AARLEN, etappestad 2000 jaar geschiedenis
Stadswandeling
c
Royal Office du Tourisme d’Arlon - 2013
Welkom in Aarlen Etappestad, 2000 jaar geschiedenis... Welkom in Belgisch Lotharingen! In deze brochure vindt U een korte route om het centrum van Aarlen te ontdekken. Zo komt U in het voorbijgaan langs de belangrijkste getuigen van ons erfgoed. Aarzelt U echter niet om op het gevoel rond te dwalen in de straten van Aarlen, elke straat of plein heeft immers een eigen sfeer… De langere route brengt U op plaatsen die in de loop der tijden een belangrijke rol hebben gespeeld in het leven van de stad. De brochure nodigt ook uit om de omliggende dorpjes van Aarlen te ontdekken met hun schilderachtige hoekjes, hun landelijke charme. Anne-Catherine Goffinet, Voorzitster van de Dienst voor Toerisme en schepen van Toerisme van de stad Arlon
Algemene inlichtingen Het onthaalkantoor van de Koninklijke Dienst voor Toerisme Aarlen stelt alle informatie ter beschikking om de stad en de Streek van Aarlen te ontdekken: - Overnachten en uit eten gaan - Op stap in de provincie Luxemburg - Voorverkoop van tickets voor culturele evenementen - Wandelkaarten - Souvenirs - En nog veel meer Tel. +32 (0)63 21 63 60 - Fax +32 (0)63 22 60 89 info@ot-arlon.be - www.ot-arlon.be - www.facebook.com/Arlontourisme Open 362/ 365 dagen – Gesloten op 01/01, 01/11 en 25/12. Van maandag tot vrijdag van 8u30 tot 17u00, WE en feestdagen van 9u00 à 17u00.
2
Maitrank De oorsprong van deze drank – Maitrank – ligt ergens verscholen in lang vervlogen tijden en is juist daarom moeilijk te achterhalen. In oude documenten, opgesteld door de monniken van de abdij van Prüm (Duitsland) in het jaar des heren 840, wordt de naam voor het eerst vermeld. De Duitse wijnbouwers hadden de gewoonte om de te zure wijnen te verbeteren door er fruit of planten van het seizoen in te laten trekken. De monniken kenden de medicinale eigenschappen van Lievevrouwebedstro (Asperula odorata), ook wel « valse meiklokjes » of « koningin van het woud » genoemd. Zij lieten dit plantje dus in de wijn trekken en dronken er kleine hoeveelheden van in de lente om de winterkwalen te verdrijven. Al spoedig nam de bevolking deze gewoonte over. De Maitrankfeesten vinden elk jaar plaats op het 4de weekend van de maand mei. Het is het populairste feest van de stad Aarlen. Maitrank wordt steeds meer gebruikt in culinaire bereidingen en vervangt de wijn in vele gerechten. Zo is « boerenkip met Maitrank » en « zuurkool met Maitrank » al goed ingeburgerd in de regionale keuken. Je vinot Maitrank als smaakmaker ook terug in chocolade, pralines, streekbieren en kazen. Het proeven waard !
Recept
1 liter witte Elbling of Rivaner 12 takjes Lievevrouwebedstro (waarvan de bloemhoofdjes nog dicht zijn) 50 gr suiker 5 cl Cognac of Armagnac 1 appelsien in schijfjes Laat al deze ingrediënten gedurende twee dagen trekken, dan filteren en op flessen trekken.
Atrium Op enkele tientallen meters van de Koninklijke Dienst voor Toerisme, in de « rue de Diekirch », aan de linkerkant voorbij de fonteinen en vlakbij de cinema, ligt deze hedendaagse stadstuin. Op panelen is toeristische en nuttige informatie te vinden over de stad en de omgeving. Een interactief schaalmodel toont de opeenvolgende stadswallen en historische perioden van onze stad evenals de belangrijkste monumenten. De naam van de tuin, “Atrium”, herinnert aan het Romeinse verleden van de stad. Het is een aangename plaats om even op adem te komen zoals het atrium de centrale ruimte in een Romeinse woning dat ook was. Het is eveneens het vertrekpunt van thematische stadsrondleidingen. De tuin is elke dag toegankelijk van 7u tot 20u.
In deze brochure stellen we u twee routes voor om de stad te verkennen : een korte en een lange route.
Korte route Verlaat het “Hôtel du Nord” - Koninklijke Dienst voor Toerisme van Aarlen (1) Dit gebouw was oorspronkelijk een postkoetshalte. Later werd het één van de beste hotels van Aarlen. Eugène YSAYE, de beroemde componist en violist, vierde hier in 1886 zijn huwelijksfeest met Louise Bourdeau. Het « Hotel du Nord » werd gebouwd op de fundamenten van een bastion en een gedeelte van de derde stadsomwalling, heropgebouwd door de
4
Fransen op het einde van de XVIIde eeuw.
Linksaf slaan, dit is de “rue des Faubourgs” en naar beneden gaan tot aan het plein “Square Astrid”. Hier kunt u het beeld “De roep van het woud” of het «Burlend Hert” bewonderen (2). Jean-Marie Gaspar (Arlonese dierenbeeldhouwer, 1861-1931) vindt na een nachtelijke wandeling in het Ardense woud, de inspiratie om dit burlend 3b hert, “De roep van het woud», te beeldhouwen. Van het oorspronkelijke plaasteren afgietsel wordt in 1927 een bronzen versie gegoten. Een uitvergrootte versie staat sinds 1913 in het perk. J.M. Gaspar is geboren in Aarlen in 1861 3a en is in Brussel in 1931 gestorven. Op 18-jarige leeftijd verkiest hij als leerling te gaan werken in het atelier van de Brusselse beeldhouwer Jef Lambeaux. Hij neemt deel aan verschillende tentoonstellingen waaronder de Wereldtentoonstelling van Parijs in 1889 waar hij een medaille wint. Zijn jeugdwerk bestaat voornamelijk uit romantische beelden. Op latere leeftijd specialiseert hij zich in het beeldhouwen van dieren. Tegenover dit beeld bevindt zich het Justitiepaleis, ingehuldigd in 1993 en uitgebreid in 2003. Hier staat ook een monument ter ere van Generaal Patton.
