PODRĘCZNIK
-‐ przewodnik dla żytkowników FAIRstart Jak stosować program szkoleniowy FAIRstart w dziecięcych placówkach opiekuńczych.
Ten projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Projekt lub publikacja odzwierciedlają jedynie stanowisko ich autora i Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialności za umieszczoną w nich zawartość merytoryczną.
1
Odpowiedzi na najczęstsze pytania dotyczące korzystania z programu Kto może korzystać z tego programu? FAIRstart jest przeznaczony dla pobytowych placówek opiekuńczych, domów dziecka, obozów dla uchodźców oraz dla wszystkich zbiorczych placówek opiekuńczych dla zagrożonych dzieci i młodzieży. Na przykład dla pielęgniarek środowiskowych, grupy kształcenia rodziców, przedszkola, itp. Czy korzystanie z programu jest kosztowne bądź trudne? -‐ Co jest potrzebne? Program szkolenia i rozwoju zawodowego FAIRstart: •
jest inicjatywą typu non-‐profit, dostępną bezpłatnie dla wszystkich użytkowników przez Internet,
•
Potrzebny jest tylko dostęp do Internetu, projektor i głośnik
•
nie wymaga dodatkowych środków finansowych ani personelu -‐ przeznaczony jest dla użytkowników, którzy nie mają skąd pozyskać dodatkowych środków
•
Można skorzystać z jednej z 13 sesji programu podczas dwugodzinnych zebrań personelu co trzy tygodnie albo w dowolnym czasie Szkolenie trwa około roku.
•
Wszyscy pracownicy wykorzystują uzyskaną wiedzę w praktyce między kolejnymi sesjami.
Jakie korzyści daje FAIRstart? •
Uzyskujecie dostęp do profesjonalnego szkolenia dla zawodowych opiekunów, opartego na najnowszych wynikach badań z zakresu opieki nad dziećmi
•
Program został wypróbowany w 10 krajach przez grupy zawodowych opiekunów, takich jak wy Ich opinie:
•
Jest praktyczne, pouczające, daje profesjonalną wiedzę, i daje powodu do dumy z placówki
•
Zachęca uczestników do tworzenia ich własnych metod sprawowania opieki poprzez nawiązywanie dialogu. Aktywizuje uczestników, czyni ich bardziej kreatywnymi i zaangażowanymi w pracę
•
Nie mówi ludziom, naukowym językiem, co mają robić -‐ zachęca do dialogu i rozwijania indywidualnych umiejętności -‐ to uczestnicy sami planują praktyczną część szkolenia
•
Program przynosi korzyści zarówno pracownikom z wykształceniem z zakresu opieki nad dziećmi, jak i tym, którzy takiego wykształcenia nie mają
•
Daje wszystkim pracownikom wspólną podstawę do zrozumienia i praktycznego realizowania zasad sprawowania opieki na wysokim poziomie
•
Poprawia relacje pomiędzy pracownikami i ich zwierzchnikami
•
Wspomaga rozwój dzieci i zmniejsza stres, zarówno wśród dzieci, jaki i personelu, czyniąc miejsce pracy źródłem siły dla wszystkich.
2
I.
Przewodnik po szkoleniu FAIRStart
Celem tego Podręcznika jest pomoc liderom i instruktorom szkoleń w korzystaniu z darmowego internetowego rocznego programu szkoleniowo-‐rozwojowego dla personelu dziecięcych placówek opiekuńczych. Warto jest wydrukować dwa egzemplarze tego podręcznika -‐ jeden dla lidera i jeden dla instruktora. W treści opisano, jak lider może zarządzać programem i jak wyznaczony instruktor może prowadzić sesje szkoleniowe i monitorować korzystanie ze zdobytej wiedzy pomiędzy kolejnymi sesjami. Można tu także dowiedzieć się, czego należy się spodziewać, kiedy nauka odbywa się w miejscu pracy i kiedy podejmuje się próby zmiany praktyk stosowanych w opiece nad dziećmi. Wreszcie, można tu przeczytać o kulisach powstawania programu szkolenia. WAŻNE ROLE W PROWADZENIU SZKOLENIA Lider: Osoba odpowiedzialna za personel sprawujący codzienną opiekę w placówce. Odpowiedzialność za podjęcie decyzji o skorzystaniu z programu ponosi Lider (oraz jego przełożeni, lub samorząd lokalny, lub zarząd placówki). Lider powinien poczynić praktyczne przygotowania i opracować plan pracy dla sesji szkoleniowych dla personelu, wpierać instruktora i uczestniczyć w jak największej liczbie sesji -‐ zwłaszcza tych, poświęconych planom pracy i ocenom. W dużych placówkach przy szkoleniu grup personelu współpracować może kilku liderów. Instruktorzy: Lider wyznacza co najmniej jednego Instruktora. Instruktor ma obowiązek z wyprzedzeniem zapoznać się z treścią danej sesji szkoleniowej, prowadzi sesje szkoleniowe, pomaga pracownikom w zrozumieniu i omówieni treści szkoleń. Jako uzupełnienie części teoretycznej, zachęca pracowników do wykorzystywania zdobytej wiedzy w praktyce pomiędzy kolejnymi sesjami i wspiera ich w tych działaniach. Kto może zostać instruktorem? Instruktora wyznacza lider i ma kilka możliwości: •
W przypadku bardzo małych placówek sam Lider może być instruktorem.
