MAK 1/2023

МОЙ ЕВЕРЕСТ

ГОРОСКОП ЗА 2023. РОК

„ДЖЕЙМС ВЕБ ВСЕЛЕНСКИ ТЕЛЕСКОП”

ЗМИСТ

У ФОКУСУ

Т. Балоґ: Квиз Укаж цо (нє) знаш С. Планчак: Музични спот “Вєдно”

МАК-ОВ КОЛАЖ

В. Медєши: Рочни гороскоп

ВЕЦКА НЇЧ У МАК-У

М. Планкош: „Neon Genisis Evangelion”

ЗОЗ ШВЕТА НАУКИ И ТЕХНОЛОҐИЇ

Р. Джуджар: „Джеймс Веб Вселенски Телескоп”

ДРАГОПИСИ

М. Шарич: Монт Еверест

МЛАДИ И БИЗНИС

М. Надь: Розгварка зоз Филипом Гардийом

АЛТ ШОУ У МАК-У

Т. Балоґ: Розгварка зоз Михаїлом Римаром

МАК-ОВ ЛЕКСИКОН

М. Планкош

У 500 СЛОВОХ

И. Лїкар: Становиско и Приповедка

МОЗАЇК

21 К. Афич: Коментар

МОЗАЇК

А. Фейди: Поезия

Мултимедиялни часопис за младих

www.ruskeslovo.com > рубрика МАК

Facebook: MAK MAGAZINE

Instagram: mak.magazine mak.magazine@gmail.com

Число 1

януар 2023

Директор: др Борис Варґа

ЗОЗ ПРЕДПЛАТУ НА МАК

ДАРУНОК ДВА КНЇЖКИ

Oдвичательна редакторка: Андреа Медєши

Дизайн и компютерски обробок: Аня Заґоричник

Язична редакторка: Блажена Хома Цветкович

На насловним боку: „Мой Еверест”

Авторка фотоґрафиї: Мая Шарич

Хто ше у 2023. року предплаци на наш часопис МАК, достанє як дарунок два кнїжки – Себастияна Нярадия „Инисур – рика княза” и „Дньовка – два декади 1998-2017: Зборнїк литературних и визуалних творох”, лєбо Сашу Сабадоша „Дармоєди” и „Гумно 2: Дзеци з дружтвених мрежох”.

Рочна предплата на МАК 1 000 динари.

Яв ше нам до поруки на Фейсбуку (MAK MAGAZINE), Инстаґраму (mak.magazine), лєбо на мейл (mak.magazine@gmail.com).

МАК-ово предплатнїки, хтори вимирели предплату за тот рок, можу достац нови кнїжки з МАК-овей едициї Емилиї Чизмар „Мили МАК-у: Best off” и Зборнїк поезиї и фотоґрафийох „Ґенерация 3@”, а шицки

други их можу купиц по цени од 300 динари.

МАК чека и нових сотруднїкох, та хто сце писац тексти за наш часопис, обявйовац свою литературу, фотоґрафиї, лєбо други твори, може ше явиц на уж спомнути способ.

Видава НВУ „Руске слово” Футожска 2/ІІІ 21 000 Нови Сад

Жиро рахунок: 160-923244-82

Интеза банка, Нови Сад Друкує „Maxima graf” Петроварадин

CIP – Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад

008+32(=161.2) (497.113)

MAK : мултимедиялни часопис за младих / редакторка Андреа Медєши. – Рок 1, ч. 1 (1972) - . – Нови Сад : Руске слово, 1972-. – Илустр. ; 28 cm

ISSN 0350-8080

COBISS.SR-ID 15945730

#читаймак

#читайпоруски

Орґанизовани квиз „Укаж цо (нє) знаш” у Дюрдьове

Екипа „Вселенски налпи” найлєпша

Концом децембра млади з КУД „Тарас Шевченко” у своїх просторийох

орґанизовали други по шоре Квиз „Укаж цо (нє) знаш”. Квиз ше состоял зоз пейцох бавискох и була облапена руска литература, линґвистика, музика, як и общи поняца зоз живота Руснацох.

Змагали ше штири екипи и шицки екипи були зоз Дюрдьова.

Перше место завжала екипа под назву „Вселенски налпи”, у хторей члени були Мария Горняк, Оливера Пап и Лидия Вереш, и вони освоєли 45 боди.

Потим друге место була екипа под назву „Телетабиси” у составе – Петро Хромиш, Иван Хромиш и Мирослав Саламун, а вони освоєли 38 боди.

Треце место була екипа „Три мускетари” чийо члени були Олеся Хромиш, Єлена Мудри и Милан Мушицки, їх резултат бул 30 боди, док штварта екипа ше волала „ТНТ”, а творели ю – Кристина Хромиш, Тамара Тиркайла и Кристина Тодорович и вони освоєли 25 боди.

Перша екипа достала награду, а то дружтвене бависко Money planet.

Квиз водзела Валентина Салаґ, а фахови жири хтори писал боди и провадзел чи шицко у порядку були Мария Хромиш и я.

Змагательох пришли потримац їх вирна дюрдьовска публика, а после квизу друженє предлужене у Дружтве, дзе ше бавели рижни дружтвени бависка и слухала руска музика. Проєкт потримало Роботне цело за младих Националного совиту Руснацох.

ТамараБалоґ

Розгварка з Анамарию Регак о музичним споту „Вєдно”

НОВИ СПОТ З НАГОДИ

НОВОРОЧНИХ

ШВЕТОХ

Млади упознати зоз тим же тимска робота важна у шицких аспектох, а то нє мож посцигнуц без медзисобного почитованя и потримовки. Кед же шицки члени робя вєдно и намагаю ше же би помогли другим, тимска робота може буц и жридло нового товариштва. Праве таке товариство настало медзи Анамарию Регак и Златком Русковскийом Чобийом .

Анамария и Златко уж вецей як петнац роки сотрудзую вєдно у рамикох музики, та так було и концом прешлого року кед з нагоди наиходзацих жимских шветох зняли спот под назву „Вєдно”. За тоту писню, у крачунско-новорочним духу, Анамария написала текст, музику обдумала на ґитари, а аранжман поробел Златко. Познєйше писню одшпивали Анамария и Дориан Чизмар, а вокали и музику знял Русковски. Вон знял и поробел монтажу видеа, а за режию спота була задлужена Анамария. О тим як настала писня „Вєдно”, хтора за крадки час назберала кус менєй як 3 000 препатрунки на Ют’юбу, Анамария гварела

– Шицко почало зоз єдну поруку у хторей ми ше Златко питал чи мам даяку нову писню. У тей хвильки сом нє мала нїч написане алє ме то такой мотивовало же бим пририхтала дацо нове и теди ми Златко предложел же бизме могли направиц дацо за наиходзаци крачунски и новорочни швета. З оглядом же шицки любиме кед зме вєдно, окреме под час шветох, праве так и настала инспирация за писню „Вєдно”. Так ше родзела инспирация за цали проєкт и пошвецели зме го шветом под час хторих людзе найщешлївши и препровадзую час вєдно – потолковала Анамария.

СараПланчак

Спот хтори провадзи цалу писню ше состої зоз двох часцох. У першей часци приказани фамелиї у своїх обисцох, док ше у другей часци млади вєдно дружа и бавя рижни бависка. Спот охабя упечаток крачунскей и новорочней фамлийней идили, и приказує еуфорию жимских шветох на найкраши способ.

– За спот зме мали вельо задумки алє нє було досц часу же бизме шицко виведли, понеже зме ше за цали проєкт заинтересовали барз позно. Сцели зме закончиц шицко док людзе ище вше у новорочней еуфориї и знали зме же спот муши буц єдноставни и же нє сцигнєме реализовац даяки вельки плани и идеї за хтори би требало вельо вецей анґажованя и часу. Познєйше зме ше зложели же би було найлєпше зволац шицких людзох хтори участвовали у даєдней часци реализациї того проєкту. Тоти людзе то нашо товарише зоз хторима ше и приватно дружиме и наисце нам мило же ше одволали на нашу поволанку, понеже без їх участвованя нє достали бизме тото цо зме на концу достали – приповеда Анамария и предлужує о атмосфери под час знїманя спота

– Знїманє барз добре прешло. Тото цо нам було мило видзиц то же людзе хтори ше одволали участвовац у споту мали добру дзеку, були цалком позитивни и флексибилни. У споту мож обачиц же зме знїмали на вецей локацийох, односно у обицох фамелийох тих хтори участвовали у проєкту. Под час знїманя зме ше цали час забавяли и зашмейовали на рижни способи цо мож обачиц и у видеу, бавели зме рижни бависка, шпивали, роздзелєли дарунки... – толкує наша собешеднїца и визначує же накадзи спот бул зняти, Златко Русковски ше лапел до роботи монитраня, цо йому нє представя проблем понеже то робота хтору з дзеку роби, а за собу ма и надосц искуства.

