ARQUITECTURA

Page 1

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL




FERROL-ORTEGAL

Edita: Plan de Dinamización de Produto turístico Ferrol-Ortegal Deseña: Item-Aga Fotografía: Arquivo PDPT Ferrol-Ortegal Arquivo Item-Aga Ovidio Aldegunde Dep. Legal: C 0000-2009


ARQUITECTURA POPULAR ARQUITECTURA POPULAR | POPULAR ARCHITECTURE



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

7

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL En Ferrol-Ortegal existen multitude de vilas e aldeas que conservan intacto o seu patrimonio arquitectónico, no que destacan magníficos exemplos da arquitectura tradicional de uso popular. Hórreos, muíños, cruceiros e fontes son o claro exemplo de como o enxeño transforma un material sen pulir en algo perpetuo, belo e, sobre todo, útil. Coñecer un pouco máis de cada un deles descóbrenos como se vivía nestas bisbarras no pasado.

En Ferrol-Ortegal existen multitud de villas, pueblos y aldeas que conservan intacto su patrimonio arquitectónico, en el que destacan magníficos ejemplos de arquitectura tradicional de uso popular. Hórreos, molinos, cruceiros y fuentes son el claro ejemplo de cómo el ingenio transforma un material sin pulir en algo perpetuo, bello y, sobre todo, útil. Conocer un poco más de cada uno de ellos nos descubre cómo se vivía en estas comarcas durante el pasado.

(ARES) Está situado na parroquia de Cervás, concretamente en Chanteiro. É un cruceiro moi austero desde o punto de vista ornamental xa que carece de figuras. Érguese a partir dunha plataforma case invisible. Destaca pola súa singularidade decorativa e simbolismo simple.

(ARES) Se encuentra situado en parroquia de Cervás, concretamente en Chanteiro. Es un cruceiro muy austero desde el punto de vista ornamental ya que carece de figuras. Se levanta a partir de una plataforma casi invisible. Destaca por su singularidad decorativa y el simbolismo simple.

CRUCEIRO DE CHANTEIRO

CRUCEIRO DE CHANTEIRO

Ferrol-Ortegal is scattered with a myriad of towns and villages that conserve their architectural heritage intact, offering magnificent examples of popular traditional architecture. Granaries, mills, stone crosses and fountains are all clear examples of how skill and ingenuity combine to transform rough materials into long-lasting objects that combine both beauty and functionality. Learning a little more about each of these objects provides a fascinating insight into life in these regions in years gone by.

CHANTEIRO STONE CROSS

(ARES) It stands in the parish of Cervás, in a hamlet known as Chanteiro. This sober stone cross lacks any carved figures and is therefore quite simple from an ornamental point of view. It stands on a practically invisible platform and is noted for its unusually simple decoration and plain symbolism.


8

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

BATERÍA DE SEGAÑO

BATERÍA DE SEGAÑO

SEGAÑO DEFENCE BATTERY

PUENTE DA CISCADA

CISCADA BRIDGE

(ARES) Situada en Punta do Segaño, a uns 30 metros do nivel do mar, na parroquia de Cervás, e concretamente no lugar de Chanteiro. Trátase dunha fortificación que se levanta no ano 1739, xunto coa enseada de Cariño, para a protección da estreita entrada da ría. En anos posteriores sofre diversas modificacións destinadas á consolidación dos paramentos e da estrutura mediante boas pezas de cantería. A finais do século XVII conta con 16 canóns. Con posterioridade anexiónanse diversas construcións e pavillóns, ata ben entrado o século XX.

(ARES) Situada en la Punta Segaño, a unos 30 metros del nivel del mar, en la parroquia de Cervás, y concretamente en el lugar de Chanteiro. Se trata de una fortificación que se levanta en el año 1739, junto con la enseada de Cariño, para la protección de la estrecha entrada de la ría. En años posteriores sufre diversas modificaciones destinadas a la consolidación pararmentos y a la estructura, mediante buenas piezas de cantería. A finales del siglo XVII cuenta con 16 cañones. Con posterioridad se anexionan diversas construcciones y pabellones, hasta bien entrado en siglo XX.

(ARES) É unha ponte dun só arco dos denominados “romanos”. A súa calzada está lixeiramente alombada e ten unhas características propias das construcións deste tipo do século XVIII, con reminiscencias medievais. Atópase na alameda contigua á praia de Ares e cruza sobre o arroio de Ciscada, de aí o seu nome.

(ARES) Es un puente de un solo arco de los denominados “romanos”. Su calzada está ligeramente alomada y tiene unas características propias de las construcciones de este tipo del siglo XVIII, con reminiscencias medievales. Se encuentra en la alameda contigua a la playa de Ares, cruza sobre el arroyo de Ciscada, de ahí su nombre.

PONTE DA CISCADA

(ARES) Situated at Segaño Point, some 30 metres above sea level, in the hamlet of Chanteiro, in the parish of Cervás, this battery was built in 1739, at the same time as Cariño Inlet, to defend the narrow entrance to the tidal estuary. The walls and general structure were later reinforced with large stones on several occasions. By the late 17th century a total of 16 cannons had been installed. A number of buildings and pavilions were annexed to the site, work that continued until well into the 20th century. (ARES) This is a single arch bridge of the type known as a ‘Roman’ bridge. The roadway is on a slight slope and the bridge has several features that are reminiscent of the Middle Ages and which were popular in the 18th century. It is situated on the tree-lined avenue that runs from Ares Beach, and crosses over Ciscada Stream, from where it takes its name.


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

9

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

HÓRREO EN LANDOI

HÓRREO EN LANDOI

GRANARY IN LANDOI

(CARIÑO) No lugar do devandito nome, na parroquia de Santiago de Landoi, atópase este hórreo. Dúas cepas de cachotería serven para sustentar a cámara desta construción. Trátase de cepas máis anchas na súa parte inferior, coroadas por amplos tornarratos, rectangulares, de perfil en noiro e escaso grosor. A cámara é de madeira na súa totalidade, de tres claros marcados polas columnas, e péchase con balaústres verticais. A cuberta, a catro augas, é de lousa e está reforzada con tella do país. Responde ao tipo Cabanas, moi estendido pola bisbarra, aínda que convive con outros tipos.

(CARIÑO) En el lugar de dicho nombre, en la parroquia de Santiago de Landoi, se encuentra este hórreo. Dos cepas de cachotería sirven para sustentar la cámara de esta construcción. Se trata de cepas más anchas en su parte inferior, coronadas por amplios tornarratos, rectangulares de pefil en talud y escaso grosor. La cámara es de madera en su totalidad, de tres claros marcados por las columnas, cerrándose con balaustres verticales. La cubierta, a cuatro aguas, es de losa y está reforzada con teja del país. Responde al tipo Cabanas, muy estendido por la comarca, aunque conviviendo con otros tipos.

(CARIÑO) This granary is situated in the hamlet of the same name, in the parish of Santiago de Landoi. Two stone pillars support the body of this construction. They are broader at the base and topped by wide rectangular flat stones known as tornarratos, designed to stop rodents from entering the granary. The body of the granary is made entirely of slatted wood, with three groves where the columns are positioned and enclosed with vertical balusters. The hipped roof is made of stone slabs reinforced with local tiles. This type of granary is known as a Cabanas granary, examples of which can be seen throughout the area, although visitors will also see other types.

(CEDEIRA) É unha fonte de tres canos construída no ano 1781. Está realizada en pedra con encintado en branco, como boa parte das edificacións do arredor, o que lles confire unhas caracte-

(CEDEIRA) Es una fuente de tres caños construída en el año 1781. Está realizada en piedra con encintado en blanco, como buena parte de las edificaciones del alrededor, lo que les confiere

(CEDEIRA) This three-spout fountains dates back to 1781. It is made of stone with white edging, in keeping with most of the constructions in the surrounding area, giving them an unusual appearance

FONTE DE SANTO ANDRÉ DE TEIXIDO

FUENTE DE SAN ANDRÉS DE TEIXIDO

FOUNTAIN OF SAN ANDRÉS DE TEIXIDO



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

11

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL rísticas visuais peculiares. Garda unha tradición e unha lenda moi arraigada entre os devotos e visitantes a este lugar de Santo André de Teixido. Trátase de botar unha miga de pan na fonte e, se esta flota, é un símbolo de bonanza e a petición cúmprese; se se afunde, é símbolo de mala sorte e o desexo non será cumprido.

CRUCEIRO DE CRISTO DA PONTE

(CEDEIRA) Está situado xunto á ermida de Cervo ou capela de San Antón de Corveiro. Mostra do patrimonio etnográfico, este cruceiro levántase sobre unha plataforma de tres bancadas, onde aparece a inscrición “Cristo da Ponte”, pedestal, fuste e cruz. Foi patrocinado polo párroco de Cedeira no ano 1742 para situalo na ponte do río Condomiñas. No ano 1968 foi trasladado á localización actual. Está realizado en pedra de toelo e desde as súas inmediacións pódese observar unha magnífica vista de toda a ría de Cedeira.

unas características visuales peculiares. Guarda una tradición y una leyenda muy arraigada entre los devotos y visitantes a este lugar de San Andrés de Teixido. Se trata de echar una miga de pan en la fuente y si ésta flota es un símbolo de bonanza y la petición se cumple, si se hunde, es símbolo de mala suerte y el deseo no será cumplido.

CRUCEIRO DE CRISTO DA PONTE

(CEDEIRA) Está situado junto a la ermita de Cervo o Capilla de San Antonio de Corveiro. Muestra del patrimonio etnográfico, este cruceiro se levanta sobre una plataforma de tres bancadas, donde aparece la inscripción “Cristo da Ponte”, pedestal, fuste y cruz. Fue patrocinado por el párroco de Cedeira en el año 1742 para situarlo en el puente del río Condomiñas. En el año 1968 fue trasladado al emplazamiento actual. Está realizado en “piedra de toelo” y desde sus inmediaciones se puede observar una magnífica vista de toda la ría de Cedeira.

that immediately catches the eye. There is a custom associated with this fountain that is deeply rooted amongst the devout and visitors to San Andrés de Teixido: if you throw a breadcrumb into the fountain and it floats, it is a sign of prosperity and your wish will come true; if on the other hand it sinks, bad luck will fall on you and your wish will not be heard.

CRISTO DA PONTE STONE CROSS

(CEDEIRA) This cross stands next to the Chapel of Cervo, also known as the Chapel of San Antonio de Corveiro. A fine example of the region’s ethnographic heritage, it stands on a three-step staggered base, with an inscription that reads ’Cristo da Ponte’, and consists of a pedestal, shaft and cross. It was commissioned and paid for by the parish priest of Cedeira in 1742, and originally stood on the bridge across the River Condomiñas. It was moved to its current site in 1968. It is carved out of ‘serpentine stone’ and the surrounding area offers magnificent views of the Cedeira tidal estuary.



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

13

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

CRUCEIRO DE CARREIRO

CRUCEIRO DE CARREIRO

CARREIRO STONE CROSS

CRUCEIRO DE ESTEIRO

ESTEIRO STONE CROSS

(CEDEIRA) Mostra do patrimonio etnográfico, este cruceiro está situado na estrada cara a Punta Candelaria e atópase a pouca distancia nun cruzamento de camiños. Érguese sobre unha plataforma de tres bancadas, pedestal, fuste e cruz. A cruz é a parte máis importante de toda a peza e posúe no anverso a imaxe de Cristo crucificado e na parte de atrás unha imaxe mariana.

(CEDEIRA) Muestra del patrimonio etnográfico, este cruceiro está situado en la carretera hacia Punta Candelaria y se encuentra a poca distancia en un cruce de caminos. Se levanta sobre una plataforma de tres bancadas, pedestal, fuste y cruz. La cruz es la parte más importante de toda la pieza y posee en el anverso la imagen de Cristo crucificado y en la parte de atrás una imagen mariana.

(CEDEIRA) Trátase dun cruceiro situado na igrexa de San Fiz de Esteiro. A obra consta dunha bancada con tres chanzos, pedestal, fuste e cruz. Ten no anverso o Cristo crucificado e no reverso unha imaxe da Virxe. Ademais foi patrocinado por seis devotos, cuxos nomes figuran nunha inscrición no pedestal.

(CEDEIRA) Se trata de un cruceiro situado en la iglesia de San Fiz de Esteiro. La obra consta de una bancada con tres peldaños, pedestal, fuste y cruz. Tiene en el anverso el Cristo crucificado y en el reverso una imagen de la Virgen. Además fue patrocinado por seis devotos, los nombres de los cuales figuran en una inscripción en el pedestal.

CRUCEIRO DE ESTEIRO

(CEDEIRA) A fine example of the region’s ethnographic heritage, this cross stands on the road to Candelaria Point just a short distance from a crossroads. It rests on a three-step staggered base, and consists of a pedestal, shaft and cross. The cross is the most outstanding element in this work, and the front shows the image of Christ on the cross whilst the reverse side features an image of the Virgin Mary. (CEDEIRA) This stone cross stands outside the Church of San Fiz de Esteiro and consists of a three-step staggered base, pedestal, shaft and cross. The front features an image of Christ on the cross and the reverse side an image of the Virgin. It was financed by six devotees, whose names are included on an inscription carved on the pedestal.


14

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

MUÍÑO DE BOUZA

MOLINO DE BOUZA

(CERDIDO) Construído no século XIX, este muíño está situado nun ámbito rural, no lugar de Penso, na planta baixa dunha casa con dúas alturas. Trátase dun antigo muíño de maquía que aproveita a enerxía hidráulica do río Forcado. Esta construción conserva as tres rodas, dúas para moer o millo e outra para moer o trigo, xa que aínda hoxe funciona como muíño. Ten ocos estreitos, a carpintería de madeira e os muros de pedra están recebados e pintados.

(CERDIDO) Construído en el siglo XIX, este molino se encuentra situado en un entorno rural, en el lugar de Penso, en la planta baja de una casa con dos alturas. Se trata de un antiguo molino de maquila que aprovecha la energía hidráulica del río Forcado. Esta construcción conserva las tres ruedas, dos para moler el maíz y otra para moler el trigo ya que todavía hoy en día funciona como molino. Tiene huecos estrechos, la carpinteria de madera y los muros de piedra están recebados y pintados.

(FENE) A fonte de San Ramón está situada no adro da igrexa de Santa Mariña de Sillobre e data do século XVI-XVII. Posúe dous canos por onde sae a auga e enriba de cada un deles hai unha inscrición: San Ramón Milagreiro e Santa Mariña Auga Sa. A fronte da fonte é de perpiaños de granito. No centro da fonte hai un nicho para a imaxe do santo e debaixo del vese unha cruz inscrita nun cadrado.

(FENE) La fuente de San Ramón está situada en el atrio de la Iglesia de Santa Mariña de Sillobre y data del siglo XVI-XVII. Posee dos caños por donde sale el agua y encima de cada uno de ellos hay una inscripción: San Ramón Milagroso y Santa Marina Agua Sana. El frente de la fuente es de sillares de granito. En el centro de la fuente hay una hornacina para la imagen del santo y debajo de la ella se ve una cruz inscrita en un cuadrado.

FONTE DE SAN RAMÓN

FUENTE DE SAN RAMÓN

BOUZA MILL

(CERDIDO) Built in the 19th century, this mill stands in a rural setting in the hamlet of Penso, and occupies the ground floor of a two-storey building. This ancient grinding mill was powered by the water from the River Forcado. All three of the original millwheels are still in use today: two are used for grinding corn and the third for wheat. It has narrow openings, wooden joinery and the stone walls have been plastered and painted.

SAN RAMÓN FOUNTAIN

(FENE) San Ramón Fountain stands in the atrium of the Church of Santa Mariña de Sillobre and dates back to around the 16th or 17th century. There are inscriptions above each of the two water spouts that read San Ramón Milagroso (San Ramón the Miraculous) and Santa Marina Agua Sana (Santa Marina Water of Health). The front section of the fountain is made of granite ashlars. The centre of the fountain features a vaulted niche to hold the image of the saint, underneath which a cross has been carved out.


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

15

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

FONTE DOS MOUROS

FUENTE DE LOS MOUROS

(FENE) Está situada no lugar do Souto, na parroquia de Santa Mariña de Sillobre. Non se coñece a data de construción pero o máis seguro é que esta fonte formase parte dalgunha construción relixiosa da parroquia. É coñecida tamén co nome de fonte do Asturiano ou fonte do Tesouro. A súa parte superior fórmaa un frontón triangular rodeado por unha moldura e leva gravada unha cruz, o que indica a cristianización do lugar. Pero a parte máis interesante da fonte é un sarcófago de granito antropomorfo colocado sobre o chan.

(FENE) Está situada en el lugar do Souto en la parroquia de Santa Mariña de Sillobre. No se sabe la fecha de construcción pero lo más seguro es que esta fuente formase parte de alguna construcción religiosa de la parroquia. Es conocida también con el nombre de Fuente del Asturiano o Fuente del Tesoro. Su parte superior la forman un frontón triangular rodeado por una moldura y lleva gravada una cruz, lo que indica la cristianización del lugar. Pero, la parte más interesante de la fuente es un sarcófago de granito antropomorfo sobre el suelo.

(FERROL) Este cruceiro de valor etnográfico, artístico e escultórico está situado xunto á ermida de Chamorro, na parroquia de Serantes. Realizado en pedra, conta cunha bancada de catro chanzos, pedestal sobre o que encaixan o fuste e o capitel, o cal está decorado con motivos vexetais, e a parte máis importante, que é a cruz. Desde

(FERROL) Este cruceiro de valor etnográfico, artístico y escultórico está situado junto a la ermita de Chamorro, en la parroquia de Serantes. Realizado en piedra, cuenta con una bancada de cuatro escalones, pedestal sobre el que encaja el fuste y el capitel, el cual esta decorado con motivos vegetales y la parte más importante

CRUCEIRO DE CHAMORRO

CRUCEIRO DE CHAMORRO

LOS MOUROS FOUNTAIN

(FENE) It is situated in the hamlet of Souto in the parish of Santa Mariña de Sillobre. The exact date of construction is unknown, although it is almost certain that this fountain was originally part of a religious building in the parish. It is also known as the Fountain of the Asturian or the Treasure Fountain. The upper section is made up of a triangular pediment surrounded by a frame and with a cross carved into it, indicating the Christianisation of the site. However, the most notable feature of this fountain is the anthropomorphous granite sarcophagus that stands on the site.

CHAMORRO STONE CROSS

(FERROL) This stone cross of great ethnographic, artistic and sculptural value stands next to the Chapel of Chamorro, in the parish of Serantes. Made of stone, the shaft and capital –decorated with vegetable motifs– stand on a fourstep staggered base. The most notable section



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

17

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL este lugar pódese gozar dunha magnifica vista da ría de Ferrol.

que es la cruz. Desde este lugar se puede disfrutar de una magnifica vista de la ría de Ferrol.

(MAÑÓN) Situados no faro de Estaca de Bares, este conxunto de muíños hidráulicos, encadeados entre si, descenden pola forte pendente do acantilado ata o mar. Estas pequenas construcións presentan unha planta rectangular, sobre a que se levantan dúas alturas. Na parte inferior sitúase o inferno do muíño, onde está situada unha roda colocada horizontalmente, o rodicio, con pezas de madeira nuns casos e metálicas noutros. Na parte superior áchase a moa, que xira sobre un pé para moer o gran.

(MAÑÓN) Situados en el Faro de Estaca de Bares, este conjunto de molinos hidráulicos, encadenados entre sí, descienden por la fuerte pendiente del acantilado hasta el mar. Estas pequeñas construcciones presentan una planta rectangular, sobre la que se levantan dos alturas. En la parte inferior se sitúa el infierno del molino, donde está situada una rueda colocada horizontalmente, el rodicio, con piezas de madera en unos casos y metálicas en otros. En la parte superior se halla la muela, que gira sobre un pie para moler el grano.

(MAÑÓN) Está situado no lugar de Vila de Bares, na parroquia de Santa María de Mañón. Trátase dun hórreo de tipoloxía común na bisbarra, variante do tipo Cabanas, que consta de corpo de madeira reforzado por columnas de pedra.

(MAÑÓN) Está situtado en el lugar de Vila de Bares, en la parroquia de Santa María de Mañón. Se trata de un hórreo de tipología común en la comarca, variante del tipo Cabanas, que consta de cuerpo de madera reforzado por columnas de piedra.

MUÍÑOS DE BARES

HÓRREO DE BARES

MOLINOS DE BARES

HÓRREO DE BARES

is the cross itself. This site offers stunning views of the Ferrol tidal estuary.

BARES MILLS

(MAÑÓN) Situated close to Estaca de Bares Lighthouse, this succession of watermills follow the steep slope from the cliff top down to the sea shore. They are small, rectangular-plan constructions, built on two storeys. The lower section houses the grinding mechanisms, including a horizontally positioned wheel; in some cases the mechanisms are made of wood and in others of metal. The upper section includes the runner stone, which turns on a base stone in order to grind the grain.

BARES GRANARY

(MAÑÓN) This granary is situated in the hamlet known as Vila de Bares, in the Parish of Santa María de Mañón. It is built in a style that is common to this area, and a variation on the Cabanas-type granary, which consists of a main wooden section reinforced by stone columns.


18

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

A cuberta a dúas augas é de lousa e neste caso presenta remates e decoración nos frisos superiores.

La cubierta a dos aguas es de pizarra y en este caso presenta remates y decoración en los frisos superiores.

The gable roof is made of slate and features finishes and decorative elements on the upper friezes.

(MAÑÓN) No medio dunha paisaxe de montaña atópase este lugar de interese chamado Santa María de Mañón, que se orienta cara á súa igrexa parroquial. O núcleo consta dunhas poucas vivendas que se organizan a partir dun cruzamento de camiños onde se levanta un cruceiro e que encerran un espazo arborizado que funciona como parque e mercado, fundamentalmente de gando, seguido dun pequeno palco para a música e unha sucesión de postos fixos dunha feira que quizais se remonte a época medieval.

(MAÑÓN) En medio de un paisaje de montaña se encuentra este lugar de interés llamado Santa María de Mañón y que se orienta hacia su iglesia parroquial. El núcleo consta de unas pocas viviendas que se organizan a partir de un cruce de caminos donde se levanta un cruceiro, y encierran un espacio arbolado que funciona como parque y mercado, fundamentalmente de ganado, seguido de un pequeño palco para la música y una sucesión de puestos fijos de una feria que quizá se remonte a época medieval.

(MAÑÓN) This site, known as Santa María de Mañón, is set in a mountainous landscape, facing the parish church. It consists of a small number of houses built around a crossroads with a stone cross, and is enclosed by a wooded area that acts as both a park and marketplace, essentially for the sale of livestock. This area, which has probably been the site of a market since medieval times, also includes a small bandstand and a number of permanent stalls.

(MOECHE) Cruceiro ubicado en el atrio de la iglesia de San Xurxo en el lugar de Vila. Fue levantado a principios del siglo XX, consta de pedestal, fuste y

(MOECHE) This cross stands in the atrium of the Church of San Xurxo in de Vila. It dates back to the early 20th century and consists of a pedestal,

CONXUNTO DE INTERESE

CRUCEIRO DE SAN XURXO

(MOECHE) Cruceiro situado no adro da igrexa de San Xurxo no lugar de Vila. Foi levantado a principios do século XX e consta de pedestal, fuste e

CONJUNTO DE INTERÉS

CRUCEIRO DE SAN XURXO

SITE OF ARCHITECTURAL INTEREST

SAN XURXO STONE CROSS


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

19

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL cruz sinxela, que é a parte máis importante. Destaca pola súa altura.

cruz sencilla, que es la parte más importante. Destaca por su altura.

shaft and simple cross, the most important element. It stands out for its considerable height.

(MUGARDOS) Situado no lugar de Simou, na parroquia de San Xulián de Mugardos, trátase dunha obra sobre un pedestal de base cadrada. O podio do que arranca o fuste está decorado no seu terzo inferior con motivos da Paixón de Cristo. Nos dous terzos restantes é liso e biselado ata un capitel composto. A cruz, de sección circular, mostra nun lado unha Virxe de formas suaves e redondas e noutro lado un Cristo moi elaborado en alabastro.

(MUGARDOS) Situado en el lugar de Simou en la parroquia de San Julián de Mugardos, se trata de una obra sobre un pedestal de base cuadrada. El podio del que arranca el fuste está decorado en su tercio inferior con motivos de la Pasión de Cristo. En los dos tercios restantes es liso y biselado hasta un capitel compuesto. La cruz, de sección circular, muestra en un lado una Virgen de formas suaves y redondas y en otro lado a un Cristo muy elaborado en alabastro.

(MUGARDOS) Standing in Simou in the parish of San Julián de Mugardos, this cross stands on a square pedestal. The lower third of the podium from which the shaft rises up is decorated with motifs representing the Passion of Christ. The remaining two thirds are simply bevelled, with no other form of decoration, leading up to a built up capital. One side of the circular-section cross shows a smooth and rounded image of the Virgin, whilst the other side features an elaborate alabaster image of Christ.

(NARÓN) Situado no lugar do seu mesmo nome, este muíño de auga conta cunha fachada sobria, realizada con muros de cachotería recebada e pintada. Ademais, ten ocos reducidos e remárcase con pezas de cantería regular. O corpo inferior mostra as saídas da auga por uns arcos de medio punto.

(NARÓN) Situado en el lugar de su mismo nombre, este molino de agua cuenta con una fachada sobria, realizada con muros de cachotería recebada y pintada. Además, tiene huecos reducidos remarcándose con piezas de sillería regular. El cuerpo inferior muestra las salidas del agua por unos arcos de medio punto.

(NARÓN) Situated in the place of the same name, this watermill presents a simple façade, made of plastered and painted stone walls. The small openings are framed by evenly cut stones. The lower section features a series of semi-circular arches which act as outlets for the water.

CRUCEIRO DO CRISTO

MUÍÑO DA PONTE DE XUVIA

CRUCEIRO DE O CRISTO

MOLINO DE PONTE XUVIA

O CRISTO STONE CROSS

PONTE XUVIA MILL



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

21

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL Amais de muíño fariñeiro, chegou a mover unha fábrica de papel, unha fábrica de tecidos e unha fábrica de laminados de cobre que alternaron e complementaron a historia deste muíño, que no ano 1858 chegou a ser o máis importante do país na súa clase en capacidade de produción.

Además de molino harinero, llegó a mover una fábrica de papel, una fábrica de tejidos y una fábrica de laminados de cobre que alternaron y complementaron la historia del molino, que en el año 1858 en capacidad de producción de su clase llegó a ser el más importante del país.

(NARÓN) Este muíño fariñeiro data da década dos cincuenta do século XX. Situado na ribeira do río Xuvia, na parroquia de San Salvador de Pedroso, tamén é coñecido como muíño de Entrerríos. É de planta cadrada e posúe dúas alturas. A planta baixa ten dous grandes arcos polos que pasa a auga. Cómpre destacar que, aínda que actualmente non funciona como muíño, forma parte de dúas rutas de sendeirismo: unha delas chamada ruta dos muíños e a outra ruta do río Xuvia.

(NARÓN) Este molino harinero data de la década de los cincuenta del siglo XX. Ubicado en la ribera del río Xuvia, el la parroquia de San Salvador de Pedroso, también se le conoce como muíño de Entrerríos. Es de planta cuadrada y posee dos alturas. La planta baja tiene dos grandes arcos por los que pasa el agua. Se debe destacar que aunque actualmente no funciona como molino, forma parte de dos rutas de senderismo: una de ellas llamada ruta de los molinos y la otra ruta del río Xuvia.

MUÍÑO DE GRADAÍLLE

MOLINO DE GRADAÍLLE

As well as a flour mill, it also drove a paper factory, a textile factory and a copper sheet factory that each made their own contribution to the history of this mill, which in 1858 was the most productive in the entire country in its class.

GRADAÍLLE MILL

(NARÓN) This flour mill dates back to the 1950s. Standing on the banks of the River Xuvia, in the parish of San Salvador de Pedroso, it is also known as the Entrerríos or ‘Between Rivers’ mill. This square plan building is divided into two floors. The ground floor features two large arches through which the water flows. Although it is no longer used as a mill, it is included on two walking trails: the Mill Trail and the River Xuvia Trail.


22

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

MUÍÑO DAS ACEAS

MOLINO AS ACEAS

(NARÓN) Este muíño de mareas, levantado a finais do século XVIII e promovido por unha sociedade de empresarios galegos e franceses, está situado no lugar das Aceas. Consta ademais de represa, vivenda, almacéns e casa de recreo apegada. Foi unha das principais fábricas de fariña de Galicia no século XIX, cando recibía o trigo desde Ucraína e América. Esta Real Fábrica de fariñas é unha obra de grandes dimensións, que permite a entrada das mareas a través dunha comporta xiratoria e encora máis de 50.000 metros cúbicos de auga, enerxía abonda para mover as grandes pedras de moenda das que dispón.

