Jaargang 12, nummer 11, November 2014
HET K AT TENGEDR AGSADVIESBURE AU: ONAFHANKELIJK EN 100% K AT VRIENDELIJK
ELKE KAT GELUKKIG! De jaarlijkse APK is veel meer dan een prikje
Serotonine, dopamine en oxytocine: gelukshormonen DE JAARLIJKSE APK IS VEEL MEER DAN EEN PRIKJE SEROTONINE, DOPAMINE EN OXYTOCINE
ELKE KAT GELUKKIG! Het Kattengedragsadviesbureau heeft Elke kat gelukkig! gelanceerd. Het doel van deze campagne is eigenaren stimuleren om elk jaar met hun kat naar de dierenarts te gaan én meer spullen aan te schaffen voor hun dier.
Ozzy in zijn hangmandje in de tuin. Foto © Desiree Houtekamer.
Inhoudsopgave magazine Waarom zijn zo veel katten ongelukkig?
4
Van pijn en stress naar geluk
6
Gedrag dat de overleving bevordert maakt gelukkig
8
De jaarlijkse APK: veel meer dan een ‘prikje’
10
Uitnodiging voor politici
12
Poes plast op de krant
13
Kijktip: spectaculaire BBC-serie Cat Watch
14
De knalperiode komt eraan
15
Wat maakt katten gelukkig? Gezond zijn en de kans krijgen om natuurlijk gedrag te vertonen. Daarom moet elke kat elk jaar naar de dierenarts, en heeft elke kat spullen nodig die tegemoetkomen aan zijn natuurlijke behoeften. Elk jaar een APK Elke kat, jong of oud, moet elk jaar naar de dierenarts voor een Algemene Poezen Keuring (APK). Veel eigenaren denken dat dat niet nodig is als hun kat er gezond uitziet. 60 à 85 % van de katten in Nederland is niet gevaccineerd en komt dus niet jaarlijks bij de dierenarts. Wat de gemiddelde eigenaar echter niet weet, is dat katten er kerngezond uit kunnen zien en zich volkomen normaal kunnen gedragen, maar intussen (erg) ziek kunnen zijn en pijn lijden. Ze verbergen hun ellende van nature en zijn daar buitengewoon goed in. De jaarlijkse APK kan ziektes en pijn aan het licht brengen, zodat het dier een goede medische behandeling kan krijgen. Probleemgedrag? Naar de dierenarts Bij ziekte en pijn doen katten overigens niet altijd alsof er niets aan de hand is. Ze kunnen ook probleemgedrag vertonen zoals in huis plassen of sproeien, wildpoepen, agressie, veel miauwen, op eten gefixeerd zijn of oneetbare dingen eten. Letterlijk elke vorm van probleemgedrag kan ziekte of pijn als oorzaak hebben. Onderzoek heeft uitgewezen dat wanneer een kat probleemgedrag vertoont, er minstens 50% kans is dat dit samenhangt met ziekte of pijn. Eigenaren associëren probleemgedrag daar vaak helemaal niet mee, en raadplegen de dierenarts dan ook niet.
Kattenoppasservice 16 zoekt oppassers Keep Your Indoor Cat Happy and Healthy
17
2
Spullen waar een kat gelukkig van wordt Om gelukkig te zijn heeft een kat meer nodig dan een mandje, een water-, voer- en kattenbak. Hij heeft ook behoefte aan spullen die tegemoetkomen aan zijn natuurlijke behoeften, ofwel waarmee hij echt ‘kat’ kan zijn. Voorbeelden zijn kraben klimpalen, meerdere kattenbakken, meerdere waterbakken, speelgoed en voerpuzzels. Voerpuzzels zorgen ervoor dat katten moeten werken voor hun eten. Dat is niet ‘zielig’. Integendeel. Deze intelligente roofdieren zijn niet gemaakt voor eten uit een bakje. Ze werken liever voor de kost. Voerpuzzels leveren niet alleen ‘arbeidsvitaminen’, ze maken ook een natuurlijk eetpatroon mogelijk: telkens een beetje eten. Van nature eten katten vijftien à twintig keer per dag een muizenhapje. Veel katten krijgen slechts tweemaal per dag eten en schrokken dit in een keer op. Dat zorgt voor zestien uur per dag honger. Elke kat gelukkig! heeft nog veel meer praktische tips. Dierenartsen en dierenspeciaalzaken Om zo veel mogelijk eigenaren te bereiken, richt de campagne zich op dierenartsenpraktijken en dieren-speciaalzaken. Bij deze branches kloppen mensen immers vaak aan met vragen. Praktijken en zaken die meedoen aan de campagne zijn herkenbaar aan de raamposter. Mensen kunnen vrijblijvend binnenlopen voor een folder met meer tips. Ook op www.elkekatgelukkig.nl en www.facebook.com/ elkekatgelukkig is meer informatie te vinden.
Doe mee aan
ELKE KAT GELUKKIG!
Werk je in een dierenkliniek of dierspeciaalzaak en draag je katten een warm hart toe? Doe dan mee aan de campagne en bestel campagnemateriaal. Er is een raamposter waarmee je voorbijgangers kunt laten zien dat je meedoet aan de campagne, en er zijn verschillende folders. Voor meer informatie kun je mailen naar info@kattengedragstherapie.nl.
Krijgt jouw kat elk jaar een APK?
Kat elke
8 geluksbrengers voor je kat
Kat elke
gelukkig!
gelukkig!
Kat elke
Meer weten? Kom binnen voor gratis informatie.
gelukkig!
www.elkekatgelukkig.nl www.facebook.com/elkekatgelukkig
Een initiatief van
Het campagnemateriaal van Elke kat gelukkig! 3
Mede mogelijk gemaakt door
Waarom zijn zo veel katten ongelukkig? De reden voor Elke kat gelukkig! is, je raadt het al, dat veel katten juist ongelukkig zijn. Hun mensen realiseren zich dat vaak niet. Het verhaal achter de campagne.
nauwelijks bij de dierenarts. Ze komen er bijvoorbeeld alleen als kitten en als ze oud en doodziek zijn, en niet of nooit tussendoor. Ook krijgen vele van hen onvoldoende gelegenheid om hun natuurlijke gedrag te vertonen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat recent onderzoek heeft aangetoond dat tweederde van de katten probleemgedrag vertoont. Probleemgedrag is altijd een teken van (sterk) verminderd welzijn. Het Kattengedragsadviesbureau wil hier graag wat aan doen.
