ENERGIETRANSITIE Industrie als megabatterij

David van Baarle Nederland kent momenteel een drietal industriële bedrijven dat de netbeheerder al kan ondersteunen in de onbalansmarkt. Siliciumcarbide-producent ESD-Sic, aluminiumproducent Aldel en chloorproducent Nouryon. Onderzoeksdirecteur Marco Waas van Nouryon wil daarbij wel direct vermelden dat het bedrijf nog aan het begin van een ontwikkeling staat. ‘We moesten een chloorfabriek van tweehonderd megawatt zodanig ombouwen dat je hem in een tijdsframe van vijftien minuten kunt op- en afschakelen. Overigens is dat schakelen niet van nu naar tweehonderd of andersom. We kunnen nu tien procent op- en afregelen. Dat moet op den duur naar de twintig of misschien zelfs vijftig procent gaan. Voordat we dat konden doen, moesten we wel wat aanpassingen aan de productie-units doen. We gebruiken alkaline elektrolyzers die niet om hun fl exibiliteit bekend staan. Toch blijken ze, met aanpassingen in de besturing, wel degelijk te kunnen worden ingezet. Het grootste deel van de aanpassingen betrof echter de automatisering van de fabriek.’ Voordat je de regie min of meer uit handen kunt geven, moet je wel zeker weten dat de systemen dit aan kunnen, legt Waas uit. ‘Bovendien moet je heel goed weten wélke cellen je wilt afschakelen. Het is natuurlijk zonde om de best presterende elektrolyzers terug te regelen. En dus zal je per cel de prestaties moeten monitoren. Nu krijgen onze operators nog een seintje dat ze moeten terugregelen. Maar straks moet dat allemaal automatisch gebeuren. Als dat goed gaat, kunnen we de regie overgeven aan Vattenfall.’

Op de vraag of Nouryon nu zijn businessmodel omgooit naar energie, kan Waas kort antwoorden. ‘We zijn en blijven een chemiebedrijf. We zien deze stap als een volgende effi ciencyslag in onze productie. Als we het goed doen, verdienen we er ook nog geld aan. Maar onze klanten blijven de afnemers van chloor. Als de nood heel hoog wordt en meer fl excapaciteit gewenst is, zullen we die klanten bij onze plannen moeten betrekken. Zij kunnen immers ook voorraden aanleggen en daarmee tijd winnen. Zover is het echter nog niet.’ Voor wie en vergelijkbare stap wil maken als Nouryon heeft Waas nog wel wat tips: ‘In de discussies die we voerden over dit onderwerp ging een derde deel over cybersecurity. Je wil niet dat malafi de partijen je productieprocessen kunnen verstoren. We kiezen dan ook bewust voor een directe, bekabelde verbinding. Vergeet ook niet het sociale aspect van een dergelijke wending in de productieomgeving. Onze operators moesten er best aan wennen dat ze een derde partij de regie moeten laten meebeslissen over de inzet van de assets.

Grote industriële elektriciteitsverbruikers kunnen een rol spelen in netbalancering en zo een virtuele batterij vormen.

Tegelijkertijd vinden ze het wel heel gaaf dat ze in een van de meest geavanceerde fabrieken werken, met een zeer hoge automatiseringsgraad.’

