PRINSLAND > ISBN 978-82-92863-41-1 > 2012 > © Magikon forlag, Fjellveien 48A, 1410 Kolbotn, Norge > www.magikon.no > Tekst: Mette Karlsvik > Design, illustrasjon og foto: Svein Størksen > 1. opplag > Andre bilder: > side 1‚ NASA-ESA-Hubble > s. 2, NASA, http://visibleearth.nasa.gov > s. 4, NASA, http://visibleearth.nasa.gov > s. 56, M. Fürbringer, http://bibliodyssey.blogspot > s. 76, «Stígvélaði kötturinn» (ret.), Bókaverzlun S. Eymundssonar > s. 80, Bjarnleifur Bjarnleifsson / Ljósmyndasafn Reykjavíkur > s. 250, Ingólfur Júlíusson, http://www.ingomedia.net > Papir: Munken Lynx 130g > Sats: Minion Pro 10,5/14 og DIN Light 33/46 > Trykk: Drukarnia Dimograf, Polen > Takk til Ingólfur Júlíusson, Angela Rawlings, Starkaður Barkarson og Skúli Björn Gunnarsson > Utgitt med støtte fra Norsk-Islandsk Kultursamarbeid > Svein Størksen har mottatt stipend fra Grafill > Kveðja frá Islandi
Canadagjæs kjem over mineralrik grunn. Under eit tynt jordlag ligg edle metall. Kjelder av vatn har glitrande korn av mineral. Himmelen over har farge av gråstein. >
Men her og der glitrar det til: skimrande fjør, havblå skjær i seg; canadagjæsa har kroppar med fjør som holmar og nes, bukter og strender. Derfrå, frå skjer på Jæren, Jylland, Fjaler, Keflavik, lettar dei og sett sørover. Over Nordishavet. Under skyene. Oftast mot, bare nokre gongar med menneske på veg mellom fastland og øyer. Skaldar og heltane som skaldar skriv om, sitt i dei same båtane.
Fjorden er ein arm om landskapet. Fruktbare sletter, gylne aks. Askvoll nord for fjorden, Fjaler i sør. Slettene er vakta av mindre armar: Hesjene står som rekker av menn. Rekker på rekker, menn ved menn, med gullarmar av høy som tørkar. Og mellom hesjene går mindre og større karar. Ingolfur Arnarson er ein av dei høgaste mennene derom kring. Men høgare kunne han ha vore, om han retta ryggen. Yngre kunne han også ha sett ut, om han ikkje var så langhåra, om han bare hadde flidd seg noko meir. Litt lut i ryggen går han mellom hesjer på Askvoll. Liner i panna, som avgrunnar der skuggar får samle seg. Smiler ikkje, viser ikkje lyset i tennene sine, men nikkar bare til slåttekarane sine, streng men ikkje slem; vel vitande om at det er auge rundt han. Endåtil småbøndene omkring følgjer med rørslene til storbonden.
Barna hans kjem springande, og strekk ut armane mot far sin. Ingolfur rettar ryggen då, rettar ut munnen også, og panna; søkka i huda rettar seg ut. Djupet der på ein annan måte; i dei opne auga hans, heller. Han tar imot ungane sine med opne armar. Arnarson er seg sjølv igjen i eit glimt, oppglødd av den barnlege openheita, det er ikkje fordømming i auga deira, bare tillit. Tar dei i armane sine, bær dei til huset.
Halvmørkret i stova smyg seg inn i mannen også. Alvoret attende i haldninga. Han får ein klem av ei kone, hans kone; ho gir han eit krus med øl, sett barnet i fanget hans. Dei samlar seg om elden, dei tre. Ingolfur ser ned over armane sine. Brune av støv frå torrhøy og hesjer. Kona hans legg ei hand over underarmen. Handa hans er bondebrun. Ingolfur ristar kvinnas av, kamuflert som eit stryk over hovudet til sonen. Når Ingo løfter suppeskeia, ser han eit bilde av seg og sonen i
det. Eit søkk i magen på han. Han kjenner at suppa er mektig. Tung og uoppløyseleg. Han kjem ikkje unna det.
Om nokre år er alt glømt.
