึ ง ผิ ว ชี ว ภาพยั ง มี ค วามสามารถ ในการดูดซับโลหะหนัก ทัง้ ปรอท ตะกัว่ แ ค ด เ มี่ ย ม สั ง ก ะ สี แ ล ะ เ ห ล็ ก

ที่ ป นเป  อ นในดิ น และธรรมชาติ เป น อั น ตรายต อ มนุ ษ ย และสิ่งมีชีวิต ดวยเหตุผลดังกลาวสารลดแรงตึงผิวชีวภาพ จึงมีประโยชนในการใชงาน และมีตนทุนการผลิตตํ่า สามารถ นําของเหลือใชทางการเกษตรมาใชใหเกิดประโยชน โดย นํามาเปลี่ยนรูปใหม (Renewable) ใหเปนผลิตภัณฑที่มี คุณประโยชนมากมาย และยังเปนมิตรกับสิ่งแวดลอมอีกดวย

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 117

เอกสารอางอิง ปยะวรรณ กาสลัก และ รัชฎาพร อุนศิวิไลย. (2554). รายงานการวิจัย สารลดแรงตึงผิวชีวภาพจาก ผลเชอรรี่เปรี้ยว . มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี Abouseoud, Maachi, Amran, Boudergua and Nabi. (2008). Evaluation of different carbon and nitrogen sources in production of biosurfactant by Pseudomonas fluorescens.

Desalination. page : 143-151.

Bustamante M., Durán N., Diez M. C. (2012). Biosurfactants are useful tools for the bioremediation of contaminated soil: a review. Journal of Soil Science and Plant Nutrition page : 667-687.

Cheowtirakul and Nguyen Dieu Linh. (2010). The Study of biosurfactant as a cleaning agent For Insecticide Residue in Leafy Vegetables. AU J.T. 14(2) page : 75-81.

Deisi Altmajer Vaz, Eduardo J., Encarnación Jurado Alameda, José A., Lígia R. (2012).

Performance of a biosurfactant produced by a Bacillus subtilis strain isolated from crude oil samples as compared to commercial chemical surfactants. Colloids and Surfaces. page : 167– 174.

Deleu and Paquot. (2004). From renewable vegetables resources to microorganisms : new trends in surfactants. C. R. Chimie. 7 : 641-646.

Fakruddin. (2012). Biosurfactant: Production and application. Petroleum & Environmental Biotechnology, 3 : 4.

Govindammal and Parthasarathi. (2013). Biosurfactant as a pesticide cleaning agent in leafy vegetable produced by Pseudomonas fluorescens isolated from mangrove ecosystem. Monthly multidisciplinary research journal. Volume 2. page : 2231-5063.

Ibrahim Mohamed, Bocar Ahamadou, Ming Li, Changxiu Gong, Peng Cai, Wei Liang, Qiaoyun Huang. (2010). Fractionation of copper and cadmium and their binding with soil organic matter in a contaminated soil amended with organic materials.

Journal of Soils & Sediments. 10 (6) : 973–982.

118 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

Kim R., Keith E., Kristen A., Lee J., Michael Rischmiller. (2008). Cleaning composition with water insoluble conversion agent and methods of making and using them. Ecolab INC. Magali D. and Michel P. (2004). From renewable vegetables resources to microorganisms: new trends in surfactants. C. R. Chimie. Page : 641–646.

Maria V. P., Adriano H. S., Maria C. M., Luciana R. B. (2006). Natural cashew apple juice as fermentation medium for biosurfactant production by Acinetobacter calcoaceticus. World J Microbiol Biotechnol 22 : 1295–1299.

Mazaheri Assadi M. and Tabatabaee M. S. (2010). Biosurfactants and their Use in Upgrading Petroleum Vacuum Distillation Residue: A Review. Int. J. Environ. Res., 4(4) page : 549-572.

Mule A.D. and Bhathena Z. (2012). Control of Aspergillus parasiticum NCIM 898 infection in potato tubers using biosurfactant. Asian J. Exp. Sci. Vol. 26. page : 27-38.

Nitschke M. and Costa S.G.V.A.O. (2007). Biosurfactants in food industry. Trends in Food Science & Technology. 18 : 252-259.

Rangel-Yagui C. O., Pessoa-Jr A. and Blankschtein D. (2004). Two-phase aqueous micellar systems- an alternative method for protein purification. Brazilian Journal of Chemical Engineering. Vol. 21, No. 04, pp. 531 – 544.

Saharan B.S., Sahu R.K. and Sharma D. (2011). A Review on Biosurfactants: Fermentation, Current Developments and Perspectives. Genetic Engineering and Biotechnology Journal. Vol. GEBJ-29.

Seba and Jayachandran. (2009). Analysis of Rhamnolipid Biosurfactants Produced Through Submerged Fermentation Using Orange Fruit Peelings as Sole Carbon Source. Appl Biochem Biotechnol. page : 694–705.

Wadhwa M. P. S. (2013). Utilization of fruit and vegetable wastes as livestock feed and as substrates for generation of other value-added products. Department of Animal Nutrition at GADVASU India. ISBN 978-92-5-107631-6.

Wasan Laboratory. 2010, November. Surface active agents (Online). Available URL: http://www.wasanlab.com/pharm/saa.html à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 119

120 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ÍѹμÃÒ¢ͧ¼ÅÔμÀѳ± àÊÃÔÁÍÒËÒà ผูชวยศาสตราจารย ดร. รัชฎาพร อุนศิวิไลย สาขาวิชาเทคโนโลยีอาหาร

ถึงแมวาในปจจุบัน ผลิตภัณฑ เสริ ม อาหารที่ มี จํ า หน า ยในทุ ก วั น นี้ ส ว นหนึ่ ง มี ค วามปลอดภั ย แต ยั ง มี ผลิตภัณฑบางกลุม ทีไ่ มมคี วามปลอดภัย นอกจากนี้ ผู  ผ ลิ ต บางรายขาดความ ซื่ อ สั ต ย ใ นการให ข  อ มู ล เกี่ ย วกั บ ส ว นประกอบที่ แ ท จ ริ ง ในผลิ ต ภั ณ ฑ ดังนั้นเราจะสามารถหลีกเลี่ยงการซื้อ ผลิตภัณฑกลุมนี้ไดอยางไร องคการ อาหารและยาสหรั ฐ อเมริ ก าได ใ ห คําแนะนําวาผูบริโภคสามารถทําตาม ขั้ น ตอนต อ ไปนี้ เพื่ อ ป อ งกั น ตนเอง จากการบริโภคผลิตภัณฑเสริมอาหาร ที่ อั น ตรายและให ข  อ มู ล ที่ ไ ม เ ป น จริ ง เกี่ยวกับสวนประกอบในผลิตภัณฑ 1. ให ม องหาสั ญ ลั ก ษณ ข อง องคการอาหารและยาบนฉลาก เนือ่ งจาก สั ญ ลั ก ษณ นี้ จ ะบ ง บอกการผลิ ต ที่ ไ ด มาตรฐานทีก่ าํ หนดไว ไดแก ความบริสทุ ธิ์ การบรรจุ การติ ด ฉลาก และ อายุ การเก็บรักษาของผลิตภัณฑ

2. พิ จ ารณาซื้ อ ผลิ ต ภั ณ ฑ แ บรนด ที่ เ ป น ที่ รู  จั ก กั น โดยทั่วไป ถึงแมวาจะไมมีการรับประกัน ผลิตภัณฑที่ผลิต โดยผู  ผ ลิ ต ที่ เ ป น ที่ รู  จั ก โดยทั่ ว ไปมั ก มี ก ระบวนการผลิ ต ที่ไดรับการรับรองมาตรฐาน 3. ไมควรสรุปวาคําวา “ธรรมชาติ” บนฉลากของ ผลิตภัณฑหมายถึงผลิตภัณฑนั้นมีความปลอดภัยเสมอไป อารเซนิก ตะกั่ว และสารปรอท เปนสารประกอบธรรมชาติ ที่สามารถทําใหคุณตายไดหากบริโภคในปริมาณที่สูง 4. ไมควรหลีกเลีย่ งทีจ่ ะถามผูผ ลิตถึงกระบวนการผลิต ผลิตภัณฑเสริมอาหาร ผูผลิตที่ซื่อสัตยจะยินดีเปนอยางยิ่ง ในการใหขอมูลเกี่ยวกับผลิตภัณฑแกลูกคา ผลิตภัณฑเสริมอาหารจํานวนมากที่จําหนายทาง อินเตอรเน็ต Dancho และ Manore ไดใหขอแนะนําจํานวน 6 ขอ ที่ใชในการประเมินผลิตภัณฑเสริมอาหารที่ควรจดจํา ทางเว็บไซต เมือ่ คุณซือ้ ผลิตภัณฑเสริมอาหารทางอินเตอรเน็ต ขอเสนอแนะมีดังตอไปนี้ 1. อะไรคือวัตถุประสงคหลักของเว็บไซต พยายาม ทีจ่ ะขายผลิตภัณฑหรือใหความรูล กู คา พยายามจดจําไวเสมอวา วัตถุประสงคหลักของผูผลิตผลิตภัณฑคือกําไรจากการขาย ผลิตภัณฑ ใหพจิ ารณามองหาเว็บไซตทใี่ หขอ มูลทีเ่ ปนประโยชน เกี่ยวกับคุณคาของสารอาหารหรือสารสําคัญในผลิตภัณฑ กับลูกคามากกวาเนนการขายผลิตภัณฑเพียงอยางเดียว à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

121

2. เว็ บ ไซต นั้ น นํ า เสนอข อ มู ล ที่ ถู ก ต อ งตามหลั ก วิชาการหรือไม ซึ่งเปนการยากสําหรับผูบริโภคที่จะทราบ ผู  ไ ด รั บ การทดสอบผลิ ต ภั ณ ฑ (ได แ ก นั ก กี ฬ า หรื อ ผู  มี ชื่อเสียงอื่น ๆ) ไมไดเปนการทวนสอบที่เชื่อถือและถูกตองได ขอกลาวอางทีไ่ ดรบั การสนับสนุนจากงานวิจยั ทางวิทยาศาสตร จึงถือเปนขอมูลที่ตองการมากที่สุด ถาผูผลิตกลาวอางถึง ผลของผลิตภัณฑที่เกินความเปนจริง ผูบริโภคควรหลีกเลี่ยง การบริโภคผลิตภัณฑนั้น 3. เว็บไซตนั้นนําเสนอเอกสารอางอิงหรือไม และ เอกสารอางอิงควรมีแหลงที่มาจากบทความวิชาการตีพิมพ ที่ ผ  า นขั้ น ตอนการตี พิ ม พ ใ นระบบวารสารวิ ช าการทาง วิทยาศาสตร นอกจากนี้รายการเอกสารอางอิงควรสมบูรณ คือประกอบดวยชื่อผูแตง ชื่อบทความ ชื่อวารสาร วันที่ตีพิมพ ฉบับที่ และเลขที่หนาของวารสารที่กลาวอาง ขอมูลเหลานี้ จะชวยในการใหขอ มูลในการทวนสอบการกลาวอางในผลิตภัณฑ แก ผู  บ ริ โ ภคได ให ร ะมั ด ระวั ง เว็ บ ไซต ที่ มี ก ารกล า วอ า ง งานวิจัยแตขาดรายการเอกสารอางอิง 4. ใครเปนเจาของหรือผูใหการสนนับสนุนเว็บไซต รายละเอี ย ดของผู  ส นั บ สนุ น และแหล ง ข อ มู ล ที่ ก  อ ให เ กิ ด ความลํ า เอี ย งหรื อ ความขั ด แย ง ของข อ มู ล ควรนํ า เสนอไว ในเว็บไซตอยางชัดเจน 5. ใครเปนผูเขียนขอมูล เว็บไซตควรระบุชื่อและ การศึกษาของผูเขียนขอมูลที่ชัดเจน การระบุความเชี่ยวชาญ เฉพาะดานของผูเขียนขอมูลที่สัมพันธกับทางดานสุขภาพ ไดแก R.D., Ph.D., M.D., หรือ M.S. พึงตระหนักผูเขียนนี้ เปนผูรับผิดชอบขอมูลที่ระบุไวบนเว็บไซตเทานั้น แตอาจจะ ไมไดเปนผูสรางหรือเปนเจาของเว็บไซต 6. ข อ มู ล มี ก ารอั พ เดทให ทั น สมั ย อย า งสมํ่ า เสมอ หรื อ ไม เนื่ อ งจากข อ มู ล เกี่ ย วกั บ ผลิ ต ภั ณ ฑ เ สริ ม อาหารมี การเปลี่ ย นแปลงอยู  ต ลอดเวลา ข อ มู ล บนเว็ บ ไซต จึ ง ควรมี 122

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

การอัพเดทอยูเสมอ และควรมีการระบุ วันทีแ่ ละเวลาทีม่ กี ารอัพเดทดวยทุกครัง้ เว็บไซตทุกเว็บไซตควรมีขอมูลผูติดตอ เพื่ อ ผู  บ ริ โ ภคสามารถติ ด ต อ ได เ มื่ อ ตองการขอมูลเกี่ยวกับผลิตภัณฑเพิ่ม เติมจากขอมูลที่นําเสนอบนเว็บไซต ผลิตภัณฑเสริมอาหารอาจเปนประโยชน หรือโทษตอรางกาย เปนการยากที่จะระบุวาใคร ควรรับประทานผลิตภัณฑเสริมอาหาร ความตองการดานโภชนาการของรางกาย เรามี ค วามเปลี่ ย นแปลงตลอดการ ดําเนินชีวิต และในบางครั้งเราก็ตอง การรับประทานผลิตภัณฑเสริมอาหาร บางชนิ ด ในบางระยะเวลาที่ ส ภาวะ เงือ่ นไขทีร่ า งกายมีความตองการ ตัวอยาง เชน นักกีฬาบางคนอาจไดประโยชน จากการรับประทานอาหารเสริมคารโบ ไฮเดรทและสารอาหารโภชนาการอืน่ ๆ ทีจ่ าํ เปนตอรางกายเพือ่ สงเสริมการออก กํ า ลั ง กายชนิ ด หนั ก ได ดี ผู  ห ญิ ง ใน วั ย ที่ เ สี่ ย งต อ การเกิ ด โรคกระดู ก พรุ น อาจไดประโยชนจากการรับประทาน ผลิตภัณฑเสริมอาหารแคลเซียมและ วิตามินดี ผลิตภัณฑเสริมอาหารมีจาํ นวน มากมายหลายชนิดตามวัตถุประสงค การบริ โ ภค เพื่ อ ให ง  า ยต อ การระบุ ความจําเปนในการบริโภคผลิตภัณฑเสริม อาหาร ควรมุงเนนประเภทของบุคคล

ทีไ่ ดรบั หรือไมไดรบั ประโยชนจากผลิตภัณฑ เสริมอาหารกลุมวิตามินและเกลือแร ใครอาจไดรบั ประโยชนจากการบริโภค ผลิตภัณฑเสริมอาหารกลุม วิตามินและ เกลือแร ในความเปนจริงแลวอาหารทีเ่ รา รับประทานมีสว นประกอบของสารอาหาร โภชนาการ วิตามิน และเกลือแร ที่ หลากหลาย ซึ่งผลิตภัณฑเสริมอาหาร กลุมวิตามินและเกลือแรไมไดมีปริมาณ ของวิตามินและเกลือแรเทาเทียมกับ ในอาหารดังนั้น ผลิตภัณฑเสริมอาหาร กลุมวิตามินและเกลือแร จึงไมสามารถ ทดแทนการรับประทานอาหารทัง้ มือ้ ได

รูปที่ 1 ผลิตภัณฑเสริมอาหาร ที่มา : www.colourbox.com อยางไรก็ตาม ในตารางที่ 1 ไดกลาวถึงตัวอยางของผลิตภัณฑ เสริมอาหารเฉพาะกลุมบุคคลไวพอสังเขปดังตอไปนี้

ตารางที่ 1 ตัวอยางของผลิตภัณฑเสริมอาหารเฉพาะกลุมบุคคล กลุมบุคคล ทารกแรกเกิด ทารก เด็กที่ไมดื่มนํ้าผสมลูโอไรด เด็กรับประทานอาหารมังสวิรัติ เด็กที่มีพฤติกรรมการกินอาหาร ไมถูกตองหรือเด็กนํ้าหนักเกิน มาตรฐานที่จํากัดอาหาร วัยรุนที่ตั้งครรภ ผูหญิงเตรียมตั้งครรภ

ผลิตภัณฑเสริมอาหารเฉพาะ วิตามิน K ตอนแรกคลอดจํานวนหนึ่งครั้ง ขึน้ กับเงือ่ นไขทีอ่ าจตองการธาตุเหล็กหรือสารอาหารโภชนาการอืน่ ๆ ฟลูออไรด วิตามินบี 12 ธาตุเหล็ก สังกะสี วิตามินดี วิตามินเกลือแรรวมตามปริมาณที่กําหนด

ธาตุเหล็กและกรดโฟลิค วิตามินเกลือแรรวมที่มีกรดโฟลิค 0.4 มิลลิกรัม à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 123

ตารางที่ 1 ตัวอยางของผลิตภัณฑเสริมอาหารเฉพาะกลุมบุคคล (ตอ) กลุมบุคคล ผลิตภัณฑเสริมอาหารเฉพาะ ผูหญิงระหวางใหนมบุตร วิตามินเกลือแรรวมตามปริมาณที่กําหนดที่มีธาตุเหล็ก กรดโฟลิค สังกะสี ทองแดง แคลเซียม วิตามินบี 6 วิตามินซี และวิตามินดี บุคคลควบคุมอาหาร วิตามินเกลือแรรวมตามปริมาณที่กําหนด เพื่อลดนํ้าหนักรางกาย บุคคลฟนจากการปวยหรือ วิตามินเกลือแรรวมตามปริมาณที่กาํ หนด การผาตัด บุคคลติดเชื้อ HIV/AIDS หรือ วิตามินเกลือแรรวมตามปริมาณที่กําหนด หรือเสริมสารอาหาร ติดแอลกอฮอรหรือเหลา โภชนาการ ผูหญิง แคลเซียม 1000-1300 มิลลิกรัมตอวัน บุคคลรับประทานผัก วิตามินบี 12 ไรโบฟลาวิน แคลเซียม วิตามินดี เหล็กและสังกะสี บุคคลที่ไดรับการตัดบางสวน ขึ้นกับสภาวะของแตละบุคคล อาจรวมสารอาหารโภชนาการ ของระบบทางเดินอาหารออก และวิตามิน หรือมีปญหาการดูดซึม บุคคลที่แพแลคโตส แคลเซียม วัยชรา วิตามินเกลือแรรวม วิตามินบี 12 ที่มา: http://www.wisegeek.com/what-is-a-dietary-supplement.htm ใครอาจไดรบั โทษจากการบริโภคผลิตภัณฑเสริมอาหารกลุม วิตามินและเกลือแร จากตารางที่ 1 ไดแสดงถึงกลุม บุคคลทีไ่ ดรบั ประโยชน จากผลิตภัณฑเสริมอาหารกลุมวิตามินและเกลือแร ในอีก แงหนึ่งกลุมบุคคลที่อาจไดรับโทษจากการบริโภคผลิตภัณฑ เสริมอาหารกลุมวิตามินและเกลือแร มีดังตอไปนี้ 1. การให ฟ ลู โ อไรด ใ นเด็ ก ที่ ดื่ ม นํ้ า ผสมฟลู โ อไรด เปนประจํา 124 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

2. การบริโภคผลิตภัณฑเสริม อาหารภายใต ค วามเชื่ อ ที่ ว  า สามารถ รั ก ษาโรคได อั น ได แ ก โรคมะเร็ ง โรคเบาหวาน และโรคหัวใจ 3. การบริโภคผลิตภัณฑเสริม อาหารรวมกับยาแผนปจจุบัน ตัวอยาง เช น ผู  ป  ว ยที่ รั บ ประทานยาละลาย ลิ่ ม เ ลื อ ด C o u m a d i n ไ ม  ค ว ร

รับประมานวิตามินอีเสริม เพราะอาจทํา ให เ กิ ด ภาวะเลื อ ดออกมากผิ ด ปกติ เช น เดี ย วกั บ ผู  ป  ว ยที่ รั บ ประทานยา แอสไพรินก็ควรตรวจสอบกับแพทยกอ น รับประทานวิตามินอี 4. การรับประทานสารเสริม อาหารปราศจากการสั่งของแพทยกรณี ทีป่ ว ยเปนโรคตับหรือโรคไต ตัวอยางเชน แพทย อ าจสั่ ง วิ ต ามิ น และเกลื อ แร สํ า หรั บ ผู  ป  ว ยเนื่ อ งจากมี ก ารสู ญ เสี ย สารอาหารโภชนาการระหวางรับการ รักษาโรค อยางไรก็ตามผูปวยเฉพาะ รายนี้ ไมสามารถเมตาบอไลทสารเสริม อาหารบางตั ว ได แ ละไม ค วรที่ จ ะ รั บ ประทานสารเสริ ม อาหารอื่ น ๆ ที่ แ พทย ไ ม ไ ด สั่ ง ให ใ นการรั ก ษาโรค เนื่องจากมีความเสี่ยงตอการเกิดพิษได 5. รับประทานผลิตภัณฑเสริม อาหารเบตาแคโรที น ถ า คุ ณ เป น คน สู บ บุ ห รี่ มี ห ลั ก ฐานที่ ก ล า วอ า งว า เบตาแคโรที น เพิ่ ม ความเสี่ ย งต อ การ เกิดโรคมะเร็งในปอดในคนสูบบุหรี่

6. รั บ ประทานวิ ต ามิ น และเกลื อ แร เ พื่ อ เสริ ม ประสิทธิภาพการออกกําลังกายหรือประสิทธิภาพการแขงขัน สําหรับนักกีฬา ซึ่งยังขาดหลักฐาน หรืองานวิจัยที่กลาวอางได 7. รับประทานผลิตภัณฑเสริมอาหารวิตามินและ เกลือแรเพื่อเสริมการไดรับพลังงานของรางกายซึ่งวิตามิน และเกลื อ แร ไ ม ไ ด ใ ห พ ลั ง งานแต อ ย า งใดเนื่ อ งจากไม ไ ด มีสวนประกอบของไขมัน คารโบไฮเดรทและโปรตีน 8. การรับประทานสารอาหารโภชนาการอยางใด อย า งหนึ่ ง ยกเว น ได รั บ คํ า แนะนํ า จากผู  ป ระกอบวิ ช าชี พ ทางสาธารณสุขเปนผูสั่งใหรับประทานเทานั้น ตัวอยางเชน มี ก ารสั่ ง ให รั บ ประทานธาตุ เ หล็ ก แก ผู  ป  ว ยโรคโลหิ ต จาง เปนตน จากคําแนะนําของสมาคมอาหารและยา ประเทศ สหรัฐอเมริกา แนวทางการรับประทานอาหารเพือ่ เสริมสุขภาพ คื อ รั บ ประทานอาหารหลากหลาย ทั้ ง นี้ ไ ม จํ า เป น ต อ ง รับประทานวิตามินและเกลือแรเสริม อยางไรก็ตามในบาง บุคคลอาจตองการการเสริมวิตามินและเกลือแร แตก็ควร หลีกเลี่ยงการรับประทานผลิตภัณฑเสริมอาหารวิตามินหรือ เกลือแรเดี่ยว และควรเลือกวิตามินหรือเกลือแรที่มีปริมาณ ไมเกินปริมาณที่กําหนดใหบริโภคในแตละวัน อยางไรก็ตาม ควรหลี ก เลี่ ย งการรั บ ประทานผลิ ต ภั ณ ฑ เ สริ ม อาหารที่ มี สารประกอบที่เปนสาเหตุของการเจ็บปวย

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 125

เอกสารอางอิง http://www.wisegeek.com/what-is-a-dietary-supplement.htm Mead, W. J. 2012. Dietary supplement good manufacturing practices: Preparing for compliance. Informa healthcare, New York. USA. Ulbricht, C. E. 2012. Natural: Herb and supplement guide. Mosby Elesvier. Maryland Heights: Elsevier/Mosby. www.cfsan.fda.gov/dms/supplmnt.html.

126 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

áÁŧ: ÍÒËÒÃáË‹§Í¹Ò¤μ ผูชวยศาสตราจารย ดร.สุเวทย นิงสานนท สาขาวิชาเทคโนโลยีอาหาร

ในป พ.ศ. 2556 องค ก าร อาหารและเกษตร แหงสหประชาชาติ ไดออกรายงานมา 1 เลม ซึ่งจัดทําโดย มหาวิ ท ยาลั ย และศู น ย วิ จั ย แห ง วาเกนินเกน (Wageningen University and Research Centre) เรื่อง “แมลง ที่ บ ริ โ ภคได : อนาคตที่ ส ดใสสํ า หรั บ เป น อาหารสั ต ว แ ละอาหารมนุ ษ ย ” 1 เนื่ อ งจากได มี ก ารคาดการณ ว  า ในป พ.ศ. 2593 ประชากรของโลกจะมีมาก ถึ ง 9,000 ล า นคน การผลิ ต อาหาร เพื่อรองรับประชากรจํานวนนี้ตองเพิ่ม อีกเกือบ 2 เทาของปจจุบัน ขณะที่ ปจจุบันทั่วโลกมีผูที่อดอยากประมาณ 1,000 ล า นคน พื้ น ที่ ทํ า การเกษตร มีจาํ กัด สัตวนาํ้ จากมหาสมุทรเหลือนอย เนื่ อ งจากการจั บ ที่ ม ากเกิ น กว า การ ขยายพันธุ ประกอบกับการเปลีย่ นแปลง ของสภาพอากาศซึ่ ง มี ผ ลให เ กิ ด การ ขาดแคลนนํ้ า ทํ า ให ก ารผลิ ต อาหาร มีปญหา นักวิทยาศาสตรจึงแสวงหา แนวทางใหม ๆ ในการผลิ ต อาหาร

และแมลงก็เปนแหลงอาหารซึ่งมีศักยภาพในอนาคต การ บริโภคแมลงไมไดเปนของแปลกใหมเพราะประชากรบางกลุม ไดบริโภคแมลงมานานแลว รวมทั้งประเทศไทยดวย ขอมูลเกี่ยวกับแมลง2 แมลงเปนสัตวทจี่ ดั อยูใ นกลุม ทีม่ สี ว นของลําตัวรวมทัง้ ขาและขอเปนปลอง เปลือกหุมภายนอกมีสารประกอบไคติน รางของแมลงแบงออกเปน 3 สวน คือ สวนหัว สวนอก และ สวนทอง มีขา 3 คู มีตาแบบตาประกอบ และมีหนวด 2 เสน แมลงเปนกลุมสัตวที่มีความหลากหลายมากที่สุด กลุมหนึ่งในโลก มีสายพันธุที่ระบุไดกวา 1 ลานชนิด ซึ่งมาก เกินครึ่งของสิ่งมีชีวิตที่เรารูจักกันทีเดียว นักวิทยาศาสตร ประมาณการวาแมลงทัง้ หมดนาจะมีมากถึง 6-10 ลานสายพันธุ

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

127

และเมื่อจัดกลุมแลวก็จะมากถึงรอยละ 90 ของสิ่งมีชีวิต ทีเ่ ปนสัตวทมี่ อี ยูบ นโลกของเรา มีแมลงเพียงไมกสี่ ายพันธุเ ทานัน้ ที่อาศัยอยูในมหาสมุทร ซึ่งเปนที่อยูของกลุมสัตวนํ้าอีกชนิด ในอันดับเดียวกันทีม่ สี ว นของลําตัว ขอและขาเปนปลองเชนกัน ซึ่งก็คือพวกกุงและปูนั่นเอง โดยทั่วไปแมลงมีลักษณะสมบัติ ดังนี้ 1. มีเปลือกแข็งเพื่อปองกันตัวจากสภาพแวดลอม 2. เปนสัตวไมมีกระดูกสันหลังชนิดเดียวที่มีปก 3. เปนสัตวเลือดเย็น 4. มีการเปลี่ยนแปลงรูปราง (สัณฐาน) เพื่อปรับให เขากับสภาพฤดูกาลที่เปลี่ยนแปลง 5. สืบพันธุไดเร็วและมีประชากรจํานวนมาก 6. เครือขายทอลมของระบบหายใจ ทนตอความ กดดันของอากาศและสุญญากาศ บินไดที่ระดับ ความสูง และทนตอรังสี 7. เมื่อเกิดมาแลวมักไมตองการการดูแลของพอแม

128

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

บทบาทของแมลง แมลงเปนเจาภาพในการดูแล สภาพนิเวศวิทยาของโลก ซึง่ เปนพืน้ ฐาน ของความอยูรอดของมนุษย แมลงเปน ตัวหลักทีช่ ว ยผสมเกสรใหพชื ขยายพันธุ ปรับปรุงความอุดมสมบูรณของดินโดย การเปลี่ ย นของเหลื อ ทิ้ ง ให เ ป น สาร บํารุงดิน เปนตัวคุมทางชีวภาพสําหรับ สัตวรบกวนที่เปนอันตราย แมลงให ผลิตภัณฑที่มีคากับมนุษย เชน นํ้าผึ้ง เสนไหม สีครั่ง แมลงมีประโยชนในทาง การแพทยดวย เชน การใชเหล็กในผึ้ง รักษาอาการปวดบางชนิด การใชหนอน ตั ว อ อ นของแมลงวั น รั ก ษาแผลลึ ก ที่ติดเชื้อจนเนา แมลงมีบทบาทในดาน ศิลปวัฒนธรรมเชนกัน ทัง้ เปนของสะสม เครื่ อ งประดั บ อยู  ใ นภาพศิ ล ป และ วรรณกรรม อีกบทบาทหนึ่งของแมลง คือ เปนอาหารของมนุษย ทั้งนี้นักวิทยา ศาสตร ไ ด ป ระมาณการกั น ว า แมลง อยูใ นเมนูอาหารของประชากรประมาณ 2,000 ลานคนทีเดียว และแมลงที่อยู ในเมนูอาหารนั้นมีรายงานวามากกวา 1,900 สายพันธุ เมื่อสํารวจทั่วโลกแลว ก็พบวา แมลงซึ่งเปนที่นิยมนํามาเปน อาหาร ไดแก ดวง หนอนผีเสื้อ ผึ้ง แตน และมด ตั๊ ก แตนและจิ้ ง หรี ด จั ก จั่ น

และมวน แมลงเมา แมลงปอ แมลงวัน และแมลงอืน่ ๆ การบริโภคแมลงทัว่ โลก มี สั ด ส ว น ดั ง รู ป ที่ 1 ซึ่ ง ขึ้ น อยู  กั บ วัฒนธรรมและความเชือ่ ทางศาสนาของ ชุมชนแตละกลุม คุณคาทางโภชนาการของแมลง แมลงเป น แหล ง ที่ อุ ด มด ว ย สารอาหารทีด่ มี ปี ระโยชนตอ สุขภาพมาก ทัง้ ไขมัน โปรตีน ไวตามิน ใยอาหาร และ

แร ธ าตุ อย า งไรก็ ดี คุ ณ ค า ทางโภชนาการของแมลงส ว นที่ บริ โ ภคได มี ค วามผั น แปรสู ง เนื่ อ งจากแมลงมี ห ลากหลาย สายพันธุ แมในสายพันธุเดียวกันก็ยังมีความแตกตางของ สารอาหาร ทั้งนี้ขึ้นอยูกับระยะการเจริญเติบโตตามวงชีพ ของแมลง แหลงอาศัย และอาหารที่แมลงกิน 1. พลังงาน แมลงใหพลังงานซึ่งมาจากสารอาหารหลัก คือ ไขมัน (1 กรัม ใหพลังงาน 9 กิโลแคลอรี) และโปรตีน (1 กรัม ใหพลังงาน 4 กิโลแคลอรี) พลังงานที่ไดจากแมลงแสดงใน ตารางที่ 1

ตารางที่ 1 พลังงานที่ไดจากแมลงตางสายพันธุและตางพื้นที่ 4 ประเทศ ชื่อสามัญ แหลงที่มา ออสเตรเลีย ตั๊กแตนโลกัสตา (ดิบ) ออสเตรเลีย มดแดง (แมเปงดิบ) แคนาดา ตั๊กแตนขาแดง (ทั้งตัวดิบ) สหรัฐอเมริกา หนอนนกสีเหลือง (ตัวออนดิบ) สหรัฐอเมริกา หนอนนกสีเหลือง (ตัวแกดิบ) ไอวอรีโคสต แมลงเมา (เอาปกออก ทําแหง และบดเปนผง) แมกซิโก มดกัดใบ (ตัวเต็มวัยดิบ) แมกซิโก มดนํ้าผึ้ง (ตัวเต็มวัยดิบ) ไทย จิ้งหรีด (ดิบ) ไทย แมลงดานา (ดิบ) ไทย ตั๊กแตนขาว (ดิบ) ไทย ตั๊กแตน (ดิบ) ไทย ดักแดไหม (ดิบ) เนเธอรแลนด ตั๊กแตนโลกัสตา (ตัวเต็มวัยดิบ)

พลังงาน (กิโลแคลอรี/100 กรัม นํ้าหนักสด) 499 1,272 160 206 138 535 404 116 120 165 149 89 94 179 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 129

2. โปรตีน โปรตีนประกอบไปดวยกรดอะมิโน ซึ่งมีทั้งกรด อะมิโนที่จําเปนตอรางกายมนุษย (Essential amino acids) เพราะรางกายไมสามารถสังเคราะหขึ้นเองไดจึงตองไดรับ จากอาหารเทานั้น กับกรดอะมิโนซึ่งรางกายสังเคราะหเองได คุณคาของโปรตีนขึ้นอยูกับปริมาณกรดอะมิโนที่จําเปนตอ รางกายมนุษย นอกเหนือไปจากปริมาณโปรตีนทั้งหมด ทั้งนี้

โปรตี น ที่ เ ป น ประโยชน ต  อ ร า งกาย จริง ๆ จะตองสามารถยอยและดูดซึม เขาสูรางกายไดดวยเทานั้น ตารางที่ 2 แสดงปริมาณโปรตีนของแมลงซึ่งเปนที่ นิยมใชทําเปนอาหาร

ตารางที่ 2 โปรตีนรวมโดยประมาณของแมลง5 ชนิดแมลง ดวง ผีเสื้อ มวน จักจั่น เพลี้ยหอย ผึ้ง ตอ มด แมลงปอ ตั๊กแตน จิ้งหรีด

ระยะของการเจริญ ตัวเต็มวัย และ ตัวหนอน ดักแด และ ตัวหนอน ตัวเต็มวัย และ ตัวหนอน ตัวเต็มวัย ตัวหนอน และไข ตัวเต็มวัย ดักแด ตัวหนอน และไข ตัวเต็มวัย และ ตัวออนในนํ้า ตัวเต็มวัย และ ตัวออน

130 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ชวงปริมาณโปรตีน (รอยละของนํ้าหนักแหง) 23 - 66 14 – 68 42 – 74 45 – 57 13 – 77 46 – 65 23 - 65

3. ไขมัน ไขมันเปนสารอาหารทีส่ ะสม พลั ง งานมากที่ สุ ด โดยทั่ ว ไปโมเลกุ ล ของไขมันประกอบดวยกลีเซอรอล 1 โมเลกุ ล จั บ กั บ กรดไขมั น 3 โมเลกุ ล กรดไขมันทีป่ ระกอบเปนไขมันมีทงั้ แบบ อิ่มตัวและแบบไมอิ่มตัว ถาไขมันมีกรด ไขมั น ไม อิ่ ม ตั ว อยู  สู ง จะทํ า ให ไขมั น มีลักษณะเปนของเหลวที่อุณหภูมิหอง (เปนนํ้ามัน) กรดไขมันไมอิ่มตัวเมื่อผาน กระบวนการเผาผลาญภายในรางกาย จะให พ ลั ง งานที่ น  อ ยกว า กรดไขมั น อิ่มตัว กรดไขมันไมอิ่มตัวลดการสะสม

ไขมันในหลอดเลือด จึงถือวากรดไขมันไมอิ่มตัวดีตอสุขภาพ มากกวากรดไขมันอิ่มตัว ในบรรดากรดไขมั น ไม อิ่ ม ตั ว จะมี ก รดไขมั น 2 ชนิ ด ที่ จั ด ว า เป น กรดไขมั น ที่ จํ า เป น ต อ ร า งกายมนุ ษ ย (Essential fatty acids)6 เนือ่ งจากมนุษยไมสามารถสังเคราะห ขึ้นเองไดตองไดรับจากอาหารที่รับประทานเขาไปเทานั้นเชน เดียวกับกรดอะมิโนที่จําเปนของโปรตีน กรดไขมันที่จําเปน ไดแก กรดไลโนเลอิก (Linoleic acid) ซึง่ เปนกรดไขมันโอเมกา 6 มีจาํ นวนธาตุคารบอน 18 ตัว มีตาํ แหนงไมอมิ่ ตัว 2 ตําแหนง และกรดไลโนเลนิก (Linolenic acid) ซึง่ เปนกรดไขมันโอเมกา 3 มีจาํ นวนธาตุคารบอน 18 ตัว มีตาํ แหนงไมอมิ่ ตัว 3 ตําแหนง ปริมาณไขมันและกรดไขมันของแมลงบางชนิดแสดง ในตารางที่ 3

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 131

ตารางที่ 3 ปริมาณไขมันและกรดไขมันที่พบในแมลงบางชนิด7 ชนิดแมลง ดวงมะพราว

ปริมาณไขมัน (รอยละของนํ้าหนักแหง) 54

ตั๊กแตน

67

ตั๊กแตนแตมสี

9

แมลงเมา

49

หนอนผีเสื้อ

24

ชนิดและปริมาณกรดไขมันหลัก (รอยละของไขมันที่มีอยูทั้งหมด) กรดปาลไมโตเลอิก (38) กรดไลโนเลอิก (45) กรดปาลไมโตเลอิก (28) กรดไลโนเลอิก (46) กรดอัลฟาไลโนเลนิก (16) กรดปาลไมโตเลอิก (24) กรดไลโนเลอิก (11) กรดอัลฟาไลโนเลนิก (15) กรดแกมมาไลโนเลนิก (23) กรดปาลไมติก* (30) กรดโอเลอิก (48) กรดสเตียริก* (9) (8) กรดปาลไมติก* กรดโอเลอิก (9) กรดไลโนเลอิก (7) กรดอัลฟาไลโนเลนิก (38)

*กรดไขมันอิ่มตัว คุณคาทางโภชนาการของแมลงบางชนิดสามารถ เทียบเคียงไดกบั คุณคาทางโภชนาการทีไ่ ดจากเนือ้ โค ดังแสดง ในตารางที่ 4 ซึ่งจะเห็นไดวาหนอนนกมีปริมาณโปรตีนและ ไขมั น ตํ่ า กว า เนื้ อ โคเพี ย งเล็ ก น อ ย และผลการวิ เ คราะห

132 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ที่ ล ะเอี ย ดลงลึ ก ไปอี ก พบว า ปริ ม าณ กรดอะมิ โ นที่ จํ า เป น ไม แ ตกต า งกั น แตปริมาณกรดไขมันที่จําเปนนั้นแมลง มีสูงกวาเนื้อโคถึง 6 เทา

ตารางที่ 4 การวิเคราะหคุณคาทางโภชนาการโดยประมาณของหนอนนกและเนื้อโค8 (คาเปนรอยละ ของนํ้าหนักแหง ยกเวนปริมาณความชื้น) องคประกอบ ความชื้น (รอยละของนํ้าหนักสด) โปรตีน ไขมัน พลังงานที่นําไปใชได (กิโลแคลอรี/กิโลกรัม) จากข อ มู ล เรื่ อ งคุ ณ ค า ทาง โภชนาการของแมลง รูปแบบของการนํา แมลงไปใชเปนอาหารนอกเหนือจาก บริโภคทั้งตัวแลว คือ การทําเปนผง หรือเปนแบบแปงขนเหนียว การสกัด แยกเอาสวนของไขมัน และการสกัดแยก เอาสวนของโปรตีนเปนโปนตีนเขมขน จากแมลง ผลิตผลหลักเหลานี้สามารถ นําไปใชเปนอาหารโดยตรง หรือเปน ส ว นผสมของผลิ ต ภั ณ ฑ อ าหารที่ มี อยูเ ดิมและผลิตภัณฑทพี่ ฒ ั นาขึน้ มาใหม

หนอนนก 61.9 49.1 35.2 2,056.0

เนื้อโค 52.3 55.0 41.0 2,820.0

2. สามารถเลีย้ งแมลงไดแบบอินทรีย ลดการปนเปอ น ของสภาพแวดลอม และชวยเพิ่มมูลคาใหกับของเหลือทิ้ง 3. แมลงปลอยกาซเรือนกระจกนอยกวาสัตว 4. แมลงตองการนํ้านอยกวาสัตว 5. การเลี้ ย งแมลงจะมี ป  ญ หาเรื่ อ งสวั ส ดิ ภ าพ สุขภาวะสัตวนอยกวาที่พบในการเลี้ยงสัตวในปจจุบัน แมวา เรายังไมทราบวาความเจ็บปวดทรมานของแมลงเปนอยางไร 6. แมลงมี ค วามเสี่ ย งน อ ยในการแพร ร ะบาด โรคติดเชื้อจากสัตวสูคน

การเลี้ยงแมลงเปนอาหาร นอกจากเรื่ อ งคุ ณ ค า ทาง โภชนาการทีส่ งู แลว ปจจัยทีท่ าํ ใหแมลง สามารถเปนแหลงอาหารในอนาคต คือ 1. แ ม ล ง มี ป ร ะ สิ ท ธิ ภ า พ การเปลี่ยนอาหารที่กินเปนนํ้าหนักตัว ไดสูงมากกวาสัตวที่เราเลี้ยงเปนอาหาร ในปจจุบัน à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 133

รู ป ที่ 2 เป น การเปรี ย บเที ย บการผลิ ต จิ้ ง หรี ด กั บ การผลิตเนือ้ สัตวชนิดอืน่ จะเห็นไดวา จิง้ หรีดมีสว นทีบ่ ริโภคได ร อ ยละ 80 ของนํ้ า หนั ก ตั ว ส ว นที่ บ ริ โ ภคได ข องสั ต ว ป  ก และสุกรเปน 55 และโคมีเพียง 40 ประสิทธิภาพการเปลี่ยน อาหารที่ จิ้ ง หรี ด กิ น ไปเป น นํ้ า หนั ก ตั ว สู ง มากที่ สุ ด จิ้ ง หรี ด กินอาหาร (โปรตีนจากพืช) 1.7 ก.ก. จะไดนํ้าหนักเพิ่ม 1 ก.ก. สัตวปก (ไก) กินอาหาร 2.5 ก.ก. สุกรกินอาหาร 5 ก.ก. และ โคตองกินอาหารถึง 10 ก.ก. จึงจะเปลี่ยนเปนนํ้าหนักตัวได 1 ก.ก. ดังนัน้ เมือ่ คิดเทียบกับสวนทีก่ นิ ไดจากนํา้ หนักตัวทีเ่ พิม่ ขึน้ จิ้ ง หรี ด มี ป ระสิ ท ธิ ภ าพการเปลี่ ย นอาหารเป น นํ้ า หนั ก เนื้ อ สวนที่กินได ดีกวาไก 2 เทา ดีกวาสุกรอยางนอย 4 เทา และดีกวาโคถึง 12 เทา คณะผู  เชี่ ย วชาญขององค ก ารอาหารและเกษตร แห ง สหประชาชาติ ได ป ระชุ ม หารื อ กั น ที่ สํ า นั ก งานใหญ เมื่อเดือนมกราคม พ.ศ. 2556 เรื่องการเลี้ยงแมลงและไดมี ขอเสนอแนะในหลายดาน ตัง้ แตสายพันธุท เี่ หมาะสม การรักษา และพัฒนาพันธุกรรมของแมลงทีเ่ ลีย้ ง การเลีย้ งแบบครัวเรือน และแบบฟารม การเลีย้ งเพือ่ เปนอาหารสัตวและอาหารมนุษย ตลอดจนผลกระทบตอสภาพแวดลอม สุขภาพ และความปลอดภัย ซึ่งขอมูลเหลานี้สามารถสืบคนไดทางอินเตอรเนท อยางไรก็ตามในปจจุบนั นีแ้ มลงทีน่ าํ มาบริโภคสวนใหญ จับจากธรรมชาติ มีเพียงบางสายพันธุเทานั้นที่เลี้ยงเพื่อเปน การคาเนือ่ งจากใหผลิตผลทีม่ คี า แมลงทีเ่ ลีย้ งกันมานานเปนที่ รูจักกันดีไดแก หนอนไหมและผึ้ง การเลี้ยงแมลงยังไมเปนที่ แพรหลายนัก แตขณะนี้บางประเทศในยุโรป อเมริกาเหนือ และเอเชีย เริ่มมีการเลี้ยงหนอนนก และ จิ้งหรีด เพื่อใช เป น อาหารของสั ต ว เ ลี้ ย งเป น หลั ก การเลี้ ย งแมลงเพื่ อ เป น อาหารมนุ ษ ย โ ดยตรงหรื อ แม แ ต เ ป น อาหารของสั ต ว 134 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ที่เลี้ยงเพื่อเปนอาหารมนุษย ยังคงมี อุ ป สรรคอี ก หลายอย า งทั้ ง จากเรื่ อ ง ความเชือ่ และนิสยั การบริโภค เทคโนโลยี การผลิ ต แบบใช เ ครื่ อ งจั ก รเป น หลั ก และความคุมคาทางเศรษฐศาสตรแลว ยังมีเรื่องกฎหมายและระเบียบบังคับ เกี่ยวกับความปลอดภัยของอาหารดวย ซึ่งตองปรับแกเพื่อใหรองรับกับอาหาร จากแมลงในอนาคต ดวยการเพิ่มขึ้นของประชากร โลกในอนาคต ขอจํากัดของทรัพยากร ที่จะนํามาใชเลี้ยงสัตวเพื่อเปนอาหาร ข อ จํ า กั ด ทางพั น ธุ ก รรมของสั ต ว ในการเปลี่ยนอาหารที่เลี้ยงเปนสวน ที่จะนําไปบริโภคได กับขอไดเปรียบ ของการเลี้ ย งแมลง ดั ง นั้ น จึ ง เป น ที่ คาดคะเนได ว  า ในอนาคตไม ไ กลนั ก แมลงจะเป น แหล ง อาหารที่ สํ า คั ญ ของมนุษยอีกแหลงหนึ่งอยางแนนอน

เอกสารอางอิง 1. van Huis, A., van Itterbeeck, J., Klunder, H.; Mertens, E., Halloran, A., Muir, G. and Vantomme, P. 2013. Edible insects: future prospects for food and feed security.