•
Instruktorem może być cieszący się zaufaniem i uznaniem pracownik, który wyrazi na to zgodę.
•
Instruktorem może być osoba z zewnątrz posiadająca odpowiednie kwalifikacje -‐ nauczyciel, psycholog, członek organizacji pozarządowej lub inna osoba. Każda osoba mająca pewne doświadczenie w uczeniu i kształceniu zawodowym.
Instruktor i lider muszą ze sobą blisko współpracować przez cały okres realizacji programu. Grupa(-‐y) pracowników: Pracownicy sprawujący dzienną opiekę nad dziećmi. Lider i instruktor powinni im wyjaśnić, na czym polega program i uzasadnić jego realizację. Należy doceniać ich zaangażowanie, zachęcać do dyskusji nad poszczególnymi elementami programu i sposobami ich praktycznej realizacji w codziennej pracy. Teraz już znacie najważniejsze role konieczne do skorzystania z programu -‐ przyjrzyjmy się zatem materiałom w Internecie!
3
MATERIAŁY DOSTĘPNE NA STRONACH institutions.fairstart-‐train4care.com Gdy po raz pierwszy otworzycie ten odsyłacz www.institutions.fairstart-‐train4care.com zobaczycie następujące elementy
4
1.
KARTY OCENY DLA LIDERÓW I INSTRUKTORÓW
Wystarczy kliknąć, by wydrukować dwie „karty oceny”: KARTĘ OCENY LIDERA I KARTĘ OCENY INSTRUKTORA. Korzystanie z Karty Oceny Lidera pozwala liderowi uzyskać jasny obraz współpracy pomiędzy pracownikami a liderem. To bardzo ważne, ponieważ przyjazne zawodowe relacje z dziećmi, w których wyraźna jest chęć niesienia pomocy, możliwe są tylko wówczas, gdy takie właśnie relacje panują między pracownikami a liderem. Karta Oceny Instruktora pomaga instruktorowi poznać dokładnie codzienne metody działania pracowników podczas sprawowania przez nich opieki nad dziećmi. Szkolenie może być inspiracją do doskonalenia i rozwijania tych praktyk. Kiedy już lider i instruktor wypełnią swoje karty, mogą omówić wyniki i zaplanować, jak program może poprawić współpracę pomiędzy pracownikami a liderem oraz jak można poprawić jakość sprawowania opieki. Mogą wspólnie ustalić podstawowe cele rozwojowe. 5
2.
TRZYNAŚCIE SESJI SZKOLENIOWYCH
Po kliknięciu „Sessions” w Menu, wyświetli się 13 sesji szkoleniowych. Każda skonstruowana jest w taki sam sposób: Zaczyna się od przedstawienia części teoretycznej i dobrych praktyk oraz pytań do dyskusji w grupie. Ostatnia część każdej sesji zawiera sugestie, co pracownicy, instruktor i lider powinni robić do czasu następnej sesji. Będą w aktywny sposób planować, jak chcą wypróbować w praktyce, to czego się nauczyli. Cała sesja dostarcza wiedzę niezbędną do sprawowania opieki nad dziećmi na najwyższym poziomie. Opieka nad dziećmi sprawowana zgodnie z tym modelem pozwoli zaspokoić najważniejsze potrzeby dzieci, zbudować zdrowe więzi pomiędzy dziećmi a opiekunami i zapewni ich prawidłowy rozwój umysłowy i fizyczny. 6
3.
SESJE TEMATYCZNE
W menu znaleźć też można “resource sessions” (sesje temnatyczne) mają one charakter uzupełniający. Można z nich skorzystać, jeśli uznacie ich temat za przydatny. Dotyczą one następujących kwestii: •
Prawa dziecka w pracy opiekuna;
•
Niepełnosprawność fizyczna i umysłowa;
•
Zachowania seksualne i antykoncepcja
•
oraz -‐ tylko w jęz. rumuńskim -‐ poradnik Pierwsza Pomoc. 7
4.