Rechtsomkeer maken en de “rue des Faubourgs” terug naar boven gaan tot aan de verkeerslichten. Daar slaat u rechtsaf in de “rue des Martyrs”. In deze straat bevinden zich het Archeologisch Museum (3a) en het Gasparmuseum (3b). Het Gasparmuseum draagt de naam van een welgestelde familie van Aarlen, Gaspar. Zij woonden in dit statitige burgershuis gebouwd in 1842, vanaf het einde van de 19de eeuw. De twee belangrijkste vertegenwoordigers van deze familie zijn Jean-Marie Gaspar (1861-1931, beeldhouwer, en Charles Gaspar (1871-1950), fotograaf, kunstverzamelaar en mecenas. Deze laatste liet zijn nalatenschap aan de stad Aarlen op voorwaarde dat de stad er een museum zou inrichten met het beeldhouwwerk van zijn broer en zijn persoonlijke verzameling “historisch erfgoed van Aarlen”. Het werk van JM. Gaspar is tentoongesteld in typisch 19de eeuwse interieurs. Daarnaast richt het museum ook regelmatig tijdelijke tentoonstellingen in die de bezoeker op een speelse manier confronteren met de Kunst en de Geschiedenis van de Grote Regio. Op de benedenverdieping is een zaal ingericht met regionale Religieuze Kunst waaronder het uitzonderlijke Drieluik van Fisenne (circa 1510).
4
Tel. : +32 (0)63 60 06 54 - musee.gaspar@skynet.be Open van dinsdag tot zaterdag : 9u-12u en 13u-17u30, de eerste zondag van de maand, iedere zondag van april tot september en op feestdagen : 13u30-17u30. Het museum is gesloten op maandag, alsook op 1/11, 2/11 (‘s morgens), op 11/11, 15/11 en gedurende de Kerstvakantie. Dankzij het rijke Gallo-Romeinse verleden van de stad Aarlen, bezit het Archeologisch Museum één van de belangrijkste beeldengalerijen van Europa. De Gallo-Romeinse basreliëfs, evenals de talrijke ambachtelijke voorwerpen, weerspiegelen de gebruiken en de levenswijze van onze voorouders gedurende de eerste 3 eeuwen van onze tijdrekening. In die periode heette de stad Aarlen “Orolaunum vicus” en hing af van de stad Trier of Civitas Treverorum in de provincie Belgisch Gallië. Een sprekend voorbeeld is het beeldfragment “De oogstmachine van de Trevieren”. De Romeinen adopteerden deze Gallische uitvinding en andere beeldfragmenten zoals “De Reizigers” getuigen van een grote vaardigheid en artistiek talent. In het museum vonden de laatste jaren diepgaande renovatiewerken plaats. Er werd een nieuwe zaal geopend waar men de technische vaardigheden van onze voorouders kan ontdekken. Er werd ook een ruimte gecreëerd voor de organisatie van tijdelijke tentoonstellingen. Tel. : +32 (0)63 21 28 49 - musee.archeologique@province.luxembourg.be Open van dinsdag tot zaterdag : 9u-12u en 13u-17u30, de eerste zondag van de maand, iedere zondag van april tot september en op feestdagen : 13u30-17u30. Het museum is gesloten op maandag, alsook op 1/11, 2/11 (‘s morgens), op 11/11, 15/11 en gedurende de Kerstvakantie.
Aan de achterkant van het Gasparmuseum het park doorkruisen in de richting van de Sint-Maartenskerk (4) . In dit park staan enkele merkwaardige bomen en u kunt er een kort archeologisch parcours volgen. Dit is de derde kerk in Aarlen, gefinancierd door publieke fondsen, die gewijd is aan SintMaarten. De eerste (8ste eeuw) bevond zich buiten de stadsmuren en werd door brand
6
4
verwoest in de 16de eeuw. De cultus wordt van dan af verplaatst naar een kerk in het stadscentrum (1558). Deze wordt afgebroken in 1935. Men vertelt dat de nieuwe Sint-Maartenskerk werd gebouwd door toedoen van Leopold II die in de twee uiteinden van zijn land een indrukwekkend bouwwerk wilde oprichten. Dat was tevens de wens van Aarlen, jonge hoofdstad van de provincie Luxemburg. De bouw wordt voltooid tussen 1907-1914. De Lotharingische architectuur is geïnspireerd op de 13de eeuwse straalgotiek. De toren is 97 meter hoog. De kerk wordt gewijd in 1937 en is door Monumentenzorg geklasseerd in 2002.
Tegenover de hoofdingang van de kerk staat het beeld van koning Albert I, een werk van de beeldhouwer Victor DEMANET.