FAO Forestry Paper 171. FAO, Rome.

2. Delong, D.M. 1960. Man in a world of insects. The Ohio Journal of Science, 60(4): 193–206.

3. Jongema, Y. 2012. List of edible insect species of the world. Wageningen, Laboratory of Entomology, Wageningen University. (available at www.ent.wur.nl/UK/ Edible+insects/Worldwide+species +list/).

4. FAO. 2013. Composition database for Biodiversity Version 2.1, BioFoodComp 2.1(Latest update: 18 December 2013). Accessed December 2013. (available at www.fao.org/ infoods/infoods/tables-and-databases/en/).

5. Xiaoming, C., Ying, F., Hong, Z. and Zhiyong, C. 2010. Review of the nuritive value of edible insects. In P.B. Durst, D.V. Johnson, R.L. Leslie. & K. Shono, eds. Forest insects as food: humans bite back, proceedings of a workshop on Asia-Pacific resources and their potential for development. Bangkok, FAO Regional Office for Asia and the Pacific.

6. Food and Nutrition Board, Institute of Medicine. 2002. Dietary Fats: Total Fat and Fatty Acids. Dietary Reference Intakes for Energy, Carbohydrate, Fiber, Fat, Fatty Acids, Cholesterol, Protein, and Amino Acids. Washington, D.C.: National Academies Press; 422-541.

7. Womeni, H.M., Linder, M., Tiencheu, B., Mbiapo, F.T., Villeneuve, P., Fanni, J. and Parmentier, M. 2009. Oils of insects and larvae consumed in Africa: potential sources of polyunsaturated fatty acids. OCL – Oléagineux, Corps Gras, Lipides, 16(4): 230–235.

8. Oonincx, D.G.A.B. & de Boer, I.J.M. 2012. Environmental impact of the production of mealworms as a protein source for humans: a life cycle assessment. PLoS ONE, 7(12): e51145.

9. van Huis, A. 2013. Potential of insects as food and feed in assuring food security.

Annual Review of Entomology, 58(1): 563–583. à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 135

136 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

¡ÒÃ㪌ä¤âμ«Ò¹ áÅÐä¤âμâÍÅÔâ¡á«¤¤Òäô à¾×èÍà¾ÔèÁ¼Å¼ÅÔμ·Ò§¡ÒÃà¡Éμà พรศิริ เพชรศรีชวง รองศาสตราจารย เภสัชกรหญิง ดร. มณฑารพ ยมาภัย สาขาวิชาเทคโนโลยีชีวภาพ

1. นําเรื่อง ไคติ น คื อ สายโพลิ เ มอร ที่ ประกอบขึ้นจากนํ้าตาล N-acetyl-Dglucosamine (GlcNAc) เชื่อมตอกัน ด ว ยพั น ธะ beta-1,4 glycosidic (รูปที่ 1a) ตอกันเปนโครงสรางของผลึก ที่แข็งแรง ไคตินเปนโพลิเมอรที่พบใน ธรรมชาติมากเปนอันดับสองรองจาก เซลลูโลส พบในสวนประกอบหลักของ ผนังเซลลของเชื้อรา ยีสต นอกจากนี้ ยังพบในโครงรางภายนอกของแมลง กุง กั้ง ปู รวมทั้ง แกนปลาหมึก อีกดวย (Khoushab & Yamabhai, 2012) ไคโตซาน คืออนุพนั ธของไคติน ผลิตโดยการแชไคตินในสารละลายดาง

เขมขน จะทําใหเกิดปฏิกริยา Deacetylation ซึ่งจะดึงหมู Acetyl ออกจากสายของไคติน (Maria Hayes, 2008) ทําให ไคโตซานสามารถละลายไดในสารละลายกรดออนทีม่ คี า pH≤6.5 โครงสรางของไคโตซานประกอบดวยนํ้าตาล Glucosamine (GlcN) และ GlcNAc อยูรวมในสายเดียวกัน (รูปที่ 1b) เราสามารถจําแนกประเภทของไคโตซานไดจากรอยละการดึง หมู Acetyl (Deacetylation) ออก ระดับการเกิดโพลีเมอร (Polymerization) นํ้าหนักโมเลกุล และรูปแบบของหมู Acetylation ในสายโพลิเมอร (Aam et al., 2010) ไคโตซาน เปนสารชีวภาพทีน่ า สนใจเพราะไมเปนพิษ สามารถยอยสลายได ปจจุบันมีการนําไคโตซานมาใชประโยชนมากมาย ทั้งในดาน การเกษตร การแพทยและอาหาร เปนตน ไคโตโอลิโกแซคคอไรด หรือ คอซ คือ สายนํ้าตาล ที่เกิดจากการยอยสลายไคตินและไคโตซาน ดวยปฏิกิริยาเคมี โดยใชกรด หรือปฏิกริ ยิ าการยอยในสภาวะทีม่ นี าํ้ (Hydrolysis) โดยใชเอนไซมในกลุมไคติโนไลติค (Chitinolytic enzyme) เชน ไคติเนส (Chitinase) (Songsiriritthigul et al., 2010) และไคโตซานเนส (Chitosanase) (Pechsrichuang et al., 2013) เปนตน คุณสมบัติที่โดดเดนของ คอซ คือ สามารถ ละลายนํา้ ได ทําใหมปี ระสิทธิภาพในการดูดซึมสูงกวาไคโตซาน เพราะละลายเฉพาะในกรดออน และมีความหนืดมาก ดังนั้น คอซจึงมีมูลคาสูงกวาไคตินและไคโตซานมาก à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

137

ในป จ จุ บั น มี ก ารศึ ก ษาวิ จั ย ถึ ง ประโยชน ข องคอซ ตอการเกษตรดานตาง ๆ อยางมาก ทั้งการใชเปนสารเสริม ในอาหารสัตว การกระตุน การเจริญเติบโตและระบบภูมิคุมกัน ของพืช โดยไดมีการศึกษาวิจัยในพืชหลายชนิด เชน ยาสูบ แคโนลา องุน และ ขาว เปนตน (Yin et al., 2010) ในที่นี้ ผูเ ขียนจะขอกลาวโดยละเอียดเฉพาะการใชไคโตซานและคอซ ในการสงเสริมการเจริญเติบโตและเพิม่ ผลผลิตของพืช โดยผาน กลไกการกระตุนระบบภูมิคุมกันในพืชเทานั้น เพราะไดมี การศึกษาวิจยั ไวแลวอยางกวางขวาง มีหลักฐานทีน่ า เชือ่ ถือได วามีประโยชนจริง พืชมีกลไกของระบบภูมคิ มุ กันทีซ่ บั ซอนในการปรับตัว ตอความเครียดจากสิ่งมีชีวิต (Biotic stress) เชน เชื้อรา แบคทีเรีย แมลง และความเครียดจากสิ่งไมมีชีวิต (Abiotic stress) เชน การเกิดแผล ความเค็มของดิน และสภาพอากาศ ทีไ่ มเหมาะสม ซึง่ พืชสามารถตานทานตอความเครียดเหลานีไ้ ด โดยใชระบบภูมิคุมกันที่มีมาแตกําเนิด (Innate immunity) ซึ่งเปนระบบภูมิคุมกันที่ไมจําเพาะเจาะจงกอใหเกิดปฏิกิริยา การตานตอความเครียดตาง ๆ เหลานี้ เชน พืชสามารถถูกกระตุน การผลิตไฟโตอเล็กซิน (Phytoalexin) ซึง่ เปนสารอินทรียท พี่ ชื จะสรางขึน้ หลังจากเกิดการติดเชือ้ โดยสารนีจ้ ะถูกสรางในบริเวณ ที่มีการติดเชื้อ มีฤทธิ์ในการฆาทั้งเชื้อกอโรคและทําลายเซลล a) b)

รูปที่ 1 โครงสรางไคตินและไคโตซาน 138

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ของพืชเองเพื่อปองกันไมใหโรคลุกลาม ตอไป คลายกับกระบวนการอักเสบในคน และสัตว โดยมีรายงานจากการวิจัย พบวา ไคโตซานและคอซ มีคุณสมบัติ เปนตัวกระตุน ใหเกิดภูมคิ มุ กันชนิดตาง ๆ ในพืชได ซึง่ ผูเ ขียนจะขออธิบายถึงกลไก ในการกระตุนภูมิคุมกันเหลานี้ ซึ่งเปน กลไกที่มหัศจรรยและมีความซับซอน เปนอยางมาก 2. กลไกกระตุนภูมิคุมกันโรคพืชดวย ไคโตซานและคอซ กลไกในการจดจําจุลชีพทีเ่ ขามา บุ ก รุ ก ของพื ช เกิ ด ผ า นโปรตีนตัวรับ (Receptor) โดยโปตีนตัวรับจะจับกับ สวนประกอบตาง ๆ ในจุลชีพ เชน ไคติน ในผนังเซลลของเชื้อรา หรือแฟลกแจล (Flagella) ซึ่ ง เป น ระยางค ที่ ใช ใ น การเคลือ่ นทีข่ องแบคทีเรีย หลังจากนัน้ โปรตีนตัวรับจะทําการกระตุน กระบวนการ ตานทานตอจุลชีพภายในเซลลพชื ตัวอยาง ของโปรตีนตัวรับทีพ่ บในพืช คือ MAMPs (Microbe-Associated Molecular Pattern) และ PAMPs (PathogenAssociated Molecular Pattern) ดังนัน้ ตัวรับประเภทนีจ้ งึ ถือวาเปนสวนประกอบ ของระบบภูมคิ มุ กันดานแรกบริเวณผิวของ เซลลพชื (Hamel & Beaudoin, 2010)

ไคโตซานและคอซ สามารถ กระตุนระบบภูมิคุมกัน โดยกระตุนใหเกิด การแสดงออกของยี น ที่ เ กี่ ย วข อ งกั บ การตอตานการบุกรุกของจุลชีพกอโรค การสรางสารตอตานจุลชีพ และกระตุน การสรางผนังเซลลใหมคี วามแข็งแรงขึน้ มีงานวิจัยหลากหลายที่พยายามศึกษา กลไกการกระตุน ภูมคิ มุ พืชดวยโพลิเมอร เหลานีใ้ นเชิงลึก ซึง่ ทําใหนกั วิทยาศาสตร ไดคนพบโปรตีนตัวรับชนิดหนึ่ง มีชื่อวา โปรตีนตัวรับไคติน (Chitin receptor) ที่บริเวณเยื่อหุมเซลล (Plasma membrane) ในเซลลของมะเขือเทศ และขาว (Baureithel et al., 1994; Shibuya et al., 1993) ซึง่ โปรตีนตัวรับไคตินนีม้ คี ณ ุ สมบัติ ในการจับอยางจําเพาะกับคอซ นอกจากนี้ ยั ง พบในพื ช ชนิ ด อื่ น เช น ถั่ ว เหลื อ ง ขาวบารเลย ขาวสาลี และแครอท (Day et al., 2001; Okada et al., 2002) มีรายงานวิจยั ทีศ่ กึ ษาโปรตีนตัวรับไคติน ในขาว ซึ่งไดทําการสกัดโปรตีนจากเยื่อ หุมเซลลบริสุทธิ์ (Kaku et al., 2006) พบวา ในโครงสรางของโปรตีนชนิ ด นี้ มี ก ลุ  ม ของกรดอะมิ โ นไลซิ น (Lysin motif domain, LysM) ซึ่งทําหนาที่ ควบคุมกับเอนไซมทใี่ ชในการยอยสลาย ผนังเซลลของเชื้อรา เชน เอนไซมมูรา มิ เ ดส (Muramidase) และไคติ เ นส (Ohnuma et al., 2008) จึงทําใหพืช

สามารถทําลายผนังเซลลของจุลชีพไดในที่สุด การทํางานโปรตีนของตัวรับไคตินในการจดจําจุลชีพของพืช เกิดขึ้นจากการเหนี่ยวนําใหเกิดการเปลี่ยนแปลงของไอออน อยางรวดเร็วที่บริเวณเยื่อหุมเซลล เชน ทําใหเกิดการสะสม แคลเซียมไออน (Ca2+) ภายในเซลล รวมทัง้ สงผลใหเกิด Reactive oxygen species (ROS) ผานปฏิกิริยาที่ตองใชเอนไซม NADPH oxidase โดย ROS นั้นเปนสารที่ประกอบไปดวย อนุมูลอิสระหลายประเภท (O2-, Superoxide radicals; OH•, Hydroxyl radicals; HO 2 •, Perhydroxy radicals และ RO•, alkoxy radicals รวมทั้งในรูปโมเลกุล ของ H2O2 , (Hydrogen peroxide) อนุมูลอิสระที่เกิดขึ้น เหลานี้จะทําปฏิกิริยาแตกตัวแบบลูกโซกับสารชีวโมเลกุล ภายในเซลลและโมเลกุลของจุลชีพที่รุกรานเขามา สงผลให บริ เวณที่ มี ก ารตอบสนอง มี ก ารตายของเซลล พื ช เกิ ด ขึ้ น จึงเปนการทําลายแหลงอาหาร และยับยั้งการแพรกระจาย ของจุลชีพอีกดวย เรียกกระบวนการนี้วา Programmed cell death หรือ Apoptosis (Gill & Tuteja, 2010) กลไกสําคัญอีกแบบหนึง่ ในการควบคุมการแสดงออกของ ยีนปกปองพืช เปนการทํางานผานระบบ Mitogen-activated protein kinase (MAPKs) จากการศึกษาดวยวิธี Protein chip พบวา MAPKs เกีย่ วของกับกระบวนการเติมหมูฟ อสเฟส ใหกับ Transcription factor (TF) หลากหลายชนิด รวมถึง TF ทีเ่ กีย่ วของกับการตอบสนองตอความเครียดของพืช (Hamel & Beaudoin, 2010) ในป จ จุ บั น ยั ง ไม มี ข  อ มู ล ในเชิงลึก เกีย่ วกับ TF ทีเ่ กีย่ วของกับการสงสัญญาณของไคติน อยางไร ก็ตาม มีรายงานวามีการคนพบ TF ทีม่ คี วามสําคัญในการกระตุน กระบวนการสงสัญญาณของคอซ เพื่อปกปองเซลลของขาว (Chujo et al., 2007) ซึ่งกลไกตาง ๆ เหลานี้ยังตองทํา การศึกษากันตอไปในอนาคตอีกมาก à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 139

3. การใชไคโตซานและคอซในการเกษตร

ป จ จุ บั น มี ก ารศึ ก ษาวิ จั ย การใช ไ คโตซานและคอซ ในการกระตุนภูมิคุมกันของพืชชนิดตางๆ ดังนี้ 3.1 พืชอาหาร ขาวเปนพืชอาหารที่สําคัญตอโลกเปนอยางมาก มี ก ารศึ ก ษาทดลองใช ไ คโตซานในการกระตุ  น การปกป อ ง ใบเลีย้ งของตนขาว โดยพบวาเมือ่ ใชไคโตซานความเขมขน 0.1% จะทําใหมีการสะสม ROS เกิดขึ้น นอกจากนี้ยังมีการผลิต สารฟนอลิค (Phenolic) ซึ่งเปน Secondary metabolite อีกดวย รวมทั้งยังมีการศึกษาในขาวสาลี ซึ่งเปนพืชอาหาร ที่สําคัญในเขตหนาว โดยพบวา สามารถใชคอซที่มีนํ้าหนัก โมเลกุล 5-10 kDa และ 65% Acetylation เพื่อการควบคุม การติ ด เชื้ อ จาก Bipolaris sorokiniana ซึ่ ง เป น เชื้ อ รา ที่ ก  อ ให เ กิ ด โรคใบจุ ด สี นํ้ า ตาลในข า วสาลี (Burkhanova et al., 2007) ได 3.2 พืชเศรษฐกิจ ยาสูบ เปนพืชเศรษฐกิจที่สําคัญและยังเปนพืช ต น แบบในการศึ ก ษาวิ จั ย ทางพื ช ด ว ย มี ง านวิ จั ย มากมาย ทีท่ าํ การศึกษาการตานทานโรคของยาสูบตอไวรัสใบยาสูบดาง (Tobacco Mosaic Virus, TMV) ดวยคอซ ยกตัวอยาง 140 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

เชน เมื่อทําการพนคอซลงบนใบยาสูบ จะทํ า ให ส ามารถต อ ต า นการติ ด เชื้ อ TMV โดยความเข ม ข น ที่ เ หมาะสม ที่ สุ ด ในการยั บ ยั้ ง คื อ 50 μg/mL เมื่อสังเกตที่เวลา 24 ชั่วโมง (Zhao et al., 2007) นอกจากนี้ยังมีการศึกษา ที่ แ สดงความสํ า เร็ จ ในการกระตุ  น ภูมิคุมกันโรคใบไหมในมันฝรั่ง (Late blight disease) โดยใชคอซทีม่ นี าํ้ หนัก โมเลกุล 2-6 kDa และ 85% Deacetylation อีกดวย (Ozeretskovskaya et al., 2006) 3.3 พืชผัก มี ร ายงานความสํ า เร็ จ ในการใชคอซในมะเขือเทศ เพือ่ กระตุน ภูมคิ มุ กันโรคจากเชือ้ รา Phytophthora infestans และไสเดือนฝอยรากปม (Root knot nematode) ซึง่ เปนสาเหตุ ของโรครากปม (Vasyukova et al., 2001) นอกจากนีย้ งั มีการศึกษาถึงการใช คอซในการตานทานโรคราเขมา (Grey mould) ในมะเขือเทศ ซึง่ เกิดจากเชือ้ รา Bitrytis cinerea โดยพบว า คอซ ทีค่ วามเขมขน 50 μg/mL จะชวยยับยัง้ การเจริญของเชือ้ รา Bitrytis cinerea ได (Ben-Shalom et al., 2003)

3.4 ผลไม องุน เปนผลไมทอี่ ดุ มไปดวย คุณคาทางอาหาร สามารถรับประทาน แบบสด ๆ หรือนําไปแปรรูปเปน แยม นํ้าผลไม ไวน และอื่น ๆ อีกมาก แต การผลิตองุนคุณภาพนั้น มักจะประสบ ปญหาการบุกรุกของจุลชีพกอโรคตาง ๆ มี ก ารทดลองใช ค อซเสมื อ นเป น สาร กําจัดศัตรูพืชแบบชีวภาพ (Biopesticide) ผลการทดลองพบวา คอซที่มี นํ้าหนักโมเลกุล 1,500 Da และ 80% Deacetylation สามารถลดการติดเชื้อ จาก Plasmopara viticola และ Botrytis cinerea ในใบองุนได เมื่อใช ในปริมาณ 200 μg/ml สวนปริมาณ ที่เหมาะสมที่สุดในการยับยั้ง Botrytis cinerea คือ 75-150 μg/ml (Aziz et al., 2006) ประสิทธิภาพในการตอตานโรค ในพื ช อย า งกว า งขวางของไคโตซาน และคอซ นั้นขึ้นอยูกับหลายปจจัย อาทิ ชนิดของโรคพืช คุณสมบัตขิ องไคโตซาน และคอซ (% Deacetylation และ Polymerization) รวมทั้งปริมาณและ ความเขมขนที่ใช ซึ่งจะมีผลใหเกิดการ ยับยั้งจุลชีพกอโรคที่แตกตางกันออกไป ผลจากการศึกษาวิจยั พบวา ควรใชคอซ กับพืช กอนทีพ่ ชื จะมีการติดเชือ้ จากจุลชีพ เพราะจะทําใหพืชมีความตานทานโรค ได ดี ก ว า การใช เ มื่ อ มี ก ารติ ด เชื้ อ แล ว

ดั ง นั้ น คอซจึ ง ทํ า หน า ที่ ค ล า ยกั บ วั ค ซี น ที่ จ ะช ว ยกระตุ  น ภู มิ ต  า นทานให กั บ พื ช ซึ่ ง กระบวนการเหนี่ ย วนํ า ให เ กิ ด ภูมิตานทานนี้ ยังตองมีการศึกษาถึงกลไกในระดับโมเลกุล เชิงลึกเพิ่มขึ้นอีกตอไป เพื่อความเขาใจอยางถองแท สําหรับประเทศไทยของเรา การใชไคโตซานและคอซ เพื่อการเกษตร นับวันจะมีแนวโนมเพิ่มขึ้นเปนอยางมาก เนื่องจากไคโตซานเปนวัสดุชีวภาพ ที่มีความปลอดภัย ไมกอ ใหเกิดความเปนพิษกับทัง้ มนุษย สัตว และพืช นอกจากนัน้ แลว ยังสามารถยอยสลายไดเองตามธรรมชาติ ในปจจุบนั มีการผลิต และวางจําหนายผลิตภัณฑไคโตซานเพื่อใชเปนปุยชีวภาพ หลากหลายรูปแบบ ทัง้ แบบผง แบบนํา้ และแบบเม็ด ตัวอยางเชน ปูแดงไคโตซาน กุง หลวงไคโตซาน สตารไคโตซาน และซุปเปอร ไคโตซาน เปนตน ซึ่งผลิตภัณฑเหลานี้มีฤทธิ์ในการยับยั้ง และสรางความตานทานโรคใหกับพืช ทั้งที่เกิดจากเชื้อไวรัส แบคทีเรีย และเชื้อรา รวมทั้งสรางความตานทานโรคใหกับพืช ที่ไมติดเชื้อ ซึ่งวิธีการใชและปริมาณการใชจะขึ้นอยูกับชนิด ของผลิตภัณฑและชนิดของพืชนั้น ๆ สวนการใชผลิตภัณฑ คอซในทางการเกษตรนัน้ ยังไมเปนทีแ่ พรหลายมากนัก เนือ่ งจาก การผลิตคอซใหไดคุณภาพที่ดีนั้น ตองมีกรรมวิธีการผลิตและ การควบคุมการผลิตทีม่ ปี ระสิทธิภาพ ซึง่ ตองทําการศึกษาวิจยั กันตอไป อยางไรก็ตาม ไดมกี ารผลิตและวางจําหนายผลิตภัณฑ คอซ ยี่หอนิวเคลียร C.O.S. ที่สกัดจากเปลือกกุงและเปลือกปู โดยใชเอนไซมธรรมชาติ โดยศูนยวัสดุชีวภาพไคติน-ไคโตซาน ไดทาํ การศึกษาวิจยั รวมกับสํานักงานนวัตกรรมแหงชาติ (NIA) กระทรวงวิ ท ยาศาสตร แ ละเทคโนโลยี โดยมี ข  อ บ ง ใช ว  า มีฤทธิ์เปนสารเสริม ชักนํา และเรงการเจริญเติบโตสําหรับพืช ดังนั้น จึงขอแนะนําใหทานเกษตรกรไดลองนําผลิตภัณฑ ในกลุมไคโตซานและคอซซึ่งมีความเปนมิตรกับสิ่งแวดลอม มาใช กั บ ผลผลิ ต ทางการเกษตรของท า น เพื่ อ สร า งความ ตานทานโรคใหกับพืช à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 141

เอกสารอางอิง Aam, B. B., Heggset, E. B., Norberg, A. L., Sorlie, M., Vårum, K. M., & Eijsink, V. G. H. (2010). Production of Chitooligosaccharides and Their Potential Applications in Medicine. Marine Drugs, 8(5) ; 1482-1517.

Aziz, A., Trotel-Aziz, P., Dhuicq, L., Jeandet, P., Couderchet, M., & Vernet, G. (2006).

Chitosan Oligomers and Copper Sulfate Induce Grapevine Defense Reactions and Resistance to Gray Mold and Downy Mildew. Phytopathology, 96(11) ; 1188-1194.

Baureithel, K., Felix, G., & Boller, T. (1994). Specific, high affinity binding of chitin fragments to tomato cells and membranes. Competitive inhibition of binding by derivatives of chitooligosaccharides and a Nod factor of Rhizobium. Journal of Biological Chemistry, 269(27) ; 17931-17938.

Ben-Shalom, N., Ardi, R., Pinto, R., Aki, C., & Fallik, E. (2003). Controlling gray mould caused by Botrytis cinerea in cucumber plants by means of chitosan. Crop Protection, 22(2), 285-290.

Burkhanova, G. F., Yarullina, L. G., & Maksimov, I. V. (2007). The control of wheat defense responses during infection with Bipolaris sorokiniana by chitooligosaccharides. Russian Journal of Plant Physiology, 54(1) ; 104-110.

Chujo, T., Takai, R., Akimoto-Tomiyama, C., Ando, S., Minami, E., Nagamura, Y., & Yamane, H. (2007). Involvement of the elicitor-induced gene OsWRKY53 in the expression of defense-related genes in rice. Biochimica et Biophysica Acta (BBA) - Gene Structure and Expression, 1769(7–8) ; 497-505.

Day, R. B., Okada, M., Ito, Y., Tsukada, K., Zaghouani, H., Shibuya, N., & Stacey, G. (2001). Binding site for chitin oligosaccharides in the soybean plasma membrane.

Plant Physiol, 126(3) ; 1162-1173.

Gill, S. S., & Tuteja, N. (2010). Reactive oxygen species and antioxidant machinery in abiotic stress tolerance in crop plants. Plant Physiology and Biochemistry, 48(12) ; 909-930.

142 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

Hamel, L.-P., & Beaudoin, N. (2010). Chitooligosaccharide sensing and downstream signaling: contrasted outcomes in pathogenic and beneficial plant–microbe interactions. Planta, 232(4) ; 787-806.

Kaku, H., Nishizawa, Y., Ishii-Minami, N., Akimoto-Tomiyama, C., Dohmae, N., Takio, K., & Shibuya, N. (2006). Plant cells recognize chitin fragments for defense signaling through a plasma membrane receptor. Proceedings of the National Academy of Sciences, 103(29), 11086-11091. doi: 10.1073/pnas.0508882103 Khoushab, F., & Yamabhai, M. Chitin Research Revisited. (2010). Marine Drugs, 8(7) ; 1988-2012.

Maria Hayes, B. C. J. S. W. B. C. (2008). Mining marine shellfish wastes for bioactive molecules: Chitin and chitosan ndash; Part A: extraction methods.

Biotechnology Journal, 3(7) ; 871-877.

Ohnuma, T., Onaga, S., Murata, K., Taira, T., & Katoh, E. (2008). LysM Domains from Pteris ryukyuensis Chitinase-A:A stability study and characterization of the chitin binding site Journal of Biological Chemistry, 283(8) ; 5178-5187.

Okada, M., Matsumura, M., Ito, Y., & Shibuya, N. (2002). High-Affinity Binding Proteins for N-Acetylchitooligosaccharide Elicitor in the Plasma Membranes from Wheat, Barley and Carrot Cells: Conserved Presence and Correlation with the Responsiveness to the Elicitor. Plant and Cell Physiology, 43(5) ; 505-512. doi: 10.1093/pcp/pcf060 Ozeretskovskaya, O. L., Vasyukova, N. I., Panina, Y. S., & Chalenko, G. I. (2006). Effect of immunomodulators on potato resistance and susceptibility to Phytophthora infestans. Russian Journal of Plant Physiology, 53(4) ; 488-494.

Pechsrichuang, P., Yoohat, K., & Yamabhai, M. (2013). Production of recombinant Bacillus subtilis chitosanase, suitable for biosynthesis of chitosan-oligosaccharides.

Bioresource Technology, 127(0) ; 407-414.

Shibuya, N., Kaku, H., Kuchitsu, K., & Maliarik, M. J. (1993). Identification of a novel high-affinity binding site for N-acetylchitooligosaccharide elicitor in the membrane fraction from suspension-cultured rice cells. FEBS Letters, 329(1–2) ;75-78. à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 143

Songsiriritthigul, C., Lapboonrueng, S., Pechsrichuang, P., Pesatcha, P., & Yamabhai, M. (2010). Expression and characterization of Bacillus licheniformis chitinase (ChiA), suitable for bioconversion of chitin waste. Bioresource Technology, 101(11) ; 4096-4103.

Vasyukova, N. I., Zinov'eva, S. V., Il'inskaya, L. I., Perekhod, E. A., Chalenko, G. I., Gerasimova, N. G., & Ozeretskovskaya, O. L. (2001). Modulation of Plant Resistance to Diseases by Water-Soluble Chitosan. Applied Biochemistry and Microbiology, 37(1) ; 103-109.

Yin, H., Zhao, X., & Du, Y. (2010). Oligochitosan: A plant diseases vaccine-A review.

Carbohydrate Polymers, 82(1) ; 1-8.

Zhao, X., She, X., Du, Y., & Liang, X. (2007). Induction of antiviral resistance and stimulary effect by oligochitosan in tobacco. Pesticide Biochemistry and Physiology, 87(1) ; 78-84. http://www.gpo.or.th/rdi/html/chitin.html. (ภาพประกอบ) http://jc.thai2network.com/products/fertility_procuct/. (ภาพประกอบ)

144 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

¤ÇÒÁÊíÒ¤Ñޢͧ¡ÒÃ㪌à͹ä«Á ã¹ÍØμÊÒË¡ÃÃÁ ÍÒËÒÃÊÑμÇ ã¹ÀÙÁÔÀÒ¤àÍà«ÕÂừԿ ¤ ผูชวยศาสตราจารย ดร. สุนทร กาญจนทวี สาขาวิชาเทคโนโลยีชีวภาพ

1. ความนํา ความตองการการบริโภคเนือ้ ไก และเนื้ อ สุ ก ร อาจดู ไ ด จ ากจํ า นวน ประชากร อัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจ รายได ความนิยมในการบริโภค ศาสนา และกฎระเบียบทางสังคม เฉพาะใน ภู มิ ภ าคเอเซี ย แปซิ ฟ  ค ที่ มี จํ า นวน ประชากรมากถึง 3.39 ลานลานคน หรือ คิดเปน 59% ของจํานวนประชากรโลก (5.72 ลานลานคน) คาดการณวา จํานวน ประชากรในภูมิภาคเอเซียแปซิฟคจะ เพิ่มขึ้นเปน 4.25 ลานลานคน ภายใน ป ค.ศ. 2015 แตถึงกระนั้นก็ตาม อัตรา การบริโภคเนือ้ สัตวของประชากรในแถบ ดั ง กล า วโดยเฉลี่ ย ยั ง ตํ่ า กว า เกณฑ มาตรฐาน การเพิ่มการบริโภคเนื้อไก และเนื้อสุกรจึงมีผลกระทบอยางมาก ต อ ความสามารถของอุ ต สาหกรรม การผลิตอาหารสัตว ทีจ่ ะตองหาวัตถุดบิ มาสนองตอบการผลิตที่มีความตองการ เพิ่มมากขึ้นในอนาคต จากการสํารวจ พบวาอุตสาหกรรมผลิตเนื้อไกและสุกร

ในแถบภูมิภาคเอเซียแปซิฟคในปจจุบันเปนตลาดที่ใหญมาก กลาวคือ เปนตลาดทีต่ อ งการใชวตั ถุดบิ เพือ่ ผลิตเปนอาหารสัตว มากถึง 75% ของปริมาณทีผ่ ลิตไดทงั้ หมด โดยวัตถุดบิ สวนใหญ ไดแก ขาวโพด และถัว่ เหลือง ปญหาหลักทีส่ าํ คัญประการหนึง่ ที่ประเทศในแถบนี้กําลังเผชิญอยูก็คือ การขาดแคลนวัตถุดิบ ที่จะนํามาผลิตเปนอาหารสัตว ถึงแมวาจะมีประเทศสหรัฐ อเมริกาเปนผูสงออกวัตถุดิบอาหารสัตวรายใหญท่ีสุดในโลก ก็ตาม แตความตองการอาหารสัตวที่เพิ่มขึ้นของประเทศ ในแถบเอเซียแปซิฟคมีมากเกินกวาที่ประเทศผูผลิตอยาง ประเทศสหรัฐอเมริกาจะสนองตอบไดอยางเพียงพอ ถ า หากการเพิ่ ม การผลิ ต วั ต ถุ ดิ บ หลั ก ที่ ใช กั น อยู  ในปจจุบันยังไมเพียงพอกับความตองการบริโภคเนื้อไก และ สุกรของประชากรที่กําลังเพิ่มขึ้น แนวทางหนึ่งคืออาจจะตอง มองหาแหล ง วั ต ถุ ดิ บ ชนิ ด อื่ น ที่ มี อ ยู  แ ล ว อย า งมากมาย ในแถบนี้เขามาเสริมหรือทดแทน เชน รําขาว (Rice bran) กากเนื้อมะพราวแหง (Copra meal) กากมันสําปะหลัง (Cassava root meal) และอื่น ๆ ดังปรากฏอยูในตารางที่ 1 แตอยางไรก็ตามการนําวัตถุดิบชนิดอื่นเขามาใชในอาหารสัตว จําเปนตองคํานึงถึงความสามารถของสัตวในการยอยวัตถุดิบ เหล า นั้ น ด ว ย เนื่ อ งจากวั ต ถุ ดิ บ แต ล ะชนิ ด มี ส ารที่ สั ต ว ยอยไมไดอยูในปริมาณมากนอยแตกตางกันไป (เพราะสัตว à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

145

ไมมเี อนไซมบางชนิดในลําไสทจี่ ะยอยและนําไปใชประโยชนได) ดั ง นั้ น จึ ง มี ค วามจํ า เป น ที่ จ ะต อ งประยุ ก ต ใช เ อนไซม ใ น อาหารสัตวเพื่อ - ใชประโยชนจากวัตถุดบิ ทีน่ ยิ มใชกนั อยูใ นปจจุบนั (เชน ขาวโพดและถัว่ เหลือง) ใหมปี ระสิทธิภาพสูงสุด - ใชประโยชนจากวัตถุดิบทดแทนและผลิตภัณฑ พลอยไดใหมากที่สุด - ลดปญหามลภาวะ ตารางที่ 1 Production of traditional and non-traditional energy-rich feeds and protein sources for livestock and poultry in the Development South East and South Asian (DSESA) region in 19941 (Million tones)*.

DSESA Traditional Countries cereals Maize

Cambodia China Indonesia Korea-RK Laos Malaysia Myanmar Philippines Thailand Vietnam Bangladesh Bhutan India

146

0.1 103.6 6.6 2.2 0.1 0.3 5.4 3.8 1.0 10.5

Non-traditional cereals

Other energy-rich feeds

Sorghum Millets Cassava

4.9 0.3 12.5

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

3.0 0.2 0.1 10.3

0.1 3.5 15.0 0.1 0.4 0.1 1.8 19.1 1.8 5.3

Other roots and tubers 146.6 0.1 2.9 3.0 0.3 0.1 0.2 0.9 0.2 0.9 1.9 0.1 16.2

Traditional protein meal Soybean

16.3 1.6 0.6 0.5 3.3

Non-traditional protein meal Rape, sunflower, sesame and cotton 31.8 1.1 0.8 0.2 0.3 23.3

ตารางที่ 1 (Continue) DSESA Traditional Countries cereals Maize

Non-traditional cereals

Other energy-rich feeds

Sorghum Millets Cassava

Other roots and tubers 0.9 1.5 0.2 175.4 (41%) 192.3 (45%)

Traditional protein meal Soybean

Non-traditional protein meal Rape, sunflower, sesame and cotton 4.4 62.3 (46%) 62.6 (46%)

Nepal 1.3 0.3 Pakistan 1.3 0.2 0.2 Sri Lanka 0.3 DSESA 136.0 17.9 14.1 48.3 22.4 Region (24%) (29%) (54%) (32%) (16%) Asia 139.1 18.

14.2 48.3 22.7 (total) (24%) (30%) (54%) (32%) (16%) WORLD (total) 569.6 61.0 26.0 152.5 430.2 136.7 136.3 *From Poultry International (1996).

1 Source: FAO (1994). Countries producing less than 50,000 tonnes excluded. Figures in brackets indicate the percentage of world totals.

วั ต ถุ ป ระสงค ข องบทความนี้ ตองการชี้ใหเห็นถึงบทบาทในอนาคต ของการใช เ อนไซม ใ นอุ ต สาหกรรม อาหารสัตวในแถบภูมภิ าคเอเซียแปซิฟค โดยการนํ า เสนอในรู ป ของผลงาน

การวิจยั ถึงคุณคาทางโภชนาการของการใชวตั ถุดบิ ทดแทนและ ผลิตภัณฑพลอยไดบางชนิดที่ใชในอาหารสัตวภายหลังจาก ที่มีการประยุกตใชเอนไซมบางชนิดเพิ่มเขาไป เชน รําขาว กากมันสําปะหลัง กากเนื้อมะพราวแหง และกากเมล็ดละหุง เปนตน

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 147

2. การลดตนทุนดานพลังงานในอาหารสัตวดวยการใช เอนไซมไลเพส

รูปที่ 1 โครงสรางของเอนไซมไลเพส ที่มา: http://www.myfirstbrain.com 1) ใชกับรําขาว รํ า ข า วจั ด เป น ผลิ ต ภั ณ ฑ พ ลอยได ช นิ ด หนึ่ ง จากกระบวนการสีขาวซึ่งประกอบดวย 20-25% ของสวน ที่ เ ป น โปรตี น ทั้ ง หมด 80% ของส ว นที่ เ ป น ไขมั น ทั้ ง หมด 70% ของสวนที่เปนแรธาตุทั้งหมด และ 10% ของสวน ที่เรียกวา Starch endosperm ในแถบภูมิภาคเอเซียแปซิฟค พบวาแตละปจะมีการผลิตรําขาวออกมามากถึง 40-45 ลานตัน รําขาวจัดเปนแหลงอาหารสัตวที่มีคุณคาอยางหนึ่งสําหรับ อุตสาหกรรมการเลี้ยงสัตว ถึงแมคุณคาทางโภชนาการของ รําขาวอาจมีความแตกตางกันออกไปตามแหลงที่เพาะปลูก แตองคประกอบทางเคมีสว นใหญไมมคี วามแตกตางกันมากนัก โดยทัว่ ไปพบวาการเสริมรําขาวในอาหารไกเนือ้ ปริมาณ 200 g/kg มีผลใหการเจริญเติบโตลดลง (Farrel, 1994) Annison และคณะ (1995) พบวาการเจริญเติบโตของไกเนือ้ ทีไ่ ดรบั อาหาร ที่ มี ก ารเสริ ม ด ว ยรํ า ข า ว ไม มี ส  ว นเกี่ ย วข อ งกั บ สารหนื ด

148 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

(Non-starch polysaccharide หรือ NSP) ทีม่ อี ยูแ ตประการใด อยางไรก็ตาม จากผลการวิจัยลาสุด ณ มหาวิทยาลัย แมสซี่ ประเทศนิวซีแลนดพบวาการเติม เอนไซมไลเพสในปริมาณ 100 mg/kg (ซึ่งพัฒนาขึ้นโดยบริษัท ออลเทค อิงค) ในอาหารไกเนื้อ 2 ชนิดที่มีการเสริม ดวยรําขาวในสูตรอาหาร พบวามีผลให ค า พลั ง งานจากมู ล ไก ที่ อ อกมาลดลง 5% และมี ค  า AME เพิ่ ม ขึ้ น 3% รายละเอียดดังแสดงอยูใ นตารางที่ 2 จาก ผลการทดลองดังกลาวแสดงใหเห็นวา การเติมเอนไซมไลเพสลงในสูตรอาหาร ไกเนื้อที่มีรําขาวเปนสวนผสม มีผลให ไก เ นื้ อ เจริ ญ เติ บ โตได อ ย า งรวดเร็ ว นอกจากนี้ แ ล ว จากการทดลองอื่ น ๆ ณ สถานีวิจัยแหงนี้เกี่ยวกับการเสริม เอนไซมไลเพสในสูตรอาหารที่มีรําขาว เปนสวนผสมระหวาง 20-40% สรุปได ดังแสดงในตารางที่ 3

ตารางที่ 2 Excreta energy, excreta weight, and AME of Australian rice bran in the absence or presence of exogenous lipase (Alltech Inc.; added at 100 mg/kg) for adult cockerels. Results are mean + SEM* Treatment Excreta energy Excreta weight AME (MJ/kg DM) (g DM) (MJ/kg, “as is”) Rice bran without 16.6a + 0.18 20.2a + 0.33 12.2a + 0.18 Exogenous lipase (n=12) Rice bran with 15.8b + 0.20 20.7a + 0.34 12.5a + 0.17 Exogenous lipase (n=11) * From Thomas et al. (1997).