GRY
W tej części znaleźć można grę FAIRship Game, której celem jest umożliwienie uczestnikom doświadczenia i poznania -‐ w inny sposób -‐ podstawowych zasad na których opiera się metoda Bezpieczna Baza [Secure Base]. Ponadto, znajduje się tam także lista sugestii dotyczących innych gier. Wykorzystanie gier jest opcjonalne. Oto materiały potrzebne do przeprowadzenia szkolenia w waszej placówce. Przyjrzyjmy się teraz, jak należy poprowadzić sesję. JAK KORZYSTAĆ Z PROGRAMU -‐ KRÓTKIE SESJE SZKOLENIOWE DLA PRACOWNIKÓW
Program pomyślano w taki sposób, by korzystanie z niego było jak najłatwiejsze. Oznacza to, że szkolenie będzie częścią Państwa codziennej pracy. Nie trzeba nigdzie wyjeżdżać ani przerywać pracy, by odbyć szkolenie. Przewiduje się odbycie 13 dwugodzinnych sesji szkoleniowych dla pracowników, na przykład w ramach przedłużonego zebrania (odprawy) albo w dowolnym wygodnym momencie -‐ raz w tygodniu, raz w miesiącu -‐ zależnie od możliwości. Pomiędzy sesjami należy w pracy stosować zalecenia dotyczące rozwijania dobrych praktyk. Proces realizacji programu jest elastyczny. Można w razie potrzeby powtarzać sesje i decydować o tempie, w jakim program będzie realizowany, w zależności od lokalnych
8
warunków. Korzystając ze zdobytej wiedzy teoretycznej i praktycznej, można kształtować swój własny indywidualny model pracy.
STWORZENIE PROTOKOŁU ALBO DZIENNIKA W CELU ZARZĄDZANIA SESJAMI Zaleca się, by lider i instruktor prowadzili protokół lub rodzaj „dziennika” podczas procesu kształcenia, zawierający ustalenia pomiędzy liderem a instruktorem dotyczące prowadzenia poszczególnych sesji, tego jak reagowali pracownicy, czego się nauczyli na danej sesji , czy próby wykorzystania tej wiedzy w praktyce się powiodły, czy nie, oraz wszelkie praktyczne problemy wymagające rozwiązania. Pracownicy także powinni mieć dostęp do dziennika. DLA INSTRUKTORÓW: JAK PROWADZIĆ SESJĘ SZKOLENIOWĄ Przygotowanie: 1.
Do odbycia sesji szkoleniowej niezbędne jest stabilne łącze internetowe, podłączony do niego projektor i głośnik. Sprzęt należy wypróbować przed rozpoczęciem szkolenia.
2.
Konieczna jest sala dostępna na trzy godziny, z krzesłami dla pracowników. Należy zadbać, by nikt nie przeszkadzał w czasie szkolenia. Uczestnicy mogą siedzieć przy stolikach w małych grupach albo jak w klasie. Wszyscy muszą widzieć obraz wyświetlany przez projektor.
3.
Włącz projektor, i kliknij „Session 1”
Wszystkie sesje skonstruowane są niemal w identyczny sposób: W nagłówku znajduje się temat bieżącej sesji. Umiejętności, jakie uczestnicy mogą zdobyć dzięki dyskusji i praktycznym działaniom pomiędzy sesjami. Krótkie wprowadzenie do tematu sesji. Cele sesji -‐ dlaczego jest to konieczne albo ważne? Instruktor objaśnia i -‐ w razie potrzeby -‐ prosi o pytania. Następnie kliknij kolejny numer u dołu strony. Omówienia i materiały wideo na kolejnych stronach sesji wyjaśniają temat i przedstawiają działania praktyczne. Często zaplanowane są też dyskusje i instruktor powinien znaleźć na nie miejsce. Pokaż prezentacje wideo i poproś o komentarze. Zawsze bądź gotów wrócić do jakiegoś zagadnienia, aż jesteś pewien, że wszyscy wszystko rozumieją. Każdą sesję kończą propozycje, co można robić do czasu następnej sesji, kto za co odpowiada, co każdy pracownik będzie robił. Instruktor powinien być otwarty i słuchać sugestii dotyczących realizacji poszczególnych zadań -‐ program zawiera tylko sugestie -‐ znacznie ważniejszy jest konkretny plan działania opracowany przez pracowników, lidera i instruktora -‐ pytaj o pomysły , pomóż w planowaniu, aż każdy wie, co będzie robił do następnej sesji.
9
PRAKTYCZNA NAUKA POMIĘDZY SESJAMI Pomiędzy sesjami instruktor i lider powinni wspierać praktyczna realizację planów opracowanych pod koniec sesji. Zapytaj pracowników, pomóż im w realizacji tego, co zaplanowali i omów napotkane problemy. Zachęcaj do korzystania z krótkich nagrań nowych praktyk kamerą wideo czy telefonem komórkowym i przechowuj je wszystkie na komputerze lidera / instruktora. Zadbaj, by nagrania wykorzystywane były wyłącznie w celach szkoleniowych. Dopilnuj, by po ich zapisaniu na komputerze placówki zostały usunięte z prywatnych telefonów. ROZPOCZĘCIE KOLEJNEJ SESJI Gdy będziesz rozpoczynać kolejną sesję, pojawi się okno:
Przeznacz 15 minut na dyskusję, jak przebiegała współpraca pomiędzy sesjami. Zapytaj o wątpliwości i wysłuchaj argumentów. Wykaż zrozumienie i akceptację, podkreśl, że wspólna praca nad czymś nowym wymaga czasu. Jeśli pomiędzy sesjami nagrano materiały wideo, obejrzyjcie je wspólnie i omówcie zmiany. Sesje zaczynają się od drobnych zadań praktycznych pomiędzy sesjami, po czym stopniowo wprowadza się część teoretyczną i bardziej wymagające ćwiczenia praktyczne.