Анамария и Златко уж вецей як петнац роки сотрудзую вєдно у рамикох музики. Под час сотруднїтства нє лєм же направели вельо проєкти алє розвили и вельке товариштво и медзисобне почитованє. У каждим проєкту су себе велька потримовка и мотивация же би були цо лєпши у тим цо робя. А о тим чи им двоїм було чежко реализовац таки проєкт, Анамария гварела

– На тим проєкту зме робели три тижнї и нє було чежко анї у єдней хвильки праве прето же Златко и я сотрудзуєме уж велї роки и знаме цо сцеме. Ґу тому ше знаме и розумно догвариц, а у каждим проєкту заєднїцки циль нам же би цали проєкт бул успишни, а нє лєм финални продукт, сам видео и писня. Исто так Златко ми найвецей помагал у шицким, як цо ше и я намагала йому помогнуц. Попри потримовки хтору зме єдно другому давали, мали зме потримовку и з боку учашнїкох, алє и од членох наших фамелийох хтори нас мотивовали най проєкт реализуєме и попри тим же маме приватно досц обовязки и роботи – задовольно заключує вона. О рихтаню даякей новей шпиванки Анамария гвари же затераз анї вона анї Златко нє планую нїч, но кед ше им у медзичаше зяви инспирация, дзечнє ю реализую. Потамадз, поручую нам най уживаме у хвильково актуалней писнї „Вєдно” хтору мож послухац на Ют’юб каналу Златка Русковския.

МАК-ов КОЛАЖ

Рочни гороскоп и астролоґийна

проґноза за 2023. рок

Я КОХ И ДВОЙ Н Я ТКА

БАРАН ( lat. АRIES )

Дороги пр ипаднїки того знаку, тот 2023. рок би могол буц єден зоз щешлївших рокох за вас, окреме перша половка рока кед Юпитер, планета щесца, руша директно и будзе у транзиту през ваш знак уж од конца 2022. року, та по 16. май того року. Гоч рок добри за вас, треба вам досц намаганя же бисце досцигли успих. На самим початку рока, пре ретроґрадну планету Марс, нє треба же бисце нагло приношели одлуки, вецей раз роздумайце. Од марца мешаца планета Сатурн уходзи до вашей дванастей хижи, цо би могло од вас глєдац вельку одвичательносц през цали рок, тиж и планета Плутон ту будзе по 10. юний, цо значи же бисце теди, цо ше дотика товаришства и окруженя, могли положиц точку на нїх, як и претаргнуц поєдини, понеже увидзице же даєдни товарише нє щири ґу вам, як и тото же нє маце исти интересованя и попатрунки на живот. Вшелїяк, то период кед бисце могли и здобуц нових товаришох и започац нови товаришства. Кед бешеда о емоцийох и любови, будзе вше вецей нагоди за шлєбодних припаднїкох того знаку, алє и догварки и плани за завжатих припаднїкох. Планета Юпитер и планета любови Венера, буду у конюкциї од 25. фебруара та по 8. марец и праве теди можеце обчековац вельке щесце, радосц, як и любов хтора задурка на вашо дзвери. Вихаснуйце тот период. Тиж вас обчекую барз вельо оптимистични висти, як и красни случованя по питаню шицких животних обласцох. Особи хторим їх партнер нє лагодзи, постої можлївосц же би ше тото одношенє закончело того року.

Ретроґрадна планета Меркур будзе у сушедним знаку (Буяка lat. Taurus) у периодзе од 21. априла та по 15. май и може вам направиц проблем коло финансийох, прето вас совитуєм же бисце ше у тим периодзе примирели, пришпоровали и мерковали на пенєж и нє трошели вельо. Потим, коло 20. мая планета Марс будзе правиц опозицию зоз планету Плутон, прето теди меркуйце же бисце нє пришли до зраженьох и до звадох зоз другима. Цо ше дотика здравя, у тим 2023. року вам будзе добре, алє меркуйце на костиранє понеже сце годни затиц.

Кед будзеце мац главоболї, лєбо кед ше будзеце чувствовац вистато, совитуєм вам же бисце пошли на масажу, окреме вам того року будзе лагодзиц. У случаю же дзепоєдни припаднїки того знаку керовали даяку операцию, тераз у тим 2023. року можу ше оперовац и так ришиц иснуюци проблем.

ВанесаМедєши

РОЧНИ ГОРОСКОП ЗА БАРАНОХ, БУ

МАК-ов КОЛАЖ

БУЯ К (TAURUS)

До роги припаднїки того знаку, планета нєсподзиваньох Уран будзе през цали 2023. рок у вашим знаку, и нєсподзиваюцим случованьом у вашим живоце нє

будзе нїґда конца. Планета Марс и планета Меркур хтори ретроґрадни од конца 2022. року та и у януару 2023. року, можу вам принєсц даяки роздумованя o путованю, о нових погляду у вязи вашого живота, даяки реалнєйши погляди

на живот, пожнєня у вязи даяких длуствох кед их маце, лєбо кед ви маце своїх длужнїкох, годно ше случиц же догварка о врацаню пенєжа нє будзе випочитована у периодзе кеди догварене. Барз красни период за любов то од 25. фебруара та по 8. марец, кед планета любови Венера вєдно зоз планету щесца Юпитером и теди велїм шлєбодним припаднїком того знака може ше случиц нова любов хтора подурка на вашо дзвери. Ґенерално, 2023. рок барз погодни за шлєбодних припаднїкох того знаку и велї того року годни упознац

свою зродну душу. Велї припаднїки того знаку од 16. мая 2023. року, кед планета щесца, Юпитер, войдзе до вашого знаку и затрима ше до 25. мая 2024. року, буду мац барз красни и щешлїви период. Будзеце мац нагоду щиро уживац у шицких животних обласцох. Вихаснуйце го. Вшелїяк тот рок вам будзе вельо лєпши и успишнєйши як предходни два и пол роки. Даєдни припаднїки того знаку конєчно достаню награди як и припознаня за свой труд и роботу.

Други по шоре ретроґрадни Меркур будзе у вашим знаку од 21. априла та по 15. май 2023. року и може вас врациц на даяки стари комуникациї, як и роздумованє о финансийох. Алє меркуйце, у тим периодзе нє треба приношиц нїяки одлуки у вязи финансийох. Тиж анї у вязи даяких инвестицийох понеже то може буц барз погришне за вас. У тим периодзе нє треба анї же бисце приношели даяки суд нї о ким, понеже ше на концу може случиц же сце погришели. Мешацово ґузли ше премесцаю зоз вашей хижи oд 17. юлия до хижи сушедного знака Барана (lat. Aries) и до знака Килашох ( lat. Libra ) и там буду по 10. януар 2025. рок. Теди енерґия будзе унапрямена на вашу обласц роботи, психи, здравя. Теди будзеце мац жаданє мац у своїм окруженю уметнїкох, психолоґох, психотерапеутох, свяшенїкох, буду вам барз лагодзиц. У тим периодзе тиж треба же бисце ше чували од стресу, и же бисце нє допущели же бисце ше пре вельо обовязки и роботи одвоєли од вашого партнера, як и же бисце загрожели вашо здравє. Вельо преобрацаня порушаю планети Нептун и планета Плутон кед у питаню робота на себе и особни розвой. Планета Плутон кратко прейдзе до знака Водолєя (lat.Аqurius) од 23. марца та по 10.юний 2023. року и у тим периодзе можеце ше трансформовац и похопиц же цо треба же бисце пременєли при себе. Планета Венера, хтора тиж и панує зоз вашим знаком, будзе ретроґрадна од 23. юлия та по 4. септембер у знаку Лєва ( lat. Leo), и у тим периодзе ше меняю емоциї. Тиж кед маце нєдефиновани одношеня, тераз добри период же бисце то ришели. Тиж поєдини припаднїки того знаку би могли мац турбуленти период у фамилиярних одношеньох, дома зоз фамелию.

Того року ше велї одношеня можу розчисциц цо нє добри за вас и то барз нагло пре присуство планети Урана. Велї особи вас розчарую того року, алє тиж и ви можеце велїх розчаровац. Ретроґрадна планета Меркур у Дївици од 23. авґуста та по 15. септембер 2023. року тиж вас може привесц до роздумованя же бисце зоз поєдинима товаришами претаргли контакт. Вшелїяк нє препоручуєм же

бисце у тим периодзе приношели важни одлуки. Тиж можеце обрациц нови

папер и почац нови одношеня зоз фамелию кед сце були у звади. Будзеце мац нагоду за тото. Остатнї ретроґрадни Меркур будзе у Стрилцу од 13. децембра та по 2. януар 2024. рок. Теди треба же бисце примерковали на путованьох. Здравє у 2023. року за припаднїкох того знаку, односно особи хтори уж маю

проблеми, тераз додатни проблем може буц вязани за жалудок та примеркуйце

на костиранє. Тиж можлїви проблеми зоз гарлом, грубим черевом, щитним

шлїжнїком, а може ше зявиц и дисбаланс гормонох. Мерковац и на прицисок.

ДВОЙНЯТКА (GEMINI)

Дороги припаднїки того знаку, тако й на початку вам мушим повесц же вам тот

рок будзе барз важни, алє дакус и чежки понеже вам нїч нє „спаднє зоз нєба” aлє за шицко цо зосцеце ше будзеце мушиц добре натрапиц и досц потрудзиц.