Hoewel er niet veel bedrijven zijn met zoveel elektriciteitsverbruik als Nouryon, is de idee van een virtuele batterij ook interessant voor de kleinere verbruikers. Voedingsmiddelenbedrijf Cargill heeft weliswaar geen elektrolyzers, maar investeerde in het verleden wel in warmtekrachtinstallaties (WKK). Elektriciteitsproductie specialist Michiel Smets onderzoekt dan ook wel degelijk de flexmarkt. ‘Zoals bij veel bedrijven, en zeker in de voedingsmiddelenindustrie, bestaat tachtig procent van ons energieverbruik uit warmte. Dat we met gas opwekken. De overige twintig procent zit in het bewerken en transporteren van onze producten. Daarvoor gebruiken we wel elektriciteit. In zo’n omgeving is een WKK ideaal. Doordat we eenvoudig kunnen schakelen tussen warmte of elektriciteitsopwekking, kunnen we ook een rol spelen in de flexmarkt. Bij lage elektriciteitsprijzen maken we stoom via de gasboiler terwijl we bij hoge prijzen direct elektriciteit kunnen leveren.’ Smets ziet wel duidelijke verschillen tussen de chemische sector en de voedingsmiddelenindustrie. ‘Omdat de kwaliteit van onze producten samenhangt met de procescondities, kunnen we daar niet aan tornen. We kunnen niet even een lagere temperatuur inzetten in de cacaobereiding omdat dat nadelig voor de smaak zou kunnen zijn. We focussen ons dan ook meer op het geautomatiseerd inzetten van onze warmtekrachtcentrales, afgestemd op de energiemarkt.’

MARCO WAAS ONDERZOEKSDIRECTEUR NOURYON

Smets: ‘We kijken tegelijkertijd ook wel degelijk waar we onze warmteopwekking kunnen elektrificeren. Het kan bijvoorbeeld aantrekkelijk zijn om laagwaardige restwarmte elektrisch op te hogen via mechanische damprecompressie. Ook de inzet van elektrische boilers kan interessant zijn in die gevallen dat de elektriciteitsprijs lager ligt dan de gasprijs. Dat komt nog niet zo heel veel voor, maar dat kan met een toenemend aandeel duurzame energie best veranderen. Een bottleneck is nog wel de aansluiting op het elektriciteitsnet. Elektriciteit is doorgaans al duurder dan aardgas, maar de transportkosten zijn ook

fors. Als we al een aansluiting kunnen krijgen, is dat wel een businesscase killer. Wellicht dat toetreding tot de balansmarkt de businesscase aantrekkelijker kan maken. We hebben veel processen met driehonderd graden verzadigde stoom op een druk van achttien bar. Die zijn prima te elektrificeren of wellicht via een hybride systeem te bedienen. Dan gebruiken we elektriciteit tot een bepaalde temperatuur en zorgt gas voor de laatste stap.’

TNO-onderzoeker Earl Goetheer ziet ook kansen voor e-boilers, zeker als de kwestie rondom de aansluiting ervan op het net wordt opgelost. ‘De investeringskosten zijn zeer laag, wat interessant is voor een flexproduct. Bovendien zijn ze in zeer korte tijd op te schakelen naar volle productie. De industrie zal dan ook met de netbeheerders om tafel moeten zitten om de baten en lasten te verdelen. Nu betaalt de industrie namelijk een hogere transportvergoeding terwijl de netbeheerder profiteert van de balanceringscapaciteit. Maar als die hobbel is weggenomen, kan de industrie de e-boilers snel uitrollen. In de Scandinavische landen met veel duurzame waterkracht gebruiken ze al jaren dit soort boilers.’

WIM VAASEN OPTIMALISATIEDIRECTEUR CENTRICA

Hoewel de individuele mogelijkheden voor balancering interessant zijn voor bedrijven, zit de meeste waarde in de samenwerking tussen al deze individuele elektrische gebruikers. Dit is het deel waar Centrica in is gespecialiseerd. Wim Vaasen is optimalisatiedirecteur van het bedrijf dat inmiddels meerdere industriële partijen helpt deze interessante stap te maken. ‘Uit ervaring weten we dat de sterkste stijging per uur naar extra vermogen rond de drie gigawatt ligt’, zegt Vaasen. ‘Zo’n negentig procent van die energie komt direct van het opvoeren van gascentrales. Als je stuurt op CO2 besparing is dat niet gunstig. Vraagzijdesturing is een veel milieuvriendelijkere optie, maar vraagt wel om afstemming binnen de keten. Door flexibele vermogens te aggregeren