(NARÓN) Este molino de mareas levantado a finales del siglo XVIII y promovido por una sociedad de empresarios gallegos y franceses, está situado en el lugar de Aceas. Consta además de represa, vivienda, almacenes y casa de recreo adosada. Fue una de las principales fábricas de harinas de Galicia en el siglo XIX, cuando recibía el trigo desde Ucranía y América. Esta Real Fábrica de harinas es una obra de grandes dimensiones, que permite la entrada de las mareas a través de una compuerta giratoria y embalsa más de 50.000 metros cúbicos de agua, energía suficiente para mover las grandes piedras moledoras de que dispone.

(NEDA) Este muíño de vento de planta circular está situado no lugar da Cruz do Pouso, na parroquia de Santa María de Neda. A dita construción conta con muros de cachotería, recebados e pintados. Ademais, este muíño vaise estreitando en altura, o que crea un espazo troncopiramidal.

(NEDA) Este molino de viento de planta circular está situado en el lugar Cruz do Pouso, en la parroquia de Santa María de Neda. Dicha construcción cuenta con muros de cachotería, recebados y pintados. Además, este molino en altura se va estrechando, lo que crea un espacio troncopiramidal.

MUÍÑO DA CRUZ DO POUSO

MOLINO DE CRUZ DO POUSO

AS ACEAS MILL

(NARÓN) This tide mill, built in the late 18th century and financed by a group of Galician and French entrepreneurs, stands in the village of Aceas. It includes a millpond, house, storerooms and adjacent recreation centre. In the 19th century, it was one of Galicia’s most impor tant flour mills, receiving wheat from as far away as America and the Ukraine. This Royal Flour Factory is a large-scale feat of engineering, allowing tidal waters to enter through a floodgate and with a capacity to hold more than 50,000 cubic metres of water, generating sufficient energy to drive the huge millstones.

CRUZ DO POUSO MILL

(NEDA) This circular windmill is situated in Cruz do Pouso, in the parish of Santa María de Neda and features plastered and painted stone walls. The windmill becomes narrower as it rises up, forming a truncated pyramid.


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

23

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL Cómpre salientar que é unha construción excepcional, xa que este muíño era empregado para a elaboración de pólvora. Precisamente, o carbón vexetal usado na composición da pólvora movía os dispositivos do muíño.

Se debe destacar que es una construcción excepcional, pues este molino era utilizado para la elaboración de pólvora. Precisamente, el carbón vegetal usado en la composición de la pólvora movía los artilugios del molino.

(NEDA) Desde Neda, ao pasar a ponte do río Belelle, a pouca distancia atópase Santa María, onde está o muíño de auga. É diferente dos modelos tradicionais debido a que as súas dimensións son moito maiores. Por outra banda, esta construción conta ademais cunha vivenda tradicional de dúas plantas pegada ao propio muíño.

(NEDA) Desde Neda, al pasar el puente del río Belelle, a poca distancia se encuentra Santa María, donde se encuentra el molino de agua. Es diferente a los modelos tradicionales debido a que sus dimensións son mucho mayores. Por otro lado, la construción cuenta, además, con una vivienda tradicional de dos plantas pegada al propio molino.

MUÍÑO DO CARBALLO

CRUCEIRO DE SAN NICOLÁS

(NEDA) Na parroquia do mesmo nome e situado no vello camiño de peregrinación encóntrase este cruceiro, que quizais sexa o máis representativo de Neda. Foi labrado por un vello canteiro do século XIV ou XV en granito galego. Do cruceiro primitivo só queda a parte máis impor-

MOLINO DEL CARBALLO

CRUCEIRO DE SAN NICOLÁS

(NEDA) En la parroquia de dicho nombre y situado en el viejo camino de peregrinación, se encuentra este cruceiro que quizás sea el más representativo de Neda. Fue labrado por un viejo canteiro del siglo XIV o XV en granito gallego. Del primitivo cruceiro

This is a unique construction, as it was used to produce gunpowder. The vegetable coal used to produce the gunpowder drove the mill’s mechanism.

CARBALLO MILL

(NEDA) Just a short distance from Neda, on the other side of the bridge over the River Belelle, lies Santa María, the site of this windmill. The most outstanding feature of this mill is that it is much larger than more traditional mills. It also features a traditional two-storey home which stands adjacent to the actual mill.

SAN NICOLÁS STONE CROSS

(NEDA) Standing in the parish of the same name and on the ancient pilgrimage route, this is probably the finest stone cross of all those to be found in Neda. It was car ved by a stonemason out of Galician granite some time in the 14th or 15th century. All that remains of the original is the actual cross,



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

25

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL tante, que é a cruz, a cal leva a imaxe de Cristo polas súas dúas caras e catro figuras ao pé desta (dúas en cada cara). Trátase dunha cruz gótica das que non hai en toda Galicia máis de media ducia.

MUÍÑO DE MAREAS DE POL

(ORTIGUEIRA) Este muíño hidráulico está situado na desembocadura do río Maior, na ría de Ortigueira e no lugar de Pol, pertencente á parroquia de San Xulián de Senra. Xunto ao muíño hai unha piscina para que a auga recollida na suba das mareas poida liberarse despois e mova a engrenaxe do muíño coa súa forza. Trátase dunha construción de pequeno tamaño, cos muros de cachotería e un sistema de cubrición cunha estrutura de madeira que sustenta a lousa do teitume. Na actualidade, este exemplo de arquitectura tradicional popular está fóra de servizo.

sólo queda queda la parte más importante que es la cruz, que lleva la imagen de Cristo por sus dos caras y cuatro figuras al pie de esta (dos en cada cara). Se trata de una cruz gótica de las que no hay en toda Galicia más de media docena.

MOLINO DE MAREAS DE POL

(ORTIGUEIRA) Este molino hidráulico está situado en la desembocadura del río Maior en la ría de Ortigueira, en el lugar de Pol en la parroquia de San Xulián de Senra. Al lado del molino hay una piscina para que el agua recogida en la subida de las mareas pueda ser soltada después y mueva el engranaje del molino con su fuerza. Se trata de una construcción de pequeño tamaño, con los muros de cachotería y un sistema de cubrición con una estructura de madera que sustenta la pizarra de la techumbre. En la actualidad, este ejemplo de arquitectura tradicional popular se encuentra fuera de servicio.

which features an image of Christ on both sides and four figures at his feet (two on each side). Today, there are no more than half a dozen of these Gothic crosses left in Galicia.

POL TIDE MILL

(ORTIGUEIRA) This watermill stands at the mouth of the River Maior in the Ortigueira tidal estuary, on a site known as Pol in the parish of San Xulián de Senra. Next to the mill is a pool to allow the water collected during high tide to be released in order to drive the mill’s mechanism. This is a fairly small construction, with stone walls and a wooden roof structure that supports the slat roof tiles. Today, this fine example of traditional popular architecture is no longer in use.


26

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

MUÍÑO DO CAMPO DA TORRE

MOLINO DE CAMPO DA TORRE

CAMPO DA TORRE MILL

(ORTIGUEIRA) Situado no núcleo urbano de Ortigueira, este muíño de vento ten un corpo circular fixo e cuberta xiratoria con catro pares de aspas. Construído no ano 1888 e restaurado en 2005, conserva as dúas pedras de moer: unha para trigo e outra para millo. É un dos muíños de vento máis grandes de Galicia.

(ORTIGUEIRA) Situado en el núcleo urbano de Ortigueira, este molino de viento tiene un cuerpo circular fijo y cubierta giratoria con cuatro pares de aspas. Construído en el año 1888 y restaurado en el 2005 conserva las dos piedras de moler: una para trigo y otra para maíz. Es uno de los molinos de viento más grandes de Galicia.

(ORTIGUEIRA) Situated in the town of Ortigueira, this windmill has a circular body and a revolving roof with four pairs of sails. Built in 1888 and restored in 2005, it still preserves the two original millstones: one for wheat and the other for corn. This is one of Galicia’s largest windmills.

(ORTIGUEIRA) Situada nun lugar estratéxico con fermosas vistas da ría de Ortigueira e dos núcleos de Cariño e do Porto de Espasante, atópase esta garita de vixilancia marítima de finais do século XVIII, próxima ao castro Monumento con Forno. É de estilo neoclasicista. Presenta unha racional planta rectangular cuberta a dúas augas e no seu interior aínda conserva unha antiga lareira. Conta a historia que ante as incursións e accións de saqueo dos ingleses e holandeses durante a Idade Moderna, un párroco de San Xoán de Espasante solicitou no ano 1703 a do-

(ORTIGUEIRA) Ubicada en un lugar estratégico con hermosas vistas a la ría de Ortigueira y a los núcleos de Cariño y Porto de Espasante, se encuentra esta garita de vigilancia marítima de finales del siglo XVIII, próxima al castro Monumento con Forno. Es de estilo neoclasicista. Presenta una racional planta rectangular cubierta a dos aguas y en su interior aún conserva una antigua lareira. Cuenta la historia que ante las incursiones y acciones de saqueo por parte de los ingleses y holandeses durante la edad moderna, un párroco de San Xoán de Espasante solicitó en el

(ORTIGUEIRA) Strategically situated and offering spectacular views of the Ortigueira tidal estuary and the towns of Cariño y Porto de Espasante, this coastal surveillance post was built in the late 18th century, just a short distance from the Monumento con Forno Iron Age Fortified Settlement. Built in the Neo-classical style, it has a rectangular plan and gable roof and the interior includes a traditional Galician hearth known as a lareira. History has it that the constant raids and looting by English and Dutch troops during the modern age drove a parish priest from San

CASA DA VELA

CASA DA VELA

CASA DA VELA


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

27

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL tación de medios de defensa, que uns anos despois se concretaron na instalación dunha garita de vixilancia, que presenta un pequeno corpo militar.

año 1703 la dotación de medios de defensa, que unos años después se concretaron en la instalación de una garita de vigilancia, dotada con un pequeño cuerpo militar.

Xoán de Espasante to request protection in 1703. Several years later, a coastal surveillance point was built and a small number of troops were stationed here.

(SAN SADURNIÑO) Fonte de cantería, de gran sinxeleza e composta por unha pía de pedra rústica sobre a que se colocou un nicho que venera a san Roque. Está rodeada dunha espesa vexetación arbórea e nas proximidades sitúanse a igrexa parroquial de Santa María de Naraío e un cruceiro.

(SAN SADURNIÑO) Fuente de cantería, de gran sencillez y compuesta por un pila de piedra rústica sobre la que se ha colocado una hornacina que venera a San Roque. Está rodeada de una espesa vegetación arbórea y en las proximidades se ubican la iglesia parroquial de Santa María de Naraío y un cruceiro.

(SAN SADURNIÑO) A delightfully simple stone fountain, consisting of a rustic stone basin and a vaulted niche in honour of San Roque. It stands in the middle of a densely wooded area just a short distance from the parish church of Santa María de Naraío and a stone cross.

(AS SOMOZAS) No lugar da Igrexa, na parroquia de Santiago Seré, encóntrase este cruceiro levantado a principios do século XX (1902), probablemente por Antón Rodríguez “O Quinto”. Conta co pedestal elevado, fuste curto e acabado con elegante capitel. Está decorado con anxos de medio corpo en actitude orante nas catro caras. Pertence a un antigo viacrucis.

(AS SOMOZAS) En el lugar da Igrexa, en la parroquia de Santiago Seré, se encuentra este cruceiro levantado a principios del siglo XX (1902), probablemente por Antón Rodríguez “O Quinto”. Cuenta con el pedestal elevado, fuste corto y acabado con elegante capitel. Está decorado con ángeles de medio cuerpo y actitud orante en las cuatro caras. Pertenece a un antiguo Vía-Crucis.

(AS SOMOZAS) This stone cross, which dates back to the early 20th century (1902), is situated in Igrexa, in the parish of Santiago Serét. It is attributed to Antón Rodríguez ‘O Quinto’ and features a high pedestal and a short shaft topped by an elegant capital. All four sides are decorated with the half-body images of angels praying. It forms part of an ancient Way of the Cross.

FONTE DE SAN ROQUE

CRUCEIRO DE SANTIAGO

FUENTE DE SAN ROQUE

CRUCEIRO DE SANTIAGO

SAN ROQUE FOUNTAIN

SANTIAGO STONE CROSS



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

29

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

CRUCEIRO DE SEIXAS

CRUCEIRO DE SEIXAS

SEIXAS STONE CROSS

(AS SOMOZAS) Na parroquia de Seixas atópase este sinxelo cruceiro de finais do século XIX (1896). Sen pedestal, con fuste curto e de sección octogonal, presenta un final con capitel, decorado con motivos vexetais. Na cruz, de paus cilíndricos, aparece o Cristo crucificado no anverso e a tradicional imaxe mariana no reverso.

(AS SOMOZAS) En la parroquia de Seixas se encuentra este sencillo cruceiro de finales del siglo XIX (1896). Sin pedestal, con fuste corto y de sección octogonal, presenta un final con capitel, decorado con motivos vegetales. En la cruz, de palos cilíndricos, aparece el Cristo crucificado en el anverso y la tradicional imagen mariana en el reverso.

(AS SOMOZAS) This simple late 19th century stone cross (1896) is situated in the parish of Seixas. It has no pedestal, a short octagonal-section shaft and is topped by a capital decorated with vegetable motifs. The cylindrical cross features Christ on the cross on the front and the traditional image of the Virgin Mary on the rear.

(VALDOVIÑO) Este cruceiro está situado preto da igrexa de San Martiño de Vilarrube. A obra ten unha bancada con tres chanzos, pedestal, fuste e capitel. Este último está decorado con querubíns que sosteñen a cruz, parte principal de todo o cruceiro. No anverso da cruz está esculpida a figura do Cristo crucificado, no reverso unha imaxe mariana.

(VALDOVIÑO) Este cruceiro está situado cerca de la iglesia de San Martiño de Vilarrube. La obra tiene una bancada con tres peldaños, pedestal, fuste e capitel. Este último está decorado con querubines que sostienen la cruz, parte principal de todo el cruceiro. En el anverso de la cruz está esculpida la figura del Cristo crucificado, en el reverso una imagen mariana.

CROSS (VALDOVIÑO) This stone cross is situated near the Church of San Martiño de Vilarrube. It features a three-step staggered base, a pedestal, shaft and capital, decorated with cherubs holding the cross, the most outstanding feature of this work. The front of the cross shows an image of Christ on the cross, and the rear an image of the Virgin Mary.

CRUCEIRO DE VILARRUBE

CRUCEIRO DE VILARUBE

VILARUBE STONE



ARQUITECTURA RELIXIOSA ARQUITECTURA RELIGIOSA | RELIGIOUS ARCHITECTURE



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

33

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL Ferrol-Ortegal caracterízase pola abundancia de arquitectura relixiosa, xa que cada núcleo, por pequeno que sexa, conta habitualmente coa súa respectiva igrexa parroquial. Así mesmo, abundan os mosteiros, conventos e santuarios, aos que ao longo do ano acoden puntuais milleiros de fieis devotos. Todos contribúen a manter unha relixiosidade profundamente arraigada nesta terra do norte.

ERMIDA DE NOSA SEÑORA DA MERCÉ

(ARES) Situada no lugar de Chanteiro, na parroquia de Cervás, atópase esta ermida mandada construír polo cabaleiro Fernán Pérez de Andrade, señor de Ferrol e Pontedeume. É de estilo gótico (1379) e sobre a súa planta rectangular desenvólvese unha única nave dividida en tres espazos por arcos apuntados que se apoian en semicolumnas. A ábsida está cuber ta por unha bóveda de cruzaría apoiada sobre columniñas dobradas

Ferrol-Ortegal se caracteriza por la abundancia de arquitectura religiosa, ya que cada núcleo, por pequeño que sea, cuenta habitualmente con su respectiva iglesia parroquial. Al mismo tiempo también proliferan los monasterios, conventos y santuarios, a los que a lo largo del año acuden puntuales miles de fieles devotos. Todos contribuyen a mantener una religiosidad profundamente arraigada en esta tierra del norte.

ERMITA DE NUESTRA SEÑORA DE LA MERCÉ

(ARES) Situada en el lugar de Chanteiro, en la parroquia de Cervás, se encuentra esta ermita mandada construír por el caballero Fernán Pérez de Andrade, señor de Ferrol y Pontedeume. Es de estilo gótico (1379) y sobre su planta rectangular se desarrolla una única nave dividida en tres espacios por arcos apuntados que se apoyan en semicolumnas. El ábside está cubierto por una bóveda de crucería apoyada sobre columnillas acodadas. La fachada princi-

Ferrol-Ortegal is noted for its wealth of religious architecture; indeed, every centre of population, however tiny it may be, would have its own parish church. There is also a large number of monasteries, convents and sanctuaries, which are visited by thousands of religious devotees during the course of the year. Each and every one of these sites contribute to maintaining the deeply-rooted sense of religiosity and spirituality that characterises this northern land.

CHAPEL OF NUESTRA SEÑORA DE LA MERCÉ

(ARES) This chapel, built on the orders of the knight Fernán Pérez de Andrade, Lord of Ferrol and Pontedeume, is situated in Chanteiro, in the parish of Cervás. Dating back to 1379, it is Gothic in style, and its rectangular plan features a single nave divided into three spaces by pointed arches resting on semi-columns. The apse is covered by a cross vault on a series of small columns. The main façade, which


34

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

en forma de cóbado. A fachada principal, reconstruída a finais do século XVII, mostra unha porta de entrada rectangular cun tímpano no que aparecen a Virxe Sedente co Neno flanqueada por san Pedro Nolasco e san Raimundo de Peñafort. O luns de Pascua de Pentecoste ten lugar nesta ermida o tradicional “Voto de Chanteiro”, celebrado desde hai séculos en recordo do agradecemento á Virxe da Mercé, protectora da bisbarra durante a peste que devastou Asia e Europa. O voto consistía nunha ofrenda á Virxe dun ramo dun canistrel de flores e seis libras de cera, pero co paso dos anos todo isto cambiouse por unha flor traballada á man. O concello de Ferrol conmutou o seu voto no ano 1840, para celebralo cada ano na igrexa do Socorro, por ser a máis próxima ao mar. Os concellos de Ares e Mugardos, desde hai varios anos, están a levar adiante esta tradición.

pal, reconstruida a finales del siglo XVII, muestra una puerta de entrada rectangular con un tímpano en el que aparecen la Virgen Sedente con el Niño flanqueada por San Pedro Nolasco y San Raimundo de Peñafort. El lunes de Pascua de Pentecostés tiene lugar en esta ermita el tradicional “Voto de Chanteiro”, celebrado desde hace siglos en recuerdo al agradecimiento a la Virgen de la Mercé, protectora de la comarca durante la peste que asoló Asia y Europa. El Voto consistía en una ofrenda a la Virgen de un ramo de un canistrel de flores y seis libras de cera, pero con el paso de los años todo esto se cambió por una flor trabajada a mano. El ayuntamiento de Ferrol conmutó su voto en el año 1840, para celebrarlo cada año en la Iglesia del Socorro, por ser la más cercana al mar. Los ayuntamientos de Ares y Mugardos, desde hace varios años, están llevando adelante esta tradición.

was rebuilt in the late 17th century, includes a rectangular door with a tympanum with an image of a seated Virgin and Child flanked by San Pedro Nolasco and San Raimundo de Peñafort. On Whit Monday the traditional ‘Voto de Chanteiro’ is held in this Chapel. This centuries-old ceremony gives thanks to the Virgen de la Mercé, the protectoress of the area during the plague that devastated much of Asia and Europe. Originally, the Vow consisted of an offering of a bunch of wild flowers and six pounds of wax, although over the years it has been replaced by hand-crafted flowers. In 1840 Ferrol City Council decided to move this ceremony to the Church of El Socorro, as it was the closest to the sea. For the last few years, the boroughs of Area and Mugardos have been responsible for preserving this tradition.


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

35

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

MOSTEIRO DE SANTA CATALINA DE MONTEFARO

(ARES) No lugar de Montefaro, na parroquia de San Pedro de Cervás, atópase este edificio levantado no ano 1393, cando o arcebispo compostelán Juan García Manrique lle concede ao señor de Ferrol e Pontedeume, Fernán Pérez de Andrade “O Bo” (señor feudal da bisbarra), a licenza para construír o mosteiro e lle cede a ermida de Nosa Señora da Mercé. Coa desamortización de Mendizábal (1837) os franciscanos víronse obrigados a abandonar o mosteiro, pasando a propiedade e a xestión do edificio ás mans do exército ata o ano 2000. O mosteiro é de estilo románico, aínda que nesa época xa se impoñían os canons do gótico. Ten dous claustros. O mellor conservado é de estilo renacentista e ademais conta cun retablo de madeira policromada con esquemas de ornamentación barroca. A igrexa sufriu modificacións no século XVIII, en que pasou de planta en forma de cruz a unha nave de cuberta única con bóveda de canón sobre arcos.

MONASTERIO DE SANTA CATALINA DE MONTEFARO

(ARES) En el lugar de Montefaro en la parroquia de San Pedo de Cervás, se encuentra este edificio levantado en el año 1393 cuando el arzobispo compostelano Juan García Manrique concede al señor de Ferrol y Pontedeume, Fernán Pérez de Andrade “O Bo” (señor feudal de la comarca), la licencia de construír el monasterio y cede al mismo la ermita de Nuestra Señora de la Mercé. Con la desamortización de Mendizábal (1837) los franciscanos se vieron obligados a abandonar el monasterio pasando la propiedad y la gestión del edificio a manos del ejército hasta el año 2000. El monasterio es de estilo románico, aunque en esa época ya se imponían los cánones del gótico. Tiene dos claustros, el mejor conservado es de estilo renacentista y además cuenta con un retablo de madera policromada con esquemas de ornamentación barroca. La iglesia sufrió modificaciones en el siglo XVIII, en que pasó de planta en forma de cruz a una nave de cubierta única con bóveda de cañón sobre arcos.

MONASTERY OF SANTA CATALINA DE MONTEFARO

(ARES) Montefaro in the parish of San Pedro de Cervás is the site of this monastery, built in 1393. The Archbishop of Santiago de Compostela, Juan García Manrique granted the Feudal Lord of Ferrol and Pontedeume, Fernán Pérez de Andrade ‘the Good’, the licence to build the monastery, which was to include the Chapel of Nuestra Señora de la Mercé. Following Mendizábal’s disentailment of Church property in 1837, the Franciscans were forced to leave the monastery, which became the property of the army until the year 2000. The monastery is Romanesque in style, despite the fact that at the time it was built the Gothic influence was already predominant. Of the two cloisters, the Renaissance one is in better condition. This monastery also boasts a painted wooden altarpiece featuring an ornate Baroque ornamentation. The church was altered in the 18th century, when the cross plan was transformed into a single nave with a barrel vault



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

37

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL No interior do mosteiro pódense observar restos de capiteis, estatuas, lápidas de sepulcros... Outros restos esculturais do século XVI atópanse na actualidade no Museo Arqueolóxico de San Antón (A Coruña).

IGREXA DE SANTA EULALIA DE LUBRE

(ARES) Situada no lugar de Lubre, esta igrexa xa aparece citada nunha relación de igrexas do ano 830 feita polo abade Tructinio. A súa construción actual é dos séculos XV-XVI, aínda que aparecen noticias da súa existencia desde o ano 1134. Trátase dunha obra de estilo gótico, que consta de planta rectangular cunha soa nave, que posúe tres tramos delimitados por arcos apuntados percorridos por baquetas grandes que continúan polas xambas e rematan nunha base común cilíndrica. A capela maior está cuberta por bóveda estrelada de cinco claves, con nervios que descansan en columnas dobradas en forma de cóbado de esveltos fustes rematados en capiteis esculpidos con lixeiros relevos.

En el interior del monasterio se pueden observar restos de capiteles, estatuas, lápidas de sepulcros... Otros restos esculturales del siglo XVI se encuentran en la actualidad en el Museo Arqueológico de San Antón (A Coruña).

IGLESIA DE SANTA EULALIA DE LUBRE

(ARES) Situada en el lugar de Lubre, esta iglesia ya aparece citada en una relación de iglesias del año 830 hecha por el abad Tructinio, pero no obstante, su construcción actual es de séculos XVXVI, aunque aparecen noticias de su existencia desde el año 1134. Se trata de una obra de estilo gótico, que consta de planta rectangular con una sola nave, que posee tres tramos delimitados por arcos apuntados recorridos por baquetones que continúan por las jambas y rematan en una base común cilíndrica. La capilla mayor está cubierta por bóveda estrellada de cinco claves, con nervios que descansan en columnas acodadas de esbeltos fustes rematados en capiteles esculpidos con ligeros relieves. Además,

resting on arches. The monastery houses the remains of various capitals, statues and tomb stones, although other 16th century sculptures from this site can also be seen in the San Antón Archaeological Museum in A Coruña.

CHURCH OF SANTA EULALIA DE LUBRE

(ARES) Situated in the hamlet of Lubre, the first mention of this church was made in 830; it was included in a list of churches drawn up by Abbot Tructinio. However, the current building dates back to the 15th and 16th centuries, although there are also references to the existence of a church on this site since 1134. This Gothic church has a rectangular plan and a single nave, divided into three sections by pointed arches featuring beaded archivolts that run along the jambs and end in a cylindrical base column. The main chapel is covered by a starred vault with five keystones, and ribs that rest on groups of slim shafted columns topped by capitals carved with delicate reliefs. The tran-


38

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

Ademais, o espazo entre a nave e o presbiterio está delimitado por un arco apuntado. Ao seu pé sitúase un coro alto de madeira. A ornamentación é dunha gran sobriedade, e desta pódese destacar a presenza dalgunha lápida sepulcral con escudos nos que aparece a Cruz de Calatrava, do mesmo xeito que no púlpito aparece outro escudo, e cabe a sospeita de que exista outra lápida señorial debaixo do altar construído no século XX; a existencia de todo isto leva a pensar que na construción da igrexa colaboraron algúns nobres da bisbarra.

el espacio entre la nave y el presbiterio está delimitado por un arco apuntado. A los pies de la misma se sitúa un coro alto de madera. La ornamentación es de gran sobriedad, pudiéndose destacar la presencia de alguna lápida sepulcral con escudos en los que aparece la Cruz de Calatrava, de la misma manera que en el púlpito aparece otro escudo y, cabe la sospecha de que exista otra lápida señorial bajo el altar construído en el siglo XX; la existencia de todo esto lleva a pensar que en la construcción de la iglesia colaboraron algunos nobles de la comarca.

(ARES) Atópase no lugar de San Pedro de Cervás, ao que se chega tomando a estrada de Ares a Chanteiro. Esta igrexa ten datada a súa construción do século XII, aínda que desa época só conserva a ábsida semicircular. É de nave única e está dividida en tres tramos por medio de arcos faixóns apoiados sobre pilastras. No primeiro espazo sitúase un coro alto. É moi sinxela desde o punto de vista ornamental.

(ARES) Se encuentra en el lugar de San Pedro de Cervás tomando la carretera de Ares a Chanteiro. Esta Iglesia tiene datada su construcción en el siglo XII aunque de esa época sólo conserva el ábside semicircular. Es de nave única y está dividida en tres tramos por medio de arcos fajones apoyados sobre pilastras. En el primer espacio se sitúa un coro alto. Es muy sencilla desde el punto de vista ornamental.

IGREXA DE SAN PEDRO DE CERVÁS

IGLESIA DE SAN PEDRO DE CERVÁS

sition from the nave to the presbytery is marked by a pointed arch, where the wooden choir stalls are situated. There is little ornamentation in this church; perhaps the most outstanding features are the tombs featuring coats of arms with the Calatrava Cross. The pulpit also bears another coat of arms, and it is thought that other noble tombs may lie under the 20th century altar, indicating that local nobles probably played a hand in the construction of this church.

CHURCH OF SAN PEDRO DE CERVÁS

(ARES) This church is located in San Pedro de Cervás on the road between Ares and Chanteiro. There has been a church on this site since the 12th century, although only the semi-circular apse remains of the original building. It has a single nave and is divided into three sections by transverse arches resting on pilasters. The choir stalls are situated in the first of these sections. This church is lacking in excessive ornamentation


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

39

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

IGREXA DE SAN XOSÉ DE ARES

IGLESIA DE SAN XOSÉ DE ARES

CHURCH OF SAN XOSÉ DE ARES

(ARES) Esta igrexa sen estilo definido, comezada no ano 1721 como filial da parroquial de Lubre, foi designada no ano 1868 igrexa matriz polo Cardeal Arcebispo García Cuesta e remodelada a comezos do século XX por Julio Galán de Carvajal. É de planta rectangular con presbiterio. As naves laterais están divididas por arcos faixóns que sustentan as bóvedas de cruzaría, mentres que na nave principal os arcos son de medio punto. Tamén destaca o branco dos seus muros e da súa fachada, á que se apega unha torre campanario de planta cadrada.