Within columns, means not having the same superscript differ (P<0.05).

a,b

ตารางที่ 3 สรุปผลการทดลองการเสริมเอนไซมไลเพสในสูตรอาหารไก 2 กลุมที่มีรําขาวเปนสวนผสม 20-40% ปจจัยบงชี้ 1. อัตราการเติบโต 2. อัตราแลกอาหาร (FCR) 3. คาพลังงาน (AME) 2) ใชกับมันสําปะหลัง มั น สํ า ปะหลั ง (ชื่ อ วิ ท ยา ศาสตร คื อ Manihot esculenta crants) จั ด เป น พื ช ที่ ใ ห พ ลั ง งานต อ หน ว ยพื้ น ที่ ป ลู ก ที่ สู ง อี ก ชนิ ด หนึ่ ง กากมันสําปะหลังจัดเปนแหลงพลังงาน สําหรับเลี้ยงสัตวที่มีราคาคอนขางถูก แตไมไดรับความนิยมในการนํามาใช

อายุสัตวในชวง 1-7 วัน

อายุสัตวในชวง 7-14 วัน

เพิ่มขึ้น 7-15% เพิ่มขึ้น 9-15% เพิ่มขึ้น 9-17%

เพิ่มขึ้น 6-9% เพิ่มขึ้น 5-6%

ในอาหารสัตวมากนัก ทั้งนี้เนื่องจากมีปริมาณคารโบไฮเดรท ที่คอนขางสูง มีปริมาณโปรตีนคอนขางตํ่าและยังมีปริมาณ กรดอะมิ โ นบางตั ว ที่ จํ า เป น สํ า หรั บ สั ต ว ใ นปริ ม าณที่ ตํ่ า ดวยเชนกัน ไดแก ไลซีน เมทไธโอนีน ไธโรซีน และ ทริฟโตเฟน พบวาการตอบสนองตอการเติบโตของสัตวปกที่ไดรับอาหาร ที่ ผ สมด ว ยกากมั น สํ า ปะหลั ง อยู  ใ นเกณฑ ที่ ไ ม ดี นั ก ทั้ ง นี้ อาจเนื่องมาจากปญหาการดูดซึมกรดอะมิโนที่เกิดขึ้นกอน ที่จะมีการนําพลังงานจากอาหารไปใช à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 149

Samarasinghe และ Wenk (1993) ไดทาํ การทดลอง ศึกษาผลของเอนไซมอะไมเลซที่มีชื่อทางการคาวา Allzyme BA ในอาหารที่ มี ก ารนํ า เอากากมั น สํ า ปะหลั ง มาทดแทน ขาวโพดในปริมาณตั้งแต 0-30% โดยเติมเอนไซมอะไมเลซ ในปริมาณ 0-0.5% และปรับสูตรอาหารสัตวปกที่ใชทดลอง ใหมีโปรตีน 15% พบวาสูตรอาหารที่มีกากมันสําปะหลัง 30% โดยปราศจากการเติมเอนไซมอะไมเลซมีผลลดการเจริญเติบโต และการใชประโยชนจากอาหารของสัตวลงอยางเห็นไดชัด แตเมื่อเติมเอนไซม Allzyme BA ลงไปในสูตรอาหารดังกลาว พบวานํา้ หนักตัวเพิม่ ขึน้ อยางรวดเร็ว และอัตราการเจริญเติบโต เพิ่มขึ้นถึง 16.4% นอกจากนี้สัตวยังสามารถกินอาหารได เพิ่มขึ้นอีก 9.6% 3) ใชกับกากเนื้อมะพราวแหง (Copra meal) มะพราว (ชื่อวิทยาศาสตรคือ Cocos nucifera) นิ ย มปลู ก และพบเห็ น ได ม ากในประเทศแถบร อ นชื้ น เนื้อมะพราวแหงนิยมนํามาสกัดเอานํ้ามัน สวนกากที่เหลือ จากการสกัดนํ้ามันซึ่งมีอยูถึง 30-40% ของเนื้อมะพราวแหง จะเรียกวา กากเนือ้ มะพราวแหง ซึง่ ยังคงมีความชืน้ อยู 5-10% มีโปรตีนประมาณ 19-20% เสนใยหยาบประมาณ 8-11% มีสมดุลของกรดอะมิโนตํ่าโดยมีไลซีนและกรดอะมิโนที่มีธาตุ ซัลเฟอรเปนองคประกอบอยูในปริมาณที่คอนขางตํ่าเชนกัน ไดมกี ารนํากากเนือ้ มะพราวแหงมาผสมในสูตรอาหารไก และสุกรเปนเวลานานแลว โดยเฉพาะในประเทศทีก่ าํ ลังพัฒนา แตการใชก็มีขอจํากัดบางประการ ทั้งนี้เนื่องจากกากเนื้อ มะพราวมีความสามารถในการดูดซับนํ้าไดดี จึงไปขยายตัว ในกระเพาะอาหารของสัตว แยงทีใ่ นกระเพาะอาหาร ขอจํากัด อีกประการหนึง่ ก็คอื สารหนืด (NSP) ทีม่ อี ยูใ นกากเนือ้ มะพราว ซึ่งมีอยูมากกวา 61% ของสารพอลิซัคคาลัยทั้งหมด สารหนืด 150 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ในกากเนื้ อ มะพร า วที่ มี ม ากที่ สุ ด คื อ แมนแนน (Mannan) ดังนั้นหากจะมี การใชกากเนื้อมะพราวในอาหารสัตว จึงควรที่จะคํานึงถึงเอนไซมที่สามารถ ย อ ยแมนแนนเพื่ อ ที่ สั ต ว จ ะสามารถ นํ า นํ้ า ตาลที่ ย  อ ยเล็ ก ลงแล ว ไปใช ประโยชนได ไดมกี ารทํากาทดลองใชเอนไซน แมนแนนเนสในอาหารไกเนือ้ ทีม่ กี ารใช กากมะพราวแหงพบวานํ้าหนักตัวและ อัตราการแลกเนือ้ ของไกทมี่ อี ายุระหวาง 2-5 สั ป ดาห ดี ขึ้ น ถึ ง แม ว  า จะไม เดนชัดนัก แตผลการทดลองก็ชใี้ หเห็นถึง ความเปนไปไดที่จะใชประโยชนจาก กากเนือ้ มะพราวแหงในสูตรอาหารสัตว ปกดวยการใชเอนไซมที่เหมาะสม โดย จะตองมีการศึกษาคนควาวิจยั หาเอนไซม ที่ มี ค วามจํ า เพาะเจาะจงในการย อ ย โมเลกุลของแมนแนนใหมปี ระสิทธิภาพ มากยิง่ ขึน้ ซึง่ จะสงผลสืบเนือ่ งอยางมาก ตอการเจริญเติบโตของสัตวทจี่ ะมีตามมา 4) ใช กั บ กากเมล็ ด ละหุ  ง (Rapeseed meal) ละหุ  ง ประกอบด ว ยกรด ไขมันอิสระ 2% ไดมีการใชนํ้ามันละหุง ในอาหารสัตวปก และสุกรเพือ่ ลดปริมาณ ฝุ  น และเพิ่มรสชาติใหแกอาหารสัตว กากเมล็ดละหุง ประกอบดวยไขมัน 2-4%

โปรตี น 35-40% และมี ส มดุ ล ของ กรดอะมิโนสูง จึงเหมาะอยางยิ่งที่จะ นํ า มาใช เ ป น ส ว นผสมในอาหารสั ต ว แตกม็ สี ารยอยยากหรือสารหนืด (NSP) อยู  ม ากเช น กั น สารหนื ด ส ว นใหญ

ที่มีในกากเมล็ดละหุงคือ เซลลูโลส และมีเพนโตแซนและ ลิกนินบางเล็กนอย การใชเอนไซมผสมระหวางเซลลูเลสกับ โปรติเอสควบคูกัน ชวยเสริมใหมีปริมาณนํ้าตาลรีดิวซเพิ่มขึ้น ซึ่งจะชวยใหสัตวนําไปใชประโยชนไดมากขึ้น ดังเห็นไดจาก ตารางที่ 4

ตารางที่ 4 Effects of treatment with cellulose and protease, alone and in combination, on the release of reducing sugars (expressed as glucose equivalents) and amino acids/peptides (expressed as -amino nitrogen) from whole rapeseed*.

Values are means + standard errors (in parentheses)1,2.

Glucose released ( mol/ml) -amino N Released (mg/l)

Control Cellulase Protease Cellulase+Protease 0.11 + 0.013 0.23 + 0.010* 0.13 + 0.008 0.65 + 0.013*** 8.9 + 0.57

9.1 + 0.50

13.7 + 0.55*

18.2 + 0.75**

* From Walsh et al. (1996).

1 Statistical significance determined using Students t-test.

2 P-values versus Control: *<0.10; **<0.05; ***<0.025.

3. บทสรุป บทบาทของเทคโนโลยีชีวภาพ ในการใชประโยชนจากวัตถุดิบทดแทน (Non-conventional raw materials) และผลิตภัณฑพลอยได (Byproducts) กําลังมีความสําคัญมากขึน้ จากการคาดการณจาํ นวนประชากรโลกทีจ่ ะมีมากขึน้ เสมื อ นแรงผลั ก ดั น หรื อ แรงกระตุ  น

ให ต  อ งมี ก ารใช ป ระโยชน จ ากวั ต ถุ ดิ บ ที่ มี อ ยู  ใ ห ม ากยิ่ ง ขึ้ น การใชเอนไซมในวัตถุดิบหลัก เชน Allzyme vegpro ชวยเพิ่ม คุณคาทางโภชนาการของกากถัว่ เหลือง แตอยางไรก็ตาม การที่ จะใชเอนไซมกบั วัตถุดบิ ทดแทนตัวอืน่ ๆ (ซึง่ ไมมคี วามสมํา่ เสมอ ของคุณคาทางโภชนาการ) มาทดแทนวัตถุดิบหลักที่ใชอยู ในสูตรอาหารสัตว จําเปนตองศึกษาถึงความจําเพาะเจาะจง ของเอนไซมตัวนั้น ๆ กับสารตั้งตนที่จะถูกยอยใหดีเสียกอน เพื่อกอใหเกิดประโยชนสูงสุดในการใช à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 151

ถาหากทราบถึงองคประกอบตาง ๆ และคุณคาทาง โภชนาการของวัตถุดบิ ทดแทนเปนอยางดีแลว การนําเอนไซม มาใชกบั สัตวกระเพาะเดีย่ ว จะมีแตชว ยใหสตั วดงั กลาวสามารถ ใชประโยชนจากวัตถุดิบที่ใชไดอยางมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้น ดังนั้น แนวทางในการแกปญหาการขาดแคลนวัตถุดิบหลัก ที่ ใช ผ ลิ ต อาหารสั ต ว ใ นแถบภู มิ ภ าคเอเซี ย แปซิ ฟ  ค ตามที่ คาดการณ ไ ว คื อ การใช ป ระโยชน จ ากวั ต ถุ ดิ บ ที่ มี อ ยู  ใหเกิดประโยชนสูงสุดเต็มประสิทธิภาพ ในขณะเดียวกัน

152 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ตองเพิ่มแนวทางการใชวัตถุดิบทดแทน ใหมากขึน้ และการใชเอนไซมเปนวิธกี าร ที่ ส อดประสานกั บ แนวทางทั้ ง สอง ดังนั้นจึงเปนที่เชื่อแนวาเอนไซมจะเขา มามีบทบาทมากยิ่งขึ้นในอุตสาหกรรม การผลิตอาหารสัตวตอแตนี้ไป

เอกสารอางอิง Annison, G. P. J. Moughan, and D. V. Thomas. 1995. Nutritive activity of soluble rice bran arobinoxylans n broiler diets. Br. Poult. Sci. 36 : 479-488.

Bourne, S. 1997. Overview of poultry meat industry growth and feed ingredient demand beyond 2000 in the Asia Pacific region. In Biotechnology in the Feed Industry: Proceedings of Alltech’s 13th Annual Symposium. T.P. Lyons and K.A. Jacques (Eds.). Nottingham University Press, Nottingham, UK, 67-78.

Farrell, D.J. 1994. Utilization of rice bran in diets for domestic fowl and ducklings.

World’s Poult. Sci. J. 50 : 115-131.

Gunstone, F.D. 1996. Fatty acid and lipid chemistry. Blackie Academic and Professional, Glasgow, UK. Krogdahl, A. 1985. Digestion and absorption of lipids in poutry. J. Nutr. 115 : 675-685.

Momongan, V.G., L.S. Castillo, A.R. Gatapia, and R.S. Resurreccion. 1964. High levels of copra meal in poultry and livestock rations. I. Methionine and lysine supplementation in broiler rations. Phillip. Agric. 48 : 163-180.

Mugford, D. 1993. Current methods for measurement of dietary fiber: choices and suitability. In: Dietary Fiber and Beyond. S. Samir and G. Annison (Eds.).

Occasional Publications, Vol. 1. Nutrition Society of Australia, 19-36.National Research Council. 1988. Nutrient Requirements of Poultry. Washignton, DC, USA. Poultry International. 1996. Feed Resource Management in Asia.

Samarasinghe, K. and Wenk, C. 1993. The effect of enzyme supplementation of amino acid fortified low protein diets based on cassava and maize for broilers.

In Biotechnology in the Feed Industry: Proceedings of Alltech’s 9th Annual Symposium. T. P. Lyons and K. A. Jacques (Eds.) Nottingham University Press, Nottingham, UK.

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 153

Thomas, D. V., I. T. Kadim, P. J. Moughan, and S. Bourne. 1997. Effect of lipase supplementation of rice bran on excreta energy content in adult cockerels.

Proceedings of the Australian Poultry Symposium.

Thorne, P.J., J. Wiseman, D.J.A. Cole, and D.H. Machin. 1988. Use of diets containing high levels of copra meal for growing/finishing pigs. Trop. Agric. (Trinidad) 65 : 197-201.

Walsh, G., D. Headon and R. Power. 1996. Enzymatic treatment of rapeseed: synergistic effects of cellulose and protease. Enclosure Code Enz. 1.1, Alltech, Inc., Nicholasville, K.Y, USA. Walsh, G., D. Headon and R. Power, 1996. Enzymatic treatment of rapeseed: synergistic effects of cellulose and protease. Enclosure Code Enz. 1.1., Alltech, Inc., Nicholasville, KY, USA. Warren, B.E., and D.J. Farrell. 1990a. The nutritive value of full-fat and defatted Australian rice bran. I. Chemical composition. Anim. Feed Sci. Tech. 27 : 219-228. http:// www.biospectrumindia.com/biospecindia/news/158181 /mission-developimport-substitute-phytase-enzyme (ภาพประกอบ) http://www.myfirstbrain.com (รูปที่ 1 โครงสรางของเอนไซมไลเพส) http://www.worldpoultry.net/Other-Poultry Species/Turkeys/2010/1/EU- authorisesheat-stable enzymes-from-Danisco-WP004730 (ภาพประกอบ).

154 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

âä¾ÔÉÊعѢºŒÒ (Rabies) ÀÑÂÌҠ·ÕèäÁ‹ä´Œ¾ºà¨Íáμ‹ã¹à©¾ÒÐÊعѢ ณัชชา พฤกษเมธานันท รองศาสตราจารย เภสัชกรหญิง ดร.มณฑารพ ยมาภัย สาขาวิชาเทคโนโลยีชีวภาพ

โรคพิษสุนขั บา โรคกลัวนํา้ หรือ โรคหมาวอ (Rabies) เปนโรคติดตอ รายแรงชนิดหนึ่งที่มนุษยรูจักมากวา 500 ปแลว เกิดจากเชื้อไวรัสชนิดหนึ่ง มีชื่อวา Rhabdovirus มีลักษณะคลาย ลูกปนพก เหตุทโี่ รคนีม้ ชี อื่ เปนทางการวา โรคพิษสุนขั บา เพราะในตอนแรกพบวา เกิ ด จากถู ก สุ นั ข ที่ ติ ด เชื้ อ ไวรั ส นี้ กั ด เหตุ ที่ เรี ย กสุ นั ข ที่ ติ ด เชื้ อ นี้ ว  า สุ นั ข บ า หรือหมาบา เพราะเมือ่ สุนขั ติดเชือ้ ไวรัสนี้ จะทําใหสมองทํางานผิดไปจนบางตัว เกิดอาการคุมคลั่งเที่ยวไลกัดคนและ สัตวอนื่ ๆ และเนือ่ งจากเชือ้ ไวรัสทีเ่ ขาไป ในตัวสุนัขนั้นจะเพิ่มจํานวนขึ้นอีกมาก และหลั่ ง ออกมาในนํ้าลาย ดั งนั้ นผู ที่ ถูกสุนัขบากัด แลวไมไดรับการรักษา อยางทันทวงที ก็จะเกิดอาการเหมือน สุนัขบา เพราะหลังจากไดรับเชื้อแลว เชือ้ จะคอย ๆ เดินทางไปตามเสนประสาท เขาสูสมองแลวทําใหมีอาการทางระบบ ประสาทและกลามเนื้อ เพราะสมอง ถูกทําลาย ทําใหมีอาการคลายเปนบา

แลวตายทุกรายไป อยางไรก็ตาม แมวาในประเทศไทย และ ประเทศอื่น ๆ ในทวีปเอเซีย จะพบวา สัตวที่เปนโรคพิษ สุนัขบามากที่สุด คือ สุนัข (96% ของจํานวนที่พบเชื้อ จากการวิ นิ จ ฉั ย ในห อ งปฏิ บั ติ ก ารในประเทศไทย) แต ใ น ความเปนจริง เชื้อไวรัสนี้สามารถทําใหเกิดโรคได ในสัตวเลี้ยง ลูกดวยนมทุกชนิด เชน วัว ควาย มา หมู ลิง ชะนี กระรอก กระแต เสือ คางคาว สกั้งค แรคคูน แมกระทั้ง วาฬ และคน ดังนั้นการตระหนักถึงภยันตรายจากโรคพิษสุนัขบา รวมถึง การระมัดระวังอันตรายจากสัตวเลี้ยงใกลตัว รวมทั้งปศุสัตว ไมวาจะเปนตัวเล็กหรือตัวใหญก็ตาม จึงเปนที่สิ่งสําคัญยิ่ง เพราะยังไมมีวิธีในการรักษาผูปวยโรคพิษสุนัขบา หากเกิด อาการทางสมองแลว อยางไรก็ตามหากถูกสุนัขบา หรือสัตว เลี้ยงลูกดวยนมบาอื่น ๆ กัด แลวทําการลางแผลอยางถูกตอง พรอมกับเขาพบแพทยโดยดวนที่สุด ก็จะสามารถ รักษา ใหกลับมาเปนปกติได รวมทัง้ ยังมีภมู คิ มุ กัน หากถูกกัดอีกตอไป การติดตอและการปองกันโรค โรคสุ นั ข บ า นั้ น ติ ด ต อ ได โ ดยเชื้ อ ไวรั ส ที่ อ อกมากั บ นํา้ ลายสัตวทตี่ ดิ เชือ้ และเขาสูร า งกายคนทางบาดแผลทีเ่ กิดจาก การถูกกัด ขวน หรือถูกเลียบริเวณบาดแผลใหม หรือทีม่ อี ยูเ ดิม หรือไดรับเชื้อเขาทางเยื่อตา เยื่อปาก การปลูกถายเนื้อเยื่อ กระจกตา นอกจากนี้เชื้ออาจติดตอจากการกิน ถามีบาดแผล à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

155

ภายในชองปากหรือหลอดอาหาร ซึ่งเคยพบวา มีผูติดโรคนี้ จากการกินเนื้อสัตวที่ปวย หรือที่ตาย และอาจพบวาติดเชื้อ จากการหายใจ ถึงแมจะนอยมาก สําหรับโรคนี้การปองกัน เปนสิง่ ทีส่ าํ คัญทีส่ ดุ เนือ่ งจากยังไมมวี ธิ กี ารรักษาทัง้ ในคนและ สัตว จนเกือบเรียกไดวา ถามีการแสดงอาการแลว ตายอยางเดียว (มี ตั ว อย า งน อ ยมากที่ รั ก ษาได สํ า เร็ จ ในต า งประเทศ) แต การปองกันโรคนีท้ าํ ไดไมยากนัก สําหรับสุนขั และแมว เพียงแค การฉีดวัคซีนปองกันโรคพิษสุนัขบาใหครบตามที่คุณหมอ กําหนด ก็เพียงพอแลวที่จะปองกันโรค (สวนใหญใหทําปละ 1 ครั้งเทานั้น) แตสําหรับคน ถาอยูในพื้นที่เสี่ยงและเปน บุ ค คลที่ ต  อ งสั ม ผั ส กั บ สุ นั ข หรื อ สั ต ว เ ลี้ ย งลู ก ด ว ยนมอื่ น อยูเสมอ ก็ควรฉีดวัคซีนปองกันไวกอน เพราะโดยทั่วไปแลว ประเทศไทยยังถือวาเปนประเทศที่มีการระบาดของโรคนี้อยู แตสําหรับในคนที่ไมไดฉีดวัคซีนปองกันโรคพิษสุนัขบาไวเลย ซึง่ เปนคนสวนใหญในประเทศ หากโดนกัด หรือไปสัมผัส กับสุนขั ที่สงสัยวาอาจเปนโรคพิษสุนัขบา หรือไมสามารถมั่นใจไดวา ไมไดเปนโรคนี้ ก็ควรรีบลางแผล และจุดที่สัมผัสดวยนํ้ากับ สบูห ลาย ๆ ครัง้ ใสยาฆาเชือ้ เชน ทิงเจอรไอโอดีน แอลกอฮอล กอนไปพบแพทยเพื่อทําการฉีดวัคซีน และหากโดนกัดมาก ตองฉีดแอนติบอดี (ซีรั่ม) ดวยเพื่อปองกันไมใหเชื้อไวรัส 156

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

เดินทางเขาไปในเสนประสาท แลวไป ทําลายสมองได เพราะถาถึงขั้นนั้นแลว ก็ไมมีทางรักษาได นอนรอวันตายดวย ความทุกขทรมานอยางแนนอน สวนการปองกันทั้งในคนและ สั ต ว นั้ น ทํ า ง า ยที่ สุ ด คื อ หลี ก เลี่ ย ง ไมใหสัตวเลี้ยงลูกดวยนมทุกชนิดกัด หรื อ เลี ย แผล หากคิ ด ว า ไม ส ามารถ หลีกเลี่ยงได ควรฉีดวัคซีนเพื่อปองกัน เอาไวเลย โดยตองระวังอยางยิง่ ในเด็ก ๆ เพราะมักชอบเขาไปเลนกับสัตว ทั้งนี้ จากการรายงานของสถานเสาวภาพบวา ลูกสุนัขที่นารัก ๆ เหลานี้ กลับเปน แหลงของการแพรเชื้อสุนัขบามากที่สุด เนื่ อ งจากลู ก สุ นั ข จะยั ง ไม ไ ด รั บ การ ฉี ด วั ค ซี น ป อ งกั น เพราะยั ง เล็ ก อยู  อีกทั้งก็มีความนารักนาเอ็นดู ทําใหคน อยากเขาไปเลนดวยจนถูกกัดได สัตวชนิดใดทีม่ เี ชือ้ โรคพิษสุนขั บา และ ติดตอถึงคนโดยวิธีใดมากที่สุด สุ นั ข มี เ ชื้ อ โรคพิ ษ สุ นั ข บ า มากที่สุด รองลงมาก็คือ แมว วิธีการ ติดตอถึงคนที่พบบอยที่สุดก็คือ โดย วิธีการกัดซึ่งจะถูกนํ้าลายที่มีเชื้อไวรัส อยูเ ขาไปเต็ม ๆ อีกทางหนึง่ ทีแ่ พรเชือ้ ได ก็คือ การขวน ไมวาจะเปน ใชเขี้ยวขวน ซึ่งมีนํ้าลายปนมาดวย หรือใชอุงเทา

ทีม่ เี ล็บขวน หากเปนแมว เหตุทกี่ ารขวน ทําใหติดโรคได เปนเพราะแมวเปนสัตว ที่ชอบเลียอุงเทา และเล็บของตัวเอง เชื้อไวรัสจากนํ้าลายที่ยังมีชีวิตอยูจึงไป ติดอยูที่เทาหรืออุงเล็บได เพราะฉะนั้น เมื่ อ ถู ก แมวที่ เ ป น บ า ข ว นอาจทํ า ให คนติดโรคไดเชนกัน สวนในตางประเทศ เชน สหรัฐอเมริกา ซึง่ มีระบบสาธารณสุข การเลี้ยงดู รวมทั้งการดูแลสุนัขและ แมวจรจัดที่ดี จะพบวาคางคาวกลับ เป น สั ต ว ที่ นํ า โรคพิ ษ สุ นั ข บ า ที่ ทํ า ให คนเสียชีวติ มากทีส่ ดุ สวนในประเทศไทย มีการสํารวจพบวา คางคาวในประเทศไทย มี เชื้ อ โรคอยู  ใ นกลุ  ม ของไวรั ส โรคพิ ษ สุนัขบาไดเชนกัน และนอกจาก สุนัข แมว และคางคาวแลว ยังตองเฝาระวัง สั ต ว เ ลี้ ย งลู ก ด ว ยนมอื่ น ๆ ด ว ย ทุกชนิด อาทิ เมือ่ เร็ว ๆ นีเ้ พิง่ มีรายงานวา กระตายทีซ่ อื้ มาจากสวนจตุจกั ร ถูกตรวจ พบวาเปนโรคพิษสุนัขบาไดเชนกัน

โรคพิษสุนัขบาในคนและสัตวประเภทตาง ๆ โรคพิษสุนัขบาในคน ระยะฟกตัวของโรคพิษสุนัขบา (ตั้งแตถูกกัดจนเกิด อาการ) ไมเกิน 1 ป สวนใหญ แลวจะอยูในชวง 2 เดือน ทัง้ นีข้ นึ้ กับปจจัยหลายอยาง ไดแก ตําแหนง และลักษณะ ของ บาดแผลวาลึกแคไหน อยูใกลเสนประสาทหรือไม และแผล นั้นมีเชื้อไวรัสปะปนอยูมากเพียงใด โดยเมื่อรางกายไดรับเชื้อ ไวรัสแลว ตอนแรกไวรัสจะฝงตัวอยูที่แผล และมีการเติบโต กอนทีก่ ลามเนือ้ จากนัน้ จึงเริม่ เดินทางเขาเสนประสาท แลวจะ คอย ๆ เดินขึ้นไปตามเสนประสาทจนถึงสมอง อาการแสดง ในชวงแรกนัน้ อาจเปนเล็กนอย เชน มีอาการแคคนั ปวดแผล หรือปวดแขนขาบริเวณที่ถูกกัด หรือมีไข มีอาการปวดเมื่อย กลามเนือ้ แตเมือ่ ไวรัสเดินทางไปถึงสมองแลว จะตองตายทุกราย อาการทางสมองอาจแบงเปน 2 แบบ คือ แบบกลุมอาการ เอะอะอาละวาด ซึง่ จะเสียชีวติ เร็วในเวลาเฉลีย่ ประมาณ 5 วัน สวนกลุมที่ 2 เปนอาการที่มีลักษณะอัมพาต แขนขาออนแรง จะเสียชีวิตหลังจากที่มีอาการแสดงครั้งแรก ภายในระยะ เวลาเฉลี่ย 13 วัน ในชวงที่มีอาการแสดงทางสมองนั้น จะเกิด อาการอัมพาตทั่วรางกาย รวมทั้งกลามเนื้อของหลอดอาหาร ทํ า ให ไ ม ส ามารถกลื น นํ้ า ได ถึ ง แม จ ะกระหายสั ก เพี ย งใด จึงทําใหมีการเรียกชื่อโรคนี้วาอีกอยางหนึ่งวา โรคกลัวนํ้า ทัง้ นีม้ รี ายงานวาระยะฟกตัวทีส่ นั้ ทีส่ ดุ เกิดขึน้ เพียง 5 วันเทานัน้ หลังจากถูกสุนัขบากัด เพราะถูกกัดแบบเปนแผลเหวอะหวะ เขาโดยตรงที่เสนประสาทบริเวณไหปลาราทําใหเชื้อเขาสู เสนประสาทไดเลย โดยไมจาํ เปนจะตองมีการฝงตัวและเติบโต กอนที่กลามเนื้อ ดังนั้นหากทานถูกสุนัข หรือสัตวเลี้ยงลูกดวย นมอื่น ๆ กัด ควรรีบลางแผลใหสะอาด และไปพบแพทยโดย เร็วที่สุด à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 157

โรคพิษสุนัขบาในสุนัข นํา้ ลายของสุนขั ทีเ่ ปนโรคพิษสุนขั บา เปนแหลงสําคัญ ที่สุดในการแพรระบาดของโรค โดยพบวาเชื้อไวรัสกอโรค จะเริ่ ม ถู ก ขั บ ออกมาในนํ้ า ลายของสุ นั ข ได ตั้ ง แต ใ นระยะ 3 วั น ก อ นที่ สุ นั ข จะแสดงอาการ และจะถู ก ขั บ ออกมา ทางนํ้าลายติดตอกันเรื่อย ๆ จนกระทั่งสุนัขตาย อาการแสดง ของสุนัขที่เปนโรคพิษสุนัขบา พบได 2 แบบคือ 1. แบบดุราย มีอาการหงุดหงิด เที่ยวไลกัดคนและ สัตวอื่น ๆ ถาผูกโซหรือกักขังไวในกรง จะกัดโซ กรง หรือ สิ่ ง ของที่ อ ยู  ใ กล อ ย า งดุ ร  า ย บางครั้ ง สุ นั ข จะกั ด จนฟ น หั ก หรือลิ้นเปนแผล มีเลือดออก เมื่อแสดงอาการดุรายได 2-3 วัน จะออนเพลียลง ขาหลังไมมีแรง เดินโซเซ และตายในที่สุด สุนัขที่มีอาการแบบนี้จึงมีอันตรายที่สุดในการแพรกระจาย โรคพิษสุนัขบา 2. แบบเซื่ อ งซึ ม มี อ าการปากอ า หุ บ ไม ไ ด ลิ้ น มีสีแดงคลํ้า บางครั้งมีสิ่งสกปรกติดอยู และลิ้นหอยออกมา นอกปาก มีอาการคลายกระดูกติดคอ เจาของจึงมักจะเอา มือลวง แตไมพบกระดูก สุนัขจะเอาขาหนาตะกุยบริเวณ แกมปาก และคอ จนบวม และจะลุกนัง่ ยืน และเดินไปมาบอย ๆ กินของแปลก ๆ เชน ใบไม กอนหิน หรือบางตัวจะกินปสสาวะ ของตัวเอง ไมกัด ถาไมถูกรบกวน สุนัขแบบหลังนี้จะสังเกต อาการยากมาก ดั ง นั้ น หากสุ นั ข ตายโดยไม ท ราบสาเหตุ ควรตัดหัวไปพิสูจนกอน ระยะฟกตัวของโรค ในสุนัขที่ถูกสัตวที่เปนโรคพิษ สุนขั บากัด เฉลีย่ อยูร ะหวาง 3-8 สัปดาห โดยสุนขั ทีโ่ ตเต็มทีแ่ ลว จะมี ร ะยะฟ ก ตั ว ของโรคนานกว า ลู ก สุ นั ข อาการของ โรคพิษสุนัขบาในสุนัขแบงออกเปน 3 ระยะ ดังนี้คือ 1. ระยะเริ่มแรก จะสังเกตเห็นอุปนิสัยและอารมณ เปลี่ยนแปลงไปจากเดิม สุนัขที่เคยมีนิสัยชอบเลนคลุกคลี กั บ เจ า ของจะแยกตั ว ออกไป มี อ ารมณ ห งุ ด หงิ ด แต สุ นั ข 158 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ที่เคยตื่นกลัวไมเคยคลุกคลีกับเจาของ จะเขามาหาหรืออยากจะคลุกคลีดวย ในระยะนี้อุณหภูมิของรางกายอาจ สู ง ขึ้ น กว า ปกติ เ ล็ ก น อ ย ม า นตาจะ ขยายโตกวาปกติ และเริ่มมีการตอบ สนองตอแสงลดลง สุนขั จะแสดงอาการ ระยะนี้ประมาณ 2-3 วัน กอนจะเขาสู ระยะตื่นเตน 2. ระยะตื่นเตน สุนัขจะเริ่ม มีอาการกระวนกระวาย มีอาการทาง ระบบประสาท มีการตอบสนองรุนแรง ตอเสียงหรือสิ่งกระตุนตาง ๆ และเริ่ม มีอาการตื่นเตนกระวนกระวายมากขึ้น อาจแสดงอาการงั บ แมลงหรื อ วั ต ถุ ที่ ขวางหนา กัดสิ่งแปลกปลอมตาง ๆ เริ่มออกวิ่งโดยไรจุดหมาย แสดงอาการ ดุรา ยโดยจะกัดทุกสิง่ ทีข่ วางหนา ถากักขัง จะกัดกรงอยางรุนแรงจนเลือดกลบปาก หรือฟนหักโดยไมแสดงอาการเจ็บปวด เสี ย งเห า หอนจะผิ ด ไปเนื่ อ งจากเกิ ด อั ม พาตของกล า มเนื้ อ กล อ งเสี ย ง สังเกตบริเวณลิ้นจะพบสีแดง ลิ้นหอย นํ้ า ลายไหล เนื่ อ งจากเกิ ด อั ม พาต ของกลามเนื้อที่เกี่ยวกับการเคี้ยวและ การกลืน สุนัขอาจแสดงอาการขยอก หรือขยอน คลายมีสิ่งแปลกปลอมติด ในลําคอ โดยสุนขั จะแสดงอาการระยะนี้ ประมาณ 1-7 วันกอนเขาสูร ะยะอัมพาต ระยะนีเ้ ปนระยะทีน่ า กลัว เพราะจะแพร เชื้อโรคไดมากที่สุด

3. ระยะอัมพาต อาการระยะนี้ จะสั้นมาก มีอาการขาออนเปลี้ยโดย เฉพาะขาหลัง เนื่องจากความสัมพันธ ในการทํางานของกลามเนื้อเปลี่ยนไป สุ นั ข จะล ม ลงแล ว ลุ ก ไม ไ ด เกิ ด เป น อัมพาตขึ้นทั่วตัวอยางรวดเร็วแลวตาย ในที่สุด โรคพิษสุนัขบาในแมว การติดตอของโรคพิษสุนัขบา ในแมว ในธรรมชาติ เ กิ ด จากถู ก แมว ด ว ยกั น หรื อ สั ต ว เ ลี้ ย งอื่ น ๆ ที่ เ ป น โรคพิษสุนัขบากัดเอา ในแมวที่เปนบา เชื้ อ ไวรั ส ก อ โรคจะเริ่ ม ถู ก ขั บ ออกมา ทางนํ้าลายไดตั้งแต 1 วันกอนแสดง อาการ และจะมี อ ยู  ต ลอดจนกระทั่ ง แมวตาย คนและสัตวเลี้ยงอื่น ๆ อาจ ได รั บ อั น ตรายจากโรคพิ ษ สุ นั ข บ า ในแมวเช น เดี ย วกั บ โรคพิ ษ สุ นั ข บ า ในสุนัขระยะฟกตัวของแมวที่ถูกสัตว ที่เปนโรคพิษสุนัขบากัดเฉลี่ย 18 วัน และปกติจะพบวาแมวที่โตเต็มที่จะมี ระยะฟ ก ตั ว ของโรคยาวนานกว า ในลู ก แมวเช น เดี ย วกั บ สุ นั ข อาการ ของโรคพิ ษ สุ นั ข บ า ในแมว แบ ง ออก เป น 3 ระยะ เช น เดี ย วกั บ ในสุ นั ข ดังนี้คือ

1. ระยะเริ่มแรก เปนระยะสั้น ๆ ไมเกิน 1 วัน แมวที่ ช อบคลุ ก คลี กั บ เจ า ของจะมี อ าการหงุ ด หงิ ด นิ สั ย เปลี่ยนไป อาจกัดหรือขวนเจาของโดยเเสดงอารมณฉุนเฉียว ฉับพลัน หรืออาจหลบซอนตัวในที่มืด ระยะนี้มักสั้น 2. ระยะตื่นเตน แมวจะเริ่มมีอาการกลามเนื้อสั่น กลามเนื้อเริ่มทํางานไมสัมพันธกัน ตามดวยอาการทางระบบ ประสาท แสดงอาการดุราย ถากักขังจะแสดงอาการทาที พรอมที่จะกัดหรือขวนโดยเฉพาะเมื่อมีวัตถุเคลื่อนไหวผาน เชน คนหรือสัตวทเี่ ขามาใกล มีอาการกลืนลําบาก นํา้ ลายไหล เนื่องจากเกิดอัมพาตของกลามเนื้อที่เกี่ยวกับการเคี้ยวและ การกลื น โดยทั่ ว ไประยะนี้ จ ะแสดงอาการอยู  ป ระมาณ 2-4 วัน ซึ่งเปนชวงที่เปนอันตรายแกเจาของเปนอยางมาก หลังจากนั้นจะเขาสูระยะที่ 3 3. ระยะอัมพาต แมวจะเริ่มแสดงอาการอัมพาต ที่ ส  ว นท า ยของลํ า ตั ว ก อ น แล ว แผ ข ยายไปยั ง ส ว นลํ า ตั ว และหัวจนเกิดอัมพาตทั่วตัวอยางรวดเร็วแลวถึงแกความตาย ในที่สุด ทั้ ง นี้ ถึ ง แม ว  า โดยทั่ ว ไปจะพบว า แมวและสุ นั ข ที่เปนโรคพิษสุนัขบาสวนใหญ จะแสดงอาการในระยะตื่นเตน ใหเห็นเดนชัดกวา จึงเรียกวาเปนบาแบบดุราย อยางไรก็ตาม สุ นั ข และแมวบ า บางตั ว อาจแสดงอาการในระยะอั ม พาต เดนชัดกวา เรียกการแสดงอาการแบบนี้วา บาแบบซึม โรคพิษสุนัขบาในโค โรคพิษสุนัขบาในโคมีสาเหตุมาจากการติดเชื้อไวรัส โรคพิ ษ สุ นั ข บ า เชนเดียวกับในสัตวชนิดอื่น ในประเทศไทย โคที่พบเปนโรคพิษสุนัขบามักจะมีประวัติการติดโรคมาจาก การถูกสุนัขบากัด สวนในประเทศที่มีคางคาวดูดเลือดชุกชุม à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 159

พบคางคาวดูดเลือดเปนพาหะที่สําคัญในการแพรเชื้อโรค ไปยังโค ระยะฟกตัวของโรคพิษสุนัขบาในโคเปลี่ยนแปลง ได ม าก ตั้ ง แต 13 วั น หลั ง จากได รั บ เชื้ อ จนถึ ง ระยะเวลา หลายเดื อ น โดยเฉลี่ ย มี ร ะยะเวลาประมาณ 3 สั ป ดาห ส ว นการรั บ เชื้ อ จากค า งค า วดู ด เลื อ ดในธรรมชาติ พ บว า มีระยะฟกตัวของโรคประมาณ 1 เดือน อาการของโรคพิ ษ สุ นั ข บ า ในโค จะพบโคเริ่ ม มี ไข ไมกินหญา ซึม มีอาการหาว นํ้าลายไหลเปนฟอง ดุกวาปกติ หางตก กลามเนือ้ ทองแข็งตึง เบาตาจมลึก หูกระดกไปดานหลัง กลามเนื้อทํางานไมสัมพันธกัน เดินไมตรงทาง สงเสียงรอง อยางผิดปกติตดิ ตอกัน กระวนกระวาย กระทืบเทาหลัง พยายาม จะออกจากคอกที่ขังโดยวิ่งชนคอกเปนระยะ ๆ และอาจแสดง อาการแปลก ๆ เชน เอาหัวซุกพื้นคอกแลวยกสวนทายสูงขึ้น แสดงอาการกระหายนํา้ จัด และพยายามดูดนํา้ กินแตสว นใหญ นํ้าจะไหลออกทางมุมปาก ตอมาจะเปนอัมพาตลมลงนอน สงเสียงรองเปนระยะ ๆ นํ้าลายไหลมาก ลูกตาเหลือกขึ้น ดานบน มานตาขยาย ลิ้นหอยออกนอกปาก คอเหยียด และ ตายในทีส่ ดุ สวนอาการโรคพิษสุนขั บาในโค ซึง่ เกิดจากคางคาว ดูดเลือด จะแสดงอาการแบบอัมพาต ไมดุราย จากรายงาน พบวา กลามเนื้อขาหลังของโค จะทําหนาที่ไมสัมพันธกัน ตอมาจะแสดงอาการเบื่ออาหาร สงเสียงรองติด ๆ กัน ตอมา จะลมลงอยูใ นสภาพนอนตะแคงหรือนอนควํา่ แลวจึงมีอาการชัก นํ้าลายไหลมาก พยายามใชขาหนาตะเกียกตะกาย กอนถึง ชวงสุดทายที่จะหายใจไมออกจนตาย โรคพิษสุนัขบาในสุกร โรคพิษสุนขั บาในสุกรมีสาเหตุมาจากการติดเชือ้ ไวรัส โรคพิษสุนัขบา เชนเดียวกับในสัตวชนิดอื่น ๆ โดยเฉพาะสุนัข 160 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ระยะฟกตัวของโรคพิษสุนัขบาในสุกร โดยเฉลีย่ มีระยะเวลาประมาณ 3 สัปดาห อาการของโรคพิ ษ สุ นั ข บ า ในสุ ก รมั ก เป น อย า งเฉี ย บพลั น โดย จะมีนิสัยเปลี่ยนแปลง เริ่มไมกินอาหาร มีอาการทางประสาท ตื่นเตน กระวน กระวาย สงเสียงรอง ไวตอการตอบสนอง ตอสิ่งแวดลอม และจะตอบสนองตอ สิ่งกระตุนอยางรวดเร็ว จะแสดงอาการ บดเคี้ยว โดยปาก กลามเนื้อทําหนาที่ ไม สั ม พั น ธ กั น และมี อ าการเกร็ ง ของ กล า มเนื้ อ แล ว ตามมาด ว ยอาการ ออนเปลี้ย ลมลงแลวลุกขึ้นไมไดและ จะตายภายใน 72 ชั่ ว โมงหลั ง จาก เริ่มแสดงอาการของโรค อาการเหลานี้ คลายคลึงกับอาการของโรคพิษสุนัขบา ในสุนัขมาก แตความรุนแรงของอาการ ตาง ๆ ในสุกรจะนอยกวาในสุนัข โรคพิษสุนัขบาในมา ลา มา ลา ที่ติดเชื้อพิษสุนัขบา จะมีอาการตื่นเตน ดุราย เขากัดคน เช น เดี ย วกั บ สั ต ว อื่ น ๆ และมั น จะมี อาการคันในบริเวณที่เคยถูกกัด สัตว จะเอาบริเวณนั้นถูไถคอก หูตั้ง ไวตอ เสียงมาก เอาเทาโขกพื้น กัดรางอาหาร กิ น อุ จ จาระ ตาแดง จ อ งนิ่ ง หรื อ มีอาการทองผูก และตายในที่สุด