De meeste waarde zit in samenwerking tussen elektrische gebruikers.

in een virtuele centrale is het mogelijk dezelfde vermogens te leveren als een gascentrale. Het vergt wel een sterke automatiseringsgraad om dit goed voor elkaar te krijgen.’ Voordat Centrica de regie neemt over een deel van de energiebalans, gaat daar wel een lang traject aan vooraf. ‘We zullen eerst moeten scannen waar de flexibiliteit zit binnen het bedrijfsproces’, zegt Vaasen. ‘Uit zo’n scan komt een advies dat we pas implementeren na uitgebreid overleg met de klant hoe en wanneer ze de controle overlaten aan de aggregator. Dit is voor bedrijven het meest spannende deel en we zijn dan ook zeventig procent van onze tijd bezig met afstemming hierover. Overigens gaan we er vanuit dat de capaciteit nooit volcontinu beschikbaar is. We werken dan ook altijd met een poel van bedrijven. Juist in de combinatie zit de kracht van een virtual power plant. Niet iedereen heeft de vermogens zoals Nouryon of Aldel, maar gezamenlijk kan je wel degelijk een rol spelen op de onbalansmarkt.’

Wie: Gate terminal Wat: onderhoud jetties 1 en 2 Waar: Maasvlakte Rotterdam Wanneer: juni - juli 2021

Wie: Gunvor Wat: turnaround Waar: Rotterdam Wanneer: momenteel gaande

Wie: OCI Manufacturing Fertilizers Wat: turnaround Waar: Geleen Wanneer: uitgesteld tot najaar 2020

Wie: Shell Wat: onderhoudsstop Waar: Moerdijk Wanneer: momenteel gaande

Wie: Total Wat: turnaround Waar: Antwerpen Wanneer: september – november 2020

Wie: Yara Wat: turnaround ammoniakfabriek D Waar: Sluiskil Wanneer: in 2020

VERVANGING, RENOVATIE EN SLOOP

Wie: Dunea Wat: modernisering productielocatie Waar: Katwijk Wanneer: tot en met 2025

Wie: Engie Wat: heringebruikname units Waar: Eemshaven Wanneer: eind 2020

Wie: EPZ Wat: ontmanteling kolencentrale Waar: Borssele Wanneer: 2019 - 2021

Wie: Nouryon Wat: herstart Delesto 2 Waar: Delfzijl Wanneer: eind 2020 Vanaf 15 juni 2021 voert Gate terminal onderhoudswerkzaamheden uit aan haar jetties 1 en 2. Voor een periode van 26 dagen zijn dan geen schepen toegestaan aan de steigers. Gate heeft de opdracht voor het uitvoeren van de detailengineering en de constructie-activiteiten gegund aan Spie.

Tijdens de stop reinigt, inspecteert en onderhoudt het bedrijf de fabrieken en verbetert waar nodig. Ook worden diverse projectwerkzaamheden uitgevoerd, die onderdeel zijn van de G2030 strategie, gericht op de transitie naar schonere producten en productieprocessen. Hoewel de installatie al uit bedrijf is genomen, is de turnaround van 2020 vanwege het coronavirus uitgesteld.

OCI Manufacturing Fertilizers heeft in 2020 een onderhoudsstop van drie weken. OMF produceert in Geleen salpeterzuur en kunstmest. Salpeterzuur wordt geproduceerd in drie fabrieken (SZF4, SZF5 en SZF6), kunstmest wordt gemaakt in de nitraatfabriek (NF2). Wegens het coronavirus is de turnaround tot in het najaar uitgesteld.

Shell Moerdijk heeft vanaf begin maart tot half april groot onderhoud uitgevoerd aan twee fabrieken. Aansluitend zou in mei een derde fabriek volgen. De grote onderhoudsstop aan deze derde fabriek is echter uitgesteld tot direct na de zomer.

