Aleksandra Durka III miejsce

Profesor Janusz Kazimierz Zawodny

Patriota i bohater Rzeczypospolitej Polskiej.

Aleksandra Durka Gimnazjum nr 1 im. M. Kopernika w Myszkowie 1

Janusz Kazimierz Zawodny urodził się 11 grudnia 1921 roku w Warszawie. Był synem Kazimierza i Wandy z Pukków. Całe swoje dzieciństwo oraz młodość spędził w Warszawie, gdzie mieszkał razem ze swoimi rodzicami. Należał do związku strzeleckiego, czyli do organizacji paramilitarnej we Lwowie. Organizacja ta miała na celu przygotowywanie młodych patriotów do służby w polskiej formacji wojskowej, była oparta na tradycji Legionów Polskich.

Kiedy wybuchła II wojna światowa Janusz miał osiemnaście lat. Młody patriota od razu zgłosił się jako ochotnik do Wojska Polskiego. Przydzielono go do pierwszej kompanii III batalionu Obrony Narodowej przy 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej – terytorialnej formacji wojskowej. Tak stał się uczestnikiem kampanii wrześniowej, czyli obrony Polski przed

Odznaka związku strzeleckiego

agresją III Rzeszy i Związku Sowieckiego.

Po najeździe ZSRS na Polskę 17 września 1939 roku młody Janusz Zawodny wraz ze swoją jednostką znalazł się we Włodzimierzu Wołyńskim i tam dostał się do niewoli sowieckiej. Jednak tuż przed przyjazdem funkcjonariuszy Komisariatu Ludowego Spraw Wewnętrznych ZSRS (NKWD) udało mu się uciec i dotrzeć do Warszawy.

Po powrocie do stolicy znalazł kontakt z tworzącą się konspiracją i wstąpił do Związku Armii Zbrojnej. Tam przybrał pseudonim „Miś”. W następnych latach należał do wojsk Armii Krajowej (AK). Walczył w powstaniu warszawskim, trwającym od 1sierpnia do 3 października 1944 roku. Wystąpienie to miało cel militarny przeciwko wojskom niemieckim oraz cel polityczny przeciwko ZSRS, jeszcze innym celem było ujawnienie się i oficjalna działalność Polskiego Państwa Podziemnego. W powstaniu Janusz Zawodny „Miś” był podporucznikiem i dowódcą jednego z plutonów baonu AK „Łukasiński”. Potem zastępował już dowódcę Kompanii Ochrony Sztabu Obszaru Warszawskiego Armii Krajowej, potocznie nazywanej kompanią „Koszta”. Kompania ta walczyła na Starym Mieście. Janusz Zawodny, uczestnicząc w powstaniu warszawskim, dwa razy został zraniony.

Po upadku powstania Janusz Zawodny pod fałszywym nazwiskiem Turczyk (był poszukiwany przez gestapo) został wzięty do obozu jenieckiego w Murnau. Po wyzwoleniu obozu przez wojska amerykańskie, odzyskał wolność. Wstąpił wtedy do 12 Pułku Ułanów Podolskich w ramach 2 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wyjechał do Wielkiej Brytanii i tam ukończył roczny kurs London School of Foreign Trade. Następnie został zwolniony z wojska w stopniu porucznika. Do Polski nie mógł powrócić, gdyż jako żołnierz 2

AK, a później wojsk polskich na Zachodzie zostałby objęty represjami. W związku z tym w 1948 roku wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Pracował tam fizycznie na farmach i jednocześnie studiował na Uniwersytecie Iowa (na Wydziale Nauk Politycznych). Kiedy otrzymał tytuł magistra zdecydował się kontynuować studia na Uniwersytecie Stanforda.

Wkrótce dzięki Fundacji Forda otrzymał stypendium doktoranckie. Potem uzyskał tytuł doktora. Następnie uzyskał obywatelstwo amerykańskie i w przez trzy lata (1955-1958) wykładał politologię na Uniwersytecie Princeton. W kolejnych latach jako asystent profesora wykładał na Wydziale Nauk Politycznych w Uniwersytecie Stanforda i w San Francisco State College. Od 1965 roku już jako profesor pracował na Uniwersytecie Pensylwania w Filadelfii, w Claremont Graduate School, w Pomona College. Wykładał też na Uniwersytecie w Oxfordzie.