Også konas andlet er i skeispegelen. Jau, det må ha vore feitt kjøt i suppa. Ingo reiser seg.
Det var ikkje du som gjorde det. Det var noko som fór i deg.
Ingo går mot døra. Ho veit at du ikkje er slik. Sjølv om det finst eit bevis, eit lik. Ingo kastar opp bak husnova, høyrer nokon kvede frå hamna, og går ned til sjøen. Han vaskar andletet, munnen. Hamna er eit par opne armar om Dalsfjorden. Innanfor arman ligg båten til Arnarson. Det er lenge sidan han har vore i den. Men førebuingane som han pleidde å gjere, er som i kroppen på vik ingen. Han gjer dei tinga han plar gjere før tokt; legg pledd på pledd, og dekker dei med saueskinn. Saueskinn på saueskinn, som han dekker med fiskeskinn. Filetar av tørka fisk i ei kasse, kagger med mjød atterst i skipet.
Sola sitt på Dalshesten. Smått som ein bylt, eit lite barn. Endeleg lov til å legge seg. Søvnen er uroleg. Ingolfur drøymer om ope havet. Han er aleine i ein båt, bårene er for store for den vesle båten, og han ror mot bølgjer og vind, mot straumar og sterke, sterke krefter; alle vil ha han midt ute på det opne, verken land eller øyer er i nærleiken. Ingolfur ser ikkje at dei er langt unna, men han veit det: det er slik det er i denne draumen: det er som om han er høgt over alt, som om han flyg over alt som ein ramn. At han kjenner landskapet på kroppen, som eit indre kompass. Auga veit ikkje noko, det er ei stor overtyding, bare. Ei stor, klår visse. Han er langt heimefrå.
Før nokon har vakna, står Ingolfur opp og går ut, til ekra bak husa sine. Frå ein gravhaug bak garden ser Ingolfur Arnasson over Dalsfjorden. Morgontåka ligg som kvinneklede over fjorden. Tilsløringa gjer buplassen på andre sida særleg attraktiv. Han er nær, men også
fjern. Ingolfur kunne ha rodd dit før soloppgong, aleine. Med dei mennene som han har att, kunne dei ha vore på plass før barna vaknar. Vaknar seint der borte i Dale, som små hus har, som handtverk og handel driv, ikkje store gardar.
Eit banesår av sol gjennom tåka: sola skjer fram på sida av Dalshesten. Heite solstrålar får liv i vatndråpane. Dei kvervlar rundt, fordampar. Ingolfur ser over til bygga på andre sida. Det største huset ser han først; fordi det er det største huset der borte, og fordi det er huset han kjenner best. Blikket hans går rett dit. Det er ikkje eit menneske å sjå utanfor nova. Nokre hundre meter bortanfor er dei på beina, menneske store som fluer derfrå, frå Askvoll, står og strekk på seg. Skal vel ut og arbeide, dei som bur i mindre hus bortanfor. Bonde er han sjølv blitt no, når han bur her.
Gamalheimen er gitt vidare til ein framandkar. Reglane er slik. Straffa for å drepe feil mann, altså ein storkar, er streng. Sjølv for små kongar og vikingar. Torvhyttene bortanfor har mindre plass mellom seg. Som om dei haldt saman mot dei større trehusa, som om dei var ved ope havet, slik står dei vegg i vegg. Eg er heldig slik, seier Ingolfur halvhøgt til seg sjølv: Askvoll har i det minste god plass. Som på små skjer står små husa, men storgarden her på Askvoll er ei øy i seg sjølv, kvart hus eit skjold og bumerke mot havrok om dagen, havtåke frå kvelden.
Nei, det finst ikkje betre plass å bu.
Og der står ho, gode kona hans.
Askvoll er ikkje så verst, vi skal ikkje vere triste.
Ho kan vere så god som bare det, kona, men bestemme kva han skal synest og kjenne, det får ho ikkje. Tverrare, no:
Vi sigla innom femten, kanskje tjue plassar der folk budde. Men ikkje nokon måler seg med Dale.
Kan dei ikkje eingong måle seg med Askvoll?
Askvoll må vere det nærmaste eg kjem.