(ARES) Esta iglesia sin estilo definido, comenzada en el año 1721 como filial de la parroquial de Lubre. Fue designada en el año 1868 como iglesia matriz por el Cardenal Arzobispo García Cuesta y remodelada a comienzos del siglo XX por Julio Galán de Carvajal. Es de planta rectangular con presbiterio. Las naves laterales están divididas por arcos fajones que sustentan las bóvedas de crucería, mientras que en la nave principal los arcos son de medio punto. También destaca el blanco de sus muros y su fachada, a la que adosa una torre campanario de planta cuadrada.

(ARES) Work on this church, of indefinite style and originally a subsidiary of the parish church of Lubre, began in 1721. In 1868 it was declared a mother church by Cardinal and Archbishop García Cuesta and in the early 20th century it underwent major alteration work under the guidance of Julio Galán de Carvajal. It is a rectangular plan church with a presbytery. The side naves are divided by transverse arches supported by cross vaults, whilst the main nave features semi-circular arches. Also worthy of note are the whitewashed walls and façade, which features a square bell tower.

(CARIÑO) Atópase situada mirando ao mar, asomándose sobre a ría de Cariño. É un sinxelo templo edificado nun lugar apartado, entre Cariño e o Cabo Ortegal. No lugar atopáronse restos arqueolóxicos da época romana. Desta ermida cóntase a seguinte lenda: san Xiao era un humilde cazador e pescador casado

(CARIÑO) Se encuentra situada mirando al mar, asomándose sobre la ría de Cariño. Es un sencillo templo edificado en un lugar apartado, entre Cariño y el Cabo Ortegal. En el lugar se han encontrado restos arqueológicos de la época romana. De esta ermita se cuenta la siguiente leyenda: San Xiao era un humilde cazador y pescador

(CARIÑO) Looking out to sea, this chapel stands on the shore of the Cariño tidal estuary. This simple chapel is situated in a remote spot between Cariño and Cape Ortegal. Roman remains have been discovered in and around this site. The following legend is associated with this chapel: San Xiao was a humble hunter and fish-

ERMIDA DE SAN XIAO DO TREVO

ERMITA DE SAN XIAO DO TREVO

CHAPEL OF SAN XIAO DO TREVO



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

41

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL cunha fermosa rapaza. Unha mañá invernal partiu de caza e na súa ausencia chegaron á súa casa os seus pais enchoupados pola chuvia. A muller de Xiao foi amable con eles e acolleunos no mellor cuarto da casa. Partiu a muller a buscar a Xiao para advertirlle da visita pero, asemade, este regresaba por un camiño oposto. Cando chegou á casa e viu unha parella no seu leito, pensou que a súa muller o estaba a enganar, polo que, ferido pola ira, disparoulles e matounos. Ao sentir os disparos, a muller de Xiao regresou, pero xa non había solución. Tal foi a pena, a dor e o arrepentimento que sufriu o bo de Xiao que acabou por converterse nun santo. Outra tradición asegura que a actual figura de san Xiao que descansa na ermida veu polo mar ata aquí, nos tempos dos piratas, que saqueaban todas as costas polas que adoitaban pasar. Ao achegarse a Cariño, os profanos asaltantes decidiron tirar ao mar a pequena e coqueta figura do santo, amarrándolle unha enorme pedra ao colo para afogala. Pero o santo fixo un milagre, liberándose das ataduras e che-

casado con una hermosa chica. Una mañana invernal partió de caza y en su ausencia llegaron a su casa sus padres empapados por la lluvia. La mujer de Xiao fue amable con ellos y los acogió en el mejor cuarto de la casa. Partió la mujer a buscar a Xiao para advertirle de la visita, pero al mismo tiempo este regresaba por un camino opuesto. Cuando llegó a casa y vió a una pareja en su lecho, penso que su mujer lo estaba engañado, por lo que herido por la ira, les disparó, matándolos. Al sentir los disparos, la mujer de Xiao regresó, pero ya no había solución. Tal fue la pena, el dolor y el arrepentimiento que sufrió el bueno de Xiao que acabó por convertirse en un santo. Otra tradición asegura que la actual figura de San Xiao que descansa en la ermita vino por el mar hasta aquí, en los tiempos de los piratas, que saqueaban todas las costas por las que solían pasar. Al acercarse a Cariño, los profanos asaltantes decidieron tirar al mar la pequeña y coqueta figura del santo, amarrándole una enorme piedra al cuello para ahogarla. Pero el santo hizo un milagro, liberándose de las ata-

erman married to a beautiful girl. One winter morning he went out hunting and while he was away his parents arrived at his home in torrential rain, soaked to the skin. His wife received them warmly and gave them the best room in the house. The good women set off to tell Xiao that his parents had come to pay a visit, but at the same time he was returning home via a different path. On arriving home and seeing a couple in his bed, he assumed that his wife was being unfaithful to him, and, blinded by rage, shot them both, killing them instantly. On hearing the gunshots, Xiao’s wife ran home, but nothing could be done to save them. The sorrow, grief and remorse that tortured Xiao for the rest of his days eventually turned him into a saint. Legend also has it that the current statue of San Xiao came by sea to the chapel during the days when the coastal towns and villages were constantly being raided and looted by pirates. During an attack on the town of Cariño, the raiders decided to hurl the figure of the saint into the sea, tying an enormous stone around its neck to ensure that it would sink to the seabed. But the


42

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

gando á costa cariñesa a nado. Unha vez alí, foi recollida polos mariñeiros da zona, que a subiron polo acantilado para construírlle, alí mesmo, unha fermosa capela que aínda se mantén hoxe en día.

IGREXA DE SAN BARTOLOMEU

duras y llegando a la costa cariñesa a nado. Una vez allí, fue recogida por los marineros de la zona, que la subieron por el acantilado para construírle, allí mismo, una hermosa capilla que aún se mantiene hoy en día.

IGLESIA DE SAN BARTOLOMÉ

CHURCH OF SAN BARTOLOMÉ

IGLESIA DE SANTA MARÍA DE PEDRA

CHURCH OF SANTA MARÍA DE PEDRA

(CARIÑO) Situada no centro da aldea, na parte alta do núcleo urbano, atópase esta igrexa do século XX, que se pode relacionar coa igrexa da Barqueira de Cerdido, tanto pola planta coma polo ciborio octogonal e mesmo na colocación sobre a torre da fachada dunha imaxe co santo patrón. O esquema das dúas igrexas é idéntico: unha arquitectura sinxela de moita sobriedade decorativa.

(CARIÑO) Situada en el centro del pueblo, en la parte alta del núcleo urbano, se encuentra esta iglesia del siglo XX, que se puede relacionar con la iglesia de A Barqueira de Cerdido, tanto por la planta como por el cimborrio octogonal e incluso en la colocación sobre la torre de la fachada de una imagen con el santo patrón. El esquema de las dos iglesias es idéntico: una arquitectura sencilla de mucha sobriedad decorativa.

(CARIÑO) Esta igrexa do século XVIII-XIX está situada na parroquia do mesmo nome. Non se aprecian signos da súa época inicial. Ten unha única

(CARIÑO) Esta iglesia del siglo XVIII- XIX está ubicada en la parroquia del mismo nombre. No se aprecian signos en su época inicial. Tiene una única nave

IGREXA DE SANTA MARÍA DE PEDRA

saint performed a miracle, loosening the rope and managing to reach the shore. It was rescued by the local fishermen, who carried it up to the top of the cliff where they built a beautiful chapel that still stands there to this day.

(CARIÑO) Standing on the highest point of the town centre, this 20th century church is reminiscent of the Church of A Barqueira de Cerdido, both in terms of its shape and the octagonal dome and even the figure of the patron saint that stands on the tower on the main façade. The layout of both churches is identical: a simple design lacking in excessive ornamentation.

(CARIÑO) This church, which dates back to the 18th and 19th centuries, is situated in the parish of the same name. There are no apparent elements


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

43

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL nave con capelas laterais separadas por arcos de medio punto. Nesta parroquia celébrase a festa da Milagrosa en honra á Virxe dos Milagres no mes de xullo.

con capillas laterales separadas por arcos de medio punto. En esta parroquia se celebra la fiesta de la Milagrosa, en honor a la Virgen de los Milagros en el mes de julio.

(CEDEIRA) O santuario de Santo André é o segundo santuario de Galicia despois de Santiago de Compostela e é considerado como a “Meca dos galegos”, o que dá unha idea do número de visitas anuais que pode chegar a recibir. A igrexa, de estilo gótico-barroco dos séculos XVI e XVIII, está situada nun marabilloso e espectacular lugar, caracterizado por presentar os acantilados máis altos de Europa, que circundan a serra da Capelada. Da igrexa anterior só queda a porta do muro norte, así como pinturas murais. Destaca unha imaxe relicario de estilo barroco italiano, cun fragmento de óso de santo André. A torre campanario que data do século XVIII, de base cadrada, está formada por tres corpos decrecentes e cúpula rematada en pináculo.

(CEDEIRA) El Santuario de San Andrés, es el segundo santuario de Galicia, después de Santiago de Compostela y es considerado como la “Meca de los gallegos”, lo que da idea del número de visitas anuales que puede llegar a recibir. La iglesia, de estilo gótico-barroco de los siglos XVI y XVIII, está emplazada en un maravilloso y espectacular paraje caracterizado por los acantilados más altos de Europa que circundan la sierra da Capelada. De la iglesia anterior sólo queda la puerta del muro norte, así como pinturas murales. Destaca una imagen relicario de estilo barroco italiano, con un fragmento de hueso de San Andrés. La torre campanario que data del siglo XVIII, de base cuadrada, está formada por tres cuerpos decrecientes y cúpula rematada en pináculo.

SANTUARIO DE SANTO ANDRÉ DE TEIXIDO

SANTUARIO DE SAN ANDRÉS DE TEIXIDO

to indicate the exact date of construction. It has a single nave and several side chapels separated by semi-circular arches. In July, this parish celebrates the Festival of La Milagrosa, in honour of the Virgen de los Milagros.

SANCTUARY OF SAN ANDRÉS DE TEIXIDO

(CEDEIRA) San Andrés is one of the most important sanctuaries in Galicia, second only to Santiago de Compostela. It is known as the ‘Galician Mecca’ due to the vast number of visitors it attracts each year. The Gothic-Baroque style church dates back to the 16th and 18th centuries and stands against a truly spectacular backdrop featuring the highest cliffs in Europe that line the Capelada Mountains. Of the original church, only the north door and mural paintings remain. Particularly worthy of note is the Italian Baroque style reliquary, which contains a fragment of a bone of San Andrés. The square-plan 18th century bell tower is made up of three sections, each decreasing in size, and a dome topped by a pinnacle.



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

45

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL Existe unha lenda asociada que di que santo André, un dos doce apóstolos, chegou navegando ata os acantilados próximos, onde envorcou a súa embarcación, que quedou convertida nunha pena, coñecida como a “Barca de Santo André”. Deus axudouno e así recibiu a promesa de que tería un santuario e unha romaría ata a fin do mundo, á que, vivos ou mortos, acudirían todos os mortais. Segundo a lenda, “quen non vai de vivo a Santo André vai de morto convertido en réptil”. O santuario pódese visitar todo o ano, pero a romaría celébrase o día da festividade do santo é o 8 de setembro. A venerada ermida é, ademais, o final do vello camiño a Teixido, ou camiño de romeiros a Teixido, que nos últimos corenta anos foi empregado como camiño principal da cornixa noroccidental da Coruña. Nel consérvase e ofrece un numeroso patrimonio cultural e artístico, que ten nalgúns casos máis de 2.000 anos de antigüidade. É un camiño primitivo pero vivo e vixente: vivo porque se conservan os camiños orixinais case ao 100 %, e vixente

Existe una leyenda asociada que dice que San Andrés, uno de los doce apóstoles, llegó navegando hasta los acantilados próximos, donde volcó su embarcación, que quedó convertida en un peñasco, conocido como la “ Barca de San Andrés”. Dios le ayudó y así recibió la promesa de que tendría un santuario y una romería hasta el fin del mundo, a la que, vivos o muertos, acudirían todos los mortales. Según la leyenda “quien no va de vivo a San Andrés va de muerto convertido en reptil” El Santuario se puede visitar todo el año pero la romería se celebra el día de la festividad del santo es el 8 de septiembre. La venerada ermita es, además, el final del viejo camino a Teixido, o camino de Romeros a Teixido, que en los últimos cuarenta años fue utilizado como camino principal de la cornisa noroccidental de A Coruña. En él se conserva y ofrece numeroso patrimonio cultural y artístico, que data en algunos casos de más de 2.000 años de antigüedad. Es un camino primitivo pero vivo y vigente; vivo porque se conservan los caminos originales casi al 100% y vigente

Legend has it that Saint Andrew, one of the twelve apostles, reached the cliffs by sea where his vessel over turned and was converted into a large rock, known as the ‘Barca de San Andrés’ or ‘Saint Andrew’s Boat’. In order to give thanks to God for his help, the saint promised to build a sanctuary and to celebrate a pilgrimage that would last until the end of the world, and which all souls must complete, either in life or in death. The saying goes that ‘he who does not visit San Andrés in life will do so in death, converted into a reptile’. This place of worship also marks the end of the ancient trail to Teixido, known as the Camino de Romeros, which over the last for ty years has also been the main route along the northwest coast from A Coruña. It boasts a wealth of cultural and artistic heritage, some examples of which date back more than 2,000 years. This ancient trail is still very much alive and of considerable importance: indeed, practically all the original paths can still be seen and it is the route


46

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

porque milleiros de romeiros, a pé ou en coche, continúan a percorrelos hoxe en día.

porque miles de romeros a pie o en coche los siguen recorriendo hoy en día.

chosen by thousands of pilgrims travelling by car or on foot.

(CEDEIRA) No centro de Cedeira atópase esta igrexa de estilo gótico do século XV, de planta rectangular e con tres naves e unha ábsida poligonal. A capela maior ten unha cúpula e a nave central conta con bóvedas estreladas. A fachada principal conserva a antiga porta de entrada, que presenta un arco semicircular con molduras continuadas ao longo das xambas.

(CEDEIRA) En el centro de Cedeira se encuentra esta iglesia de estilo gótico del siglo XV de planta rectangular con tres naves y un ábside poligonal. La capilla mayor tiene una cúpula y la nave central cuenta con bóvedas estrelladas. La fachada principal conserva la antigua puerta de entrada, que presenta un arco semicircular con molduras continuadas a lo largo de las jambas.

(CEDEIRA) This 15th century Gothic church stands in the centre of Cedeira. It has a rectangular plan, three naves and a polygonal apse. The main chapel features a dome and the central nave has starred vaults. The main façades still preserves the original door, crowned by a semi-circular arch with molding running the length of the jambs.

(CEDEIRA) Situada no lugar de Corveiro, na parroquia de Santalla de Cervo, esta capela é de mediados de século XVII e de planta rectangular. É un edificio sinxelo e austero, sen ningún tipo de decoración exterior. No seu interior hai un retablo de estilo barroco que foi trasladado desde a igrexa

(CEDEIRA) Situada en el lugar de Corveiro en la parroquia de Santalla de Cervo, esta capilla es de mediados de siglo XVII y de planta rectangular. Es un edificio sencillo y austero, sin ningún tipo de decoración exterior. En su interior se encuentra un retablo de estilo barroco que fue trasladado desde la iglesia

(CEDEIRA) This rectangular plan chapel dates back to the mid 17th century and is situated in Corverio, in the parish of Santalla de Cervo. This simple and austere building is lacking in exterior ornamentation. The interior houses a Baroque altarpiece that was originally part of the Church of Santa

IGREXA DE SANTA MARÍA DO MAR

CAPELA DE SAN ANTÓN DE CORVEIRO

IGLESIA DE SANTA MARÍA DEL MAR

CAPILLA DE SAN ANTONIO DE CORVEIRO

CHURCH OF SANTA MARÍA DEL MAR

CHAPEL OF SAN ANTONIO DE CORVEIRO


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

47

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL de Santa María do Mar de Cedeira e no seu adro alberga o cruceiro do “Cristo da Ponte”. O ámbito desta capela constitúe un privilexiado miradoiro da entrada da ría de Cedeira.

de Santa María del Mar de Cedeira y en su atrio alberga el cruceiro de “Cristo da Ponte”. El entorno de la Capilla constituye un privilegiado mirador de la entrada de la ría de Cedeira.

María del Mar de Cedeira and the Cristo da Ponte stone cross stands in the atrium. The privileged setting of this chapel offers magnificent views of the mouth of the Cedeira tidal estuary.

(CERDIDO) Situada na parroquia do mesmo nome, esta pequena igrexa, debido ás diferentes etapas construtivas, resulta dunha suma de estilos. Así, presenta unha planta de cruz latina e conta con interesantes mostras do gótico isabelino do XVI, como as dúas portas con arcos de carpanel da fachada principal e a bóveda do presbiterio. No seu exterior, ademais das portas mencionadas, destacan uns escudos, unha torre e unha pequena espadana. Eses escudos son de pedra e coas armas dos marqueses de San Sadurniño. Baixo os escudos hai un relevo que representa o xabaril dos Andrade (ambos incrustados no muro), símbolo, xunto co oso, desta poderosa familia do medievo galego que, en Cerdido, exercía o seu

(CERDIDO) Situada en la parroquia de dicho nombre, esta pequeña Iglesia, debido a las diferentes etapas constructivas, resulta de una suma de estilos. Así, presenta una planta de cruz latina y cuenta con interesantes muestras del gótico isabelino del XVI, como las dos puertas con arcos de carpanel de la fachada principal y la bóveda del presbiterio. En su exterior, además de las puertas mencionadas, destacan unos escudos, una torre y una pequeña espadaña. Esos escudos son de piedra y con las armas de los marqueses de San Sadurniño. Bajo los escudos hay un relevo que representa el jabalí de los Andrade (ambos incrustados en el muro), símbolo junto con oso de esta poderosa familia del medievo gallego que, en Cerdido, ejercían su poder

(CERDIDO) Situated Located in the parish of the same name, this tiny church is a fascinating mix of styles, the result of successive building phases. It has a Latin cross plan as well as several interesting elements in the 16th century Isabelline Gothic style, such as the two doors featuring three centred arches on the main façade and the presbytery dome. In addition to the two doors, other elements of interest on the façade are the coat of arms, a tower and a small belfry. The stone coats of arms correspond to the Marquises of San Sadurniño. Under the coats of arms is a relief representing the Andrade wild boar (both embedded in the wall), which, together with the bear, symbolised this Galician family that wielded great power in the Middle Ages, and that controlled their lands from

IGREXA PARROQUIAL DE SAN MARTIÑO

IGLESIA PARROQUIAL DE SAN MARTIÑO

PARISH CHURCH OF SAN MARTIÑO



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

49

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL poder desde un pazo próximo. Tamén destacan a torre e o campanario, con traza barroca e remate en cúpula do século XVIII, con emblemas da casa feudal.

IGREXA DE SAN SALVADOR DE MANIÑOS

desde un pazo próximo. También destaca la torre y el campanario, con traza barroca y remate en cúpula del siglo XVIII, con emblemas de la casa feudal.

IGLESIA DE SAN SALVADOR DE MANIÑOS

CHURCH OF SAN SALVADOR DE MANIÑOS

IGLESIA DE SAN JOSÉ DE LIMODRE

CHURCH OF SAN JOSÉ DE LIMODRE

(FENE) Situada no lugar do Cruceiro, na parroquia do mesmo nome que a igrexa, atópase esta construción de estilo barroco do século XVII, de tipoloxía rural moi difundida pola bisbarra. Sobre unha planta de cruz latina, a nave principal áchase cuberta por unha bóveda de canón, mentres que as laterais o están por bóvedas de arestas. Nas capelas laterais destacan uns retablos realizados polo ferrolán Manuel Fernández en 1857.

(FENE) Situada en el lugar de O Cruceiro, en la parroquia del mismo nombre que la iglesia, se encuentra esta construcción de estilo barroco del siglo XVII, de tipología rural muy difundida por la comarca. Sobre una planta de cruz latina, la nave principal se halla cubierta por una bóveda de cañón, mientras que las laterales lo están por bóvedas de aristas. En las capillas laterales destacan unos retablos realizados por el ferrolano Manuel Fernández en 1857.

(FENE) Situada no lugar do Camiño Grande, esta igrexa data do século XX e é de estilo predominantemente neogótico. Conta cunha única nave, con coro alto ao pé, e destacan a súa bóveda de

(FENE) Situada en el lugar de O Camiño Grande, esta iglesia data del siglo XX y es de estilo predominantemente neogótico. Cuenta con una única nave, con coro alto a los pies y destacan su bó-

IGREXA DE SAN XOSÉ DE LIMODRE

the manor house in nearby Cerdido. Also worthy of note are the Baroque tower and bell tower, topped by an 18th century dome, which also feature symbols of this prominent feudal family.

(FENE) Situated in O Cruceiro, in the parish of the same name, this church is one of many examples of the 17th century rural Gothic style to be seen in this region. The central nave of this Latin cross church is covered by a barrel vault, whilst the side naves feature cross vaults. The side chapels are worthy of note due to the magnificent altarpieces, the work of Ferrol-born artist Manuel Fernández and which date back to 1857. (FENE) Situated in O Camiño Grande, this 20th century church is built in an essentially Neo-Gothic style. It has a single nave, at the end of which we find the choir stalls. Particularly worthy of note is the cross


50

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

cruzaría e o seu altar maior. No exterior sobresaen as súas amplas ventás oxivais. A porta de entrada está tamén enmarcada polos característicos arcos oxivais neogóticos.

veda de crucería y su altar mayor. En el exterior sobresalen sus amplias ventanas ojivales. La puerta de entrada se halla asimismo enmarcada por los característicos arcos ojivales neogóticos.

vault and the high altar. The most outstanding feature on the façade are the large ogival windows. The main door is also framed by ogival arches that are typical of the Neo-Gothic style.

(FENE) Igrexa de estilo barroco da primeira metade do XVII. É de planta de cruz latina e ao pé da nave atópase o coro alto. O interior da nave principal está cuberto por unha bóveda de canón sostida por arcos. Destaca o retablo do altar maior, de madeira e policromado de dourado, así como a torre campanario que culmina cunha cúpula semiesférica e o arco de medio punto sobre a porta da entrada.

(FENE) Iglesia de estilo barroco de la primera mitad del XVII. Es de planta de cruz latina y a los pies de la nave se encuentra el coro alto. El interior de la nave principal está cubierta por una bóveda de cañón sostenida por arcos. Destaca el retablo del altar mayor, de madera y policromado de dorado, así como la torre campanario que culmina con una cúpula semi-esférica y el arco de medio punto sobre la puerta de la entrada.

(FENE) A Baroque church dating back to the first half of the 17th century. At the end of the nave of this Latin cross church we find the choir stalls. The interior of the main nave is covered by a barrel vault supported by arches. The most outstanding features of this church are the main altar made of gilded wood, and the bell tower topped by a semi-circular dome and the semi-circular arch over the main door.

(FENE) Na parroquia de Santa Mariña de Sillobre atópase esta capela reconstruída a principios do século XX e que é de planta rectangular. No exterior posúe poucos vans e unha pequena

(FENE) En la parroquia de Santa Mariña de Sillobre, se encuentra esta capilla reconstruida a principios del siglo XX y que es de planta rectangular. En el exterior posee pocos vanos y una pequeña

(FENE) This rectangular plan chapel, rebuilt in the early 20th century, is situated in the parish of Santa Mariña de Sillobre. There are very few openings on the façade, and the main

IGREXA DE SANTA MARIÑA DE SILLOBRE

CAPELA DE SAN MARCOS

IGLESIA DE SANTA MARIÑA DE SILLOBRE

CAPILLA DE SAN MARCOS

CHURCH OF SANTA MARIÑA DE SILLOBRE

CHAPEL OF SAN MARCOS


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

51

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL porta de acceso. Está cuberta a dúas augas e, en conxunto, é unha construción moi sinxela, dunha tipoloxía rural moi frecuente en Galicia.

CONCATEDRAL DE SAN XULIÁN

puerta de acceso. Está cubierta a dos aguas, y en conjunto es una construcción muy sencilla, de tipología rural muy frecuente en Galicia.

CONCATEDRAL DE SAN JULIÁN

CONCATHEDRAL OF SAN JULIÁN

IGLESIA CASTRENSE DE SAN FRANCISCO

MILITARY CHURCH OF SAN FRANCISCO

(FERROL) Situada no centro de Ferrol, a igrexa de San Xulián está dedicada ao patrón da cidade, posúe a categoría de concatedral e foi construída a finais do século XVIII segundo o proxecto do enxeñeiro e arquitecto de mariña Julián Sánchez Bort en 1976, substituíndo a primitiva igrexa románica. Está construída cun estrito estilo neoclásico, con planta de aspecto cruciforme e organizada arredor dunha cúpula á que se abren senllas capelas cubertas de bóveda de canón e bóvedas caídas ao exterior.

(FERROL) Situada en el centro de Ferrol, la iglesia de San Julián está dedicada al patrón de la ciudad, posee la categoría de concatedral y fue construida a finales del siglo XVIII según el proyecto del ingeniero y arquitecto de marina Julián Sánchez Bort en 1976, reemplazando a la primitiva iglesia románica. Está construida con un estricto estilo neoclásico, con planta de aspecto cruciforme y organizada en torno a una cúpula a la que se abren sendas capillas cubiertas de bóveda de cañón y bóvedas caídas al exterior.

(FERROL) Igrexa neoclásica levantada no século XVIII ocupando o lugar do antigo convento de San

(FERROL) Iglesia neoclásica levantada en el siglo XVIII ocupando el lugar del antiguo convento de

IGREXA CASTRENSE DE SAN FRANCISCO

door is fairly small. It has a gable roof, and its simple and austere style is characteristic of rural Galicia.

(FERROL) Situated in the centre of Ferrol, the Church of San Julián is dedicated to the city’s patron saint. Considered to be a Concathedral, it was designed by the navy engineer and architect Julían Sánchez Bort in the late 18th century (1776) to replace the Romanesque church that originally stood on this site. Built in strict compliance with the Neo-Classical style, it is a cruciform church arranged around a dome that opens up onto chapels covered with barrel vaults and pendentive domes.

(FERROL) A Neo-Classical church that dates back to the 18th century and standst on the site of the



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

53

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL Francisco, construído por Fernán Pérez de Andrade no século XIV. É de planta rectangular, sobre a cal se inscribe unha planta de cruz latina, da que sobresae o espazo destinado á capela maior e á sancristía. Conserva un magnífico retablo obra do escultor neoclásico José Ferreiro e valiosas tallas en madeira. Conta con magníficas vistas de todo o interior do arsenal de Ferrol, e cómpre destacar que, como igrexa castrense, depende do Arcebispado Castrense, con sede en Madrid.

San Francisco levantado por Fernán Pérez de Andrade en el siglo XIV. Es de planta rectangular sobre la cual se inscribe una planta de cruz latina, de la que sobresale el espacio destinado a la capilla mayor y la sacristía. Conserva un magnífico retablo obra del escultor neoclásico José Ferreiro y valiosas tallas en madera. Cuenta con magníficas vistas de todo el interior del Arsenal de Ferrol, y cabe destacar que como iglesia castrense, depende del Arzobispado Castrense con sede en Madrid.

(FERROL) Situada no núcleo urbano de Ferrol, esta capela de estilo neoclásico foi construída pola confraría que leva o mesmo nome cara a finais do século XVIII. A súa fachada componse dun liso pechamento parietal, rectangular, definido por pilastras de esquina e unha cornixa horizontal, porta enmarcada con dóricas pilastras, cornixamento e frontón circular.

(FERROL) Situada en el núcleo urbano de Ferrol, esta capilla de estilo necoclásico fue construida por la cofradía que lleva el mismo nombre hacia finales del siglo XVIII. Su fachada se compone de un liso cierre parietal, rectangular, definido por pilastras de esquina y una cornisa horizontal, puerta enmarcada con dóricas pilastras, entablamento y frontón circular.

CAPELA DAS ANGUSTIAS

CAPILLA DE LAS ANGUSTIAS

Convent of San Francisco built in the 14th century on the orders of Fernán Pérez de Andrade. This Latin cross church has a rectangular plan crowned by a space for the main chapel and the vestry. It boasts a magnificent altarpiece, the work of the Neo-Classical sculptor José Ferreiro, as well as several magnificent wood carvings. It offers superb panoramic views of Ferrol’s Arsenal. As a military church, it is dependent on the military archbishopric based in Madrid.

CHAPEL OF LAS ANGUSTIAS

(FERROL) Situated in the city of Ferrol, this Neo-Classical chapel was built by the brotherhood of the same name some time in the late 18th century. The façade is made up of smooth parietal walls forming a rectangular plan, defined by the corner pilasters and horizontal cornice, a door framed by Doric columns, an entablature and circular pediment.