Total Raffinaderij Antwerpen heeft in oktober en november een turnaround. Naast de onderhoudsbeurt die eens in de zes jaar plaatsvindt, worden er ook projecten uitgevoerd, onder andere om de energie-efficiëntie te verhogen. Er zullen ongeveer duizend extra medewerkers op de site aan het werk zijn. Het weer opstarten van de installaties staat gepland voor de tweede helft van november.

Ammoniakfabriek D krijgt sinds oktober 2018 overtollig waterstof van Dow Benelux via een bestaande loze gasleiding van Gasunie. In de turnaround die in 2020 op de planning staat, moeten nog meer verbeteringen worden doorgevoerd. Daarbij kan wellicht worden geprofiteerd van de onderhoudsstop van ammoniakfabriek E in 2018.

De procesautomatisering van productielocatie Katwijk wordt vervangen door volautomatische procesvoering enworden elektrotechnische installaties aangepast. BAM Industrie is in december 2018 begonnen met de vernieuwing van de energievoorziening van het drinkwaterpompstation. Dunea wil de middenspanning distributie en noodstroomvoorziening herinrichten.

Engie neemt twee units van haar Eemscentrale in augustus en november weer in gebruik. De twee STEG-units met ieder een capaciteit van 350 megawatt zijn in 2017 stilgelegd. Om de gasturbines weer in goede conditie te krijgen, is een investering van enkele tientallen miljoenen euro’s nodig.

EPZ is begonnen met de ontmanteling van zijn kolencentrale in Borssele. De centrale is in 1987 in gebruik genomen en sinds 2000 wordt er ook biomassa meegestookt. Vóór de sloop is de installatie zoveel mogelijk gereinigd. Volgens de planning worden de ontmanteling en bodemsanering eind juli 2021 afgerond.

Nouryon gaat de warmtekrachteenheid Delesto 2 weer in gebruik nemen. De installatie op het Chemiepark Delfzijl zal eind 2020 gaan fungeren als start/stop-installatie voor de levering van elektriciteit aan het openbare net op piekmomenten. Dat is ruim acht jaar nadat de eenheid uit gebruik is genomen. De installatie is sinds 2012 zeer degelijk geconserveerd.

Wie: RWE Wat: onderhoud aan Clauscentrale Waar: Maasbracht Wanneer: tot en met derde kwartaal 2020

Wie: TenneT Wat: grote vervangingsopgave Waar: Nederland Wanneer: tot en met 2028

Wie: Vattenfall Wat: ontmanteling Hemweg 8 Waar: Amsterdam Wanneer: vanaf 2020

Wie: Waterschap Brabantse Delta Wat: renoveren afvalwaterpersleiding Waar: Noord-Brabant en Zeeland Wanneer: start medio 2019

GROEN EN BIO

Wie: ArcelorMittal Wat: bio-ethanol uit afvalgassen Waar: Gent Wanneer: 2022

Wie: ArcelorMittal en Dow Wat: pilot met CO/syngas Waar: Gent Wanneer: 2022

Wie: o.a. Inovyn Wat: pilot met CO2/methanol Waar: Antwerpen Wanneer: eind 2022

Wie: Photanol en Nouryon Wat: demo met CO2/zuren Waar: Delfzijl Wanneer: 2020

Wie: S4 GroNext Wat: waste-to-plastics fabriek Waar: Eemshaven Wanneer: onbekend

Wie: Sabic en Plastic Energy Wat: chemische recycling plastic Waar: Geleen Wanneer: 2021 RWE haalt de Clauscentrale in Maasbracht uit de mottenballen. De gascentrale werd in 2014 wegens overcapaciteit gesloten, maar wordt in 2020 weer in gebruik genomen. De centrale heeft vier jaar stilgestaan en hoewel er onderhoud is gepleegd, moet alles weer in topconditie worden gebracht. Daarom worden tot 2020 nog onderhoudswerkzaamheden uitgevoerd.