Wil je dat je kat gelukkig is, houd dan zijn gezondheid nauwgezet in de gaten en zorg dat hij voldoende spullen heeft om kats gedrag te vertonen. Dat zijn de twee kernboodschappen van de campagne. Waarom? In de praktijk komen veel katten niet of
Een jaarlijkse APK is een must. Dierenarts Anne Marie Smit van dierenartsenpraktijk Mentink onderzoekt Lilli. Foto Š Danielle Snijders. 4
Kennis van kattengedrag bevordert het welzijn. Foto © Elles Nijssen.
Wetenschappelijke feiten Meerdere recente onderzoeken leveren gegevens op die verklaren waarom het niet zo best gesteld is met het kattengeluk: • 53% Van de Nederlandse katten wordt als enige kat gehouden, terwijl het sociale dieren zijn. • Gebrek aan kennis van kattengedrag is de belangrijkste oorzaak van verminderd welzijn. • Kattenbaasjes hebben vaak een bepaald beeld van hun dier en verklaren vanuit dat beeld zijn gedrag. Helaas blijkt uit onderzoek steeds weer dat ze dit gedrag niet correct lezen. Hierdoor ontstaan misverstanden. Vaak is de kat daarvan de dupe. Hij krijgt dan straf, wordt uit huis geplaatst, of zelfs doodgespoten.
• V oor kattengeluk is spelen een must. In de praktijk hebben katten vaak nauwelijks of geen speeltjes, of worden de speeltjes telkens netjes opgeborgen. Ook wordt er nauwelijks samen met katten gespeeld. Slechts vier minuten per dag samen spelen, bijvoorbeeld met een kattenhengel, zorgt al voor meer geluk. Fysiek welzijn Ook qua fysiek welzijn is het op z’n zachtst gezegd niet best gesteld met de katten van Nederland. Er valt op een eenvoudige manier veel te verbeteren. Recente onderzoeken tonen het volgende aan: • Katten verbergen signalen van ziekte en pijn van nature zo veel mogelijk en zijn daar erg goed in. Zo goed, dan hun mensen niets doorhebben van hun ellende en regelmatig zelfs niet willen geloven dat hun dier iets mankeert. • Welzijn omvat niet alleen mentaal maar ook fysiek geluk. Om lichamelijk gezond te blijven is een jaarlijkse APK noodzakelijk. Dat is een Algemene Poezen Keuring bij de dierenarts. Slechts een derde van de katten is het afgelopen jaar bij een dierenarts geweest. Dit aantal neemt af. 65-80% Van de Nederlandse katten wordt niet jaarlijks gevaccineerd. • Katten haten het om naar de dierenarts te gaan. Voor menige eigenaar is dat een reden om dan maar niet te gaan.
Probleemgedrag is altijd een teken van (sterk) verminderd welzijn. •K atten zijn actieve, intelligente roofdieren. Binnen vervelen ze zich al snel door een gebrek aan activiteiten en uitdagingen. • Om probleemgedrag te voorkomen is een katvriendelijke inrichting van het huis nodig. In de praktijk is dit een zeldzaamheid. Katvriendelijk impliceert onder meer: voldoende kraben klimgelegenheid, kattenbakken, waterbakken, voerpuzzels en uitkijkposten. Voldoende = het aantal katten dat je hebt plus één.
Kortom: Elke kat gelukkig! is bittere noodzaak.
5
Ervaring van een klant
Van pijn en stress naar geluk Het zal je maar gebeuren: je katten sproeien. Je zoekt hulp. En dan blijkt achteraf dat de zowel de ‘gediplomeerde’ kattengedragstherapeut als de dierenarts er een potje van hebben gemaakt, en onder meer ernstige lichamelijke klachten over het hoofd hebben gezien. Het overkwam Sacha Bast en haar katten. Inmiddels gaat het dankzij goede hulp een stuk beter.
Ik had al eerder aangegeven dat ik pijnstillers voor Stingo wilde, maar omdat hij hart-, nier- en schildklieraandoeningen had kreeg hij die niet. De dierenarts raadde ook een gebitsbehandeling af omdat de narcose een te groot risico zou opleveren. Wij vertrouwden hem en namen zijn advies aan. Hij was tenslotte de deskundige, dachten wij toen nog.
Mijn man en ik verhuisden vorig jaar naar een ruime tussenwoning met tuin om onze zes katten meer ruimte en vrijheid te geven. Zodra de tuin veilig was afgezet, genoten ze van het buiten zijn. En wij genoten van het aanzicht van gelukkige en spelende katten. Groot was dan ook de schrik toen de jongste kater, Ezgi, begon te sproeien en uit de urinecontrole bleek dat er geen lichamelijke oorzaak was.
9 tanden en kiezen verwijderd Het Kattengedragsadviesbureau adviseerde tijdens het huisbezoek om eerst de lichamelijke klachten te verhelpen. Wij stapten over naar een katvriendelijke dierenarts; we hadden geen vertrouwen meer in onze jonge dierenarts. Een week later gingen we naar de nieuwe dierenarts. Nadat er bij Stingo tandsteen was verwijderd, bleken twaalf tanden dusdanig
Ezgi genietend in het zonnetje. Boven hem ligt Amma. Foto © Sacha Bast.
Katvriendelijk? We schakelden een gediplomeerde gedragstherapeut in die niet van het Kattengedragsadviesbureau was. De problemen werden minder, maar begonnen later weer. Toen ik bij het Kattengedragsadviesbureau een cursus volgde, wilde ik dat Marcellina Stolting ons verder zou helpen. De adviezen die wij eerder hadden gekregen bleken namelijk niet allemaal katvriendelijk te zijn, wat wij natuurlijk niet wisten. Tijdens het huisbezoek van het Kattengedragsadviesbureau bleek dat onze katten niet alleen veel lichamelijke klachten hadden, maar ook last hadden van stress. Pijnstilling Stingo van zestien bleek ondraaglijke pijn te lijden, hoewel de dierenarts hem recent had gezien en dat niet had opgemerkt. We hebben na het huisbezoek meteen actie ondernomen en dezelfde middag kreeg hij pijnstilling. Binnen het uur zagen we verandering. Zijn ogen gingen helder staan en hij kon soepeler bewegen. Wow, fantastisch! Maar ook triest dat de dierenarts de pijn niet had herkend.
Juma is op katonvriendelijke wijze ingeslapen. Foto © Sacha Bast.