5b
5a
Vanaf dit plein, “square Albert I”, gaat u naar boven langs het park van het Provinciaal Paleis. Dit is de straat “rue du 25 Août» en ze komt uit op het Leopoldsplein. Hier ziet u twee interessante gebouwen: het oud Justitiepaleis (5a) en het Provinciaal Paleis. (5b) In 1839 wordt Aarlen officieel de hoofdstad van de provincie Luxemburg. De architect JAMOT tekent de plannen voor het paleis van de Gouverneur en het provinciebestuur. Behalve het paleis, ontwerpt deze architect ook het nieuwe Leopoldsplein. Met de straatjes errond ontstaat een nieuwe buurt. Het gebouw wordt ingehuldigd in 1849. Het ondergaat verschillende verbouwingen, onder andere als gevolg van de branden van 1905 en 1917. Sinds de renovatiewerken in 1947 en de uitbreiding in 1975 is het provinciale bestuur gehuisvest in een historisch hergewaardeerd gebouw. Monumentzorg klasseerde het in 1981. Aan de noordkant van het plein staat het oud Justitiepaleis (1864-1866), gebouwd in de 15de eeuwse spitsbogenstijl, eveneens volgens de plannen van provinciearchitect A. JAMOT. De wapenschilden van de provincie Luxemburg en van haar tien steden (La Roche, Bouillon, Houffalize, Virton, Neufchâteau, Arlon, Marche, Bastogne, Saint-Hubert en Chiny) zijn gebeeldhouwd in het timpaan. In 2003 verhuizen de gerechtelijke diensten en het gerechtshof naar de “Place Schalbert”.
Op het Leopold plein slaagt u af in de straat “rue de la Poste” en vervolgens gaat u links, “rue Etienne Lenoir”. Deze straat komt uit in de winkelstraat, “la Grand-rue”.
Midden in de straat staat een kopie, gerealiseerd in 1997, van een Gallo-Romeins monument, een herinnering aan de welvarende Romeinse vicus, “Orolaunum”. In de Grand-rue gaat u rechts tot aan het Stadhuis (6). Het huidige stadhuis werd gebouwd 1842-1843 als Koninklijk Atheneum. In 1884 dient het als pensionaat van het Atheneum. In 1898 vestigen de Gemeentelijke Diensten zich in de lokalen van dit gebouw. Het interieur wordt in de loop der jaren aangepast en verfraaid. In 1918 wordt de zijvleugel ernstig beschadigd door bombardementen. De restauratie en heropbouw duurt verschillende jaren. Vanaf 1967 wordt de buurt van het stadhuis gerenoveerd en de bouwvallige huizen worden afgebroken. De fusie van de gemeenten in 1976 maakt de uitbreiding van het stadhuis noodzakelijk. De straat Paul Reuter is genoemd naar de gelijknamige burgemeester als eerbetoon voor zijn moedige houding tegenover de bezetter tijdens de twee Wereldoorlogen.
Voor het stadhuis staat een ander beeld van de beeldhouwer Jean-Marie Gaspar, de fiere “Jass” (1919). Het is een hulde aan de slachtoffers van de eerste Wereldoorlog. Keer op uw stappen terug en ga naar boven in de straat “rue des Carmes”. Hier kunt u de Romeinse Jupitertoren ontdekken. (7) Arlon maakt met recht en rede aanspraak op de titel « Eén van de oudste steden van België”. Het stadje bevindt zich op het kruispunt van twee belangrijke Romeinse heerwegen: Tongeren-Metz en Reims-Trier. Deze gunstige ligging is van groot belang voor de economische ontwikkeling van de Romeinse vicus. Gedurende de eerste drie eeuwen van onze tijdrekening is Aarlen een welvarend stadje en breid zich uit langs beide kanten van de Semois. In de loop der tijden zijn er heel wat kostbare en “beeldrijke” vondsten gedaan die getuigen van dit rijke verleden. Op het einde van het Laat-Romeins keizerrijk wordt Gallië door elkaar geschud door de invallen van Germaanse volksstammen. De Romeinen reageren hierop met het bouwen van wallen rond de belangrijke centra in heel Gallië. De Romeinen besluiten om in Aarlen de heuveltop te versterken en niet de vallei waar de vicus gevestigd is. Het castrum
8
zal van dan af als schuiloord dienen in geval van aanvallen. Om deze verschansingsmuur te bouwen gaan de Romeinen hun stenen halen in kerkhoven of recycleren ze vernielde burgerlijke monumenten. Daardoor komt het dat een groot aantal gebeeldhouwde zandsteenblokken de tand des tijds hebben overleefd. Vele van die stenen fragmenten kwamen en komen nog steeds aan het licht bij grote constructiewerken in de omgeving van de wal.
Ga naar boven langs de “Koninklijke trap” (8)
8
Oorspronkelijk bestond de trap uit 7 platformen van elkaar gescheiden door drie trappen. 9 Langs elk platform stond een boom en een statie van de kruisweg. Na de bezetting door de troepen van Lodewijk XIV wordt de trap herbouwd (1735). De “Koninklijke Kruisweg” bestaat in die tijd uit 9 staties. In 1830 stort de trap in en wordt nogmaals heropgebouwd. Deze keer wordt het bouwwerk ondersteund door steunbogen. De huidige kruisweg bestaat uit 14 identieke stenen kruisen. Monumentenzorg klasseerde dit architecturaal geheel in 1992. In 2012-2013 werd de “Montée Royale” volledig gerestaureerd.