То вшелїяк нє будзе єден зоз ваших лєпших рокох, паметали сце и лєпши. Пре

ретроґрадну планету Марс, хтора тирва уж даяки час, приключи ше му владар вашого знаку планета Меркур и теди будзеце думац же вам нїч нє идзе так як сце плановали. Вшелїяк, красни период будзеце мац од 25. фебруара по 8. марец, кед планета щесца Юпитер будзе блїзко зоз планету любови Венеру

вєдно, теди обчекуйце красни хвильки цо ше дотика шицких животних обласцох, вельку радосц, щесце и оптимизем. Тот период сце годни длуго паметац.

Вихаснуйце го. Потим владар вашого знаку, Меркур, будзе ретроґрадни од 21. априла по 15. май у знаку Буяка (lat. Taurus), у вашей дванастей хижи, теди можеце мац рижни нєплановани случованя. Будзе даскельо и щешлїви хвильки за вас кед Юпитер, планета щесца, войдзе до сушедного знака Буяка (lat. Taurus) од 16. мая по 25. май 2024. року. Теди можеце обчековац же достанєце даяки заслужени награди и припознаня. Як цо сом гварела, тот рок вам будзе

дакус чежши и того року будзе вам требац вецей труду посцигнуц успихи и цилї, алє зато шлїдуюцого року обчекуйце добри рок, вельо лєпши як тот. Шицко

будзе наспак, алє позитивно. Шлїдуюцого року сце годни зоз минимум вашого

намаганя досцигнуц успих и витвориц вашо цилї. Тото вам гуторим же бисце ше

нє злєкли. Пущце тот рок же би вам прецекол, а шлїдуюци вам вшелїяк вельо обецує. Планета нєсподзиваня, Уран, през цали тот рок будзе транзитовац

през знак Буяка (lat. Taurus) и през вашу дванасту хижу, и теди вам ше годни погубиц даяки плани и случиц дацо нєсподзиване. Планета любови, Венера, будзе ретроґрадна у знаку Лєва (lat.Lion) oд 23. юлия та по 4. септембер, та сце годни мац даяки случованя у вязи судьби коло любовних одношеньох, на даяких кратших путованьох, у транспорту, як и комуникациї зоз другима. Меркуйце же бисце нє погубели гармонию у любовних одношеньох, за хтору вам тиж требало труду же бисце ю витворели. Ґенерално, цо ше дотика любови того року, ю кладзеце на друге место и нє будзе вам фокус на нєй, понеже будзеце мац вельо други обовязки хтори вам буду важнєйши. Вшелїяк, завжати припаднїки того знака останю у своїх одношеньох. По питаню здравя, совитуєм вам даяку физичну активносц, бежанє, швидке ходзенє, вежбанє, гоч лєм шейтанє, окреме кед длуго шедзице, треба же бисце були активнєйши понеже планета Сатурн вам може принєсц даяки хороти хтори сце мали скорей, а тиж и проблеми зоз диханьом и зоз респираторнима орґанами.

Предлужи ше...

АВТОРКОВО НАДПОМНУЦЕ!

*Рочни гороскоп и астролоґийна проґноза OБЩИ за шицких людзох на тим швеце хтори припаднїки одредзеного знаку, як и подзнаку, и НЄ МУШИ ше поклапац зоз Вами. Кед жадаце точни случованя у Вашим животним, рочним або мешачним гороскопу, aбо одредзеней животней обласци, нєобходне же бисце заказали консултацию при Вашому вибраному астролоґови. Кед знаце Ваш под’знак комбинуйце го вєдно зоз Вашим знаком, алє предносц дайце Вашому под’знаку.

Жадам Вам успишни и щешлїви нови 2023. рок.

Инстаґрам: vanesamedjesi Фейсбук: Vanesa Medjesi

ВЕЦКА НЇЧ У МАКУ

| YouTube → Evo ništa

„Neon Genisis Evangelion”

ЇЖИ

Єст єдна приповедка у тей аниме сериї хтора симпатично описує людски одношеня – ми таки як їжи вжиме.

Жимно им, та би любели присц цо блїжей

єден ґу другому же би ше дакус ограли.

Жадаю подзелїц цеплоту свойого цела зоз гевтим цо при нїх, алє цо су блїжей єден при другому, то ше баржей джобу

То єдна фасцинантна серия. З єдного боку є sci fi тема, а з другого боку драма.

Почнїме перше од поверхносци. „Neon Genisis Evangelion” наслов. Євангелия нового наставаня провадзи приповедку людзох у Токию 3. Токию яки є вибудовани после хто зна якого уж концу швета. Патриме як ше вони боря процив „ангелох“, вселенцох хтори приходза на нашу планету знїщиц ю, а процив нїх ше боря людзе у вельких, барз вельких роботох. Менєй-вецей то sci fi елемент.

Е тераз! З правом бисце могли повесц же то бласфемия. З другого боку, я би вам вец повед же автор того дїла, Хидеаке Ано, Японєц хторому наша християнска култура нательо фасцинантна же направел єден акциони сериял инспировани з нашу иконоґрафию. Исто як цо Голивуд обрабя єгипетски або нордийски митолоґийни приповедки. Мнє таки попатрунок на наш визуални швет, на нашо приповедки, барз цикави. З другого боку, то лєм рамики.

Хидеаке Ано, як и велї вельки артисти, нє єден щешлїви члове, та тота серия, на даяки способ, рефлексия його проблемох, проблемох хтори и ми вироятно часто маме у наших животох. Як бешедовац з людзми хтори любиме? Як их

МихайлоПланкош

розумиц? Як розумиц себе? Провадзиме єдного хлапца хтори ше приселєл до Токия, понеже його оцец хторого давно нє видзел, водзи борбу процив опасносцох. Хлапец поволани же би „вожел” робота хтори дизайновани праве за його ґенетику, та муши буц зоз своїм оцом, а хтори му церпи лєм пре тот обєктивни хасен. Зоз дзецми хтори його рокох ше нє може розумиц, бо є нови медзи нїма, а зоз старшима, оцовима младшима колеґами зоз хторима бива, ше нє може на адекватни способ повязац прето же вони єдноставно нє на истим емотивним уровню як вон. Вони маю двацец и дацо роки, а вон тинейджер. Одроснути, дзецинского справованя, пробую нє пошалїц од катастрофох хтори вшадзи коло нїх, а дзеци постали одроснути же би ше могли вибориц зоз катастрофами у хторих одрастаю.

Важни елемент тей сериї цихосц. Места кед нїхто нє бешедує. Кед ше шицки у лифту чувствую нєприємно пре цошка цо ше праве случело и єдноставно нє знаю зоз яким глупим словом розбиц тоту нєприємну цихосц. Кед тримаме телефон у руки и порука уж видуркана лєм ю треба послац... а ми ю щухаме. Сцеме розбиц цихосц ... лєм... Серия гаотична. Мнє ше найбаржей пача початок и конєц. Серия ма коло трицец епизоди и филм на концу, алє стредок углавним лєм борба процив вселенцох. Тоти часци дзе ше упознаваю людзе и дзе ше розиходза наисце намальовани на єден окремни способ. Кед би то бул филм, шицко би то вельки суми пенєжа „спейґлали” до даякей нєгистеричней политичней коректносци... Нє мам нїч процив, алє дакеди ше добре здогаднуц же зме вєдно у тим же зме шицки сами.

Михайло Планкош

Телескоп”

НОВИ ПОГЛЯД ДО ВСЕЛЕНИ ЗОЗ НОВИМ „ВЕБ”

Вшелïяк же 2022. року найгласнєйша наукова вистка и найвекша увага була придата телескопу под назву – „Джеймс Веб Вселенски Телескоп” (познати як „JWST” зоз англ. „James Webb Space Telescope”). Яки то тот телескоп? Прецо є таки важни? Цо нам вон значи? И прецо бизме вообще требали обрациц увагу на ньго? Почнïме од початку. Єдного дня, у септембру, 1989. року порушана приповедка о новим моцним телескопу (гей, думам на JWST, но теди ище вше нє мал мено). Мале надпомнуце, у тим периодзе телескоп „Габл” бул порихтани, алє ище нє бул лансирани до орбити, а науковци уж почали роздумовац о новим и моцнєйшим телескопе. JWST бул меновани 13 роки познєйше, (гоч нєшка його мено досц контроверзне, так же можебуц док читаце тот текст мено и вименєте), а його вибудова урядово почала 2004. року.