6
Evi had zowel onbehandelde rugpijn als onbehandelde bronchitis. Foto © Sacha Bast.
rare bolle rug liep. Daarop werd echter geen actie ondernomen. Ik ben met ze naar Jacha Heukels gegaan, een orthomanueel dierenarts. Na twee behandelingen is het resultaat al zichtbaar. Finn loopt regelmatig met een meer rechte rug en Evi kan makkelijker springen. Ze zijn minder humeurig. Finn eet beter en is 600 gram aangekomen. Hij kijkt vriendelijker; hij heeft dus ook al langer pijn gehad! Kat bij nekvel pakken Samen met onze nieuwe dierenarts zijn wij hard bezig om iedereen gezond te krijgen. Dat is een enorme klus. Stukje bij beetje worden alle problemen aangepakt en zijn er positieve veranderingen. In maart hadden wij onze andere senior, Juma, laten inslapen bij onze vorige dierenarts. Helaas is dat, bleek achteraf, minder katvriendelijk gedaan. Een kat bij zijn nekvel beetpakken veroorzaakt veel pijn! Inmiddels hebben wij geleerd dat katten hun uiterste best doen om pijn te verbergen. Bovenop alle zorgen dient zich dus ook nog rouw aan. Niet alleen voor ons, maar ook voor de katten. Het kleed van Stingo ligt er nog, zodat ze zijn geur kunnen opsnuiven als troost. Het is ontroerend om te zien dat ze er regelmatig op liggen te slapen, vooral Ezgi.
Zowel de dierenarts als gedragstherapeut zagen niet dat Stingo crepeerde van de pijn. Foto© Sacha Bast.
slecht te zijn dat verdere behandeling noodzakelijk was. Gezien zijn slechte conditie was het risico enorm, maar wij vonden het acceptabel omdat hij zo veel pijn had. Diezelfde middag is hij geopereerd. Wat was ik opgelucht toen de dierenarts eindelijk belde met het bericht dat de operatie geslaagd was. Maar ik was zó verdrietig en boos van het nieuws dat Stingo twee uur op de operatietafel had gelegen en dat er negen (!) tanden en kiezen waren verwijderd én dat hij FORL had. Hij had een gat in zijn kaak dat uitkwam in zijn neus. Hij heeft ontzettend veel pijn gehad! Stingo’s laatste reis Na de operatie knapte Stingo op. Hij voelde zich goed en kon weer ontspannen. Hij kreeg dagelijks pijnstillers en ik genoot van mijn lieve vriendje, dankbaar dat hij nog bij ons was. Na enkele maanden begonnen de pijnstillers echter hun werking te verliezen. Niets mocht meer baten. Omdat hij zienderogen achteruitging konden wij niets anders doen dan hem laten gaan. De dierenarts is bij ons thuis gekomen. In rust en omringd door liefde is ons lieve mannetje op zijn laatste reis gegaan, ons intens verdrietig achterlatend...
Gedragstherapie gaat goed De vruchten van de gedragstherapie beginnen zich langzaam af te werpen. De katten spelen, zijn meer ontspannen en er is al weken niet meer gesproeid! Ze zijn elkaar aan het wassen, zo worden de onderlinge banden verstevigd. Ook naar ons toe zijn ze aanhankelijker. Ze waren altijd al aanhankelijk. Maar nu is het anders, alsof ze er echt van kunnen genieten. Kortom, de gedragstherapie geeft onze katten weer geluk. Dat was precies de opzet!
Minder humeurig Dat was nog niet alles. Finn en Evi bleken rugklachten te hebben. Ik had bij de vorige dierenarts al eens aangegeven dat Finn met zo’n
Sacha Bast
7
Gedrag dat de overleving bevordert
maakt gelukkig
Kattenhersenen kunnen drie stoffen aanmaken die tot een gelukkig gevoel leiden: dopamine, serotonine en oxytocine. Dit gebeurt bij gedrag dat de overleving bevordert. Natuurlijk gedrag kunnen vertonen is dan ook een voorwaarde om gelukkig te kunnen zijn.
DENISE VAN LENT Denise van Lent is bioloog. Zij is master of science, gespecialiseerd in hersenen en gedrag. Ze heeft wetenschappelijk onderzoek gedaan naar obesitas bij katten in samenwerking met het Kattengedragsadviesbureau. Denise heeft twee katten.
Sommige mensen denken dat katten gelukkig zijn als ze hele dagen slapen en op tijd eten en drinken krijgen. Waarschijnlijk omdat dat hen zelf heerlijk lijkt. Een kat wordt daar echter niet gelukkig van. Hij verveelt zich eerder te pletter! Een kat is gelukkig wanneer hij tevreden is met de omstandigheden waarin hij leeft, en vrij is van angst en stress. Het is echter lastig om te bepalen of dit zo is. Wetenschappers hebben aangetoond dat zoogdieren en dus ook katten, gelukshormonen maken als zij gedrag vertonen dat hun overleving bevordert. Deze hormonen zorgen voor een gelukzalig gevoel. Hoe vaker een kat dingen doet waardoor hij geluksstoffen maakt, hoe langer deze werken. Genotscircuit en geluksstof-ontvangers Er bestaat in het brein van elk zoogdier een genotscircuit (nucleus accumbens). Dat zorgt ervoor dat gedrag dat de overleving bevordert zoals eten, drinken en seks, wordt beloond met een fijn gevoel, waardoor de kat het blijft herhalen. Hoe sterk het verlangen naar herhaling is hangt af van de structuur van het brein. Het aantal geluksstof-ontvangers (receptoren) in de hersenen verschilt namelijk per kat, en daarmee verschilt ook de gevoeligheid voor geluksstoffen. Deze gevoeligheid is voor een groot gedeelte aangeboren. Sommige katten worden geboren met veel receptoren, andere met weinig. Hoe meer receptoren, hoe minder geluksstof er nodig is voor het prettige gevoel. Heel stressvolle situaties kunnen ervoor zorgen er receptoren verloren gaan, waarmee de gevoeligheid voor gelukshormonen afneemt.