10
TE PODSTAWOWE WSKAZÓWKI TO WSZYSTKO, CZEGO POTRZEBUJESZ, BY POPROWADZIĆ PROGRAM! Powyżej opisano jak poprowadzić cały program szkoleń. Planuj sesje z wyprzedzeniem i wplataj je w plany pracy, tak by wszyscy byli obecni i wiedzieli, kiedy odbędzie się kolejna sesja. W następnej części podręcznika znajdują się bardziej szczegółowe informacje na temat, jak z sukcesem przeprowadzić szkolenie: •
Co się dzieje, kiedy próbujecie zmienić codzienne przyzwyczajenia i postawy przy sprawowaniu opieki? Jak radzicie sobie z oporem i wątpliwościami?
•
Nauka w miejscu pracy -‐ co to znaczy zamienić miejsce pracy w miejsce uczenia się i rozwoju?
•
Więcej na temat roli lidera i instruktora
•
Po co rozwijać ten program? -‐ sytuacja dzieci zagrożonych i warunki pracy ich opiekunów
•
Jak poradzić sobie z naturalnym oporem przed zmianami i oraz motywować i wspomagać zaangażowanie
11
II. Przegląd sesji szkoleniowych Poniżej znajdują się krótkie opisy treści i celów poszczególnych sesji. Pozwoli wam to zapoznać się z przebiegiem szkolenia:
Sesja 1: Sesja ta stanowi wprowadzenie do programu szkoleniowego. Pokazuje, jak lider, instruktor i pracownicy mogą współpracować, kiedy placówka wykorzystuje program FAIRstart. Będziecie przeprowadzać rozmowy w parach, aby zrozumieć, jak własne doświadczenia mogą stać się pomocne w pracy zawodowej z dziećmi. Wreszcie, opracujecie pierwszy mały plan pracy, który będzie realizowany pomiędzy sesjami. Plan pracy to narzędzie do wykorzystywania w praktyce wiedzy zdobytej w czasie sesji.
Sesja 2: Podczas tej sesji zaprezentowane zostaną podstawowe zagadnienia teorii przywiązania. Będziecie się uczyć o Przywiązaniu, Bezpiecznej Bazie, Postawie Opiekuna, Zachowaniach Eksploracyjnych To pomoże wam współpracować na rzecz stworzenia dzieciom poczucia bezpieczeństwa. Dzieci, której czują się bezpiecznie, są szczęśliwsze i łatwiej się uczą. Nauczycie się, jak planować codzienne działania indywidualne i grupowe, aby zapewnić bezpieczną bazę w swojej codziennej pracy. Dzięki temu, wasza praca będzie mniej stresująca.
Sesja 3: Podczas tej sesji nauczycie się rozumieć znaczenie kontaktu fizycznego i stymulacji dla funkcjonowania i rozwoju mózgu we wczesnym okresie. Poznacie nowe sposoby podejścia do i wykonywania codziennych czynności w sposób, który wspiera rozwój i stymuluje funkcje mózgowe u w pełni sprawnych dzieci a także u wcześniaków i dzieci słabiej się rozwijających.
Sesja 4: Podczas tej sesji nauczycie się profesjonalnej opieki. Poznacie nowe sposoby wzmacniania swoich relacji społecznych i emocjonalnych z dzieckiem. Poznacie nowe sposoby umacniania tej więzi podczas codziennych czynności. Nauczycie się, jak dzieci reagują na opiekę i troskę, jakie są ich wzorce zachowań, jeśli chodzi o przywiązanie, jak reagować, by dać dzieciom poczucie bezpieczeństwa.
Sesja 5: Podczas tej sesji będziecie ćwiczyć obserwowanie i rozpoznawanie zachowań dzieci, wskazujących na wczesne problemy z nawiązywaniem więzi oraz jak dzieci osierocone
12
rozwijają w sobie schematy zachowań dot. tworzenia więzi, pozbawione poczucia bezpieczeństwa. Nauczycie się profesjonalnie reagować na nacechowane brakiem poczucia bezpieczeństwa próby nawiązania kontaktu z wami: przywiązanie unikające, ambiwalentne i chaotyczne. Możecie w grupie zaplanować, jak reagować na style przywiązania wskazujące na brak poczucia bezpieczeństwa w grupie dzieci.
Sesja 6: Tu nauczycie się sposobów pomagania dzieciom w radzeniu sobie z utratą rodziców i innymi doświadczeniami związanymi z poważną stratą lub nagłą separacją. Nauczycie się prowadzić otwartą świadomą rozmowę z dzieckiem o reagowaniu na stratę. Nauczycie się także kreować sytuacje pomagające dzieciom pogodzić się ze swoją sytuacją życiową, co uczyni je silniejszymi i bardziej odpornymi.