ВИБУДОВ ТЕЛЕСКОПУ

Вибудова компонентох телескопу тирвала барз длуго, найвецей пре велькосц телескопа и огромну комплексносц примарного жвератка. А цо то примарне жвератко? – То праве главна компонента хтора збера шветлосц и потим ю унапрямує (фокусира) до секундарного жвератка, котре потим далєй унапрямює шветлосц до инструментох, а котру ми вец знïмаме и анализуєме. У сущносци, цо векше жвератко то вецей шветлосци можеме позберац, а цо вецей и длужей збераме шветлосци, то можеме видзиц далєй и далєй до Вселени и обачиц барз бляди обєкти. А прецо нам то важне? Праве прето же зоз таким инструментом нам циль по першираз зняц и анализовац перши ґалаксиï котри настали у Вселени, та аж и перши гвизди! Конструкция була компликована пре вельо технïчни препреченя котри требало пребродзиц – жвератко потераз найвекше цо требало лансирац до Вселени, чий пречнïк 6,5 метери. Пре велькосц одлучене же би ше воно состояло зоз 18 хексаґонох, од по 1,32 метери. Понеже пре свою велькосц телескоп нє могло лансирац до Вселени так лєгко и у цалосци, його дизайн направени як ориґами. Його компоненти направени так же би ше у Вселени розтворели и зложели до єдней цалосци. Наисце историйни момент за инжинєрство, понеже гей, кед лєм дацо нє пойдзе по планє – готове! Нє можеме шеднуц на даяку „Вселенску ладю” и пойсц оправиц го.

30 РОКИ, 1200 НАУКОВЦИ И 10 МИЛИЯРДИ ДОЛАРИ

После вецей як 30 рокох, прейґ 1200 науковцох хтори робели на тим проєкту и

после потрошених прейґ 10 милиярди доларох, телескоп лансирани 25. децембра 2021. року. Кажди дзень бул напарти и полни зоз емоциями и стресом. Требало му 30 днï же би прелєцел милион и пейцсто тисячи километри, у лєце ше зложел до цалосци и сцигол на свойо одредзене место. Кед поровнаме же, наприклад, Мешац просеково оддалєни од Жеми коло 385 тисячи километри, значи же телескоп скоро штири раз далєй од Мешаца! Прецо? Постоя вецей причини –прето же ше ту находзи ґравитацийно вигодне место, такволана Л2 точка, дзе обєкти можу буц у стабилней орбити. У тим месце ґравитацийне дïйство Жеми и Слунка медзисобно вибалансовани, так же телескоп ту може буц „паркирани” на длужей. А тиж и прето же є защицени од зарйованя и цеплоти тих нєбесних целох. Положенє телескопа и жимни условия нєобходни за його функционованє, же би могол знïмац Вселенски обєкти у инфрачервеней шветлосци. Чек’!, а прецо инфрачервена шветлосц? Причини за таки инструменти праве пре науку котру жадаме випитовац, ниа лєм три обласци хтори барз цикави...

1) Телескоп будзе знïмац места на хторих наставаю гвизди, такволани небули (гвиздово яшелька) – то вельки хмари ґазу и праху. А праве инфрачервена часц шветлосци оможлïвює видзиц през тот прах и оможлïвює детальне випитованє родзеня нових гвиздох.

рРобертДжуджар, Астрофизичар , Мелбурн(Австралия)

2) Тиж так циль знïмац и

анализовац бааарз оддалєни

вселенски обєкти, найдальши

ґалаксиï и гвизди. Циль

анализовац наставаня

перших гвиздох у Вселени и

перших ґалаксийох. Зоз тим

телескопом треба же бизме

достали директни докази о тих збуваньох котри ше у Вселени

одбували после лєм 400

милиони роки од єй наставаня –Велького праску.

Ту постоя велï препреченя.

Пре ширенє Вселени шветлосц

Илустрация 5 JWST

хтора рушела зоз перших гвиздох и перших ґалаксийох ше буквално розцагла и тераз ю вецей нє видно у такволаней оптичней часци шветлосци, алє ю мож детектовац лєм у инфрачервеней. И праве таки обєкти ше буду глєдац и анализовац у знïмкох котри буду сциговац зоз телескопу.

3) Зоз инфрачервенима инструментами, телескоп тераз знïма и атмосфери звонкасоларних планетох (планетох котри присутни коло других гвиздох). Зоз такима податками можеме одробиц детальну хемийну анализу атмосферох тих планетох. Потераз пренайдзени прейґ 5 тисячи звонкасоларни планети, а даскельо стотки од тих планетох ше находза у такволаней Хабитабилней зони – простор коло гвизди у котрим вигодни условия же би на планети постояла вода у чечним стану. Праве таки планети у першим плану же би ше випитали зоз Веб телескопом.

ЧИ ЗМЕ САМИ У ВСЕЛЕНИ?

Циль виглєдованьох других планетох праве же би ше пренашло докази о постояню живота и индзей у Вселени. Як то можлïве? Зоз такволану спектроскопию – анализу шветлосци. Зоз випитованьом других планетох, буду ше глєдац ткв. биомаркери котри указую на постоянє живота. Ту спадаю – оксиґен, угльов-диоксид, метан, водова пара итд. Таки виглєдованя нам можу оможлïвиц же бизме пренашли планети подобни за живот, а тиж и планети на котрих можебуц уж и постоï живот!

Уж вецей як пол рока Веб телескоп нєпреривно роби, знïма одредзени часци нєба и Вселенски обєкти и науковци нєпреривно обробюю податки и обявюю науково роботи и пренаходки. Уж звалєни рекорди у найоддалєнших ґалаксийох, зняти нєвироятни деталï блïзких ґалаксийох и гвиздових яшелькох, та маме и детектовану водову пару у звонкасоларней планети. Хвильково ше находзиме у периодзе у котрим дознаваме огромне количество детальох о Вселени, та можлïве аж же пофришко достанєме и одвит на питанє чи зме сами у Вселени!

Илустрация 1. Wolf-Rayet 140: Два гвизди у „Wolf-Rayet 140” при обиходзеню єдна коло другей правя персценясти габи праху. Илустрация 2. Водова пара: Илустрация детектованя водовей пари у атмосфери звонкасоларней планети „WASP-96 b”. Илустрация 3. PhantomGalaxy: Илустрация „Phantom” ґалаксиї, дзе мож видзиц велї деталї – центер, подручя наставаня нових гвиздох (червенкасте), „пражнїни” хтори настали рпе гвиздов витор итд. Илустрация 4. Нептун – Илустрация инфрачервеней слики Нептуну. Илустрация 5. JWST – Илустрация JWST телескопу. Илустрация 6. Ято ґалаксийох – Ґравитацийне сочиво – Илустрация яту ґалаксийох дзе мож видзиц огромне число ґалаксийох, алє тиж и „викривени” слики ґалаксийох хтори ше находза споза ята – ефект „викривеносци” ше вола Ґравитацийне сочиво. Праве у таких знїмкох ше глєда барз далєки ґалаксиї. * Илустрациї базирани на правих JWST знїмкох. Ориґинални знїмки мож найсц на JWST сайту – https://webb.nasa.gov

швета вєдно зоз Монт Еверестом хтори найвисша точка швета або найблїзше место нєбу, безконєчному пространству шнїгу, будистичним храмом, рижним животиньом, Шерпасом.... Прето Непал познати як Мека горяком, алпинистом и авантуристом, а Гималаї як кров швета котри зоз свою велїчественосцу указую праву перспективу понїзносци и тото кельо зме як людзе малки наспрам природи. Горяцтво нє мож

поровнац зоз другима спортами прето же чловек за процивнїка нє ма другого чловека алє природу и самого себе, и нє ма аплаузи потримовки, и часто ше гутори же горяци освойоваче нєхасновитого. Медзитим, як тренираме нашо цело, так треба тренирац и наш розум, препровадзиц час зоз собу, а дзе лєпше од места дзе ше швидкосц живота спомалшує, а наш дух и цело окрипюю. Паралелни живот котри ше одвива на других местох у подполно других условийох ме фасцинує и занавше ме будзе цикавиц. Катманду, представя капуру Непала и ту перше мож виглєдовац даскельо тисячи роки култури док ше пребиваце през историйни храми и манастири хтори припадаю гиндуистом и будистом. Рижни

файти єдзеня, музики, рижни животинї на драже, фарби, моторки на шицки боки, гаос и галайк хтори ше дожиє на улїцох варошу охабя вельки контраст наспрам того цо нас обчекує после лєм даскельо дньох Циль того путованя бул трек хтори тирва 14 днї по Базни камп Евереста хтори ше находзи на 5364 метери надморскей висини.

