2013. Stowarzyszenie Kulturalne Hamulec Bezpieczeństwa
www.magianiemegokina.pl
Magia niemego kina Zajęcia są przeznaczone dla klas 3-6. W zależności od możliwości czasowych i poziomu klasy można wybierać poszczególne elementy skryptu do realizacji.
1. Wstęp, nawiązanie dyskusji Pytamy uczniów o ich dotychczasowe doświadczenia związane z filmem: jakie filmy lubią oglądać? Jakie ich interesują? W jaki sposób wolą oglądać filmy – w kinie, w telewizji czy na komputerze? Jakie są plusy i minusy każdego ze sposobów oglądania filmów? Jakie są różnice w odbiorze – gdzie filmy ogląda się lepiej? Przechodzimy do omawiania początków kina pytając uczniów, jak sądzą: jak stare jest kino? Skąd się wzięło kino? Czy pierwsze filmy wyglądały tak samo jak filmy współczesne? 2. Wynalazki, które przyczyniły się do powstania kina Omawiamy i pokazujemy uczniom wynalazki, które przyczyniły się do powstania kina. a) Teatr cieni – odmiana teatru lalek polegająca na animowaniu tzw. lalki cieniowej, wykonanej najczęściej z odpowiednio wyprawionej skóry, barwnie pomalowanej i umieszczonej za oświetlonym ekranem, na którym widzowie oglądają jej postać. Według udokumentowanych źródeł teatr cieni uprawiany był od ok. XI w. Popularny w krajach azjatyckich: Indiach, Birmie, Indonezji, a zwłaszcza w Chinach (stąd druga nazwa); tam gdzie ze względów religijnych nie wolno było występować aktorom – przez długi czas (np. w Turcji) – jedyna forma teatru. Tak wygląda teatr cieni:
str. 2
b) Camera obscura – nazywana również kamerą otworkową, to pierwowzór aparatu fotograficznego, a jej początki sięgają starożytnej Grecji. Camera zbudowana jest z pudełka, które w środku powinno mieć ciemne ścianki; na jednej ściance znajduje się niewielki otworek spełniający rolę obiektywu, a na drugiej matowa szyba lub kalka techniczna. Promienie światła wpadające przez otworek tworzą na szybie lub kalce odwrócony i pomniejszony obraz; wstawiając w miejsce szyby kliszę fotograficzną można otrzymać zdjęcie. Camera obscura jest do dzisiaj wykorzystywana w fotografii artystycznej. Tak działa camera obscura:
c) Latarnia magiczna – to pierwsze urządzenie projekcyjne, prototyp późniejszego projektora filmowego. Latarnia składała się z soczewki i źródła światła i służyła do wyświetlania obrazów namalowanych na szklanych płytkach. Latarnia została wynaleziona w połowie XVII wieku. Tak działa latarnia magiczna:
str. 3
d) eksperyment Eadwearda Muybridge'a – ten brytyjski (ale działający w Ameryce) fotograf znany jest przede wszystkim jako autor zdjęć, wykonywanych zespołem sprzężonych aparatów fotograficznych, przedstawiających kolejne fazy ruchu, np. galopującego konia, idącego człowieka itp. Jest wynalazcą zoopraksiskopu – urządzenia pozwalającego na animowanie tych zdjęć – dlatego uznaje się go za jednego z pionierów kinematografii. Wykonane przez niego fotografie galopującego konia pozwoliły ostatecznie rozwiązać spór, czy koń w biegu odrywa jednocześnie wszystkie cztery nogi od podłoża – co dla jemu współczesnych nie było oczywiste. Fotografie konia Muybridge'a:
Animacja na podstawie fotografii Muybridge'a:
3. Filmy braci Lumière Tę część najlepiej wzbogacić projekcją filmów braci Lumière, które są zamieszczone na stronie projektu „Magia niemego kina”. Filmy można również znaleźć na portalu youtube.com Bracia August i Louis Lumière skonstruowali i opatentowali kinematograf. 28 grudnia 1895 r. w Paryżu zorganizowali pierwszą publiczną projekcję filmową, a pierwszym z wyświetlonych obrazów było „Wyjście robotników z fabryki”, które bracia nakręcili przed własną fabryką błon i papierów fotograficznych. Datę tę powszechnie uważa się za moment narodzin kina. Pierwsze filmy braci Lumière były migawkami z życia. Bracia hołdowali dewizie „życia na gorąco” i w swych krótkich, niespełna minutowych filmach utrwalali fragmenty otaczającej ich rzeczywistości, tworząc podwaliny kina dokumentalnego. Bracia stworzyli również film, który uważany jest za pierwowzór filmu fabularnego. „Ogrodnik polany” opowiada własną historię, jest pierwszym filmem inscenizowanym, z aktorami, a nie jedynie rejestracją zastanej rzeczywistości. Inne ważne filmy braci to „Przyjazd pociągu na stację”, który robił na widowni wielkie wrażenie dynamiką wjeżdżającego pojazdu i tłumu idącego wprost na kamerę oraz „Zburzenie muru” - zawierający pierwsze efekty specjalne, którym było po prostu puszczenie taśmy filmowej od tyłu. Po obejrzeniu filmów pytamy uczniów o refleksje: co sądzą o pokazanych filmach? Czym różnią się pierwsze filmy od współczesnych? Czy są jakieś podobieństwa? Czy tego typu filmy mogłyby zainteresować dzisiejszych widzów?
str. 4
4. Czarodziej ekranu – Georges Méliès Méliès – francuski iluzjonista, reżyser i producent filmowy, pionier kina, karykaturzysta. Wynalazca licznych trików filmowych, wykorzystywanych w kinie przez wiele następnych lat. Autor ponad 500 filmów. Méliès był dyrektorem teatru iluzjonistycznego. 28 grudnia 1895 roku uczestniczył w pierwszym pokazie kinematografu braci Lumière. Urządzenie zachwyciło go tak bardzo, że wzbogacił program swojego teatru o projekcje kinowe, a także zaczął produkować swoje własne filmy. Początkowo były one zbliżone do filmów braci Lumière, ale szybko zaczął kręcić filmy oparte na trikach (dematerializacja ludzi, przenikanie przez ściany, zjawy z zaświatów itp.). Wybudował także pierwsze na świecie studio filmowe, w którym tworzył swoje filmy. Jego największym sukcesem był nakręcony w 1902 film pt. „Podróż na księżyc”. Aby pokazać, jak wyglądały pierwsze filmy trikowe Mélièsa, warto sięgnąć np. po „Le Manoir du Diable” czy „Un Homme de Têtes” (youtube.com). W zależności od wieku uczniów warto pokazać fragment lub cały film „Podróż na Księżyc”. Film jest zamieszczony na stronie projektu „Magia niemego kina”. Można go również znaleźć na portalu youtube.com. Po projekcji rozmawiamy z uczniami o filmie poruszając zagadnienia: jakie były wyobrażenia ludzi o kosmosie? Czy są podobne do naszych dzisiejszych wyobrażeń? Dlaczego są podobne/dlaczego się różnią? Jak wygląda scenografia filmu? Jak taki film wyglądałby dzisiaj?