ข  อ ค ว ร ป ฏิ บั ติ ภ า ย ห ลั ง จ า ก ถู ก สุ นั ข บ า หรื อ สั ต ว ที่ ส งสั ย ว า บ า กั ด

1. ลางแผลทันทีดว ยนํา้ สะอาด ฟอกดวยสบูอยางแรง 2-3 ครั้ง แลว ทาแผลดวยนํ้ายาโพวิดีน (เบตาดีน) หรือทิงเจอรไอโอดีน แลวรีบไปพบแพทย ทันที เพื่อรับการฉีดวัคซีนปองกันโรค พิษสุนขั บาและวัคซีนปองกันบาดทะยัก ทันที รวมทั้งอาจตองฉีดซีรั่มรอบแผล หากมี ร อยกั ด ชั ด เจนกรณี ที่ เ ป น แผล ฉีกขาด อาจทําแผลไปกอน โดยยังไมตอ ง เย็บแผลเนื่องจากแผลสกปรก โอกาส ติดเชื้อจะสูงมากถาเย็บแผล ทานยา ปฏิชวี นะ และยาแกปวดตามทีแ่ พทยสงั่ หากมีอาการผิดปกติ เชน ปวดแผลมาก ชา หรือ คันรอบ ๆ แผล มีไขขึ้น ใหรีบ มาพบแพทยอีกครั้ง 2. กรณีที่สัตวตาย ควรนําสง เพื่อตรวจหาเชื้อ ถาหากไมตายใหขังไว ดูอาการ 10 วัน ขณะเดียวกันใหรีบ ไปฉี ด วั ค ซี น ป อ งกั น โรคพิ ษ สุ นั ข บ า การรักษาทางสมุนไพร หรือแพทยแผน

โบราณไม ส ามารถป อ งกั น โรคได ไม ค วรรอดู อ าการสุ นั ข เพราะอาจสายเกินไป ที่จะฉีดวัคซีน 3. ในกรณีของสัตวที่ไมมีเจาของ หรือกัดแลวหนี เชน เปนสัตวปา สัตวจรจัด ควรมาโรงพยาบาลทันที และ จําเปนตองรับการฉีดวัคซีน ไมควรรอใหสัตวมีอาการกอน เพราะระยะฟ ก ตั ว ทั้ ง ในคนและสั ต ว ไ ม แ น น อน คนอาจมี อาการกอนสัตวได 4. ประวัตกิ ารไดรบั วัคซีนปองกันพิษสุนขั บาของสัตว มีเจาของ ไมเคยออกนอกบาน ไมเคยไปกัดกับใคร ไมได บอกวาสัตวนั้นไมเปนโรคพิษสุนัขบา ดังนั้นผูที่มีบาดแผล และสั ม ผั ส กั บ นํ้ า ลายสั ต ว ไม ว  า จะเป น รอยชํ้ า เขี ย วหรื อ มีเลือดไหล แผลถลอกหรือแผลลึก รวมทั้งผูที่ถูกสัตวเลีย ที่นัยนตา ริมฝปาก และผิวหนังที่มีแผลถลอก ตองมารับ การฉีดวัคซีน ปองกันโรคพิษสุนัขบา สวนในกรณีที่ถูกเลีย ผิวหนังที่ไมมีแผล หรือเพียงแตอุมสุนัข ไมเปนไร เพราะ ไมสามารถจะติดโรคได ความเชื่อผิด ๆ เกี่ยวกับโรคพิษสุนัขบา ในป จ จุ บั น แม ว  า คนจะตายด ว ยโรคพิ ษ สุ นั ข บ า นอยลง เนื่องจากระบบสาธารณสุขดีขึ้น คนมีความรูมากขึ้น วั ค ซี น มี คุ ณ ภาพดี และมี ค วามปลอดภั ย มากขึ้ น รวมทั้ ง มีราคาถูก และหาไดงา ยขึน้ ทัง้ วัคซีนของคน และสัตว แตสงิ่ หนึง่ ที่ทําใหคนจํานวนไมนอย ยังตองตายลงดวยโรคพิษสุนัขบา เปนเพราะความเชือ่ ผิด ๆ เกีย่ วกับโรคพิษสุนขั บา ยกตัวอยางเชน • เชื่อวาโรคพิษสุนัขบาเปนเฉพาะหนารอนเทานั้น • เชื่ อ ว า เมื่ อ ถู ก สุ นั ข กั ด ต อ งใช ร องเท า ตบแผล หรือใชเกลือขี้ผึ้งบาลม หรือยาฉุนยัดในแผล

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 161

• หลั ง ถู ก กั ด ต อ งรดนํ้ า มนต จ ะช ว ยรั ก ษาโรค พิษสุนัขบาได • เมื่อถูกสุนัขกัด การฆาสุนัขใหตายแลวนําตับสุนัข มากิน คนก็จะไมปวยเปนโรคนี้ • เมือ่ ถูกสุนขั กัด การตัดหูตดั หางสุนขั จะชวยใหสนุ ขั ไมเปนโรคพิษสุนัขบา • คนทองไมควรฉีดวัคซีนปองกันโรคพิษสุนัขบา • โรคพิษสุนัขบาเปนเฉพาะในสุนัขเทานั้น • เชื่อวาโรคนี้มีสัตวนําโรคเพียงสุนัขเทานั้น • วัคซีนโรคพิษสุนัขบาฉีดรอบสะดือ 14 เข็ม หรือ 21 เข็ม ถาหยุดฉีดตองเริ่มใหม เปนตน

162 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

สถานที่ใหคําปรึกษาเกี่ยวกับโรคพิษ สุนัขบา หรือ การปฏิบัติตัวหากสงสัย วาอาจไดรับเชื้อกอโรค กลุมโรคติดตอระหวางสัตวและคน โทร. 0 2590 3170 สํานักโรคติดตอทั่วไป โทร. 0 2590 3176-9 กรมควบคุมโรค E-mail: zoo_cdc@yahoo.com กระทรวงสาธารณสุข E-mail: zoo_cdc@hotmail.com ในตางจังหวัด: สถานบริการสาธารณสุขใกลบานทาน หรือสํานักงานปศุสัตวจังหวัดทุกแหง

เอกสารอางอิง อารี รั ต น ช า งนิ่ ม นวล. 2555. โรคพิ ษ สุ นั ข บ า ในสั ต ว ต  า งๆ (ออนไลน ) . แหล ง ที่ ม า http://www. student.chula.ac.th/~53373351/page3.htm. 15 พฤศจิกายน 2555 คลังปญญาไทย. 2555. โรคพิษสุนัขบา (ออนไลน). แหลงที่มา http://www.panyathai.or.th/wiki/ index.php/โรคพิษสุนัขบา 26 พฤศจิกายน 2555 สถานเสาวภา สภากาชาติ ไ ทย. 2555. ความรู  เ รื่ อ งโรคพิ ษ สุ นั ข บ า ในสั ต ว (ออนไลน ) . แหลงที่มา http://www.saovabha.com/th/cliniclaboratory_01.asp. 15 พฤศจิกายน 2555 ศ.นพ.ธี ร ะวั ฒ น เหมะจุ ฑ า. 2555. โรคพิ ษ สุ นั ข บ า อั น ตรายจากสั ต ว ใ กล ตั ว (ออนไลน ) . แหลงที่มา http://www.doctor.or.th/article/detail/1890. 15 พฤศจิกายน 2555 http://www.vcharkarn.com/varticle/39131 (ภาพประกอบ).

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 163

164 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

¤ÇÒÁÊíÒàÃ稢ͧ¡ÒÃá¡à¾ÈÍÊبÔ⤹Á ดร.สุรชัย รัตนสุข1 รองศาสตราจารย ดร.รังสรรค พาลพาย2 รองศาสตราจารย ดร.มารินา เกตุทัต-คารนส2

การเลี้ยงโคนมในประเทศไทย สามารถเลี้ยงไดในทุกภาคของประเทศ โดยพบว า ในภาคกลางเป น ภาคที่ มี การเลีย้ งโคนมสูงทีส่ ดุ เมือ่ เทียบกับภาค อื่น ๆ จังหวัดที่พบการเลี้ยงโคนมมาก ในภาคกลาง คือ สระบุรี ราชบุรี ในภาค ตะวันออกเฉียงเหนือมีการเลี้ยงมากที่ จั ง หวั ด นครราชสี ม า และขอนแก น สวนทางภาคเหนือ คือ จังหวัดเชียงใหม และภาคใต คื อ จั ง หวั ด พั ท ลุ ง โคนม ถือเปนแหลงอาหารที่มีความสําคัญตอ มนุษย ซึ่งสารอาหารที่พบในนํ้านมโค มีทั้งโปรตีน แคลเซียม และฟอสฟอรัส ที่มีปริมาณสูง ปญหาที่สําคัญของเกษตรกร โคนมที่พบกันมากคือ ลูกโคนมที่เกิด มานั้นมีเพศไมตรงตามความตองการ ของเกษตรกร กลาวคือเกษตรกรโคนม มีความตองการลูกโคนมเพศเมียมากกวา 1 2

ลูกโคนมเพศผูเ พือ่ ใชในการผลิตนํา้ นม แตหากลูกโคนมทีเ่ กิดขึน้ มีเพศผูนอกจากจะไมเปนที่ตองการแลวยังมีราคาตํ่ามาก อี ก ทั้ ง เสี ย ค า ใช จ  า ยในการดู แ ลแม โ คในระหว า งตั้ ง ครรภ อีกดวย จากปญหานี้ไดมีนักวิทยาศาสตรหลายทานในอดีต จนถึงปจจุบัน รวมถึงศูนยวิจัยเทคโนโลยีตัวออนและเซลล ต น กํ า เนิ ด มหาวิ ท ยาลั ย เทคโนโลยี สุ ร นารี (มทส.) เห็ น ความสํ า คั ญ และพยายามหาทางพั ฒ นากระบวนการที่ จ ะ สามารถใชในการเพิ่มอัตราการเกิดของลูกโคนมใหไดจํานวน โคเพศเมียที่สูงขึ้น กอนอืน่ เรามาทําความรูจ กั กับเทคนิคและกระบวนการ ในการเพิ่มอัตราการเกิดของโคนมใหมีเพศเมียที่สูงขึ้นกอนวา เคยมีการใชกระบวนการใดบางและประสบความสําเร็จมาก นอยเพียงใด และมารูจักกับคําวาอสุจิและเทคโนโลยีการแยก เพศอสุจิ หรือ Sperm Sexing Technology วามีความสําคัญ อยางไร อสุจิถือเปนสิ่งสําคัญที่สุดเกี่ยวกับการกําหนดเพศ ของสิ่งมีชีวิตเนื่องจากอสุจิจะถูกสรางขึ้นจากกระบวนการ แบงเซลลสืบพันธุ (ไมโอซิส) ในสัตวจําพวกโคและกระบือ พบว า สั ด ส ว นของอสุ จิ เ พศผู  แ ละอสุ จิ เ พศเมี ย มี อั ต ราส ว น

ภาควิชาวิทยาศาสตรและเทคโนโลยี คณะศิลปศาสตรและวิทยาศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏรอยเอ็ด สาขาวิชาเทคโนโลยีชีวภาพ สํานักวิชาเทคโนโลยีการเกษตร มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

165

เป น 50:50 ซึ่ ง อสุ จิ แ ต ล ะตั ว จะมี โ ครโมโซมเพศ เพียงชนิดเดียว กลาวคือ อสุจจิ ะตองมีโครโมโซมเพศเปนเพศผู (Y-chromosome) หรือเพศเมีย (X-chromosome) อยางใด อยางหนึ่งเทานั้น สวนเซลลไขจะมีโครโมโซมเปนโครโมโซม เพศเมี ย (X-chromosome) เท า นั้ น ดั ง นั้ น หากอสุ จิ ที่ มี โ ครโมโซมเพศผู  (Y-chromosome) ผสมกั บ เซลล ไข (X-chromosome) จะไดตัวออนที่มีเพศเปนเพศผู (XY) และหากอสุ จิ ที่ มี โ ครโมโซมเพศเมี ย (X-chromosome) ผสมกับเซลลไข (X-chromosome) จะไดตัวออนที่มีเพศ เปนเพศเมีย (XX) เทคโนโลยีการแยกเพศอสุจิ หรือ Sperm Sexing Technology คือ เทคโนโลยีทใี่ ชกระบวนการทางวิทยาศาสตร เข า มาปรั บ หรื อ เปลี่ ย นแปลงอั ต ราส ว นของเพศของอสุ จิ จากที่ มี อั ต ราส ว น 50:50 ให ไ ด เ พศของอสุ จิ ที่ เ ปลี่ ย นไป ตามที่ตองการ เชน ในการเลี้ยงโคนม เกษตรกรตองการลูกโค ที่เปนเพศเมียเพื่อที่จะสามารถผลิตนํ้านมได

รูปที่ 1 แสดงการเกิดเพศของลูกที่ไดจากการผสมระหวาง เซลลอสุจิ และเซลลไข 166

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ดังนั้น ฟารมโคนมจึงมีความตองการ อสุ จิ ที่ มี เ พศเมี ย สู ง กว า อสุ จิ ที่ มี เ พศผู  จึงไดมีการพัฒนาเทคโนโลยีดานตาง ๆ มาใช ใ นกระบวนการแยกเพศอสุ จิ เพื่ อ ทํ า ให ไ ด อ สุ จิ เ พศเมี ย สู ง ขึ้ น และ เมื่อนําอสุจิที่ผานการแยกเพศเหลานี้ ไปผสมกั บ เซลล ไข จ ะทํ า ให ไ ด ลู ก โค เพศเมียที่สูงขึ้นตามไปดวย แตในทาง ตรงกันขามเกษตรกรโคเนื้อจะตองการ ลูกโคเพศผูมากกวาเพื่อใชเปนพอพันธุ ในการผลิ ต นํ้ า เชื้ อ จึ ง มี ค วามต อ งการ อสุจิเพศผูมากกวา ดั ง นั้ น การคั ด เลื อ กเพศของ อสุ จิ จึ ง เป น เป า หมายที่ สํ า คั ญ ที่ ถู ก พั ฒ นาขึ้ น เพื่ อ ใช ใ นการคั ด เลื อ กเพศ อสุจิทั้งของคนและสัตวเลี้ยง ในทาง ปศุ สั ต ว ไ ด มี ก ารพั ฒ นากระบวนการ หลายกระบวนการเพือ่ ใชในการคัดเลือก เพศอสุ จิ ที่ จ ะให ไ ด อั ต ราส ว นของ อสุจิเพศที่ตองการสูงขึ้น โดยวิธกี ารเหลานีจ้ ะใชคณ ุ สมบัติ ทีแ่ ตกตางกันของอสุจเิ พศผูแ ละเพศเมีย ทีม่ หี ลายประการ เชน 1. ความแตกต า งของความ สามารถในการทนตอความเปนกรดดาง (pH sensitivity)

2. การเคลื่อนที่และความเร็ว ในการว า ยของอสุ จิ (Motility and swimming speed) 3. ความหนาแน น ของอสุ จิ (Density) 4. ประจุที่ผิวอสุจิ (Surface charge) 5. โปรตีนที่ผิวอสุจิ (Sperm surface protein) ในฟาร ม โคนมและโคเนื้ อ ปจจุบันไดมีการทดลองใชอสุจิที่ผาน การแยกเพศ (Sexed semen) ผสม กั บ เซลล ไข หรื อ ผสมเที ย มเพื่ อ ให ไ ด ตั ว อ อ นของเพศที่ ต  อ งการ โดย กระบวนการคัดแยกเพศอสุจิที่นําไปใช มีหลายวิธี เชน การแยกดวยวิธีแยกดวยเจล (Gel filtration) การแยกด ว ยกระแสไฟฟ า (Electrophoresis) การแยกดวยการวายของอสุจิ (Swimming up) การแยกดวยความแตกตางของ สารพันธุกรรม (Sperm sorting) การปน แยก (Centrifugation) และ การแยกทางวิทยาภูมิคุมกันหรือ การใชแอนติบอดี (Immunolo-gical method) เปนตน

อย า งไรก็ ต ามเทคนิ ค และวิ ธี ข  า งต น เหล า นี้ ยั ง มี ขอจํากัดคือยังไมสามารถทําการแยกเพศอสุจิจํานวนมาก ไดอยางรวดเร็ว ซึ่งทําใหเปนอุปสรรคตอการนําไปใชงาน ในระดับอุตสาหกรรมขนาดใหญ ทางศูนยวิจัยเทคโนโลยีตัวออนและเซลลตนกําเนิด มทส. จึงไดพัฒนาเทคโนโลยีในการแยกเพศอสุจิโคนม ซึ่ง ในอนาคตน า จะสามารถใช แ ยกเพศอสุ จิ ป ริ ม าณมากได ในเวลาอันรวดเร็ว หนึ่งในความแตกตางระหวางอสุจิเพศผูและเพศเมีย คือโปรตีนทีผ่ วิ อสุจิ ซึง่ โปรตีนทีไ่ ดรบั ความสนใจเปนอยางมาก คือ โปรตีนเอชวาย หรือแอนติเจนเอชวาย (Histocompatibility Y-chromosome, H-Y) โปรตี น นี้ เ ป น โปรตี น ที่ จํ า เพาะ กั บ โครโมโซมเพศผู  ซึ่ ง จะพบบนเซลล ข องสั ต ว เ พศผู  เช น เซลลมาม ลําไสและเม็ดเลือดขาว จากขอมูลที่กลาววาโปรตีน เอชวายจะพบบนเซลลที่มีโครโมโซมเพศผูจึงทําใหสามารถ บอกได ว  า อสุ จิ ที่ มี โ ครโมโซมเพศผู  จ ะมี โ ปรตี น เอชวาย อยูที่ผิวของอสุจิ ซึ่งสามารถใชในการแยกระหวางอสุจิเพศผู และอสุจิเพศเมียออกจากกันได การคัดแยกเพศของอสุจิ โดยใชคุณสมบัติการมีโปรตีนเอชวายที่ผิวอสุจิไดถูกนํามาใช ในการคั ด แยกเพศของอสุ จิ แ ละเพศของตั ว อ อ น โดยใช แอนติบอดีที่มีความจําเพาะตอโปรตีนเอชวาย Bennett และ Boyse (1973) รายงานการแยกเพศอสุ จิ โ ดยการใช แอนติบอดีที่จําเพาะตอแอนติเจนเอชวาย (Anti H-Y) และ ตามดวยการเติมคอมพลีเมนต (สารที่ จั บ กั บ สารประกอบ แอนติเจนแอนติบอดีแลวสามารถทําใหตกตะกอนได) พบวา การทดลองนี้สามารถทําใหอัตราสวนของอสุจิเพศเมียสูงขึ้น 8% และในปเดียวกัน Koo และคณะ (1973) ไดยืนยัน การแยกเพศอสุจิโดยอาศัยแอนติเจนเอชวาย และกลาววา à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 167

แอนติเจนเอชวายมีการแสดงออกในอสุจเิ พศผูม ากกวาอยางไร ก็ตามยังมีนักวิทยาศาสตรอีกหลายกลุมไดทําการทดลอง ในการแสดงออกของแอนติเจนเอชวาย และไดทําการทดลอง ใชแอนติบอดีที่จําเพาะตอแอนติเจนเอชวายในการแยกเพศ อสุจิพบวา แอนติเจนเอชวายนั้นสามารถพบไดที่ผนังเซลล อสุจิทั้งสองเพศ และพบการแสดงออกของแอนติเจนเอชวาย ที่อสุจิเพศเมียดวย จากขอมูลความรูที่วาอสุจิเพศเมียมีปริมาณดีเอ็นเอ มากกวาอสุจิเพศผูนั้น ทางศูนยวิจัยเทคโนโลยีตัวออนและ เซลล ต  น กํ า เนิ ด มทส. จึ ง ได ตั้ ง สมมุ ติ ฐ านในเรื่ อ งของ ความเปนไปไดที่จะมีความแตกตางกันของโปรตีนอื่น ๆ ที่ผิว ของอสุ จิ ใ นแต ล ะเพศ จึ ง ได ทํ า การวิ จั ย ในการผลิ ต โมโน โคลนั ล แอนติ บ อดี ที่ จํ า เพาะต อ โปรตี น ที่ ผิ ว ของอสุ จิ เ พศผู 

และใชโมโนโคลนัลแอนติบอดีที่ผลิต ไดนนั้ ทําลายอสุจเิ พศผูผ า นกระบวนการ ทางวิทยาภูมิคุมกันเพื่อใหเหลือเพียง อสุ จิ เ พศเมี ย แล ว นํ า อสุ จิ ที่ ผ  า นการ แยกเพศไปทําการปฏิสนธิในหลอดแกว แลวทําการทดสอบความถูกตองของ เพศด ว ยเทคนิ ค มั ล ติ เ พคพี ซี อ าร (Multiplex PCR) (Rattanasuk, 2011) ที่พัฒนาโดยศูนยวิจัยเทคโนโลยี ตั ว อ อ นและเซลล ต  น กํ า เนิ ด มทส. จากนั้นทําการตรวจสอบความแข็งแรง ของตั ว อ อ นที่ ไ ด จากการวิ จั ย พบว า การใช อ สุ จิ ที่ ผ  า นการแยกเพศด ว ย

รูปที่ 2 กราฟผลของการตรวจสอบเพศของตัวออนโคนมทีไ่ ดจากการปฏิสนธิในหลอดทดลองดวยอสุจโิ คนม ที่ผานการแยกเพศดวยโมโนโคลนัลแอนติบอดีที่ผลิตขึ้น 3 ชนิด; G16G14 G16E7 และ G16E8 168 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

โมโนโคลนัลแอนติบอดีนี้ในการผสม กับไขพบวา ไมมีผลกระทบตอการ การพัฒนาของตัวออนจากระยะ 2 เซลล จนถึงบลาสโตซิส (Blastocyst) และ จากการตรวจสอบความถูกตองและ แมนยําของเพศจากการใชอสุจิที่ผาน การแยกเพศดวยโมโนโคลนัลแอนติบอดี ด ว ยเทคนิ ค มั ล ติ เ พคพี ซี อ าร พ บว า ที่ ร ะยะการเจริ ญ ที่ วั น ที่ ส อง และ วั น ที่ ส ามถึ ง เจ็ ด มี ตั ว อ อ นที่ มี เ พศเมี ย สู ง กว า ร อ ยละ 50 ดั ง กราฟที่ แ สดง ตอไปนี้ จากผลการทดลองพบว า โมโนโคลนั ล แอนติ บ อดี ที่ ผ ลิ ต ได นั้ น สามารถใชในการแยกเพศอสุจเิ พือ่ ใหได โคนมเพศเมียไดอยางมีประสิทธิภาพ จากการวิจยั นีพ้ บวา การใชอสุจแิ ยกเพศ ไมมผี ลกระทบตอการพัฒนาของตัวออน แตคณ ุ ภาพของไขจะสงผลตอการพัฒนา ของตัวออน เนื่องจากหากใชไขโคที่มี คุ ณ ภาพตํ่ า จะทํ า ให ตั ว อ อ นหยุ ด การ พัฒนาในระหวางการเจริญได ทั้ ง นี้ ท างคณะผู  วิ จั ย ได ทํ า การตรวจสอบหาตําแหนงหรือบริเวณ ที่ โ มโนโคลนั ล แอนติ บ อดี จั บ กั บ อสุ จิ ด ว ยการนํ า โมโมโคลนั ล แอนติ บ อดี ที่ ผ ลิ ต ขึ้ น ได ไ ปทํ า การผสมกั บ อสุ จิ เพศผู แลวดูตาํ แหนงของการจับทีผ่ วิ ของ อสุจิ ดังแสดงในรูปที่ 3

รูปที่ 3 รูปแสดงตําแหนงที่โมโนโคลนัลแอนติบอดี G16G14 จับกับอสุจิเพศผู จากผลการทดลองใช เ ทคนิ ค การเรื อ งแสงเพื่ อ ดูตําแหนงการจับของโมโนโคลนัลแอนติบอดีตออสุจิ พบวา ตําแหนงสวนปลายหัวของอสุจเิ พศผูเ ปนตําแหนงทีโ่ มโนโคลนัล แอนติ บ อดี G16G14 จั บ กั บ อสุ จิ และการจั บ กั น ของ โมโนโคลนัลแอนติบอดีอกี สองตัวกับอสุจิ ก็แสดงผลเชนเดียวกัน คือ แสดงการจับที่ปลายหัวของอสุจิ จากงานวิจัยชิ้นนี้แสดงใหเห็นถึงความสําเร็จของทาง ศูนยวจิ ยั เทคโนโลยีตวั ออนและเซลลตน กําเนิด มทส. ทีส่ ามารถ แยกเพศอสุจิโดยการใชโมโนโคลนัลแอนติบอดีได และอสุจิ ที่ไดสามารถใชในการปฏิสนธิไขโคไดโดยไมพบปจจัยที่สง ผลเสียตอการพัฒนาเปนตัวออน ซึ่งงานวิจัยชิ้นนี้จะสามารถ พัฒนาเขาสูกระบวนการคัดแยกอสุจิเพื่อใชในการผสมเทียม เพื่อเพิ่มอัตราการไดลูกโคนมเพศเมียที่สูงขึ้น โดยอสุจิที่ผาน การแยกเพศนี้มีราคาที่ตํ่ากวาการสั่งซื้ออสุจิแยกเพศดวยวิธี โฟลไซโตเมตรีจากตางประเทศ

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 169

เอกสารอางอิง สุรชัย รัตนสุข. (2554) การแยกเพศอสุจโิ คดวยโมโนโคลนัลแอนติบอดี. วิทยานิพนธวทิ ยาศาสตรดุษฎีบณ ั ฑิต. สาขาวิชาเทคโนโลยีชีวภาพ. มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี. 109 หนา.

Bennett, D. and Boyse , EA. (1973) Sex ratio in progeny of mice inseminated with sperm treated with H-Y antiserum. Nature 246(5431) : 308-309.

Koo GC, Stackpole CW, Boyse EA, Hämmerling U, and Lardis MP. (1973) Topographical location of H-Y antigen on mouse spermatozoa by immunoelectronmicroscopy.

Proc Natl Acad Sci USA. 70(5) : 1502–1505.

Rattanasuk, S., Parnpai, R., and Ketudat-Cairns, M. (2011) Multiplex Polymerase Chain Reaction used for Bovine Embryo Sex Determination. J. of Reproduction and Development 57(4) : 539-542 .

170 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ÀÑÂà§Õº¨Ò¡ÍпÅÒ·Í¡«Ô¹áÅÐÊÒþÔɨҡàª×éÍÃÒ ·Õ軹ໄœÍ¹ã¹¼Å¼ÅÔμ·Ò§¡ÒÃà¡Éμà วิษณุ ศรีลา กุณฑลี รางนอย รองศาสตราจารย เภสัชกรหญิง ดร.มณฑารพ ยมาภัย สาขาวิชาเทคโนโลยีชีวภาพ

ปจจุบันมะเร็งกําลังเปนปญหา สาธารณสุ ข ที่ รุ น แรงระดั บ โลก เป น ภัยเงียบที่คุกคามชีวิตประชาชนที่อยูใน วัยแรงงาน และผูสูงอายุมากที่สุด โดย ในแตละปมีผูเสียชีวิตเกือบ 8 ลานคน แนวโนมของจํานวนผูปวยและเสียชีวิต มีเพิ่มขึ้นทุกปในทุกประเทศ และมะเร็ง ยังเปนโรครายแรงที่ทําใหคนไทยตาย เปนอันดับหนึ่งติดตอกันมากวา 10 ป โดยมีอัตราการเสียชีวิตมากที่สุดจาก มะเร็งตับ และมีแนวโนมเพิ่มจํานวน ขึน้ เรือ่ ย ๆ รัฐบาลตองสูญเสียงบประมาณ หลายพันลานบาทมาใชในการรักษาผูป ว ย มะเร็ง สาเหตุหนึง่ ของการเกิดโรคมะเร็ง มาจากการปนเปอ นของสารพิษในอาหาร ยิ่งในยุคสมัยใหมที่มีการพัฒนามากขึ้น เทาใด อันตรายจากสารปนเปอ นในอาหาร ก็มีมากขึ้นเทานั้น หนึ่งในตัวการราย ที่ ทํ า ให เ กิ ด มะเร็ ง ตั บ คื อ สารพิ ษ อะฟลาทอกซิ น (Aflatoxin) ที่ เรา มั ก เข า ใจว า ปนเป  อ นอยู  ใ นเฉพาะ ถั่วลิสงเพียงเทานั้น แตแทที่จริงแลว อะฟลาทอกซินและสารพิษจากเชื้อรา

อืน่ ๆ ยังสามารถปนเปอ นอยูใ นอาหารไดอกี มากมายหลายชนิด ดังนัน้ เรามาทําความรูจ กั กับความรายกาจของสารอะฟลาทอกซิน ใหมากขึ้นกันดีกวา ในประเทศไทยและทุ ก ประเทศในแถบร อ นชื้ น อะฟลาทอกซิน เปนสารพิษที่พบไดงาย โดยเฉพาะในอาหาร และผลผลิตทางการเกษตร เชน ขาว ขาวโพด ถัว่ ลิสง กระเทียม พริกแหง กุงแหง สมุนไพร และอาหารที่ทําจากนม เปนตน อะฟลาทอกซินเปนสารเคมีที่สรางขึ้นจากเชื้อรา แอสเพอร จิลัส ฟลาวัส (Aspergillus flavus) และ อ. พาราซิติคัส (A. parasiticus) ซึง่ มีสเี ขียวหรือสีเขียวแกมเหลือง มองเห็นได ดวยตาเปลา ปจจัยที่ทําใหเชื้อราเจริญและสรางสารพิษได คือ อุณหภูมแิ ละความชืน้ โดยอุณหภูมทิ เี่ หมาะสมตอการเจริญ อยูใ นชวง 10 - 40 องศาเซลเซียส และมีความชืน้ สัมพัทธในอากาศ รอยละ 70 ขึ้นไป ซึ่งอยูในชวงสภาพภูมิอากาศและความชื้น ของประเทศไทยในทุกภาค นอกจากนัน้ วิธกี ารเก็บรักษาผลผลิต ทางการเกษตรของเรายังชวยทําใหเชื้อราชนิดนี้ที่มีอยูทั่วไป ในดินและอากาศเจริญไดดี สามารถสรางสารพิษอะฟลาทอกซิน ได ม าก ทํ า ให เ กิ ด การปนเป  อ นในผลผลิ ต ทางการเกษตร มากขึ้นไปอีก อะฟลาทอกซินที่พบตามธรรมชาติ มีอยู 4 ชนิด คื อ อะฟลาทอกซิ น บี 1 และ บี 2 ผลิ ต จากเชื้ อ A. flavus มีโครงสรางทางเคมีเปนบิสฟวราโนไอโซคูมาริน (bis-furanoisocumarin) และ อะฟลาทอกซิน จี1 และ จี2 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 171

มีโครงสรางทางเคมีเปนไอโซคูมาริน (Isocumarin) ผลิตจาก เชื้อรา A. parasiticus โดยสวนใหญแลวจะพบอะฟลาทอกซิน บี1 ปนเปอนในผลผลิตทางการเกษตรมากที่สุด ที่สําคัญคือ เปนอะฟลาทอกซินชนิดที่มีความเปนพิษและเปนสารกอมะเร็ง ร า ยแรงที่ สุ ด รองลงมาคื อ จี 1 บี 2 และ จี 3 ตามลํ า ดั บ นอกจากนี้ยังมีอนุพันธของ บี1 และ บี2 คือ อะฟลาทอกซิน เอ็ม1 และ เอ็ม2 ซึ่งพบปนเปอนในนํ้านม ดังแสดงในรูปที่ 1 อะฟลาทอกซินมีคณ ุ สมบัตลิ ะลายไดดใี นตัวทําละลาย อินทรีย เชน คลอโรฟอรม เบนซิน เมทานอล เอทานอล และอะซี โ ตน แต จ ะละลายในนํ้ า ได เ ล็ ก น อ ย สารนี้ สามารถเรื อ งแสงได ภ ายใต แ สงอั ล ตราไวโอเลตที่ ช  ว ง ความยาวคลื่น 256 - 365 นาโนเมตร โดยอะฟลาทอกซิน

รูปที่ 1 โครงสรางทางเคมีของอะฟลาทอกซิน 172 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

บี 1 และ บี 2 จะเรื อ งแสงสี นํ้ า เงิ น ส ว นอะฟลาทอกซิ น จี 1 และจี 2 จะเรื อ งแสงสี เขี ย ว ซึ่ ง ความเข ม ของ แสงที่ เรื อ งนี้ เ ป น สั ด ส ว นโดยตรงกั บ ปริมาณความเขมขนของอะฟลาทอกซิน ดั ง นั้ น จึ ง สามารถใช คุ ณ สมบั ติ ก ารเรื อ งแสงนี้ เ ป น วิ ธี ใ นการทดสอบและ ตรวจวั ด ปริ ม าณอะฟลาทอกซิ น ได คุ ณ สมบั ติ ท างกายภาพที่ สํ า คั ญ ของ สารพิษอะฟลาทอกซิน คือ สามารถ ทนความรอนไดถึงระดับอุณหภูมิ 260 องศาเซลเซียส ดังนั้นการใชความรอน ในรูปของการตม อบ คัว่ นึง่ โดยวิธที วั่ ไป รวมทั้งวิธีพาสเจอรไรซและสเตอรริไรซ จึงไมสามารถทําลายอะฟลาทอกซินได มีสารเคมีบางชนิดสามารถลด หรือทําลาย ความเปนพิษของอะฟลาทอกซินไดบา ง เชน แอมโมเนีย ดางแก โซเดียมไฮโปคลอไรท หรือไฮโดรเจนเปอรออกไซด แตสารเหลานี้จะทําใหโครงสรางของ อะฟลาทอกซิน เปลีย่ นแปลงไปชัว่ คราว เท า นั้ น เพราะจะสามารถกลั บ สู  โครงสรางเดิมทีเ่ ปนพิษไดอกี ในสภาวะ ที่ เ หมาะสมคื อ เป น กรดหรื อ กลาง ดังนั้นจึงไมสามารถใชวิธีการทางเคมี ในการทําลายอะฟลาทอกซินใหหมด ไปได แต ยั ง ดี ที่ แ สงอั ล ตราไวโอเลต แสงแดด และรังสีแกมมานั้นสามารถ ทําลายอะฟลาทอกซินได

อะฟลาทอกซิ น สามารถถู ก ดูดซึมเขาสูรางกายไดทั้งทางตรง โดย การบริ โ ภคผลิ ต ภั ณ ฑ ท างการเกษตร ที่ปนเปอนสารพิษอะฟลาทอกซิน และ ทางออมโดยการบริโภคผลิตภัณฑจาก สัตวทมี่ กี ารปนเปอ นสารอะฟลาทอกซิน โดยสัตวเหลานั้นจะไดรับสารอะฟลาทอกซินจากอาหารสัตวทมี่ สี ว นผสมของ ผลผลิ ต ทางการเกษตรที่ ป นเป  อ น อะฟลาทอกซิน ซึง่ เมือ่ เขาสูร า งกายแลว บางสวนจะถูกขับออกในรูปเดิม บางสวน จะถู ก กระบวนการเมตาบอลิ ซึ ม ของ สัตวเปลี่ยนแปลงเปนสารเคมีหลายตัว ทั้ ง ที่ มี พิ ษ มากขึ้ น และน อ ยลง โดย สารเหล า นี้ บ างส ว นจะถู ก สะสมใน เซลล ตั บ และบางส ว นถู ก ขั บ ออก ทางปสสาวะ อุจจาระและทางนํ้านม ดังนั้นหากเราบริโภคตับ หรือนม ของ สัตวที่ถูกเลี้ยงดวยอาหารที่ปนเปอน ก็จะทําใหไดรับพิษไปดวย ในรางกายคนและสัตวหากไดรบั อะฟลาทอกซิน บี1 เขาไป มันจะถูกเปลีย่ น เปนอะฟลาทอกซิคอล (Aflatoxicol) ในเซลลตา ง ๆ โดยเฉพาะเซลลตบั จากนัน้ จะถูกเปลี่ยนไปเปนอะฟลาทอกซิน 8, 9-อี ป อกไซด (Aflatoxin 8,-9 epoxide) ในนิ ว เคลี ย ส ดั ง แสดง ในรูปที่ 2 ซึ่งสารตัวนี้จะมีความไวมาก

ในการจับกับดีเอ็นเอ อารเอ็นเอ และโปรตีน ทําใหเสียสภาพไป โดยเฉพาะเมื่ออะฟลาทอกซินรวมตัวกับดีเอ็นเอ จะทําให การทํางานของดีเอ็นเอถูกเปลีย่ นแปลง สงผลใหการสังเคราะห โปรตีนตาง ๆ ในเซลลผิดปกติ หรือหยุดชะงักลง นําไปสูโรค มะเร็งตับในทีส่ ดุ รวมทัง้ ยังอาจกอใหเกิดโรคตาง ๆ ได เชน โรคตับ อักเสบ โรคตับแข็ง โรคสมองอักเสบ เซลลปอดผิดปกติ และเซลล หลอดลมผิดปกติ สําหรับอาการทีแ่ สดงออกเมือ่ สัตวไดรบั สารพิษ เขาสูร า งกาย คือ เบือ่ อาหาร นํา้ หนักลด การเจริญเติบโตลดลง ระบบสืบพันธุมีปญหา ทําใหผสมไมติด ทําใหตัวออนผิดปกติ ภูมิตานทานโรคตํ่า ทําใหเกิดโรคแทรกซอนไดงาย มีนํ้าไหล ออกจากจมูก ดีซาน และตกเลือดตาย จากอันตรายดังกลาว จึงทําใหหนวยงานสากลดานการศึกษาวิจัยโรคมะเร็ง (International Agency for Research on Cancer, IARC) ไดจัด อะฟลาทอกซินอยูในกลุม 1 ของสารกอมะเร็ง เพราะเปน สาเหตุรายแรงในการกอใหเกิดมะเร็งในตับ ความเป น พิ ษ ของสารอะฟลาทอกซิ น จะมากหรื อ นอยนั้นขึ้นอยูกับปจจัยตาง ๆ ไดแก ปริมาณที่ไดรับ ความถี่ ที่ไดรับ อายุ เพศ การทํางานของเอนไซมในตับของแตละ บุคคล รวมถึงภาวะทางโภชนาการ เปนตน อันตรายจาก อะฟลาทอกซินอาจแบงเปนสองระดับ คือ แบบเรื้อรัง และ แบบเฉียบพลัน ในแบบเรื้อรังนั้น เกิดจากการรับประทาน บอยครั้ง ทีละไมมาก อะฟลาทอกซินก็จะคอย ๆ ไปสะสม จนทําใหเกิดพิษเรื้อรัง คือ ไปยับยั้งไมใหรางกายสรางโปรตีน หรือสรางโปรตีนผิดปกติ สงผลทําใหเกิดมะเร็ง โดยเฉพาะ มะเร็ ง ตั บ ส ว นกรณี แ บบเฉี ย บพลั น นั้ น มั ก เกิ ด ขึ้ น ในเด็ ก มากกวาผูใหญ หากเด็กไดรับอะฟลาทอกซินที่ปนเปอนมาใน อาหารหรือนํ้านมในปริมาณสูงจะมีอาการชักและหมดสติ เนื่ อ งจากเกิ ด ความผิ ด ปกติ ใ นเซลล ตั บ และเซลล ส มอง à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 173

อยางเฉียบพลัน นํ้าตาลในเลือดลดตํ่าลง สมองบวม มีการคั่ง ของไขมันในตับ ไต หัวใจและปอด อาการเหลานีห้ ากเปนในเด็ก อาจจะเสียชีวิตไดภายในเวลา 2-3 วัน เทานั้น หลังจากไดรับ สารพิษ ในผูใหญหากไดรับอะฟลาทอกซินเปนปริมาณมาก จะเกิดตับวายแบบเฉียบพลัน มีการตกเลือดภายในเนื้อตาย ที่ตับ มีอาการบวมนํ้า หายใจลําบากเขาสูสภาวะหมดสติ หากไม ไ ด รั บ การรั ก ษาอย า งทั น ท ว งที จ ะเสี ย ชี วิ ต ในที่ สุ ด

รูปที่ 2 อะฟลาทอกซิน บี1 ถูกเปลี่ยนอะฟลาทอกซิน 8, 9-อี ป อกไซด (Aflatoxin 8,-9 epoxide) ใน นิวเคลียสสวนไมโครโซม