Deze monumentale stenen trap leidt naar de Sint-Donatuskerk (9). In de 11de eeuw bouwt Waleraan, de eerste graaf van Aarlen, een burcht boven op de heuveltop. In 1558 wordt deze burcht, evenals de stadswallen, verwoest door de Franse hertog de Guise. In 1621 vestigen de Kapucijnen zich in Aarlen en bouwen een klooster en een kerk op de ruïnes van het kasteel. In 1681 wordt de heuveltop verbouwd als bastion van het type “Vauban”. In 1719 wordt de kerk getroffen door blikseminslag. De Kapucijnen besluiten om de kerk te wijden aan Sint-Donatus. Het klooster wordt in 1796 definitief gesloten maar de kerk blijft bestaan. Renovatiewerken worden uitgevoerd in de loop van de 20ste eeuw.
Aan de achterkant van de kerk geniet u van een uniek vergezicht en kan u de eeuwenoude kornoeljeshaag (10) bewonderen. Volgens de overlevering zouden de Kornoeljeshagen meer dan 350 jaar oud zijn. Voor de paters Kapucijnen vormden ze een groene laan langs het klooster.
12 Observeer, alvorens naar beneden te gaan, de portiek van de oude abdij van Clairefontaine (11). De ingangspoort van de abdij van Clairefontaine, verwoest tijdens de Franse Revolutie, wordt hier in 1911 heropgebouwd. Ze zou dateren van 1700 en wordt in 1818 voor de bouw van de kerk van Habergy gebruikt. De burgemeester van Aarlen, N. Ensch-Tesch, doet ze echter terug naar Aarlen overbrengen en plaatste de poort aan de voet van de Sint-Donatusheuvel. Hij laat tevens het wapenschild van Luxemburg restaureren dat gebeeldhouwd was in het fronton.
Ga de asfaltweg naar beneden tot aan het portaal van de vroegere SintMaartenskerk (12)
Gedurende duizend jaar bevond de Sint-Maartenskerk zich buiten de stadsmuren (rue des Thermes romains). In 1558 werd de cultus overgebracht naar de kerk van het hospitaal in de huidige Grand’rue( vroeger rue Basse). Deze kerk wordt door brand verwoest in 1660 en heropgebouwd in 1681 tijdens de bezetting van Luxemburg door de troepen van Lodewijk XIV. Een eeuw later (in 1785) gaat het dak en de klokkentoren van deze kerk in de vlammen op; de klokken smelten ter plaatse van de hitte. In de 19de eeuw wordt de toren verhoogd en de klokkentoren hersteld. De kerk raakt echter langzaam in verval. De bouw van een nieuwe Sint-Maartenskerk bespoedigt de afbraak van die kerk in 1935. Het portaal (het enige gedeelte dat door Monumentenzorg werd geklasseerd) wordt aan de voet van de Sint Donatuskerk gereconstrueerd.
Sla linksaf in de straat “rue du Marquisat” en vervolgens neemt u de eerste straat links, “rue du Bastion”. U bent nu in het oude hart van Aarlen met zijn typische straatjes en pleintjes. Weer linksaf, rue St. Donat, tot op het pleintje van de Zwarte Maagd, “place de la Vierge Noire”. Hier gaat u rechtdoor tot op de Grote Markt (Grand Place). In de Middeleeuwen was dit het marktplein van Aarlen. Het grote stenen kruis dat op het plein staat, symboliseerde de gemeentelijke vrijheden. Hier bevond zich ook de schandpaal. Vlakbij dit kruis bevinden zich de fundamenten van
10
de Romeinse Neptunustoren (13).
12
Op het einde van het Laat-Romeinse rijk wordt Aarlen een castrum (een versterkte stad). De stadswal had een omtrek van ongeveer 870 m, was gemiddeld 4m breed en 8m hoog. In de wal bevonden zich verschillende ingangspoorten. Op regelmatige afstanden bevonden zich een 20tal torens. De Neptunustoren is gelijkaardig aan de Jupitertoren in de nabijheid van het Stadhuis. Hij werd blootgelegd tijdens werken en opgravingen in 1948 en later ingericht als een klein museum. In de fundamenten van de muur kan men gebeeldhouwde stenen bewonderen, fragmenten van monumenten die zich oorspronkelijk in de vicus bevonden. Een prachtig voorbeeld is de steen met een afbeelding van Neptunus evenals een tiental andere blokken die in de buurt werden ontdekt.
13
11
Ga het trappenstraatje “Am Breck”, naar beneden. “Am Breck” betekent “op de brug”. Hier bevond zich een stadspoort met een ophaalbrug over de grachten die de stadsmuur omringden. U komt terug in de winkelstraat, la Grand-rue. Bewonder in het voorbijgaan enkele opmerkelijke huisgevels: op n°60, een Art Nouveau balkon, ontworpen door Paul Hankar; op n°52, een apotheek met authentieke Art Deco gevel en meubilair.
De Grand-rue komt uit op de vroegere Groentemarkt, “Marché aux Légumes”. Dit is het einde van de korte stadswandeling.