54

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

ERMIDA DE CHAMORRO

(FERROL) Chamorro é un pequeno templo de estilo gótico tardío, coñecido tamén como a capela de Nosa Señora do Nordés. Conta cunha única nave rectangular e muros de cantería de granito. O muro sur da cabeceira conserva unha inscrición que permite datala no primeiro terzo do XVI. A capela maior conta cunha bóveda de cruzaría de 13 claves, onde a pedra debuxa unha estrela de 4 puntas; alí está o retablo. No ano 1666, acabada de formar a Confraría da Virxe de Chamorro, organízase a romaría para difundir a devoción. Un día un pescador, co bote a punto de afundirse baixo o mar embravecido, implóralle axuda á Virxe do Nordés e angustiado exclama: “Xa morro”. A Virxe sálvao e desde entón este lugar é chamado ermida de Chamorro. A súa localización é un privilexiado enclave desde o que se obteñen magníficas panorámicas do val de Serantes, da cidade de Ferrol e das vilas ribeiráns da ría. Recoméndase non perderse a suba a Chamorro que fan os

ERMITA DE CHAMORRO

(FERROL) Chamorro es un pequeño templo de estilo gótico tardío, conocido también como la Capilla de Nuestra Señora del Nordés. Cuenta con una única nave rectangular y muros de sillería de granito. El muro sur de la cabecera conserva una inscripción que permite datarla en el primer tercio del XVI. La capilla mayor cuenta con una bóveda de crucería de 13 claves, donde la piedra dibuja una estrella de 4 puntas, allí se sitúa el retablo. En el año 1666, recién formada la Cofradía de la Virgen de Chamorro se organiza la romería para difundir la devoción. Un día un pescador, con el bote a punto de hundirse bajo el mar embravecido, implora ayuda a la Virgen del Nordés y angustiado, exclama: “Xa morro”. La Virgen lo salva y desde entonces se denomina al lugar, la ermita de Chamorro. El lugar de emplazamiento es un privilegiado enclave desde el que se obtienen magníficas panorámicas del valle de Serantes, la ciudad de Ferrol y los pueblos ribereños de la ría. Se recomienda no perderse la subida a Chamorro

CHAPEL OF CHAMORRO

(FERROL) Chamorro is a small temple built in the late Gothic style, also known as the Chapel of Nuestra Señora del Nordés. It has a single rectangular nave and granite stone walls. The southern wall conserves an inscription which enables us to determine that it was built during the first third of the 16th century. The main chapel features a cross vault with 13 keystones, where the stonework traces a four pointed star, under which the altarpiece is situated. In 1666, the newly-created brotherhood of the Virgin of Chamorro organised a popular procession to worship at this site. Legend has it that one day, a fisherman whose boat was about to sink under the rough seas, called upon the Virgin to come to his aid, crying out in desperation “Xa morro” (I’m dying). He was saved by the Virgin and since then the site has been known as the Chapel of Chamorro. This incredibly beautiful spot boasts spectacular panoramic views of Serantes Valley, the city of Ferrol and the towns


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

55

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL habitantes da bisbarra o luns de Pascua, cando remata a Semana Santa coa celebración da festividade da patroa. A romaría atrae a milleiros de persoas, tanto veciños coma turistas. Os devotos que se ofrecen á Virxe acoden ese día a cumpriren a súa promesa: débese subir a costa andando, de xeonllos ou mesmo descalzo. Nos últimos anos non se permite subir en coche, córtase o tráfico e só sobe e baixa un minibús para persoas discapacitadas ou enfermas.

que hacen los habitantes de la comarca el lunes de pascua, cuando acaba la semana santa celebrando la festividad de la patrona. La romería atrae a miles de personas, tanto vecinos como turistas. Los devotos que se ofrecen a la virgen acuden ese día a cumplir su promesa: se debe subir la cuesta, andando, de rodillas, incluso descalzos. En los últimos años no se permite subir en coche, se corta al tráfico y sólo sube y baja un minibús para personas discapacitadas o enfermas.

and villages that line the shores of the tidal estuary. Visitors should not miss the procession to Chamorro on Easter Monday, an event which draws locals and visitors alike. The event attracts thousands of people, who climb the hill on foot –some barefoot and even on their knees– in order to fulfil a promise. In recent years access by car has been forbidden; the traffic is stopped and only a minibus for the sick and disabled is allowed to drive to the top.

(FERROL) Situada na parroquia de San Martiño de Covas, atópase unha pequena illa de Santa Comba, unida á terra polo areal da praia do mesmo nome. Só é accesible en baixamar e é lugar de peregrinación de romeiros, o derradeiro domingo de xullo, desde o século XII. A ermida é unha construción sinxela, románica e de planta rectangular con cuberta a dúas augas. Ademais, posúe unha soa nave e sufriu recentes restauracións.

(FERROL) Situada en la parroquia de San Martiño de Covas, se encuentra una pequeña isla de Santa Comba, unida a tierra por el arenal de la playa del mismo nombre. Sólo accesible en bajamar y es lugar de peregrinación de romeros, el último domingo de julio, desde el siglo XII. La ermita es una construcción sencilla, románica y de planta rectangular con cubierta a dos aguas. Además, posee una sola nave y ha sufrido recientes restauraciones.

(FERROL) The tiny island of Santa Comba in the parish of San Mar tiño de Covas is joined to the mainland by the expanse of sand of the same name. Only accessible at low tide, since the 12th century it has been a place of pilgrimage for the faithful on the last Sunday in July. The chapel is a simple rectangular building built in the Romanesque style with a gable roof. It has a single nave and has recently been restored.

ERMIDA DE SANTA COMBA

ERMITA DE SANTA COMBA

CHAPEL OF SANTA COMBA



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

57

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

IGREXA DE NOSA SEÑORA DO SOCORRO

IGLESIA DE NUESTRA SEÑORA DEL SOCORRO

(FERROL) No núcleo urbano atópase este pequeno templo neoclásico dedicado a Nosa Señora do Socorro e que foi realizado polo arquitecto Pedro Lizardi a finais do século XVIII. O corpo que conforma a súa única nave é por completo rectangular, con rectos e lisos muros. O seu exterior é aínda de maior simplicidade, definido por pilastras laterais e unha pequena cornixa na parte superior. No seu interior hai dúas imaxes de gran devoción: o Cristo dos Navegantes e a Virxe do Socorro.

(FERROL) En el núcleo urbano se encuentra este pequeño templo neoclásico dedicado a Nuestra Señora del Socorro y que fue realizado por el arquitecto Pedro Lizardi a finales del siglo XVIII. El cuerpo que conforma su única nave es por completo rectangular, con rectos y lisos muros. Su exterior es aún de mayor simplicidad, definido por pilastras laterales y una pequeña cornisa en la parte superior. En su interior se encuentran dos imágenes de gran devoción: el Cristo de los navegantes y la Virgen del Socorro.

(MAÑÓN) Situada no lugar da Vila de Bares, atópase esta sinxela igrexa con planta de cruz latina de formas moi sinxelas que data do século XIX-XX. O interior presenta un cruceiro con catro arcos de medio punto que sosteñen a cuberta de lousa. A fachada coróase cunha pequena espadana de granito á que se accede por unha estreita e empinada escaleira exterior.

(MAÑÓN) Situada en el lugar de Vila de Bares, se encuentra esta sencilla iglesia con planta de cruz latina de formas muy sencillas que data del siglo XIXXX. El interior presenta un crucero con cuatro arcos de medio punto que soportan la cubierta de pizarra. La fachada se corona con una pequeña espadaña de granito a la que se accede por una estrecha y empinada escalera exterior.

IGREXA DE SANTA MARÍA

IGLESIA DE SANTA MARIA

CHURCH OF NUESTRA SEÑORA DEL SOCORRO

(FERROL) This small Neo-Classical church dedicated to Nuestra Señora del Socorro stands in the centre of Ferrol. It was designed by the architect Pedro Lizardi in the late 18th century. This single nave building has a rectangular plan, enclosed by smooth, straight walls. The exterior is even plainer, characterised by side pilasters and topped by a modest cornice. It houses two images that are the object of great devotion among the faithful: the Cristo de los Navegantes and the Virgen del Socorro.

CHURCH OF SANTA MARIA

(MAÑÓN) Situated in Vila de Bares, this simple Latin cross church dates back to the 19th and 20th centuries. The interior features a transept with four semi-circular arches that support the slate roof. The façade is crowned with a small granite steeple which can be accessed via a steep and narrow flight of steps.


58

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

IGREXA DE SAN MAMEDE DAS GRAÑAS DO SOR

IGLESIA DE SAN MAMEDE DAS GRAÑAS DO SOR

CHURCH OF SAN MAMEDE DAS GRAÑAS DO SOR

(MAÑÓN) Este templo parroquial conta cunha serie de peculiaridades, comezando pola lonxitude da súa nave principal e pola presenza de dous espazos laterais pechados que serviron e aínda serven para protexer os fregueses das inclemencias do tempo e que se aproveitan para reunións veciñais ou mesmo festas. A fachada está realizada en cachotería vista, moi ben traballada, cunha espadana dupla coroada con tres pináculos. A contorna da igrexa ten varios elementos de interese: a casa reitoral, un patio con fornos restaurados, dous cruceiros e unhas antigas casetas de feira.

(MAÑÓN) Este templo parroquial cuenta con una serie de peculiaridades, comenzando por la longitud de su nave principal, la presencia de dos espacios laterales cerrados que sirvieron y aún sirven para proteger a los feligreses de las inclemencias del tiempo, siendo aprovechadas para reuniones vecinales o incluso fiestas. La fachada está realizada en mampostería vista, muy bien trabajada, con una espadaña doble coronada con tres pináculos. El entorno de la iglesia tiene varios elementos de interés, la casa rectoral, un patio con hornos restaurados, dos cruceiros y unas antiguas casetas de feria.

(MAÑÓN) This parish church boasts a series of unusual features, including the length of its main nave, and the inclusion of two enclosed side spaces designed to provide shelter from the weather for the congregation, and which are still used for residents’ meetings or even local festivals. The façade features elaborate stone facings with a double steeple topped by three pinnacles. The church is surrounded by other constructions of interest, including the rectory, a courtyard with restored ovens, two stone crosses and traditional market stalls.

(MOECHE) A igrexa de San Xurxo de Moeche é o templo máis fermoso de todo este concello. Esta igrexa é de estilo barroco con planta rectangular dunha soa nave, sancristía e capela maior con bóveda. Consta dunha gran torre barroca de planta cadrada apegada a un dos lados da súa

(MOECHE) La Iglesia de San Xurxo de Moeche es el templo más hermoso de todo este ayuntamiento. Esta iglesia es de estilo barroco con planta rectangular de una sola nave, sacristía y capilla mayor con bóveda. Consta de una gran torre barroca de planta cuadrada adosada a uno de

(MOECHE) The Church of San Xurxo de Moeche is the most outstanding church in this borough. It is built in the Baroque style, and features a single nave rectangular plan, a vestry and main chapel with a dome. A large square Baroque tower stands at one side of the main façade. Built in three

IGREXA DE SAN XURXO

IGLESIA DE SAN XURXO

CHURCH OF SAN XURXO


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

59

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL fachada principal e formada por tres corpos, dos cales o central, rodeado dunha balconada, é o lugar onde se sitúan as campás. O conxunto é o resultado de distintas remodelacións do século XV e finais do século XVI.

los lados de su fachada principal y formada por tres cuerpos, siendo el central, rodeado de una balconada, el lugar donde se sitúan las campanas. El conjunto es el resultado de distintas remodelaciones del siglo XV y finales del siglo XVI.

(MUGARDOS) É unha igrexa de estilo neoclásico malia ser de mediados do século XX (1947). Trátase dunha tipoloxía urbana adaptada á escala da vila, pero moi inspirada na Concatedral de San Xulián de Ferrol, como se pode apreciar, por exemplo, na busca da monumentalidade da súa fachada. Ten planta de cruz latina cun anexo apegado ao muro setentrional do presbiterio. O pavimento é de pedra, e nalgúns dos perpiaños aparecen gravados a flor de lis e as insignias de diferentes gremios.

(MUGARDOS) Es una Iglesia de estilo neoclásico, aunque de mediados del siglo XX (1947). Se trata de una tipología urbana adaptada a la escala de la villa, pero muy inspirada en la Concatedral de San Julián de Ferrol, como se aprecia, por ejemplo, en la búsqueda de la monumentalidad en su fachada. Tiene planta de cruz latina con un anexo pegado al muro septrentional del presbiterio. El pavimento es de piedra, y en algunos de los perpiaños aparece gravada la flor de lis y las insignias de diferentes gremios.

(MUGARDOS) Neo-Classical in style, this church was actually built in the mid 20th century (1947). This is an urban style church adapted to a small coastal town, although the monumental nature of its façade is clearly reminiscent of the Concathedral of San Julián in Ferrol. It is a Latin cross church with an annex adjacent to the northern wall of the presbytery. The floor is made of stone, and several of the perpend stones have fleurs de lis and the symbols of various guilds carved into them.

(MUGARDOS) É unha igrexa sen estilo definido que consta de planta rectangular con dous pequenos corpos engadidos ao muro setentrional e un máis pe-

(MUGARDOS) Es una iglesia sin estilo definido que consta de planta rectangular con dos pequeños cuerpos añadidos al muro septentrional y uno más pe-

(MUGARDOS) This church of indefinite style is made up of a rectangular plan with two small sections added to the northern wall and a smaller section on

IGREXA DE SAN XULIÁN

IGREXA DE SANTIAGO DE FRANZA

IGLESIA DE SAN JULIÁN

IGLESIA DE SANTIAGO DE FRANZA

sections, the central area, surrounded by a balcony, houses the bells. The current building is the result of various alterations and additions made during the 15th and late 16th centuries.

CHURCH OF SAN JULIÁN

CHURCH OF SANTIAGO DE FRANZA



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

61

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL queno ao meridional. Conta cunha única nave dividida en tres espazos por medio de arcos que se apoian en piares apegados. O presbiterio está cuberto cunha bóveda de cruzaría e as capelas con estruturas aéreas de madeira. O interior é moi simple, e o máis destacado é o sepulcro renacentista situado no altar maior, que representa un cabaleiro con armadura e correaxes co escudo da familia “Boado”.

queño al meridional. Cuenta con una única nave dividida en tres espacios por medio de arcos que se apoyan en pilares adosados. El presbiterio está cubierto con una bóveda de crucería y las capillas con estructuras aéreas de madera. El interior es muy simple, y lo más destacado es el sepulcro renacentista situado en el altar mayor, representando un caballero con armadura y correajes con el escudo de la familia “Boado”.

(NARÓN) De estilo románico, a edificación do mosteiro do Couto é unha obra de comezos do século XII, grazas á doazón do Conde de Traba realizada en 1137. Entre os seus grandes protectores cómpre destacar o rei Fernando II de Galicia e León. O mosteiro está declarado Monumento Artístico Nacional. Así mesmo, sufriu diferentes reformas ao longo dos séculos. No seu interior alberga un sepulcro gótico do cabaleiro Rodrigo Esquío do século XV e, no exterior, un sarcófago do século XI.

(NARÓN) De estilo románico, la edificación del Monasterio do Couto es obra de comienzos del siglo XII, merced a la donación del Conde de Traba realizada en 1137. Entre sus grandes protectores hay que destacar al rey Fernando II de Galicia y León. El monasterio está declarado Monumento Artístico Nacional. Además, ha sufrido diferentes reformas a lo largo de los siglos. En su interior acoge un sepulcro gótico del caballero Rodrigo Esquío del siglo XV y, en el exterior, un sarcófago del siglo XI.

MOSTEIRO DE SAN MARTIÑO DO COUTO

MONASTERIO DE SAN MARTIÑO DO COUTO

the south wall. It has a single nave divided into three spaces by arches resting on engaged columns. The presbytery is covered with a cross vault and the chapels with wooden structures. The interior is strikingly simple, and the most outstanding feature is the Renaissance tomb on the high altar, representing a knight in armour and bearing the Boado family coat of arms.

MONASTERY OF SAN MARTIÑO DO COUTO

(NARÓN) Built in the Romanesque style, the Monastery of San Martiño do Couto dates back to the early 12th century. Work on the monastery began thanks to a donation made by the Count of Traba in 1137. King Ferdinand II of Galicia and León was one of the major protectors of this monastery, which today is classified as one of Spain’s National Artistic Monuments. It has been altered several times over the centuries. The interior houses the Gothic tomb of the 15th century knight Rodrigo Esquío and outside visitors can admire an 11th century sarcophagus.



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

63

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

IGREXA DE SANTA MARGARIDA

IGLESIA DE SANTA MARGARITA

CHURCH OF SANTA MARGARITA

(NARÓN) Atópase situada nunha zona rural e foi construída no século XV. É de planta rectangular, e no interior a nave principal posúe unha bóveda rebaixada. O presbiterio esta cuberto por unha bóveda de cruzaría e delimitado por un arco triunfal, de características oxivais, apoiado sobre columnas rematadas en capiteis de sinxela decoración. Exteriormente a fachada é de estilo gótico, cun arco conopial no que aparecen os relevos dun xabaril (escudo de armas dos Andrade, señores feudais).

(NARÓN) Se encuentra ubicada en una zona rural y fue construida en el siglo XV. Es de planta rectangular, y en el interior, la nave principal posee una bóveda rebajada. El presbiterio esta cubierto por una bóveda de crucería y delimitado por un arco triunfal, de características ojivales, apoyado sobre columnas rematadas en capiteles de sencilla decoración. Exteriormente la fachada es de estilo gótico, con un arco conopial en el que aparecen los relieves de un jabalí (escudo de armas de los Andrade, señores feudales).

(NARÓN) This church stands in a rural setting and dates back to the 15th century. It has a rectangular plan, and inside the main nave features a flat arch. The presbytery is covered by a cross vault and separated by an ogival triumphal arch, resting on columns topped by simply decorated capitals. The façade is Gothic in style, with an ogee arch featuring a wild boar (the coat of arms of the Andrade family, the feudal lords of this region).

(NEDA) Esta igrexa é de estilo gótico e data da segunda metade do século XIV. Posúe unha nave e unha ábsida rectangular. Ten tres capelas de diferentes dimensións que se construíron nos séculos XV e XVI. Interiormente o presbiterio cóbrese cunha bóveda de cruzaría, con nervios que descansan sobre semicolumnas. A intersección entre a nave e a ábsida presenta un

(NEDA) Esta iglesia es de estilo gótico y data de la segunda mitad del siglo XIV. Posee una nave y un ábside rectangular. Tiene tres capillas de diferentes dimensiones que se construyeron en los siglos XV y XVI. Interiormente el presbiterio se cubre con una bóveda de crucería, con nervios que descansan sobre semicolumnas. La intersección entre la nave y el ábside presenta un

(NEDA) This Gothic church dates back to the second half of the 14th century. It has a single nave and a rectangular apse as well as three chapels of varying size that were built during the 15th and 16th centuries. The interior of the presbytery is covered by a cross vault, with ribs resting on semicolumns. The point at which the nave and

IGREXA DE SAN NICOLÁS

IGLESIA DE SAN NICOLÁS

CHURCH OF SAN NICOLÁS



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

65

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL arco triunfal apuntado que descansa sobre dúas semicolumnas xemelgas con capiteis decorados con figuración animal. No presbiterio encóntrase o sepulcro de don Diego Esquío, señor feudal da bisbarra.

arco triunfal apuntado que descansa sobre dos semicolumnas gemelas con capiteles decorados con figuración animal. En el presbiterio se encuentra el sepulcro de don Diego Esquío, señor feudal de la comarca.

apse meet is marked by a triumphal arch resting on two twin semi-columns with capitals featuring figures of animals. The presbytery houses the tomb of Diego Esquío, a feudal lord of this region.

(NEDA) Construída no século XVII, esta igrexa é de estilo barroco. A planta é de cruz latina e a súa única nave está dividida en tres tramos, dous deles rectangulares e o correspondente ao cruceiro cuadrangular. Un arco triunfal de medio punto delimita os espazos da nave e o presbiterio. A fachada principal conta con características barrocas que van cara ao neoclásico. A torre campanario está composta por dous corpos (o primeiro con catro machóns que dan lugar aos ocos onde se colocan as campás, mentres que o segundo está formado por unha cúpula sobre tambor). No seu interior destaca a talla de madeira do Cristo da Cadea, situado no altar maior e de procedencia inglesa.

(NEDA) Construida en el siglo XVII, esta iglesia es de estilo barroco. La planta es de cruz latina y su única nave dividida en tres tramos, dos de ellos rectangulares y el correspondiente al crucero cuadrangular. Un arco triunfal de medio punto delimita los espacios de la nave y el presbiterio. La fachada principal cuenta con características barrocas que van hacia el neoclásico. La torre campanario está compuesta por dos cuerpos (el primero con cuatro machones que dan lugar a los huecos donde se colocan las campanas, mientras el segundo está formado por una cúpula sobre tambor). En su interior destaca la talla de madera del Cristo de la Cadena, situado en el altar mayor, de procedencia inglesa.

(NEDA) Built in the 17th century, this Baroque Latin cross church has a single nave divided into three sections, two of which are triangular and a square transept. A triumphal semi-circular arch marks the transition from the nave to the presbytery. The main façade features typical Baroque elements reflecting the transition towards the Neo-Classical style. The bell tower is made up of two sections (the first has four buttresses that create the openings in which there bells are situated, whilst the second is topped by a dome over a drum). Inside, the carved wooden figure of Christ in Chains, of English origin, is worthy of admiration.

IGREXA DE SANTA MARÍA DE NEDA

IGLESIA DE SANTA MARÍA DE NEDA

CHURCH OF SANTA MARÍA DE NEDA


66

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

OS DOMINICOS

LOS DOMINICOS

DOMINICAN CONVENT

(ORTIGUEIRA) Situada na praza de Isabel II, esta construción forma un conxunto arquitectónico coa igrexa parroquial de Santa Marta. O antigo convento dos dominicos foi construído na primeira metade do século XIV e foi expropiado no ano 1835. O edificio presenta unha planta cuadrangular, na que se desenvolven dúas alturas, arredor dun patio interior co seu correspondente claustro. Escasamente ornamentado, a decoración exterior concéntrase na fachada principal, que forma un ángulo recto co adro da mencionada igrexa. No interior resaltan tres escudos heráldicos labrados en pedra, con emblemas da vila. O edificio alberga hoxe dependencias municipais e dedícase en parte a actividades culturais.

(ORTIGUEIRA) Situado en la plaza de Isabel II, esta construcción forma un conjunto arquitectónico con la iglesia parroquial de Santa Marta. El antiguo convento de los dominicos fue construido en la primera mitad del siglo XIV y fue expropiado en el año 1835. El edificio presenta una planta cuadrangular, en la que se desarrollan dos alturas, alrededor de un patio interior con su correspondiente claustro. Escasamente ornamentado, la decoración exterior se concentra en la fachada principal, que forma un ángulo recto con el atrio de la mencionada iglesia. En el interior resaltan tres escudos heráldicos labrados en piedra, con emblemas de la villa. El edificio alberga hoy dependencias municipales y se dedica en parte a actividades culturales.

(ORTIGUEIRA) Standing in Plaza de Isabel II, this building forms part of a group of architectural interest which also includes the parish church of Santa Marta. This former Dominican convent was built in the first half of the 14th century and disentailed in 1835. It is a square plan building on two floors, constructed around an interior courtyard which features a cloister. Lacking in excessive ornamentation, most of the decorative elements are to be found on the main façade, which forms a right angle with the atrium of the aforementioned church. Inside, three coats of arms carved in stone and the symbols of the town can be seen. Today the building houses local authority offices and is also used for cultural activities.

(ORTIGUEIRA) Esta igrexa de estilo barroco pertence ao antigo convento fundado no século XVI polos padres dominicos. Ten planta de cruz latina cunha

(ORTIGUEIRA) Esta iglesia de estilo barroco pertenece al antiguo convento fundado en el siglo XVI por los padres Dominicos. Tiene planta de cruz latina con

(ORTIGUEIRA) This Baroque church is part of the ancient convent founded on this site in the 16th century by the Dominican order. It is a Latin

IGREXA PARROQUIAL DE SANTO DOMINGO

IGLESIA PARROQUIAL DE SANTO DOMINGO

PARISH CHURCH OF SANTO DOMINGO


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

67

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL soa nave. Na fachada presenta un pórtico con tres vans e unha torre de campanario no esquinal esquerdo. A torre, de orde toscana, organízase en tres corpos e cúpula. O primeiro remata en catro pilastras, o segundo alberga a torre de campás e o terceiro corpo presenta un octógono de intercolumnios que pechan unha bóveda apuntada oitavada. O aspecto actual do conxunto débese ás obras de conservación e rehabilitación levadas a cabo nos anos 90 do século XX, e alberga, ademais da igrexa parroquial, a casa consistorial e o Teatro da Beneficencia. As orixes do conxunto correspóndense cunhas primeiras edificacións construídas na primeira metade do século XVI, destinadas ao convento da orde dos dominicos instalada na vila desde 1303.

una sola nave. En la fachada presenta un pórtico con tres vanos y una torre de campanario en el esquinal izquierdo. La torre, de orden toscana, se organiza en tres cuerpos y cúpula. El primero acaba en cuatro pilastras, el segundo acoge la torre de campanas y el tercer cuerpo rebien un octógono de intercolumnios que cierran una bóveda apuntada octavada. El aspecto actual del conjunto se debe a las obras de conservación y rehabilitación desarrolladas en los años 90 del siglo XX, y alberga, además de la iglesia parroquial, la Casa Consistorial y el Teatro de la Beneficencia. Los orígenes del conjunto se corresponden con unas primeras edificaciones construidas en la primera mitad del siglo XVI, destinadas al convento de la Orden de los Dominicos instalada en la Villa desde 1303.

cross church with a single nave. The façade features three openings and a bell tower on the left. The Tuscan tower is made up of three sections and a dome. The first of these sections is topped by four pilasters, the second houses the bells and the third forms an octagonal intercolumniation covered by a shored vault. The current appearance of this group of buildings is the result of conservation and restoration work carried out during the 1990s. In addition to the parish church, they also house the town hall and the Beneficiencia Theatre. They back to the first half of the 16th century, and were originally used as a convent for the Dominican Order, which had been present in the town since 1303.

(ORTIGUEIRA) Esta igrexa de estilo neogótico consta de planta de cruz latina e dunha soa nave con tres accesos, dous desde o exterior e o ter-

(ORTIGUEIRA) Esta iglesia de estilo neogótico, consta de planta de cruz latina y una sola nave con tres accesos, dos desde el exterior y el tercero

(ORTIGUEIRA) This Neo-Gothic Latin cross church has a single nave and three accesses; two from the exterior and a third from a space adja-

IGREXA DE SANTA MARÍA DE SAN CLAUDIO

IGLESIA SANTA MARÍA DE SAN CLAUDIO

CHURCH OF SANTA MARÍA DE SAN CLAUDIO



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

69

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL ceiro desde un espazo anexo á nave. O espazo interior articúlase mediante arcadas de medio punto sobre os que se apoia unha bóveda de canón. Na entrada atópase un baptisterio sobre o que se levanta un coro e as escaleiras que conducen ao campanario. Como outras igrexas parroquiais da bisbarra, a súa orixe é medieval, aínda que foi reconstruída a principios do século XX co diñeiro proporcionado polos indianos.

desde un espacio anexo a la nave. El espacio interior se articula mediante arcadas de medio punto sobre los que se apoya una bóveda de cañón. En la entrada se encuentra un baptisterio sobre el que se levanta un coro y las escaleras que conducen al campanario. Como otras iglesias parroquiales de la comarca, su origen es medieval, si bien fue reconstruida a principios del siglo XX con el dinero aportado por los indianos.

cent to the nave. The interior features semicircular arches supporting a barrel vault. At the entrance visitors can see a baptistery with a choir and the stairway that leads to the bell tower. Like many other parish churches in the region, it is of medieval origin, although it was rebuilt in the early 20th century thanks to donations given by wealthy Galician emigrants who had made their fortunes in America.

(ORTIGUEIRA) Situada no porto de Espasante, esta capela do século XVIII, como outras igrexas da zona, é de estilo barroco, con planta basilical dunha soa nave dividida en dous tramos por un arco de medio punto. O acceso realízase por un adro cuberto apegado á fachada principal, no que se abre unha porta alintelada. Nesta capela séguese celebrando a romaría de San Antón, coa peculiaridade de que se mantén a tradición do porco de San Antón criado entre todos os veciños.

(ORTIGUEIRA) Situada en el Puerto de Espasante, esta capilla del siglo XVIII como otras iglesias de la zona es de estilo barroco, con planta basilical de una sola nave dividida en dos tramos por un arco de medio punto. El acceso se realiza por un atrio cubierto adosado a la fachada principal en el que se abre una puerta adintelada. En esta capilla se sigue celebrando la romería de San Antonio con la peculiaridad de que se mantiene la tradición del porco de San Antonio, criado entre todos los vecinos.

(ORTIGUEIRA) Standing in the Port of Espasante and like many other churches in the area, this chapel is built in the Baroque style, and has a basilica plan with a single nave divided into two sections by a semi-circular arch. Access is via a covered atrium attached to the main façade which features a trabeate door. This chapel continues to celebrate the Procession of San Antonio. Another unusual fact is that the tradition of breeding the pig of San Antonio, a task shared by all the local residents, still survives today.