TenneT vervangt assets op hoogspanningsstations. Het gaat om primaire assets (transformatoren tot vermogensschakelaars), secundaire (aansturing tot telecommunicatiesystemen) en tertiaire componenten van een station.

Vattenfall heeft zijn kolencentrale aan de Hemweg in Amsterdam eind december 2019 gesloten. Het ontmantelingstraject van Hemweg 8 begint in 2020. Het terrein wordt een plek voor productie, doorvoer en tijdelijke opslag van fossielvrije elektriciteit en warmte.

De afvalwaterpersleiding transporteert afvalwater van industrieterrein Moerdijk en 35 dorpen en steden naar de RWZI in Bath. In 2019 start de renovatie van persstations bij Roosendaal, Bergen op Zoom en Bath. Ook wordt de leiding over 3,5 kilometer verdubbeld. De extra leiding is in 2020 in bedrijf en de gerenoveerde persstations in 2023.

ArcelorMittal investeert via dochteronderneming C-Shift 120 miljoen euro in het project Steelanol om tien procent van de afvalgassen van het staalbedrijf om te zetten in bio-ethanol. C-Shift maakt gebruik van een nieuwe technologie waarbij bacteriën CO-rijk gas vergisten tot ethanol en kan straks zo’n 80 miljoen liter bio-ethanol per jaar produceren.

Staalproducent ArcelorMittal in België wil CO uit zijn afvalgassen leveren aan Dow Benelux in Terneuzen. Dow kan de CO met eigen overtollig waterstof combineren tot syngas. Allereerst worden voor 20 miljoen euro twee proeffabrieken gebouwd in Gent. In 2022 wordt op basis van de pilots besloten of het businessplan economisch levensvatbaar is.

Een consortium van Engie, Fluxys, Indaver, Inovyn, Oiltanking, Port of Antwerp en de Vlaamse Milieuholding gaat duurzame methanol produceren in de haven van Antwerpen. Op de site van Inovyn komt een pilotinstallatie die afgevangen CO2 en waterstof, gemaakt met groene energie, omzet in methanol. Tegen het einde van 2022 is de pilotfabriek operationeel en produceert hij ongeveer achtduizend ton duurzame methanol per jaar.

Photanol investeert met Nouryon acht miljoen euro in een demonstratiefabriek in Delfzijl. Daarin zetten bacteriën CO2 om in organische zuren, zo’n 10.000 tot 15.000 kilo. De zuren worden gebruikt in de MCA-fabriek van Nouryon. Een commerciële fabriek zou twintig tot dertig miljoen kilo produceren. De bouw daarvan staat alvast gepland voor 2023.

S4 GroNext bouwt een fabriek in de Eemshaven waarin plastic afval dat niet recyclebaar is, wordt omgezet in gas. Dit kan vervolgens in de chemische industrie worden gebruikt als duurzame grondstof.

Sabic investeert in een project voor de chemische recycling van moeilijk verwerkbaar plastic afval in een grondstof voor stoomkrakers. Het bedrijf werkt hierbij samen met Plastic Energy. Voor de productie van Tacoil, een gepatenteerd product van Plastic Energy, bouwen ze op Chemelot een fabriek die naar verwachting in 2021 in bedrijf zal gaan.

Wie: SCW Systems/Gasunie Wat: groen gas uit organische reststromen Waar: Delfzijl Wanneer: 2023

Wie: SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol Wat: fabriek duurzame vliegtuigbrandstof Waar: Delfzijl Wanneer: 2022

Wie: o.a. Twence Wat: pilot met CO2/mierenzuur Waar: Hengelo Wanneer: 2020

Wie: Waternet Wat: groengasinstallatie Waar: Amsterdam Wanneer: tweede kwartaal 2021