e du Di
r
Be
ol a s
ers
li up
e
sP
e ed
sa
Ru
er rg
en
Seyle
Nic
TOGN
sp ire
D
RUE DE LA CASE
H C
IR
K ue
D RUE GENER AL MOLITO R
ncq
VICT N AV E
14
E S NCB
e
p l'Es de e Ru
NE
OR
UE e Ru
GAR
Ru e
la
Rue de te P os
- Ru
in as uC ed Ru
Fra
la
nd Gra
oir
Rue
13
JOSEP H
RUE
UE D E LA GAR E
de
9
8
Le n
Ru e
Square er Albert 1
MB TE NOTHO APTIS
P
R
qu an
5
Ca pu cin s
ne
e
DE
Place LÈopold
piÈ ton
S
Grand-Place
R. LÈ op old
Rue du Transept
Ju sti ce
4
uve at Ne on tr e -D t o n ai
. R. E
Rue Jean Koch
aB ed
Ru
N O LE E
de
˚t
AV E N
1 i
ne
RU
3
ux Èa s rch ume a M Èg L
Zo
Ao
-B
Ru ed uP ala is
Rue des
Pl. d Holle u Dr. nfelt z
el
GS
25
JEAN
Place Didier
E RU
N HO IL ST CA
UR
R
du
rs Marty
arts mp Re
s de
e
ym
e Ru
NUE AV E
0
s na
uG
d ue
BO
d es
ux u M Fle a ur rch s È
IE
sÈe Mu
M
du
e
ÈeRu us a e d
uare Sq2
E Astrid DE S
Rue
e
Ru
FA U
IR
E
du
RU
K
RU
se
Place Schalbert
IE
DE
as Imp
E
Rue
e
Rue de s Hai es
Rue Ermesind
AS R.DE B
Ru
Ru
d es
T he
s rme
ne Lig de e m
10 Ë du nu Av e
DE
LA
CA S Ch P as lac ER
7
R
U
e
Ru
Sy
l So
e nn
tt
y
AV E N U E
rÈa
Flo
DE
R
ES
U bent hier Dienst voor toerisme
Korte route Verlengde route 0
Atrium
E
Architectuur DE S DE PO
Religieus 19 Museum
RT ES
Andere
LONGWY
s
RT
s
s
ier
rie
i
ue
RU
s rme
ains Rom
e nn Ta
15
PO
Èl i u
16
s
DE
H SC
la
de
S
ino as uC ed Ru
TE
e Ru
de
s eri s C
R
R
T he
17
ue
ZE
-
DE
T NE
E RU
IN T
el
R
e nad pla l'Es
E
e ed Ru
SA
Mich
R ue
de
-
R ue
R ue
RU
r a nd
l
Ham
e Ru
6
u Pa
JEAN
e
e
Ru
n a g ogu
at
uis
rq
Ma
er ut Re
du
8
E
ur e d NE s A es rd en na is
K U RT H
GODEFROID
18
se
11
12
S
Rue du V erg er
e
Rue Ermesind
ue
9
on
WY NG LO
10
E
Busch
Ba s ti
D
h
S
n
H
ri c me ey
RU
Rue du
o t-D ain
at
de
Rue
UE
ri en
DE LA CASERNE
uve
EN
Ru e
E
Ru e
DE
Square de la Lys
e
K
H
Rue Busleyden
IE
C
AV
D
IR
Frassem de
aies
de links Sem
14
Verlengde route : Wanneer u de langere stadswandeling wil doen, ga dan terug tot aan de SintMaartenskerk (4). Steek de “avenue Nothomb” over en ga de straat “rue Francq” naar beneden tot aan het Station (14). In 1858 wordt de spoorlijn Brussel-Luxemburg ingehuldigd. Wanneer in 1873 de spoorwegen eigendom worden van de Belgische Staat wordt er een station gebouwd. Het oude houten station wordt vervangen door een imposant gebouw dat wordt opgetrokken in Lotharingse kalksteen en blauwe steen. Het is de architect J.L. VAN DE WIJNGAERT die de plannen tekent (1884-1885). Rond het station ontstaat een nieuwe buurt met burgerhuizen in Art Nouveau stijl maar ook een bescheiden kwartier waar de spoorwegarbeiders worden gehuisvest (Schoppach). De “avenue de la Gare” werd gerenoveerd in 2002-2003. Het Mercuriusmonument op de rotonde is het werk van de beeldhouwster BETTINA SCHOLLSABBATINI.
Keer het station de rug toe, ga rechts tot aan de avenue Tesch en volg deze gedurende 400 m. Sla dan rechtsaf in een straatje zonder naam dat leidt naar de “rue des Thermes romains”. Hier kunt u het Archeologisch park of “het oude kerkhof” (15) bezoeken. Het oud gemeentelijke kerkhof is in ongebruik sinds 1853. Her en der verspreid staan er nog grafstenen van de 17de, 18de en 19de eeuw. Deze plaats is al bewoond sinds het Romeinse tijdperk; er werden overblijfselen gevonden van een badinstelling en het verwarmingssysteem (hypocaustus). Op deze plaats wordt in de 8ste eeuw ook de eerste christelijke parochiekerk gebouwd. Op de grondvesten van een Romeinse basiliek wordt later een romaanse kerk gebouwd gewijd aan Sint-Maarten. Deze wordt verwoest in de 16de eeuw. Op de ruïnes wordt in de 17de eeuw een kluizenaarswoning en een kapel gebouwd. Deze wordt in 1878 afgebroken.
14
De van te lo gem date dee wer gev ter g een gep lest sind
In 1 and in 1 van vers De t het Wal
zo k
Dez Vict in d eers Linie Arde
De straat uitlopen en rechts naar beneden gaan in de straat “rue des Déportes”. Neem de eerste straat links, “rue Sonnetty” die u tot bij de bronnen van de Semois (16) brengt.
14
De Dienst Toerisme Aarlen besluit in 1967 om de bronnen van de Semois door wetenschappelijke opgravingen te lokaliseren. Dit duurt drie jaar. Er worden twee gemetselde kalkstenen bekkens blootgelegd. Zij dateren uit de XVIIde en XVIIIde eeuw en maakten 16 deel uit van een leerlooierij. Er werden hier geen Romeinse overblijfselen gevonden. De bekkens werden gerestaureerd en ter gelegenheid van de inhuldiging in 1972, werd er 17 een kopie van een Gallo-Romeins beeldhouwwerk geplaatst. Het stelt een man voor die zijn dorst lest aan een waterput. Het beeld symboliseert het belang van water, bronnen en rivieren sinds de Romeinse Oudheid.