CAPELA DE SAN ANTÓN

CAPILLA DE SAN ANTONIO

CHAPEL OF SAN ANTONIO


70

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

IGREXA E CONVENTO DO ROSARIO

IGLESIA Y CONVENTO DEL ROSARIO

(SAN SADURNIÑO) Este antigo convento monacal da orde dos franciscanos actualmente é a sede do concello. Conserva o claustro do convento con sete arcos de medio punto en cada lado. No interior destaca a escaleira de acceso ao andar superior, para a construción do cal empregouse a denominada pedra de Moeche, caracterizada pola súa peculiar cor verdosa. A igrexa de Santa María do Rosario, construída no s. XVIII, está situada xunto ao convento e ata o ano 1835 formou parte deste. Destacan a súa torre campanario e os seus tres sepulcros coas súas respectivas estatuas.

(SAN SADURNIÑO) Este antiguo convento monacal de la orden de los franciscanos actualmente es la sede del ayuntamiento. Conserva el claustro del convento con siete arcos de medio punto en cada lado. En el interior destaca la escalera de acceso al piso superior, para cuya construcción se empleó la denominada piedra de Moeche, caracterizada por su peculiar color verdoso. La iglesia de Santa María do Rosario, construida en el s. XVIII, está ubicada junto al convento y hasta el año 1835 formó parte del mismo. Destaca su torre campanario y sus tres sepulcros con sus respectivas estatuas.

(SAN SADURNIÑO) Situada no lugar do Eirixado, esta igrexa é de estilo barroco e foi construída entre os séculos XI e XVIII. Ten planta de cruz latina, con nave principal, dúas capelas laterais e sancristía.

(SAN SADURNIÑO) Situada en el lugar de O Eirixado, esta iglesia es de estilo barroco y fue construida entre los siglos XI y XVIII. Tiene planta de cruz latina, con nave principal, dos capillas laterales y sacristía.

IGREXA DE SANTA MARÍA DE NARAÍO

IGLESIA SANTA MARÍA DEL NARAÍO

CHURCH AND CONVENT OF EL ROSARIO

(SAN SADURNIÑO) Today, this former Franciscan convent houses the Town Hall. It conserves the convent cloister with seven semi-circular arches on each side. Inside, particularly worthy of note is the staircase leading to the upper floor, and which is made of Moeche stone, characterised by its unusual green tone. The Church of Santa María do Rosario, built in the 18th century, stands next to the convent to which it belonged until 1835. Highlights include the bell tower and the three tombs with their corresponding statues.

CHURCH OF SANTA MARÍA DEL NARAÍO

(SAN SADURNIÑO) Situated in O Eirixado, work on this Baroque church was carried out between the 11th and 18th centuries. It is a Latin cross church with a main nave, two side chapels and a vestry. Worthy of note is the small rose win-


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

71

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL Destaca o pequeno rosetón circular da súa fachada principal, a cal é de gran sobriedade.

Destaca el pequeño rosetón circular de su fachada principal, la cual es de gran sobriedad.

(AS SOMOZAS) Esta igrexa do século XVIII é de estilo barroco e planta rectangular con tres naves cubertas de madeira. Destaca o campanario, de importantes dimensións e coroado por unha cúpula octogonal rematada con pináculo e cruz de ferro. Cómpre mencionar tamén os xabarís e escudos da parte posterior dos muros do presbiterio, símbolos da familia Andrade, señores medievais da bisbarra.

(AS SOMOZAS) Esta iglesia del siglo XVIII es de estilo barroco y planta rectangular con tres naves cubiertas de madera. Destaca el campanario, de importantes dimensiones y coronado por cúpula octogonal rematada con pináculo y cruz de hierro. También se debe mencionar en la parte posterior de los muros del presbiterio los jabalíes y escudos, símbolos de la familia de los Andrade, señores medievales de la comarca.

(AS SOMOZAS) É unha pequena igrexa situada no ámbito rural, concretamente no lugar de San Roque, na parroquia de Santiago Seré. É de estilo ecléctico e ten planta de cruz rectangular, cunha única nave. No interior, o espazo entre o presbiterio e a nave está delimitado por un arco apuntado. A fachada principal está dividida en tres panos,

(AS SOMOZAS) Es una pequeña iglesia situada en el entorno rural, concretamente en el lugar de San Roque, en la parroquia de Santiago Seré. Es de estilo ecléctico y tiene planta de cruz rectangular, con única nave. En el interior, el espacio entre presbiterio y la nave está delimitado por arco apuntado. La fachada principal está dividida en tres

IGREXA DE SANTIAGO SERÉ

IGREXA DE SAN ROQUE

dow on the main façade, which stands out for its simplicity.

IGLESIA SANTIAGO SERÉ

CHURCH OF SANTIAGO SERÉ

IGLESIA DE SAN ROQUE

CHURCH OF SAN ROQUE

(AS SOMOZAS) This 18th century Baroque church has a rectangular plan and three naves covered by a wooden roof. The large bell tower, topped by an octagonal dome and crowned with a pinnacle and iron cross, is particularly striking. Mention must also be made of wild boars and coats of arms on the rear walls of the presbytery, symbols of the Andrade family, the feudal lords of this region during the Middle Ages. (AS SOMOZAS) This small church stands in a country setting in San Roque, in the parish of Santiago Seré. Built in an eclectic style, it has a rectangular cross plan and a single nave. Inside, the transition from the nave to the presbytery is marked by a pointed arch. The main façade is divided into three sections,



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

73

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL rematados en arcos apuntados, correspondendo o maior á porta de entrada. Esta igrexa é de advocación popular a “San Roquiño do Camiño” e nas súas inmediacións celebrábase unha romaría.

paños, rematados en arcos apuntados, correspondiendo el mayor a la puerta de entrada. Esta Iglesia es de advocación popular a “San Roquiño do Camiño”, en cuyas inmediaciones se celebraba una romería.

(VALDOVIÑO) Situada no lugar da Moreira, esta igrexa de planta en forma de cruz latina ten unha única nave dividida en tres tramos mediante arcos de medio punto que se apoian sobre pilastras. O espazo do presbiterio está delimitado por un arco triunfal. Na fachada principal pódese observar unha porta rectangular rematada nun arco mudéxar e adornos florais. Sobre o arco, un nicho alberga a imaxe de Santiago Peregrino. Ademais, posúe un campanario circular e interesantes retablos neogóticos nas capelas laterais. Nas proximidades da igrexa pódese contemplar unha magnífica panorámica litoral da praia de Pantín.

(VALDOVIÑO) Situada en el lugar de A Moreira, esta iglesia de planta en forma de cruz latina, tiene una única nave dividida en tres tramos mediante arcos de medio punto, que se apoyan sobre pilastras. El espacio del presbiterio está delimitado por un arco triunfal. En la fachada principal se puede observar una puerta rectangular rematada en un arco mudéjar y adornos florales. Sobre el arco una hornacina acoge la imagen de Santiago peregrino. Además, posee un campanario circular e interesantes retablos neogóticos en las capillas laterales. En las proximidades de la iglesia se puede contemplar una magnífica panorámica litoral de la playa de Pantín.

IGREXA DE SANTIAGO DE PANTÍN

IGRESIA DE SANTIAGO DE PANTÍN

topped by pointed arches, the largest of which corresponds to the main door. This church is known locally as “San Roquiño do Camiño”, as a procession is held in the surrounding area.

CHURCH OF SANTIAGO DE PANTÍN

(VALDOVIÑO) Situated in A Moreira, this Latin cross church has a single nave divided into three sections by semi-circular arches resting on pilasters. The transition to the presbytery is marked by a triumphal arch. The main façade features a rectangular door surrounded by a Mudejar arch and floral carvings. Above the arch a niche houses the image of Saint James the Pilgrim. It also has a circular bell tower and a number of fascinating NeoGothic altarpieces in the side chapels. The area around the church offers magnificent panoramic views of Pantín Beach.



ARQUITECTURA CIVIL ARQUITECTURA CIVIL | CIVIL ARCHITECTURE



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

77

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL Ferrol-Ortegal é un territorio rico en arquitectura civil, representada en castelos, edificios singulares e pontes; todos conforman o amplo abano de construcións románicas, barrocas, neoclásicas ou modernistas que o visitante non debe deixar pasar. O máximo apoxeo destes edificios concéntrase en varios núcleos urbanos que teñen centros de interese histórico, como Ferrol e Ortigueira.

Ferrol-Ortegal es un territorio rico en arquitectura civil representada en castillos, edificios singulares y puentes, todos conforman el amplio abanico de construcciones románicas, barrocas, neoclásicas o modernistas que el visitante no debe dejar pasar. El máximo apogeo de estos edificios se concentra en varios núcleos urbanos, que tienen cascos de interés histórico como Ferrol y Ortigueira.

(MAÑÓN) Nas Ribeiras do Sor encóntrase este pazo sen estilo definido, construído no século XV sobre o lugar onde houbo unha antiga fortaleza. Da primitiva fortaleza consérvanse algúns perpiaños na parte inferior dos seus muros e un arco de pedra no interior da casa. O edificio sufriu unha restauración a mediados do século XX. Presenta unha planta en forma de “L”, con varias alturas. A fachada principal é austera e presenta como único elemento decorativo un escudo heráldico, coas armas e emblemas das familias dos Lama e dos Maciñeira. O pazo

(MAÑÓN) En As Ribeiras do Sor, se encuentra este pazo sin estilo definido, construido en el siglo XV, sobre el lugar donde hubo una antigua fortaleza. De la primitiva fortaleza se conservan algunos perpiaños en la parte inferior de sus muros y un arco de piedra en el interior de la casa. El edificio sufrió una restauración a mediados del siglo XX. Presenta una planta en forma de “L”, con varias alturas. La fachada principal es austera, siendo su único elemento decorativo un escudo heráldico, con las armas y emblemas de las familias de los Lama y de los

PAZO DE LAMA

PAZO DE LAMA

Ferrol-Ortegal boasts a wealth of civil architecture, including castles, outstanding constructions and bridges, built in the Romanesque, Baroque, Neo-Classical and Modernist styles that are well worth visiting. The greatest concentrations of the most exceptional examples of these buildings are to be found in several urban centres such as Ferrol and Ortigueira, which have districts of historical interest.

LAMA MANOR HOUSE

(MAÑÓN) This manor house of indefinite style is situated in As Ribeiras do Sor. Built in the 15th century, it stands on the site of an ancient fortress, several through stones of which can still be seen at the base of the walls and in a stone arch inside the house. The building was restored in the mid 20th century. It is built in an L shape and has several storeys. The façade is plain, and the only decorative elements is a coat of arms featuring the arms and symbols of the Lama and Maciñeira fam-


78

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

está rodeado dunha frondosa vexetación e conta cunha das maiores plantacións de camelias do mundo.

Maciñeira. El pazo se halla rodeado de una frondosa vegetación y cuenta con una de las mayores plantaciones de camelias del mundo.

ilies. The manor house stands in magnificent lush grounds and boasts one of the world’s finest camellia gardens.

(CERDIDO) No lugar do seu mesmo nome, na parroquia de San Mar tiño de Cerdido, atópase este pazo sen estilo definido, que presenta unha planta rectangular con dúas alturas. Con todo, e aínda que se trata dun pazo de pequeno tamaño, ten un aire señorial. No pasado per tenceu á casa dos Andrade (señores feudais da bisbarra), familia que sempre estivo unida á de San Sadurniño, a cuxa liñaxe pertencían.

(CERDIDO) En el lugar de su mismo nombre, en la parroquia de San Martiño de Cerdido, se encuentra este pazo sin estilo definido, que presenta una planta rectangular con dos alturas. No obstante, y aunque se trata de un pazo de pequeño tamaño, tiene un aire señorial. En su pasado perteneció a la casa de los Andrade (señores feudales de la comarca), familia que siempre estuvo unida a la de San Sadurniño, a cuyo linaje pertenecían.

(CERDIDO) This rectangular, two-storey manor house of indefinite style is named after the hamlet in which it is situated, in the parish of San Mar tiño de Cerdido. Despite its relatively small size, it boasts a stately air. It was formerly the proper ty of the House of Andrade (the feudal lords of the region), a family that has traditionally held close ties with that of San Sadurniño, from whom they descend.

(MOECHE) Este pazo, sen estilo definido, foi construído no século XVII e nel viviron as familias de Concepción Arenal e Emilia Pardo Bazán, relacionadas coa desaparecida casa das Enchousas nas Somozas.

(MOECHE) Este pazo, sin estilo definido, fue construido en el siglo XVII y en él vivieron las familias de Concepción Arenal y Emilia Pardo Bazán, relacionadas con la desaparecida casa de As Enchousas en As Somozas.

(MOECHE) This manor house, of indefinite style, was built in the 17th century and was home to the families of Concepción Arenal and Emilia Pardo Bazán, with connections with the House of As Enchousas in As Somozas.

PAZO DA VILA DA IGREXA

PAZO DE RAÑAL

PAZO DE VILA DA IGREXA

PAZO DE RAÑAL

VILA DA IGREXA MANOR HOUSE

RAÑAL MANOR HOUSE


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

79

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL Ten unha planta irregular, debido ás distintas modificacións e engadidos. É unha construción sinxela, de dous andares, muros de carga de cachotería recebada e pintada, a excepción dos vans das ventás, con carpinterías de madeira, enmarcados por pezas de cantería. Conta cun hórreo próximo.

Tiene una planta irregular, debido a las distintas modificaciones y añadidos. Construcción sencilla, de dos pisos, muros de carga de cachotería recebada y pintada, a excepción de los vanos de las ventanas, con carpinterías de madera, enmarcados por piezas de cantería. Cuenta con un hórreo próximo.

(MUGARDOS) Situado no lugar do Baño, este edificio do século XIX destaca polo seu balcón coa grande balaustrada de ferro forxado. Sufriu unha importante remodelación no ano 1976, respectando o existente. Ten planta rectangular con baixo e dous andares. No primeiro andar da fachada principal sitúase o balcón. No segundo andar da fachada lateral colócase outro balcón, desta vez sobre grandes canzorros decorados con volutas, con balaustradas torneadas e con tres columnas salomónicas que sosteñen a prolongación da cuberta.

(MUGARDOS) Situado en el lugar de O Baño, este edificio del siglo XIX destaca por su balcón con la gran balustrada de hierro forjado. Sufrió una importante remodelación en el año 1976, respetando lo existente. Tiene planta rectangular con bajo y dos plantas. En el primer piso de la fachada principal se sitúa el balcón. En el segundo piso de la fachada lateral se coloca otro balcón, esta vez sobre grandes “canzorros” decorados con volutas, con balaustradas torneadas y con tres columnas entorchadas que sostienen la prolongación de la cubierta.

PAZO DAS CONDESAS

PAZO DE LAS CONDESAS

The house has an irregular plan, the result of successive alteration and extension work. This simple two-storey building has plastered and painted stone load-bearing walls. The windows have wooden frames, surrounded by stones. There is a granary nearby.

LAS CONDESAS MANOR HOUSE

(MUGARDOS) Situated in O Baño, this 19th century building is noted for its balcony with a magnificent wrought iron balustrade. Extensive alteration work was carried out on the house in 1976, although the original features were preserved. The house has a rectangular plan and a ground floor plus a further two floors upstairs. The balcony is situated on the main façade on the first floor. There is another balcony on the top floor, situated on the side of the building, supported by large stones decorated with volutes, turned balustrades and three barley sugar columns that support the extension of the roof.



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

81

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

PAZO DA MERCÉ

PAZO DA MERCÉ

MERCÉ MANOR HOUSE

(NEDA) Na parroquia de Santa María de Neda atópase esta edificación do século XVIII, de trazado rectangular, herdanza da estrutura orixinaria dun pequeno mosteiro e capela anexa do século XVII. Na actualidade as dependencias do pazo foron rehabilitadas e dedícanse ao turismo rural.

(NEDA) En la parroquia de Santa María de Neda, se encuentra esta edificación del siglo XVIII, de trazado rectangular, herencia de la estructura originaria de un pequeño monasterio y capilla anexa del siglo XVII. En la actualidad las dependencias del pazo han sido rehabilitadas dedicándose al turismo rural.

(NEDA) This rectangular 18th century building is situated in the parish of Santa María de Neda. The original 17th century building housed a small monastery and adjacent chapel. Today, this manor house has been restored and is used as rural tourism accommodation.

(NEDA) Este pazo do século XIX ten planta rectangular e posúe dúas alturas. No seu exterior destaca a galería que percorre toda a fachada. É destacable a escaleira exterior a modo de patín. A vivenda foi construída por Alonso Fariña.

(NEDA) Este pazo del siglo XIX, tiene planta rectangular y posee dos alturas. En su exterior destaca la galería que recorre toda la fachada. Es destacable la escalera exterior a modo de patín. La vivienda fue construida por Alonso Fariña.

(NEDA) This 19th century manor house has a rectangular plan and is built on two storeys. The exterior is noted for the gallery window that runs along the length of the façade. Also worthy of note is the flight of steps that leads up to the house. It was built by Alonso Fariña.

(NEDA) Edificio de mediados do século XIX, en concreto do ano 1841, cando foi fundado como fábrica de tecidos polos irmáns Veiga. A importancia dos seus produtos foi tal que no ano 1851 chegou a estar presente na Exposición Universal

(NEDA) Edificio de mediados del siglo XIX, en concreto del año 1841 cuando fue fundado como fábrica de tejidos por los hermanos Veiga. La importancia de sus productos fue tal que en el año 1851 llegó a estar presente en la Exposición Universal

PAZO DE SAN ISIDRO

PAZO DE ISABEL II

PAZO DE SAN ISIDRO

PAZO DE ISABEL II

SAN ISIDRO MANOR HOUSE

ISABEL II MANOR HOUSE

(NEDA) This building dates back to 1841, and originally housed a textile factory owned by the Veiga brothers. They enjoyed a series of major business successes and their products were even


82

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

de Londres. Tamén era coñecido por fabricar velas para a Armada. Conserva aínda restos de elementos, como canles e turbinas. Na actualidade está nun avanzado estado de deterioración e é de propiedade privada, pero o concello iniciou os trámites para conseguir a cesión do seu uso e mesmo podería chegar a destinarse ao turismo rural.

de Londres. Era conocido, también, por fabricar velas para la Armada. Conserva todavía restos de elementos, como canales y turbinas. En la actualidad está en un avanzado estado de deterioro y es de propiedad privada, pero el ayuntamiento ha iniciado los trámites para conseguir la cesión del uso del mismo e incluso podría llegar a ser destinado al turismo rural.

(SAN SADURNIÑO) É un pazo sen estilo definido e vinculado antigamente á casa dos Andrade (señores feudais da bisbarra). Ten planta cuadrangular, conservada da fábrica orixinal, e unha torre na que se poden apreciar dous escudos nas esquinas, asociados aos Andrade e Castro de Lemos (señores medievais). No interior destaca un fermoso claustro con columnas, unha galería acristalada do século XIX e decoración con azulexos andaluces. Sufriu transformacións posteriores debido ao seu uso como escola-fogar por parte da congregación relixiosa das Fillas de Cristo Rei.

(S. SADURNIÑO) Es un pazo sin estilo definido y vinculado antiguamente a la casa de los Andrade (señores feudales de la comarca). Tiene planta cuadrangular, conservado de la fábrica original y una torre en la que se puede apreciar dos escudos en las esquinas, asociados a los Andrade y Castro de Lemos (señores medievales). En el interior, destaca un hermoso claustro con columnas, galería acristalada del siglo XIX y decoración con azulejos andaluces. Sufrió transformaciones posteriores debido a su uso como escuela-hogar por parte de la congregación religiosa de las Hijas de Cristo Rey.

PAZO DOS MARQUESES

PAZO DE OS MARQUESES

featured in the Universal Exhibition held in London. The factory also produced sails for the Spanish Navy. Several elements from the factory, such as the channels and turbines, can still be seen today, despite its poor state of conservation. Privately owned, the local authority is currently working to obtain a concession for the building which may be destined for use as rural tourism accommodation in the future.

OS MARQUESES MANOR HOUSE

(S. SADURNIÑO) This manor house of indefinite style was originally associated with the House of Andrade (feudal lords of the region). This square plan building conserves the original stonework and a tower featuring two coats of arms at the corners, associated with the Andrade and Castro de Lemos families (medieval lords). The interior features a spectacular cloister with columns and a 19th century glass-covered gallery decorated with Andalusian ceramic tiles. It underwent later alteration work as it was used as a boarding school run by the Hijas de Cristo Rey religious order.


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

83

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

PAZO DA RIVA

PAZO DE A RIVA

A RIVA MANOR HOUSE

(VALDOVIÑO) Situado no lugar da Riva, na parroquia de Valdoviño, atópase este pazo tradicional de dúas alturas e de planta irregular. Destacan dúas galerías de madeira, unha de cor verde e outra de cor vermella, xunto cun reloxo solar e un escudo señorial. Este pazo está relacionado cos Ponce de León, apelido moi vinculado á nobreza galega das Rías Altas. Tamén se sabe que a principios do século XVIII pertencía a un Pardo de Andrade, outra das familias señoriais da bisbarra.

(VALDOVIÑO) Situado en el lugar de A Riva en la parroquia de Valdoviño, se encuentra este pazo tradicional de dos alturas y de planta irregular. Destacan dos galerías de madera, una de color verde y otra de color roja junto con un reloj solar y un escudo señorial. Este pazo está relacionado con los Ponce de León, apellido muy vinculado a la nobleza gallega de las rías altas. También se sabe que a principios del siglo XVIII pertenecía a un Pardo de Andrade, otra de las familias señoriales de la bisbarra.

(VALDOVIÑO) This irregular plan two-storey manor house is situated in A Riva in the parish of Valdoviño. Particularly worthy of note are the two wooden galleries, one painted green and the other red, as well as the sun dial and the noble coat of arms. This manor house is associated with the House of Ponce de León, a noble Galician family from the Rías Altas area. It is also known that in the early 18th century it belonged to a Pardo de Andrade, a member of one of the area’s noble families.

(ARES) Situado na praza Mestre Federico García, no núcleo urbano, este edificio é obra de Rodolfo Ucha Piñeiro, un dos máis representativos arquitectos galegos das primeiras décadas do século XX (1911). De estilo ecléctico, sufriu unha reconstrución entre 1992-1995. As cubertas orixinais substituíronse por outras de gran voo, deixando libre unha terraza debaixo delas.

(ARES) Situado en la Plaza Mestre Federico García, en el núcleo urbano, este edificio es obra de Rodolfo Ucha Piñeiro, uno de los más representativos arquitectos gallegos de las primeras décadas del siglo XX (1911). De estilo ecléctico, ha sufrido una reconstrucción entre 19921995. Las cubiertas originales fueron sustituidas por otras de gran vuelo, dejando libre una

(ARES) Standing in Plaza Mestre Federico García, in the town centre, this building was designed by Rodolfo Ucha Piñeiro, one of the leading Galician architects during the early decades of the 20th century (1911). Eclectic in style, rebuilding work was carried out between 1992 and 1995. The original roofs were replaced with a higher roof, creating a terrace underneath them. It

EDIFICIO ALIANZA ARENSANA

EDIFICIO ALIANZA ARENSANA

ALIANZA ARENSANA BUILDING



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

85

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL Mantén a volumetría orixinal, aínda que se modificou a distribución interior. Desde o punto de vista ornamental son destacables os arcos oxivais dalgunhas ventás e os pequenos canzorros da cornixa.

terraza debajo de ellas. Mantiene la volumetría original aunque la distribución interior fue modificada. Desde el punto de vista ornamental, son destacables los arcos ojivales de algunas ventanas y los pequeños “canzorros” de la cornisa.

(ARES) Situado na praza da Constitución, este palco foi construído en 1918. Cara á metade do século XX foi restaurado, cando se produce unha época de remodelación e transformación de moitas casas do municipio debido ao regreso de numerosos emigrantes. Ten unha planta hexagonal e está pintado de branco.

(ARES) Situado en la Plaza de la Constitución, este palco fue construido en 1918. Hacia la mitad del siglo XX, fue restaurado cuando se produce una época de remodelación y transformación de muchas casas del municipio debido al regreso de numerosos emigrantes. Tiene una planta hexagonal y está pintado de blanco.

(ARES) Standing in Plaza de la Constitución, this bandstand was erected in 1918. It was restored in the mid 20th century during a period of extensive alteration work on many of the houses in the borough following the return of numerous Galician emigrants. Hexagonal in shape, it is painted white.

(CARIÑO) Atópase na avenida principal que conduce cara ao peirao da vila. O edificio mantivo as súas funcións orixinais ata hai poucos anos, e na actualidade é unha residencia particular. Conta con planta baixa e piso, de traza rectangular moi longa, adaptada ás necesidades e labores

(CARIÑO) Se encuentra en la avenida principal que conduce hacia el muelle del pueblo. El edificio mantuvo sus funciones originales hasta hace poco años, y en la actualidad lo hace como residencia particular. Cuenta con planta baja y piso, de traza rectangular muy larga, adaptada a las necesidades y labo-

(CARIÑO) This factory stands on the main avenue leading to the town’s docks. Used as a canning factory up until just a few years ago, today it is a private home. A long, rectangular building on two storeys, it was built in accordance with the work that went on in-

PALCO DE ARES

FÁBRICA DE CONSERVAS

PALCO DE ARES

FÁBRICA DE CONSERVAS

maintains its original volume although the interior layout was modified. In terms of the decorative elements, particularly worthy of note are the ogival arches on several of the windows and the small stones that jut out under the cornice.

ARES BANDSTAND

CANNING FACTORY


86

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

que nela desempeñaban. A composición da fachada realizábase seguindo un eixe central de simetría, rota pola presenza dun portalón e marcada polo balcón do andar superior e polo frontón curvo que rompe a liña da cornixa.

res que en ella desempeñaban. La composición de la fachada se realizaba siguiendo un eje central de simetría, rota por la presencia de un portalón, y marcada por el balcón del piso superior y por el frontón curvo que rompe la línea de la cornisa.

(CEDEIRA) Estas vivendas están situadas no núcleo urbano e foron construídas no século XIX (1847). A construción presenta a peculiaridade de que forma un conxunto a partir de catro vivendas anexas, cun único tellado. Todas gardan semellanzas, con pequenas diferenzas no tratamento decorativo. Na fachada, as catro presentan o mesmo esquema. Na planta baixa ábrense tres portas de acceso con zócolo. No primeiro andar sobresaen tres balcóns de ferro. No segundo andar destaca unha galería corrida, con pequenos elementos decorativos e dividida en sete tramos. O conxunto péchase cunha cubrición de tella curva.

(CEDEIRA) Estas viviendas están situadas en el núcleo urbano y fueron construidas en el siglo XIX (1847). La construcción muestra la peculiaridad de formar un conjunto a partir de cuatro viviendas anexas, con un único tejado. Todas guardan similitudes, existiendo pequeñas diferencias en el tratamiento decorativo. En la fachada, las cuatro presentan el mismo esquema. En la planta baja se abren tres puertas de acceso con zócalo. En el primer piso sobresalen tres balcones de hierro. En el segundo piso destaca una galería corrida, con pequeños elementos decorativos y dividida en siete tramos. El conjunto se cierra con una cubrición de teja curva.

VIVENDAS DA AVENIDA EZEQUIEL LÓPEZ DE BALLINA

VIVIENDAS DE LA AVENIDA EZEQUIEL LÓPEZ DE BALLINA

side. The symmetry of the façade is broken by the entrance, the balcony on the upper floor and the curved pediment that breaks the line of the cornice.

HOMES ON AVENIDA EZEQUIEL LÓPEZ DE BALLINA

(CEDEIRA) These homes, situated in the town centre, date back to the 19th century (1847). This group consists of four adjacent homes with a single roof. They are all similar in style, although the decoration of each varies slightly. The façade of all four houses is the same. The ground floor features three doorways with a plinth. Three iron balconies are located on the first floor. The second floor features a long gallery window, divided into seven sections and with small decorative elements. The group also has a curved tiled roof.


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

87

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

CASTELO DA CONCEPCIÓN

CASTILLO DE LA CONCEPCIÓN

LA CONCEPCIÓN CASTLE

(CEDEIRA) O castelo da Concepción foi construído no século XVII, mediante planta hexagonal irregular adaptada ao terreo. Situado nun promontorio próximo ao porto de Cedeira, este levantouse como único medio de defensa da vila. Despois dos acontecementos da guerra con Inglaterra foi destruído. Con financiamento real, coa doazón dos materiais e instrumentos, como os canóns non utilizados en Ferrol, e coa axuda da poboación, reconstruíuse o castelo. Chegou a ter 15 canóns e 30 homes ás ordes dun comandante de armas. Hoxe en día constitúe un magnífico miradoiro sobre toda a ría de Cedeira, e na actualidade está a acondicionarse para ser museo municipal.