Janusz Zawodny poprzez swoje życie, jako żołnierz i naukowiec, był wielkim polskim patriotą. Bardzo bolało go, że nie mógł powrócić do wolnej Polski, a ojczyzna, o którą tyle walczył znalazła się pod dominacją sowiecką i nie była prawdziwie wolna. Losami Polaków zaginionych na Wschodzie zainteresował się już w czasie okupacji, wszak nie wszyscy zdołali uciec tak jak on we Włodzimierzu Wołyńskim. Później przebywając w niemieckim oflagu spotkał wielu żołnierzy, którzy przeżyli obozy sowieckie. Już wtedy zbierał interesujące go materiały. Jako profesor na amerykańskich uniwersytetach, posiadając polską przeszłość żołnierską, mając wielu przyjaciół pośród polskich oficerów, postanowił poświęcić swoje prace naukowe sprawie katyńskiej, którą przez wiele lat Sowieci próbowali także na forum międzynarodowym fałszować. Zawodny dotarł do wielu świadków, przeprowadził wywiady ze 150 polskimi żołnierzami, którzy przeżyli niewolę w Związku Sowieckim, wreszcie dotarł do ocalałych pamiętników znalezionych w Katyniu, wśród ciał pomordowanych polskich oficerów. Wynikało z nich, że oficerowie ci zostali zatrzymani podczas najazdu Armii Czerwonej na Polskę i przewiezieni do sowieckich obozów. Byli głodzeni, dostawali tylko jeden posiłek dziennie, czasem tylko jabłka i kartofle. Ciągle przychodziły do nich nowe wiadomości o powrocie do domów, ale jak szybko przychodziły, tak szybko były anulowane…

Sprawa katyńska, którą zainteresował się profesor Zawodny miała już długą historię.

Kiedy w 1941 roku doszło do wojny między Niemcami i ZSRS, zmieniła się sytuacja polityczna. Polacy i Rosjanie stali się sojusznikami, walczącymi po jednej stronie przeciwko III Rzeszy. Wtedy też polscy dowódcy walczący na Zachodzie próbowali odzyskać wielu oficerów zaginionych na terenie ZSRS po kampanii 1939 roku. W tym celu generał Władysław Sikorski, przebywający na emigracji polski Wódz Naczelny i premier rządu, 3

przybył do Moskwy na spotkanie z przywódcą państwa sowieckiego, Józefem Stalinem. Ten jednak unikał odpowiedzi tłumacząc, że pewnie uciekli z niewoli. Generał Sikorski nie uwierzył mu, ale niestety nie mógł wiele zrobić. Znał wielu zaginionych oficerów i wiedział, że gdyby to było możliwe daliby o sobie znać. Niedługo później świat obiegła wiadomość o odkopaniu przez Niemców masowych grobów z ciałami polskich oficerów pomordowanych w Katyniu. Były to właśnie te osoby, których szukał generał Sikorski. Po nagłośnieniu sprawy przez Rząd Polski na Emigracji Józef Stalin wydał decyzję o zerwaniu stosunków między Związkiem Sowieckim a Polską. Polacy, opierając się na opinii komisji Międzynarodowego Czerwonego Krzyża uważali, że zbrodni dokonali Sowieci. Ci zaś twierdzili, że oficerów pomordowali Niemcy. Sprawa katyńska stała się niewygodnym tematem dla aliantów, którzy dążąc do zakończenia wojny nie chcieli wchodzić w spory ze Stalinem na temat pomordowanych Polaków. Brytyjczycy i Amerykanie obawiali się, że z tego powodu mogłoby dojść do rozerwania sojuszu przeciw Niemcom.