Wie: Zitta Biogas Chemelot Wat: biogasinstallatie Waar: Geleen Wanneer: onbekend

UTILITIES

Wie: Air Liquide Wat: waterstoffabriek Waar: Antwerpen Wanneer: 2020

Wie: Air Liquide Wat: luchtscheidingseenheid Waar: Moerdijk Wanneer: 2022

Wie: Air Liquide Wat: stikstofverwijderingseenheid Waar: Antwerpen Wanneer: medio 2021

Wie: Air Products Wat: drie luchtscheidingsinstallaties Waar: Zuidbroek Wanneer: oktober 2021

Wie: BP Geel Wat: stoomketel Waar: Geel Wanneer: 2021 SCW Systems gaat samen met partner Gasunie een fabriek in Delfzijl bouwen die jaarlijks 150 tot 200 miljoen kubieke meter groen gas produceert uit (natte) organische reststromen. Met de bouw van de fabriek is een investering gemoeid van 150 tot 200 miljoen euro. Naast groen gas wordt ook groene waterstof geproduceerd.

SkyNRG, KLM, SHV en Schiphol willen Europa’s eerste productiefaciliteit voor duurzame vliegtuigbrandstof bouwen in Delfzijl. Om aan voldoende waterstof te komen, bestuderen Nouryon en Gasunie een uitbreiding van een geplande groene waterstofeenheid ter plaatse. Groene waterstof zou worden gecombineerd met afval- en reststromen om 100.000 ton duurzame vliegtuigbrandstof en 15.000 ton bioLPG per jaar te produceren.

Twence, Coval Energy, TNO en de TU Delft bouwen een pilot-installatie voor de productie van mierenzuur. De installatie wordt in eerste instantie gevoed met CO2 uit de bestaande natriumbicarbonaatinstallatie. Coval Energy ontwikkelt technologie. Mierenzuur heeft de potentie om als groene grondstof fossiele grondstoffen te vervangen.

Waternet bouwt in opdracht van Waterschap Amstel, Gooi en Vecht een groengasinstallatie op het terrein van de rioolwaterzuivering in het westelijk havengebied van Amsterdam. De groengasinstallatie haalt CO2 uit biogas dat ontstaat bij het vergisten van slib. Door stikstof toe te voegen, krijg je groengas, met dezelfde calorische waarde als aardgas. De installatie maakt van ongeveer 14,7 miljoen m3 biogas zo’n 9,7 miljoen m3 groengas en 5,7 miljoen m3 bruikbaar CO2.

Zitta Biogas Chemelot bouwt een grootschalige biogasinstallatie op Chemelot. De installatie verwerkt 700.000 ton mest tot 60 miljoen kubieke meter biogas, en verder nog gedroogde mestkorrels en zuiver water. Het biogas wordt ingezet ter vervanging van aardgas voor de kunstmestproductie op Chemelot.

Air Liquide investeert tachtig miljoen euro in de bouw van een waterstoffabriek op de site van Covestro in Antwerpen. De eenheid gaat dankzij een nieuwe technologie energie-efficiënter waterstof produceren, zonder overtollige stoomproductie. Bijzonder is dat Covestro een deel van de CO2 die bij de productie vrijkomt, afvangt en gebruikt als grondstof in haar productieproces. De productie-unit wordt in 2020 in gebruik genomen.

Air Liquide investeert 125 miljoen euro in een luchtscheidingseenheid voor de productie van zuurstof. In 2022 moet de fabriek in Moerdijk operationeel zijn. Bijzonder is dat het bedrijf de unit combineert met een energieopslagsysteem. De unit kan straks maximaal 2.200 ton zuurstof per dag maken.

Air Liquide bouwt een nieuwe stikstofverwijderingseenheid op de site van BASF in Antwerpen. Deze kan het bedrijf van zeer zuiver gas voorzien om een efficiëntere productie van MDI mogelijk te maken. Naar verwachting is de nieuwe eenheid medio 2021 operationeel.