(CEDEIRA) El castillo de la Concepción fue construido en el siglo XVII, mediante planta hexagonal irregular adaptada al terreno. Situado en un promontorio cercano al puerto de Cedeira, éste se levantó como único medio de defensa de la villa. Después de los acontecimientos de la guerra con Inglaterra fue destruido. Con financiación real, con la donación de los de materiales e instrumentos, como los cañones no utilizados en Ferrol, y con la ayuda de la población se reconstruyó el castillo. Llegó a tener 15 cañones y 30 hombres a las órdenes de un comandante de armas. Hoy en día constituye un magnífico mirador sobre toda la ría de Cedeira, y en la actualidad está siendo acondicionado para ser museo municipal.

(CEDEIRA) La Concepción Castle was built in the 17th century, and has an irregular hexagonal shape adapted to the terrain. Standing on a headland close to the Port of Cedeira, it was the town’s sole defensive construction. It was destroyed during the war against England. The castle was rebuilt thanks to financing from the Spanish monarchy, the help of the local population and the donation of materials and instruments, such as the unused cannons of Ferrol. At one time it had 15 cannons and 30 soldiers were stationed there under the orders of a commander-at-arms. Today it acts as a magnificent viewpoint over the Cedeira tidal estuary, and work is currently being carried out to turn it into the municipal museum.

(CERDIDO) Esta casa do século XIX de varias plantas é de tipoloxía indiana. Destaca a ornamentación da fachada principal, con múltiples molduras que forman arabescos vexetais que

(CERDIDO) Esta casa decimonónica de varias plantas es de tipología indiana. Destaca la ornamentación de la fachada principal, con múltiples molduras que forman arabescos vegetales que indican la in-

(CERDIDO) This 19th century ‘indiana’ mansion built on several floors is typical of the houses built by wealthy Galician emigrants on their return from America.

CASA INDIANA NA BARQUEIRA

CASA INDIANA EN A BARQUEIRA

COLONIAL STYLE MANSION IN A BARQUEIRA



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

89

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL indican a influencia modernista ou da “ar t nouveau”. Ten un interesante contraste de cor entre esquinais, cornixas e vans. Todo o conxunto está rodeado por un frondoso e coidado xardín.

CENTRO SOCIAL “HOGAR DEL PUERTO

(CERDIDO) Na parroquia de Santo Antonio da Barqueira, uns metros antes da igrexa, atópase este curioso edificio que sorprende polo seu estilo nun ámbito de carácter eminentemente rural preto de construcións populares. Habilitado na actualidade con fins sociais, desenvólvese en dous corpos rectangulares de planta baixa. O acceso ao edificio realízase na fronte achafranada tras salvar o desnivel do terreo por unhas escaleiras de cinco chanzos. Esta entrada está enmarcada por dúas pilastras que se repiten nos seus extremos, e que a percorren en altura. O máis destacable é a decoración centrada nos linteis dos vans, nos que se mestura o clasicismo das pilastras e dos frontóns coa ornamentación re-

fluencia modernista o del “art nouveau”. Tiene un interesante contraste de color entre esquinales, cornisas y vanos. Todo el conjunto está rodeado por un frondoso y cuidado jardín.

CENTRO SOCIAL “HOGAR DEL PUERTO”

(CERDIDO) En la parroquia de San Antonio da Barqueira, unos metros antes de la Iglesia se encuentra este curioso edificio que sorprende por su estilo en un entorno de carácter eminentemente rural cerca de construcciones populares. Habilitado en la actualidad con fines sociales, se desarrolla en dos cuerpos rectangulares de planta baja. El acceso al edificio se realiza en la frente achaflanada tras salvar el desnivel del terreno por unas escaleras de cinco peldaños. Esta entrada está enmarcada por dos pilastras que se repiten en los extremos del mismo, y que la recorren el altura. Lo más destacable es la decoración centrada en los dinteles de los vanos, en los que se mezcla el clasicismo de las pilastras y de los frontones con la ornamentación realizada a base de motivos florales, labrada

Particularly worthy of note is the ornamental main façade, rich in vegetable figures reflecting the influence of the Modernist or Art Nouveau styles. It features an interesting combination of colours on the corners, cornices and openings. The house stands in lush and immaculately-kept grounds.

“HOGAR DEL PUERTO” SOCIAL CENTRE

(CERDIDO) Situated in the parish of San Antonio da Barqueira, just a few metres before the church, the style of this unusual building stands out against the traditional constructions of this rural setting. Currently used for social activities, this single-storey building is divided into two rectangular sections. Access is via the chamfered façade and a flight of five steps leading up from ground level. This entrance is framed by two pilasters that rise up to the top of the building and are repeated at each end. The most noteworthy feature is the decoration of the lintels on the openings, which combines classic pilasters and pediments


90

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

alizada a base de motivos florais, labrada directamente na pedra, mentres que os panos quedan recebados e pintados en cor vermella.

CASA DA MALETA

directamente en piedra, mientras que los paños quedan recebados y pintados en color rojo.

CASA DA MALETA

(FENE) Situada no lugar do Souto Grande, na parroquia de Santiago de Barallobre, atópase esta casa de principios do século XX (1921-1925). Posúe dúas alturas, sobre as que sobresae unha gran terraza cun miradoiro que remata nunha cúpula nervada, e desde o cal se pode ver toda a ría de Ferrol e ata a cidade da Coruña. En ambas as plantas destacan as vidreiras de cores e as cornixas modeladas.

(FENE) Situada en el lugar de O Souto Grande, en la parroquia de Santiago de Barallobre, se encuentra esta Casa de principios del siglo XX (1921-1925). Posee dos alturas, sobre las que sobresale una gran terraza con un mirador que acaba en una cúpula nervada, y desde el cual se puede ver toda la ría de Ferrol y hasta la ciudad de A Coruña. En ambas plantas destacan las vidrieras de colores y las cornisas modeladas.

(FENE) Na parroquia de Santa Mariña de Sillobre, na Ribeira, está esta ponte que une as dúas beiras do río Belelle. Posúe un arco de medio punto reforzado por perpiaños de granito e os muros son de cachotería granítica. Ademais, conta cun vertedoiro polo cal a auga discorre os días en que o río leva un excesivo caudal.

(FENE) En la parroquia de Santa Mariña de Sillobre, en A Ribeira está este puente que une las dos orillas del río Belelle. Posee un arco de medio punto, reforzado por sillares de granito y los muros son de cachotería granítica. Además, cuenta con un aliviadero por el cual el agua discurre los días en que el río lleva excesivo caudal.

PONTE DO BELELLE

PUENTE DE BELELLE

with floral motifs carved directly into the stone, whilst the walls have been plastered and painted red.

MALETA HOUSE

(FENE) This early 20th century house (1921-1925) is situated in O Souto Grande, in the parish of Santiago de Barallobre. It is a two-storey building with a large terrace and bay window topped by a rib dome, offering spectacular views over the entire Ferrol tidal estuary and even as far as the city of A Coruña. Both floors feature eye-catching stained glass windows and molded cornices.

BELELLE BRIDGE

(FENE) This bridge, which crosses the River Belelle, is situated in the parish of Santa Mariña de Sillobre, in A Ribeira. It has a semicircular arch, supported by granite ashlars with granite masonry walls. It also has a spillway to allow for the overflow when the river is full.


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

91

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

BARRIO DA MADALENA

(FERROL) O Barrio da Madalena é un exemplo do urbanismo racional da época da Ilustración. Ten un trazado de forma rectangular con seis rúas paralelas, cortadas en ángulo recto por nove rúas transversais máis curtas e tamén paralelas. A estrutura é en cuadrícula, parcelada en numerosos bloques de idéntica forma e dimensións. Destacan nos extremos dúas amplas prazas cadradas (praza de Amboage ou do Marqués de Amboage, e praza de Armas). Conserva vivendas do século XVIII, con balcóns en ferro forxado sobre ménsulas de pedra e galerías de madeira acristaladas en branco (a maioría delas xa do século XIX); ademais de edificios de estilo modernista, nos que destaca a galería como principal elemento decorativo. O barrio da Madalena foi declarado Conxunto Histórico-Artístico en 1983.

BARRIO DE LA MAGDALENA

(FERROL) El Barrio de A Magdalena es un ejemplo del urbanismo racional de la época de la Ilustración. Trazado en forma rectangular con seis calles paralelas, cortadas en ángulo recto por nueve calles transversales más cortas y también paralelas. La estructura en cuadrícula, parcelada en numerosas manzanas de idéntica forma y dimensiones. Destacan en los extremos dos amplias plazas cuadradas (Plaza de Amboage o del Marqués de Amboage, y Plaza de Armas). Conserva viviendas del siglo XVIII, con balcones en hierro forjado sobre ménsulas de piedra y galerías de madera acristalada en blanco (la mayoría de ellas ya del siglo XIX); además de edificios de estilo modernista, en los que destaca la galería como principal elemento decorativo. El Barrio de A Magdalena fue declarado Conjunto Histórico-artístico en 1983.

A MAGDALENA QUARTER

(FERROL) A Magdalena Quarter is an example of rational urban planning during the Age of Enlightenment. The layout is rectangular with six parallel streets with shorter parallel streets laid at right angles to them. This grid-like structure is therefore divided into numerous blocks of identical size and shape. Worthy of note are the two squares situated at either end of this layout (Plaza de Amboage or del Marqués de Amboage, and Plaza de Armas). The residential buildings date back to the 18th century, and are noted for their wrought iron balconies on stone corbels and glass gallery windows with white wooden frames (most of which are 19th century). This district is also home to several Modernist buildings, characterised by their gallery windows, the principal decorative element). A Magdalena Quarter was declared a HistoricArtistic Monument in 1983.



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

93

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

BARRIO DE FERROL VELLO

BARRIO DE FERROL VELLO

FERROL VELLO QUARTER

(FERROL) No barrio de Ferrol Vello ten lugar a principios do século XIII a fundación da cidade como vila. Foi o primeiro núcleo de poboación e unha antiga barriada de pescadores; destaca polo seu trazado medieval, rúas estreitas e irregulares que soben dos peiraos, e casas tipicamente mariñeiras, dunha soa planta e con balcóns de madeira, ocupadas agora por tendas de efectos navais e vellos bares.

(FERROL) En el Barrio de Ferrol Vello tiene lugar a principios del siglo XIII la fundación de la ciudad como villa. El primer núcleo de población y antigua barriada de pescadores; destaca por su trazado medieval, calles estrechas e irregulares que suben de los muelles, y casas típicamente marineras, de una sola planta y con balcones de madera, ocupadas ahora por tiendas de efectos navales y viejos bares.

(FERROL) Ferrol Vello is the site on which the city was founded, back in the early 13th century. It was the first area of the city to be inhabited and was originally the fishermen’s quarter. Particularly worthy of note is its medieval layout, with narrow winding streets that lead down to the docks, and the typical single-storey fishermen’s houses with their wooden balconies, which today house ships chandlers and traditional bars.

(FERROL) Este edificio realizado no primeiro terzo do século XX polo arquitecto municipal Rodolfo Ucha Piñeiro, atópase situado na Rúa Real. É de estilo ecléctico, entre o modernismo e o funcionalismo. De planta cadrada e con tres alturas, no primeiro andar os vans están percorridos por un balcón. Conta cunha grande ornamentación na fachada principal.

(FERROL) Este edificio realizado en el primer tercio del siglo XX, por el arquitecto municipal Rodolfo Ucha Piñeiro, se encuentra situado en la Calle Real. Es de estilo ecléctico entre el modernismo y el funcionalismo. De planta cuadrada y con tres alturas, en el primer piso los vanos están recorridos por un balcón. Cuenta con gran ornamentación en la fachada principal.

(FERROL) Designed by the municipal architect Rodolfo Ucha Piñeiro during the first third of the 20th century, this building stands on Calle Real. Eclectic in style, it combined Modernist and Functionalist elements. With a square plan and three storeys, the first floor windows open out onto a balcony. The main façade is ornately decorated.

CASINO FERROLÁN

CASINO FERROLANO

CASINO FERROLANO


94

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

CASA DO PATÍN

CASA DO PATÍN

PATÍN HOUSE

(FERROL) Situado no Campus Universitario de Esteiro, este edificio foi construído cara ao ano 1775, e foi recentemente restaurado para albergar a biblioteca universitaria do dito campus. É unha esmerada construción tradicional que conserva un magnífico patín nunha das súas fachadas laterais, de aí o seu nome. Nos seus muros vese unha interesante combinación de perpiaños de granito e pezas de gneis e lousa, onde sobresaen balaustradas de ferro.

(FERROL) Situado en el Campus Universitario de Esteiro, este edificio fue construido hacia el año 1775, y ha sido recientemente restaurado para albergar la biblioteca universitaria de dicho campus. Esmerada construcción tradicional que conserva un magnífico patín en una de sus fachadas laterales, de ahí su nombre. En sus muros se ve una interesante combinación de sillares de granito y piezas de gneis y pizarra, donde sobresalen balaustradas de hierro.

(FERROL) Today part of Esteiro University Campus, this building was constructed around 1775. Recently restored, today it houses the campus library. On one side of this magnificent example of traditional architecture a superbly conserved patio or patín - from which it takes its name-, can be seen. The walls are an interesting combination of granite ashlar stones and gneiss rock and slate, and feature wrought iron balustrades.

(FERROL) É unha construción de estilo predominantemente neoclásico, do século XVIII, e trátase dun dos edificios máis representativos do barrio da Madalena. Os seus balcóns de ferro forxado, de gusto rococó, son o elemento decorativo e expresivo. En 1985 foi rehabilitado e restaurado para albergar a sede social dunha das institucións culturais da cidade de Ferrol: o “Ateneo Ferrolán”.

(FERROL) Es una construcción de estilo predominantemente neoclásico, del siglo XVIII y se trata de uno de los edificios más representativos del barrio de A Magdalena. Sus balcones de hierro forjado, de gusto rococó, son el elemento decorativo y expresivo. En 1985 fue rehabilitado y restaurado para albergar la sede social de una de las instituciones culturales de la ciudad de Ferrol: el “Ateneo Ferrolán”.

(FERROL) This essentially Neo-Classical building dates back to the 18th century and is one of the landmarks of the A Magdalena district. One of its most outstanding features are the highly ornate Rococo wrought iron balconies. In 1985 it was restored and today houses one of the city of Ferrol’s principal cultural associations, the ‘Ateneo Ferrolán’.

EDIFICIO DO ATENEO

EDIFICIO DEL ATENEO

ATENEO BUILDING


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

95

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

EDIFICIO DO HOTEL SUÍZO

EDIFICIO HOTEL SUÍZO

HOTEL SUÍZO

(FERROL) Proxectado en 1915 por Rodolfo Ucha, este edificio conta cunha combinación acertada de materiais (ferro e cemento), elementos decorativos (xeométricos, naturalistas), miradoiros, vans e volumes, entre outros; que o converten nun dos edificios senlleiros do modernismo galego. Recentemente restaurado con moi bo criterio, funciona como un hotel de singular encanto.

(FERROL) Proyectado en 1915 por Rodolfo Ucha, este edificio cuenta con una combinación acertada de materiales (hierro y cemento), elementos decorativos (geométricos, naturalistas), miradores, vanos, volúmenes, entre otros; que lo convierten en uno de los edificios señeros del modernismo gallego. Recientemente restaurado con muy buen criterio, funciona como un hotel de singular encanto.

(FERROL) Designed by Rodolfo Ucha in 1915, this building is a skilful blend of multiple elements, including the choice of materials (iron and cement), decorative elements (geometrical and natural shapes), bay windows, openings and volumes, making it a masterpiece of Galician Modernism. Recently expertly restored, today it houses a hotel of exceptional charm and distinction.

(FERROL) Nos Corrás, na parroquia de San Salvador de Serantes, atópase esta casa singular, de tipoloxía torre-paz. Foi habitada desde o século XVII e propiedade da familia do escritor Gonzalo Torrente Ballester, un dos principais autores contemporáneos da literatura española. Entre 1834 e 1940 foi casa consistorial.

(FERROL) En Os Corrás, en la parroquia de San Salvador de Serantes, se encuentra esta casa singular, de tipología torre-paz. Fue habitada desde el siglo XVII y propiedad de la familia del escritor Gonzalo Torrente Ballester, uno de los principales autores contemporáneos de la literatura española. Entre 1834-1940 fue casa consistorial.

(FERROL) This unusual building, a combination of a tower and manor house, is situated in Os Corrás, in the parish of San Salvador de Serantes. It was first inhabited in the 17th century and today belongs to the family of Gonzalo Torrente Ballester, one of the most outstanding writers in Spanish contemporary literature. Between 1834 and 1940 it was used as the town hall.

CASA DE TORRENTE BALLESTER

CASA TORRENTE BALLESTER

TORRENTE BALLESTER’S HOUSE



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

97

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

TEATRO JOFRE

TEATRO JOFRE

JOFRE THEATRE

(FERROL) Inaugurado no ano 1892, é unha das máis importantes obras da arquitectura teatral da España do século XIX. O seu interior, de espléndida acústica e fermosa decoración, é testemuña da importante actividade cultural da cidade. No ano 1908 incorpora á súa programación proxeccións cinematográficas. Despois de ser vendido á empresa Fraga, encárgaselle ao arquitecto municipal Rodolfo Ucha unha reforma para dotalo dun novo frontispicio e proporcionarlle ao edificio un impoñente aspecto de moderno pazo urbano. Leva unha tripla división horizontal: base, corpo principal de dupla altura e cornixa. Ao longo do século XX segue a ser obxecto de distintos proxectos e hoxe en día, totalmente restaurado, volve gozar dunha grande actividade cultural.

(FERROL) Inaugurado en el año 1892, es una de las más importantes obras de la arquitectura teatral de la España del siglo XIX. Su interior de espléndida acústica y hermosa decoración, es testigo de la importante actividad cultural de la ciudad. En el año 1908 incorpora a su programación proyecciones cinematográficas. Después de ser vendido a la empresa Fraga, se le encarga al arquitecto municipal Rodolfo Ucha una reforma para dotarlo de un nuevo frontis y proporcionar al edificio un imponente aspecto de moderno palacio urbano. Lleva una triple división horizontal: basamento, cuerpo principal de doble altura y cornisa. A lo largo del siglo XX continúa sufriendo distintos proyectos y a día de hoy, totalmente restaurado, vuelve a gozar de gran actividad cultural.

(FERROL) Opened in 1892, this is one of the finest 19th century Spanish theatres. The splendid decoration and superb acoustics make this the ideal venue for much of the city’s intense cultural activity. In 1908 it began showing film projections. Following its sale to the local company Fraga, the municipal architect Rodolfo Ucha received a commission to design a new façade, giving the building the appearance of an impressive modern-day palace. He opted to divide it horizontally into three sections: the base, main twostory section and cornice. It underwent numerous alterations throughout the 20th century, but today has been fully restored to its former splendour, and is once again a focal point of cultural activity.

(MUGARDOS) Na rúa Comandante Lobo atópase este edificio construído a principios do século XX, de estilo ecléctico. Ten planta rectangular e unha terraza

(MUGARDOS) En la calle Comandante Lobo, se encuentra este edificio construído a principios del siglo XX, de estilo ecléctico. Tiene planta rectangular y una

(MUGARDOS) This eclectic building, which dates back to the early 20th century, stands on Calle Comandante Lobo. It has a rectangular plan and a

CINE ZÁRATE

CINE ZÁRATE

ZÁRATE CINEMA


98

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

con estrutura de pórtico. Conta con elementos cerámicos en cores brancas e verdes na primeira planta. A cornixa remata nun frontón triangular central e varanda de pedra cos balaústres e os pináculos sobre o pedestal. A fachada principal conta cunha gran riqueza decorativa e aínda se pode ler a inscrición “Ideal Cinema Zárate”, malia que este xa non funciona como cine. De feito, o concello comprou o edificio no ano 2007 e pretende restauralo para uso público.

terraza con estructura porticada. Cuenta con elementos cerámicos en colores blancos y verdes en la primera planta. La cornisa acaba en un frontón triangular central y varanda de piedra con los balaústres y los pináculos sobre el pedestal. La fachada principal cuenta con una gran riqueza decorativa y aún se puede leer una inscripción “Ideal Cinema Zárate”, aunque ya no funciona como cine. De hecho, el ayuntamiento compró el edificio en el año 2007 y pretende restaurarlo para uso público.

(MUGARDOS) É un edificio de estilo modernista con dúas plantas rectangulares, a primeira do ano 1927 e a segunda de 1980. A fachada principal está enmarcada por dúas pilastras que se coroan cun frontón curvo, actuando como eixe central de simetría. Destaca a decoración tardomodernista nas esquinas e liñas de cornixa.

(MUGARDOS) Es un edificio de estilo modernista con dos plantas rectangulares, la primera de el año 1927 y la segunda de 1980. La fachada principal está enmarcada por dos pilastras que se coronan con un frontón curvo, actuando como eje central de simetría. Destaca la decoración tardomodernista en las esquinas y líneas de cornisa.

CASINO PROGRESO

CASINO PROGRESO

porticoed terrace. The first floor features ceramic elements in white and green. The cornice is topped by a central triangular pediment and a stone railing with balustrades and pinnacles over the pedestal. The main façade is ornately decorated and still features an inscription that reads ‘Ideal Cinema Zárate’, even though it is no longer used as a cinema. Indeed, the building was acquired by the City Council in 2007, and there are plans to restore it for public use.

CASINO PROGRESO

(MUGARDOS) This is a Modernist style building made up of two rectangular floors: the first dating from 1927 and the second from 1980. The main façade is framed by two pilasters that crown a curved pediment, creating a central symmetrical axis. Particularly worthy of note is the late Modernist decoration on the corners and running along the cornice.


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

99

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

CASA DA CULTURA

CASA DE LA CULTURA

CASA DE LA CULTURA

(NARÓN) Esta construción foi levantada nas primeiras décadas do século XX e restaurouse no ano 1982. A fachada principal conta cunha ornamentación nas molduras, liñas de imposta, capiteis e a balaustrada do soportal. Nun dos lados da fachada destaca unha torre con decoración nos ocos. O vestíbulo interior está decorado con cerámica. Na actualidade sitúase en pleno centro urbano de Narón, na praza de Galicia, onde tamén están o Concello e, moi preto, a Biblioteca Municipal.

(NARÓN) Esta construcción fue construída en las primeras décadas del siglo XX y se restauró en el año 1982. La fachada principal cuenta con una ornamentación en las molduras, líneas de imposta, capiteles y la balaustrada del porche. En uno de los lados de la fachada destaca una torre con decoración en los huecos. El hall interior se halla decorado con cerámica. En la actualidad se encuentra en pleno centro urbano de Narón, en la Plaza de Galicia, donde también están el Ayuntamiento, y muy cerca la Biblioteca Municipal.

(NARÓN) This building dates back to the early decades of the 20th century, although it was restored in 1982. The main façade features elaborate decoration on the moldings, imposts, capitals and porch balustrade. A tower with decorated openings stands at one side of the building. The hallway is decorated with ceramic tiles. It stands in the heart of Narón town centre in Plaza de Galicia, also the site of the Town Hall, and just a short distance from the Municipal Library.

(NARÓN) Coñecida tamén como Pazo Libunca, foi construída pola familia Montenegro en 1918. É de estilo modernista e ten un gran pór tico con columnas neoclásicas decoradas con cerámica levantina. A entrada está marcada por unha torre que sobresae en altura por enriba da liña da cornixa. Cóm-

(NARÓN) Conocida también como Pazo Libunca, esta fue construída por la familia Montenegro en 1918. Es de estilo modernista y tiene un gran pórtico con columnas neoclásicas decoradas con cerámica levantina. La entrada está marcada por una torre que sobresale en altura por encima de la línea de la cornisa. Cabe

(NARÓN) Also known as Libunca Manor house, it was built by the Montenegro family in 1918. Built in the Modernist style, it boasts a large portico with Neo-classical columns decorated with ceramic tiles from Spain’s eastern region. The entrance features a tower that rises above the cornice. Par ticularly wor thy

CASA DE CABEZAS

CASA DE CABEZAS

CABEZAS HOUSE



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

101

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL pre destacar os seus fermosos xardíns, coa súa fonte no centro. Na actualidade está habilitada como hotel.

TORRE DO RELOXO

(NEDA) A Torre do Reloxo (1876) é o único resto dun edificio singular e está pegada á moderna casa consistorial de Neda. A torre pertencía ao edificio da Casa Hospital e Capela do Santo Espírito fundada no ano 1500 por Margarida Fernández e Pedro García. Na escaleira principal aparecen dous escudos que pertencen aos Esquío e Andrade, familias señoriais da bisbarra. Conta cun arco cego de medio punto rebaixado, no medio dun dos panos e coas pequenas columnas xuntas facendo de xambas. O reloxo trázase de forma sinxela. A cornixa remata cuns pequenos pináculos nas esquinas, e cunha estrutura de ferro forxado da que colga unha campá.

destacar sus hermosos jardines, con su fuente en el centro. En la actualidad está habilitado como hotel.

of admiration are the splendid gardens, with a central fountain. It is currently used as a hotel.

(NEDA) La “Torre del reloj” (1876) es el único resto de un edificio singular y está pegada a la moderna casa consistorial de Neda. La torre pertenecía al edificio de la Casa Hospital y Capilla del Santo Espíritu fundada en el año 1500 por Margarida Fernández y Pedro García. En la escalera principal aparecen dos escudos que pertenecen a los Esquío y Andrade, familias señoriales de la comarca. Cuenta con un arco ciego de medio punto rebajado, en el medio de uno de los paños y con los pequeñas columnas juntas haciendo a veces de jambas. El reloj se traza de forma sencilla. La cornisa acaba con unos pequeños pináculos en las esquinas, y con una estructura de hierrol forjado de la que cuelga una campana.

(NEDA) The Clock Tower, which stands next to Neda’s modern Town Hall, (1876) is all that remains of a singular building. It was originally part of the Santo Espíritu Hospital and Chapel, founded in 1500 by Margarida Fernández and Pedro García. The main staircase features two coats of arms that belong to the Esquío and Andrade families, the region’s feudal lords. The middle section of one of the walls features a blind semi-circular drop arch with a set of small columns that act as jambs. The clock is simple in design. The cornice is crowned by a number of pinnacles at each corner, and a wrought iron structure that supports a bell.

TORRE DEL RELOJ

CLOCK TOWER


102

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

TEATRO DA BENEFICENCIA

TEATRO DE LA BENEFICIENCIA

LA BENEFICIENCIA THEATRE

(ORTIGUEIRA) Situado en Santa Marta de Ortigueira, este teatro forma parte do conxunto conventual xunto co convento dos Dominicos e coa igrexa de Santa Marta. O teatro do século XVIII é de estilo ecléctico e ocupa a parte norte do convento de Santo Domingo. O interior organízase en tres plantas: unha de patio de platea e dous de palcos. Do conxunto destacan os frescos do teito, obra de Vicente Martínez Román e copia dos do madrileño pazo de Murga. A última reforma do conxunto realizouse no ano 1988. O exterior é de gran sobriedade compositiva e estética. A sinxeleza reflíctese ao ser tapiados os vans da planta baixa por necesidades funcionais do espazo teatral. Os muros quedan recebados e pintados de branco.

(ORTIGUEIRA) Situado en Santa Marta de Ortigueira, este teatro forma parte del Conjunto Conventual junto con el Convento de los Dominicos y la Iglesia de Santa Marta. El teatro del siglo XVIII es de estilo ecléctico y ocupa la parte norte del convento de Santo Domingo. El interior se organiza en tres plantas: una de patio de platea y dos de palcos. Del conjunto destacan los frescos del techo, obra de Vicente Martínez Román, y son copia de los del madrileño palacio de Murga. La última reforma del conjunto se realizó en el año 1988. El exterior es de gran sobriedad compositiva y estética. La sencillez se refleja al ser tapiados los vanos de la planta baja por nesesidades funcionales del espacio teatral. Los muros quedan recebados y pintados de blanco.

(ORTIGUEIRA) Situated in Santa Marta de Ortigueira, this theatre forms part of a group of buildings with the Dominican Convent and the Church of Church of Santa Marta. Built in an eclectic style, this 18th century theatre stands to the north of the Convent of Santo Domingo. The interior layout is arranged on three floors: the stalls and the dress and upper circles. Particularly worthy of note are the frescos on the ceiling, the work of Vicente Martínez Román, and a copy of those that can be seen in Murga Palace in Madrid. Both the composition and decoration of the exterior are characterised by their sobriety. This simplicity is reflected in the first floor openings which have been covered in accordance with the building’s function as a theatre. The walls are plastered and whitewashed.