174 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ดั ง นั้ น จึ ง เห็ น ได ว  า อะฟลาทอกซิ น เป น สารที่ มี อั น ตรายร า ยแรง เปนอยางมาก จึงมีความจําเปนตอง เฝ า ระวั ง เป น อย า งดี หลายประเทศ มี ก ารออกกฎข อ บั ง คั บ เพื่ อ ควบคุ ม ปริมาณสารพิษจากอะฟลาทอกซิน และ เชื้ อ ราอื่ น ๆ ในอาหาร อี ก ทั้ ง ยั ง มี หน ว ยงานสากลด า นความปลอดภั ย ทางดานอาหาร ไดทําการกําหนดคา มาตรฐานที่ มี ข  อ ตกลงร ว มกั น ของ ป ร ะ เ ท ศ ส ม า ชิ ก เช  น C o d e x Alimentarius 2003 ซึ่ ง มี ป ระเทศ สมาชิ ก 171 ประเทศ รวมทั้ ง ประเทศไทย ได กํ า หนดให ส ามารถ พบอะฟลาทอกซิ น ในอาหารและ ผลผลิ ต ทางการเกษตรได ไ ม เ กิ น 15 ไมโครกรั ม ต อ กิ โ ลกรั ม ซึ่ ง ประเทศสมาชิ ก ต อ งปฏิ บั ติ ต ามข อ กําหนดของระบบตรวจสอบคุณภาพ และมาตรฐานสินคา สําหรับมาตรฐาน ในประเทศไทยตามประกาศกระทรวง สาธารณสุข ฉบับที่ 98 พ.ศ. 2529 กําหนดใหมีอะฟลาทอกซินปนเปอน ในอาหารได ไ ม เ กิ น 20 ส ว นใน พั น ล า นส ว น หรื อ 20 ไมโครกรั ม ตออาหาร 1 กิโลกรัม เปนตน จึงเห็น ไดวาการกําหนดปริมาณการปนเปอน ข อ ง อ ะ ฟ ล า ท อ ก ซิ น ใ น ผ ล ผ ลิ ต

ทางการเกษตรสามารถนํ า มาใช เ ป น เครื่องมือในการตอรองทางการคาได เป น อย า งดี เกษตรกรและผู  ส  ง ออก ผลิตภัณฑทางการเกษตรและอาหาร จึงควรใสใจกับเรือ่ งนีใ้ หมาก โดยเฉพาะ ในอนาคตอันใกลที่ประเทศไทยจะเขาสู การเปนสวนหนึง่ ของประชาคมเศรษฐกิจ อาเซียนหรือ AEC เมื่อไดรูถึงพิษภัยของอะฟลาทอกซิ น ดั ง กล า วข า งต น แล ว จึ ง เห็ น ไดวา เราควรจะหาวิธปี อ งกันและควบคุม ไมใหสารอะฟลาทอกซินเขาสูร า งกายเรา หรือเขาไปไดนอ ยทีส่ ดุ เทาทีจ่ ะเปนไปได วิ ธี ก ารป อ งกั น และแนวทางควบคุ ม คือ การปองกันไมใหอะฟลาทอกซิน ปนเปอ นตัง้ แตในวัตถุดบิ ทางการเกษตร ทีน่ าํ มาใชประกอบอาหารและเลีย้ งสัตว โดยควบคุ ม การปนเป  อ นของเชื้ อ รา ที่สามารถผลิตสารอะฟลาทอกซิน ซึ่ง ทํ า ได โ ดยการคั ด เลื อ กเมล็ ด พั น ธุ  ที่ มี คุณภาพดี คัดแยกเมล็ดพันธุพืชที่เสื่อม สภาพหรือแตกหัก มีแผลเสียหายออก รวมทั้งคัดเลือกเมล็ดพันธุพืชที่มีความ ตานทานตอสารอะฟลาทอกซินมาปลูก ตั้ ง แต เริ่ ม ต น ควบคุ ม กระบวนการ เพาะปลู ก ให ป ลอดภั ย จากศั ต รู พื ช ที่ ม าทํ า ลายเมล็ ด พั น ธุ  พื ช เพราะพื ช ทีอ่ อ นแอจะถูกปนเปอ นดวยเชือ้ ราไดงา ย

รวมทั้ ง ต อ งพยายามป อ งกั น ไม ใ ห ผ ลิ ต ผลทางการเกษตร เสียหายจากการเก็บเกี่ยว การขนสง การบรรจุผลิตภัณฑ โดยตองมีการควบคุมความชืน้ ใหเหมาะสม รวมไปถึงการรักษา สภาพแวดลอมและวิธีการเก็บรักษาผลผลิตทางการเกษตร ให ถู ก ต อ ง อี ก ทั้ ง หน ว ยงานราชการ ควรทํ า การสุ  ม ตรวจ ผลิตภัณฑอาหารสัตวที่ใชผลผลิตทางการเกษตรเปนวัตถุดิบ สําหรับเลีย้ งสัตวเปนประจํากอนสงใหเกษตรกรนําไปเลีย้ งสัตว เพือ่ ใหมนั่ ใจวามีปริมาณอะฟลาทอกซินไมเกินเกณฑมาตรฐาน ตามกฏหมายกําหนด รวมทั้งควรมีการสุมตรวจผลิตผลทาง การเกษตร และผลิ ต ภั ณ ฑ อ าหารที่ ทํ า จากผลผลิ ต ทางการเกษตรวามีปริมาณอะฟลาทอกซินเกินเกณฑมาตรฐาน ตามกฏหมายกํ า หนดหรื อ ไม อ ย า งสมํ่ า เสมอ ก อ นถึ ง มื อ ผูบริโภค ทั้งนี้นอกจากสารพิษอะฟลาทอกซินที่มักปนเปอน ในผลผลิตทางการเกษตรแลว ยังมีสารพิษที่เกิดจากเชื้อรา อื่น ๆ ที่มักปนเปอนในผลผลิตทางการเกษตรอีกหลายชนิด ที่มีอันตรายไมนอยไปกวากันเลย เชน 1. โอคราทอกซิน (Ochratoxins) เปนสารพิษทีผ่ ลิต จากเชื้อรา Aspergillus ochraceus และเชื้อราในกลุม Penicillium ไดแก P. verrucosum และ P. carbonarius ซึง่ กอปญหาในประเทศแถบอากาศเย็น ตอมาในป ค.ศ. 1996 Varga และคณะ พบว า โอคราทอกซิ น สามารถผลิ ต จาก A. ochraceus A. alliaceus A. sclerotiorum A. sulphureus A. albertensis A. auricomus และ A. wentii ไดดวย โดยเชื้ อ รากลุ  ม Aspergillus เหลานี้ จะอยูในแถบอากาศ รอนชื้น โอคราทอกซินเปนสารพวก Cyclic pentaketids ที่ ป ระกอบด ว ย Dihydroisocoumarin เชื่ อ มต อ กั บ -phenylalanine มีอยูดวยกัน 3 ชนิด ไดแก โอคราทอกซิน à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 175

เอ บี และซี ดังแสดงในรูปที่ 3 ซึ่งความเปนพิษจะขึ้นอยูกับ ลักษณะโครงสราง โดยตัวที่สําคัญที่สุดคือ โอคราทอกซิน เอ ซึง่ พบปนเปอ นมากทีส่ ดุ และมีความเปนพิษสูงทีส่ ดุ โดยมักพบ ปนเปอนในเมล็ดธัญพืช เชน ขาวโพด ขาวโอต ขาวบารเลย เมล็ดโกโก ถัว่ เหลือง ผลไมจาํ พวกสม บราซิลนัท ใบยาสูบขึน้ รา ถั่วลิสง และเมล็ดกาแฟ เปนตน อีกทั้งยังพบในผลิตภัณฑ จากสัตว เชน เนื้อไก และเนื้อหมู ในไวน และนํ้าองุน อีกดวย ความเปนพิษของโอคราทอกซินเกิดขึ้นไดทั้งในไตและตับ ของคนและสัตว โดยเฉพาะที่ทอไตสวนตน สวนผลตอตับ คือ จะทําใหเกิดไกลโคเจนสะสมในตับและกลามเนื้อ ไตอักเสบ ทําใหตัวออนพิการ อีกทั้งยับยั้งการออกฤทธิ์ภูมิคุมกันของ ร า งกาย รวมทั้ ง ยั ง เป น สารก อ มะเร็ ง ในระบบทางเดิ น ป ส สาวะด ว ย ซึ่ ง ในป ค.ศ. 1993 IARC ได จั ด ให โอคราทอกซิน เอ เปนสารที่กอมะเร็งกลุม 2B คือ ทําให มีความเสี่ยงในการเกิดโรคมะเร็งสูง

รูปที่ 3 โครงสรางทางเคมีของโอคราทอกซิน

176 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

2. ซีราลีโนน (Zearalenone) (รูปที่ 4) สรางโดยเชื้อรา Fusarium graminearum และ F. moniliforme ซึ่ ง มั ก จะพบปนเป  อ นอยู  ใ นข า วโพด ข า วสาลี ข า วฟ า ง และอาหารสั ต ว มีลักษณะเปนสารประกอบที่มีลักษณะ เป น ผลึ ก สี ข าว เมื่ อ ส อ งดู ภ ายใต แสงอัลตราไวโอเลที่ชวงความยาวคลื่น 360 นาโนเมตร ซีราลีโนน จะเรืองแสง สีเขียวอมนํ้าเงิน และเมื่อสองดูภายใต แสงอัลตราไวโอเลที่มีความยาวคลื่นสั้น คื อ 260 นาโนเมตร จะเรื อ งแสง สีเขียว ซีราลีโนนมีคุณสมบัติคลายกับ ฮอรโมนเอสโตรเจนทํ า ให เ กิ ด อาการ Hyper-estrogenism ในสัตวเพศเมีย ทําใหอวัยวะเพศบวมแดง โดยเฉพาะ ในสุ ก รเพศเมี ย ที่ อ ายุ น  อ ย อาจพบ ชองคลอดและทวารหนักทะลักในสุกร ที่ ผ สมพั น ธุ  แ ล ว อาจทํ า ให ผ สมไม ติ ด ทองเทียม แทงลูก หรือชวงระยะกลับ สัดนานผิดปกติ ในสุกรเพศผูอาจพบวา การผลิ ต ตัวอสุจิ นํ้าหนักอัณฑะและ ความกํ า หนั ด ลดลง โดย IARC ไดจัดใหซีราลีโนนอยูในสารกอมะเร็ง กลุมที่ 3

รูปที่ 4 โครงสรางทางเคมีของซีราลีโนน 3. ฟูโมนิซิน (Fumonisins) เ ป  น ส า ร พิ ษ ที่ ส ร  า ง จ า ก เชื้ อ ร า F. moniliforme และ F. proliferatum แบงไดเปน 6 ชนิด คือ ฟูโมนิซิน บี1 บี2 บี3 บี4 เอ1 และ เอ2 ดังแสดงในรูปที่ 5 ฟูโมนิซิน บี1 (FB1) และ ฟูโมนิซิน บี2 (FB2) เปนชนิดที่พบบอยที่สุดและ เปนพิษมากทีส่ ดุ สวนมากพบในขาวโพด ขาวฟาง ลักษณะอาการตาง ๆ ที่อาจ เกิ ด ขึ้ น เมื่ อ ได รั บ ฟู โ มนิ ซิ น เข า ไป คื อ เกิดพิษตอระบบประสาท ตับ ไต หัวใจ มี อ าการปวดบวม สมองบวม ทํ า ให เซลล ต ายแบบ Apoptosis รวมทั้ ง ยั ง มี ร ายงานว า ทํ า ให เ กิ ด โรคมะเร็ ง ในหลอดอาหารกั บ คนในประเทศจี น

และแอฟริกาใตอีกดวย ในป ค.ศ. 1993 IARC ไดจัดให ฟูโมนิซิน บี1 และ บี2 เปนสารกอมะเร็งในมนุษยกลุม 2B เชนเดียวกับโอคราทอกซิน จากทีไ่ ดกลาวมาขางตนจึงเห็นไดวา สารพิษทีเ่ กิดจาก เชื้อราหลายชนิดที่ปนเปอนในผลิตภัณฑทางการเกษตรนั้น มีอันตรายตอทั้งคนและสัตวเปนอยางมาก ดังนั้นการเฝาระวัง ไมใหมีสารพิษปนเปอนผลผลิตทางการเกษตร และผลิตภัณฑ อาหารเกินกวาเกณฑมาตรฐานตามกฏหมายกําหนด จึงเปน สิ่ ง ที่ คํ า คั ญ เป น อย า งยิ่ ง วิ ธี ก ารตรวจหาปริ ม าณสารพิ ษ มีดวยกันหลายวิธี เชน วิธีทางเคมี ไดแก วิธีโครมาโทรกราฟ แผนบาง (Thin Layer Chromatography, TLC) หรือ โครมาโทรกราฟสมรรถนะสูง (High-Performance Liquid Chromatography, HPLC) และวิธสี เปคโตรเมตรีแยกมวลสาร (Mass Spectrometry) แตทั้ง 3 วิธีดังกลาว ตองทําใน หองปฏิบตั กิ ารชัน้ สูงโดยบุคลากรทีม่ คี วามรูค วามชํานาญและ ทักษะเปนอยางมาก อีกทั้งการวิเคราะห ตองทําสารตัวอยาง ใหบริสุทธิ์เสียกอน ซึ่งมีขั้นตอนที่ซับซอน ทําใหเสียเวลา และคาใชจา ยสูง อาจทําไดเฉพาะในหนวยงานของรัฐ หรือเอกชน ที่ทําหนาที่เฉพาะดานนี้ เชน กรมวิชาการเกษตร วิธีการ อีกอยางหนึ่งที่นิยมคือ ใชวิธีการทางแอนติบอดีดวยเทคนิค ELISA (Enzyme-linked immunosorbent assay) ซึ่งวิธีนี้ สามารถทําไดงายและรวดเร็ว ไมตองมีความเชี่ยวชาญพิเศษ

รูปที่ 5 โครงสรางทางเคมีของฟูโมนิซิน à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 177

ก็สามารถทําการวิเคราะหได ซึ่งคุณภาพในการวิเคราะห ขึ้ น กั บ แอนติ บ อดี ที่ เ ตรี ย มได จ ากสั ต ว ช นิ ด ต า ง ๆ หากมี แอนติ บ อดี ที่ ดี ก็ จ ะมี ค วามแม น ยํ า ในการตรวจวั ด สู ง มาก ขอจํากัดก็คือ แอนติบอดียังมีราคาแพงอยูมาก สาขาวิชาเทคโนโลยีชีวภาพ สํานักวิชาเทคโนโลยี การเกษตร มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี ไดตระหนักถึง อันตรายรายแรงของสารพิษจากเชื้อราที่ปนเปอนผลผลิต ทางการเกษตร จึ ง ได มุ  ง มั่ น พั ฒ นาชุ ด ตรวจสอบสารพิ ษ ชนิดตาง ๆ ดังที่กลาวมาแลวขางตน ใหใชงานไดงาย ราคาถูก เหมาะสําหรับเกษตรกรและบุคคลทั่วไปที่หวงใยในสุขภาพ โดยใชหลักการตรวจสอบแบบ ELISA โดยจะพัฒนาปรับปรุง ให มี ค วามไวต อ สารพิ ษ กว า เดิ ม ด ว ยเทคโนโลยี เ ฟจและ วิ ศ วกรรมแอนติ บ อดี โดยมี ค วามมุ  ง หวั ง ว า การพั ฒ นานี้

178 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

จะชวยลดการนําเขาชุดตรวจสอบสาร พิษทีม่ รี าคาแพงจากตางประเทศ ทําให เกษตรกรตั้งแตในระดับรากหญาจนถึง ผู  ผ ลิ ต ขนาดใหญ ส ามารถเข า ถึ ง ได เพิ่มประสิทธิภาพการปองกัน และเฝา ระวั ง ไม ใ ห ผ ลิ ต ภั ณ ฑ ท างการเกษตร มีการปนเปอนดวยสารพิษจากเชื้อรา ทําใหทั้งสัตวและคนไดบริโภคอาหาร ที่ปลอดภัย ไมเกิดปญหาในการสงออก สิ น ค า และผลิ ต ภั ณ ฑ ท างการเกษตร นําไปสูการพัฒนาคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น ของคนไทยและมนุษยชาติอยางยั่งยืน ตอไป

เอกสารอางอิง ดวงจันทร สุประเสริฐและวนิดา ยุรญาติ. (2545). สารอะฟลาทอกซินเอ็ม 1 ที่ปนเปอนในนมโคและ นมถั่วเหลือง. วารสารสัตวแพทย. 12, 1-7. บดินทร บุตรอินทร. (2555). สารพิษจากเชื้อรา: อะฟลาท็อกซิ (Mycotoxin Aflatoxin.วารสารเทคนิค การแพทยเชียงใหม. 45, 1-8. มาลิ นี ลิ้ ม โภคา. (2527). พิ ษ วิ ท ยาและป ญ หาที่ พ บในสั ต ว . คณะสั ต วแพทย ศ าสตร มหาวิ ท ยาลั ย เกษตรศาสตร. 271-279. ศุภกิจ อังศุภากร. (2526). ผลของอะฟลาทอกซินตอสุขภาพของคนและสัตวในประเทศไทย. สัตวแพทยสาร.

34, 285-303. เสริมพันธ สุนทรชาติ. (2554). รูจักสารพิษจากเชื้อรามากกวาอะฟลาทอกซิน. จดหมายขาวกรมปศุสัตว. 10, 1-3.

Aish, J.L., Rippon, E.H., Barlow, T., and Hattersley, S.J. (2004). Ochratoxin A. In Mycotoxins in Food, Detection and Control (N. Magan and M. Olsen, eds), pp. 307–38.

Cambridge, England: Woodhead Publishing Limited.

Battilani, P. and Logrieco, A. (2006). Grape protection and ochratoxin-producing fungi in the grape wine chain. Inf. Fitopatol., 56, 26-9.

Bedard, L.L. and Thomas E. Massey, T.E. (2006). Aflatoxin B1-induced DNA damage and its repair. Cancer Lett. 241, 174-183.

Creppy, E.E. (1999). Human ochratoxins. J. Toxicol. Toxin Rev., 18, 277–93.

Frisvad, J.C. (1995). Mycotoxins and mycotoxigenic fungi in storage. In Stored Grain Ecosystems (D.S. Jaas, N.D.G. White, and W.E. Muir, eds), New York: Marcel Dekker, Inc. Ghoneimy, W.A., Hassan, H.A., Soliman, S.A.A. and Gergis, S.M. (200). Study on the eff ect of aflatoxicosis on the immuneresponse of rabbit to Pasteurella multocida vaccine. Assault. Vet. Med. J., 85, 287-303.

Heathcote, J.G. (1984). Aflatoxin and related toxins In Mycotoxins – Production, Isolation, Separation and Purification. (V. Betina, ed.), Chap. 8, pp. 89–130. Amsterdam:Elsevier. à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 179

IARC (International Agency for Research on Cancer) (1993). Ochratoxin A. IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans: Some Naturally Occurring Substances, Food Items and Constituents, Heterocyclic Aromatic Amines and Mycotoxins. Vol. 56, pp. 26–32. Lyon, France: IARC. IARC (International Agency for Research on Cancer) (2002). Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risks to Humans, Vol. 82. pp. 9–13. Lyon, France: IARC. Kuiper, G.G., Lemmen, J.G., Carlsson, B., Corton, J.C., Safe, S.H., van der Saag, P.T., van der Burg, B. and Gustafsson, J.A. (1998). Interaction of estrogenic chemicals and phytoestrogens with estrogen receptor beta. Endrocrinology, 139, 4252-4263.

Li, F.Q., Yoshizawa, T., Kawamura, O., Luo, X.Y. and Li, Y.W. (2001) Aflatoxins and fumonisins in corn from the high-incidence area for human hepatocellular carcinoma in Guangxi, China. J. Agric. Food Chem., 49, 4122-4126.

Martins, M.L. and Martins, H.M. (2004). Aflatoxin M (1) in yoghurts in Portugal. Int. J. Food Microbiol., 91, 315-317.

Novoa, J.R. and Diaz, G.J. (2006). Aflatoxins and its mechanisms of toxicity in hepatic cancer. Rev.fac.med.unal., 54, 108-116.

Pohland, A.E., Nesheim, S. and Feiedman, L. (1992). Ochratoxin A: a review. Pure & Appl.

Chern., 64(7), 1029-1046.

Thomson, C. and Henke, S.E. (2000). Effects of climate and type of storage container on aflatoxin production in corn and its associated risks to wildlife species.

J. Wildlife Dis., 36, 172-179.

Varga, J., Kevei, E., Rinyu, E., et al. (1996). Ochratoxin production by Aspergillus species.

Appl. Environ. Microbiol., 62, 4461–4.

Yoshizawa, T., Yamashita, A. and Luo, Y. (1994). Fumonisin occurrence in corn from, high- and low-risk areas for human oesophageal cancer in China. Applied Eviron Microbio. 60, 1626 –1629.

180 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

กรมวิทยาศาสตรการแพทย . (2552). เอกสารเผยแพรโครงการ Food safety เรื่อง สารพิษจากเชื้อรา (Mycotoxin). [Online]. แหลงเขาถึง http://www.dmsc.moph.go.th/webroot/BQSF/ File/VARITY/ mycotoxin.htm. [30 พฤศจิกายน 2555] กลุมตรวจสอบคุณภาพอาหารสัตว สํานักตรวจสอบคุณภาพอาหารสัตว. สารพิษจากเชื้อรา (Mycotoxins) [Online]. แหลงเขาถึง : http://www.dld.go.th/qcontrol/images/stories/gfeed/ knowledge-toxin.pdf [30 พฤศจิกายน 2555] คณาจารย ภาควิชาเภสัชเคมี คณะเภสัชศาสตร มหาวิทยาลัยศิลปากร. อะฟลาทอกซิน: สารปนเปอน ในอาหาร [Online]. แหลงเขาถึง : http://www.pharm.su.ac.th/cheminlife/cms/index. php/kitchen-room/37-aflatoxin.html. [30 พฤศจิกายน 2555] อภิษฐา ชางสุพรรณ. (2548). อะฟลาทอกซิน (AFLATOXIN) ในผลิตผลทางการเกษตร. [Online]. แหลงเขาถึง : http://www.dss.go.th/dssweb/st-articles/files/bsp_1_2548_aflatoxin.pdf.

[30 พฤศจิกายน 2555] Aflatoxins. [Online]. แหลงเขาถึง : http://www.food-info.net/uk/tox/afla.htm. [30 พฤศจิกายน 2555] Fumonisin. แหลงเขาถึง : http://en.wikipedia.org/wiki/Fumonisin. [30 พฤศจิกายน 2555] Ochratoxin. แหลงเขาถึง : http://en.wikipedia.org/wiki/Ochratoxin. [30 พฤศจิกายน 2555] Zearalenone. แหลงเขาถึง : http://en.wikipedia.org/wiki/Zearalenone. [30 พฤศจิกายน 2555]

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 181

182 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

“Urban Agriculture” Ãкº¡ÒüÅÔμ¾×ªã¹¾×é¹·Õèà¢μàÁ×ͧ อาจารย คธา วาทกิจ สาขาวิชาวิศวกรรมเกษตร1

ในอดีตประเทศไทยเปนเมือง

เกษตรที่ มี ค วามมั่ ง คั่ ง ในเรื่ อ งของ ทรัพยากรทางดาอาหาร มีความอุดม สมบู ร ณ จ นได รั บ คํ า กล า วยกย อ งถึ ง “ในนํ้ามีปลา ในนามีขาว” เนื่องจาก สภาพภูมปิ ระเทศ และสภาพภูมอิ ากาศ มีความเหมาะสมแกการทําเกษตรกรรม พืชพรรณธัญญาหารสามารถหาไดจาก ธรรมชาติ ร อบตั ว อย า งไรก็ ต ามเมื่ อ ภาคอุตสาหกรรมและระบบเศรษฐกิจ แบบทุนนิยมที่ขยายตัวขึ้นอยางรวดเร็ว ไดสงผลใหเกิดการเปลี่ยนแปลงระบบ การทํ า การเกษตรแบบในอดี ต ไป อย า งสิ้ น เชิ ง จากที่ เ กษตรกรเคย เพาะปลู ก พื ช หลากหลายชนิ ด เพื่ อ บริ โ ภคเฉพาะในครอบครั ว มาเป น การเพาะปลูกพืชเศรษฐกิจเพียงชนิด เดี ย วเพื่ อ ขายทํ า กํ า ไรให ม ากที่ สุ ด ความตองการการใชพนื้ ทีเ่ พือ่ เพาะปลูก พืชเชิงพาณิชยจึงเพิ่มสูงขึ้นอยางมาก อีกทั้งการขยายตัวของพื้นที่ชุมชนเมือง 1

เพื่อรองรับความตองการที่อยูอาศัยยังสงผลใหพื้นที่สําหรับ เพาะปลูกพืชชนิดอื่น ๆ ที่ไมใชพืชเชิงพาณิชยมีแนวโนม ที่จะลดลงหรือถูกจํากัดอยูในบางพื้นที่เทานั้น นอกจากนี้ ในระบบการปลูกพืชเชิงพาณิชยนั้นเกษตรกรยังจําเปนตองใช ทั้ ง สารเร ง การเจริ ญ เติ บ โตเพื่ อ ให ไ ด ผ ลผลิ ต ที่ เ พิ่ ม มากขึ้ น ในระยะเวลาการปลูกทีส่ นั้ ลง สารเคมีเพือ่ กําจัดโรค และแมลง และเก็บรักษาผลผลิตใหสามารถขนสงถึงผูบ ริโภคซึง่ สวนใหญ อยูในเขตพื้นที่เมืองไดโดยไมเนาเสีย ปญหาตาง ๆ เหลานี้ ไดเริ่มสงผลกระทบตอผูบริโภคในเขตพื้นที่เมืองทั้งทางดาน เศรษฐกิจในแงของคาใชจา ยทีเ่ พิม่ สูงขึน้ อันเนือ่ งมาจากตนทุน การผลิ ต ค า ขนส ง และยั ง ส ง ผลต อ สุ ข ภาพของผู  บ ริ โ ภค ในระยะยาวอยางชัดเจน แนวทางในการแกปญหาดังกลาวอาจทําไดหลาย ลั ก ษณะ แนวทางหนึ่ ง ซึ่ ง เริ่ ม ได รั บ ความสนใจและเป น ที่ กลาวถึงในปจจุบันคือ ระบบการผลิตพืชในพื้นที่เขตเมือง (Urban Agriculture) ซึ่งเปนการปลูกพืชหลากหลายชนิด โดยใชพื้นที่ที่มีอยูอยางจํากัด เพื่อนําผลผลิตมาบริโภคเอง เปนสวนใหญ ขอดีของระบบการปลูกพืชดังกลาวนอกจาก จะเปนการลดคาใชจา ยในเรื่องของคาครองชีพ คาขนสงและ ความปลอดภัยจากสารเคมีแลว ยังเปนการเพิ่มพื้นที่สีเขียว ในเขตเมืองและชุมชน เกิดการรวมกลุมกันของคนในชุมชน

สํานักวิชาวิศวกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

183

เพื่อทํากิจกรรมอยางสรางสรรคอีกดวย อยางไรก็ตามระบบ การปลูกพืชในเขตเมืองนั้นตองอาศัยระยะเวลา การดูแล และบํารุงรักษาเชนเดียวกับการปลูกพืชโดยทัว่ ไป อีกทัง้ ขนาด ของพื้ น ที่ เ พาะปลู ก ที่ มี อ ยู  อ ย า งจํ า กั ด จึ ง ไม ส ามารถเพิ่ ม ปริ ม าณผลผลิ ต ได เ พี ย งพอต อ ความต อ งการของผู  บ ริ โ ภค ทั้งหมด ขอจํากัดเหลานี้นับเปนสิ่งที่ทาทายวิศวกรและเกษตร รุนใหม ๆ ที่จะเขามาพัฒนาและปรับปรุงระบบการปลูกพืช ในลักษณะนี้ใหสามารถเพาะปลูกไดผลผลิตที่มีคุณภาพและ ปริมาณที่เพียงพอตอความตองการของผูบริโภคในอนาคต บทความเรื่องนี้จะกลาวถึง ขอจํากัดตาง ๆ เทคโนโลยีที่จําเปน ของระบบการปลูกพืชในเขตเมืองเพื่อใหวิศวกรเกษตรหรือ

ผู  ที่ ส นใจสามารถนํ า ไปเป น แนวทาง ในการริเริ่มพัฒนาระบบการปลูกพืช ในเขตเมืองใหเหมาะสมกับสภาพชุมชน ไดตอไป จากข อ มู ล การศึ ก ษาในต า ง ประเทศพบวา ในการเพาะปลูกพืชเพื่อ ที่ จ ะผลิ ต อาหารเลี้ ย งคน 1 คน ได อย า งพอเพี ย งต อ งใช พื้ น ที่ เ พาะปลู ก ประมาณ 2.8 ไร (0.45 เฮคแตร ) ถายกตัวอยางพื้นที่ในเขตเทศบาลนคร นครราชสีมาซึ่งปจจุบัน (พ.ศ. 2556)

รูปที่ 1 ระบบการเพาะปลูกพืชบนพื้นที่ในแนวดิ่ง (Vertical Farming) 184

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

มี ป ระชากรประมาณ 140,000 คน จะตองใชพื้นที่ประมาณ 392,000 ไร จึงจะสามารถผลิตอาหารที่จะเลี้ยงคน ทั้งเมืองไดอยางพอเพียง แตในความ เปนจริงพืน้ ทีเ่ ขตเทศบาลนครนครราชสีมา นั้น มีพื้นที่ทั้งหมดเพียง 23,000 ไร ซึ่งนอยกวาพื้นที่เพาะปลูกที่ตองการ ประมาณ 17 เทา จึงเปนไปไมไดเลย ที่ จ ะทํ า การเพาะปลู ก พื ช ในพื้ น ที่ ดั ง กล า วตามปกติ เ พื่ อ ผลิ ต อาหาร มาเลี้ยงประชากรทั้งเมือง ถาอยางนั้น

จะมีวิธีการใดที่สามารถเพาะปลูกพืชได โดยใชพื้นที่นอย ที่ สุ ด ได อ ย า งมี ป ระสิ ท ธิ ภ าพ คํ า ตอบของคํ า ถามดั ง กล า ว อาจแสดงดังรูปที่ 1 ระบบการเพาะปลูกพืชบนพื้นที่ในแนวดิ่ง (Vertical Farming) ซึ่งเปนระบบการเพาะปลูกพืชวิธีหนึ่ง ที่นิยมใชในระบบการปลูกพืชในเขตพื้นที่เมืองหรือในบริเวณ ที่ถูกจํากัดพื้นที่ในแนวราบไดอยางมีประสิทธิภาพวิธีหนึ่ง ระบบดังกลาวทําไดโดยการปลูกพืชขึ้นไปในทิศทาง แนวดิง่ แทนแนวราบ สงผลใหสามารถเพิม่ พืน้ ทีป่ ลูกไดอยางไร ขอจํากัดโดยไมมีผลจากขอจํากัดของพื้นที่ อยางไรก็ตาม ระบบดังกลาวตองอาศัยโครงสรางมารองรับระบบการปลูก ซึง่ โครงสรางดังกลาวจะแปรผันตามนํา้ หนักของพืชและวัสดุปลูก

รูปที่ 2 ระบบการปลูกพืชแบบไรดิน (Soilless Culture) à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 185

เปนทีน่ า สังเกตวาระบบการเพาะปลูกพืชบนพืน้ ทีใ่ นแนวดิง่ นัน้ มักใชควบคูไปกับระบบการปลูกพืชแบบไรดิน (Soilless Culture) ซึ่งเหตุผลนั้นอาจเนื่องมาจากตองการลดนํ้าหนัก ที่ โ ครงสร า งต อ งรองรั บ รวมถึ ง การจั ด การและควบคุ ม ธาตุอาหารที่พืชตองการนั้นสามารถทําไดงายและแมนยํา กวาการปลูกโดยใชดินและปุยบํารุงพืชทั่ว ๆ ไป ปกติแลวพืชจะเจริญเติบโตไดดีนั้น ตองมีการเจริญ เติบโตในสภาพภูมิอากาศที่เหมาะสม เชน แสงแดด อุณหภูมิ นํ้า ธาตุอาหารพืชที่มาจากดิน นํ้า และอากาศ รวมทั้งดิน ซึ่ ง เป น วั ส ดุ ที่ ร ากใช ยึ ด เกาะเพื่ อ ตั้ ง ลํ า ตั น หนี แรงโน ม ถ ว ง ของโลก การปลูกพืชบนดินโดยทั่วไปแมดินจะมีธาตุอาหาร และอากาศ อันเปนปจจัยที่พืชตองการแตมักมีขอดอยคือ ดิ น จะไม มี ค วามอุ ด มสมบู ร ณ ค รบถ ว น กล า วคื อ ดิ น จะมี คุณสมบัติที่ไมแนนอนแตกตางกันไปตามสภาพพื้นที่ เชน โครงสรางของดิน ปริมาณธาตุอาหารหรือความอุดมสมบูรณตาํ่ pH ไมเหมาะสมซึง่ ยุง ยากตอการปรับปรุงดินและมีคา ใชจา ยสูง ป ญ หาเหล า นี้ ส  ง ผลให ไ ด ผ ลผลิ ต ที่ ไ ม แ น น อน ซึ่ ง ต า งจาก การปลูกพืชโดยไมใชดินที่พืชจะไดรับสารละลายธาตุอาหาร พืชที่ประกอบดวยธาตุอาหารที่จําเปนตอพืชครบถวนและ เหมาะสมกับชนิดและภาวะของพืช ทัง้ ยังอยูใ นรูปทีพ่ ชื สามารถ นําไปใชไดทนั ทีเพราะมีการปรับคาการนําไฟฟา (EC: Electrical conductivity) และ pH ใหอยูในระดับที่เหมาะสมตอพืชอยู ตลอดเวลาโดยอัตโนมัติ ในระบบทีม่ วี สั ดุปลูกแทนดินวัสดุจะทํา หนาทีเ่ ปนสิง่ ทีร่ ากใชยดึ เกาะแทนดิน สวนในระบบทีป่ ลูกบนนํา้ จะมีการใชวสั ดุตา งๆ เชน ฟองนํา้ แผนโฟม เชือก เพือ่ ชวยยึดให ลําตนพืชตั้งตรง สําหรับการดูดซึมธาตุอาหารเขาไปใชนั้น รากพืชสามารถดูดเอาไปใชในการเจริญเติบโตดวยกระบวนการ ตาง ๆ ไดเชนเดียวกันกับการปลูกบนดินตามธรรมชาติ 186 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ในระบบการปลู ก พื ช ในเขต พืน้ ทีเ่ มืองไมวา จะเปนการปลูกในลักษณะ ใดก็ตาม สภาวะอากาศนับเปนปจจัยสําคัญ ทีม่ ผี ลตอการเจริญเติบโตของพืชโดยตรง ดังนั้นในระบบการปลูกพืชในพื้นที่เขต เมืองซึง่ มีความชืน้ และอุณหภูมใิ นอากาศ แตกตางกันกับพื้นที่เพาะปลูกจริงๆ จึง ต อ งมี ก ารควบคุ ม สภาวะอากาศของ การเพาะปลูกซึง่ ทําไดโดยการใชโรงเรือน ปลูกพืช (Greenhouse) ซึง่ เปนสวนหนึง่ ของ ระบบการเพาะปลูกแบบควบคุม สภาวะแวดล อ ม (Controlled Environment Agriculture, CEA) ระบบการเพาะปลู ก แบบ ควบคุ ม สภาวะแวดล อ มทํ า ได โดย การควบคุมความชื้นและอุณหภูมิของ อากาศในโรงเรือนปลูกพืชในระบบปด ซึ่ ง ส ว นประกอบของระบบควบคุ ม สภาวะแวดล อ มในโรงเรื อ นสามารถ แสดงได ดั ง รู ป ที่ 3 ระบบดั ง กล า ว ประกอบดวยชุดพัดลมดูดและระบาย อากาศ ระบบสเปรยนาํ้ และแผงควบคุม ความร อ น เซนเซอร ต รวจวั ด สภาวะ แวดลอมและชุดควบคุมการทํางานแบบ อัตโนมัติ ซึง่ อุปกรณทงั้ หมดจะทําหนาที่ รวมกันเพื่อปรับอุณหภูมิอากาศรวมถึง ความชื้นใหอยูในระดับที่เหมาะสมตอ การเจริญเติบโตของพืชอยูตลอดเวลา

รูปที่ 3 ระบบการเพาะปลูกแบบควบคุมสภาวะแวดลอม (Controlled Environment Agriculture, CEA) นอกจากนี้หากในพื้นที่นั้นไมมี แสงแดดเพียงพอตอการเจริญเติบโต ของพื ช แล ว เทคโนโลยี ห นึ่ ง ที่ เ ริ่ ม มีการพัฒนามาใชเพื่อควบคุมปริมาณ แสงที่ตนพืชไดรับ ไดแก เทคโนโลยี การปลูกพืชดวยแสงสังเคราะหเทียม ซึ่ ง ได พั ฒ นามาจากโครงการปลู ก พื ช ในอากาศ เทคโนโลยี ดั ง กล า วอาศั ย

หลักการของการควบคุมปริมาณของแสง ทั้งในแงของระยะ เวลาและชวงความยาวคลื่นแสงที่พืชตองใชในการสังเคราะห อาหาร โดยอาศัยคลื่นแสงอัลตราไวโอเลตจากหลอดไฟชนิด พิเศษรวมกับระบบการปลูกพืชแบบอื่นๆ ในปจจุบันระบบ ดังกลาวไดพัฒนามาถึงระดับของการผลิตคลายกับการผลิต สินคาในโรงงานอุตสาหกรรมทั่วไป เรียกโดยรวมวา ระบบ การปลูกพืชดวยแสงสังเคราะหเทียม (Plant Factory Artificial Light, PFAL)

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

187

รูปที่ 4 ระบบการปลูกพืชดวยแสงสังเคราะหเทียม (Plant Factory Artificial Light, PFAL) 188

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

เพือ่ ใหระบบการปลูกพืชในเขต เมื อ งครบทุ ก ขั้ น ตอนตั้ ง แต ก ารปลู ก การดูแลและบํารุงรักษาและการเก็บเกีย่ ว รวมไปถึงการแปรรูป การใชแรงงานคน หรือเครื่องจักรกลเกษตรในรูปแบบเดิม อาจจะไมเหมาะสมในการปฏิบัติงาน การประยุกตใชเทคโนโลยีระบบควบคุม

อัตโนมัตทิ างการเกษตร (Agricultural Autonomous Control Systems) เชน หุนยนต แขนกล ฯลฯ ซึ่งสามารถทํางานได ตามชุ ด คํ า สั่ ง ที่ กํ า หนดไว อ าจเข า มามี บ ทบาทในการผลิ ต เชนเดียวกันกับระบบการผลิตสินคาอื่น ๆ ในเชิงอุตสาหกรรม เพื่ อ ให ขั้ น ตอนของการผลิ ต ทางการเกษตรของระบบการ ปลู ก พื ช ในเขตเมื อ งสามารถดํ า เนิ น ไปได อ ย า งเป น ระบบ โดยอัตโนมัติ

รูปที่ 5 เทคโนโลยีระบบควบคุมอัตโนมัตทิ างการเกษตร (Agricultural Autonomous Control Systems) à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 189

จากเทคโนโลยีตาง ๆ จะเห็นวาระบบการปลูกพืช ในเขตเมืองนั้น สามารถทําใหเกิดขึ้นจริงไดและยังสามารถ นํ า ไปประยุ ก ต ใช ใ นการเพาะปลู ก พื ช ในสภาพพื้ น ที่ ห รื อ สภาวะอากาศที่ไมเอื้ออํานวยตอการเพาะปลูกพืชชนิดนั้น ๆ ได อ ย า งมี ป ระสิ ท ธิ ภ าพ อย า งไรก็ ต ามจะเห็ น ได ว  า ระบบ การปลูกพืชดังกลาวนั้นมีตนทุนในการผลิตตอหนวยสูงมาก แตเมือ่ ถึงจุดหนึง่ ทีค่ วามตองการอาหารมีสงู ขึน้ พืน้ ทีเ่ พาะปลูก

190 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ลดลง ป ญ หาการขาดแคลนแรงงาน ในการทําการเกษตรกลายมาเปนปญหา หลั ก สภาพอากาศและสิ่ ง แวดล อ ม ตาง ๆ ไมเอือ้ อํานวยตอการทําการเกษตร แบบดัง้ เดิม เมือ่ นัน้ อาจถึงเวลาทีจ่ ะเปน จุดเปลีย่ นของการทําการเกษตรครัง้ ใหญ อีกครั้งหนึ่งในอนาคตก็เปนได...

Ãкº¼ÅÔμ¡ Ò«ªÕÇÀÒ¾ËÞŒÒà¹à»‚Âà : ¾×ª¾Åѧ§Ò¹ÊÕà¢ÕÂÇáË‹§Í¹Ò¤μ ผูชวยศาสตราจารย ดร. วีรชัย อาจหาญ สาขาวิชาวิศวกรรมเกษตร1

1. บทนํา ปจจุบนั ประเทศไทยเริม่ ประสบ ปญหาการขาดแคลนพลังงานเชื้อเพลิง วัตถุดบิ ทางดานเชือ้ เพลิงภายในประเทศ ลดน อ ยลง อี ก ทั้ ง ยั ง ต อ งนํ า เข า เชื้ อ เพลิ ง ฟอสซิ ล จากต า งประเทศ อาทิ ถ า นหิ น ก า ซธรรมชาติ และนํ้ า มั น เปนตน โดยเมื่อเดือนเมษายน พ.ศ.