Пририхтованя за тоту експедицию тирваю звичайно даскельо мешаци. Найважнєйше ше пририхтовац на векших висинох и отримовац добру кондицию. Попри физичней форми важне ше порихтац и психично, прето же тота драга и паломнїцтво, дзе попри природних красотох горски венци

ДРАГОПИСИ

понукаю и духовне путованє. Єден од найинтересантнєйших дньох то дзень кед ше лєци на Гималаї, дзе нєобходне злєциц на єден од найопаснєйших

аеродромох на швеце, хтори ше находзи на 2800 метери на високей прикрей стини, дзе писта длугока лєм 527 метери, и мушело ше ю направиц под углом же би ше авион могол застановиц, та нєобходни

скоро идеални хвильово условия и искуство пилота же би ше безпечно злєцело у авиончку хтори може превесц лєм 15 особи одразу. Окремни упечатки ношим зоз того авиончка, прето же ше теди першираз после рижних фарбох Катмандуа зявели били

Гималаї и отворели нам предворє нєба. После 7 дьох нєвигодней хвилї конєчно дзень бул слунечни, цепли и обецовал праву авантуру. Лукла нам тиж розширела руки и привитала нас на кров швета. Кажди дзень

на треку подобни, става ше на 6 рано

и до позного пополадня ше пендра по шлїдуюце место дзе ше шпи, и дзе ше препровадзує остаток дня. Кажди дзень

ше, попри километрох, звладує и висину дзе ше нашо цела звикую и аклиматизую на менєй оксиґену и чежше диханє и рушанє. Попри висини котра нам одбера диханє, нєстварни пейзажи и околїско нам ше урезує до мемориї и репризує кажди вечар кед лєгнєме спац. През дзень звичайно єме веґански єдзеня, рушаме ше барз помали, на драги стретаме локалних людзох, крави, маґарци хтори служа же би ше пренєсло терху горе (воду и єдзенє хторе вше драгше на векших висинох), обиходзиме мали месточка хтори отвераю свойо обисца и привитую горякох зоз цалого швета. През 14 днї трека маме два днї аклиматизациї хтори предвидзени за горяцтво по одредзену

висину, и врацанє назад спац же би ше цело прилагодзело и лєгчейше звладало висину ютредзень. На висини прейґ 3000 метери почина болїц глава, а познєйше ше зявюю и проблеми зоз спаньом и млосц. Цело ше находзи у условийох котри нєзвичайни и

кажде з нас ше иншак чувствує и справує кед му чежко. На нашей драги маме вельо храми хтори маю традицийни вальки

хторих ше заобраца и задума ше жаданє. Попри витвореня сна и приходу на Гималаї, обрацам их лєм за здравє и добру драгу. Рижнофарбово облєчива и сувенири хтори предаваю локалци нам украшую кажде предполаднє, а константни попатрунки на безконєчни шнїгово верхи даваю моц и сцерпезлївосц предлужиц и чекац нови виходи слунка споза нїх. После вельо таких виходох и вельих километерох ходзеня, камп ше приблїжовал, а верхи хтори на початку випатрали як кед би парали нєбо, одразу випатрали як кед бизме их могли дотхнуц. Заш лєм стоя пишно виками, обмотани зоз шнїгом и молгу зоз скритима приповедками, митами и людзми хтори мали щесце и моци их дотхнуц, алє и гевтима хтори нє мали тельо щесца и охабели свойо животи и свойо тайни Гималайом на вичне чуванє. Жимни руки верхох ме облапяю и сцискаю док вше менєй оксиґену чувствуєм у плюцох, а цепли слизи розпущую мойо змарзнути лїца. Здогадуєм

ше виреченя хторе гвари же кажде з нас треба же би мал свой Еверест, свой сон, хтори треба же би долапел. Док роздумуєм у себе о тим же як мало людзе на швеце поволани и привитани у Гималайох, так ми ше шерцо виполнєло зоз тоту димензию

мира и спокою, ту дзе мало чого ище єст дотхнуц, окрем цалого того нєба.

Живот на валалє дакеди зна буц покус огранїчени за тих хтори сцу дацо посцигнуц, опробовац ше у дачим новим, у чимшик цо нєкаждодньове. Филип Гарди зоз Руского Керестура, двацец шейсц рочни леґинь, мал задумку же би отворел терховню у своїм валалє. На перши попатрунок реализованє тей задумки нє випатра так чежко и компликовано, алє кед ше войдзе дакус глїбше, нє так то анї лєгко як цо велї думаю. – Идея о отвераню терховнї ми ище давно пришла на розум лєм требало досц часу же би ше ю реализовало. Сцел сом отвориц терховню праве у Руским Керестуре, прето же думам же була потребна у нашим валалє –толкує Филип.

Филип ище скорей тренирал ММА, а после почал ходзиц до терховнї дзе тренира уж даскельо роки.

– Отвориц дацо на валалє вельке виволанє, алє думам же сом принєсол добру одлуку и же сом нє погришел зоз тим крочайом хтори сом направел. Затераз сом задовольни як ше шицко одвива. Понеже сом на початку,

наздавам ше же з часом шицко будзе исц ище лєпше и же вежбанє и здрави способ живота зажиє у нашим валалє – гвари Гарди.

Кед у питаню возрост и пол, до терховнї ходза и дзивки и леґинє, а тиж так и хлопи и жени.

Нєт нїяке огранїченє цо ше дотика полу и рокох, важне лєм почитовац правила котри мож пречитац на Инстаґрам профилу самей терховнї @alphagym025.

– Амбициозни сом и, нормално, з часом бим любел терховню поставиц на єден висши уровень. Купиц нови справи за вежбанє, послухац предкладаня и суґестиї членох хтори ходза вежбац. Закончел сом курс за персоналного тренера так же сом сертификовани персонални тренер, алє плануєм ше и далєй едуковац и закончиц ище даяки курси – визначує Гарди.

Кед дахто приходзи першираз до терховнї

и нє зна точно як правилно поробиц даяку вежбу, Филип вше ту и дзечнє помогнє. Обяшнї шицко цо ше дотика хаснованя справох,

ФИЛИП ВШЕ ДЗЕЧНИ ПОМОГНУЦ

МАЦ ДЗЕКУ, БУЦ УПАРТИ И КАЖДИ СОН МОЖ ВИТВОРИЦ!

МЛАДИ И БИЗНИС

Розгварка зоз власнїком терховнї Филипом Гардийом

хтора справа за хтору часц цела служи, як ше виводза одредзени вежби, а предложи и як би, по його думаню, тренинґ тей особи требал випатрац, односно на цо треба же би ше особа фокусирала.

– Одкеди ми пришла идея же сцем отвориц терховню, нє мал сом дилему же чи най то будзе у даяким околним месце чи на валалє, у Керестуре. Знал сом же сцем праве у нашим валалє отвориц, бо думам же була наисце потребна – гвари Филип.

Порушованє чогошик нового ноши зоз собу

и велї препреченя. Филипови ше, на щесце, шицки препреченя на котри наиходзел удало звладац, мал вельки амбициї и жаданя та так витворел и свой сон.

– Понеже сом досц млади, потераз сом ше абсолутно нє розумел до административней

часци роботи, медзитим совитовал сом

ше зоз фаховима людзми хтори ми шицко детально обяшнєли и вельо помогли. За мнє, єдного леґиня хтори ше першираз стрета зоз такима стварами, шицко тото було досц компликоване, медзитим шицко сом пошвидко похопел и научел – толкує Филип.

УКЛАДАНЯ НЄ МАЛИ

Отверанє терховнї ноши зоз собу и вельки укладаня, насампредз до самого простору, ушорйованя просториї, та аж вец и купованє самих справох. Свидоми зме же у остатнїм

чаше шицко подрагшело, а з тим проблемом ше стретнул и Филип кед реализовал свою задумку.

– Цени сом формовал у складзе зоз укладанями и на основи даякого мойого преценьованя яка цена би була одвитуюца, а же би каждому була приступачна. Терховня понука шицки справи хтори нєобходни за єдно квалитетне вежбанє, як за дзивки/ жени, так и за леґиньох /хлопох. Попри самих укладаньох треба мац и вельку дзеку и буц упатри, та и кажди сон ше да витвориц –визначує Гарди.

Филипови жадаме же би му терховня була вше полна, а медзи людзми най ше шири добра енерґия. На нас младих остава же бизме єдну младу особу потримали у чимшик новим, бо направиц таки вельки крочай анї кус нє шицко єдно.

Фото: Филип Гарди

Михаїл Римар ше за лапанє

рибох интересує одмалючка.

У рибарскей школи у Новим Садзе, ище як дзецко, звладал теорию и праксу, а знанє о законох подводного швета предлужел надополньовац познєйше на Природно-математичним факултету, на напряму за ґеоґрафию. Остатнї рок и

пол жиє и роби у Голандиї, жеми познатей по розвитим рибарстве, а нєдавно на змаганю у Вайскей освоєл 2. место спомедзи 40 змагательох.

Ище у основней школи ходзел сом и до рибарскей школи у рибарским дружтве у Новим Садзе дзе зме соботами мали преподаваня, алє и праксу, и у тей школи сом, у ствари, мал и перше змаганє. Теди сом завжал пияте место медзи дас 50 учашнїками, цо за мнє бул цалком добри пласман. Медзитим, длуго после того нє мал сом даяку окремну дзеку змагац ше у лапаню рибох, бо сом тоту активносц похопйовал баржей як час за одпочивок без стресу

и напартосци хторе ноши саме змаганє. Аж дзешка у остатнїм року баржей

ме почало цикавиц и сцел сом ше заш опробовац

у даєдним змаганю, а думам же то прето же сом у прешлим року аж штири раз звалєл особни рекорди, алє и ґенерално

Нєдавно ши бул на єдним змаганю – дзе то було, хторе место

ши освоєл, як випатра змаганє у лапаню рибох?

Як часто ходзиш на таки змаганя?