(ORTIGUEIRA) No núcleo urbano atópase o actual mercado de abastos, recentemente reformado, que foi construído no ano 1856 para ser cárcere do

(ORTIGUEIRA) En el núcleo urbano se encuentra el actual mercado de abastos, recientemente reformado, que fue construído en el año 1856 para cárcel

(ORTIGUEIRA) This recently restored food market, stands in the heart of the town centre. Built in 1856 and designed by the provincial architect Faustino

MERCADO DE ABASTOS

MERCADO DE ABASTOS

FOOD MARKET


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

103

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL partido xudicial polo arquitecto provincial Faustino Domínguez Domínguez. De estilo neoclásico, trátase dun volume cúbico de dúas plantas no que destaca a sinxeleza formal e o marcado ritmo na distribución dos vans. A cantería sitúase nas partes máis nobres: esquinais, pilastras, cornixa e balcón.

del partido judicial por el arquitecto provincial Faustino Dominguez Dominguez. De estilo neoclásico, se trata de un volumen cúbico de dos plantas en el que destaca la sencillez formal y el marcado ritmo en la distribución de los vanos. La cantería se sitúa en las partes más nobles: esquinales, pilastras, cornisa y balcón.

(ORTIGUEIRA) En San Xoán de Espasante encóntrase esta vila tipicamente costeira, cuxo principal atractivo reside nas súas dúas amplas praias, A Concha e San Antón, no seu paseo marítimo e no seu porto, cunha lonxa que ten bastante movemento de pesca. Na súa zona urbana poden observarse exemplos de construcións tradicionais de tipo mariñeiro, así como os restos de antigas fábricas de procesamento de peixe, actualmente en ruínas.

(ORTIGUEIRA) En San Xoán de Espasante se encuentra esta villa típicamente costera cuyo principal atractivo reside en sus dos amplias playas A Concha e San Antonio, en su paseo marítimo y en su puerto cuya lonja tiene bastante movimiento de pesca. En su casco urbano pueden apreciarse ejemplos de construcciones tradicionales de tipo marinero, así como los restos de antiguas fábricas de procesado de pescado, actualmente en ruínas.

O PORTO DE ESPASANTE

CASTELO DE NARAÍO

(SAN SADURNIÑO) Este castelo medieval está vinculado á casa dos Andrade (señores feudais da bisbarra) e data

Domínguez Domínguez, it was originally used as a prison. Neo-Classical in style, this twostorey building stands out for its formal simplicity and the sense of rhythm created by the openings. Stonework is featured in the most outstanding elements of the building: the cornerstones, pilasters, cornice and balcony.

PUERTO DE ESPASANTE

PORT OF ESPASANTE

CASTILLO DE NARAÍO

NARAÍO CASTLE

(SAN SADURNIÑO) Este castillo medieval está vinculado a la casa de los Andrade (señores feudales de la comarca) y

(ORTIGUEIRA) San Xoán de Espasante is a traditional coastal town. Its principal attractions include the large expanses of sand on A Concha and San Antonio beaches, the sea promenade and the harbour, with its bustling fish market, a real hive of activity. Visitors to the town can admire the traditional fishermen’s houses, as well as the remains of the former fish processing factories, which today stand in ruins. (SAN SADURNIÑO) This medieval castle, which dates back to the 14th century, has close ties with the House of



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

105

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL do século XIV. Nos tempos de Fernán Pérez de Andrade “O Boo”, o castelo engadiu á súa función residencial a de cárcere para vasalos rebeldes ou morosos. Está levantado sobre rocha a 400 metros de altitude, nas inmediacións do río Castro. Ten unha planta irregular en forma de polígono de doce lados. A torre da Homenaxe, de planta cadrada e situada no centro do patio de armas, conserva algunha bóveda e algunha saída secreta. Os restos das murallas aparecen en dous niveis, coas portas de acceso formadas por arcos de medio punto e interesantes pasadizos abovedados. Hoxe en día está en estado de abandono, pero desde os seus arredores gózase dunhas marabillosas vistas de todo o val.

data del siglo XIV. En tiempos de Fernán Pérez de Andrade “O Boo”, el castillo añadió a su función residencial la de cárcel para vasallos rebeldes o morosos. Se halla levantado sobre roca a 400 metros de altitud, en las inmediaciones del río Castro. Tiene una planta irregular en forma de polígono de doce lados. La torre del homenaje, de planta cuadrada y situada en el centro del patio de armas, conserva alguna bóveda y alguna salida secreta. Los restos de las murallas aparecen en dos niveles, con las puertas de acceso formadas por arcos de medio punto e interesantes pasadizos abovedados. Hoy en día está en estado de abandono pero desde sus alrededores se obtienen unas maravillosas vistas de todo el valle.

Andrade (the feudal lords of this region). In the days of Fernán Pérez de Andrade ‘the Good’, the castle was not only a residence for this noble family, but also a prison for rebellious vassals and debtors. It stands on top of a rocky crag at a height of 400 metres, close to the River Castro. This twelve-sided castle has an irregular shape. The square-plan keep standing in the centre of the main courtyard still conserves several vaults and secret passageways. What remains of the walls stands on two levels, with gateways featuring semicircular arches and fascinating vaulted passages. Today the castle has been abandoned, but the site offers some striking views over the valley.

(SAN SADURNIÑO) Na parroquia de Santa María de Naraío atópase esta ponte, posiblemente de época medieval. Está situada sobre o río Castro e nas inmediacións do castelo de Naraío. Está directamente relacionada coa casa dos Andrade (señores feudais da bisbarra), como se deduce dos seus

(SAN SADURNIÑO) En la parroquia de Santa María de Naraío se encuentra este puente posiblemente de época medieval. Está situado sobre el río Castro y en las inmediaciones del Castillo de Naraío. Relacionado de manera directa con la casa de los Andrade (señores feudales de la comarca),

(SAN SADURNIÑO) This bridge, which possibly dates back to the Middle Ages, stands in the parish of Santa María de Naraío. It crosses the River Castro and is situated just a short distance from Naraío Castle. Its association with the House of Andrade (the feudal lords of the region) can be

PONTE FERRERÍA

PONTE FERRERÍA

FERRERÍA BRIDGE


106

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

emblemas: oso e xabaril, nun extremo da ponte, e outro animal confrontado, hoxe desaparecido, no outro extremo, o cal podería atoparse no fondo do río.

CASA GRANDE DE ENCHOUSAS

(AS SOMOZAS) Situada a 2,5 quilómetros do núcleo urbano das Somozas, esta casa é de planta rectangular, con corpos engadidos dedicados a dependencias utilitarias (cortes, alpendres...). Conta con dous andares e tres entradas, unha principal, no centro da fachada, e dúas de carácter secundario, que vinculan a casa cos anexos. A casa ten asociada unha lenda: segundo a historia de Santiago Apóstolo do S. XVI, o topónimo As Somozas vén do nome dun nobre francés, “Sumaça”, quen fuxira de Francia e recibira estes dominios dos reis de España. Conta a lenda que este cabaleiro galo liberou o val do tributo das 100 doncelas que os mouros levaban aos seus haréns, tras vencer nunha batalla que tivo lugar en Melide. A casa sería o lugar no cal se “enchousaban” (encerraban) as mu-

como se deduce de sus emblemas: oso y jabalí, en un extremo del puente, y otro animal confrontado, hoy desaparecido, al otro extremo, el cual podría encontrarse en el fondo del río.

CASA GRANDE DE ENCHOUSAS

(AS SOMOZAS) Situada a 2,5 kilómetros del núcleo urbano de As Somozas, esta casa es de planta rectangular, con cuerpos añadidos dedicados a dependencias utilitarias (cuadras, alpendres...). Cuenta con dos pisos y tres entradas, una principal, en el centro de la fachada, y dos de carácter secundario, que vinculan la casa con los anexos. La casa tiene asociada una leyenda, según la Historia de Santiago Apóstol del S. XVI el topónimo de As Somozas viene del nombre de un noble francés “SumaÇa”, quien habia huído de Francia y recibido estos dominios de los reyes de España. Cuenta la leyenda que este caballero galo liberó al valle del tributo las 100 doncellas que los moros llevaban a sus harenes, tras vencer en una batalla que tuvo lugar en Melide. La casa sería el lugar en el cual se “enchousaban” (encerraban)

seen in the bear and wild boar carved into the stone at one end of the bridge. The other end also once included similar symbols, although today they possibly lie at the bottom of the river.

ENCHOUSAS COUNTRY HOUSE

(AS SOMOZAS) Situated 2.5 kilometres outside the village of As Somozas, this rectangular plan building also has two outhouses, probably used as stables and tool sheds, etc. Built on two floors, it has three doors; the main entrance, situated in the middle of the façade, and two side doors, leading to the outhouses. There is a legend surrounding this house: according to a 16th century history of Saint James the Apostle, the name ‘As Somozas’ comes from a French noble called “SumaÇa”, who had fled France and was granted these lands by the Spanish monarchs. Legend has it that this French knight freed the valley from having to pay a tribute of 100 maidens to the Moors, who would carry them away to their harems, following a battle in Melide from which he emerged victorious. The house was the site where the women were


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

107

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL lleres antes de embarcar. Desde o monte próximo, o “Marbán” (polo mar van), divisaríanse os veleiros que as transportaban a África. Ademais, débese destacar que o escudo do concello representa a Santiago cabalgando sobre unha paisaxe na que aparece a casa das Enchousas, a nave esperando a chegada das doncelas e un monte, o Marbán, de 316 metros de altura.

las mujeres antes de embarcar. Desde el monte próximo, “el marbán” (por el mar van), se divisarían los veleros que las transportaban a África. Además se debe destacar que el escudo del ayuntamiento representa a Santiago cabalgando sobre un paisaje en el que aparece la casa de As Enchousas, la nave esperando la llegada de las doncellas y un monte, el Marbán, de 316 metros de altura.

shut up – in Galician ‘enchousaban’ - before boarding the ships. The vessels that would carry them to Africa could be glimpsed from the nearby hills, known as the ‘marbán’ (they travel by sea). Mention must also be made of the fact that the town’s coat of arms shows Saint James riding in a scene that includes As Enchousas House, the ship awaiting the maidens’ arrival and Marbán Hill, which rises up some 316 metres above sea level.

(VALDOVIÑO) É unha vivenda indiana de grandes dimensións que está situada preto da estrada que conduce de Valdoviño a Cedeira. Posúe dous andares e planta en H, formada por dous corpos paralelos e un transversal coas súas respectivas cubertas independentes a dúas augas de tella plana. Nun dos lados ábrese un pórtico con terraza cuberta, probablemente engadida con posterioridade. Na fachada principal ábrense numerosos vans dispostos simetricamente. Nos dous andares empregáronse bandas horizontais de ladrillo con carácter ornamental. A parte frontal da casa resulta,

(VALDOVIÑO) Es una vivienda indiana de grandes dimensiones que está situada cerca de la carretera que conduce de Valdoviño a Cedeira. Posee dos pisos y planta en H, formada por dos cuerpos paralelos y un transversal con sus respectivas cubiertas independientes a dos aguas de teja plana. En uno de los lados se abre un pórtico con terraza cubierta, probablemente añadida con posterioridad. En la fachada principal se abren numerosos vanos dispuestos simétricamente. En los dos pisos se utilizaron bandas horizontales de ladrillo con carácter ornamental. La parte frontal de la casa resulta,

(VALDOVIÑO) This is a large mansion built by a Galician returnee emigrant situated just off the road between Valdoviño and Cedeira. Built in an H-shape, this twostorey building is made up of two parallel sections and a further transversal section with separate flat tile gable roofs. One side of the house features a portico with a covered terrace, which was probably added at a later date. The main façade features numerous openings arranged symmetrically. Both storeys are decorated with horizontal rows of bricks. This makes the front section of the house far more

CASA DE “JOSELITO”

CASA DE “JOSELITO”

JOSELITO’S HOUSE



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

109

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL deste xeito, moito máis articulada e decorativa que as outras fachadas, de muros lisos, con vans coroados nalgunha ocasión por molduras nas que se combinan o cemento pintado e o ladrillo.

de este modo, mucho más articulada y decorativa que las otras fachadas, de muros lisos, con vanos coronados en alguna ocasión por molduras en las que se combina el cemento pintado y el ladrillo.

decorative than the other plainer façades that have feature several openings, some of which are crowned by moldings combining painted cement and brick.

(MAÑÓN) Na parroquia de Santa María de Mañón atópase esta ponte, coñecida tamén como “ponte do Porto”. A influencia da enxeñería e da estética romanas percíbese nos materiais empregados e na tipoloxía dos seus tres arcos de medio punto. Os perpiaños da ponte son similares aos empregados na fábrica da muralla romana de Lugo. No centro da ponte pódese observar un miliario que marcaba o límite entre as dúas antigas provincias de Betanzos e Mondoñedo.

(MAÑÓN) En la parroquia de Santa María de Mañón, se encuentra este puente conocido también como “Ponte do Porto”. La influencia de la ingeniería y de la estética romanas se percibe en los materiales empleados y en la tipología de sus tres arcos de medio punto. Los sillares del puente son similares a los empleados en la fábrica de la muralla romana de Lugo. En el centro del puente se puede observar un miliario que marcaba el límite entre las dos antiguas provincias de Betanzos y Mondoñedo.

(MAÑÓN) This bridge, which is known locally as ‘Ponte do Port’, is situated in the parish of Santa María de Mañón. The influence of Roman engineering and architecture can clearly be seen in the materials used in its construction and the three semi-circular arches. The bridge ashlar stones are similar to those used to build the Roman wall that encircles the city of Lugo. In the centre of the bridge, a milestone or miliarius can be seen, marking the limit between the ancient provinces of Betanzos and Mondoñedo.

PONTE DE MALDIVE

SOCIEDADE DE INSTRUCIÓN LUZ DE RIBEIRAS DO SOR

(MAÑÓN) Situado en San Cristovo de Ribeiras do Sor, este edificio do ano 1927 e de estilo ecléctico é moi sinxelo, xa que conta cunha fachada na que se

PONTE DE MALDIVE

SOCIEDAD DE INSTRUCCIÓN LUZ DE RIBEIRAS DO SOR

(MAÑÓN) Situado en San Cristovo de Ribeiras do Sor, este edificio del año 1927 y de estilo ecléctico, es muy sencillo ya que cuenta con una fachada en la que

MALDIVE BRIDGE

SOCIEDAD DE INSTRUCCIÓN LUZ DE RIBEIRAS DO SOR

(MAÑÓN) Situated in San Cristovo de Ribeiras do Sor, this 1927 building reflects a simple eclectic style. The façade features a series of open-


110

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

abren unha serie de vans dispostos simetricamente a ambos os lados das portas. Sobre elas érguese unha pequena espadana co nome e a data de fundación enmarcando un reloxo. Trátase dun dos múltiples exemplos de edificios dedicados ao ensino que, baixo o nome de sociedades de instrución, foron levantados fundamentalmente por emigrantes saídos destas terras e que procuraron a mellora dos seus comezando polo establecemento dun sistema de ensino laico e gratuíto para todos.

se abren una serie de vanos dispuestos simétricamente a ambos lados de las puertas. Sobre ellas, se levanta una pequeña espadana con el nombre y la fecha de fundación enmarcando un reloj. Se trata de uno de los múltiples ejemplos de edificios dedicados a la enseñanza que bajo el nombre de Sociedades de Instrucción fueron levantadas fundamentalmente por emigrantes salidos de estas tierras y que procuraron la mejora de los suyos comenzando por el establecimiento de un sistema de enseñanza laica y gratuita para todos.

(MOECHE) Este castelo medieval levantado no século XIV estaba vinculado á casa dos Andrade (señores feudais da bisbarra). Ten planta poligonal, con foso ao oeste escavado na rocha. A torre da Homenaxe é de 18 metros de altura e planta cadrada. Os muros, duns 12 metros de altura, son de cachotería de lousa cos esquinais de perpiaños graníticos. O castelo foi protagonista dun acontecemento histórico destacable: a “revolta dos Irmandi-

(MOECHE) Este castillo medieval levantado en el siglo XIV, estaba vinculado a la casa de los Andrade (señores feudales de la comarca). Tiene planta poligonal, con foso al oeste excavado en la roca. La torre del Homenaje es 18 metros de altura y planta cuadrada. Los muros, de unos 12 metros de altura, son de mampostería de pizarra con los esquinales de sillares graníticos. El castillo fue protagonista de un acontecimiento histórico destacable: la “revuelta de Os Irman-

CASTELO DE MOECHE

CASTILLO DE MOECHE

ings arrange symmetrically on either side of the doors. The building is crowned by a small steeple with the name and date of the building framing a clock. This is one of the many educational centres or Sociedades de Instrucción financed mainly by Galician emigrants anxious to improve the lot of their fellow countrymen through the creation of a free lay education system that was open to all.

MOECHE CASTLE

(MOECHE) This medieval castle dates back to the 14th century, and originally belonged to the House of Andrade (the feudal lords of this area). Polygon in shape, the eastern side features a fosse carved out of the rock. The square keep rises up 18 m in height. The 12 metre high walls are made of slate with granite cornerstones. The castle was the site of a major historic event: the Revolt of Os Irmandiños, vassals, who, anxious to put an end to the harsh rule


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

111

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL ños”, vasalos que, desexosos de acabaren coa dureza do señorío, levaron a Nuño Freyre de Andrade a fuxir desde este cara ao castelo de Andrade (Pontedeume). Despois dalgúns éxitos, “os Irmandiños” foron vencidos por Don Nuño, quen os obrigou a levantaren o cerco do castelo e reprimiu o alzamento. Este feito histórico é conmemorado cada ano co denominado “Festival Irmandiño”.

diños”, vasallos que, deseosos de acabar con la dureza del señorío, llevaron a Nuño Freyre de Andrade a huir desde el mismo hacia el castillo de Andrade (Pontedeume). Después de algunos éxitos, “Os Irmandiños” fueron vencidos por Don Nuño, quien les obligó a levantar el cerco del castillo y reprimió el alzamiento. Este hecho histórico es conmemorado cada año mediante el denominado “Festival Irmandiño”.

of their tyrannical feudal lords, forced Nuño Freyre de Andrade to flee the castle and seek refuge in Andrade Castle in Pontedeume. Despite a number of early victories, the Irmandiños Revolt was eventually put down by Don Nuño, who crushed the uprising and forced the vassals to build the castle fortifications. This historic event is commemorated each year at the Irmandiño Festival.



ARQUITECTURA MILITAR ARQUITECTURA MILITAR | MILITARY ARCHITECTURE



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

115

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL Pola súa situación xeográfica e as condicións naturais e defensivas óptimas da ría, Ferrol conver teuse nun lugar estratéxico para os de Filipe II. O conxunto formado polos castelos da ría de Ferrol e do Arsenal Militar nacidos no seo da Ilustración, constitúe no século XVIII a maior base naval militar de Europa, facendo da ría un fortín inexpugnable desde o mar, tal e como poñen de manifesto as infrutuosas incursións inglesas. Os Borbóns levaron a cabo no século XVIII unha importante transformación na cidade, da que hoxe perduran os restos dun pasado de esplendor en excelentes condicións de conservación. Todas as construcións realizadas polo Departamento Naval de Ferrol constitúen as primeiras xeracións do racionalismo ilustrado e sobrio da arquitectura militar galega.

Por la situación geográfica y las condiciones naturales y defensivas óptimas de la ría, Ferrol se convirtió en un lugar estratégico para la Armada Real desde tiempos de Felipe II. El conjunto formado por los castillos de la ría de Ferrol y del Arsenal Militar nacidos en el seno de la Ilustración, constituye en el siglo XVIII la mayor base naval militar de Europa, haciendo de la ría un fortín inexpugnable desde el mar, tal y como ponen de manifiesto las infructuosas incursiones inglesas. Los Borbones en el siglo XVIII llevaron a cabo una importante transformación en la ciudad, de la que hoy perduran los restos de un pasado de esplendor en excelentes condiciones de conservación. Todas las construcciones realizadas por el Departamento Naval de Ferrol constituyen las primeras generaciones del racionalismo ilustrado y sobrio de la arquitectura militar gallega.

Since the days of King Philip II, Ferrol has been a strategic point for the Spanish Navy due to its location and the excellent natural and defensive conditions of its tidal estuary. The castles standing on either side of the Ferrol tidal estuary and the Military Arsenal built during the Age of Enlightenment combined in the 18th century to create the largest navy base in Europe, turning the tidal estuary into an impenetrable stronghold, as proved by the numerous unsuccessful raids by the English Navy. The Borbon monarchs radically transformed the face of 18th century Ferrol, and much of its past splendour can still be seen today, thanks to the careful conservation of many of its buildings and monuments. The constructions created by Ferrol’s Naval Department are representative of the early generations of enlightened rationalists and the sobriety of Galician military architecture.



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

117

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

CASTELO DE SAN FILIPE

(FERROL) No lugar de San Felipe, na parroquia de Santa María de Brión, atópase esta construción defensiva de estilo barroco clasicista. En tempos de Filipe II levantouse un primeiro castelo (que se reformou entre 1731 e 1775), en plena loita pola hexemonía marítima dos países europeos. Ferrol, como punto estratéxico para o reaprovisionamento dos buques da Armada Real, necesitaba un sistema defensivo eficaz fronte ás pretensións dos almirantes ingleses e franceses e, así, no ano 1589 comézase a construción do baluarte, auspiciada por Filipe II, de aquí o seu nome. Nesta mesma época construíronse tamén outros dous castelos na beira oposta, o de Nosa Señora da Palma e o de San Martín. Entre este último e o de San Filipe tendíase unha cadea que lles impedía a entrada aos navíos inimigos. As tres fortificacións deron mostra da súa eficacia no ano 1639, durante o ataque francés ao mando do almirante Henri D’Escobleau; e o 26 de agosto de 1800, durante o ataque in-

CASTILLO DE SAN FELIPE

(FERROL) En el lugar de San Felipe, en la parroquia de Santa María de Brión se encuentra esta construcción defensiva de estilo barroco clasicista. En tiempos de Felipe II se levantó un primer castillo (que se reformó entre 1731-1775), en plena lucha por la hegemonía marítima de los países europeos. Ferrol, como punto estratégico para el reaprovisionamiento de los buques de la Armada Real, necesitaba un sistema defensivo eficaz frente a las pretensiones de los almirantes ingleses y franceses, y así en el año 1589 se comienza la construcción del baluarte, auspiciada por Felipe II, de aquí su nombre. En esta misma época se construyeron también otros dos castillos en la orilla opuesta, el de Nuestra Señora de la Palma y el de San Martín. Entre este último y el de San Felipe se tendía una cadena que impedía la entrada a los navíos enemigos. Las tres fortificaciones dieron muestra de su eficacia en el año 1639 durante el ataque francés al mando del Almirante Henri D`Escobleau y el 26 de agosto de 1800

SAN FELIPE CASTLE

(FERROL) San Felipe, in the parish of Santa María de Brión is the site of this defence fortress built in classic Baroque style. An earlier castle, built on the orders of Philip II (and which was altered between 1731 and 1735) occupied this site during the European struggle for dominance of the seas. Ferrol was a strategic supply point for the Spanish Navy, and therefore required an effective defence system capable of warding off the frequent attacks organised by the English and French sealords. Work commenced on the first castle in 1589, on the orders of King Philip II, from whom it takes its name During this period a further two castles were built on the opposite shore: Nuestra Señora de la Palma and San Martín. A chain was stretched between San Martín Castle across the bay to San Felipe Castle to prevent enemy vessels from entering. The effectiveness of these three fortresses became evident in 1639 during the French attack under the orders of Admiral Henri D’Escobleau and on 26 August 1800, when the


118

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

glés do xeneral Pultney, fito lembrado todos os anos polos habitantes de Brión. Constitúe un dos exemplos máis representativos das grandes “baterías-abaluartadas” do século XVIII. Servía para a defensa da ría de Ferrol e dos ataques por terra. Segue os modelos académicos da súa época, a Ilustración; neste caso a aplicación das matemáticas á ar te da guerra. Os enxeñeiros militares que o deseñaron foron Francisco Montaigú, Juan de la Ferriére e Juan Vergel. Posúe magníficas vistas sobre toda a ría e o castelo da Palma. Actualmente atópase baixo a protección da Declaración xenérica do Decreto do 22 de abril de 1949, e da Lei 16/1985 sobre o Patrimonio Histórico Español.

durante el ataque inglés del General Pultney, hito recordado todos los años por los habitantes de Brión. Constituye uno de los ejemplos más representativos de las grandes “baterías-abaluartadas” del siglo XVIII. Servía para la defensa de la ría de Ferrol y los ataques por tierra. Sigue los modelos académicos de su época, la Ilustración; en este caso la aplicación de las matemáticas al arte de la guerra. Los ingenieros militares que lo diseñaron fueron Francisco Montaigú, Juan de la Ferriére y Juan Vergel. Posee magníficas vistas sobre toda la ría y el Castillo de A Palma. Actualmente se encuentra bajo la protección de la Declaración genérica del Decreto de 22 de abril de 1949, y a la Ley 16/1985 sobre el Patrimonio Histórico Español.

city was attacked by General Pultney and the English troops, a historic event which is commemorated each year by the residents of Brión. It is one of the finest examples of the large 18th century ‘battery-fortresses’, and was capable of defending the Ferrol tidal estuary against attacks by sea and land. It was built in keeping with the academic models of the Age of Enlightenment, in this case mathematics applied to the art of war. It was designed by the military engineers Francisco Montaigú, Juan de la Ferriére and Juan Vergel. It offers superb views over the tidal estuary and of La Palma Castle. It is currently protected by the Generic Declaration of the Decree dated 22 April 1949 and Act 16/1985 for the Protection of Spain’s Historical Heritage.

(MUGARDOS) O primeiro castelo da Palma, chamado orixinariamente de Nosa Señora da Palma, foi construído no ano 1597, e o edificio actual é do ano 1869. Ten un estilo de fortificación militar. O

(MUGARDOS) El primer castillo de A Palma, llamado originariamente de Nuestra Señora de la Palma, fue construido en el año 1597, siendo el edificio actual del año 1869. Tiene un estilo de fortificación mi-

(MUGARDOS) The first castle on this site, originally known as Nuestra Señora de la Palma, was built in 1597, although the current building dates back to 1869. This fortified building has a

CASTELO DA PALMA

CASTILLO DE A PALMA

LA PALMA CASTLE


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

119

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL responsable da obra é D. Martín de Padilla. En tempos pasados a súa posición estratéxica para a defensa da entrada na ría era decisiva, sobre todo ao emparellarse co castelo de San Filipe, na outra beira. Ademais, este castelo viviu o combate das tropas inglesas no ano 1596 e a invasión da vila de Mugardos. O castelo da Palma foi empregado outrora como prisión militar para oficiais do exército, e na actualidade está abandonado.

litar. El responsable de la obra es D. Martín de Padilla. En tiempos pasados su posición estratégica para la defensa de la entrada en la ría era decisiva, sobre todo al emparejarse con el castillo de San Felipe, en la otra orilla. Además, este castillo vivió el combate de las tropas inglesas en el año 1596 y la invasión de la villa de Mugardos. El castillo de la Palma fue utilizado hace tiempo como prisión militar para oficiales del ejército, y en la actualidad se encuentra abandonado.

clearly military influence and was designed by Martín de Padilla. In the past it occupied a strategic position for the defence of the tidal estuary, in conjunction with San Felipe Castle, which stands on the opposite shore. La Palma Castle witnessed the struggle against the English troops in 1596 and the invasion of the town of Mugardos. It has also been used as a military prison for army officers, but today stands empty.

(FERROL) Na praza do Cantón de Molíns, no núcleo urbano, atópase este edificio de estilo neoclásico academicista, realizado o proxecto inicial por Julián Sánchez Bort en 1765. O seu trazado foi aprobado polo monarca Carlos III en 1781. Presenta unha planta rectangular alongada. A fachada principal destaca pola súa horizontalidade. Nel instaláronse as forxas e a oficina de fundición do Arsenal de Ferrol. A súa construción orixinaria sufriu considerables reformas. Albergou a antiga Escola de Máqui-

(FERROL) En la Plaza del Cantón de Molíns, en el núcleo urbano, se encuentra este edificio de estilo neoclásico academicista, realizado el proyecto inicial por Julián Sánchez Bort en 1765. Su trazado fue aprobado por el monarca Carlos III en 1781. Presenta una planta rectangular alargada. La fachada principal destaca por su horizontalidad. En él se instalaron las forjas y la oficina de fundición del Arsenal de Ferrol. Su construcción originaria sufrió considerables reformas. Albergó la antigua Escuela de Máqui-

(FERROL) This Neo-Classical and Academicist building stands in Plaza del Cantón de Molíns in Ferrol. The original design was drawn up by Julián Sánchez Bort en 1765 although the final layout was approved by King Charles III in 1781. It has an elongated rectangular plan, and the main façade stands out for its long horizontal line. It housed the Ferrol Arsenal foundries and offices. The original building underwent considerable alteration work. It was also used as the site of the former School of Machinery and in

EDIFICIO DE HERRERÍAS

EDIFICIO DE LAS HERRERÍAS

FOUNDRY



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

121

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL nas e no ano 1997 proxectouse convertela en sala permanente da Exposición Nacional da Construción Naval.

nas y en el año 1997 se proyectó convertirla en sala permanente de la Exposición Nacional de la Construcción Naval.