Bij de bronnen gaat u via de “rue des Tanneries” naar de “rue de la Synagogue” (17) In 1860 beslist de Joodse bevolking van Aarlen, belangrijk enerzijds door hun aantal en anderzijds door hun bedrijvigheid, een synagoge te bouwen. De synagoge wordt ingehuldigd in 1865. Het is de eerste in België. De bouw wordt voornamelijk gefinancierd door toelagen van de Belgische Staat en de Stad Aarlen. Na de bouw wordt de synagoge ingericht en versierd (1872). De stijl is Romaans-Byzantijns en de voorgevel geeft een Oosterse indruk. De twee vensteropeningen in de puntgevel symboliseren de twee Tafels van de Wet die ook het driehoekige fronton versieren. In Aarlen bevindt zich ook het oudste Joodse kerkhof van Wallonië (1856).
Keer de Synagoge de rug toe en ga naar boven in de straat “rue Saint-Jean”; zo komt u bij de Leopold kazerne (18). Deze wordt gebouwd in 1838. Op het einde van de 19de eeuw, op aansporen van Minister Victor TESCH en kolonel DEMARET, bereikt de uitbreiding van het leger een hoogtepunt in de stad Aarlen. In 1883 krijgt Aarlen zijn eigen regiment en de kazerne wordt voor de eerste maal vergroot. In de kazerne verblijven achtereenvolgens het regiment van de 11de Linie en het regiment van de 10de Linie. Vervolgens verblijft er het 1ste Regiment van de Ardense Jagers en na de Tweede Wereldoorlog worden er verschillende andere eenheden in
20 ondergebracht. In de huidige gebouwen zijn momenteel de Academie voor Schone Kunsten, een technische school en diverse sociale diensten van de Stad Aarlen ondergebracht.
Sla linksaf in de straat “rue Paul Reuter” en daar vervoegt u de korte route vanaf het Stadhuis (6). Alvorens de wandeling te beëindigen kan u langs het Provinciaal Paleis en het oud Justitiepaleis (5) lopen. In noordelijke richting: De Heilige-Kruiskapel, rue de Bastogne (19)
Zij dateert van het einde van de 17de eeuw, de inscriptie is al lang vervaagd. Zij was eigendom van de edelsmeden van de stad. Tijdens de Franse Revolutie wordt ze in beslag genomen. In de 19de eeuw kent zij echter een heropleving. De mis wordt er regelmatig gelezen, vooral in de vastentijd. Op Goede Vrijdag stromen de gelovigen toe om er te bidden. Tot in 1910 staat deze kapel midden in de velden. Naast de kapel staat er in die tijd ook nog een washuis dat druk wordt bezocht door de vrouwen van Aarlen. De kapel is opgetrokken in Lotharingse kalksteen. Het portaal is in Renaissance stijl.
Gemeentelijk kerkhof, route de Diekirch (20) – Informatie: +32 (0)6322 46 79 In het oude gedeelte van het kerkhof van Aarlen kan men een aantal opmerkelijke grafstenen en grafmonumenten uit de 19de eeuw bewonderen. Belangrijke figuren in de geschiedenis van Aarlen vinden hier een laatste rustplaats. Hier bevindt zich ook het oudste Joodse kerkhof van België. Het is er aangenaam en interessant wandelen.
In westelijke richting Land- en tuinbouwmuseum, avenue du 10ème de Ligne (21).
Het museum van de Koninklijke Land- en Tuinbouw Club, ingericht op de benedenverdieping van blok B (Milan) op 50m van de vroegere kazerne Callemeyn. bezit een verzameling van meer dan 200 werktuigen uit de 19de en de 20ste eeuw. Deze voorwerpen illustreren vooral
16
de tuinbouw maar belichten ook facetten van het leven op een boerderij in de streek van Aarlen. Arlon, vroegere kazerne Callemeyn, Bloc Milan Open gans het jaar op afspraak Tel. +32 (0)63 22 26 23 – cysem01@hotmail.com
20
In zuidelijke richting De kerk van het Heilig Hart, rue des Déportés (22)
23 In 1855 beslist de orde van de Jezuïeten om in Aarlen een klooster te bouwen. De Franse Revolutie van 1794 had alle religieuze orden verdreven. Het klooster kent onmiddellijk 22 een groot succes en al spoedig wordt er besloten om een kerk in Romaansbyzantijnse stijl te bouwen, gewijd aan het Heilig-Hart van Christus. Bij het klooster en de kerk hoort ook een noviciaat, het tweede noviciaat in België van de Jezuïeten. Het wordt gesloten bij gebrek aan voldoende roepingen in 1967. De Jezuïeten hebben in Aarlen altijd een belangrijke rol gespeeld op sociaal en cultureel gebied. Zo hebben ze ook een voetbalclub gesticht! Te zien in de dorpjes rond Aarlen Archeologische en historische site van de Abdij van Clairefontaine, rue du Cloître (23). Kort voor haar dood “droomt” Ermesinde (1186-1247) de stichting van een abdij, symbolisch gesitueerd op de grens van haar landgoederen, het markizaat van Aarlen en het graafschap Luxemburg. Het wordt een contemplatief klooster voor adellijke vrouwen. Het is Hendrik de Blonde, zoon van Ermesinde, die in 1253 de abdij bouwt en doteert. In 1794 moeten de kloosterzusters vluchten naar Luxemburg omwille van de Franse Revolutie. De abdij wordt in brand gestoken. Wat er van overblijft wordt ontmanteld en dient verder als steengroeve. Het domein wordt in 1874 opgekocht door de Jezuïeten die er een landhuis bouwen. Zij ontdekken de overblijfselen van Ermesinde en laten een kapel bouwen om haar graftombe in onder te brengen. Te zien in de archeosite/openluchtmuseum: de fundamenten van een 9de eeuwse woning, de Sint-Bernardusbron (12de eeuw), de ruïnes van de Cisterciënzerabdij (13de tot 18de eeuw) met een ondergronds gedeelte (15de eeuw), de graftombe van Ermesinde (†1247), de stichtster van de abdij en van het Graafschap Luxemburg, een neoromaanse kapel (1875–1877); een kleine tuin met medicinale en aromatische kruiden, het
24 abdijbos, de beek “Durbach”.