Sesja 7: Nauczycie się, jak pomagać dzieciom w tworzeniu pozytywnego wizerunku samych siebie i budowaniu poczucia własnej wartości. Sesja da wam narzędzia, które pomogą dziecku radzić sobie z problemami mającymi różne podłoże. Przedstawione zostaną sugestie dot. działań i rozmów z dziećmi.
Sesja 8: Ta sesja służy ocenie pracy podczas pierwszych 7 sesji i -‐ w razie konieczności -‐ wprowadzeniu pewnych zmian. Służy to skorygowaniu waszych codziennych działań w oparciu o wiedzę zdobytą podczas szkolenia i wspieraniu procesu rozwoju zawodowego w waszej placówce.
Sesja 9: Podczas tej sesji nauczycie się rozumieć dwie podstawowe potrzeby dzieci: osobistej długotrwałej więzi z kilkoma stałymi opiekunami oraz poczucia przynależności do grupy rówieśników i opiekunów. Omówicie i być może nieco zmodyfikujecie harmonogramy pracy, by znaleźć równowagę pomiędzy możliwościami pracowników i lidera a dziecięcą potrzebą kontaktu z kilkoma stałymi opiekunami. W tej sesji uczestniczy lider i osoby odpowiedzialne za układanie harmonogramów pracy (grafików).
13
Sesja 10: Badania pokazują, że najważniejsze dla dzieci są dobre kontakty społeczne. Podczas tej sesji spotkacie się z wieloma praktycznymi przykładami: jak planować i realizować pracę z dziećmi nad budowaniem relacji. Trzy poziomy relacji praktycznych: relacje opiekun-‐dziecko, relacje w grupie, relacje w całej placówce.
Sesja 11: Podczas tej sesji dowiecie się, jak uczenie poznawcze (przedmioty szkolne: matematyka, języki, itp.) zależy od nabytych w okresie przedszkolnym umiejętności społecznych i rozwoju emocjonalnego. Do tych wczesnych umiejętności należą: umiejętność skupienia uwagi i koncentracji, rozpoznawanie, zapamiętywanie, poczucie proporcji, pozytywne motywowanie, tolerancja dla frustracji. Pytanie, na które odpowiedzieć ma ta sesja brzmi: jak tworzymy ramy społeczne, które pozwalają dzieciom nabyć te podstawowe psychologiczne umiejętności, przygotowujące do nauki w szkole, na uniwersytecie czy innych form edukacji?
Sesja 12: Podczas tej sesji nauczycie się, jak radzić sobie z okresem przejściowym, gdy dziecko wchodzi w okres dorastania i zaczyna budować własną tożsamość. Jak znaleźć właściwe proporcje pomiędzy kontrolowaniem a tolerancją dla niezależności stosując kontrakty. Dowiecie się także, jak przygotować młodą osobę do opuszczenia placówki.
Sesja 13: Podczas tej sesji ocenisz swój udział i pracę z programem FAIRstart. przyjrzyjcie się swojej pracy i wspólnie ocenicie, jakie zmiany na lepsze są widoczne w następujących pięciu obszarach:
• • • • •
Praktyczne efekty widoczne w waszej pracy opiekunów Rozwój dzieci i relacji dziecko/opiekun Kompetencje personelu, dotyczące teoretycznej i praktycznej wiedzy z zakresu opieki nad dziećmi Relacje i umiejętność współpracy pomiędzy liderem/instruktorem/pracownikami. Relacje ze środowiskiem lokalnymi i decydentami
14
III. Co się dzieje, gdy próbujecie zmienić sposoby sprawowania opieki nad dzieckiem? Zanim zaczniecie proces rozwoju -‐ kilka rad dotyczących naturalnego oporu przed zmianą i rozwojem Kiedy wprowadzacie jakieś zmiany w swojej placówce, ludzie stają się nerwowi, czują się niepewnie i mogą opierać się propozycjom. Ważną rzeczą jest, byście jako liderzy placówek mieli świadomość, że jest to typowa i zrozumiała postawa. Bądźcie dla personelu mili ale stanowczy, jeśli chodzi o zachęcanie do programu; podkreślajcie jego zalety i pozytywne skutki. Nie złośćcie się i nie krytykujcie opinii pracowników, którzy sprzeciwiają się zmianom. Wysłuchajcie ich, dajcie im prawo do obaw, zapytajcie o ich propozycje rozwiązania problemów i skupcie się na reakcjach pozytywnych. Przedstawcie udział w rozwoju metod opieki nad dziećmi jako jedno z zadań w pracy zawodowej. Jeśli są jakieś osoby ważne z punktu widzenia opieki nad dziećmi, jak lokalni politycy czy zarząd placówki, poinformujcie ich o programie. Zdobądźcie ich poparcie i -‐ o ile to możliwe -‐ zainteresowanie. Ważnym elementem programu jest działanie placówki na rzecz pokonywania ewentualnych barier oddzielających placówkę i jej podopiecznych od społeczności lokalnej i aktywne promowanie wizerunku podopiecznych jako widocznych i równych partnerów w życiu społeczności.