Deze katten (links Calimero en rechts Boke) maken knuffelhormonen aan. Foto Š Beatrice van Goethem. 8
Het beloningssysteem werkt dan ook per individu anders. Sommige katten met weinig receptoren willen bijvoorbeeld veel en intensief geaaid worden, terwijl andere, met een gevoelig beloningssysteem, dit juist snel te veel vinden. Een kat die veel en vaak geknuffeld wordt is derhalve niet per definitie gelukkig. In het algemeen houden katten sowieso van vaker, korter en minder intensief fysiek contact dan mensen. Voor katten met een gevoelig beloningssysteem geldt dit in het bijzonder. Dopamine Een van de geluksstoffen is dopamine. Dit wordt aangemaakt bij het jagen. Jagen bevordert de overleving en wordt dan ook beloond met geluksstoffen. Een kat die de gelegenheid heeft om te jagen wordt niet alleen beloond met een prooi maar ook met een prettig gevoel. Katten jagen overigens niet omdat ze honger hebben, maar omdat het een natuurlijke behoefte is van roofdieren. De mogelijkheid om natuurlijk gedrag zoals jagen te vertonen, werkt stressverlagend. Een huiskat hoeft niet op jacht om aan eten te komen. Het voedsel zelf maakt hem niet gelukkig. Sterker nog, katten uiten stress juist door veel te eten. En stress kan voor een verlaging van het dopaminegehalte zorgen. Een kat die zich overeet is niet gelukkig! Alleen bij het opsporen, bejagen en vangen van een prooi komt er dopamine vrij. Voor binnenkatten kan de aanmaak van dopamine worden gestimuleerd door met ze te spelen op een manier die het natuurlijke jachtinstinct aanwakkert. Dat doe je door een speelgoedprooi onvoorspelbaar en snel te bewegen. Laat de kat de prooi ook echt vangen! Op deze manier kan hij binnenshuis ‘jagen’ en dopamine aanmaken. Serotonine Een andere geluksstof, serotonine, wordt aangemaakt als de kat iedere dag flink beweegt. Deze stof wordt gezien als een anti-depressiehormoon. Katten die genoeg bewegen, en dat is minimaal vijf uur per dag, zijn gelukkiger. Buitenkatten komen makkelijker aan hun dagelijkse portie beweging dan binnenkatten. Het is belangrijk om ook deze dieren genoeg te doen te geven en te zorgen dat ze zo veel mogelijk beweging krijgen. Er hoeft niet uren achter elkaar gespeeld te worden. Een paar keer per dag actief spelen is voldoende. Het dier moet in ieder geval voldoende mogelijkheden hebben om actief bezig te zijn. Oxytocine Oxytocine, ook wel het knuffelhormoon genoemd, is een gelukstof die wordt gemaakt door langdurige, positieve sociale relaties. Een sterke band ontstaat het makkelijkst tussen twee jonge, verwante katten. Liefst nestgenootjes. Dit geeft maar weer eens aan hoe belangrijk het is om kittens nooit alleen te plaatsen en om ze zestien weken bij hun moeder en nestgenootjes te laten blijven. Zo leert een kat positieve sociale relaties op te bouwen met soortgenoten. Hij zal dan geluksstoffen aanmaken in het gezelschap van een andere, bevriende kat. Wanneer een sociale kat alleen moet leven, kan hij geen oxytocine maken. Dat niet alleen, hij verliest ook receptoren. Hij profiteert dan minder of niet van de voordelen van oxytocine en is minder gelukkig. Natuurlijk kunnen katten ook een positieve sociale relatie hebben met mensen, maar die kunnen een soortgenoot nooit vervangen. Bij een goede kat-mensrelatie maakt niet alleen de kat oxytocine aan, maar ook de mens. Daarom worden mensen ook gelukkig van katten!
9
Siep heeft een konijntje gevangen. Jagen en voldoende bewegen zorgt voor de aanmaak van gelukshormonen. Foto’s © Wytske van de Vlasakker.
Rectificatie In het novembernummer stond een foto van Foofie, de overleden kat van Denise van Lent, samen met Uni. In het bijschrift zijn de namen van de katten per abuis verwisseld. Links staat Foofie, rechts haar vriend Uni. Foto © Denise van Lent
De jaarlijkse APK:
veel meer dan een ‘prikje’ MARIEKE KNIES Marieke Knies is dierenarts bij Dierenziekenhuis Drechtstreek in Dordrecht. Zij studeert bij de European School for Advanced Veterinary Studies om European Master of Small Animal Veterinary Medicine te worden. Al haar keuzevakken gaan over kattengeneeskunde. Zelf heeft Marieke drie katten.
De meeste kattenbaasjes zien er behoorlijk tegenop, dat jaarlijkse bezoek aan de dierenarts. Stress om de kat in het mandje te krijgen, stress in de auto, stress in de wachtkamer… Hoe verleidelijk is het dan om te denken: ‘Is het echt nodig om te gaan? Mijn kat ziet er gezond uit!’ Hartstikke begrijpelijk, maar toch is de jaarlijkse Algemene Poezen Keuring (APK) heel belangrijk. Wat houdt de APK in? De kat wordt van neus- tot staartpunt nagekeken. De belangrijkste onderdelen van de APK: • Algehele uitstraling: is hij alert of sloom?
Marieke Knies (l.) vaccineert Tochka van Elles Nijssen (r.). 10
•H et gebit controleren. 75% Van de katten ouder dan drie jaar heeft gebitsproblemen. • Zijn de ogen schoon en helder? Is de kat ouder: zijn er aanwijzingen voor een hoge bloeddruk? • Oren: katten (met name kittens) kunnen oormijt hebben. Dit is lang niet altijd aan de buitenkant zichtbaar. • Is de neus schoon? • Bij katten boven de acht jaar: het halsgebied goed bevoelen. Zijn er aanwijzingen voor een vergrote schildklier? • Is de hartslag regelmatig, niet te snel en niet te langzaam? Is er een hartruis? In de longen moeten geen piepen, kraken of rochelen hoorbaar zijn.
•B uikpalpatie: de hele buik wordt voorzichtig doorgevoeld. Met extra aandacht voor de vorm en grootte van de nieren, blaas, dunne en dikke darmen, eventuele pijnreacties en de aanwezigheid van vreemde ‘hobbels en knobbels’. • Voelen of de verschillende lymfeklieren niet vergroot zijn. Tegelijkertijd wordt gekeken of in de huid plekjes of bultjes zitten. • Vacht en nagels: zitten er klitten in de vacht? Zijn er aanwijzingen voor vlooien of andere parasieten? De nagels kunnen met name bij oudere katten (veel) te lang worden en soms zelfs in de teentjes groeien. • Gewicht: valt de kat stiekem af of komt hij juist aan? Zomaar afvallen is vaak het eerste teken dat er wat aan de hand is. Elk jaar een beetje aankomen leidt uiteindelijk tot overgewicht.
Wat vertelt de eigenaar? Bij de APK hoort een vraaggesprek met de eigenaar. Hij kent zijn dier het beste en is dus een belangrijke informatiebron.
Sommige lichamelijke problemen beginnen zo subtiel dat een eigenaar ze niet snel opmerkt Bovendien zetten katten in de spreekkamer hun beste pootje voor: daar kunnen ze pijn en ziekte nóg beter verbergen dan thuis! Ik vraag naar eet-, drink- en plasgedrag, braken en diarree. Bij een oudere kat probeer ik erachter te komen of hij mogelijk artrose heeft. Springt hij minder? Slaapt hij meer? Gaat hij in fases van de tafel af, terwijl hij dat vroeger in één keer deed? Ik vraag naar voeding ontworming, vlooienbestrijding et cetera.