De kasteelhoeve van Sterpenich (24)
Het kasteel van de familie Sterpenich wordt al vermeld in documenten vanaf de 14de eeuw. Het huidige kasteel wordt gebouwd op oude fundamenten tussen 1680 en 1690 door Jean-Adam PELLOT. Zijn schoonzoon, J.B. Henron, koopt de heerlijkheid in 1706 en voert verbouwingswerken uit. Het wordt nog verder vergroot en verbouwd in de loop van de 19de eeuw wanneer het eigendom wordt van de graven de Berlaymont. Het kasteel, geklasseerd sinds 1956, staat aan de rand van het dorp en bestaat uit meerdere gebouwen die uitgeven op een ruime rechthoekige binnenkoer.
Het kasteel van Autelbas (25)
De geschiedenis van Autelbas gaat terug tot in de vroege Middeleeuwen (10de eeuw). In de 9de eeuw en de 10de eeuw is er een belangrijk productiecentrum voor aardewerk gevestigd, daarvan getuigt de pottenbakkersoven die hier wordt opgegraven en nu deel uitmaakt van het Museum van Autelbas. Het kasteel wordt gebouwd in de 13de eeuw nabij het riviertje dat vroeger de grachten rondom het kasteel van water voorzag. Het is eigendom van de Heren van Autel die zich later verzetten tegen het Huis van Bourguignon. De opstand wordt geleid door Huart d’Autel, provoost van Aarlen in 1377. Het kasteel wordt belegerd in 1413 en gedeeltelijk verwoest. Het wordt heropgebouwd in 1432. Ondanks talrijke familietwisten blijft het kasteel intact tot in het jaar 1983 wanneer het in de vlammen opgaat. Het kasteel is al sinds 1976 geklasseerd als historisch monument. Momenteel blijven nog twee torens en een verbindingsmuur van over. Tussen 1998 en 2009 worden de grondvesten en de muren gestabiliseerd door de vzw “Vivre à Barnich” in samenwerking met het Waals Gewest en de stad Aarlen.
18
Het Museum van Autelbas (26)
24
In Autelbas wordt tijdens het Karolingische tijdperk op grote schaal aardewerk geproduceerd. De meest representatieve voorwerpen zijn kruiken en schalen met platte bodem. Ze blijken een zekere bekendheid genoten te hebben want er werden in de Scheldestreek en in het Groothertogdom exemplaren teruggevonden afkomstig van Autelbas. . Het Museum en kasteel Autelbas, Am Eck Open in het seizoen op afspraak Infos in de Koninklijke Dienst voor Toerisme van Aarlen Tel. +32 (0)63 21 63 60 – www.ot-arlon.be Zetel van het Museum : Tél +32 (0)63 23 46 39 – www.autelbas.net - sky58485@skynet.be
26
27
De Sint-Nikolaaskapel, Autelhaut (27) De kerk is gelegen op het kruispunt van de twee belangrijkste straten van het dorp. Op het portaal staat het jaartal 1634 vermeld maar de oorspronkelijke bouwperiode gaat terug naar de 10de eeuw. Vroeger was deze kapel versterkt en als zodanig langs drie kanten door grachten omringt. De bevolking vond er een onderkomen in geval van oorlog. Zij werd grondig verbouwd in de jaren 1876-1877 volgens de plannen van de provincie architect J.L. Van DE WIJNGAERT. In de tweede helft van de 20ste eeuw wordt het dorp voorzien van stromend water, de gietijzeren pomp die zich voor de kerk bevindt is hieraan een herinnering.
28 Het Fietsenmuseum, Weyler (28) Drie ontdekkingsruimten en een projectiezaal. Een verzameling van meer dan 100 fietsen, mannequins, porseleinen fietsplaten en spelen …Deze privé verzameling van een hartstochtelijke fietsliefhebber vertelt op sprekende wijze de geschiedenis van de fiets vanaf de fameuze “loopmachine” van Baron Drais (1818) tot op heden. Een korte videofilm (30’) illustreert en verduidelijkt de verzameling. Drie tentoonstellingsruimten en een filmzaaltje. Weyler, rue de Stehnen, 44 Gans het jaar open op afspraak - Tél. +32 (0)63 21 72 03
Museum van de Internationale Padvinderij, Bonnert(29)
Zeven zalen verspreid over 4 verdiepingen. U ontdekt er een interessante verzameling van allerlei voorwerpen in verband met de padvindersbeweging - zowel de Belgische als de internationale - vanaf het ontstaan ervan in 1907 tot op heden. De verzameling is verspreid over meer dan 150m² tentoonstellingsruimte. U ziet er ook zeldzame illustraties van bekende striptekenaars (Hergé, Joubert, Mitacq, Peyo), oude kalenders, uniformen, badges, woodcraft,… Bonnert, rue du Maitrank, 49 Heel het jaar open op afspraak Tél. +32 (0)63 22 15 53 www.museescout.be - musee.scout@tvcablenet.be
20
28
Kasteel van Guirsch (30) Het eerste kasteel dat zich boven op de heuvel bevond, dateert uit de Middeleeuwen en werd verwoest door de Bourgondiërs in 1453 door Antoine de CROY. Het kasteel wordt heropgebouwd in de 17de eeuw door de familie Busleyden in de buurt van de huidige SintWillibrorduskerk. Het wordt achtereen volgens eigendom van de families Cobreville en Marches die een nieuw kasteel bouwen tussen 1749 en 1763 aan de rand van het dorp. Het bestaat uit verschillende gebouwen en is omringd door een groot park en een Franse tuin. Guirsch was het centrum van een heerlijkheid, zetel van het markizaat van Aarlen.