М. Р.: Концом новембра, мой рибарски колеґа и

пайташ зоз Керестура, Иґор Пап, и я, участвовали

вєдно на змаганю у лапаню хватачкох. Були зме на

води хтора ше вола Жива у валалє Вайска нєдалєко

од Бачу. На тим змаганю

сом освоєл друге место

Од кеди ше занїмаш зоз лапаньом рибох, кеди ше родзела любов ґу тому?

Михаїл Римар: Зоз лапаньом рибох занїмам ше, так повесц, одкеди знам за себе, а любов

ше зявела теди кед сом достал мой перши циґонь

хтори ми подаровал за родзени дзень мой кум и бачи Михал Рамач. Од теди, кед сом мал дас шейсц, седем роки, то постава и мой озбильни гоби.

попри тих рекордох тот рок ми бул найуспишнєйши вообще одкеди лапам риби. Думам же „цака” у тим же остатнї рок и пол жиєм и робим у Голандиї хтора на рибарских поднєбйох ма найатрактивнєйши дестинациї за лапанє вельких рибох, окреме чукох, алє и других „ґраблївицох”, колякох, шульох. Ту єст риби нєпоровнуюцо вецей як у наших водох, а беґелї им випатраю исто як у нас у Войводини. Ґеоґрафия, односно гидролоґия им иста, та сом мал нагоду у истих условийох, як и дома, ту вежбац и учиц, алє зоз вельо вецей акциї, бо вельо вецей мож риби лапиц.

зоз лапену єдну чуку хтора була чежка кус менєй як килу и пол. Перше место освоєл леґинь чия чука була чежка два и пол кили, а треци нагардзени мал два чуки вєдно чежки кус вецей як килу. То у принципу нє даяки позарядово резултати, алє з оглядом на тото же рибарска сезона уж була при концу и же ше риба рихтала за жимске мированє то цалком добре. Треба мац у оглядзе же на змаганю було 40 учашнїкох хтори цали час були при води и риба то єдноставно нє може нє обачиц, та ше вона поцагує и мирує, а окреме велька риба. То наприклад єдна од причинох прецо волїм сам лєбо у малим дружтве ходзиц на воду. Тей єшенї зме зоз пайташами уж

раз були на тей води Жива у Вайскей цо ми барз помогло на змаганю, прето же зме ю пред тим детально вианализовали

и вец сом точно знал же

Розгварка зоз Михаїлом Римаром зоз Нового Саду

ЛАПАНЄ РИБОХ НЄ ЛЄМ ГОБИ, АЛЄ И ВЕЛЬКА ЛЮБОВ

Тамара Балоґ

дзе треба рибу глєдац, цо

ше на концу и виплацело.

Насправди, шицко було добре орґанизоване

и кажде хто би сцел

опробовац ше у таким

змаганю, алє и вообще

так у лапаню рибох на єдней квалитетней води, препоручуєм Живу у Вайскей.

Чи то чежки спорт, кед го мож так наволац? Цо

ци шицко потребне же

биш бул добри рибар?

М. Р.: Даєдни людзе лапанє

рибох катеґорую як спорт,

а други нє. Я би повед

же то завиши од нашого

одношеня ґу тому. Тоти

хтори пойду раз мешачно

на воду, шедза при нєй

и ноша дому абсолутно

шицко цо лапя, та гоч

лєм же би дали мачком.

За нїх нїяк нє можеме

повесц же су спортски

рибаре. Спортски рибар

тот хтори поряднє на води, хтори ше ґу риби одноши як ґу ровноправному, лєбо аж и моцнєйшому и

мудрейшому од себе. Тот хтори почитує рибу, патри ю цо швидше висликовац, померац чежину и длужину и нєпокалїчену врациц до води. Я себе доживюєм як спортского рибара, бо сом на води поряднє, вежбам, учим нови технїки, тренирам их, а 99 одсто риби побочкам и врацим до води живи и здрави. За тот спорт, гоч як най обрациш, треба видвоїц пенєж. То чежко одредзиц же кельо, алє одприлики долня

гранїца би була даяки

5 000 динари. То даяки минимум за хтори можеш купиц основну опрему, а горнєй гранїци просто нєт.

Чи ши можебуц дакеди участвовал на змаганьох Спортских бавискох ,,Яша Баков”?

М. Р.: На змаганьох ,,Яша Баков” сом ше нє змагал, нє участвовал сом, прето же вони нє орґанизую змаганя у катеґориї зоз хтору ше я занїмам. Kед би було у моєй катеґориї одволал бим ше без роздумованя. Вони орґанизую лапанє на дуґов дзе треба шедзиц, а я за таке нє мам сцерпеня, я просто глєдам векшу акцию. Я наприклад лапам риби лєм на спреведачки, односно „варалици”, цо значи же за єдно лапанє прейдзем дакеди можебуц и даскельо километри, бо я активно глєдам рибу, константно заруцуєм, випитуєм дно и цалу воду вообще. Прето ми озда то и таке интересантне, бо подводни швет цалком иншаки од того у хторим ми жиєме и у нїм важа подполно други правила и закони. Прето треба барз вельо того знац и познац шицко тото же би ше мало успиху. По фаху сом наставнїк ґеоґрафиї и єден зоз найинтересантнєйших предметох на факултету ми була гидролоґия дзе зме учели тоти закони хтори важа у води и на водох, та сом барз вошол до тей сущносци и можебуц прето

мам

успиху. Велї думаю же лапанє рибох активносц

за старих людзох и же то траценє часу, алє я ше вообще з тим нє складам. Воно вимага надмудрованє

зоз рибу, природу, упознаванє природних законох, медзисобни одношеня живей и нєживей природи, справованє животиньох, рошлїнох и мушиш вше провадзиц цо ше случує, пременки на терену, тоти мали деталї. И кельо ґод ше ми намагаме шицко тото порозумиц, думам же би нам седем животи нє було досц

бизме могли шицко похопиц и научиц. Алє праве тото каждодньове ученє и роздумованє хторе на концу приноши резултат, то гевто цо отримує огень у мнє и цо ме вше враца назад на воду. За конєц, мойо порученє би було –Влап, висликуй на памятку

и пущ пре будучносц!

Мено:

Зоз Суботици, редитель и историчар уметносци. Його музичне путованє

почало зоз ґрупу Роса, а предлужели го 2Pac, My Chemical Romance, Kanye West и рижни други. Од литератури, у дзецинстве, наймоцнєйши упечаток на ньго зохабел роман „Гари Потер”, у „дозретших” рокох були то Достоєвски, Хантер Томсон и Деян Тиаґо Станкович. За розлику од спорту, о филмох би могол

приповедац гоч кельо, люби путовац, а през каждодньовосц ше водзи з девизу „Може и наютре”.

Як ше розвивал твой музични смак од

дзецинства по нєшка? – Почал сом од ґрупи Роса у бачиковим Юґу и обробкох популарних америцких писньох у виводзеню Штрумфох. У основней сом пренашол реп и вон ме якош и понєшка провадзи, алє ше тому фундаменту шицкого пододавало.

Рок, алє баржей ґотик рок 90-их и даяка файта року инспирована з Бобом Диланом (Bob Dylan), як гевти класични метал бенди хторих, векшина рокерох облєчени до чарного, споминаю. Поп музика ми досц пасира тих дньох, алє углавним любим слухац музику хтора ма даяку приповедку... Диланова музика ю звичайно ма, Ворен Зевон (Warren Zevon), Тупак (2Pac), Дон Мек Лeин (Don McLean), Май Kемикал Rоменс (My Chemical Romance), Канє Вест (Kanye West) (у прешлосци), Еминем..., алє любим и таки мали ґениялносци як „Redbone” од Чайлдиш Ґамбино (Childish Gambino), або перши албум Андерсона Пака (Anderson .Paak).

Цо тих дньох найвецей слухаш? – Oстатнї час поп найвецей слухам, и то поведзме Хаим (HAIM), доди (dodie), Рина Саваяма (Rina Sawayama), Оливия Родриґо, (Olivia Rodrigo), Антилоп Кид (Antilope Kid). Правда, зоз жиму ми до глави приходзи и Май Кемикал Ромeнс, як цо на екран приходзи Гари Потер.

Хтори кнїжки або писателє на це зохабели наймоцнєйши упечаток? – „Чича Ґорио” у стреднєй, можебуц и Кафка... и добри, стари Достоєвски. У стреднєй и на початку студийох, вони ми були якош найинтересантнєйши. Нормално „Гари Потер” над шицкима (и нє интересує ме кед ше дакому нє пачи же го кладзем понад Достоєвского... га цо ви обчекуєце, же би на єденацрочне дзецко наймоцнєйши упечаток

охабели Кафка або Достоєвкси? Яка би то дисфункционална особа була?)

Гари Потер наш, а Достоєвского дзелїме з другима ґенерациями. Остатнї днї, роки, тото цо ми ше найбаржей попачело то Х. П. Ловкрефт (H.P. Lovecraft), Деян Тиаґо Станкович и Хантер С. Томсон (Hunter S. Tompson)... „Параноя у Лас Веґасу” („Fear and loading in Las Vegas”) думам же дакус поверхово похопене дїло.