Aan de hand van de bevindingen in het onderzoek en het vraaggesprek volgen een conclusie en een advies. ‘Ineens’ blind Sommige lichamelijke problemen beginnen zo subtiel dat een eigenaar ze niet snel opmerkt. Andere worden snel verklaard vanuit gedrag in plaats van gezondheid. De APK kan allerlei medische problemen aan het licht brengen. Hoge bloeddruk is bijvoorbeeld niet zichtbaar aan de buitenkant. Totdat de kat ‘ineens’ blind is. Dat had waarschijnlijk voorkomen kunnen worden door vanaf de leeftijd van acht jaar elk jaar de bloeddruk te meten en bij hoge bloeddruk medicatie voor te schrijven. Katten die hun vacht niet goed verzorgen en klitterig worden, hebben daar vaak een goede reden voor. Als je pijn in je bek (gebitsproblemen) of je rug (artrose) hebt, kún je je vacht niet goed meer onderhouden! Door artrose kan een kat op één plekje blijven liggen (‘hij wordt oud’), onzindelijk (‘hij heeft een gedragsprobleem’) of knorrig worden (‘wat een rotkat’). Pijnstilling, andere voeding en/of voedingssupplementen zijn dan een uitkomst. APK is een must Ik heb eigenaren gezien die ten einde raad waren omdat hun oudere kat probleemgedrag vertoonde: hij gilde ’s nachts de hele boel bij elkaar, wat leidde tot slapeloze nachten, ook bij de buren. Geen houdbare situatie natuurlijk. Ze waren bang dat ze hem moesten laten inslapen. Hij bleek echter een te snel werkende schildklier te hebben, wat goed behandelbaar is.
Hij wordt oud. Hij heeft een gedragsprobleem. Wat een rotkat. Zo kan ik nog honderden voorbeelden geven. Katten zijn fantastisch. Het frustrerende is echter dat ze hun klachten en pijn zo goed verbergen. Daarom is de APK heel belangrijk en niet alleen maar een ‘prikje’. Tot slot: vertrouw op je buikgevoel. Als je denkt dat er iets anders is aan je kat, maak dan een afspraak bij je dierenarts. Wacht niet te lang! Marieke onderzoekt haar eigen kat Pip. 11
Twee belangrijke oorzaken van probleemgedrag Twee derde van de katten vertoont probleemgedrag. Marcellina Stolting van het Kattengedragsadviesbureau en dierenarts Yvette Boonman-Prins van Dierenkliniek Dierzorg vertellen in het tv-programma RTL-LifestyleXperience in een notendop hoe dat komt.
Uitnodiging voor politici Speciaal voor politici organiseert het Kattengedragsadviesbureau een presentatie over wetenschappelijk onderbouwde criteria voor de leeftijd waarop kittens kunnen worden gescheiden van hun moeder en nestgenoten. In het huidige Besluit scheiden van dieren staat dat dit met zeven weken kan. Een student van de opleiding Dier- en Veehouderij in Delft heeft onder begeleiding van het Kattengedragsadviesbureau onderzoek gedaan naar het scheiden van kittens van hun moeder en nestgenoten. Dit onderzoek is uitgevoerd naar aanleiding van de vele gedrags- en gezondheidsproblemen bij katten door een te vroege scheiding van de moeder. Het onderzoeksrapport wordt bondig toegelicht. Vervolgens is er gelegenheid tot het uitwisselen van informatie. Ben jij werkzaam in de politiek en wil je de presentatie bijwonen? Meld je aan via info@kattengedragstherapie.nl, onder vermelding van naam, functie en werkgebied. Je bent van harte welkom! Datum: 9 december 2014 Tijdstip: 20:15 - 22.00 Locatie: Het Kattengedragsadviesbureau Joris Ivensplein 108 1001 GJ Amsterdam
Mijn kat is liever lui dan moe Maak dat de kat wijs! Lekker luieren en niks doen. Dat is voor veel mensen het Walhalla. Daarom doen ze dat ook als ze op vakantie zijn. Omdat ze het zelf zo lekker vinden, denken ze dat dat voor hun kat ook geldt. En dan niet alleen tijdens vakanties, maar 365 dagen per jaar. Dit permanente geluier past echter niet bij katten. Ze worden er niet gelukkig van. Integendeel.Katten zijn
intelligente roofdieren. Ze hebben weliswaar meer slaap nodig dan wij, maar zijn niet lui. Sterker nog, van nature zijn ze ongeveer zes uur per dag bezig met prooi zoeken en jagen. En een uur of drie met het onderhoud van hun vacht. Binnenkatten slapen vaak veel omdat ze niks te doen hebben. Niet omdat ze lui zijn. Is er een ‘kattenwijsheid’ waar jij aan twijfelt? Mail ons en wie weet komt jouw vraag de volgende keer in Maak dat de kat wijs!
Raskatten zijn gewone katten en dus roofdieren. Foto © Astrid Kregting 12
Poes plast op de krant Wat zijn er toch veel katten die in huis plassen! Hopelijk gaat dit onderwerp je niet vervelen. Als gedragsdeskundige verdrink ik bijna in de plasvragen. Veel mensen weten niet wat ze ermee aanmoeten. Terwijl de gouden tip zo eenvoudig is. De poes van mevrouw Timmermans is twaalf jaar en plast sinds een paar weken ‘s ochtends op de krant. Verder doet ze het netjes op de bak. Daarom sluit mevrouw poes ’s nachts maar op. Mevrouw Timmermans weet niet waarom haar kat dit doet. Ik ook niet; er kunnen namelijk zo veel oorzaken zijn! Mijn gouden tip: sluit als eerste een medische oorzaak uit. Wildplassen is namelijk een signaal van pijn en ziekte. De kans dat poes ziek is en pijn heeft, is minstens 50%! Ze moet dus naar de dierenarts. Niet alleen zij zelf moet worden onderzocht, ook haar urine. Gezien haar leeftijd zou ik meteen een seniorencheck
laten doen, dus ook bloedonderzoek en een bloeddrukmeting. In de natuur worden katten maar een jaar of vijf, zes. Deze poes is dus al twee keer ‘over de datum’. De kans op ouderdomsziektes is levensgroot. Aangezien katten niet kunnen praten, niet kreunen als ze pijn hebben maar juist proberen te doen of ze zich kiplekker voelen, kun je niet weten of ze ziek zijn. Onderzoek laten doen is de enige manier om daar achter te komen. Is poes gezond bevonden, dan is haar dagelijkse pisserij te wijten aan gebrekkige kattenbakvoorzieningen, stress, angst, of misschien wel alle drie tegelijk. Stress en angst kunnen allerlei oorzaken hebben. Misschien schrikt ze zich bijvoorbeeld wel een ongeluk als De Telegraaf op de deurmat ploft. Haar opsluiten heeft geen zin. Integendeel. Daar kan ze stress van krijgen. En wat doen gestreste katten vaak? Wildplassen en sproeien. Het probleem zit bovendien niet in de krant, maar in de kat!