30
31
Het Infanterie Museum Aan de hand van een rijke verzameling uniformen, wapens, uitrustingen en diverse documenten, vertelt dit museum de heldhaftige geschiedenis van de “Koningin van de gevechten” van 1830 tot op heden. De grote momenten van onze geschiedenis zijn uitgebeeld en geïllustreerd door vitrines vol herinneringen, mannequins in de uniformen van onze soldaten; momentopnamen van de grote conflicten van de 20ste eeuw. Arlon, Quartier Général Bastin, Route de Bouillon, 88 Gans het jaar open op afspraak - 063/24 71 09 – 0496/78 42 74 - Guy.klinkenberg@mil.be
De inwoners van Aarlen over hun stad Jérôme, 32 jaar Bediende “Wanneer je wilt uitgaan in Aarlen met vrienden of familie, vindt je altijd wel een goed restaurant! Er zijn er heel wat en met een grote verscheidenheid van soorten keuken. We gaan natuurlijk nadien nog iets drinken in een typisch café en dan proberen we altijd wel een streekbiertje uit”
Louis, 18 jaar Student “In de zomer als het mooi weer is profiteren we van het zwembad in openlucht vlakbij de sporthal waar we soms ook aan zaalsporten doen. Tijdens het schooljaar komen alle scholieren na de les of tussen de middag naar het centrum om te praten of iets te eten. Het is prettig dat je zo vlug buiten de stad bent ook, om te gaan mountainbiken bijvoorbeeld. Het bos en het platteland is werkelijk heel dichtbij.”
Suzette, 50 jaar Gepensioneerd “Op dondermorgen doe ik mijn boodschappen op de wekelijkse markt. Er zijn heel veel kramen met verse en goede producten. Ik ga meestal te voet want dan kom ik altijd wel een kennis tegen om een babbeltje mee te doen. Ik ga regelmatig naar de cinema, naar de bibliotheek of naar het Cultureel Centrum. Er is altijd wel iets interessants te doen in Aarlen.”
22
Wist u dat… Aarlen de hoofdstad is van de provincie Luxemburg en dat het ook de dichtst bevolkte stad is van de provincie met bijna 30 000 inwoners (dorpjes inbegrepen). Aarlen is bekend als één van de oudste steden van ons land samen met Tongeren en Doornik. Aarlen was al een vicus (nederzetting) tijdens het Romeinse tijdperk 2000 jaar geleden
Caroline Fontenoy, een journaliste die werkt voor Bel RTL en RTL-TVI, geboren is in Aarlen op 16 mei 1979. De bekende zanger-dichter-komiek, Jean-Luc Fonck is ook van hier en werd geboren op 9 maart 1957. Volgens de legende zou Jeanne d’Arc getrouwd zijn in de Sint-Donatus kerk in 1436 onder de naam van Claude du Lys. Dit wordt echter tegengesproken door andere feiten zodat de datum van haar overlijden niet meer zou kloppen.
Dat Aarlen één van de 200 steden in de wereld is met zijn eigen uitgave van het gezelschapsspel Monopoly. Dit kwam tot stand in 2007 dank zij de vereniging “Jeune chambre Internationale van Aarlen”. Victor Hugo in 1862 de stad Aarlen bezocht en er hartelijk werd ontvangen door de bevolking. De Filharmonische Vereniging van die tijd organiseerde een concertavond ter ere van de beroemde bezoeker. Victor Hugo bewaarde een goede herinnering aan Aarlen en zijn inwoners; het was “een aangename en charmante kennismaking” vertelde hij later.
In de 18de eeuw speelde de beiaard in de klokkentoren van de Sint-Donatuskerk elk uur het populaire deuntje “Zu Arel op der Knippchen/ in Aarlen op de heuvel”. Het was een geliefd liedje van de inwoners van dit oude stadsgedeelte.
Koninklijke Dienst voor Toerisme Aarlen Rue des Faubourgs, 2 6700 Arlon 063/21 63 60 www.ot-arlon.be info@ot-arlon.be
Met de steun van Streektoerisme Aarlen
www.arlon-tourisme.be - http://arlon-tourisme.mobi Met de steun van het Algemene Commissariaat voor Toerisme van het Waals Gewest
Verantwoordelijke uitgever
Royal Office du Tourisme d’Arlon asbl Rue des Faubourgs, 2 B-6700 ARLON
Foto’s
Fototheek FTLB info@ftlb.be D. Colling, G. Fairon, P. Maldague, A. Olyslaegers, E. Richard, H. Maertens, A. Merlot et V. Peuckert
Teksten
V. Peuckert, G. Fairon et C. Lejeune,
Grafisch ontwerp J. Lambermont