Metoda uczenia wykorzystywana w szkoleniu FAIRstart Podczas szkolenia FAIRStart pracownicy uczą się rzeczy, których „normalnie” nauczyliby się w placówkach edukacyjnych. Ta wiedza teoretyczna jest ważna, gdy obserwuje się zachowania dzieci i kiedy wy i wasi współpracownicy analizujecie swoje sposoby i metody postępowania z dziećmi. Tak właśnie FAIRstart łączy nauczanie teorii i waszą praktyczną pracą: Aby zmienić i rozwijać wasze metody działania, by były zgodne z wiedzą teoretyczną z zakresu rozwoju dzieci, musicie wykorzystywać w praktyce to, czego się nauczyliście dokładnie tam, gdzie pracujecie. Dlatego właśnie kształcenie odbywa się miejscu pracy. Nie wyjeżdżacie do placówki edukacyjnej z dala od waszego miejsca pracy, by zdobyć teoretyczną wiedzę na temat przywiązania i rozwoju dzieci -‐ to wasze miejsce pracy staje się placówką edukacyjną.
15
IV. Nowy sposób uczenia się i rozwijania swoich umiejętności zawodowych: Nauka w miejscu pracy Program szkolenia FAIRstart różni się pod wieloma względami od bardziej tradycyjnych form kształcenia i szkolenia zawodowego dla pracowników. Po pierwsze, szkolenie odbywa się w ramach codziennej pracy opiekuńczej personelu, podczas gdy bardziej tradycyjne formy szkolenia i kształcenia mają miejsce w oderwaniu od codziennych czynności. Po drugie, w przeciwieństwie do tradycyjnego nauczania opartego na zasadzie nauczyciel -‐-‐ > uczeń, program szkolenia jest zorientowany na uczestnika. Oznacza to, że pod względem dydaktycznym, szkolenie ukierunkowane jest na uczenie się a nie na nauczanie. Ludzie uczą się dyskutując i wspólnie wyciągając wnioski z porównania nowo zdobytej wiedzy i nowo poznanych metod z dotychczasowymi praktykami. Po trzecie, program szkolenia oparty jest na pedagogicznych metodach pracy, gdzie kładzie się szczególny nacisk na wspólne wnioskowanie i współdziałanie pomiędzy uczestnikami -‐ pracownikami. Po czwarte, pracownicy i lider są współautorami rozwoju kompetencji, gdyż szkolenie jest dostosowane do codziennej pracy a materiały szkoleniowe w formie zdjęć, nagrań wideo i opracowywanych planów odzwierciedlają ramy działania, które pracownicy mogą uznać za własne. Jak zachęcać pracowników do aktywnego uczestnictwa Zachęcanie pracowników do aktywnego udziału i zaangażowania jest warunkiem koniecznym dla zdobywania wiedzy i rozwijania umiejętności. Podczas gdy tradycyjne nauczanie preferuje metody koncentrujące się ma roli nauczyciela, program FAIRstart jest ukierunkowany na uczestników i oparty na założeniu, że: Uczymy się obserwując nowe metody dyskutując, na czym one polegają i stosując je w praktyce. Każda sesja szkoleniowa zawiera sugestie dotyczące kilku rodzajów takich metod, jak:
•
dyskusja
•
wyciąganie wniosków
•
dzielenie się wiedzą
•
praca w grupach
•
gry
Jeśli pracownicy nie są zaznajomieni z tymi metodami jako metodami nauki, należy im je wyjaśnić. Podczas każdej sesji szkoleniowej znajdziecie schematy organizowania dyskusji, dialogów, wyciągania wniosków, pracy w grupach i podobnych metod.
16
V. Więcej na temat pracy lidera i instruktora WIĘCEJ NA TEMAT ROLI LIDERA Lider ma ważne zadania do wykonania, aby wysiłek włożony w szkolenie przyniósł pozytywne efekty dla placówki: •
To lider robi pierwszy krok -‐ podejmuje decyzję o realizacji programu szkoleniowego w celu zmiany i rozwijania metod opieki nad dziećmi, zgodnie z podstawowymi zasadami dot. przywiązania dzieci opartego na poczuciu bezpieczeństwa.
•
Lider musi wyrażać się jasno i precyzyjnie przekazując pracownikom informacje o rozwoju, jaki ma nastąpić, a także uzasadnić, dlaczego jest to tak ważne.
•
Podczas całego procesu rozwoju lider musi wsłuchiwać się w opinie i reakcje pracowników na temat szkolenia.
•
Lider musi wykazywać zainteresowanie i zachęcać pracowników i instruktora do zaangażowania w proces szkolenia, uczenia się i współpracy przy realizacji procesu zmieniania i rozwijania sposobu opieki nad dziećmi stosowanego w placówce.