Eg er glad i deg uansett, Kona ser på Ingolfur utan å blunke. Pupillane hennar større for kvart andedrag. Til slutt blir dei djupe som avgrunnar. Det søkk i Ingolfur igjen. Det er eit varmt og klokt blikk. Kanskje er det dette kloke Ingolfur ikkje held ut. Det at ho ser rett gjennom han.
Han reiser før ho vaknar neste morgon. Mennene hans, dei som er att, og Ingolfur. Ramnar kjem over skipet ein plass ute på havet. Svarte, glidande; Ingolfur stirrar og stirrar på desse stille fuglane. Ein av dei ser attende på han, Ingolfur. Vikingen veit ikkje om dei såg det same. Såg dei inn i kvarandres auger og sjeler? Ramnen med auga følgjer etter. Først bak, snart framfor båten. Følg fuglen, beordrar Ingolfur.
Fuglen viser veg til ei vik. Frå ein sprekk i bakken ryk det. Ingolfur reiste frå det siste han hadde, som for å komme til enden av verda. Han trudde at han skulle komme til enden på alle måtar. Når båtbaugen sklir inn i grunna, og karane vassar inn mot land, då kjennest eit kaldt helvete kring Ingos bein. Bare meter frå land møter han eit anna muleg mareritt. Frå ein kulp boblar vatn heitt som kokande fårefeitt. Men så – bare nokre hundre meter bortanfor – har avrennsvatnet kjøla ned. Når Ingolfur der dyppar hender, føter, glømmer han alt vondt. Vatnet er varmt som kroppen til kona hans. Han legg heile kroppen i det. Også andletet tåler dette stoffet. Det lukkar seg om han. Vonde auge lukkar seg. Og Ingolfur veit at han er kommen heim. Heim er ikkje Noreg. Når Ingolfur drar til Askvoll ein siste gong, er det for å hente elskan sin; ungane, kona.
Før lammeslaktinga har byrja i Askvoll, går barna til Ingo i land i Reykjavik. Kona hans hjalp til med roinga. Det er hardt arbeid, slikt som gjer karane stramme. Men kona har så mykje mjukt på kroppen. Overleppa er ein blome av hud.
Ingolfur Arnarson plantar frø. Varmen underfrå, væta, bakteriane, det levande jordsmonnet, får frøa til å spire og stenglar til å strekke seg i vêret. Verken Ingo eller kona hans har sett stenglar vekse med slik ein fart. For fort, seier Ingo.
Kva?
Du må slappe av.
Eg slappar ikkje av når plantene veks så fort.
La plantene vekse.
Ein stor, mjuk og kvit arm smyg seg under Ingos. Kona drar mannen med seg bort til varmekjelda. Ho tar av seg stakken.
Han kjem til å bli kaldare igjen.
Men kjelda ho er varm.
Nordvesten kjem til å komme.
Lat nordvesten komme.
Det er bare april. Men plantene veks som om det var juni. Planter veit ikkje noko om vêret. Dei veit meir om det som er under jordskorpa, og trekk seg nærmare opninga av den heite kjelda.
Vi er ikkje i Fjaler no.
Planter veit ikkje meir om vêret her enn kva Fjalerplanter gjer. Men her får vi varmen frå jorda sjølv.
Ho er heilt naken no, og sett seg i vatnet. Vatnet opnar seg når ho går ned i det, stig rundt henne når ho har sett seg. Åpnar seg igjen, lukkar seg. Så roar det seg. Pupillane hennar blir djupe igjen. Ingolfur sett seg i vatnet med ho. Varmen flaumar kring kroppen. Lyset sildrar over åskammen på. Ho sett seg nærmare han. Ei stor, mjuk og kvit hofte borti hans brune, harde hofte. Han seier ikkje noko, ho er for nær. Han blir overraska over at ho får til å snakke. Ho sett seg enno nærmare. Og framleis klarar ho å snakke. Han får ikkje fram eit ord.
Du reiste for å teste meg.
Ho snakkar til han med kroppen også. Det dampar ikkje lenger mellom kroppane. Damp treng luft. Det er ikkje luft mellom dei lenger.