Филми и редителє? – А чу’ш! Нє патрим я филми га-га-га-га… По правдзе, нє знам. То баш чежке питанє. Тельо вельо филми патрим же ми чежко вибрац наймилши. Паоло Сорентино „Велька Красота” („The Great Beauty”), бо шицко прекрасне. „In Bruges”(„У Брижу”),бо су шицки жалосни, а заш лєм шицко комичне и красне. „Borgman”, бо шицко у нїм барз забавне и нєясне и нїч сом на концу нє похопел... правда, давно сом го и патрел. „Гари Потер”! Бо є корень зоз хторого рошнєм. „The young Pope” („Млади папа”), бо є прекрасни, алє ше нїч нє збува. „High Fidelity” бо кед Зое може буц страцена, можем и я. „Atlanta”, бо доказує же зме нє страцени алє же швет лавиринт. „We are who we are”, бо є якош вдерено сучасна серия. Ходзиш

на спортски збуваня?

– Любел бим ходзиц, алє сом нїґда нє почал и нїґда сом их анї нє полюбел. Наисце ми симпатична тота медитативносц у провадзеню спортского збуваня. Патриш, знаш точно яки правила (я нє знам), знаш цо добре, цо подле, та ше радуєш або ши нагнївани и шицко тото дзелїш зоз векшину людзох. И шицко видзе цо це нервира. Вентил. Алє ево, на 18 сом научел плївац, на 30 сом научел вожиц авто, а на 40 почнєм провадзиц спорти. Наисце. На цо найвецей трошиш час на интернету? – Ют’юб. Дописованє нє видзим як трошенє часу, чуєм ше з милима. Гобиї? – Путуєм кед можем. Алє ми робота гоби. Знїмац, упознавац швет през камеру. Вше дацо нове, дацо иншаке. Любим и робиц коло хижи, оправяц, доправяц и любим рошлїни.

Путованє за паметанє? – Кажде. Якош дзе ґод пойдзем, вше ше случи дацо цикаве. Вше на даяки способ чежко одпутовац и вецка ше мам прецо цешиц же ми ше то удало. Облюбени места ми вироятно Италия, Истамбул и Париз.

Дзе биш любел одпутовац, а ище ши нє? –Япон, Африка и Ню Йорк.

Концерт/представи хтори нїґда нє забудзеш? – Га га, єдна представа у хторей сом и сам ґлумел, нормално. У Беоґраду

у Културним центру „Rex”. „Нєподношлїва лєгкосц театру” ше волала представа и на концу була єдна часц представи хтору зме плановали бавиц док публика нє гласа же бизме престали. Дас 15 минути тирвала

тота часц и єдна ґлумица ше два раз за тоти 15 минути питала публики же чи жадаю

же би ше тото шицко закончело, чи жадаю предлужиц путованє. Першираз звичайно публика нє похопела озбильно, алє други раз або треци раз би уж гласали... Е, раз ше случело же пришол єден озбильни ґлумец

и годзину и пол нє жадал подзвигнуц руку. Публика ше бунєла. Єдна колеґиня станула и замодлєла публику най гласаю же хто за тото же бизме нє прилапели же би єден допити чловек трапел ґлумцох. Медзитим, правила бависка були ясни, а ми на сцени були барз, барз щешлїви же дахто наисце прилапел бавиц ше з нами. Мали зме нагоду видзиц хто упартейши. И на концу випадли ми упартейши.

Цо ши найволєл у дзецинстве? – Правиц ше же сом Бер Ґрилз (Bear Grylls) у дворе. Блато блато блато!

Три особи хтори биш поволал на вечеру, цо биш им порихтал и о чим бисце бешедовали? – Николас Кейдж (Nicolas Cage), Канє Вест (Kanye West) и Славой Жижек. Порихтал бим єден колач хтори моя мац люби правиц, зоз нємлєтим маком, а бешедовали бизме о єдзеню, о Канєови, вецка бизме ше повадзели зоз нїм та би вон пошол, а вец бизме бешедовали о дачим цалком random... о пчолох, лєбо о филму хтори би Жижек и Кейдж зняли на тему Кока-коли, а вецка би ше Канє врацел и прешвечовал нас же тот филм треба же би бул о нїм. На концу бизме то прилапели под условийом кед обеца же ше нє будзе бавиц з политику и кед предлужи правиц музику як пред 15 роками.

Залаєш дакеди?–Ууууууууу я барз любим лац! Е тераз, важна розлика медзи лацом и помедзи пригварку (односно узречицу). Думам же, оваай, као, значиии, őőőő, думаааам... у сущносци, вельо горши од лацох. Лаце, на даяки способ, вираз креативносци особи и єдного народу. Пригварки вираз процивного. Звичайно хаснуєм мадярски лаца у Сербиї, а сербски у Мадярскей... Якош ми так природно придзе. Алє, мам и наймилши. Вони длуги и бридки, барз бридки. Наприклад, єдно лаце спомина куцова и його рубин червени талант у комбинациї зоз одредзенима часцами анатомиї безобразней особи хтора заслужела буц викритикована. Якош зоз лацом стоїм исто як и зоз музику – нє важне конкретне слово, алє приповедка и значенє споза приповедки.

Од чого ше боїш? – Од вшелїяких стварох –замиканє дзверох, явних наступох (алє их и любим, окреме кед нє знам текст напамят), шмерци, войни, гипогондер сом.

У чим ши найлєпши? – Накадзи подумам же дацо барз добре знам робиц, накадзи сом самоуверени, такой зезнєм тото цо робим.

Такой дацо забудзем лєбо поробим лєм до поли. Знам я же ми койцо добре идзе, алє на тим вельким швеце, дзе нас єст 8 милиярди, я нї у чим нє найлєпши, алє думам же ми то анї нє треба.

У чим би ши ше любел опробовац, а ище

ши нє? – Черепкарстве.

На цо найвецей трошиш пенєжи? – Фотоопрему и путованє.

Твоя животна девиза? – Може и наютре.

Кед же ше муши пороби ше нєшка, алє...

Зоз вше векшу интеґрацию модерней технолоґиї 21.

вику, медиї як цо новини, радио и телевизия, за нєшкайших младих

поставаю пасивни и допити жридла (нє)

хасновитих информацийох.

Ґу тому, у тих, так повесц, „старих” медийох ище вше векшину забераю людзе

20. вику, медзи котрима

ше даєдни и по нєшка нє

научели хасновац модерну технолоґию або ю нє сцу прилапиц и твардо

ше тримаю того як цо потераз робели, прето же то „преверене” и нє сцу експериментовац. Шицко тото залапело и младих Руснацох котри ше нї у чим нє розликую

од векшинского народу по питаю провадзеня, за нїх, „старих” медийох. Мушиме припознац же интернет поробел свойо, а рижни апликациї, дружтвени мрежи и друге, свою роботу. Ґу тому, зявел ше и проблем вше лєгчейшого фалсификованя висткох, алє и манипулованя з людзми. На тоти фалшиви информациї, циґонь цвенка найчастейше при старших людзох, покля младих нє так лєгко спреведнуц, алє зоз одвитуюцим „мамком”, да ше влапиц и найвалушнєйша риба.

Попри пременки у информативних медийох пришло и до зменшаней концентрациї при младих на длугши тексти. Так наприклад, кед у МАК-у увидза прозни текст на два полни боки, найскорей же автоматски обраца шлїдуюци бок, з надїю же пренайду дацо кратше, прето же „нє маю часу”. Но, чи наисце „нє маю часу”, чи су подли читац? Кед можу препровадзиц, поведзме, годзину на ТикТок-у, вец нє правда же нє маю часу за текст од коло 5000 гарактери з пражнїнами, за котри им будзе требац коло 10 минути.

Друковани медиї помали „вимераю”, а кед ше и тото мале число людзох котре их ище вше чита представи Господу, вецей нє будзе потреби за друкованьом.

Теди на Жемовей кулї останю лєм гевти подаєдни особи, ентузиясти, котри любя читац з папера, а нє з екрану. Ґу тому, у новим сторочю вше векше еколоґийне будзенє, медзитим, чи наисце проблем рубаня лєсох настал пре вельке друкованє кнїжкох и рижних других материялох?

Нажаль, половка нєшкайшого тарґовища з кнїжками „сранє”. Тото

мушиме припознац, прето же тераз кажда „шуша” достала нагоду же би видала кнїжку, без огляду на єй квалитет.

Потим ше найдзе особа

котра ю потрима и пове єй же би требала предлужиц

з роботу, а лєм прето же нє сце повесц правду и на таки способ ю увредзиц

або знїщиц даяки єй сон о вельким писательови/ поети ... Людзе маю право вибору – гей, маю, лєм чом трошиц драгоцини папер на нєквалитетну роботу з котру на концу будземе уцерац риц або розкладац огень (нє думам фиґуративно)? Тераз сом ше уж дакус оддалєл од першобутней теми алє, вшелїяк, роздумайце и о тим. Рубрику „У 500 словох”, обдумал сом праве пре причину котру споминам на самим початку, а то слаба концентрация младих на длугоки тексти, а и „нє маю часу” або им ше можебуц нє сце но, нє важне. Рубрика нє ма даяку конкретну тему котру будзе обрабяц. Єй єдини и найважнєйши циль тот же би ше ю кельо-тельо прилагодзело ґу младим. Як сама назва гутори, кажди текст у рубрики будзе мац максимално 500 слова, а мнє остава же би сом их осторожно за Вас вибрал. (498 слова)

НАЙМИЛШИ

На трави, у хладку

сторочного дуба, лєжиме

мой наймилши и я.