•
Lider musi wspierać instruktora przez cały okres szkolenia i procesu rozwoju jako instruktora, zwłaszcza jeśli instruktor nie jest formalnym zwierzchnikiem uczestników szkolenia i nie posiada umiejętności zarządczych. Może się zdarzyć, że instruktorem jest jeden z pracowników, któremu kierownik placówki powierzył to zadanie. Może to być delikatna sytuacja dla instruktora, który nigdy nie powinien być pozostawiony sam sobie w razie jakiegoś konfliktu wynikłego z faktu, że wobec swoich współpracowników pełni rolę instruktora.
WIĘCEJ NA TEMAT ROLI INSTRUKTORA Instruktor, wraz z liderem, odpowiada za planowanie całego procesu szkolenia i rozwoju zawodowego personelu w danej placówce. Instruktor nie jest w stanie dokonać tego samodzielnie, ponieważ szkolenie musi zostać zaplanowane z uwzględnieniem codziennej opieki nad dziećmi. •
Instruktor odpowiada za przeprowadzanie sesji szkoleniowych, tzn. przekazywanie pracownikom określonej wiedzy, korzystając z treści, struktury i ćwiczeń przygotowanych dla każdej sesji.
•
Instruktor odpowiada za wspieranie pracowników w analizowaniu teoretycznej koncepcji przywiązania w oparciu o bezpieczną bazę, z którą zapoznają się podczas szkolenia oraz pomaga im wykorzystywać tę nową wiedzę w codziennej pracy.
•
Instruktor zachęca pracowników do angażowania się i uczestniczenia w procesie ciągłej refleksji nad rozwojem umiejętności i rozpoznawaniu nowych podejść i metod działania samodzielnie bądź w grupach, a także we współpracy pomiędzy pracownikami a liderem.
17
•
Instruktor odpowiada za bieżące informowanie lidera o szkoleniach; może też, w razie potrzeby, poprosić lidera o uczestniczenie i zaangażowanie, aby podkreślić, jak ważne jest rozwijanie umiejętności przez pracowników.
18
VI. Po co rozwijać ten program?
Tło Jest to program rozwijania umiejętności dla pracowników dziecięcych placówek opiekuńczych. Dotyczy on kwestii jako poprawić umiejętności profesjonalnej opieki sprawowanej przez pracowników publicznych placówek opiekuńczych dla małych dzieci. Obejmuje to zarówno codzienne praktyki jak i rozwój organizacyjny. Ta wiedza była wdrażana i testowana przez opiekunów dziecięcych w Europie w ramach projektu FAIRstart (www.train.fairstartedu.us ), realizowanego przy wsparciu europejskiego programu kształcenia ustawicznego -‐ European Life Long Learning w okresie od grudnia 2008 do listopada 2010. Uzyskawszy pozytywną opinię Komisji Europejskiej i użytkowników, FAIRstart został włączony do projektu Transfer Innowacji [Transfer of Innovation], aby mógł być dalej rozwijany i wprowadzany w kolejnych krajach, wśród nowych grup docelowych i w nowych kontekstach opieki nad dziećmi. Proces ten odbywał się od grudnia 2011 r. do listopada 2013 r. Uwzględniając obie fazy projektu, program FAIRstart został już wypróbowany a jego wykorzystywanie jest monitorowane w Rumunii, we Włoszech, w Hiszpanii, na Cyprze, w Bułgarii, na Łotwie, w Polsce i w Danii. Ponieważ program wzbudził także ogromne zainteresowanie poza Unią Europejską, został przetłumaczony na 26 języków (www.fairstartglobal.com ). Tłumaczenia te w dużym stopniu zostały wykonane przez tłumaczy-‐ochotników, pracowników naukowych i osoby zawodowo zajmujące się opieką.
Po co rozwijać program FAIRstart?
•
W sumie 1,5 mln dzieci i młodzieży w Europie korzysta z opieki państwa i jest pozbawionych opieki rodzicielskiej W całej Europie 90 000 dzieci poniżej trzeciego roku życia znajduje się w domach dziecka lub rodzinach zastępczych Należą one do grupy podwyższonego ryzyka, choć nie wszystkie są sierotami. Być może mają rodziców, jednak ze względu na biedę, migracje, uzależnienie od narkotyków czy innych używek nie są oni w stanie zaopiekować się swoimi dziećmi.
•
Jako obywatele UE, dzieci te mają podstawowe prawa, jak prawo do dobrej profesjonalnej opieki i relacji międzyludzkich, bezpiecznej bazy oraz do możliwości uzyskania podstawowych umiejętności poznawczych i emocjonalnych.
•
Najlepsze wyniki działań opiekuńczych (rozwój mózgu, funkcje społeczne, szkoła i edukacja) uzyskuje się poprzez doskonalenie metod sprawowania opieki nad dziećmi od chwili narodzin do trzeciego roku życia. Program ten jednak obejmuje także sesje szkoleniowe dotyczące pracy ze starszymi dziećmi i młodzieżą.