2556 พมาหยุดจายกาซธรรมชาติใหไทย ชั่วคราว เนื่องจากตองทําการซอมแทน ผลิตกาซ ทําใหคนไทยตื่นตระหนกกับ ปญหาไฟฟาดับภายในประเทศ จาก สาเหตุดังกลาวจึงมีความตื่นตัวที่จะหา พลังงานทดแทนเพือ่ นํามาใชผลิตกระแส ไฟฟ า แทนการใช ก  า ซธรรมชาติ จ าก ประเทศเพื่อนบาน โดยเปนพลังงาน ทดแทนหรื อ พลั ง งานหมุ น เวี ย นที่ มี ภายในประเทศ เพื่ อ ให ไ ด พ ลั ง งาน ที่ ยั่ ง ยื น อี ก ทั้ ง ช ว ยลดการนํ า เข า พลังงาน ลดคาใชจาย และเปนมิตรกับ สิ่งแวดลอม 1

พลั ง งานทดแทนหรื อ พลั ง งานหมุ น เวี ย นที่ ใ ช ในการผลิตไฟฟามีหลายชนิด เชน นํา้ ลม แสงอาทิตย ชีวมวล เปนตน ซึ่งพลังงานกาซชีวภาพจากพืชพลังงาน เปนอีกทางเลือกหนึ่ง ในการสรางพลังงานทดแทน ทีป่ ระเทศไทยกําลังใหความสนใจ โดยกาซชีวภาพสามารถผลิตไดจากหลายแหลง เชน นํ้าเสีย จากกระบวนการผลิตแปงมัน นํา้ เสียจากกระบวนการสกัดนํา้ มัน ปาลม พลังงานกาซชีวภาพจากมูลสัตว พลังงานกาซชีวภาพ จากพืชพลังงาน เปนตน โดยพืชทีส่ ามารถนํามาใชผลิตเปนกาซ ชีวภาพมีจํานวนมาก เชน มันสําปะหลัง ขาวโพด ถั่วเหลือง ขาวสาลี ออย เปนตน หญาเนเปยรเปนพืชพลังงานอีกชนิดหนึง่ ที่มีความนาสนใจ เนื่องจากเมื่อนํามาทําหญาหมักไดปริมาณ กาซมีเทนสูง แตตน ทุนในการเพาะปลูกตํา่ เนือ่ งจากเพาะปลูก ครั้งเดียวเก็บเกี่ยวผลผลิตได 5-6 ป ขยายพันธุงาย ลําตน มีลักษณะเปนขอเหมือนออย นําไปเพาะปลูกในดินก็แตกกอ อยางรวดเร็ว ระบบผลิตกาซชีวภาพหญาเนเปยร จึงถือเปนพืช พลังงานสีเขียวแหงอนาคตสําหรับประเทศไทย 2. แผนพัฒนาพลังงานทดแทนและพลังงานทางเลือกของ ประเทศไทย มติคณะกรรมการนโยบายพลังงานแหงชาติ ครั้งที่ 2/2556 (ครัง้ ที่ 145) เมือ่ วันที่ 16 กรกฎาคม 2556 ไดรบั ทราบ

สํานักวิชาวิศวกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 191

รายงานผลการดําเนินงานของคณะกรรมการบริหารมาตรการ สงเสริมการผลิตไฟฟาจากพลังงานหมุนเวียน และเห็นชอบ ใหกระทรวงพลังงาน โดยกรมพัฒนาพลังงานทดแทนและ อนุรักษพลังงาน (พพ.) รวมกับสํานักงานนโยบายและแผน พลังงาน (สนพ.) กําหนดปริมาณรับซื้อไฟฟาจากพลังงาน หมุนเวียนในแตละปใหชัดเจน เพิ่มเติมจากปริมาณเสนอขาย ไฟฟาที่คาดวาจะจายเขาระบบ และกําหนดวันเริ่มตนซื้อขาย ไฟฟาตามสัญญาซือ้ ขายไฟฟา (SCOD) ใหเหมาะสมกับเทคโนโลยีการผลิตไฟฟาแตละประเภทเชื้อเพลิงดวย โดยคํานึงถึง ความสอดคลองกับแผนพัฒนากําลังผลิตไฟฟาของประเทศ (PDP) ความสามารถในการรับซือ้ ไฟฟาจากพลังงานหมุนเวียน เชิงพื้นที่ (Zoning) ตามศักยภาพระบบสงไฟฟาของการไฟฟา ฝายผลิตแหงประเทศไทย (กฟผ.) และผลกระทบคาไฟฟาของ ผูใชไฟฟาดวย ทั้งนี้ใหมีการเปดรับขอเสนอขายไฟฟารายใหม โดยรับการสงเสริมในรูปแบบ Feed-in Tariff (FiT) ตามปริมาณ

รับซือ้ ทีจ่ ะมีการประกาศเปนรายเชือ้ เพลิง ตั้งแตป 2557 เปนตนไป พร อ มทั้ ง เห็ น ชอบการปรั บ คาเปาหมายตามแผนพัฒนาพลังงาน ทดแทนและพลังงานทางเลือก 25% ใน 10 ป ตามแผนการบูรณาการยุทธศาสตร ประเทศ (Country Strategy) ซึ่งใน สวนของกาซชีวภาพ ไดมีการเพิ่มเติม การผลิตกาซชีวภาพจากหญาเนเปยร ขึน้ มาเปนเปาหมายใหมเพือ่ ผลิตกระแส ไฟฟา โดยตองการผลิตไฟฟาจากกาซ ชีวภาพหญาเนเปยรจาํ นวน 3,000 MW ซึ่ ง แสดงการปรั บ เป า หมายใหม ต าม แผนการบูรณาการยุทธศาสตรประเทศ (Country Strategy) ดังตารางที่ 1

ตารางที่ 1 เปาหมายการการผลิตไฟฟาจากพลังงานหมุนเวียนตามแผนพัฒนาพลังงานทดแทนและพลังงาน ทางเลือก 25% ใน 10 ป ตามแผนการบูรณาการยุทธศาสตรประเทศ (Country Strategy) เปาหมาย Energy (ลานหนวย) ktoe ประเภทไฟฟา CF เดิม ใหม เดิม ใหม เดิม ใหม 1. พลังงานลม 1,200.00 1,800.00 0.15 1,576.80 2,365.20 134.36 201.54 2. พลังงานแสงอาทิตย 2,000.00 3,000.00 0.15 2,628.00 3,942.00 223.93 335.90 3. พลังงานนํ้า (ขนาดเล็ก) 324.00 324.00 0.35 993.38 993.38 84.65 84.65 4. พลังงานชีวมวล 1,284.00 0.70 7,873.49 670.90 5. กาซชีวภาพ 600.00 600.00 0.60 3,153.60 3,153.60 268.72 268.72 - หญาเนเปยร 3,000.00 0.80 - 21,024.40 1,791.46 6. พลังงานจากขยะ 160.00 400.00 0.60 840.96 2,102.40 71.66 179.15 7. พลังงานรูปแบบใหม 3.00 3.00 0.40 10.51 10.51 0.90 0.90 รวม 9,201.00 13,927.00 39,335.90 63,024.70 3,351.81 5,370.33 ที่มา : แผนพัฒนาพลังงานทดแทนและพลังงานทางเลือก กระทรวงพลังงาน, 2556 192 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

จากนโยบายขางตน กระทรวง พลังงาน (พน.) โดยกรมพัฒนาพลังงาน ทดแทนและอนุ รั ก ษ พ ลั ง งาน (พพ.) จึงไดสนับสนุนใหเกิดโครงการศึกษา วิจัย ตนแบบวิสาหกิจชุมชนพลังงาน สี เขี ย วจากพื ช พลั งงาน (ก าซชี วภาพ จากพื ช พลั ง งาน) ด ว ยการสนั บ สนุ น สงเสริมใหเกษตรกรรวมกลุมกันเปน วิสาหกิจชุมชน หรือสหกรณการเกษตร ทําการปลูกพืชพลังงาน และมีสัญญา ซื้อขายกับโรงงานผลิตกาซชีวภาพ ซึ่ง ก า ซชี ว ภาพที่ ไ ด ส ามารถนํ า มาใช ประโยชนใน 3 รูปแบบ คือ ผลิตไฟฟา ผลิตเปนกาซชีวภาพอัด (Compressed Bio Gas, CBG) หรือนําไปใชแทนกาซ แอลพีจี และใหมีการดําเนินโครงการ ต น แบบในพื้ น ที่ ป ลู ก 3 แบบ คื อ พื้ น ที่ แ ล ง นํ้ า พื้ น ที่ ชุ  ม นํ้ า และพื้ น ที่ ปลูกขาวไมไดมาตรฐาน มีการดําเนินการ สร า งต น แบบโรงไฟฟ า ก า ซชี ว ภาพ จากพื ช พลั ง งานจํ า นวนไม น  อ ยกว า 12 แหง โดยกําหนดเปาหมายการผลิต ไฟฟาไวที่ 12 MW โดยใหมีการผลิต ไฟฟาขนาด 1-1.5 MW ตอแหง ใชพื้นที่ ปลู ก หญ า แห ง ละประมาณ 1,0001,500 ไร คิดจากการผลิตไฟฟาวันละ 24 ชัว่ โมง จํานวน 330 วัน โดยเกษตรกร จะมีกําไรจากการปลูกพืชพลังงานใน โครงการ อยางนอย 3,500 บาทตอไร ตอป ซึ่งสูงกวาการปลูกพืชไร และไมมี

ความผั น ผวนด า นราคา หากพิ จ ารณาทั้ ง โครงการจะมี การสนับสนุนใหปลูกหญาจํานวนประมาณ 12,000 ไร ซึ่งจะมี การกอสรางแลวเสร็จในป 2557 ทัง้ นีใ้ นการผลิตไฟฟาจากหญา เนเปยรจํานวน 3,000 MW ตามเปาหมายแผน 10 ป จะตอง ปลูกหญาเนเปยร จํานวนประมาณ 3 ลานไร ซึ่งถาตองการ ผลิตเปนกาซชีวภาพอัดหรือนําไปใชแทนกาซแอลพีจีควบคู ไปดวยจําเปนตองมีการสงเสริมการปลูกเพิ่มขึ้น นี้จะเปน การสงเสริมใหชุมชนมีสวนรวมในการผลิตและการใชพลังงาน ทดแทนอยางกวางขวาง และสงเสริมใหเกิดการนําศักยภาพ พลังงานทดแทนและพลังงานทางเลือกตาง ๆ ในแตละชุมชน เสริมสรางการมีสว นรวมกับชุมชน สรางอาชีพทีม่ รี ายไดมนั่ คง ยกระดั บ ฐานะทางเศรษฐกิ จ ให แ ก ชุ ม ชนในท อ งถิ่ น และ พึ่งพาตนเองไดอยางยั่งยืน 3. หญาเนเปยร : พืชพลังงานแหงอนาคต หญาเนเปยร เปนหญาเขตรอน มีใบหนาและกวาง มีลักษณะคลายตนออย มีศักยภาพสูงในการผลิตพลังงาน มีหลายสายพันธุ เชน หญาเนเปยรธรรมดา หญาเนเปยรแคระ หญาเนเปยรลูกผสม (เนเปยรยักษ หญาเนเปยรปากชอง 1) เมือ่ เปรียบเทียบกับหญาเนเปยรสายพันธุอ นื่ ทัง้ ในแงโภชนาการ ความสะดวกในการตัดมาใชประโยชน พบวา หญาเนเปยร ปากชอง 1 เหมาะสมที่จะนํามาผลิตกาซชีวภาพมากที่สุด 3.1 ลักษณะทั่วไปของหญาเนเปยรปากชอง 1 หญาเนเปยรปากชอง 1 เปนหญาเนเปยรลกู ผสม สายพันธุห นึง่ ซึง่ เกิดจากการผสมขามระหวางหญาเนเปยรยกั ษ และหญาไขมกุ ลักษณะภายนอกประกอบดวยลําตนมีขอ และ ปลองชัดเจน ลักษณะลําตนและทรงตนตั้งตรง มีใบเกิดสลับ ขางกัน มีสว นกาบใบหุม ลําตนไว ใบและลําตนออนนุม รากเปน ระบบรากฝอยแข็งแรง แผกระจายออกรอบลําตนในรัศมี ประมาณ 50-100 เซนติเมตร ลึก 30-50 เซนติเมตร ลําตน à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 193

สามารถแตกหน อ ได จ ากตาของข อ ล า ง ๆ ที่ อ ยู  ชิ ด ดิ น เจริญเติบโตเร็ว แตกกอดี ทนแลง ไมมีระยะพักตัว ตอบสนอง ตอนํ้าและปุยดี ใหผลผลิตตอไรสูง ใหผลผลิตตลอดทั้งป มี ป ริ ม าณนํ้ า ตาลในใบและลํ า ต น สู ง ทํ า เป น หญ า หมั ก โดยไม จํ า เป น ต อ งเติ ม สารเสริ ม ใด ๆ ปรั บ ตั ว ได ดี ใ นดิ น

หลายสภาพ ไมมีโรคและแมลงรบกวน ปลูกครั้งเดียวเก็บเกี่ยวตอเนื่องไดนาน ถึง 8-9 ป ลักษณะทัว่ ไปของหญาเนเปยร ปากชอง 1 ดังแสดงในรูปที่ 1

รูปที่ 1 ลักษณะของหญาเนเปยรปากชอง 1 หญาเนเปยรปากชอง 1 เจริญเติบโตไดดีในประเทศ เขตรอนเชนประเทศไทย ในเขตที่มีปริมาณนํ้าฝนมากและ แสงแดดจัด มีการกระจายของฝนสมํ่าเสมอ และมีอุณหภูมิ สูงกวา 20 องศาเซลเซียส เจริญเติบโตไดดีเปนพิเศษ ตองการ นํ้าฝนประมาณ 1,500 มิลลิเมตรตอป หญาเจริญเติบโตชา ในเดื อ นแรก ๆ หญ า ที่ มี อ ายุ ม ากขึ้ น จะมี ร ะยะเวลาเจริ ญ เติบโตนานใหผลผลิตสูง เพื่อใหระบบรากเจริญเติบโตแข็งแรง แผ ก ระจายยึ ด ติ ด ดิ น ให ดี ห ญ า ควรจะเก็ บ เกี่ ย วครั้ ง แรก เมื่อมีอายุ 3 เดือน หญ า เนเป ย ร ป ากช อ ง 1 ปลู ก ได ทั่ ว ทุ ก ภาคของ ประเทศไทย ขึ้ น ได ดี ใ นดิ น เกื อ บทุ ก ชนิ ด ที่ มี ก ารจั ด การ ให อ ากาศและนํ้ า ถ า ยเทได ส ะดวก ต น หญ า ขณะยั ง เล็ ก จะไมสามารถทนตอสภาพนํ้าทวมขังได ดินที่ใชปลูกจะตอง ไมเปนกรดหรือดางมากเกินไป และมีธาตุอาหารสมบูรณ 194 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

3.2 การปลูกหญาเนเปยร ก อ นตั ด สิ น ใจปลู ก หญ า ตองวางแผนในการจัดการดานตาง ๆ เปนอยางดี นับตั้งแตการคนควาหา ความรูเทคโนโลยีการปลูก การศึกษา ดูงานกับเกษตรกรทีป่ ระสบความสําเร็จ ในการปลูก การเลือกพื้นที่ปลูก การหา แหลงทอนพันธุท เี่ ชือ่ ถือได การคัดเลือก ทอนพันธุ การวางแผนการปลูก การดูแล รั ก ษา การตั ด การขนส ง ข อ สํ า คั ญ ตองมีโควตาหญาสงโรงงานผลิตไฟฟา กาซชีวภาพ เกษตรกรตองติดตามขอมูล ขาวสารอยูเสมอ

1) การเลื อ กพื้ น ที่ ป ลู ก ควรเป น ที่ ด อน นํ้ า ไมทวม หรือพื้นที่ราบ ที่มีหนาดินลึก อยางนอย 50 เซนติเมตร ดินมีความ อุ ด มสมบู ร ณ ดี เป น พื้ น ที่ ใ นเขต ชลประทาน หรือมีแหลงนํา้ การคมนาคม ขนสงสะดวก และจะตองอยูหางจาก โรงงานผลิตไฟฟาไมเกิน 50 กิโลเมตร เพราะจะเป น การลดค า ใช จ  า ยใน การขนสงหญาเขาโรงงาน 2) การเตรียมดิน การเตรียมดินกอนปลูก ให ดี เ ป น สิ่ ง จํ า เป น และสํ า คั ญ มาก หญามีระบบรากยาวประมาณ 3 เมตร เมื่อปลูกแลวสามารถบํารุงรักษาไวได หลายป โดยการแตกหน อ ใหม เ ป น หญาตอ และจะใหผลผลิตดีสมํ่าเสมอ ต อ เนื่ อ ง การเตรี ย มดิ น ที่ ดี ถ า ดิ น มี ป ริ ม าณอิ น ทรี ย วั ต ถุ ตํ่ า กว า 1.5% ใหดําเนินการ เชน หวานปุยคอกหรือ ปุ  ย อิ น ทรี ย  ที่ ส ลายตั ว ดี แ ล ว อั ต รา 2,000-4,000 กิโลกรัมตอไร หญาเนเปยร ปากช อ ง 1 เจริ ญ เติ บ โตได ดี ถ  า ดิ น มีคา pH ประมาณ 6.8 ถา pH ของดิน ตํ่ากวา 6.0 ตองใสปูนขาวลงไปในดิน 3) ฤดูปลูกและวิธกี ารปลูก ในเขตชลประทานหรือ เขตที่ทําการใหนํ้าได สามารถปลูกได ตลอดทั้งป สวนการปลูกในเขตอาศัย นํ้ า ฝนควรปลู ก ต น ฤดู ฝ น ประมาณ

เดือนพฤษภาคม-กรกฎาคม วิธีการปลูก ยกรองปลูกใหมี ระยะหางระหวางรอง 8.5 เมตร ถาปลูกปลายฤดูฝน ยกรองแลว ต อ งปลู ก ทั น ที เ พื่ อ รั ก ษาความชื้ น ในดิ น เตรี ย มท อ นพั น ธุ  โดยลอกกาบใบ นําไปวางในรองทัง้ ลํา ใหยอดหันไปทางเดียวกัน วางโคนซอนปลายเล็กนอยใชมีดคมสับเปนทอน ๆ ละ 2-3 ตา ถาปลูกตนฝนกลบดินหนา 3-5 เซนติเมตร ปลูกปลายฤดูฝน กลบดินใหแนนและหนา 10-15 เซนติเมตร 4) การดูแลรักษา การเจริญเติบโตของหญาเนเปยรมี 3 ระยะ คือ 1) ระยะงอก เริม่ ปลูก–1 เดือน (1-4 สัปดาห) หญาใชอาหาร จากทอนพันธุ และความชื้นในดิน ปุยรองพื้นชวยใหราก แข็งแรง 2) ระยะแตกกอ หญาอายุ 1–1 เดือนครึ่ง (4-6 สัปดาห) ตองการนํ้าและปุยไนโตรเจนมากเพื่อชวยใหแตกกอ และการเจริญเติบโตของหนอ 3) ระยะยางปลองและสุกแก หญาอายุ 1 เดือนครึ่ง–2 เดือน (6-8 สัปดาห) ระยะที่กําหนด ขนาดและนํา้ หนักของใบและลําตน เปนชวงทีห่ ญาเจริญเติบโต เร็วที่สุด ถึงเก็บเกี่ยวจะเปนระยะสะสมนํ้าตาล จึงตองการ ปจจัยตาง ๆ เพื่อการเจริญเติบโต ทั้งแสงแดด อุณหภูมิ นํ้า และปุ  ย หญ า เนเป ย ร ต  อ งการนํ้ า ในอั ต ราประมาณ 300 ลูกบาศกเมตรตอไร หญาจะสามารถเจริญเติบโตและใหผลิต ได ต ลอดทั้ ง ป การกํ า จั ด วั ช พื ช เป น สิ่ ง จํ า เป น ในช ว ง 1-2 เดือนแรก ถามีวัชพืชขึ้นแซมมากจะทําใหผลผลิตลดลง 5) การเก็บเกี่ยว เพื่อใหระบบรากของหญาที่ปลูกใหมมีระยะ เวลาเจริญเติบโตแข็งแรง และยึดติดกับดินแนนหนาพอที่จะ ไมทําใหกอหญาถูกถอนขึ้นเมื่อเก็บเกี่ยว ควรเก็บเกี่ยวหญา ครั้งแรกที่อายุ 3 เดือนหลังปลูก ถาเปนหญาตอ ใหเก็บเกี่ยว ทุก ๆ 45-60 วัน วิธีการเก็บเกี่ยว สามารถใชมีด หรือเครื่อง ตัดหญาสะพายไหล และใชเครื่องเก็บเกี่ยว à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

195

การเตรียมดิน

การเตรียมทอนพันธุ

วิธีการปลูก

วิธีการใหนํ้า

การดูแลรักษา (การกําจัดวัชพืช) การเก็บเกี่ยว รูปที่ 2 การปลูกหญาเนเปยรปากชอง 1 196

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

3.3 อัตราผลผลิตตอไรของ หญาเนเปยร ในการพิ จ ารณาข อ มู ล การปลูกหญาเนเปยรลูกผสมประเภท ตาง ๆ จะพบวาการใหผลผลิตนํา้ หนักสด จะมีชวงกวางโดยอยูในชวง 40–100 ตันสด/ไร/ป หรือมากกวานัน้ ในบางกรณี และมีความแปรผันตามพื้นที่เพาะปลูก และการชลประทาน เนื่องจากปจจุบัน ยังไมมีการปลูกหญาเนเปยรใชเปนพืช พลั ง งานในหลากหลายพื้ น ที่ ข องไทย ดั ง นั้ น ปริ ม าณผลผลิ ต ที่ จ ะนํ า มาทํ า การคํานวณเพือ่ เปนฐานในการคิดอัตรา รั บ ซื้ อ ไฟฟ า จากพื ช พลั ง งานนั้ น จะ กําหนดใหปริมาณผลผลิตนํ้าหนักสด ต อ ไร ที่ ผ ลิ ต ได อ ยู  ที่ 60 ตั น /ไร / ป โดยมีรอบการตัดฟนประมาณ 5 ครั้ง/ป 3.4 ตนทุนและผลกําไรของ การปลูกพืชพลังงาน: หญาเนเปยร การประเมิ น ต น ทุ น พื ช พลังงานในโครงการพัฒนาการผลิตกาซ ชีวภาพจากพืชพลังงานแบบครบวงจร จะทํ า การกํ า หนดระดั บ กํ า ไรสุ ท ธิ ตอไรของเกษตรกรมีคาเฉลี่ยมากกวา 3,000 บาท/ไร ขึ้ น ไป ทั้ ง นี้ เ มื่ อ ทํ า การประเมินตนทุนการปลูกหญาเนเปยร ที่อัตราการใหผลผลิต 60 ตันสด/ไร/ป จะพบวามีตนทุนการปลูกเฉลี่ยในหนึ่ง รอบระยะเวลาการปลู ก เท า กั บ 450

บาท/ตันสด (รวมคาเก็บเกี่ยวและขนสงระยะทางไมเกิน 10 กิโลเมตร) ดังนั้นหากทําการกําหนดราคารับซื้อที่ 500 บาท/ตันสด ในปที่ 1 และทําการปรับราคารับซื้อเพิ่มขึ้น 2.5% ทุกป ซึ่งจะทําใหเกษตรมีกําไรสุทธิเฉลี่ยอยูที่ 4,200 บาท/ไร/ป 4. แนวทางบริหารจัดการโรงไฟฟากาซชีวภาพจากพืช พลังงานหญาเนเปยร ขนาด 1 MW 4.1 แนวทางการบริหารจัดการการเก็บเกี่ยวและ ขนสงหญาเนเปยรสําหรับใชเปนวัตถุดิบในการผลิตกาซ ชีวภาพ ขนาด 1 MW เนื่องจากกาซชีวภาพนั้นเกิดจากกระบวนการหมัก ภายใตสภาพไรออกซิเจน โดยอาศัยแบคทีเรียกลุม เมทาโนเจน (Methanogen) ที่จะทําหนาที่ยอยสลายชิ้นสวนของหญา จนไดกาซมีเทน (CH4) ซึ่งชิ้นสวนของหญาที่มาจากสวนใบ และสวนของลําตนนัน้ มีความสามารถในการถูกยอยแตกตางกัน สวนที่มาจากใบจะมีความสามารถในการถูกยอยไดมากกวา สวนที่มาจากลําตน ซึ่งอายุของหญาที่เหมาะสําหรับการหมัก กาซชีวภาพนั้นควรมีอายุระหวาง 45-60 วัน การปลูกหญา เนเปยรสําหรับใชเปนวัตถุดิบในการผลิตพลังงานนั้น จําเปน ต อ งมี ก ารบริ ห ารจั ด การการปลู ก และการเก็ บ เกี่ ย วให มี ประสิทธิภาพ เพื่อใหทันตอความตองการและมีตนทุนหรือ คาใชจา ยทีต่ าํ่ แนวทางการบริหารจัดการการเก็บเกีย่ วและขนสง หญาเนเปยรสําหรับใชเปนวัตถุดิบในการผลิตกาซชีวภาพนี้ เปนโมเดลทีส่ ามารถนํามาประยุกตในลักษณะของหนวยธุรกิจ ที่ทําหนาที่รับบริหารจัดการหญาเนเปยร เพื่อปอนเขาสูสถานี ผลิตพลังงานสีเขียว โดยไดรับคาตอบแทนตันละ 200 บาท ภายใตรศั มี 10 กม. โดยระบบโลจิสติกสหญาเนเปยรในขัน้ ตอน การเก็บเกี่ยวและขนสง ดังแสดงในรูปที่ 3 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 197

รูปที่ 3 ระบบโลจิสติกสหญาเนเปยร 4.2 การประเมินความสามารถในการผลิตกาซชีวภาพ จากหญาเนเปยร หญาเนเปยรเปนพืชพลังงานอีกชนิดหนึ่งที่มี ความนาสนใจ เนือ่ งจากเปนหญาทีม่ อี งคประกอบของโปรตีนสูง

เมื่อเปรียบเทียบกับหญาสายพันธุอื่น ๆ โดยสามารถเปรียบเทียบองคประกอบ ทางเคมี ข องหญ า เนเป ย ร กั บ หญ า พันธุอื่นได ดังตารางที่ 2

ตารางที่ 2 เปรียบเทียบองคประกอบทางเคมีของหญาเนเปยรกับหญาพันธุอื่น องคประกอบของวัตถุแหง (รอยละ) ชนิดของพืช วัตถุแหง (ตัดที่อายุ 45 วัน) (รอยละ) โปรตีน ไขมัน คารโบไฮเดรต เยื่อใยรวม ที่ละลายนํ้าได เนเปยรปากชอง 1 14.9 15.9 1.3 36.5 35.8 รูซี่ 21.2 8.6 1.8 50.8 30.0 กินนีสีมวง 22.6 7.9 1.2 44.7 35.5 แพงโกลา 25.2 7.8 1.6 50.2 32.3 198 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

เถา 8.8 10.7 8.1

ความสามารถในการผลิต กาซชีวภาพจากพืชพลังงานจะพิจารณา จากอัตราการผลิตกาซมีเทนตอของแข็ง ระเหยง า ย (Volatile Solids; VS) ทัง้ นีค้ วามสามารถในการผลิตกาซมีเทน ของพื ช พลั ง งานจะอยู  ที่ 120-500 m 3/tonVS ทั้ ง นี้ อั ต ราการผลิ ต ก า ซ มีเทนสําหรับหญาเนเปยรประมาณคา ที่ 210 m3/tonVS (ซึ่งเปนคาการผลิต ก า ซมี เ ทนสํ า หรั บ ระบบผลิ ต ก า ซ ชีวภาพแบบ Single Stage) โดยจะทํา การผลิตกาซชีวภาพทีม่ เี ปอรเซ็นตความ เขมขนเฉลี่ย 55% อยางไรก็ดี อัตราการผลิต ก า ซชี ว ภาพต อ ตั น สดของหญ า นั้ น

จะแปรเปลี่ยนตามความชื้นและปริมาณ VS ตอตันหญาสด โดยพบวาหญาที่ทําการตัดสดจะมีคาความชื้นอยูที่ 80% แตเมือ่ ทําการผานกระบวนการขนสงจนถึงหนาโรงงานจะมีคา ความชื้นลดลงอยูที่ 70-75% ทั้งนี้ในโครงการพัฒนาการผลิต กาซชีวภาพจากพืชพลังงานแบบครบวงจร จะทําการเลือกใช อัตราการผลิตกาซชีวภาพตอตันหญาสดเทากับ 80m3-BG/ ตั น สด คิ ด ค า ความชื้ น ของวั ต ถุ ดิ บ ที่ 76% ซึ่ ง เป น อั ต รา การผลิตกาซชีวภาพขัน้ ตํา่ ทีส่ ดุ หากมีการกําหนดมาตรฐานชวง การรั บ ซื้ อ วั ต ถุ ดิ บ โดยมี ค  า ความชื้ น อยู  ใ นช ว ง 70-75% โดยสามารถประเมินอัตราการเกิดกาซชีวภาพจากพืชพลังงาน จากวัตถุดบิ ทีม่ คี า ความชืน้ ตาง ๆ ดังตารางที่ 3 และแสดงอัตรา ของวัตถุดิบที่เขาและออกจากระบบกาซชีวภาพจากหญา เนเปยร ไดดังตารางที่ 4 และสรุปขอมูลการเดินระบบผลิต ไฟฟากาซชีวภาพจากหญาเนเปยร ขนาด 1 เมกะวัตตได ดังตารางที่ 5

ตารางที่ 3 การประเมินอัตรากาซชีวภาพจากพืชพลังงานจากวัตถุดิบที่มีคาความชื้นตาง ๆ % ความชื้น ปริมาณ VS อัตราการผลิต ความตองการ ความตองการ ของหญาสด ตอตันหญาสด กาซชีวภาพ หญาเนเปยร หญาเนเปยร (ตันสด/วัน) (ตันสด/ป) (ตัน) (m3/ตันสด) 80% 0.172 65.7 167 55,100 76% 0.206 78.7 140 46,200 70% 0.258 98.5 112 37,000

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 199

ตารางที่ 4 ขอมูลวัตถุดิบที่เขาและออกจากระบบกาซชีวภาพ รายการ ปอนหญาเนเปยรเขาระบบกาซชีวภาพ ความตองการ VS ปอนระบบผลิตกาซชีวภาพ ความสามารถในการผลิตกาซชีวภาพ ปริมาณกาซชีวภาพที่ผลิตได กําหนดปริมาณคงเหลือในรูปสารอินทรียปรับปรุงดิน ปริมาณคงเหลือในรูปสารอินทรียปรับปรุงดิน ปริมาณปุยนํ้า (Digestate) ออกจากระบบ Biogas

ปริมาณ 140 31,578.9 80 11,033 17% 23.5 100

หนวย ตันสด/วัน kg-VS/วัน m3-BG/ตันสด m3-BG/วัน ของวัตถุดิบปอน ตันปุย/day m3/วัน

ตารางที่ 5 ขอมูลการเดินระบบผลิตไฟฟาขนาด 1 เมกะวัตต รายการ จํานวนวันทํางานตอป อายุโครงการ ความสามารถในการผลิตกาซชีวภาพตอป สัดสวน % มีเทน (CH4) ในกาซชีวภาพ คาความรอนของกาซชีวภาพ ประสิทธิภาพรวมของระบบผลิตไฟฟา (Gross eff.) ประสิทธิภาพสุทธิของระบบผลิตไฟฟา (Net eff.) การใชไฟฟาในโรงไฟฟา (Parasite Load) กําลังผลิตติดตั้งเครื่องกําเนิดไฟฟา ปริมาณไฟฟาที่ผลิตไดตอป กําลังผลิตไฟฟาเสนอขายเขาระบบ กฟภ. ปริมาณไฟฟาเสนอขายเขาระบบตอป อายุการใชงานเครื่องยนตกาซชีวภาพ

ปริมาณ 330 20 3.641 55% 19.80 38.0% 34.2% 10% 1.40 7.61 0.96 6.85 55,000

หนวย วัน ป ลาน ลบ.ม./ป % MJ/m3 % % % เมกะวัตต ลานหนวย เมกะวัตต ลานหนวย ชั่วโมง

200 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

4.3 โรงไฟฟ า ก า ซชี ว ภาพ จากหญาเนเปยรขนาด 1 เมกะวัตต กระบวนการผลิ ต ก า ซ ชีวภาพภายในโรงไฟฟานัน้ ประกอบดวย สองสวนสําคัญ คือ ขั้นตอนการเตรียม วัตถุดิบ (Pretreatment Unit) และ ขั้นตอนการผลิตกาซชีวภาพ (Biogas Production Unit) โดยในขั้ น ตอน เตรียมวัตถุดิบนั้น หญาเนเปยรจะถูก สับ/ยอย ลดขนาดลงเพื่อใหงายแกการ ยอยสลาย (Mechanical Treatment) และนํามาผลิตเปน Silage (หญาหมัก) เพื่ อ เป น การเก็ บ รั ก ษาในช ว งเวลา ทีไ่ มสามารถเขาไปเก็บเกีย่ วหญาเนเปยร ในช ว งฤดู ฝ นตกหนั ก และยั ง เป น การยอยสลายเบือ้ งตนโดยใชกระบวนการ ทางชีวภาพ (Biological Treatment) โดยการหมั ก แบบ Bunker Silo มีกําแพงสามดาน เพื่อเตรียมลําเลียง วั ต ถุ ดิ บ เข า สู  ร ะบบผลิ ต ก า ซชี ว ภาพ เปนขั้นตอนตอไป ภาพรวมของระบบ มีดังตอไปนี้ 1. Pretreatment Unit เปนขั้นตอนการเตรียมวัตถุดิบกอนเขา กระบวนการผลิ ต ก า ซชี ว ภาพ โดย ออกแบบใหมีการสํารองวัตถุดิบไวใช ในกระบวนการอย า งน อ ย 10 วั น เพื่อการเดินระบบอยางตอเนื่อง

2. Biogas Production Unit เปนขั้นตอน การผลิ ต ก า ซชี ว ภาพ โดยเมื่ อ วั ต ถุ ดิ บ จากขั้ น ตอน Pretreatment Unit จะถูกปอนเขาสูถังระบบผลิตกาซ โดยหลั ง จากเกิ ด การหมั ก วั ต ถุ ดิ บ จะถู ก ย อ ยสลายโดย แบคทีเรียและมีการแยกระหวางของเหลวและกาซ โดยในสวน ที่ เ ป น ของเหลวจะถู ก ส ง ต อ รี ด นํ้ า ออกเพื่ อ แยกตะกอน ออกจากนํ้า โดยนํ้าที่ไดจากกระบวนการนี้จะถูกสงกลับไปยัง ระบบผลิตกาซชีวภาพดังเดิม ซึ่งจะสามารถเพิ่มประสิทธิภาพ ในการผลิตกาซชีวภาพไดอีกทางหนึ่ง ในสวนของตะกอน จะถูกสงตอไปยังขั้นตอน Fertilizer Production Unit เพื่อผลิตเปนปุยหมัก โดยกาซที่เกิดขึ้นจะสงไปยังขั้นตอน Power Generation Unit เพื่อผลิตไฟฟาตอไป 3. Power generation unit เป น ขั้ น ตอน การผลิ ต ไฟฟ า โดยก า ซชี ว ภาพที่ ไ ด จ ากขั้ น ตอน Biogas Production Unit จะถู ก ส ง ไปยั ง กระบวนการปรั บ ปรุ ง คุณภาพใหเปนกาซสะอาดและแหง โดยเครื่องกําเนิดไฟฟา จะใช ก  า ซชี ว ภาพเป น เชื้ อ เพลิ ง ในการผลิ ต กระแสไฟฟ า และสงขายการไฟฟาสวนภูมิภาคตอไป 4. Fertilizer Production Unit เปนขั้นตอน การทําปุยหมัก โดยใชของแข็ง หรือกากตะกอนจากขั้นตอน Biogas Production Unit โดยจะนํามาหมักและยอยสลาย ตอดวยกลุมจุลินทรียที่ใชอากาศ กากตะกอนที่ยอยสลาย อย า งสมบู ร ณ ผู  ป ระกอบการจะได ปุ  ย ที่ มี คุ ณ ภาพสู ง เหมาะสํ า หรั บ การเพาะปลู ก และการนํ า ไปจํ า หน า ยต อ ไป โครงสรางภาพรวมของระบบผลิตกาซชีวภาพจากพืชพลังงาน แสดงในรูปที่ 4

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 201

รูปที่ 4 โครงสรางภาพรวมของระบบผลิตกาซชีวภาพจากพืชพลังงาน 5. บทสรุป “หญาเนเปยร : พืชพลังงานสีเขียวแหงอนาคต” ถือเปนพืชพลังงานทางเลือกใหม ที่จะชวยสงเสริมใหชุมชน มี ส  ว นร ว มในการผลิ ต และการใช พ ลั ง งานทดแทนอย า ง กว า งขวาง และส ง เสริ ม ให เ กิ ด การนํ า ศั ก ยภาพพลั ง งาน ทดแทนและพลังงานทางเลือกตาง ๆ ในแตละชุมชน มาใช ให เ กิ ด ประโยชน และเสริ ม สร า งการมี ส  ว นร ว มกั บ ชุ ม ชน สร า งอาชี พ ที่ มี ร ายได มั่ น คง ยกระดั บ ฐานะทางเศรษฐกิ จ ใหแกชุมชนในทองถิ่นและเกิดการพึ่งพาตนเองดานพลังงาน อยางยั่งยืนของประเทศได ภายใตโครงการศึกษา วิจัย ตนแบบวิสาหกิจชุมชน พลังงานสีเขียวจากพืชพลังงาน (กาซชีวภาพจากพืชพลังงาน) 202 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

ตามมติ ข องคณะกรรมการนโยบาย พลั ง งานแห ง ชาติ (กพช.) ดํ า เนิ น โครงการโดยกรมพัฒนาพลังงานทดแทน และอนุ รั ก ษ พ ลั ง งาน (พพ.) ที่ มี เปาหมายดําเนินการจัดตั้งตนแบบกาซ ชี ว ภาพจากพื ช พลั ง งานให เ กิ ด ขึ้ น จํ า นวนไม น  อ ยกว า 12 แห ง โดย กํ า หนดเป า หมายการผลิ ต ไฟฟ า ไว ที่ 12 MW กําหนดการกอสรางแลวเสร็จ ในป 2557 โดยใหมกี ารผลิตไฟฟาขนาด 1-1.5 MW ตอแหง ใชพื้นที่ปลูกหญา แห ง ละประมาณ 1,000-1,500 ไร

คิดจากการผลิตไฟฟาวันละ 24 ชั่วโมง จํานวน 330 วัน โดยเกษตรกรจะมีกําไร จากจากการปลูกพืชพลังงานในโครงการ อยางนอย 3,500 บาทตอไรตอป ซึ่ง สูงกวาการปลูกพืชไร และไมมีความ ผั น ผวนด า นราคา หากพิ จ ารณาทั้ ง โครงการจะมีการสนับสนุนใหปลูกหญา จํานวนประมาณ 12,000 ไร ทั้ ง นี้ สํ า หรั บ แผนพั ฒ นา พลังงานทดแทนและพลังงานทางเลือก 25% ใน 10 ป ตามแผนการบูรณาการ ยุทธศาสตรประเทศ(Country Strategy)

ในสวนของกาซชีวภาพ มีการเพิ่มเติมการผลิต ก า ซชี ว ภาพจากหญ า เนเป ย ร ขึ้ น มาเป น เป า หมายใหม เพือ่ ผลิตกระแสไฟฟา โดยมีเปาหมายของการผลิตไฟฟาจากกาซ ชีวภาพหญาเนเปยรจํานวน 3,000 MW ซึ่งจะตองปลูกหญา เนเปยรจํานวนประมาณ 3 ลานไรนี้ จะเปนการสงเสริม ใหชุมชนมีสวนรวมในการผลิตและการใชพลังงานทดแทน อยางกวางขวาง และสงเสริมใหเกิดการนําศักยภาพพลังงาน ทดแทนและพลังงานทางเลือกตาง ๆ ในแตละชุมชน เสริมสราง การมีสวนรวมกับชุมชน สรางอาชีพที่มีรายไดมั่นคง ยกระดับ ฐานะทางเศรษฐกิจใหแกชุมชนในทองถิ่นและพึ่งพาตนเอง ไดอยางยั่งยืนตอไป

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 203

เอกสารอางอิง กรมพั ฒ นาพลั ง งานทดแทนและอนุ รั ก ษ พ ลั ง งาน กระทรวงพลั ง งาน ร ว มกั บ ศู น ย ค วามเป น เลิ ศ ทางดานชีวมวล มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสรุ นารี. (2556). คูม อื การลงทุนโรงไฟฟากาซชีวภาพจากพืช พลังงาน. โครงการศึกษา วิจัย ตนแบบวิสาหกิจชุมชนพลังงานสีเขียวจากพืชพลังงาน (กาซชีวภาพ จากพืชพลังงาน). พิมพครั้งที่ 1 ตุลาคม 2556. ไกรลาศ เขียวทอง (2556). คูมือการปลูกหญาเนเปยรปากชอง 1. โครงการศึกษา วิจัย ตนแบบวิสาหกิจ ชุมชนพลังงานสีเขียวจากพืชพลังงาน (กาซชีวภาพจากพืชพลังงาน).

204 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 205

หลักสูตรวิทยาศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตพืช (หลักสูตรปรับปรุง พ.ศ. 2554) ชื่อหลักสูตร ภาษาไทย : ภาษาอังกฤษ : ชื่อปริญญา ชื่อเต็ม (ไทย) : ชื่อยอ : ชื่อเต็ม : ชื่อยอ :

วิทยาศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตพืช Bachelor of Science Program in Crop Production Technology วิทยาศาสตรบัณฑิต (เทคโนโลยีการผลิตพืช) วท.บ. (เทคโนโลยีการผลิตพืช) Bachelor of Science (Crop Production Technology) B.Sc. (Crop Production Tech.)