5. Muzyka w kinie niemym Rozmowę o muzyce w kinie niemym warto rozpocząć od zapytania uczniów, jaką rolę ich zdaniem pełni w kinie muzyka. Czy wyobrażają sobie filmy, w których muzyka nie występuje? Czy zwracają uwagę na ścieżkę dźwiękową filmów? Muzyka towarzyszyła projekcjom filmów niemych. Najczęściej za warstwę muzyczną odpowiadał taper – pianista na żywo interpretujący w sali kinowej sceny z filmu, tworzący nastrój, budujący napięcie. Rzadziej seansom towarzyszyła pełna orkiestra. Próbowano również synchronizować obraz filmowy z muzyką odtwarzaną z gramofonu. Przełom dźwiękowy nastąpił w 1927 roku. Pierwszy film z użyciem dźwięku to „Śpiewak jazzbandu”. Efektem przełomu dźwiękowego jest przede wszystkim spadek jakości produkcji filmowych, w których rezygnowano z wypracowanego języka kina niemego (montaż, gra aktorska) na rzecz nieco prymitywnie jeszcze wówczas realizowanych dialogów. Po 1927 roku załamało się również sporo aktorskich karier – wiele gwiazd kina niemego nie poradziło sobie w nowej filmowej rzeczywistości (np. Buster Keaton). Warto przeprowadzić z uczniami część praktyczną i zaproponować im, by wcielili się w role taperów i wraz z nimi udźwiękowić fragment filmu. Jeśli nie mamy do dyspozycji instrumentów, wystarczy użyć przedmiotów codziennego użytku (typu: worek foliowy, papier, puszka, butelka, ołówki itp) oraz wykorzystać klaskanie, tupanie i głosy uczniów. Do udźwiękawiania warto wybrać krótki (2-3 minuty) fragment filmu science-fiction („Metropolis”, „Podróż na księżyc”) lub horroru („Nosferatu. Symfonia grozy”). Przed przystąpieniem do udźwiękawiania oglądamy wraz z uczniami dany fragment w opcji bez dźwięku. Zwracamy uwagę uczniów na brzmienia poszczególnych instrumentów lub przedmiotów codziennego użytku. Analizujemy poszczególne sceny i staramy się wspólnie dopasować brzmienia do konkretnych fragmentów filmu. Zwracamy uwagę uczniów na takie zagadnienia, jak temat przewodni (może być np. grany na dzwonkach), kontrapunkt, nastrój, budowanie napięcia. Wyniki pracy warto po kilku próbach zarejestrować, np. za pomocą kamery, aparatu, telefonu, aby móc wspólnie obejrzeć nagrany fragment i porównać go z oryginalną ścieżką dźwiękową. Filmy są dostępne na portalu www.youtube.com oraz częściowo na www.magianiemegokina.pl str. 5
6. Gra aktorska w kinie niemym Podczas omawiania z uczniami kwestii gry aktorskiej w kinie niemym warto zapytać: czy dziś aktorzy grają tak samo? Czym różni się tamta gra aktorska od dzisiejszej? Dlaczego się różni? Czy to, że w filmie nie ma dialogów, wpływa na grę aktorów? Czy dziś sceny grane w ten sposób (w zależności od puszczanego filmu) straszą/śmieszą/wzruszają? Aby omówić kwestię gry aktorskiej w kinie niemym warto zaprezentować fragmenty różnych gatunków filmowych – horroru („Nosferatu. Symfonia grozy” lub „Gabinet doktora Caligari”), komedii (tu zwłaszcza filmy Charliego Chaplina i Bustera Keatona), melodramatu (np. „Sappho” z Polą Negri, „Szejk” z Rudolfem Valentino). Warto zaznaczyć, że podobnie jak dziś, również w czasach kina niemego istniał kult gwiazd. Rudolf Valentino to jeden z pierwszych amantów kinowych, do którego kobiety z całego świata słały miłosne listy. Z tamtych czasów pochodzi jedyna polska aktorka, która zdobyła prawdziwą sławę na całym świecie – Pola Negri (naprawdę: Apolonia Chałupiec). Filmy są dostępne na portalu www.youtube.com oraz częściowo na www.magianiemegokina.pl
7. Podsumowanie Na zakończenie warto jeszcze raz poruszyć z uczniami zagadnienia: jakie są punkty wspólne pomiędzy pierwszymi filmami a dzisiejszym kinem? Jakie cechy kina niemego są obecne do dziś? Czy pierwsze filmy są dla nas jeszcze interesujące? Czy jeszcze nas straszą, wzruszają lub śmieszą?
2013. Stowarzyszenie Kulturalne Hamulec Bezpieczeństwa email: hamulec@sff.pl. www.hamulec.art.pl Warsztaty Magia Niemego Kina są współfinansowane ze środków Urzędu Miejskiego w Gdańsku
str. 6