• Wiele placówek i rodzin zastępczych jest odizolowanych od społeczeństwa, ich pracownicy mają niski status społeczny i bardzo ograniczony budżet na szkolenia z zakresu zasad profesjonalnej opieki i edukację
19
To dlatego program FAIRstart SBM skupia się na praktycznym aspekcie profesjonalnej działalności opiekuńczej skierowanej do małych dzieci. Koncepcje teoretyczne i praktyczne metody sprawowania opieki są także przydatne w pracy ze starszymi dziećmi i młodzieżą.
Jak powstał program?
Program powstał w ramach współpracy z cieszącym się międzynarodowym uznaniem ekspertem z zakresu rozwoju opieki nad dziećmi, psychologiem Panem Nielsem Peterem Rygaard z Danii, który zawodowo zajmuje się tworzeniem bazy wiedzy badań naukowych nad pracą z dziećmi umieszczonymi poza środowiskiem domowy, a wypróbowany i rozwijany przez ludzi takich, jak wy: • liderów dziecięcych placówek opiekuńczych • osoby zawodowo zajmujące się opieką. Ich profesjonalne doświadczenie i uwagi są gwarancją, że program został zmodyfikowany i zaplanowany w taki sposób, by być jak najbardziej pomocnym w codziennej pracy; to właśnie te uwagi sprawiły, że w tej wersji programu jest więcej sesji i że powstały dwie jego wersje: jedna dla placówek opiekuńczych i jedna dla rodzin zastępczych. Pierwotna wersja programu skierowana była do opiekunów niemowląt i małych dzieci, a obecna obejmuje także pracę z dziećmi w wieku szkolnym i młodzieżą. Dzięki współpracy pomiędzy Unią Europejską, rządami, placówkami edukacyjnymi i prywatnymi, organizacjami pozarządowymi, naukowcami i codziennymi użytkownikami, dziś program jest bardzo efektywnym, realistycznym, tanim programem szkoleniowym dającym wiedzę i budującym silny związek pomiędzy nauką, decydentami i opiekunami dla dobra dzieci i młodzieży pozbawionej opieki rodziców.
METODY NAUKOWE I OPARTE NA DOŚWIADCZENIACH Autorzy programu FAIRstart SBM bardzo dbali o to, by rekomendowane metody były etyczne i oparte na doświadczeniach, by wspomagać rozwój dzieci. Cel ten udało się osiągnąć dzięki współpracy z Nielsem Peterem Rygaard. Ponadto, do współpracy przy tworzeniu programu zaproszono uniwersytety, psychiatrów dziecięcych, psychologów i specjalistów od edukacji z różnych krajów. Współpraca wzbudziła międzynarodowe zainteresowanie w kręgach naukowych i obecnie specjalne wydanie Infant Mental Health Journal zaprosiło badaczy zajmujących się opieką nad dziećmi z całego świata do opisania, jak wyniki ich badań wpływają na decyzje polityczne dotyczące dzieci zagrożonych i jak ich badania są wykorzystywane w programach edukacyjnych i interwencyjnych.
PODSTAWOWE ELEMENTY SZKOLENIA FAIRSTART Program szkolenia FAIRstart opiera się na 10 zasadach: opisują one, co program pomaga osiągnąć i dlaczego, stwarzając wam możliwość zastanowienia się nad skutkami waszych codziennych działań. Jego celem jest poprawienie opieki nad małymi dziećmi i przedstawienie teoretycznych podstaw dla tego działania. Oto te zasady:
•
Zapewnienie, że lokalni partnerzy programu biorą aktywny udział w opracowywaniu dobrych praktyk
20
•
Zwiększanie wczesnej aktywności mózgu i wspomaganie rozwoju poprzez codzienną stymulację
•
Opracowanie spójnego sposobu sprawowania opieki w celu zapewnienia rozwoju przywiązania u dzieci, opartego o poczucie bezpieczeństwa
•
Ćwiczenie i świadomość interakcji społecznych w codziennej pracy
•
Pomoc dzieciom w pogodzeniu się ze stratą i budowaniu pozytywnej tożsamości pomimo trudnej przeszłości
•
Tworzenie dla dzieci grup o charakterze rodzinnym, by wspomagać rozwój naturalnego przywiązania i umiejętności społecznych.
•
Rozwijanie relacji rówieśniczych w grupach rodzinnych w celu wspomagania nawiązywania więzi i rozwoju społecznego
•
Zapewnienie dzieciom podstawowych możliwości rozwijania umiejętności społecznych, emocjonalnych i poznawczych.
•
Umożliwienie dzieciom uczestniczenia w życiu społecznym i nawiązywanie kontaktów pomiędzy placówkami a otoczeniem
•
Wspomaganie przejścia z pobytu w placówce do życia w społeczeństwie: przekazanie dzieciom wiedzy na temat ich praw zawartych w karcie praw ONZ i sposobu korzystania z nich; informowanie młodzieży w placówkach opiekuńczych o metodach antykoncepcji
DZIĘKUJEMY! Zespół projektu transFAIR dziękuje za podjęcie starań na rzecz poprawy opieki na porzuconymi dziećmi w Europie! Mamy nadzieję, że program przyniesie korzyści waszej placówce.
21