หลักสูตร จํานวนหนวยกิตรวมตลอดหลักสูตร โครงสรางหลักสูตร 1) หมวดวิชาศึกษาทั่วไป - กลุมวิชาแกนศึกษาทั่วไป - กลุมวิชาภาษาตางประเทศ - กลุมวิชาดานวิทย-คณิต - กลุมวิชาดานมนุษยศาสตร สังคมศาสตร สหศาสตร 2) หมวดวิชาเฉพาะ - กลุมวิชาพื้นฐานวิชาชีพ - กลุมวิชาบังคับวิชาชีพ - กลุมวิชาเลือกวิชาชีพ - กลุมวิชาสหกิจศึกษา 3) หมวดวิชาเลือกเสรี

206 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

180 หนวยกิต 38 หนวยกิต 12 หนวยกิต 15 หนวยกิต 9 หนวยกิต 2 หนวยกิต 134 หนวยกิต 62 หนวยกิต 51 หนวยกิต 12 หนวยกิต 9 หนวยกิต 8 หนวยกิต

รายวิชาในหลักสูตร จํานวนหนวยกิต (บรรยาย-ปฏิบัติการ-ศึกษาดวยตนเอง) 1) หมวดวิชาศึกษาทั่วไป 38 หนวยกิต กลุมวิชาแกนศึกษาทั่วไป 12 หนวยกิต 202107 การใชคอมพิวเตอรและสารสนเทศ (Use of Computer and Information) 3(2-2-5) 202211 การคิดเพื่อการพัฒนา (Thinking for Development) 3(3-0-6) 202212 มนุษยกับวัฒนธรรม (Man and Culture) 3(3-0-6) 202213 โลกาภิวัตน (Globalization) 3(3-0-6) กลุมวิชาภาษาตางประเทศ 15 หนวยกิต 203101 ภาษาอังกฤษ 1 (English I) 3(3-0-6) 203102 ภาษาอังกฤษ 2 (English II) 3(3-0-6) 203203 ภาษาอังกฤษ 3 (English III) 3(3-0-6) 203204 ภาษาอังกฤษ 4 (English IV) 3(3-0-6) 203305 ภาษาอังกฤษ 5 (English V) 3(3-0-6) 9 หนวยกิต กลุมวิชาดานวิทยาศาสตร-คณิตศาสตร กลุมคณิตศาสตร 3 หนวยกิต 103113 คณิตศาสตรในชีวิตประจําวัน (Mathematics in Daily Life) 3(3-0-6) กลุมวิทยาศาสตร 6 หนวยกิต 104113 มนุษยกับสิ่งแวดลอม (Man and Environment) 3(3-0-6) 105113 มนุษยกับเทคโนโลยี (Man and Technology) 3(3-0-6) กลุมวิชาดานมนุษยศาสตร สังคมศาสตร และสหศาสตร 2 หนวยกิต เลือกเรียน 1 รายวิชา (2 หนวยกิต) จากรายวิชาดังตอไปนี้ 114100 กีฬาและนันทนาการ (Sport and Recreation) 2(1-2-4) 202241 กฎหมายในชีวิตประจําวัน (Law in Daily Life) 2(2-0-4) 202291 การจัดการสมัยใหม (Modern Management) 2(2-0-4) 2(2-0-4) 202292 ผูประกอบการธุรกิจเทคโนโลยี (Technopreneur) 2) หมวดวิชาเฉพาะ 134 หนวยกิต กลุมวิชาพื้นฐานวิชาชีพ 62 หนวยกิต 102105 เคมีอินทรีย (Organic Chemistry) 3(3-0-6) 102106 ปฏิบัติการเคมีอินทรีย (Organic Chemistry Laboratory) 1(0-3-0) 109201 ชีวเคมี (Biochemistry) 4(4-0-8) 109204 ปฏิบัติการชีวเคมี (Biochemistry Laboratory) 1(0-3-0) 102111 เคมีพื้นฐาน 1 (Fundamental Chemistry I) 4(4-0-8) 102112 ปฏิบัติการเคมีพื้นฐาน 1 (Fundamental Chemistry Laboratory I) 1(0-3-0) à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 207

103101 104101 104102 104103 104104 108201 108202 104203 105103 105193 205210 205211 301101 312101

แคลคูลัส 1 (Calculus I) 4(4-0-8) หลักชีววิทยา 1 (Principles of Biology I) 4(4-0-8) ปฏิบัติการหลักชีววิทยา 1 (Principles of Biology Laboratory I) 1(0-3-0) ชีววิทยาของพืช (Plant Biology) 3(3-0-6) ปฏิบัติการชีววิทยาของพืช (Plant Biology Laboratory) 1(0-3-0) จุลชีววิทยา (Microbiology) 4(4-0-8) ปฏิบัติการจุลชีววิทยา (Microbiology Laboratory) 1(0-3-0) พันธุศาสตร (Genetics) 4(4-0-8) ฟสิกสทั่วไป (General Physics) 4(4-0-8) ปฏิบัติการฟสิกสทั่วไป (General Physics Laboratory) 1(0-3-0) เศรษฐศาสตรเบื้องตน (Economics) 3(3-0-6) การจัดการธุรกิจฟารม (Farm Business Management) 3(3-0-6) ปฐมนิเทศการเกษตร (Agricultural Orientation) 1(1-0-2) สถิติเบื้องตนสําหรับการเกษตร 3(3-0-6) (Introduction to Statistics for Agriculture) 3(2-3-4) 312203 สถิติสําหรับการทดลองทางการเกษตร (Experimental Statistics for Agriculture) 312301 การคนควาและการเขียนทางวิทยาศาสตร 2(2-0-4) (Searching and Writing Scientific Papers) 303320 หลักการผลิตสัตว (Principles of Animal Production) 3(3-0-6) 304301 เทคโนโลยีชีวภาพเบื้องตน (Introduction to Biotechnology) 3(3-0-9) กลุมวิชาบังคับวิชาชีพ 51 หนวยกิต 312102 การผลิตพืชเบื้องตน (Fundamental Crop Production) 1(1-0-2) 312103 ฝกงานการผลิตพืช 1 (Crop Production Practicum I) 1(0-3-0) 312211 สรีรวิทยาการผลิตพืช (Physiology of Crop Production) 4(3-3-6) 312302 ฝกงานการผลิตพืช 2 (Crop Production Practicum II) 1(0-3-0) 312311 การปรับปรุงพันธุพืช (Plant Breeding) 3(3-0-6) 312312 ปฏิบัติการการปรับปรุงพันธุพืช (Plant Breeding Laboratory) 1(0-3-0) 312313 เทคโนโลยีการผลิตพืชไร (Field Crop Production Technology) 3(2-3-4) 312314 การขยายพันธุพืช (Plant Propagation) 3(2-3-4) 3(2-3-4) 312315 เทคโนโลยีการผลิตพืชสวน (Horticultural Production Technology) 312316 เทคโนโลยีเมล็ดพันธุ (Seed Technology) 3(2-3-4) 312317 เทคโนโลยีหลังการเก็บเกี่ยว (Postharvest Technology) 3(2-3-4) 312241 ดินและการจัดการ (Soil and Soil Management) 3(2-3-4)

208 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

312242 ภูมิอากาศและการชลประทานสําหรับการผลิตพืช 3(2-3-4) (Climates and Irrigation for Crop Production) 312251 แมลง สัตวศัตรูพืช และการปองกันกําจัด 3(2-3-4) (Insects, Animal Plant Pests and Their Control) 312261 จักรกลการเกษตรสําหรับการผลิตพืช 3(2-3-4) (Agricultural Machinery for Crop Production) 312351 โรคพืชและการปองกันกําจัด (Plant Diseases and Their Control) 3(2-3-4) 312361 วัชพืชและการปองกันกําจัด (Weeds and Their Control) 3(2-3-4) 312481 ปญหาพิเศษ (Special Problems) 3(0-9-0) 312482 สัมมนา (Seminar) 1(1-0-6) 312303 โครงการการผลิตพืชเชิงธุรกิจ 1 (Commercial Crop Production Project I) 2(1-3-6) 312304 โครงการการผลิตพืชเชิงธุรกิจ 2 (Commercial Crop Production Project II) 1(1-3-6) กลุมวิชาเลือกวิชาชีพ 12 หนวยกิต นั ก ศึ ก ษาเลื อ กเรี ย นไม น  อ ยกว า 12 หน ว ยกิ ต จากกลุ  ม วิ ช าดั ง ต อ ไปนี้ โดยอาจเลื อ กเฉพาะทาง ในกลุมใดกลุมหนึ่ง หรือจะผสมผสานวิชาเรียนระหวางกลุม โดยการแนะนําของอาจารยที่ปรึกษา ก. การบริหารงานฟารมและธุรกิจการผลิตพืช 205212 ธุรกิจเกษตร การตลาด และราคาสินคาเกษตร 3(3-0-6) (Agribusiness, Marketing and Agricultural Prices) 205313 ธนกิจเกษตรและการวิเคราะหโครงการเกษตร 3(3-0-6) (Agricultural Finance and Agricultural Project Analysis) ข. เทคโนโลยีการผลิตพืช 312318 สารควบคุมการเจริญเติบโตของพืช (Plant Growth Regulators) 3(2-3-4) 312319 การผลิตไมดอกไมประดับเศรษฐกิจ 3(2-3-4) (Economic Ornamental Crop Production) 312320 การปลูกพืชโดยไมใชดิน (Soilless Culture) 3(2-3-4) 3(2-3-4) 312321 การผลิตไมผลเศรษฐกิจ (Economic Fruit Crop Production) 312322 การผลิตพืชผักเศรษฐกิจ (Economic Vegetable Crop Production) 3(2-3-4) 312323 พืชไรเศรษฐกิจ (Economic Field Crops) 3(2-3-4) 312324 เทคโนโลยีการผลิตองุน (Viticulture Technology) 3(2-3-4) 312325 การผลิตยางพารา (Para Rubber Production) 2(1-3-2) 312326 ระบบการปลูกพืช (Cropping Systems) 3(3-0-6) 312327 แบบจําลองการผลิตพืชเบื้องตน (Principles of Crop Modeling) 3(2-3-4) 312328 การผลิตกลวยไม (Orchid Production) 3(2-3-4) 312329 เครื่องเทศและสมุนไพร (Spices and Medicinal Plant) 2(2-0-6) à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 209

312330 312331 312332 312333 312334 312335 312336 312353

การผลิตไมกระถางและไมตัดดอก (Pot plant and Cut flower Production) คุณภาพของผลิตผลสด (Quality of Fresh Produce) การผลิตมันสําปะหลัง (Cassava Production) การผลิตพืชอินทรีย (Organic Crops Production) การปรับปรุงพันธุพืชสวน (Horticulture Breeding) การปรับปรุงพันธุผัก (Vegetable Breeding) การผลิตพืชพลังงาน (Energy Crops Production) เทคโนโลยีการผลิตเห็ดเศรษฐกิจ (Economic Mushroom Production Technology) 312362 หลักการสงเสริมการเกษตร (Principles of Agricultural Extension) 312363 การจัดการงานสนามและภูมิทัศน (Landscape and Turf Management) 312461 เกษตรดีที่เหมาะสมสําหรับการผลิตพืช (Good Agricultural Practices for Crop Production) ค. อารักขาพืชและสิ่งแวดลอม 312342 สรีรวิทยาและนิเวศนวิทยาการผลิตพืช (Physiology and Ecology of Crop Production) 312341 ปุยกับความอุดมสมบูรณของดิน (Fertilizers and Soil Fertility) 312343 การจัดการสถานเพาะชําและโรงเรือน (Nursery Management) 312352 แมลงเศรษฐกิจและอุตสาหกรรม (Economic and Industrial Insects) 312354 กฎหมายที่เกี่ยวของกับการอารักขาพืช (Laws Concerning with Plant Protection) 312355 โรคของพืชเศรษฐกิจ (Plant Disease of Economic Crops) 312364 ระบบสารสนเทศทางภูมิศาสตรและการประยุกตใชทางการเกษตร (Geographic Information System and Application for Agriculture) ง. การวิจัยและเทคโนโลยีชีวภาพการผลิตพืช 102204 เคมีวิเคราะห (Analytical Chemistry) 102205 ปฏิบัติการเคมีวิเคราะห (Analytical Chemistry Laboratory) 312337 เทคนิคการปรับปรุงพันธุพืชเศรษฐกิจ (Breeding Techniques for Economic Crops) 312338 การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช (Plant Tissue Culture)

210 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

3(2-3-4) 3(2-3-4) 2(1-3-2) 3(2-3-4) 3(2-3-4) 3(2-3-4) 2(1-3-2) 2(1-3-2) 3(2-3-4) 3(2-3-4) 2(2-0-4) 3(2-3-4) 3(3-0-6) 3(3-0-6) 3(2-3-4) 2(2-0-4) 3(2-3-4) 3(3-0-6) 4(4-0-8) 1(0-3-0) 3(2-3-4) 3(2-3-4)

312339 วิธีการทดลองดานปรับปรุงพันธุพืช (Research Methods in Plant Breeding) 304312 ชีววิทยาระดับโมเลกุลของพืช (Plant Molecular Biology) 312340 การประยุกตใชเทคโนโลยีชีวภาพในการผลิตพืช (Application of Biotechnology in Crop Production) 312344 จุลชีววิทยาของดิน (Soil Microbiology) 312345 เทคโนโลยีชีวภาพจุลินทรียประยุกต (Applied Micro-Biotechnology) กลุมวิชาสหกิจศึกษา 312490 เตรียมสหกิจศึกษา (Pre-cooperative Education) 312491 สหกิจศึกษา 1 (Cooperative Education I) 312492 สหกิจศึกษา 2 (Cooperative Education II) 312493 สหกิจศึกษา 3 (Cooperative Education III) 3) หมวดวิชาเลือกเสรี เลือกเรียนวิชาใด ๆ ที่เปดสอนในมหาวิทยาลัย จํานวนไมนอยกวา 8 หนวยกิต

2(0-6-2) 3(2-3-6) 3(3-0-9) 3(3-0-6) 3(2-3-4) 9 หนวยกิต 1(1-0-3) 8 หนวยกิต 8 หนวยกิต 8 หนวยกิต 8 หนวยกิต

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 211

หลักสูตรวิทยาศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตสัตว (หลักสูตรปรับปรุง พ.ศ. 2554) ชื่อหลักสูตร ภาษาไทย : ภาษาอังกฤษ :

หลักสูตรวิทยาศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตสัตว Bachelor of Science Program in Animal Production Technology

ชื่อปริญญา ชื่อเต็ม (ไทย) : ชื่อยอ (ไทย) : ชื่อเต็ม (อังกฤษ) : ชื่อยอ (อังกฤษ) :

วิทยาศาสตรบัณฑิต (เทคโนโลยีการผลิตสัตว) วท.บ. (เทคโนโลยีการผลิตสัตว) Bachelor of Science (Animal Production Technology) B.Sc. (Animal Production Tech.)

หลักสูตร จํานวนหนวยกิตรวมตลอดหลักสูตร โครงสรางหลักสูตร 1) หมวดวิชาศึกษาทั่วไป กลุมวิชาแกนศึกษาทั่วไป กลุมวิชาภาษาตางประเทศ กลุมวิชาดานวิทยาศาสตร-คณิตศาสตร กลุมวิชาดานสังคมศาสตร มนุษยศาสตร สหศาสตร 2) หมวดวิชาวิทยาศาสตรและคณิตศาสตร ไมนอยกวา 3) หมวดวิชาเฉพาะ ไมนอยกวา 3.1) กลุมวิชาพื้นฐานวิชาชีพ 3.2) กลุมวิชาบังคับวิชาชีพ 3.2.1) กลุมวิชาพื้นฐานการผลิตสัตว 3.2.2) กลุมวิชาการผลิตสัตว 3.2.3) กลุมวิชาการบริหารงานฟารม และธุรกิจการเกษตร 3.3) กลุมวิชาเลือกวิชาชีพ 3.4) กลุมวิชาสหกิจศึกษา 4) หมวดวิชาเลือกเสรี

212 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

183 หนวยกิต ไมนอยกวา 38 หนวยกิต 12 หนวยกิต 15 หนวยกิต 9 หนวยกิต 2 หนวยกิต 32 หนวยกิต 105 หนวยกิต 25 หนวยกิต 50 หนวยกิต 31 หนวยกิต 13 หนวยกิต 6 หนวยกิต

ไมนอยกวา

21 หนวยกิต 9 หนวยกิต 8 หนวยกิต

รายวิชาในหลักสูตร จํานวนหนวยกิต (บรรยาย-ปฏิบัติการ-ศึกษาดวยตนเอง) 1) หมวดวิชาศึกษาทั่วไป 38 หนวยกิต 1.1) กลุมวิชาแกนศึกษาทั่วไป 12 หนวยกิต 202107 การใชคอมพิวเตอรและสารสนเทศ (Use of Computer and Information) 3(2-2-5) 202211 การคิดเพื่อการพัฒนา (Thinking for Development) 3(3-0-6) 202212 มนุษยกับวัฒนธรรม (Man and Culture) 3(3-0-6) 202213 โลกาภิวัตน (Globalization) 3(3-0-6) 1.2) กลุมวิชาภาษา 15 หนวยกิต 203101 ภาษาอังกฤษ 1 (English I) 3(3-0-6) 203102 ภาษาอังกฤษ 2 (English II) 3(3-0-6) 203203 ภาษาอังกฤษ 3 (English III) 3(3-0-6) 203204 ภาษาอังกฤษ 4 (English IV) 3(3-0-6) 203305 ภาษาอังกฤษ 5 (English V) 3(3-0-6) 9 หนวยกิต 1.3) กลุมวิชาดานวิทยาศาสตร-คณิตศาสตร 103113 คณิตศาสตรในชีวิตประจําวัน (Mathematics in Daily Life) 3(3-0-6) 104113 มนุษยกับสิ่งแวดลอม (Man and Environment) 3(3-0-6) 105113 มนุษยกับเทคโนโลยี (Man and Technology) 3(3-0-6) 1.4) กลุมวิชาดานสังคมศาสตร มนุษยศาสตร สหศาสตร 2 หนวยกิต ใหผูเรียนเลือก 2 หนวยกิต จากรายวิชาดังตอไปนี้ 114100 กีฬาและนันทนาการ (Sport and Recreation) 2(1-2-4) 202111 ภาษาไทยเพื่อการสื่อสาร (Thai for Communication) 2(2-0-4) 202241 กฎหมายในชีวิตประจําวัน (Law in Daily Life) 2(2-0-4) 202261 ศาสนากับการดําเนินชีวิต (Religion for Life) 2(2-0-4) 202262 พุทธธรรม (Buddhadhamma) 2(2-0-4) 202291 การจัดการสมัยใหม (Modern Management) 2(2-0-4) 2(2-0-4) 202292 ผูประกอบการธุรกิจเทคโนโลยี (Technopreneur) 202324 ไทยศึกษาเชิงพหุวัฒนธรรม (Pluri-Cultural Thai Studies) 2(2-0-4) 202354 ปรัชญาวาดวยการศึกษาและการทํางาน 2(2-0-4) (Philosophy of Education and Working) 2) หมวดวิชาวิทยาศาสตรและคณิตศาสตร 32 หนวยกิต 102111 เคมีพื้นฐาน 1 (Fundamental Chemistry I) 4(4-0-8) 102112 ปฏิบัติการเคมีพื้นฐาน 1 (Fundamental Chemistry Laboratory I) 1(0-3-0) 102113 เคมีพื้นฐาน 2 (Fundamental Chemistry II) 4(4-0-8) à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 213

102114 ปฏิบัติการเคมีพื้นฐาน 2 (Fundamental Chemistry Laboratory II) 103101 แคลคูลัส 1 (Calculus I) 103104 สถิติเบื้องตน (Introduction to Statistics) 104101 หลักชีววิทยา 1 (Principles of Biology I) 104102 ปฏิบัติการหลักชีววิทยา 1 (Principles of Biology Laboratory I) 104108 หลักชีววิทยา 2 (Principles of Biology II) 104109 ปฏิบัติการหลักชีววิทยา 2 (Principles of Biology Laboratory II) 105103 ฟสิกสทั่วไป (General Physics) 105193 ปฏิบัติการฟสิกสทั่วไป (General Physics Laboratory) 3) หมวดวิชาเฉพาะ 105 3.1) กลุมวิชาพื้นฐานวิชาชีพ 25 102105 เคมีอินทรีย (Organic Chemistry) 102106 ปฏิบัติการเคมีอินทรีย (Organic Chemistry Laboratory) 108201 จุลชีววิทยา (Microbiology) 108202 ปฏิบัติการจุลชีววิทยา (Microbiology Laboratory) 104203 พันธุศาสตร (Genetics) 109201 ชีวเคมี (Biochemistry) 109204 ปฏิบัติการชีวเคมี (Biochemistry Laboratory) 205210 เศรษฐศาสตรเบื้องตน (Economics) 301101 ปฐมนิเทศการเกษตร (Agricultural Orientation) 302212 หลักการผลิตพืช (Principles of Crop Production) 3.2) กลุมวิชาบังคับวิชาชีพ 50 3.2.1) กลุมวิชาพื้นฐานการผลิตสัตว 31 313171 การปฏิบัติงานฟารม (General Farm Practicum) 313251 ระบบการผลิตสัตว (Animal Production Systems) 313311 กายวิภาคศาสตรและสรีรวิทยาของสัตว (Animal Anatomy and Physiology) 313312 สุขศาสตร และการปองกันโรคสัตว (Animal Hygiene and Disease Prevention) 313321 หลักการโภชนศาสตรสัตว (Principles of Animal Nutrition) 313331 การปรับปรุงพันธุสัตว (Animal Breeding) 313351 โรงเรือนเลี้ยงสัตวและการจัดการของเสีย (Livestock Housing and Animal Waste Management) 313352 สถิติเพื่อการทดลองทางสัตวศาสตร (Experimental Statistics for Animal Science)

214 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

1(0-3-0) 4(4-0-8) 3(3-0-6) 4(4-0-8) 1(0-3-0) 4(4-0-8) 1(0-3-0) 4(4-0-8) 1(0-3-0) หนวยกิต หนวยกิต 3(3-0-6) 1(0-3-0) 4(4-0-8) 1(0-3-0) 4(4-0-8) 4(4-0-8) 1(0-3-0) 3(3-0-6) 1(1-0-2) 3(2-3-0) หนวยกิต หนวยกิต 3(0-9-0) 3(3-0-6) 4(3-3-6) 4(3-3-6) 4(3-3-6) 4(3-3-6) 4(3-3-6) 3(2-3-4)

313481 313482 3.2.2) 313341 313342 313343 313344 3.2.3)

การนําเสนอทางสัตวศาสตร (Presentation in Animal Science) สัมมนา (Seminar) กลุมวิชาการผลิตสัตว 13 การผลิตสัตวปก (Poultry Production) การผลิตสุกร (Swine Production) การผลิตสัตวนํ้า (Aquaculture) การผลิตโค (Cattle Production) กลุมวิชาการบริหารงานฟารม 6 และธุรกิจการเกษตร 205211 การจัดการธุรกิจฟารม (Farm Business Management) 205225 การวิเคราะหธุรกิจเกษตร (Analysis of Agribusiness) 3.3) กลุมวิชาเลือกวิชาชีพ แบงเปน 2 กลุมดังนี้ 3.3.1) กลุมวิชาสัตวศาสตร 21 10 3.3.1.1) วิชาบังคับ 313421 ปฏิบัติการโภชนศาสตรสัตว (Animal Nutrition Laboratory) 313422 โภชนศาสตรสัตวกระเพาะเดี่ยว (Monogastric Animal Nutrition) 313423 โภชนศาสตรสัตวเคี้ยวเอื้อง (Ruminant Nutrition) 313451 เทคโนโลยีชีวภาพสําหรับการผลิตสัตว (Biotechnology for Animal Production) 3.3.1.2) วิชาบังคับเลือก 5 ใหเลือกจากรายวิชาตอไปนี้ 313411 สรีรวิทยาการสืบพันธุของสัตว (Animal Physiology of Reproduction) 313412 สรีรวิทยาการยอยอาหารของสัตว (Animal Physiology of Digestion) 313413 สรีรวิทยาสิ่งแวดลอมและการปรับตัวของสัตว (Environmental Physiology and Adaptation of Animal) 313414 สรีรวิทยาสิ่งแวดลอมของสัตวนํ้า (Environmental Physiology of Aquatic Animals) 3.3.1.3) วิชาเลือก 6 ใหเลือกจากรายวิชาตอไปนี้ 313424 การผลิตอาหารสัตว (Animal Feed Processing) 313425 การจัดการพืชอาหารสัตวและทุงหญา (Forage and Pasture Management) 313452 เทคโนโลยีชีวภาพโภชนศาสตรสัตว (Biotechnology in Animal Nutrition)

1(0-3-6) 1(0-3-6) หนวยกิต 3(2-3-4) 3(2-3-4) 3(2-3-4) 4(3-3-6) หนวยกิต 3(3-0-6) 3(3-0-6) หนวยกิต หนวยกิต 1(0-3-0) 3(3-0-6) 3(3-0-6) 3(3-0-6) หนวยกิต 2(2-0-4) 2(2-0-4) 3(3-0-6) 3(3-0-6) หนวยกิต 3(3-0-6) 3(2-3-4) 3(3-0-6)

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 215

3.3.2) กลุมวิชาอุตสาหกรรมผลิตสัตว 21 หนวยกิต 313441 การผลิตปศุสัตวอินทรีย (Organic Livestock Production) 3(3-0-6) 313442 การผลิตสัตวนํ้าประยุกต (Applied Aquatic Animal Production) 3(2-3-4) 313443 การจัดการโรงฟกไข (Hatchery Management) 3(2-3-4) 313453 การสงเสริมการปศุสัตว และกฎหมายการเกษตร 3(3-0-6) (Livestock Extension and Agrarian Laws) 313454 อุตสาหกรรมปศุสัตวนานาชาติ (International Livestock Industry) 3(3-0-6) 313455 สารสนเทศทางการผลิตสัตว (Information Technology in Animal Science) 3(2-3-4) 313456 การวางแผน และการวิเคราะหโครงการผลิตสัตว 3(1-6-6) (Animal Production Project Planning and Analysis) 3.4) กลุมวิชาสหกิจศึกษา 9 หนวยกิต 313490 เตรียมสหกิจศึกษา (Pre-Cooperative Education) 1(1-0-3) 313491 สหกิจศึกษา 1 (Cooperative Education I) 8 หนวยกิต 313492 **สหกิจศึกษา 2 (Cooperative Education II) 8 หนวยกิต 8 หนวยกิต 313493 **สหกิจศึกษา 3 (Cooperative Education III) หมายเหตุ : ** นั ก ศึ ก ษาอาจเลื อ กลงทะเบี ย นเรี ย นเพิ่ ม เติ ม ในกรณี ป ระสงค จ ะเพิ่ ม ทั ก ษะการปฏิ บั ติ ก ารใน สถานประกอบการ 4) หมวดวิชาเลือกเสรี 8 หนวยกิต รายวิชาใด ๆ ที่เปดสอนในมหาวิทยาลัยจํานวนไมนอยกวา 8 หนวยกิต

216 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

หลักสูตรวิทยาศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาเทคโนโลยีอาหาร (หลักสูตรปรับปรุง พ.ศ. 2555) ชื่อหลักสูตร ภาษาไทย : วิทยาศาสตรบัณฑิต สาขาวิชาเทคโนโลยีอาหาร ภาษาอังกฤษ : Bachelor of Science Program in Food Technology ชื่อปริญญา ชื่อเต็ม (ไทย) : วิทยาศาสตรบัณฑิต (เทคโนโลยีอาหาร) ชื่อยอ (ไทย) : วท.บ. (เทคโนโลยีอาหาร) ชื่อเต็ม (อังกฤษ) : Bachelor of Science (Food Technology) ชื่อยอ (อังกฤษ) : B.Sc. (Food Tech.) หลักสูตร จํานวนหนวยกิตรวม ตลอดหลักสูตร 184 หนวยกิต โครงสรางหลักสูตร 1) หมวดวิชาศึกษาทั่วไป 38 หนวยกิต - กลุมวิชาแกนศึกษาทั่วไป 12 หนวยกิต - กลุมวิชาภาษาตางประเทศ 15 หนวยกิต - กลุมวิชาวิทยาศาสตรและคณิตศาสตร 9 หนวยกิต - กลุมวิชามนุษยศาสตร สังคมศาสตร และสหศาสตร 2 หนวยกิต 2) หมวดวิชาเฉพาะ 138 หนวยกิต - กลุมวิชาพื้นฐานวิชาชีพ 57 หนวยกิต - กลุมวิชาบังคับวิชาชีพ 61 หนวยกิต - กลุมการวิจัย 5 หนวยกิต - กลุมวิชาเลือกวิชาชีพ 6 หนวยกิต - กลุมวิชาประสบการณภาคสนาม 9 หนวยกิต 3) หมวดวิชาเลือกเสรี 8 หนวยกิต รายวิชาในหลักสูตร จํานวนหนวยกิต (บรรยาย-ปฏิบัติการ-ศึกษาดวยตนเอง) 1) หมวดวิชาศึกษาทั่วไป 38 หนวยกิต 1.1 กลุมวิชาแกนศึกษาทั่วไป 12 หนวยกิต 202107 การใชคอมพิวเตอรและสารสนเทศ (Use of Computer and Information) 3(2-2-5) 202211 การคิดเพื่อการพัฒนา (Thinking for Development) 3(3-0-6) 202212 มนุษยกับวัฒนธรรม (Man and Culture) 3(3-0-6) 202213 โลกาภิวัฒน (Globalization) 3(3-0-6) à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 217

1.2 กลุมวิชาภาษาตางประเทศ 15 203101 ภาษาอังกฤษ 1 (English I) 203102 ภาษาอังกฤษ 2 (English II) 203203 ภาษาอังกฤษ 3 (English III) 203204 ภาษาอังกฤษ 4 (English IV) 203305 ภาษาอังกฤษ 5 (English V) 1.3 กลุมวิชาวิทยาศาสตรและคณิตศาสตร 9 1.3.1 กลุมคณิตศาสตร 3 103113 คณิตศาสตรในชีวิตประจําวัน (Mathematics in Daily Life) 1.3.2 กลุมวิทยาศาสตร 6 104113 มนุษยกับสิ่งแวดลอม (Man and Environment) 105113 มนุษยกับเทคโนโลยี (Man and Technology) 1.4 กลุมวิชามนุษยศาสตร สังคมศาสตร และสหศาสตร 2 เลือกเรียน 1 รายวิชา (2 หนวยกิต) จากรายวิชาดังตอไปนี้ 114100 กีฬาและนันทนาการ (Sport and Recreation) 202111 ภาษาไทยเพื่อการสื่อสาร (Thai for Communication) 202241 กฎหมายในชีวิตประจําวัน (Law in Daily Life) 202261 ศาสนากับการดําเนินชีวิต (Religion for Life) 202262 พุทธธรรม (Buddhadhamma) 202291 การจัดการสมัยใหม (Modern Management) 202292 ผูประกอบการธุรกิจเทคโนโลยี (Technopreneur) 202324 ไทยศึกษาเชิงพหุวัฒนธรรม (Pluri-Cultural Thai Studies) 202354 ปรัชญาวาดวยการศึกษาและการทํางาน (Philosophy of Education and Working) 2) หมวดวิชาเฉพาะ 138 2.1 กลุมวิชาพื้นฐานวิชาชีพ 57 102111 เคมีพื้นฐาน 1 (Fundamental Chemistry I) 102112 ปฏิบัติการเคมีพื้นฐาน 1 (Fundamental Chemistry Laboratory I) 102113 เคมีพื้นฐาน 2 (Fundamental Chemistry II) 102114 ปฏิบัติการเคมีพื้นฐาน 2 (Fundamental Chemistry Laboratory II) 102105 เคมีอินทรีย (Organic Chemistry) 102106 ปฏิบัติการเคมีอินทรีย (Organic Chemistry Laboratory) 102202 เคมีเชิงฟสิกส (Physical Chemistry) 102204 เคมีวิเคราะห (Analytical Chemistry) 102205 ปฏิบัติการเคมีวิเคราะห (Analytical Chemistry Laboratory) 103101 แคลคูลัส 1 (Calculus I) 103102 แคลคูลัส 2 (Calculus II)

218 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

หนวยกิต 3(3-0-6) 3(3-0-6) 3(3-0-6) 3(3-0-6) 3(3-0-6) หนวยกิต หนวยกิต 3(3-0-6) หนวยกิต 3(3-0-6) 3(3-0-6) หนวยกิต 2(1-2-4) 2(2-0-4) 2(2-0-4) 2(2-0-4) 2(2-0-4) 2(2-0-4) 2(2-0-4) 2(2-0-4) 2(2-0-4) หนวยกิต หนวยกิต 4(4-0-8) 1(0-3-0) 4(4-0-8) 1(0-3-0) 3(3-0-6) 1(0-3-0) 3(3-0-6) 4(4-0-8) 1(0-3-0) 4(4-0-8) 4(4-0-8)

103104 สถิติเบื้องตน (Introduction to Statistics) 104101 หลักชีววิทยา 1 (Principles of Biology I) 104102 ปฏิบัติการหลักชีววิทยา 1 (Principles of Biology Laboratory I) 108201 จุลชีววิทยา (Microbiology) 108202 ปฏิบัติการจุลชีววิทยา (Microbiology Laboratory) 105103 ฟสิกสทั่วไป (General Physics) 105193 ปฏิบัติการฟสิกสทั่วไป (General Physics Laboratory) 109201 ชีวเคมี (Biochemistry) 109204 ปฏิบัติการชีวเคมี (Biochemistry Laboratory) 205210 เศรษฐศาสตรเบื้องตน (Economics) 301101 ปฐมนิเทศการเกษตร (Agricultural Orientation) 2.2 กลุมวิชาบังคับวิชาชีพ 61 205315 การจัดการโรงงานอุตสาหกรรมอาหาร (Food Industrial Plant Management) 325211 จุลชีววิทยาอาหาร 1 (Food Microbiology I) 325212 ปฏิบัติการจุลชีววิทยาอาหาร 1 (Food Microbiology Laboratory I) 325213 จุลชีววิทยาอาหาร 2 (Food Microbiology II) 325214 ปฏิบัติการจุลชีววิทยาอาหาร 2 (Food Microbiology Laboratory II) 325221 อาหารและโภชนาการ (Food and Nutrition) 325222 เคมีอาหาร 1 (Food Chemistry I) 325223 เคมีอาหาร 2 (Food Chemistry II) 325224 ปฏิบัติการเคมีอาหาร (Food Chemistry Laboratory) 325231 การแปรรูปอาหาร 1 (Food Processing I) 325232 ปฏิบัติการการแปรรูปอาหาร 1 (Food Processing Laboratory I) 325321 การเปลี่ยนแปลงของวัสดุชีวภาพหลังการเก็บเกี่ยว (Postharvest Changes of Biological Materials) 325322 การวิเคราะหอาหาร (Food Analysis) 325331 การแปรรูปอาหาร 2 (Food Processing II) 325332 ปฏิบัติการการแปรรูปอาหาร 2 (Food Processing Laboratory II) 325333 บรรจุภัณฑสําหรับผลิตภัณฑอาหาร (Packaging for Food Products) 325341 พื้นฐานวิศวกรรมอาหาร (Fundamentals of Food Engineering) 325342 วิศวกรรมอาหาร 1 (Food Engineering I) 325343 วิศวกรรมอาหาร 2 (Food Engineering II) 325344 ปฏิบัติการวิศวกรรมอาหาร (Food Engineering Laboratory) 325351 สถิติสําหรับนักเทคโนโลยีอาหาร (Statistics for Food Technologists) 325352 การควบคุมคุณภาพอาหาร (Food Quality Control) 325451 การตลาดอาหาร (Food Marketing)

3(3-0-6) 4(4-0-8) 1(0-3-0) 4(4-0-8) 1(0-3-0) 4(4-0-8) 1(0-3-0) 4(4-0-8) 1(0-3-0) 3(3-0-6) 1(1-0-2) หนวยกิต 3(3-0-6) 2(2-0-4) 1(0-3-0) 2(2-0-4) 1(0-3-0) 3(3-0-6) 2(2-0-4) 2(2-0-4) 1(0-3-0) 3(3-0-6) 1(0-3-0) 3(3-0-6) 3(2-3-4) 4(4-0-8) 1(0-3-0) 2(2-0-4) 2(2-0-4) 2(2-0-4) 3(3-0-6) 1(0-3-0) 4(3-3-6) 3(2-3-4) 2(2-0-4)

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 219

325452 การพัฒนาผลิตภัณฑอาหาร (Food Product Development) 3(2-3-4) 325453 ระบบประกันคุณภาพและความปลอดภัยของอาหาร 3(3-0-6) (Food Safety and Quality Assurance System) 325454 สุขาภิบาลและการจัดการสภาพแวดลอมโรงงานอาหาร 2(2-0-4) (Food Plant Sanitation and Environment Management) 325455 กฎหมายและมาตรฐานอาหาร (Food Law and Standards) 2(2-0-6) 2.3 กลุมการวิจัย 5 หนวยกิต 325481 สัมมนา (Seminar) 1(1-0-2) 325482 โครงงานเทคโนโลยีอาหาร 1 (Food Technology Project I) 1(1-0-2) 325483 โครงงานเทคโนโลยีอาหาร 2 (Food Technology Project II) 3(0-9-0) 2.4 กลุมวิชาเลือกวิชาชีพ 6 หนวยกิต นักศึกษาเลือกเรียนไมนอยกวา 6 หนวยกิต จากกลุมวิชาดังตอไปนี้ โดยอาจเลือกเฉพาะทาง ในกลุมใดกลุมหนึ่ง หรือจะผสมผสานวิชาเรียนระหวางกลุม โดยการแนะนําของอาจารยที่ปรึกษา 325411 เทคโนโลยีการหมักดองอาหาร (Food Fermentation Technology) 3(2-3-4) 325456 การประเมินทางประสาทสัมผัสของอาหาร (Sensory Evaluation of Foods) 3(2-3-4) 325461 เทคโนโลยีผลิตภัณฑนม (Dairy Product Technology) 3(1-6-2) 325462 เทคโนโลยีผลิตภัณฑเนือ้ และสัตวปก (Meat and Poultry Product Technology) 3(2-3-4) 325463 เทคโนโลยีผลิตภัณฑผกั และผลไม (Fruit and Vegetable Product Technology) 3(1-6-2) 325464 เทคโนโลยีผลิตภัณฑขนมอบ (Bakery Product Technology) 3(1-6-2) 325465 เทคโนโลยีผลิตภัณฑธัญพืชและพืชตระกูลถั่ว 3(2-3-4) (Cereal and Legume Product Technology) 325466 เทคโนโลยีผลิตภัณฑนํ้ามันและไขมัน (Fat and Oil Product Technology) 3(1-6-2) 325467 เทคโนโลยีผลิตภัณฑประมง (Fishery Product Technology) 3(2-3-4) 325471 เทคโนโลยีบรรจุภัณฑอาหาร (Food Packaging Technology) 3(2-3-4) 325472 เทคโนโลยีเอนไซมทางอาหาร (Food Enzyme Technology) 3(2-3-4) 325473 อาหารและโภชนบําบัด (Food and Diet Therapy) 3(2-3-4) 432424 การจัดการของเสียอุตสาหกรรม (Industrial Waste Management) 4(4-0-8) 433251 เศรษฐศาสตรวิศวกรรม (Engineering Economy) 4(4-0-8) 2.5 กลุมวิชาประสบการณภาคสนาม 9 หนวยกิต 325490 เตรียมสหกิจศึกษา (Pre-cooperative Education) 1(1-0-3) 325491 สหกิจศึกษา 1 (Cooperative Education I) 8 หนวยกิต 325492 สหกิจศึกษา 2 (Cooperative Education II) 8 หนวยกิต 325493 สหกิจศึกษา 3 (Cooperative Education III) 8 หนวยกิต 3) หมวดวิชาเลือกเสรี 8 หนวยกิต เลือกเรียนวิชาใด ๆ ที่เปดสอนในมหาวิทยาลัย จํานวนไมนอยกวา 8 หนวยกิต

220 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 221

หลักสูตรวิทยาศาสตรมหาบัณฑิตและปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาพืชศาสตร (หลักสูตรปรับปรุง พ.ศ. 2556) หลักสูตร หลักสูตรวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาพืชศาสตร (Master of Science Program in Crop Science) แผน ก แบบ ก 1 เปนการศึกษาที่เนนการวิจัยโดยการทําวิทยานิพนธเพียงอยางเดียว มีจํานวน หนวยกิตรวมตลอดหลักสูตรไมนอยกวา 46 หนวยกิต แผน ก แบบ ก 2 เปนการศึกษาที่เนนการทําวิทยานิพนธและการเรียนรายวิชาที่คิดคาคะแนน มีจํานวนหนวยกิตรวมตลอดหลักสูตรไมนอยกวา 46 หนวยกิต หลักสูตรปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาพืชศาสตร (Doctor of Philosophy Program in Crop Science) สําหรับผูที่ศึกษาตอจากขั้นปริญญาโท หลักสูตร แบบ 1 (แบบ 1.1) เปนการศึกษาทีเ่ นนการวิจยั โดยการทําวิทยานิพนธเพียง อยางเดียว มีจํานวนหนวยกิตรวมตลอดหลักสูตรไมนอยกวา 64 หนวยกิต หลักสูตร แบบ 2 (แบบ 2.1) เปนการศึกษาที่เนนการทําวิทยานิพนธและการเรียนรายวิชา ทีค่ ดิ คาคะแนน มีจาํ นวนหนวยกิตรวมตลอด หลักสูตรไมนอ ยกวา 64 หนวยกิต สําหรับผูที่ศึกษาตอจากขั้นปริญญาตรี หลักสูตร แบบ 2 (แบบ 2.2) เปนการศึกษาที่เนนการทําวิทยานิพนธและการเรียนรายวิชา ทีค่ ดิ คาคะแนน มีจาํ นวนหนวยกิตรวมตลอด หลักสูตรไมนอ ยกวา 96 หนวยกิต รายวิชาในหลักสูตร หลักสูตรระดับปริญญามหาบัณฑิต 1) วิชาบังคับ (Compulsory Courses) หนวยกิต การวางแผนและวิเคราะหผลการทดลอง (Experimental Designs and Analysis) 3 การศึกษาพืชศาสตรระดับสูง (Advanced Crop Science) 4 สัมมนามหาบัณฑิต (M.Sc. Seminar I) 1 สัมมนามหาบัณฑิต 2 (M.Sc. Seminar II) 1

222 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

2) วิทยานิพนธ (Thesis) วิทยานิพนธมหาบัณฑิต แบบ ก 1 เทากับหรือมากกวา (M.Sc. Thesis A 1) วิทยานิพนธมหาบัณฑิต แบบ ก 2 เทากับหรือมากกวา (M.Sc. Thesis A 2) หลักสูตรระดับปริญญาดุษฎีบัณฑิต 1) วิชาบังคับ (Compulsory Courses) การวางแผนและวิเคราะหผลการทดลอง (Experimental Designs and Analysis) การศึกษาพืชศาสตรระดับสูง (Advanced Crop Science) สัมมนาดุษฎีบัณฑิต 1 (Ph.D. Seminar I) สัมมนาดุษฎีบัณฑิต 2 (Ph.D. Seminar II) สัมมนาดุษฎีบัณฑิต 3 (Ph.D. Seminar III) สัมมนาดุษฎีบัณฑิต 4 (Ph.D. Seminar IV) 2) วิทยานิพนธ (Thesis) วิทยานิพนธดุษฎีบัณฑิต (แบบ 1.1) เทากับหรือมากกวา (Ph.D. Thesis (Scheme 1.1)) เทากับหรือมากกวา วิทยานิพนธดุษฎีบณ ั ฑิต (แบบ 2.1) (Ph.D. Thesis (Scheme 2.1)) วิทยานิพนธดุษฎีบัณฑิต (แบบ 2.2) เทากับหรือมากกวา (Ph.D. Thesis (Scheme 2.2)) วิชาเลือก (Electives) 1. กลุมวิชาการปรับปรุงพันธุพืช (Plant Breeding) เทคนิคในการปรับปรุงพันธุพืช (Plant Breeding Techniques) การปรับปรุงพันธุพืชระดับสูง 1 (Advanced Plant Breeding I) การปรับปรุงพันธุพืชเชิงโมเลกุล (Molecular Plant Breeding) ปฏิบัติการวิธีการระดับสูงในการปรับปรุงพันธุพืช (Advanced Methods in Plant Breeding Laboratory) การพัฒนาของพืชเชิงโมเลกุล (Molecular Plant Development) การศึกษาเฉพาะดานเกีย่ วกับการปรับปรุงพันธุพ ชื (Individual Study in Plant Breeding) การปรับปรุงพันธุพืชระดับสูง 2 (Advanced Plant Breeding II) พันธุศาสตรปริมาณในการปรับปรุงพันธุพืช (Quantitative Genetics in Plant Breeding)

หนวยกิต 46 หนวยกิต 16 หนวยกิต หนวยกิต 3 4 1 1 1 1 64 หนวยกิต 48 หนวยกิต 64 หนวยกิต

3 3 3 2 2 1 3 3

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 223

การปรับปรุงพันธุพ ชื โดยวิธพี นั ธุวศิ วกรรม (Genetic Engineering for Crop Improvement) 3 การปรับปรุงพันธุเพื่อตานทานศัตรูพืช (Breeding for Plant Pest Resistance) 2 การปรับปรุงพันธุพืชเพื่อทนทานตอสภาวะเครียดจากสิ่งไมมีชีวิต 2 (Plant Breeding for Abiotic stress) 2. กลุมวิชาสรีรวิทยาพืช (Plant Physiology) หนวยกิต ชีวเคมีของพืช (Plant Biochemistry) 4 สรีรวิทยาการผลิตพืชระดับสูง (Advanced Crop Physiology) 4 การศึกษาเฉพาะดานเกี่ยวกับสรีรวิทยาพืช (Individual Study in Plant Physiology) 1 สรีรวิทยาของพืชภายใตภาวะวิกฤติ (Physiology of Plant under Stresses) 4 สรีรวิทยาการออกดอกและติดผล (Physiology of Flowering and Fruit Setting) 3 สรีรวิทยาหลังการเก็บเกี่ยวและการเปลี่ยนแปลงของผลิตผลสด 3 (Postharvest Physiology and Changes of Perishable Crops) สรีรวิทยาเมล็ดพันธุ (Seed Physiology) 3 หนวยกิต 3. กลุมวิชากีฏวิทยา (Entomology) โครงสรางของแมลงและหนาที่ (Insect Structure and Function) 3 นิเวศวิทยาของแมลง (Insect Ecology) 3 การจัดการแมลงหลังการเก็บเกี่ยว (Postharvest Insect Pest Management) 3 การควบคุมแมลงศัตรูพืชโดยชีววิธีระดับสูง 3 (Advanced Biological Control of Insect Pests) การศึกษาเฉพาะดานเกี่ยวกับกีฏวิทยา (Individual Study in Entomology) 1 เทคนิคการปฏิบัติการดานกีฏวิทยา (Entomological Technique Practicum) 4 พิษวิทยาของสารเคมีฆาแมลง (Insecticide Toxicology) 3 ความตานทานของพืชตอแมลง (Plant Resistance to Insects) 3 การนําโรคพืชของแมลง (Insect Transmission of Plant Diseases) 3 4. กลุมวิชาโรคพืชวิทยา (Plant Pathology) หนวยกิต จุลชีพสาเหตุของโรคพืช (Plant Pathogens) 4 เทคนิคทางโรคพืชวิทยา (Plant Pathological Techniques) 4 4 โรคพืชวิทยาระดับสูง (Advanced Plant Pathology) ความตานทานของพืชตอโรค (Plant Resistance to Diseases) 3 การควบคุมโรคพืชโดยชีววิธรี ะดับสูง (Advanced Biological Control of Plant Diseases) 3 การศึกษาเฉพาะดานเกี่ยวกับโรคพืชวิทยา (Individual Study in Plant Pathology) 1 การนําโรคพืชของแมลง (Insect Transmission of Plant Diseases) 3 โรควิทยาเมล็ดพันธุ (Seed Pathology) 3 โรควิทยาพืชหลังเก็บเกี่ยว (Postharvest Pathology) 3

224 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

5.