Bij wildplassen moet altijd de urine worden onderzocht. Foto © Elles Nijssen.
13
ELLES NIJSSEN Elles Nijssen is verbonden aan het Kattengedragsadviesbureau en werkt voor de Budgetservice Gedragsadvies. Zij schrijft over kattengedrag voor De Telegraaf en kattenblad Majesteit en zet zich in voor de FWF. Hier lees je een van haar columns uit De Telegraaf. facebook.com>EllesNijssen Kattengedragsdeskundige
Lezersreacties op artikel Marieke Knies over hyperthyreoïdie
Kijktip: spectaculaire BBC-serie Cat Watch De BBC heeft een driedelige documentaire gemaakt over het gedrag van katten, verklaard vanuit de wetenschap: Cat Watch. Wetenschappers als John Bradshaw, Sarah Ellis en Rachel Casey werkten hieraan mee. Cat Watch nog niet gezien? Kijk alsnog, dit mag je niet missen! CAT WATCH DEEL 1
CAT WATCH DEEL 2
CAT WATCH DEEL 3
In het vorige nummer schreef Marieke Knies over de behandeling van een te snel werkende schildklier. De gouden standaard is een behandeling met radioactief jodium. Verschillende lezers mailden de redactie dat ze zo’n behandeling zielig vinden. Ook werd een paar keer de vergelijking gemaakt tussen hyperthyreoïdie en de ziekte van Graves bij mensen, een auto-immuunziekte. Reactie van Marieke Knies: ‘Het toedienen van radioactief jodium aan een kat is niet zielig. Het wordt bij mensen ook veel gedaan. De tumorcellen worden vernietigd en de normale functie van de schildklier wordt hersteld. De voeding hoeft dan niet aangepast te worden. De ziekte van Graves bij mensen is niet hetzelfde als hyperthyreoïdie bij de kat. Bij de kat is er geen sprake van een auto-immuun ziekte, maar van een (meestal goedaardige) tumor van de schildklier. Deze tumorcellen produceren, net als het normale schildklierweefsel, ook schildklierhormoon. Daardoor ontstaat er een teveel aan schildklierhormoon.’
Roofdier! Heidi van Emden: ‘Dorus neemt minimaal twee tot drie keer per week een prooi mee naar huis. Hij laat me dat altijd met zijn speciaal miauwtje weten. Hij eet zijn prooien altijd helemaal op. Mijn andere rooie kat Nelis doet dat ook, maar dan buiten!’ Foto © Heidi van Emden.
Ben jij dierenarts of paraveterinair? Doe dan mee aan dit onderzoek naar de scheidingsleeftijd van kittens. Het invullen duurt drie minuten. Alvast hartelijk bedankt!
Werk jij in een asiel? Werk je als vrijwilliger of betaalde kracht in een asiel? Wil je meewerken aan dit onderzoek over de scheidingsleeftijd van kittens? Alvast bedankt!
14
De knalperiode komt eraan
Begin nu al met de voorbereidingen!
Volgende maand barst de knalperiode weer los. Begin nu al met de voorbereidingen om je kat hier met zo min mogelijk angst en stress doorheen te loodsen! Katten vluchten bij angst het liefst naar een hoge plek. Maak daarom nu al – liefst meerdere – hoge schuilplaatsen waar je kat gemakkelijk bij kan komen en waar hij zich ongezien kan terugtrekken. Zorg ook voor wat lage vluchtplekken. Leg in alle vluchtplekken een dekentje met het eigen luchtje van de kat. Dat geeft een veilig gevoel. Hoe eerder je deze vluchtplekken maakt, hoe meer kans dat je kat ze gebruikt vóór de jaarwisseling en zich er dan echt veilig voelt. Katten hebben sowieso vluchtplekken nodig, dus houd ze na de jaarwisseling intact. Schuilplaatsen Zijn de schuilplaatsen klaar? Dan kun je beginnen met wennen aan vuurwerkgeluiden. Hoe eerder je dat doet, hoe beter. Je kunt hiervoor een speciale cd aanschaffen maar je kunt ook een vuurwerkfilmpje op Youtube zoeken. Doe dan wel oortjes in of zet het geluid heel zacht, anders kan je kat ervan schrikken.
Als je kat wél reageert op het geluid, ben je ongewild te ver gegaan. Stop direct. Troost je kat niet, dat maakt hem alleen maar banger. Laat hem liever met rust. De volgende sessie begin je met een lager volume. Bouw het nóg voorzichter op! Hulpmiddelen Je kunt diverse hulpmiddelen gebruiken die angst en stress verminderen: • Feliway. Dit middel is verkrijgbaar als verstuiver en verdamper en bevat kateigen geurstoffen (feromonen) met een kalmerende werking. De verstuiver kun je gebruiken om vluchtplaatsen een veilige geur te geven. Ook kun je in iedere ruimte waar de kat komt dagelijks een keer hoog in de lucht sprayen. Spray vooral niet op de kat zelf! Een verdamper verspreidt de feromonen beter. Stop deze liefst twee weken voor de jaarwisseling in het stopcontact. • Telizen: Dit middel bevat L-theanine, een extract uit groene thee dat angstverminderend werkt en het leervermogen intact laat. Dat laatste is belangrijk. Want als het leervermogen niet goed zou werken, zou de kat zonder dit middel volgend jaar weer even bang zijn. Voor een goed resultaat dient het twee maanden lang tweemaal daags te worden gebruikt. Begin er dus zo snel mogelijk mee! • Valeriaan werkt goed tegen stress, een bijeffect van angst. Het heet ook wel valeriaanwortel. Geef het op een schoteltje (niet door het eten doen!). De bruinige stokjes mogen onbeperkt gegeten worden. Het werkt niet versuffend of verslavend. Alle drie de middelen kunnen in combinatie met elkaar worden gebruikt. Het zijn geen wondermiddelen maar hulpmiddelen; de oplossing voor angst zit niet in een flesje of potje.
Hoge schuilplaats in een kast. De poes kan zich daar helemaal in terugtrekken. Foto © Elles Nijssen.
Vuurwerktraining Een vuurwerktraining is heel eenvoudig. Je speelt ongeveer een minuut heel zacht vuurwerkgeluiden af. Je geeft je kat geen aandacht en laat hem met rust. Het belangrijkste van deze training is dat hij ontspannen blijft. Hij reageert dan totaal niet op het geluid en blijft doen wat hij doet. Hij beweegt niet met zijn oren of staart, krijgt geen grote ogen, heeft geen trekkingen op zijn onderrug, loopt niet weg, mauwt niet en maakt zich niet klein. Gaat dit goed, dan kun je hetzelfde geluid bij een volgende trainingssessie een klein beetje harder zetten. Zo weinig dat je zelf nauwelijks het verschil hoort. Doe dit een of meer keren per dag. Maak er vooral geen ‘ding’ van, het stelt niks voor.