Прекрасни лєтни дзень, а

ми полни младосци. Умилни

витрик кива вельки конари

през котри ше слунково

зарї упарто предзераю.

Ми двойо, притулєни єдно

ґу другому, шептаме себе

красни слова, а потайно

жадаме же би тота хвилька

занавше потирвала.

Наслухал ше тот стари

дуб велї нашо споведаня.

Тримам го за руку и нє

пущам, так як кед би сом

ше бала же ме єдного дня

зохаби. Нашо преплєцени

руки опарти на його першох

при шерцу. Чувствуєм кажде

сцисканє и опущованє тей

мускули котра дава ритем

нашого єства.

Опарла сом главу на його

лїве плєцо, а вон ше опар

на мойо мегки власи.

Його цело мало єден

окремни пах котри ме барз

прицаговал. У дворе коло хижи мал насадзено вельо розмариї. – Ооо... як крашнє пахнє... Цихосц природи преберало чвиринканє

дробних соловейох, а ми ше припатрали на нєбо и пробовали потрафиц на цо нам здабу розбавени, били хмари на каменковим нєбe. Oшмиховали зме ше єдно другому.

З часу на час, прешла бим зоз своїма ценкима

пальцами през його густи, ґестиньово власи. Нє любел кед ше з нїма бавим и кажди раз би на мнє озбильно

попатрел и теди би ше ми ище баржей попачел. У хвильки злагоди, заспали бизме и шнїли заєднїцки живот, дзешка далєко и ище далєй од того. Вон одходзи на роботу, а я допатрам пахняци розмариї и чекам го на полудзенок. Шицко ми випатрало так як кед би було насправди, а вец сом почувствовала же його сцисканє руки попущує. Злєкла сом ше же ме зохаби и зобудзела ше.

Нїґдзе нє пошол. Бул ту, при мнє. Лапел го глїбоки сон. Його успана твар була така нєвина же би сом ше нєпреривно могла на ню припатрац. Закукнєм на його годзинку, котру достал од дїда за родзени дзень, думаюци же прешло уж досц часу. Кед воно, лєм ферталь годзини. Подумала сом, слунко нас упарто сце ошвициц, а ми ше скриваме у хладку. Помали сом ше нагла над його твар, зогла ґу червеним ґамбом и побочкала го. Накадзи ше зобудзел, нагло сом станула и почала ше зоблєкац. Дакус бул потрацени цо ше случує. Лапам го за руку и цагам ґу озеру же бизме ше окупали. Однїма ше и шмеє думаюци

же франтуєм. Пробує ше и вон зоблєчиц, а я му нє

дам и цагам го до бистрей води. Сцигнул зняц лєм дїдову годзинку. Плївали зме, чиряли ше, облапяли, бочкали... док слунко

осторожно провадзело кажде нашо рушанє.

Кед зме уж вистали, врацели зме ше на нашо старе место под сторочним дубом. Гласкал мойо ище влажни, златни власи. Барз сом любела кед то робел. Лєгнул набок и припатрал

ше на мойо змирене, ище мокре цело, котре лєм його жадало. Приблїжел ше ми ґу уху и пошептал – Вше це будзем любиц и будзем лєм твой. – Облапел ме, сциснул

и нє пущал.

Єдна слункова заря заблїсла ми до очох, отворела их, пооглядала сом ше и похопела – я у посцелї, шнїла сом. Рано дуркало на облак. Була то ище єдна нєпреспана ноц без тебе. У моїх снох бул ши ми лєм госц. (498 слова)

Инспироване з писню Сонї Папуґа, „Нєпреспана ноц”

Коментар

ПОСЛЕ ШВЕТОХ?

Вироятнє же и ви конєц рока випровадзаце зоз

нєвитворенима снами, а под слоґаном „ню їр, ню ми” починаце

робиц на себе и преврацице швет. Лєм сце чекали най наша

планета обидзе коло Слунка и чекали сце 00:00 най ше

пребудзи якашик трансформация и мотивация за найновши резултати з хторима ше будзеце хвалїц. Тета Савета, поправдзе, нє ма совити за вас кед же глєдаце

одвит на питанє – Як посцигнуц цо биш сцел у новим року?

Но, може вам дац козметични совит на питанє – Як ше ришиц „мамурлуку”, а тиж и пирщкох и садла хтори настали после шветох.

Же живот нє гласка алє пляска, гутори цело, хторе нє може поднєсц шицко цо наруцаце до ньго. Найгорше тераз скриц подочняки хтори по колєна, повидавйовац пирщки хтори повиходзели од масних шкваркох и бабових (фул ґлутен, млєко, вельо цукру) колачох. Най нє бешедуєм о тим як ше плюца препровадзели през швета (а ту нє думам на куренє циґарох и ище койчого... у полних закурених локалох, а ти вец лєм вибегнєш вонка по дацо без якни, та забудзеш дзе ши на варошу, и одразу ти на афтеру єш бурек у Кляїчеве...).

Нє важне як ше „страдало” през швета. Важне лїчиц пошлїдки, бо до кореня проблему наисце чежко дойсц. У вашим случаю, кед же сцеце свойо цело обновиц на здрави способ, попробуйце тот здрави напиток за хтори ґарантую

ище нашо стари, а хтори дефинитивно лїчел „мамурлук” и

вичисцовал твар. У исти час, до редакциї „Тети Савети” дошла информация же тот напиток природни афродизияк. Но, алє, шшшш...

До дунца положиц порезани лимун, потаргац на дробно власу

з маймуновей ноги (найлєпше кед маймун млади, а хтори нє

бул малтретирани у циркузу), даскельо орехи, лїсце алоє вери, 2 ложички шарканьовей харканїни. Добре премишац (вироятнє

нє маце блендер). Пиц наще кажде рано, а после викенду три

раз на дзень. Редакция Тети Савети вам ґарантує же ваша

твар будзе подмладзена и зацагнута, а „мамурлук” будзе „як

з руку однєшєни”. Цо ше дотика афродизияку... явце нам вашо

упечатки!

„Карпатски напиток” –

ОЦЕЦ ЧИ ДЇДО

Зоз захрипнутим гласом ґу нам ше обрацал и толковал

А у його вистатим мозґу тон як гром одгуковал.

Озда мал по нєбо наскладани памятки и здогадованя

И глава го болєла од глєданя одвитох на питаня.

Нє орубена дзива шмелосц му блядошиви власи буртавела

Док ше вон, сеґинь, намагал же би нас правда зацикавела.

У глави му даскельо ковалє моцно клєпали з млатками

И правели моц за борбу зоз цалим шветом вєдно з нами.

Од роботи боляци жулї на дланьох му знаки зохабели

А ранци ше на пожовкнутей твари до ярчкох претворели.

И гоч ше му и ключна косц на плєцох дакус видзвигла, Нє припознал же ше младосц вимкла, а старосц сцигла.

Люби нас, гоч угли устох смутно на долу часто му зогнути

И жґирта зоз зубами бо корчи закруцаю ноги спухнути. Зламаносц од нємилих спознаньох виволала стварносц Та у його очох половка слизи, а остаток застараносц.

МАЦ ЧИ БАБА

Над нєвельким чолом власи надосц преридзени А спод нього вистати очи до далєкосци унапрямени.

Старосц ше сциха приблїжела, та краднє зоз живота

А вона би аж тераз мала часу упознац яка му красота.

Шицко цо бридке и жалосне мучи ю и барз прициска.

Од дирґацих животних драгох и тераз ю шерцо сциска.

Гоч ше и намага, подозривосц спод скори любов указац нє да

А вона як нєвиновата на шмерц осудзена вше найблїзших глєда.

Кед єй по чувствох кус пошпиртаме, такой ше модлї и клєчи

И жада най нам йорданска вода щешлїву будучносц обезпечи. Цеши ше у нас, лєм єй словнїк за любов цалком парализовани Од прицискох, страху, болю и биди, а нїґда є нїяк нє допатрани.

Шерцо ма мила вельке и у нїм єст места за каждого Хто як, и вона барз люби пахнуц од паху орґонового. Пита ше нам чи то значи же є блїзко шалєнству або шмерци.

И ми кед очи желєнїме та ше нам така думка по глави верци.

Адрияна Фейди

„Кажди дзень на треку подобни, става ше на 6 рано и до позного пополадня ше пендра по шлїдуюце место дзе ше шпи, и дзе ше препровадзує остаток дня. Кажди дзень ше, попри километрох, звладує

и висину дзе ше нашо цела звикую и аклиматизую

на менєй оксиґену и чежше диханє и рушанє. Попри висини котра нам одбера диханє, нєстварни пейзажи

и околїско нам ше урезує до мемориї и репризує

кажди вечар кед лєгнєме спац.”

Фото: Мая Шарич