(FERROL) Os arsenais militares de Ferrol son un dos mellores exemplos de arquitectura civil e naval que podemos atopar. Están formados por un recinto amurallado dividido en varias zonas, os estaleiros, os diques e o parque. No seu interior merecen especial mención, ademais da p o r t a d o D iq u e , a p or t a do Pa r q u e , a S a l a d e A r m as , o d iq u e d o S in o e o ed i fi ci o d e H e r r e r í a s . O recinto alberga o Museo Naval desde 1997 e EXponav desde o ano 2008. O deseño xeral do arsenal ten as súas orixes no século XVIII. Destacan as súas formas rectangulares e os segmentos que se rexen pola proporción do “número áureo”. En todo caso determínanse as necesidades de tipo funcional do estaleiro, delimitando a zona de armamentos (“parque”) e de mantemento (“diques”), destacando o dique da Campá, un dos diques

(FERROL) Los arsenales militares de Ferrol son uno de los mejores ejemplos de arquitectura civil y naval que nos podemos encontrar. Están formados por un recinto amurallado dividido en varias zonas, los astilleros, los diques y el parque. En su interior merecen especial mención, además de la P u e r t a d e l D iq u e , la P u e r t a de l P a r q u e , l a S a l a d e A r ma s, e l D i q ue do Si no y e l E di fi c i o d e l a s H e r r e r í a s . El recinto alberga el Museo Naval desde 1997 y EXponav desde el 2008. El diseño general del arsenal tiene sus orígenes en el siglo XVIII. Destacan sus formas rectangulares y los segmentos que se rigen porla proporción del “número áureo”. En todo caso se determinan las necesidades de tipo funcional del astillero, delimitando la zona de armamentos (“parque”) y de mantenimiento (“diques”), destacando el dique de Campana, uno de los diques

ARSENAIS

ARSENALES

1997 plans were drawn up to turn it into the permanent home of the Spanish Naval Shipbuilding Exhibition.

NAVAL ARSENAL

(FERROL) Ferrol’s naval arsenal is one of the finest examples of civil and naval architecture. It is made up of a walled enclosure divided into various sections, including the shipyard, docks and park. Particularly worthy of mention are the B r e a kw at e r Ga te , t he P a r k G at e , th e A r m o u r y, t h e S i n o B r e a k w a t e r a n d t h e F o u n d r y. Since 1997 it has housed the Naval Museum and EXponav since 2008. The general design of the arsenal dates back to the 18th century. It stands out due to its rectangular sections and the segments proportioned to approximate the ‘golden ratio’. The layout of the shipyards is determined by their functional needs, separating the armoury area (the ‘park’) and the maintenance area (the docks). Particularly worthy of mention is the Campana Breakwater, one of the longest in the


122

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

máis grandes do mundo, con 145 metros de eslora e 12 de calado. Este conxunto foi declarado Ben de Interese Cultural (BIC). O edificio de Herrerías é de estilo neoclásico academicista, realizado o proxecto inicial por Julián Sánchez Bort en 1765. O seu trazado foi aprobado polo monarca Carlos III en 1781. Presenta unha planta rectangular alongada. A fachada principal destaca pola súa horizontalidade. Nel instaláronse as forxas e a oficina de fundición do Arsenal de Ferrol. A construción orixinaria sufriu considerables reformas.

más grandes del mundo con 145 metros de eslora y 12 de calado. Este conjunto fue declarado Bien de Interés Cultural (BIC). El edificio das Herrerías es de estilo neoclásico academicista, realizado el proxecto inicial por Julián Sánchez Bor t en 1765. Su trazado fue aprobado por el monarca Carlos III en 1781. Presenta una planta rectangular alargada. La fachada principal destaca por su horizontalidad. En él se instalaron las forjas y la oficina de fundición del Arsenal de Ferrol. La construcción originaria sufrió considerables reformas.

(FERROL) Deseñado polo enxeñeiro militar Andrés Comerma, foi inaugurado o 19 de agosto de 1879. Trátase dunha montaña granítica invertida, con 145 metros de muralla de lonxitude por 27 metros de boca e 12 metros de calado. Daquela converteuse nunha das obras hidráulicas de Galicia máis importantes, así como nun dos diques máis grandes do mundo.

(FERROL) Diseñado por el ingeniero militar Andrés Comerma, fue inaugurado el 19 de agosto de 1879. Se trata de una montaña granítica invertida, con 145 metros de muralla de largo por 27 metros de boca y 12 metros de calado. En aquella época se convirtió en una de las obras hidráulicas de Galicia más importantes, así como uno de los diques más grandes del mundo.

O DIQUE DO SINO

EL DIQUE DO SINO

world measuring 145 metres and with a depth of 12 metres. The entire site has been declared an Asset of Cultural Interest. The foundry is built in the Neo-Classical and Academicist style, and original design was drawn up by Julián Sánchez Bort en 1765 although the final layout was approved by King Charles III in 1781. It has an elongated rectangular plan, and the main façade stands out for its long horizontal line. It housed the Ferrol Arsenal foundries and offices. The original building underwent considerable alteration work.

SINO BREAKWATER

(FERROL) Designed by the military engineer Andrés Comerma, it was officially opened on 19 August 1879. The wall of this vast inverted granite mountain is 145 metres long, 27 metres wide and 12 metres deep. It was one of the most ambitious feats of hydraulic engineering of its day in Galicia, and one of the largest breakwaters in the world.


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

123

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

LA CORTINA

LA CORTINA

BATERÍA DE SAN CARLOS

BATERÍA DE SAN CARLOS

(FERROL) Obra dirixida por Francisco Llobet entre os anos 1754 e 1767, con máis de 700 metros de murallas escarpadas de cantería de granito. Esta construción defensiva destaca pola súa potente zona de baterías con interesantes pezas de cantería, adarve e troneiras artilladas con canóns do século XVIII e XIX. Esta construción cubría todo o sector noroeste-sueste de calquera ataque por mar da artillería naval, dándolle fronte á mesma boca da ría de Ferrol. De construción con fins defensivos tamén se cualifican as baterías de San Carlos, San Cristovo e Ás Viñas, do século XVIII e declaradas Bens de Interese Cultural. As tres baterías formaban parte dun proxecto de fortificación da entrada da ría de Ferrol, pois servían de apoio aos castelos de San Filipe, A Palma e San Martín. (FERROL) No lugar de Cariño, na parroquia de San Román de Doniños, atópase esta batería de

LA CORTINA

(FERROL) Obra dirigida por Francisco Llobet entre los años 1754 y 1767 con más de 700 metros de murallas escarpadas de cantería de granito. Esta construcción defensiva destaca por su potente zona de baterías con interesantes piezas de cantería, adarve y troneras artilladas con cañones del siglo XVIII y XIX. Dicha construcción cubría todo el sector noroeste-sudeste de cualquier ataque por mar de la artillería naval, dando frente a la misma boca de la ría de Ferrol. De construcción con fines defensivos también se califican las baterías de San Carlos, San Cristovo e As Viñas, del siglo XVIII y declaradas Bien de Interés Cultural. Las tres baterías formaban parte de un proyecto de fortificación de la entrada de la ría de Ferrol, pues servían de apoyo a los castillos de San Felipe, A Palma y San Martín.

(FERROL) Work on this construction was directed by Francisco Llobet between 1754 and 1767. This defence fortification has more than 700 metres of steep granite walls. It stands out for its impressive batteries with magnificent examples of masonry, parapets and embrasures with cannons dating back to the 18th and 19th centuries. This construction provided protection for the entire north-western and southeastern sections from attacks by gunships, as it faces the mouth of the Ferrol tidal estuary. In addition, the 18th century defence batteries of San Carlos, San Cristovo and As Viñas have also been declared Assets of Cultural Interest. These three batteries formed part of the defence system to protect the entrance to the Ferrol tidal estuary, and provided the castles of San Felipe, La Palma and San Martín with additional defence power.

(FERROL) En el lugar de Cariño, en la parroquia de San Román de Doniños, se encuentra esta bate-

(FERROL) This 18th century Neo-Classical defence battery, designed by Juan de la Ferrière and Juan Vergel,

SAN CARLOS DEFENCE BATTERY



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

125

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL estilo neoclásico (século XVIII), de Juan de la Ferriere e Juan Vergel. Formaba par te dun proxecto de for tificación da entrada da ría de Ferrol, pois servía de apoio aos castelos de San Filipe, A Palma e San Mar tín. Ten dúas frontes, un cara á ría e outra cara á enseada. É un exemplo de arquitectura militar, con magníficas vistas sobre a ría, que ademais está declarada Ben de Interese Cultural. O baluarte de San Carlos, do último terzo do século XVIII de Francisco LLobet e Dionisio Sánchez de Aguilera, está situado no barrio de Canido, á beira do antigo cemiterio da cidade.

ría de estilo neoclásico (siglo XVIII), de Juan de la Ferriere y Juan Vergel. Formaba parte de un proyecto de fortificación de la entrada de la ría de Ferrol, pues servía de apoyo a los castillos de San Felipe, A Palma y San Martín. Tiene dos frentes, uno hacía la ría y otro hacia la ensenada. Es un ejemplo de arquitectura militar, con magníficas vistas sobre la ría, que además esta declarada Bien de Interés Cultural. El Baluarte de San Carlos, del último Tercio del siglo XVIII de Francisco LLobet y Dionisio Sánchez de Aguilera, está situado en el barrio de Canido a la orilla del antiguo cementerio de la ciudad.

is situated in Cariño, in the parish of San Román de Doniños. It formed part of the defence system that protected the entrance to the Ferrol tidal estuary, and provided additional defensive power for the castles of San Felipe, La Palma and San Martín. It has two façades, one facing the tidal estuary and the other the inlet. It is a fine example of military architecture and offers superb views over the tidal estuary. It has also been declared an Asset of Cultural Interest. San Carlos Fortress, dating back to the last third of the 18th century and designed by Francisco LLobet and Dionisio Sánchez de Aguilera, is situated in the Canido district next to the city’s old cemetery.



OS FAROS LOS FAROS | LIGHTHOUSES



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

129

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL Os faros non só destacan pola súa estética, senón por estaren nas localizacións máis espectaculares. Aínda que non debemos esquecer a función para a que foron creados, ser a luz que guía os barcos que percorren as nosas costas.

FARO DE ESTACA DE BARES

(MAÑÓN) É o último faro da costa coruñesa e o máis setentrional de toda a Península. Este lugar é a fronteira imaxinaria onde mesturan as súas augas o Atlántico e o Cantábrico. Ademais, xusto o montículo no que se levanta é chamado Ventureiro e prolóngase na chamada “punta de Estaca de Bares”. Realizado polo enxeñeiro Félix Uhagón, comezou a iluminar definitivamente o 1 de setembro de 1850. No interior do faro, ascendendo por unha escaleira fundida na histórica “Real Fábrica de Sargadelos”, accédese á lanterna. No ámbito áchanse un observatorio ornitolóxico e diversos muíños de auga. Como elemento achegado pola nova

Los faros no sólo destacan por su estética, sino por estar en los emplazamientos más espectaculares. Aunque no debemos olvidarnos de la función para la que fueron creados, ser la luz que guía a los barcos que recorren nuestras costas.

Lighthouses not only stand out for their appearance but also for their truly stunning locations. However, we should not lose sight of the important function they perform, providing the light that guides the ships that pass by our coasts.

(MAÑÓN) Es el último faro de la costa coruñesa y el más septentrional de toda la península. Este lugar es la frontera imaginaria donde mezclan sus aguas el Atlántico y el Cantábrico. Además, justo el montículo en el que se levanta, es llamado Ventureiro y se prolonga en la llamada “punta de la Estaca de Bares”. Realizado por el ingeniero Félix Uhagón, empezó a alumbrar definitivamente el 1 de septiembre de 1850. En el interior del faro, ascendiendo por una escalera fundida en la histórica “Real Fábrica de Sargadelos”, se accede a la linterna. En el entorno se hallan un observatorio ornitológico y diversos molinos de agua. Como elemento aportado por la nueva tecno-

(MAÑÓN) This is the nor thernmost lighthouse in Spain, and the last one on the coast of the province of A Coruña. It marks an imaginary border where the waters of the Atlantic and the Cantabrian Sea converge. The hillock on which it stands is known as Ventureiro, and juts out into the headland known as ‘Estaca de Bares Point’. Designed by the engineer Félix Uhagón, it became operational on 1 September 1850. The lamp is accessed by an interior wrought iron staircase cast in the historic ‘Royal Factory of Sargadelos’. The surrounding area boasts a bird observatory and several watermills. In addition, visitors will see the recently in-

FARO DE ESTACA DE BARES

ESTACA DE BARES LIGHTHOUSE


130

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

tecnoloxía industrial, tamén se incorporou á paisaxe próxima un parque eólico, para aproveitar o principal recurso enerxético da bisbarra, o vento. Outro curioso elemento moderno próximo é unha base militar norteamericana, cuxas instalacións están hoxe abandonadas. No ano 2003 acométese unha profunda rehabilitación do edificio.

logía industrial, también se ha incorporado al paisaje próximo un parque eólico, para aprovechar el principal recurso energético de la comarca, el viento. Otro curioso elemento moderno cercano es una base militar norteamericana, cuyas instalaciones se encuentran hoy abandonadas. En el año 2003 se acomete una profunda rehabilitación del edificio.

stalled wind farm, an example of the new technological industries, designed to take advantage of the region’s principal energy resource, the wind. Another unusual modern element incorporated into this landscape is a US military base, now abandoned. Exhaustive restoration work was carried out on the building in 2003.

(CARIÑO) Este faro atópase situado no cabo Ortegal, de onde toma o seu nome. É unha torre cilíndrica, pintada de branco e vermello, na parte superior da cal se atopa o faro. O proxecto da torre foi realizado polo enxeñeiro Jaime Arrandiaga e aprobouse no ano 1982. O faro sufriu unha profunda reforma desde o ano 1993 ata a actualidade, xa que primeiro desapareceu a caseta exterior que afeaba o ámbito e, con ela, os grupos electróxenos. Despois reformouse todo o equipo técnico do faro, manténdose só as dúas ópticas de tambor e desaparecendo o gas ace-

(CARIÑO) Este faro se encuentra situado en el Cabo Ortegal, de donde toma el nombre. Es una torre cilíndrica, pintada de blanco y rojo, en cuya parte superior se encuentra el faro. El proyecto de torre fue realizado por el ingeniero Jaime Arrandiaga y se aprobó en el año 1982. El faro sufrió una profunda reforma desde el año 1993 hasta la actualidad, ya que primero desapareció la caseta exterior que afeaba el entorno y con ella los grupos electrógenos. Después se reformó todo el equipo técnico del faro manteniéndose solo las dos ópticas de tambor y desapare-

(CARIÑO) This lighthouse stands on Cape Ortegal, from which it takes its name. It is a cylindrical tower painted red and white, and the upper section contains the lamp. This tower was designed by the engineer Jaime Arrandiaga and approval for the plans was given in 1982. Extensive alteration work was carried out on the lighthouse in 1993; the generators and the exterior huts which were an eyesore on the landscape were demolished. This was followed by the replacement of the lighthouse’s equipment, with the exception of the two lenses. A system of

FARO DE CABO ORTEGAL

FARO CABO ORTEGAL

CABO ORTEGAL LIGHTHOUSE


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

131

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL tileno. Colocouse un sistema de lámpadas halóxenas e baterías.

FARO DE PUNTA CANDIEIRA

(CEDEIRA) Situado a 7 quilómetros de Cedeira, atopamos un magnífico lugar para visitar, Punta Candieira, situada entre a Punta Valteira e Felgueira, sobre a cal se sitúa o faro, o cal leva funcionando desde 1954, ano no que foi inaugurado. A súa historia garda íntima relación co de Ortegal, ata o punto de que, nun principio, estaba destinado a levantarse naquel lugar. O edificio forma o clásico “U” coa torre hexagonal apegada á cara que dá ao mar e que eleva o foco luminoso. No ano 1984 entrou en servizo unha nova instalación eléctrica e tamén se lle puxo un grupo electróxeno como reserva. Desde este lugar, lonxe de toda civilización urbana, contémplanse os illotes próximos, así como os acantilados.

ciendo el gas acetileno, se colocó un sistema de lámparas halógenas y baterías.

halogen lamps and batteries replaced the acetylene gas.

(CEDEIRA) Situado a 7 kilómetros de Cedeira encontramos un magnífico lugar para visitar, Punta Candelaria; situada entre la Punta Valteira y Felgueira sobre la cual se ubica el faro, el cual lleva funcionando desde 1954, año en el que fue inaugurado. Su historia guarda íntima relación con el de Ortegal hasta el punto que, en un principio, estaba destinado a levantarse en aquel punto. El edificio forma la clásica “U” con la torre hexagonal adosada a la cara que da al mar y que eleva el foco luminoso. En el año 1984 entró en servicio una nueva instalación eléctrica y también se le puso un grupo electrógeno como reserva. Desde este lugar lejos de toda civilización urbana se contemplan los islotes próximos, así como los acantilados.

(CEDEIRA) Situated some 7 kilometres outside Cedeira, this is a delightful spot for visitors. Candelaria Point lies between Valteira Point and Felgueira. The lighthouse that stands on this site has been operational since 1954. Its history is closely linked with Ortegal Lighthouse to the extent that it was originally designed for that site. The building forms a classic U shape with a hexagonal tower adjacent to the façade facing the sea and that houses the lamp. A new electrical system was installed in 1984 and a reserve generator was also set up. This remote setting provides stunning views of the islets that lie off the coast, as well as the impressive cliffs.

FARO DE PUNTA CANDIEIRA

PUNTA CANDIEIRA LIGHTHOUSE



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

133

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

FARO DE CEDEIRA OU PUNTA PROMONTORIO

FARO DE CEDEIRA O PUNTA PROMONTORIO

CEDEIRA OR PUNTA PROMONTORIO LIGHTHOUSE

(CEDEIRA) Fronte ao anterior atópase o antigo faro construído no ano 1862, chamado actualmente baliza de Punta Promontorio, ou Robaleira para os veciños da vila. O faro de Punta Robaleira distínguese pola súa sinxeleza e pragmatismo, orientados a ofrecerlles a mellor visualización aos que se internan na ría camiño do porto. Posúe unha luz branca e unha torre hexagonal tamén branca. Ten un alcance de 11 millas e desde el pode verse o centro histórico de Cedeira, a praia de Vilarrube e a ermida de San Antón de Corveiro.

(CEDEIRA) Enfrente del anterior se encuentra el antiguo faro construido en el año 1862, llamado actualmente baliza de Punta Promontorio, o Robaleira para los vecinos de la villa. El faro de Punta Robaleira se distingue por su sencillez y pragmatismo, orientados a ofrecer la mejor visualización a quienes se adentran en la ría camino del puerto. Posee una luz blanca y una torre hexagonal también blanca. Posee un alcance de 11 millas y desde él puede verse el casco histórico de Cedeira, la playa de Vilarrube y la Ermita de San Antón de Corveiro.

(CEDEIRA) This old lighthouse, currently known locally as Punta Promontorio or Robaleira Beach, stands opposite the lighthouse described above and dates back to 1862. Punta Robaleira Lighthouse stands out for its simplicity and pragmatism, and was designed to guide those entering the tidal estuary and heading for the port. Its white hexagonal tower houses a lamp that emits an equally white beam that can be seen over a distance of 11 miles. The site offer panoramic views of Cedeira’s historic quarter, Vilarrube Beach and the Chapel of San Antón de Corveiro.

(MEIRÁS, VALDOVIÑO) O faro da Frouxeira está situado en Punta Frouxeira e foi construído no ano 1992 cun deseño vangardista totalmente diferente ao dos faros tradicionais. Este faro comezou a funcionar a finais do ano 1994 e en 2008 finalizouse unha

(MEIRÁS, VALDOVIÑO) El faro de la Frouxeira se encuentra ubicado en Punta Frouxeira y fue construido en el año 1992 con un diseño vanguardista totalmente diferente al de los tradicionales. El faro comenzó a funcionar a finales del año 1994 y en el 2008 se fi-

(MEIRÁS, VALDOVIÑO) Frouxeira Lighthouse, standing on Frouxeira Point, was built in 1992 in an avant-garde style that sets it apart from more traditional lighthouses. It became operational in 1994 and in 2008 work was completed on a major alteration

FARO DE PUNTA FROUXEIRA

FARO DE PUNTA FROUXEIRA

PUNTA FROUXEIRA LIGHTHOUSE


134

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL

profunda transformación deste que elimina o muro cortina acristalado, pecha os espazos destinados ás escaleiras deixando só ventás en cada altura e reforza os piares do faro, o que lle confire a nova imaxe que presenta na actualidade. Arredor da figura rectilínea do faro, ao nordés, un amplo areal pecha a chaira na que se asenta a lagoa da Frouxeira, un importante espazo natural e unha das praias máis concorridas no verán. Ao suroeste están os acantilados do Porto, sobre os que se asenta a ermida do mesmo nome e desde onde se pode camiñar ata a praia dos Botes e admirar toda a beleza escondida nos saíntes rochosos, onde é posible a práctica da pesca.

naliza una profunda transformación del mismo que elimina el muro cortina acristalado, cierra los espacios destinados a las escaleras dejando solo ventanas en cada altura y refuerza los pilares del faro, esto le proporciona la nueva imagen con la que se encuentra actualmente. En torno a la figura rectilínea del faro, al nordeste, un amplio arenal cierra la llanura en la que se asienta la Lagoa Frouxeira, un importante espacio natural y una de las playas mas concurridas en el verano. Al sudoeste, los acantilados de O Porto sobre los que se asienta la ermita de su nombre, desde donde se puede caminar hasta la playa de los Botes, y admirar toda la belleza escondida en los salientes rocosos, desde los que se hace posible la práctica de la pesca.

(FERROL) A 14 quilómetros de Ferrol e ao outro lado dos montes de Serantes atópase o faro de cabo Prior. Para chegar a el abandónase Ferrol e vaise ascendendo sempre a pendente ata remontar o cumio que chaman A Bailadora, onde

(FERROL) A 14 kilómetros de Ferrol y al otro lado de los montes de Serantes se encuentra el faro de Cabo Prior. Para llegar a él se abandona Ferrol y se va ascendiendo siempre la pendiente hasta remontar la cumbre que llaman la Bailadora, donde se

FARO DE PRIOR

FARO DE PRIOR

project: the glass curtain wall was removed and the staircase enclosed within the main structure, leaving windows on each floor, and the pillars of the lighthouse were reinforced, giving the lighthouse its current appearance. A vast expanse of sand stretches out to the north-east of this rectilinear lighthouse, the site of Frouxeira Lagoon, a natural space of major importance and one of the most popular beaches in the summer months. To the southwest the imposing O Pote cliffs rise up, topped by a chapel of the same name. From here a path leads down to Los Botes Beach, where visitors can admire the rugged beauty these rocks conceal, and is an ideal spot for fishing.

PRIOR LIGHTHOUSE

(FERROL) Fourteen kilometres outside Ferrol on the other side of the Serantes Mountains stands Cabo Prior Lighthouse. On leaving Ferrol, visitors should head up the road that leads to Bailadora Peak, from where a route leads down to Covas and a path takes us up to the


ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

135

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL se inicia o descenso ata Covas e a suba ata o faro. Desde alí, nas noites de inverno, cando é máis recio o vendaval, descóbrese nalgunha aclarada momentánea o fulgor de Sisargas. O faro comeza a funcionar no ano 1953. O edificio estaba composto de dúas partes diferenciadas unidas por un patio central. A torre arrancaba da parte posterior do patio e era de forma octogonal. Encaixada na parte posterior, apenas sobresaía do edificio e estaba rematada por un balconciño forxado da fundición Sargadelos, unha torre grande cilíndrica e unha lanterna poligonal. Ao longo dos anos sufriu alteracións substanciais ata alcanzar o aspecto actual. A costa é accidentada e abrupta, sendo posible a práctica da pesca. Próximas ao faro, hai varias praias limpas e espazosas: San Xurxo, O Vilar, Santa Comba e Ponzos.

inicia el descenso hasta Covas y la subida hasta el faro. Desde allí en las noches de invierno, cuando es más recio el vendaval, se descubre en alguna aclarada momentánea el destello de Sisargas. El faro comienza a funcionar en el año 1953. El edificio estaba compuesto de dos partes diferenciadas unidas por un patio central. La torre arrancaba de la parte posterior del patio y era de forma octogonal. Empotrada en la parte posterior, apenas sobresalía del edificio y estaba rematada por un balconcillo forjado de la fundición Sargadelos, un torreón cilíndrico y una linterna poligonal. A lo largo de los años sufrió alteraciones sustanciales hasta alcanzar el aspecto actual. La costa es accidentada y abrupta, siendo posible la práctica de la pesca. Próximas al faro, hay varias playas limpias y espaciosas, San Xurxo, O Vilar, Santa comba y Ponzos.

lighthouse. From there on winter nights, in the midst of a fierce gale, the beam from the Sisargas Lighthouse can be seen. This lighthouse has been standing here since 1953. Originally the building was divided into two separate sections connected by a central courtyard. The octagonal tower rose up from the rear of the courtyard. Embedded in the rear, it was topped by a wrought iron balcony cast in the Sargadelos foundry, and a cylindrical turret with a polygonal lamp. Over the years the building has been altered considerably and today its appearance is radically different. The rugged coastline is ideal for fishing. There are several large clean beaches close to the lighthouse, such as San Xurxo, O Vilar, Santa Comba and Ponzos.

O faro de cabo Prioriño Chico atópase situado na entrada da ría de Ferrol no extremo occidental, na costa norte. É de forma rectangular e a torre encáixase ata a metade na fachada

El faro de Cabo Prioriño Chico se encuentra situado en la entrada de la ría de Ferrol en el extremo occidental, en la costa norte. Es de forma rectangular y la torre se empotra hasta la mitad

Cabo Prioriño Chico Lighthouse stands at the western end of the entrance to the Ferrol tidal estuary, on the northern coast. The tower is embedded halfway on the seafront façade of

FARO DE PRIORIÑO

FARO DE PRIORIÑO

PRIORIÑO LIGHTHOUSE



ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL

137

ARQUITECTURA EN FERROL-ORTEGAL | ARCHITECTURE IN FERROL-ORTEGAL que dá ao mar. Esta está composta dunha base prismática octogonal sobre a que se eleva un fuste troncopiramidal de igual sección, o balconciño de ferro voado sobre a cornixa, a torre grande e a lanterna octogonal. No ano 2008 finalízanse as obras de rehabilitación do edificio e o acondicionamento dunha vivenda para residencia do técnico que atende o faro, acondiciónase todo o exterior e constrúese na zona un Centro de Interpretación. Tamén se instala un novo sistema de supervisión remota que substitúe o obsoleto sistema anterior. No ámbito do faro existen lugares dignos de visitarse, nas súas proximidades, como a praia de Doniños e a lagoa de Doniños, a cal é camiño de paso de aves migratorias e onde viven todo o ano multitude de aves acuáticas. A costa é accidentada, sendo posible a práctica da pesca; outros lugares dignos de verse nas proximidades son a enseada de Cariño, o castelo de San Filipe e as impresionantes vistas panorámicas que desde o alto do monte da Graña se poden ver da ría e da cidade de Ferrol.

en la fachada que da al mar. Ésta está compuesta de una base prismática octogonal sobre la que se eleva un fuste troncopiramidal de igual sección, el balconcillo de hierro volado sobre la cornisa, el torreón y la linterna octogonal. En el año 2008 se finalizan las obras de rehabilitación del edificio y el acondicionamiento de una vivienda para residir el técnico que atiende el faro, se acondiciona todo el exterior y se construye en la zona un Centro de Interpretación. También se instala un nuevo sistema de supervisión remota que sustituye al obsoleto sistema anterior. En el entorno del faro existen lugares dignos de visitarse, en sus cercanías, la playa de Doniños y la laguna de Doniños, la cual es camino de paso de aves migratorias y en la que viven todo el año multitud de aves acuáticas. La costa es accidentada, siendo posible la práctica de la pesca; otros lugares dignos de verse en las proximidades son la ensenada de Cariño, el castillo de San Felipe y las impresionantes vistas panorámicas que desde lo alto del monte de A Graña se pueden ver de la ría y de la ciudad de Ferrol.

this rectangular building. It is made up of an octagonal base from which a truncated pyramid shaft rises up, and a wrought iron balcony that runs around the cornice overhang, the turret and the octagonal lamp. 2008 saw the completion of restoration work on the building and the living quarters for the lighthouse keeper. Work was also carried out on the surrounding area and a Visitors’ Interpretation Centre was built. A new remote controlled surveillance system was also installed to replace the existing system which had become obsolete. There are several places well worth visiting nearby, such as Doñinos Beach and Lagoon, a stopping place for migratory birds and which is inhabited all year round by a large number of seabirds. The rugged coastline is ideal for fishing. Visitors should also take time to visit Cariño Inlet and San Felipe Castle, and admire the spectacular panoramic views of the tidal estuary and the city of Ferrol from the top of Mount A Graña.




www.turismoferrolortegal.com


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.