6.

7.

8.

ปฏิบัติการวิธีระดับสูงในการศึกษาโรคพืชวิทยา (Advanced Methods in Plant Pathology Laboratory) กลุมวิชาวิทยาการวัชพืช (Weed Science) นิเวศวิทยาของวัชพืชและการจัดการ (Weed Ecology and Management) วิทยาการสารเคมีปองกันกําจัดวัชพืช (Herbicide Science) การศึกษาเฉพาะดานเกี่ยวกับวัชพืชวิทยา (Individual Study in Weed Science) กลุมวิชาปฐพีวิทยา (Soil Science) การวิเคราะหดินและพืช (Soil and Plant Analysis) เทคโนโลยีปุย (Fertilizer Technology) ธาตุอาหารพืช (Mineral Plant Nutrients) ความสัมพันธระหวางดินกับพืช (Soil and Plant Relationships) การศึกษาเฉพาะดานเกี่ยวกับปฐพีวิทยา (Individual Study in Soil Science) เคมีของดิน (Soil Chemistry) ฟสิกสของดิน (Soil Physics) จุลชีววิทยาของดินระดับสูง (Advanced Soil Microbiology) กลุมวิชาวิทยาการพืชหลังเก็บเกี่ยว (Postharvest Technology) วิทยาการหลังการเก็บเกี่ยวผลิตผลพืชสวน (Postharvest Technology of Horticultural Crops) วิทยาการหลังเก็บเกี่ยวของพืชไร (Postharvest Technology of Field Crops) ระบบการจัดการกับผลิตผลสดหลังการเก็บเกี่ยว (Postharvest Handling Systems of Fresh Produce) การศึกษาเฉพาะดานเกี่ยวกับวิทยาการหลังเก็บเกี่ยว (Individual Study in Postharvest Technology) การจัดการแมลงหลังการเก็บเกี่ยว (Postharvest Insect Pest Management) โรควิทยาเมล็ดพันธุ (Seed Pathology) โรควิทยาพืชหลังเก็บเกี่ยว (Postharvest Pathology) วิทยาการหลังการเก็บเกี่ยวของดอกไม (Postharvest Technology of Flowers) เครือ่ งมือทีใ่ ชในวิทยาการหลังการเก็บเกีย่ ว (Postharvest Technology Instrumentation) สรีรวิทยาหลังการเก็บเกี่ยวและการเปลี่ยนแปลงของผลิตผลสด (Postharvest Physiology and Changes of Fresh Produce) กลุมวิชาวิทยาการเมล็ดพันธุ (Seed Technology) การผลิตเมล็ดพันธุ (Seed Production) โรควิทยาเมล็ดพันธุ (Seed Pathology) การศึกษาเฉพาะดานเกีย่ วกับเทคโนโลยีเมล็ดพันธุ (Individual Study in Seed Technology)

2 หนวยกิต 3 3 1 หนวยกิต 3 3 3 3 1 3 3 3 หนวยกิต 3 3 3 1 3 3 3 3 1 3 หนวยกิต 3 3 1

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 225

การจัดการแมลงหลังการเก็บเกี่ยว (Postharvest Insect Pest Management) สรีรวิทยาเมล็ดพันธุ (Seed Physiology) ธุรกิจเมล็ดพันธุระดับสูง (Advanced Seed Business) 9. กลุมวิชาเกี่ยวเนื่องทางพืชศาสตร (Crop Science Relating Subjects) การเขียนรายงานวิจัยและเตรียมผลงานตีพิมพ (Research Report Writing and Manuscript Preparation) สถิติเพื่อการวิจัยระดับสูง (Advanced Statistics for Experimental Research) ปริทัศนกลยุทธดานพืชศาสตร (Perspectives in Crop Science Strategies) ปญหาพิเศษระดับบัณฑิตศึกษา (Graduate Special Problems) การปรับตัวของพืช (Crop Adaptation) แบบจําลองการเจริญเติบโตและการใหผลผลิตของพืช (Crop Simulation Modeling) ขอรายละเอียดเพิ่มเติมไดที่ : สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตพืช โทรศัพท 0-4422-4204, 0-4422-4202 Website : http://iat.sut.ac.th/crop/

226 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

3 3 3 หนวยกิต 2 3 1 3 3 3

หลักสูตรวิทยาศาสตรมหาบัณฑิตและปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตสัตว (หลักสูตรปรับปรุง พ.ศ. 2556) หลักสูตร หลักสูตรวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต (Master of Science Program in Animal Production Technology) แผน ก แบบ ก 1 เป น การศึ ก ษาที่ เ น น การวิ จั ย โดยการทํ า วิ ท ยานิ พ นธ เ พี ย งอย า งเดี ย ว มี จํ า นวน หนวยกิตรวมตลอดหลักสูตรไมนอยกวา 48 หนวยกิต แผน ก แบบ ก 2 เป น การศึ ก ษาที่ เ น น การทํ า วิ ท ยานิ พ นธ แ ละการเรี ย นรายวิ ช าที่ คิ ด ค า คะแนน มีจํานวนหนวยกิตรวมตลอดหลักสูตรไมนอยกวา 48 หนวยกิต หลักสูตรปรัชญาดุษฎีบัณฑิต (Doctor of Philosophy Program in Animal Production Technology) สําหรับผูที่ศึกษาตอจากขั้นปริญญาโท หลักสูตร แบบ 1 (แบบ 1.1) เปนการศึกษาทีเ่ นนการวิจยั โดยการทําวิทยานิพนธ เพียงอยางเดียว มีจํานวนหนวยกิตรวมตลอดหลักสูตรไมนอยกวา 64 หนวยกิต หลักสูตร แบบ 2 (แบบ 2.1) เปนการศึกษาที่เนนการทําวิทยานิพนธและการเรียนรายวิชา ทีค่ ดิ คาคะแนน มีจาํ นวนหนวยกิตรวมตลอด หลักสูตรไมนอ ยกวา 64 หนวยกิต สําหรับผูที่ศึกษาตอจากขั้นปริญญาตรี หลักสูตร แบบ 2 (แบบ 2.2) เปนการศึกษาที่เนนการทําวิทยานิพนธและการเรียนรายวิชา ทีค่ ดิ คาคะแนน มีจาํ นวนหนวยกิตรวมตลอด หลักสูตรไมนอ ยกวา หลักสูตรไมนอยกวา 96 หนวยกิต รายวิชาในหลักสูตร 1) วิชาแกน (Core Courses) 1.1) หลักสูตรวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต หนวยกิต การวางแผนการทดลองทางสัตวศาสตร 4 (Experimental Designs in Animal Science Research) หัวขอศึกษาทางเทคโนโลยีการผลิตสัตว 1 1 (Topics in Animal Production Technology I) สัมมนาระดับปริญญาโท 1 (M.Sc. Seminar I) 1 สัมมนาระดับปริญญาโท 2 (M.Sc. Seminar II) 1 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 227

สัมมนาระดับปริญญาโท 3 (M.Sc. Seminar III) 1 1.2) หลักสูตรปรัชญาดุษฎีบัณฑิต หนวยกิต การวางแผนการทดลองทางสัตวศาสตร 4 (Experimental Designs in Animal Science Research) หัวขอศึกษาทางเทคโนโลยีการผลิตสัตว 1 1 (Topics in Animal Production Technology I) สัมมนาระดับปริญญาเอก 1 (Ph.D. Seminar I) 1 สัมมนาระดับปริญญาเอก 2 (Ph.D. Seminar II) 1 สัมมนาระดับปริญญาเอก 3 (Ph.D. Seminar III) 1 สัมมนาระดับปริญญาเอก 4 (Ph.D. Seminar IV) 1 สัมมนาระดับปริญญาเอก 5 (Ph.D. Seminar V) 1 สัมมนาระดับปริญญาเอก 6 (Ph.D. Seminar VI) 1 สัมมนาระดับปริญญาเอก 7 (Ph.D. Seminar VII) 1 สัมมนาระดับปริญญาเอก 8 (Ph.D. Seminar VIII) 1 2) วิชาเลือก (Electives) หนวยกิต 2.1) กลุมวิชาการวางแผนการทดลองและหัวขอศึกษา (Experimental Designs and Topics) หัวขอศึกษาทางเทคโนโลยีการผลิตสัตว 2 (Topics in Animal Production Technology II) 1 ระเบียบวิธีวิจัยทางสัตวศาสตร (Research Methodology in Animal Science) 3 2.2) กลุมวิชาสัมมนา (Seminar) สัมมนาระดับปริญญาโท 4 (M.Sc. Seminar IV) 1 สัมมนาระดับปริญญาโท 5 (M.Sc. Seminar V) 1 สัมมนาระดับปริญญาโท 6 (M.Sc. Seminar VI) 1 สัมมนาระดับปริญญาเอก 9 (Ph.D. Seminar IX) 1 2.3) กลุมวิชาการปรับปรุงพันธุสัตว (Animal Breeding) พันธุศาสตรและเทคโนโลยีชีวภาพสําหรับการผลิตสัตวนํ้า 3 (Genetics and Biotechnology for Aquaculture) เทคนิคเกี่ยวกับการถายยีนและการวิเคราะหการแสดงออกของยีนสําหรับการผลิตสัตว 3 (Gene Transfer and Gene Expression Techniques for Animal Production) พันธุศาสตรประชากร (Population Genetics) 3 เทคโนโลยีการปรับปรุงพันธุสัตวดวยอิทธิพลแบบบวกสะสม 3 (Animal Breeding Technology by Additive Gene Effect) 3 เทคโนโลยีการปรับปรุงพันธุสัตวดวยอิทธิพลแบบไมบวกสะสม (Animal Breeding Technology by Non-additive Gene Effect)

228 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

การประยุกตใชพันธุศาสตรโมเลกุลเพื่อการปรับปรุงพันธุสัตว (Molecular Genetic Technology for Animal Breeding) การปรับปรุงพันธุเพื่อประสิทธิภาพการผลิตสัตว (Breeding for Animal Production Efficiency) ยุทธศาสตรการปรับปรุงพันธุสัตว (Animal Breeding Strategies) 2.4) กลุมวิชาสรีรวิทยาของสัตว (Animal Physiology) สรีรวิทยาสิ่งแวดลอมของปลา (Environmental Physiology of Fish) การเก็บรักษาเซลลสืบพันธุและคัพภะของสัตวโดยวิธีการแชแข็ง (Cryopreservation of Gametes and Embryos of Animals) สรีรวิทยาการสืบพันธุของสัตวเลี้ยงขั้นสูง (Advanced Reproductive Physiology of Domestic Animals) สรีรวิทยาสิ่งแวดลอมของสัตวเลี้ยง (Environmental Physiology of Domestic Animals) วิทยาตอมไรทอ ของสัตวเลี้ยง (Endocrinology of Domestic Animals) สรีรวิทยากลามเนื้อขั้นประยุกต (Applied Muscle Physiology) ชีววิทยาการสืบพันธุสัตวนํ้าขั้นสูง (Advanced Reproductive Biology of Aquatic Animal) สรีรวิทยาการยอยอาหาร (Digestive Physiology) สรีรวิทยาการใหนํ้านม (Physiology of Lactation) การเจริญเติบโตและพัฒนาการของสัตวเลี้ยง (Growth and Development of Domestic Animals) 2.5) กลุมวิชาโภชนศาสตรสัตว (Animal Nutrition) โภชนศาสตรสัตวเคี้ยวเอื้องขั้นสูง (Advanced Ruminant Nutrition) โภชนศาสตรสัตวกระเพาะเดี่ยวขั้นสูง (Advanced Monogastric Animal Nutrition) โภชนศาสตรและการผลิตอาหารสัตวนาํ้ (Aquaculture Nutrition and feed technology) ความกาวหนาของเทคโนโลยีอาหารสัตว (Advances in Feed Technology) สารเสริมอาหารในการผลิตสัตว (Feed Additives in Animal Production) กลยุทธการใหอาหารสัตวเขตรอน (Tropical Animal Feeding Strategies) นิเวศวิทยารูเมน (Rumen Ecology) การประเมินคุณภาพของอาหารและการใหอาหารสัตวกระเพาะเดี่ยว (Qualitative Feed Evaluation and Monogastric Animals Feeding) เทคนิควิจัยในโภชนศาสตรสัตว (Techniques in Animal Nutrition Research) การถนอมและการแปรรูปอาหารสัตว (Feed Preservation and Processing) การสรางแบบจําลองของโภชนศาสตรสตั วเคีย้ วเอือ้ ง (Modelling of Ruminant Nutrition)

3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 229

2.6) กลุมวิชาเลือกอื่นๆ (Others) พฤติกรรมของสัตวเลี้ยงขั้นประยุกต (Applied Domestic Animal Behavior) ปญหาพิเศษระดับบัณฑิตศึกษา (Graduate Special Problem) การจัดการสิ่งแวดลอมในการผลิตสัตว (Environmental Management in Animal Production) การจัดการสุขภาพปศุสัตว (Livestock Health Management) การจัดการสุขภาพสัตวปก (Poultry Health Management) การจัดการสุขภาพแพะและแกะ (Goat and Sheep Health Management)

3 3 3 3 3 3

หรือรายวิชาใดๆ ที่เปดสอนโดยมหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี โดยไดรับความเห็นชอบจากสาขาวิชา 3) วิทยานิพนธ (Thesis) วิทยานิพนธระดับปริญญาโท (แบบ ก 1) ไมนอยกวา 48 หนวยกิต (M.Sc. Thesis (Scheme A1)) ไมนอยกวา 20 หนวยกิต วิทยานิพนธระดับปริญญาโท (แบบ ก 2) (M.Sc. Thesis (Scheme A2)) วิทยานิพนธระดับปริญญาเอก (แบบ 1.1) ไมนอยกวา 64 หนวยกิต (Ph.D. Thesis (Scheme 1.1)) วิทยานิพนธระดับปริญญาเอก (แบบ 2.1) ไมนอยกวา 46 หนวยกิต (Ph.D. Thesis (Scheme 2.1)) วิทยานิพนธระดับปริญญาเอก (แบบ 2.2) ไมนอยกวา 60 หนวยกิต (Ph.D. Thesis (Scheme 2.2)) ขอรายละเอียดเพิ่มเติมไดที่ : สาขาวิชาเทคโนโลยีการผลิตสัตว โทรศัพท: 0-4422-4378 Website: http://iat.sut.ac.th/animal/

230 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

หลักสูตรวิทยาศาสตรมหาบัณฑิตและปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาเทคโนโลยีอาหาร (หลักสูตรปรับปรุง พ.ศ. 2555) หลักสูตร หลักสูตรวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาเทคโนโลยีอาหาร (Master of Science Program in Food Technology) แผน ก แบบ ก 1 เปนแผนการศึกษาที่เนนการวิจัย โดยมีการทําวิทยานิพนธเพียงอยางเดียว ซึ่งมีหนวยกิต ไมนอยกวา 48 หนวยกิต แผน ก แบบ ก 2 เปนแผนการศึกษาที่เนนการทําวิทยานิพนธและการเรียนรายวิชา หนวยกิตรวมตลอด หลักสูตรไมนอยกวา 48 หนวยกิต หลักสูตรปรัชญาดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาเทคโนโลยีอาหาร (Doctor of Philosophy Program in Food Technology) แบบ 1 เปนแผนการศึกษาที่เนนการวิจัย โดยมีการทําวิทยานิพนธเพียงอยางเดียว แบบ 1.1 สําหรับผูเขาศึกษาที่สําเร็จการศึกษาขั้นปริญญาโท หนวยกิตรวมตลอดหลักสูตร ไมนอยกวา 64 หนวยกิต แบบ 2 เปนแผนการศึกษาที่เนนการทําวิทยานิพนธและการเรียนรายวิชา แบบ 2.1 สําหรับผูเ ขาศึกษาทีส่ าํ เร็จการศึกษาขัน้ ปริญญาโท เปนแผนการศึกษาทีเ่ นนการทําวิทยานิพนธ และการเรียนรายวิชา หนวยกิตรวมตลอดหลักสูตรไมนอยกวา 64 หนวยกิต แบบ 2.2 สําหรับผูเขาศึกษาที่สําเร็จการศึกษาขั้นปริญญาตรี (เกียรตินิยม) เปนแผนการศึกษา ที่เนนการทําวิทยานิพนธและการเรียนรายวิชา หนวยกิตรวมตลอด หลักสูตรไมนอยกวา 96 หนวยกิต รายวิชาในหลักสูตร หมวดวิชาบังคับ หลักสูตรปริญญามหาบัณฑิต 6 หนวยกิต สถิติเพื่อการวิจัยทางอุตสาหกรรมเกษตร (Statistics for Agro-Industry Research) 4 สัมมนามหาบัณฑิต 1 (M.Sc. Seminar 1) 1 สัมมนามหาบัณฑิต 2 (M.Sc. Seminar 2) 1 หลักสูตรปริญญาดุษฎีบัณฑิต 8(4)* หนวยกิต สถิติเพื่อการวิจัยทางอุตสาหกรรมเกษตร (Statistics for Agro-Industry Research) 4 สัมมนาดุษฎีบัณฑิต 1 (Ph.D. Seminar 1) 1 สัมมนาดุษฎีบัณฑิต 2 (Ph.D. Seminar 2) 1 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 231

สัมมนาดุษฎีบัณฑิต 3 (Ph.D. Seminar 3) 1 สัมมนาดุษฎีบัณฑิต 4 (Ph.D. Seminar 4) 1 * หนวยกิตรายวิชาบังคับในวงเล็บสําหรับผูท เี่ คยลงทะเบียนเรียนรายวิชา 325551 สถิตเิ พือ่ การวิจยั ทางอุตสาหกรรม เกษตร หรือเทียบเทาในระดับปริญญาโท คือ รายวิชาสัมมนา 4 หนวยกิต หมวดวิชาปรับพื้นฐานความรูทางเทคโนโลยีอาหาร* รายวิชาที่ตองเรียนสําหรับผูที่ไมไดจบการศึกษาระดับปริญญาตรีจากหลักสูตรอุตสาหกรรมเกษตร วิทยาศาสตร การอาหาร เทคโนโลยีอาหาร วิศวกรรมอาหาร พัฒนาผลิตภัณฑ และ เทคโนโลยีการบรรจุ ทั้งนี้ โดยความเห็นชอบของ สาขาวิชาเทคโนโลยีอาหาร 3 หลักจุลชีววิทยาอาหาร (Principles of Food Microbiology) หลักเคมีอาหาร (Principles of Food Chemistry) 3 หลักการแปรรูปอาหาร (Principles of Food Processing) 4 หลักวิศวกรรมอาหาร (Principles of Food Engineering) 4 * คิดระดับคะแนนเปน S หรือ U และไมคิดเปนหนวยกิตในรายวิชาเลือก หมวดวิชาเลือก หนวยกิต โภชนเภสัชภัณฑและอาหารสุขภาพ (Nutraceutical and Functional Foods) 3 นํ้าในอาหาร (Water in Foods) 3 การประเมินอายุการเก็บรักษาผลิตภัณฑชีวภาพ 3 (Shelf-Life Evaluation of Biological Products) จุลชีววิทยาอาหารขั้นสูง (Advanced Food Microbiology) 3 เทคโนโลยีชีวภาพอาหาร (Food Biotechnology) 3 การประเมินความเสี่ยงของความปลอดภัยทางจุลชีววิทยา ในอุตสาหกรรมอาหาร 3 (Risk Assessment of Microbiological Safety in Food Industry) 3 สารเมตาบอไลทจากจุลินทรียสําหรับอุตสาหกรรมอาหาร (Microbial Metabolites for Food Industry) การวิเคราะหอาหารดวยเครื่องมือ (Instrumental Analysis of Food) 4 คารโบไฮเดรตในอาหาร (Food Carbohydrates) 3 โปรตีนในอาหาร (Food Proteins) 3 เอนไซมทางอาหาร (Food Enzymes) 3 ลิพิดในอาหาร (Food Lipids) 3 กลิ่นรสอาหาร (Food Flavors) 3 วิทยาศาสตรและเทคโนโลยีของอาหารกลามเนือ้ (Science and Technology of Muscle Food) 3 อาหารและโภชนาการขั้นสูง (Advanced Food and Nutrition) 4 การแปรรูปอาหารขั้นสูง (Advanced Food Processing) 3

232 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

เทคโนโลยีคอลลอยดและอิมัลชันในอาหาร (Food Colloidal and Emulsion Technology) วิทยากระแสของอาหาร (Food Rheology) สมบัติทางกายภาพและวิศวกรรมของวัสดุชีวภาพ (Physical and Engineering Properties of Biomaterials) กระบวนการถายเทในอาหารและกระบวนการชีวภาพ (Transfer Processes in Food and Bioprocess) การประเมินและการปรับปรุงกระบวนการผลิตอาหาร (Food Process Evaluation and Improvement) หัวขอเฉพาะทางเทคโนโลยีอาหาร (Selected Topics in Food Technology) ปญหาพิเศษ (Special Problems) วิทยานิพนธ วิทยานิพนธระดับปริญญามหาบัณฑิต แผน ก แบบ ก 1 (Thesis Plan A Scheme A1) วิทยานิพนธระดับปริญญามหาบัณฑิต แผน ก แบบ ก 2 (Thesis Plan A Scheme A2) วิทยานิพนธระดับปริญญาดุษฎีบัณฑิต แบบ 1.1 (Dissertation Scheme 1.1) วิทยานิพนธระดับปริญญาดุษฎีบัณฑิต แบบ 2.1 (Dissertation Scheme 2.1) วิทยานิพนธระดับปริญญาดุษฎีบัณฑิต แบบ 2.2 (Dissertation Scheme 2.2)

4 4 3 3 3 2 2

ไมนอยกวา 48 หนวยกิต ไมนอยกวา 20 หนวยกิต ไมนอยกวา 64 หนวยกิต ไมนอยกวา 48 หนวยกิต ไมนอยกวา 64 หนวยกิต

ขอรายละเอียดเพิ่มเติมไดที่ : สาขาวิชาเทคโนโลยีอาหาร โทรศัพท: 0-4422-4240 Website: http://iat.sut.ac.th/food/

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 233

หลักสูตรวิทยาศาสตรมหาบัณฑิตและดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาเทคโนโลยีชีวภาพ (หลักสูตรนานาชาติ) (หลักสูตรปรับปรุง พ.ศ. 2554) หลักสูตร 1. หลักสูตรวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาเทคโนโลยีชีวภาพ (หลักสูตรนานาชาติ) (Master of Science Program in Biotechnology (International Program)) แผน ก แบบ ก 1 เปนแผนการศึกษาที่เนนการวิจัยโดยมีการทําวิทยานิพนธเพียงอยางเดียว หนวยกิตรวมตลอดหลักสูตรไมนอยกวา 48 หนวยกิต หรือ 56 หนวยกิต สําหรับ นักศึกษาที่ลงทะเบียนในแนวทางมีสหกิจบัณฑิตศึกษา แผน ก แบบ ก 2 เป น แผนการศึ ก ษาที่ เ น น การทํ า วิ ท ยานิ พ นธ และการเรี ย นรายวิ ช า หน ว ยกิ ต รวม ตลอดหลั ก สู ต รไม น  อ ยกว า 48 หน ว ยกิ ต หรื อ 56 หน ว ยกิ ต สํ า หรั บ นั ก ศึ ก ษา ที่ลงทะเบียนในแนวทางที่มีสหกิจบัณฑิตศึกษา 2. หลักสูตรวิทยาศาสตรดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาเทคโนโลยีชีวภาพ (หลักสูตรนานาชาติ) (Doctor of Philosophy Program in Biotechnology (International Program)) แบบ 1 เปนแผนการศึกษาที่เนนการวิจัยโดยมีการทําวิทยานิพนธเพียงอยางเดียว แบบ 1.1 สํ า หรั บ ผู  เข า ศึ ก ษาที่ สํ า เร็ จ การศึ ก ษาขั้ น ปริ ญ ญาโท หน ว ยกิ ต รวมตลอดหลั ก สู ต ร ไมนอยกวา 64 หนวยกิต แบบ 2 เปนแผนการศึกษาที่เนนการวิจัยโดยมีการทําวิทยานิพนธและการเรียนรายวิชา แบบ 2.1 สําหรับผูเขาศึกษาที่สําเร็จการศึกษาขั้นปริญญาโท หนวยกิตรวมตลอดหลักสูตร ไมนอยกวา 64 หนวยกิต แบบ 2.2 สํ า หรั บ ผู  เข า ศึ ก ษาที่ สํ า เร็ จ การศึ ก ษาขั้ น ปริ ญ ญาตรี หน ว ยกิ ต รวมตลอดหลั ก สู ต ร ไมนอยกวา 96 หนวยกิต รายวิชาในหลักสูตร 1) หมวดวิชาบังคับ หนวยกิต เทคโนโลยีชีวภาพแบบองครวม (Holistic Approach to Biotechnology) 4 เครื่องมือวิจัยทางเทคโนโลยีชีวภาพ (Biotechnological Instrumentation) 4 เทคนิคเฉพาะทางในการดําเนินงานวิจัย (Selected Research Techniques) 3 2) หมวดวิชาสัมมนา 2.1) รายวิชาสัมมนาสําหรับหลักสูตรวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต สัมมนา 1 (สําหรับหลักสูตรมหาบัณฑิต) (Seminar 1 (for M.Sc.)) 1 สัมมนา 2 (สําหรับหลักสูตรมหาบัณฑิต) (Seminar 2 (for M.Sc.)) 1 สัมมนา 3 (สําหรับหลักสูตรมหาบัณฑิต) (Seminar 3 (for M.Sc.)) 1

234 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

2.2) รายวิชาสัมมนาสําหรับหลักสูตรวิทยาศาสตรดุษฎีบัณฑิต สัมมนา 1 (สําหรับหลักสูตรดุษฎีบัณฑิต แบบ 2.2) (Seminar 1 (for Ph.D. Scheme 2.2)) สัมมนา 2 (สําหรับหลักสูตรดุษฎีบัณฑิต แบบ 2.2) (Seminar 2 (for Ph.D. Scheme 2.2)) สัมมนา 3 (สําหรับหลักสูตรดุษฎีบัณฑิต แบบ 2.1 และ 2.2) (Seminar 3 (for Ph.D. Scheme 2.1&2.2)) สัมมนา 4 (สําหรับหลักสูตรดุษฎีบัณฑิต แบบ 2.1 และ 2.2) (Seminar 4 (for Ph.D. Scheme 2.1&2.2)) สัมมนา 5 (สําหรับหลักสูตรดุษฎีบัณฑิต แบบ 2.1 และ 2.2) (Seminar 5 (for Ph.D. Scheme 2.1&2.2)) สัมมนา 6 (สําหรับหลักสูตรดุษฎีบัณฑิต แบบ 2.1 และ 2.2) (Seminar 6 (for Ph.D. Scheme 2.1&2.2)) 3) หมวดวิชาเลือก 3.1) เทคโนโลยีชีววิทยาระดับโมเลกุล ชีววิทยาระดับโมเลกุล (Molecular Biology) เทคนิคทางดานชีววิทยาระดับโมเลกุล (Molecular Biology Techniques) การสื่อสารระดับอณูและเซลล (Molecular and Cellular Communication) เทคโนโลยีชีวภาพทางดานโภชนเภสัชภัณฑและเภสัชศาสตร (Neutraceutical and Pharmaceutical Biotechnology) เทคโนโลยีชีวภาพของระบบภูมิคุมกัน (Immunobiotechnology) การบังคับวิถีกระบวนการสรางและสลายขั้นสูง (Advanced Metabolic Control) หัวขอวิจัยในชีววิทยาระดับโมเลกุล (Selected Research in Molecular Biology) ความสัมพันธระหวางพืชและจุลนิ ทรียในระดับโมเลกุล (Molecular Biology of Plants and Microbes Interaction) วิชาเฉพาะขัน้ สูงทางดานอณูเทคโนโลยีชวี ภาพ (Advance Topics in Molecular Biotechnology) 3.2) เทคโนโลยีตัวออนและเซลลตนกําเนิด เทคโนโลยีชีวภาพของสัตว (Animal Biotechnology) เทคโนโลยีโคลนนิ่งสัตว (Animal Cloning Technology) เทคโนโลยีเซลลตนกําเนิด (Stem Cell Technology) การวิจัยทางดานเทคโนโลยีชีวภาพการซอมแซมอวัยวะเสื่อมสภาพของสัตว (Animal Regenerative Biotechnology Research) ชีววิทยาเซลลตนกําเนิด (Stem Cell Biology)

1 1 1 1 1 1

4 2 4 4 4 4 1 3 4 3 3 4 3 4

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 235

การผลิตตัวออนในหลอดแกวและการยายฝากตัวออนในปศุสัตว (In vitro Embryo Production and Embryo Transfer in Farm Animals) ชีววิทยาการเจริญของสัตว (Animal Developmental Biology) การประยุกตใชเซลลตนกําเนิดจากสัตว (Applied Animal Stem Cells) เทคนิคเฉพาะทางในการดําเนินงานวิจัยทางดานการโคลนนิ่งสัตว (Selected Research in Animal Cloning Technology) 3.3) เทคโนโลยีชีวภาพทางการเกษตรและจุลินทรีย จุลชีววิทยาประยุกต (Applied Microbiology) เทคโนโลยีชีวภาพทางการเกษตร (Agricultural Biotechnology) ปฏิบัติการเทคโนโลยีชีวภาพทางการเกษตร (Agricultural Biotechnology Laboratory) เทคโนโลยีชีวภาพของพืช (Plant Biotechnology) ปฏิบัติการเทคโนโลยีทางการเกษตรและจุลินทรีย (Selected Research in Agricultural and Microbial Technology) เทคโนโลยีชีวภาพทางอณูชีววิทยาของแบคทีเรียเจริญในสภาวะไรอากาศ (Molecular Biotechnology of Anaerobic Bacteria) เทคโนโลยีชวี ภาพเชิงเอนไซม (Enzyme Biotechnology) 3.4) เทคโนโลยีชีวภาพอุตสาหกรรม และวิศวกรรมกระบวนการชีวภาพ กระบวนการแปรรูปทางชีวภาพ (Bioprocessing) วิศวกรรมกระบวนการชีวภาพขั้นสูง (Advanced Bioprocess Engineering) ปฏิบัติการวิศวกรรมกระบวนการชีวภาพขั้นสูง (Advanced Bioprocess Engineering Laboratory) พลังงานชีวมวลในเทคโนโลยีชีวภาพ (Bio-energy in Biotechnology) วิศวกรรมกระบวนการสรางและสลาย (Metabolic Engineering) เทคโนโลยีการผลิตไวน (Enological Technology) ปรากฏการณขนสงในระบบชีววิทยา (Transport Phenomena in Biological Systems) เทคโนโลยีชีวภาพของโพลีเมอรชีวภาพ (Biotechnology of Biopolymers) เทคโนโลยีการเก็บเกี่ยวผลิตภัณฑทางชีวภาพ (Bioproduct Recovery Technology) เทคโนโลยีการบําบัดของเสียดวยกระบวนการทางชีวภาพ (Bioprocess Technology for Waste Treatment) ตนแบบและการจําลองในกระบวนการชีวภาพ (Bioprocess Modeling and Simulation) ปฏิบัติการเทคโนโลยีชีวภาพอุตสาหกรรมและวิศวกรรมกระบวนการชีวภาพ (Selected Research in Industrial Biotechnology and Bioprocess Engineering)

236 à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57

4 4 4 1 3 4 2 3 1 3 4 3 4 2 3 4 3 3 3 3 3 3 1

เครื่องมือวิจัยทางกระบวนการชีวภาพและการควบคุม (Bioprocess Instrumentation and Control) เทคโนโลยีการผลิตไวนขั้นสูง (Advanced Enological Technology) การออกแบบและการควบคุมถังปฏิกรณชีวภาพ (Bioreactor Design and Operations) เทคโนโลยีชีวภาพสีขาวเพื่อการผลิตผลิตภัณฑมูลคาเพิ่ม (White Biotechnology for value-added products production) เทคโนโลยีชีวภาพสิ่งแวดลอม (Environmental Biotechnology) กระบวนการแยกผานแผนเยื่อ (Membrane Separation Processes) 3.5) รายวิชาอื่น ๆ ประเด็นที่กําลังเปนที่นาสนใจทางเทคโนโลยีชีวภาพ (Current Issues in Biotechnology) สหกิจบัณฑิตศึกษา (Graduate Co-operative Education) เทคโนโลยีชีวภาพระดับนาโน (Nanobiotechnology) การจัดการเกี่ยวกับทรัพยสินทางปญญาทางดานเทคโนโลยีชีวภาพ (Intellectual Property and Biotechnology Management) ความปลอดภัยดานเทคโนโลยีชีวภาพ (Biotechnology safety) 4) วิทยานิพนธ 4.1) วิทยานิพนธสําหรับวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต วิทยานิพนธ (สําหรับ วท.ม. แผน ก แบบ ก1) (Thesis (for M.Sc. Plan A Scheme A1)) วิทยานิพนธ (สําหรับ วท.ม. แผน ก แบบ ก2) (Thesis (for M.Sc. Plan A Scheme A2)) 4.2) วิทยานิพนธสําหรับวิทยาศาสตรดุษฎีบัณฑิต วิทยานิพนธ (สําหรับ วท.ด. แบบ 1.1) (Thesis (for Ph.D. Scheme 1.1)) วิทยานิพนธ (สําหรับ วท.ด. แบบ 2.1) (Thesis (for Ph.D. Scheme 2.1)) วิทยานิพนธ (สําหรับ วท.ด. แบบ 2.2) (Thesis (for Ph.D. Scheme 2.2))

3 3 3 3 3 3 1 8 3 3 4

ไมนอยกวา 48 หนวยกิต ไมนอยกวา 20 หนวยกิต ไมนอยกวา 64 หนวยกิต ไมนอยกวา 48 หนวยกิต ไมนอยกวา 64 หนวยกิต

à¡Éμà ÊØùÒÃÕ' 57 237

ผูใหการสนับสนุนการจัดงาน

“à¡ÉμÃÊØùÒÃÕ’57”

1. องคการบริหารสวนจั​ังหวั​ัดนครราชสี​ีมา 22.. บริษัท ซีพีเอฟ (ประเทศไทย) จํากัด (มหาชน) 33.. ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณการเกษตร 4. บริษัท เอสซีจี ซิเมนต จํากัด 5. บริษัท สงวนวงษอุตสาหกรรม จํากัด 6. บริษทั เบทาโกร เกษตรอุตสาหกรรม จํากัด นครราชสีมา 7. ธนาคารไทยพาณิชย จํากัด (มหาชน) 8. สถาบันวิจัยแสงซินโครตรอน (องคการมหาชน) 9. บริษัท รุงนิรันดรวิลล 2009 จํากัด 10. บริษัท ศรีไทยซุปเปอรแวร จํากัด (มหาชน) 11. บริษัท ไทยวาฟูดโปรดักส จํากัด (มหาชน) 12. หางหุนสวนจํากัด พรชัยอินเตอรเทรด 13. บริษัท หลักทรัพยจัดการกองทุนธนชาต จํากัด 14. บริษัท หลักทรัพยจัดการกองทุนกรุงศรี จํากัด 15. บริษัท อาเคเดีย ฟูดส จํากัด 16. บริษัท เมเรียล (ประเทศไทย) จํากัด 17. บริษัท พาสเอ็กซเปรต จํากัด 18. บริษัท ดับเบิลฟลาวเวอริ่ง คาเมลเลีย จํากัด 19. หางหุนสวนจํากัด คิดโคเคน 20. เทคโนธานี มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี 21. บริษัท โชคชัยจักรกลเกษตร จํากัด 22. สถาบันการเรียนรูเพื่อปวงชน 23. บริษัท เนตาฟม (ประเทศไทย) จํากัด 24. บริษัท สยามวัลเลย จํากัด

25. สหกรณออมทรัพย มหาวิทยาลัยเทคโนโลยี สุรนารี จํากัด 26. กรมการคาภายใน 27. ไทย-เรด ฟารม โดยคุณสานนท กัณรัมย 28. บริษัท แลบอินเตอร จํากัด 29. บริษัท ไทยธรรม อัลไลแอนซ จํากัด 30. บริษัท วีระมาศการเกษตร จํากัด 31. หางหุนสวนจํากัด อู จี๊ อู ไซ 32. บริษัท ภูมิภูริพัฒน จํากัด (โครงการเดอะเฮาส โอโซเนีย) 33. บริษัท ทรีโอ ดีเวลลอปเมนท จํากัด (โครงการบานภูรินารา สามยอด) 34. บริษัท สมบัติโมเดิรนแลนด จํากัด (โครงการสมบัติวิลเลจ) 35. บริษัท ลินลดา แอสเสท จํากัด 36. บริษัท บูลเลเชีย อะกริฟลูอิด จํากัด 37. บริษัท เจ.ดี.ฟูด โปรดักทส จํากัด 38. บริษัท ซีแพค อินเตอร จํากัด 39. บริษัท หลักทรัพยจัดการกองทุนเอ็มเอฟซี จํากัด 40. บริษัท บุรีรัมยวิจัยและพัฒนาออย จํากัด 41. บริษัท ไลคเบฟเวอรเรจ จํากัด 42. บริษัท แลคตาซอย จํากัด 43. หางหุนสวนจํากัด โคราช ส.ว.ไพศาลศิลป (1992) 44. หางหุนสวนจํากัด รวมวิทยานครราชสีมา

รายชื่อคณะอนุกรรมการฝายจัดทําหนังสือ

» ­° ¦ª ®µ­µ¦¡·¬ µ Á ºÊ°¦µ °³¢¨µ È° · (Aflatoxin) Ä ª´ » · °µ®µ¦­´ ªr Á n oµªÃ¡ µ ´ÉªÁ®¨º° DDGS ¨³ ´ ¡º nµ Ç

ࡋᕍ࡞ࡐ

1. รศ.ดร.จิรวัฒน ยงสวัสดิกุล 2. ผศ.ดร.สุรินทร บุญอนันธนสาร 3. รศ.ดร.มารินา เกตุทัต-คารนส 4. ผศ.ดร.ฐิติพร มะชิโกวา 5. อ.ดร.พัชรินทร ศิริงาน 6. นางจารุณี ผลมาตย

­° µ¤¦µ¥¨³Á°¸¥ Å o ¸É ¼o ε® nµ¥

7. น.ส.ทานตะวัน ถนอมพลกรัง

¦·¬´ ¸Â¡ °· Á °¦r ε ´ 50 ¦µ¤ ε® Á ­³¡µ ­¼ ¦» Á ¡² à ¦ : 02-373-6407 ¢ ­r : 02-373-6406 E-Mail : charoen@cpakinter.com

8. น.ส.ปรีดาวรรณ ขอชวยกลาง 9. น.ส.วลักษกมล ราคายิ่ง

ที่ปรึกษา ประธานอนุกรรมการ อนุกรรมการ อนุกรรมการ อนุกรรมการ อนุกรรมการ และเลขานุการ อนุกรรมการและ ผูชวยเลขานุการ อนุกรรมการและ ผูชวยเลขานุการ อนุกรรมการและ ผูชวยเลขานุการ

พิมพที่ : โรงพิมพเลิศศิลป (1994) โทร. 0-4425-2883 โทรสาร 0-4434-2238 www.LS1994.com