Elles Nijssen en Marcellina Stolting
15
Kattenoppas aan huis Niet alleen tijdens vakanties, maar ook daarbuiten staat de Kattenoppasservice voor je klaar. Er zijn oppassers in de volgende regio’s: Amsterdam, Aalsmeer, Haarlem, Oudenbosch, Groningen, Spijkenisse, Apeldoorn, Utrecht, Zoetermeer, Den Haag, Lelystad, Purmerend, Vinkeveen, Amstelveen, Diemen. Alle actuele nieuwtjes over katten, gedrag en wetenschap vind je op onze Facebookpagina. Ook te bekijken als je niet zelf op Facebook actief bent.
Wilt je vrijblijvend kennismaken met een oppas? Dat kan. Bel dan 020-4230947 of mail naar info@kattenoppasservice.nl
Kattenoppasservice Nederland zoekt oppassers Op ons Youtube-kanaal vind je veel filmpjes over kattengedrag. Ingedeeld op thema en voorzien van uitleg. Kijken dus!
KGA biedt kennis op eigen locatie Wist je dat het Kattengedragsadviesbureau ook kennis op locatie biedt? Dat kan in allerlei vormen: een incompanytraining, inclinic, scholing op de werkvloer, een lezing op locatie, je zegt het maar!
Wat ga je doen? Het katvriendelijk verzorgen van katten bij mensen thuis. Bij zieke katten medicatie geven en alert zijn op lichamelijke symptomen die medische aandacht behoeven. Wat bieden de Kattenoppasservice? – een functie op oproepbasis – praktische begeleiding bij de verzorging van katten met medische en/of gedragsproblemen. De Kattenoppasservice werkt uitsluitend met mensen die kennis hebben van gedrag en verzorging. Daarom is het volgen van een cursus verplicht. Deze cursus wordt extern georganiseerd. De verdiensten zijn afhankelijk van kennis, ervaring, aantal uren werk, en de grootte van de oppasregio. De sollicitatiegesprekken vinden plaats in Amsterdam. Met name in de regio’s Rotterdam, Haarlem, Amsterdam, Deventer en Bussum zijn nieuwe oppassers nodig. Woon je in een andere regio en heb je belangstelling? Ook dan is het goed contact op te nemen met Natascha Vlieland van Kattenoppasservice Nederland, tel. 020-4230947 of 06-19205021.
De garanties van het Kattengedragsadviesbureau • 100% katvriendelijk advies • behandeling op basis van de nieuwste wetenschappelijke ontwikkelingen • behandeling door de meest ervaren en meest succesvolle kattengedragstherapeut van Nederland en België • zorgvuldige anamnese met uitgebreide vragenlijst en drie uur durende gedragsobservatie • versuffende middelen als valium en Clomicalm worden niet geadviseerd • alle katten en problemen worden behandeld voor één duidelijke prijs.
KGA Weekend Academie Vachtspecial De vachtspecial is een succes! De cursus in november zit vol en wordt daarom volgend jaar herhaald. De cursus wordt in 2015 gegeven 14 & 15 februari en 26 & 27 september. > Programma Vraag een inschrijfformulier bij info@kattengedragstherapie.nl.
16
English part
Keep Your Indoor Cat Happy and Healthy Cats are smart, and they naturally know everything they need to know about being a cat. However, they do not know about things like cars, dogs, infectious diseases, and other outdoor hazards. Like young children, cats need to be protected from dangers they can’t anticipate or handle. While keeping cats indoors it is the safest choice, can create its own problems. It’s vital to create an indoor environment that provides mental and physical stimulation as well as social interaction, to ensure our cats’ overall health and happiness.
Territory For a cat, territory encompasses not only the square footage of your home, but the vertical dimension as well. Many cats like to climb; a high vantage point makes them feel safe. Cat furniture that provides shelves and climbing opportunities doubles as a visual and scent marker for the cat to scratch (and protects furniture from the same behavioral drives). Window shelves also allow the cat to watch the great outdoors without being exposed to its dangers.
EE That’s where “Environmental Enrichment” (EE) comes in. Indoor enrichment has many facets that address the many needs and natural behaviors of cats. Besides the fundamental necessities of food, water, bed, and litterbox, cats need to satisfy their sense of territory, social impulses, and perhaps most importantly, their hunter instincts.
Safe Access A secure outdoor enclosure is a good way to give your cat access to fresh air and sunshine without the dangers of roaming free. Hunting Cats live to hunt. It is a hard-wired instinct that must be satisfied for our cats to be mentally healthy. The playful stalking and pouncing that so delights us in kittens is actually preparing them for survival as adults. Indoor cats don’t need to hunt to eat, but they still need to express those instincts.
Enrichment Tools • Play and treat balls • Other exercise (prey facsimiles, rotate toys) • Clicker training • Cat furniture • Climbing frames • Bird feeders, fish tanks, cat videos • Outdoor enclosures
Pedigree cat? Do you own a pedigreed cat? Help the University of Pennsylvania gather information about breed personalities and behaviour. Please fill in this survey
17
Kattendag
Herfstlezing
Thema: Stress en de rol van huisvesting Als je weet hoe je stress kunt herkennen, waar katten het door krijgen en waarom, kun je hun leefomgeving katvriendelijker maken. Tijdens deze lesdag oefen je praktische vaardigheden zodat je er thuis, in het kattenhotel, de cattery, het pension of asiel direct mee aan de gang kunt. Je wordt bijgepraat over de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de wetenschap die zich met katten bezighoudt.
Thema: Gedragsproblemen bij raskatten in NL In Amerika is onderzocht welke specifieke gedragsproblemen bij raskatten voorkomen. Zien we die ook bij volbloed raskatten in Nederland of komen hier andere specifieke gedragsproblemen voor?
zondag 16 november
zondag 23 november
Doelgroep: : fokkers, katteneigenaren van raskatten, mensen die met katten werken Inhoud presentatie deel 1 - Welke gedragsproblemen zijn er bij katten? - Pauze -R esultaten onderzoek: Welke specifieke gedragsproblemen komen voor bij volbloed raskatten in Nederland? - Conclusie onderzoek. De presentatie wordt gehouden door Mandy Meijers, derdejaars dier en-veehouderij student van hogeschool Inholland in Delft. Zij heeft de afgelopen maanden onderzoek gedaan voor het Kattengedragsadviesbureau naar de raskattenfokkerij in Nederland.