W związku z tym, po wojnie Janusz Zawodny postanowił ujawnić całą prawdę o zbrodni katyńskiej i nie dopuścić do zaniku świadomości na ten temat. Od dzieciństwa wiedział, że ma służyć ojczyźnie. Dlatego też chciał pomóc historii nie zapomnieć o takiej tragedii, jaką była śmierć ponad piętnastu tysięcy polskich żołnierzy. W opinii międzynarodowej w pierwszych latach po wojnie o popełnienie tej zbrodni oskarżało się nie tylko ZSRS, ale również III Rzeszę. Sznury, którymi powiązano ręce ofiar były wykonane przez Sowietów, a kule, którymi zabito Polaków, strzelając w tył głowy, były pochodzenia niemieckiego. Mogło to również oznaczać współpracę tych obu państw. Ciała znaleziono na terenie sowieckim, który był wtedy pod okupacją niemiecką. Państwa te oskarżały się nawzajem o wykonanie tych masowych egzekucji. Warto wspomnieć również, że dowody w tej sprawie zaczynały ginąć. Znikały dokumenty nawet z najbardziej chronionych miejsc. Świadkowie tych wydarzeń także znikali w nieznanych okolicznościach. Nikt, kto wiedział coś więcej o tym mordzie nie mógł być pewny że uchroni się od śmierci. Inni byli szantażowani, ponieważ udawali, że nic o tej sprawie nie wiedzą, lub kłamali na ten temat.

Profesor Janusz Zawodny nie zważał na te niebezpieczeństwa. W 1962 roku opublikował w USA książkę „Death in the Forest”, w której jednoznacznie wyjaśnił, że wszystkie dowody wskazują na Sowietów jako sprawców mordu w Katyniu. Książka wydana w języku angielskim stała się podstawą do kolejnych wydań. W następnych latach przetłumaczono ją na siedem języków i opublikowano w kilkudziesięciu krajach. Oczywiście nie miała szansy ukazać się w Polsce Ludowej i w Związku Sowieckim. Janusz Zawodny stał się osobą znaną na

świecie.

Zapraszano

go

na

wykłady,

podczas

których

mógł

mówić 4

o losach polskich oficerów pomordowanych na Wschodzie. Praca profesora przyczyniła się do zachowania prawdy o Katyniu i poszerzenia wiedzy społeczności międzynarodowej.

W Polsce książka mogła ukazać się dopiero po zmianie systemu politycznego w 1989 roku.

W tym czasie Janusz Zawodny stał się też wydawcą „Pamiętników znalezionych w Katyniu”.

Była to kolejna bardzo ważna publikacja na ten temat.

Wreszcie po upadku ZSRS odnaleziono tajne akta, z których jasno wynikało, że mordu katyńskiego dokonało NKWD z rozkazu Stalina wiosną 1940 roku.

Janusz Zawodny nie chciał aby ukrywano wiedzę o Katyniu, chciał aby wszyscy dowiedzieli się jaka była prawda. Dążył do ujawnienia realiów śmierci tysięcy ludzi. Profesor Janusz Zawodny głosił prawdę o Katyniu będąc w Stanach Zjednoczonych. W tym czasie, w Polsce zostałby za to skazany na śmierć, ale na Zachodzie mógł robić to bezkarnie.

Wydawał książki na ten temat oraz wypowiadał się na forum. Dzięki takim ludziom jak profesor możemy teraz wychowywać się w wolnym kraju i uczyć się prawdziwej historii Polski. Zebrane przez siebie materiały w 2000 roku przekazał do Archiwum Akt Nowych w Warszawie, aby mogły służyć kolejnym pokoleniom.

Janusz Zawodny w wolnej Polsce został nominowany do wielu nagród i odznaczeń za obronę ojczyzny. Jednym z najważniejszych jest tytuł Kustosza Pamięci Narodowej, przyznany

przez

Instytut

Pamięci

Narodowej.

Zmarł

8

kwietnia

2012

roku

w Brush Prairie w Stanach Zjednoczonych, a został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Teraz w katyńskim lesie odprawiane są msze na cześć tych, którzy zostali zabici tam w tak okrutny sposób. Nikt nigdy nie poniósł kary za tę zbrodnię, a rząd rosyjski nie zgodził się żeby nazwać ją ludobójstwem. Jednak pamięć o Katyniu zostanie na zawsze w sercach Polaków. Natomiast Rosja zawsze będzie oglądana przez pryzmat zbrodni katyńskiej, o której mam nadzieję nigdy nie zapomnimy. Dlatego należy utrwalać pamięć o tych wydarzeniach i opowiadać o nich innym, młodszym pokoleniom.

Bibliografia: Pamiętniki znalezione w Katyniu z przedmową Janusza Zwodnego, Paris-Warszawa 1990.

Zawodny J. K., Katyń, z przedmową Zbigniewa Brzezińskiego, Paris 1989.

A także: Wikipedia pl.

5