Doelgroep: Eigenaren en professionals die meer willen leren over de relatie tussen huisvesting en stress. Programma 09.30 - 10.30 uur: 10.30 - 10.45 uur: 10.45 - 13.00 uur: 13.00 - 13.45 uur: 13.45 - 15.45 uur: 15.45 - 16.00 uur: 16.00 - 17.00 uur:
De aard van de kat pauze Waar krijgt een kat stress van? lunch Katvriendelijke huisvesting vanuit de kat pauze Hoe pas je katvriendelijkheid toe?
Deel 2 Linda Beumer, Blauwe Rus cattery Zaniematsu, vertelt over haar ervaring en ontwikkelproces. Marcellina Stolting, kattengedragsdeskundige, sluit de middag af met een korte presentatie over welzijn in de cattery.
Tijd: 09.30-17.00 uur Docent: Els Peeters, gedragsbioloog en Marcellina Stolting, kattengedragstherapeut & docent kattengedrag Locatie: Boschveld, Den Bosch Prijs: € 85,-, inclusief vegetarische lunch, lesmateriaal.
Prijs: € 50,-, inclusief koffie, thee of sap met wat lekkers. Per twee inschrijvingen geen € 100,- maar € 90,-. Fokkers die de enquête voor dit onderzoek hebben ingevuld, krijgen 25% korting.
Opgeven kan tot 12 november. Vraag een inschrijfformulier aan bij info@kattengedragstherapie.nl
Docent Marcellina Stolting (kattengedragsdeskundige & docent kattengedrag
Meerijden naar een KGA Kattendag?
Hoe inschrijven? Vraag een inschrijfformulier aan bij info@kattengedragstherapie.nl Leslocatie Kattengedragsadviesbureau Joris Ivensplein 108 1087 BP Amsterdam
Linda Beumer. Foto © Elles Nijssen. 18
Cursusoverzicht KGA Kattendagen De KGA Kattendagen vinden regelmatig plaats in Nederland en België, met steeds verschillende verdiepingsthema’s op het gebied van kattengedrag. Deze cursusdagen zijn geschikt voor iedereen die professioneel met katten werkt, en voor kattenliefhebbers. Wat je relatie tot katten ook is, je doet altijd kennis op waarmee je direct aan de slag kunt. Ons cursusaanbod voor 2014 Datum Plaats 2 november KGA Kattendag Amsterdam 16 november KGA Kattendag Den Bosch 6 en 7 december KGA Weekend Academie Amsterdam 13 december KGA Kattendag St. Job BE
Thema Vachtspecial (2 dagen) Stress en de rol van huisvesting Kattenverzorging in de praktijk (2 lesdagen) incl. examen Asiel Special 1: Welzijn verbeteren
Herfstlezing 23 november
Gedragsproblemen bij raskatten
Herfstlezing Amsterdam
Ons cursusaanbod voor 2015 Datum Plaats 3 en 4 januari KGA Weekend Academie Scherpenheuvel 11 januari KGA Kattendag Eemnes 25 januari KGA Kattendag Amsterdam 18 februari KGA Kattendag Amsterdam
Thema Eet- en gedragsproblemen Drachtpreventie Gastgezin special Katse Communicatie
Winterlezingencyclus door Marcellina Stolting 12 december 2014 Lezing 1: Agressie naar mensen voorkomen en verhelpen 9 januari 2015 Lezing 2: Kattenconflicten voorkomen en verhelpen 23 januari 2015 Lezing 3: Pijn bij de kat herkennen Meer informatie
Amsterdam IJburg Amsterdam IJburg Amsterdam IJburg
Gratis Katten Advies Lijn Heb jij een vraag over je kat? Blijf er niet mee rondlopen! Bel de gratis Katten Advies Lijn 020-4160883. Elke dinsdag van 17.00-18.00 uur professioneel en katvriendelijk advies. Lukt het je niet om op dit tijdstip te bellen? Dan kun je ook gratis je vraag stellen • op het Forum kattengedrag http://kattengedrag.forumup.nl • aan dierenvriend@telegraaf.nl (mogelijk wordt je vraag dan in de krant beantwoord) • bij de Sophia Kattenbond Wil je liever op een ander moment bellen? Dan kun je een betaalde bel- of Skype-afspraak maken op een geschikter moment. Dat kan via info@kattengedragstherapie.nl.
19
MAGAZINE Dit magazine wordt maandelijks kosteloos verspreid vanaf 2002 en heeft inmiddels meer dan 15.000 abonnees, zowel professionals als niet-professionals. Onder de professionals zijn (medewerkers van) dierenspeciaalzaken, asiels, kattentrimsalons, dierenartsenpraktijken, kattenfokkers, en producenten en toeleveranciers van kattenbenodigdheden. Je vindt het Kattengedragsadviesbureau ook op Facebook, Twitter, Youtube en www.kattengedragstherapie.nl.
COLOFON
CONTACTGEGEVENS
Dit magazine is een uitgave van het Kattengedragsadviesbureau.
Websites: http://www.kattengedragstherapie.nl http://www.kattengedragcentrum.nl
Redactie: Elles Nijssen en Marcellina Stolting Eindredactie Elles Nijssen Opmaak: Karin Jansen Aan dit nummer werken mee Astrid Kregting Beatrice van Goethem Danielle Snijders Denise van Lent Desiree Houtekamer Heidi van Emden Marieke Knies Linda Beumer Sacha Bast Wytske van de Vlasakker Auteursrecht Wil je een artikel overnemen, mail dan de redactie. Overname zonder expliciete schriftelijke toestemming is niet toegestaan. Wil je het magazine niet meer ontvangen? Stuur dan een e-mail met in de berichtregel ‘Uit adresbestand verwijderen’. Indien je juist abonnee wilt worden, is het sturen van een e-mail eveneens voldoende.
Forum: http://kattengedrag.forumup.nl E-mailadressen: info@kattengedragstherapie.nl kattengedragstherapie@gmail.com (voor grote bestanden: foto’s en filmpjes) Cursusinformatie en inschrijvingen: info@kattengedragstherapie.nl Skype: kattengedragstherapie.nl (op afspraak) Katten Advies Lijn telefonisch spreekuur: 020 - 4160883 (dinsdag van 17.00-18.00 uur) Kattengedragsadviesbureau: 020 - 3308780 Katten Cursus Centrum: 020 - 4160547 Website Kattenoppasservice: http://www.kattenoppasservice.nl Telefoonnummer Kattenoppasservice: 020 - 4230947 Het Kattengedragsadviesbureau is een Aequor-erkend leerbedrijf
Adverteren Wil je meer weten over de mogelijkheden en tarieven? Stuur dan een mail naar info@kattengedragstherapie.nl of bel: 020-3308780.
20