Air Products bouwt drie luchtscheidingsinstallaties voor een nieuwe stikstofinstallatie van Gasunie in Zuidbroek, Groningen. De stikstof maakt geïmporteerd aardgas geschikt voor Nederlands gebruik. De fabrieken produceren 180.000 kubieke meter stikstof per uur zodra ze in oktober 2021 operationeel zijn.

BP Geel bouwt een nieuwe stoomketel die ervoor zorgt dat de site ook betrouwbaar van stoom wordt voorzien als een van de twee bestaande ketels in onderhoud is. De komende jaren worden de drie ketels op elkaar afgestemd om een optimale combinatie te maken. Zo zal een van de bestaande ketels op termijn een standby-ketel worden. Tegen 2021 moet dat proces rond zijn.

Wie: Gasunie Transport Services Wat: uitbreiding stikstofinstallatie Waar: Zuidbroek Wanneer: 2022

Wie: LyondellBasell en Covestro Wat: ‘bioplant’ en verbrandingsinstallatie Waar: Maasvlakte Wanneer: 2020

Wie: Sparkling Biomass Wat: bio-wkk Waar: Duiven Wanneer: 2020

Wie: Stercore Wat: mestvergassingsinstallatie Waar: Emmen Wanneer: 2022

Wie: Vattenfall, Gasunie en Equinor Wat: innovatieproject waterstof Waar: Eemshaven Wanneer: 2023

WIND EN ZON

Wie: Blauwwind Wat: Borssele III en IV Waar: Noordzee Wanneer: 2021

Wie: CrossWind Wat: windpark Hollandse Kust (noord) Waar: Noordzee Wanneer: 2023

Wie: Ørsted Wat: Borssele I en II Waar: Noordzee Wanneer: eind 2020

ELEKTRIFICATIE

Wie: Coolbrook Wat: testreactor naftakraker Waar: Geleen Wanneer: 2020

ELEKTROLYSE

Wie: bedrijven en overheden Wat: pilot groene waterstof Waar: Vlissingen-Oost Wanneer: 2025 Gasunie Transport Services wil de stikstofinstallatie in Zuidbroek uitbreiden. Het project omvat ook een mengstation inclusief vier kilometer nieuwe leiding, en aansluitleidingen op bestaande gasleidingen en een stikstofleiding die is verbonden met de bestaande stikstofcaverne in Heiligerlee.

LyondellBasell en Covestro investeren 150 miljoen euro in een ‘bioplant’ en verbrandingsinstallatie op de Maasvlakte. Daarin wordt het afvalwater van de productie van propyleenoxide en styreenmonomeer behandeld en omgezet in stoom. De stoom wordt gebruikt als een energiebron in de bestaande productiefaciliteit op de locatie. Het project moet in 2020 klaar zijn.

Sparkling Biomass bouwt een vijftien megawatt thermisch bio-wkk. De stoom wordt direct geleverd aan een aardappelverwerker die er zijn drooginstallaties mee voedt. De installatie kan jaarlijks 12.500 megawattuur elektriciteit en 87.600 megawattuur warmte produceren.

Stercore heeft groen licht gekregen voor de bouw van een innovatieve mestvergassingsinstallatie in Emmen. De fabriek draait straks voornamelijk op duurzaam opgewekte elektrische energie en zet mest en digestaat uit co-vergisters om in groen gas en bio based carbon.

Vattenfall, Gasunie en het Noorse Equinor werken samen om waterstof in te zetten als brandstof voor de Magnum-centrale in de Groninger Eemshaven. Zij hebben een innovatieproject opgestart om vanaf 2023 een van de drie units van de centrale over te schakelen op waterstof.

De financiering van de Borssele III/IV windparken in de Noordzee is rond. Dit luidt de start in van de bouw en daaropvolgende inbedrijfstelling van 77 V164 9,5 megawatt windmolens van Vestas met een totale capaciteit van 731,5 megawatt. De totale productie per jaar zal naar verwachting 3.000 gigawatt uur zijn.

CrossWind (joint venture van Shell en Eneco) bouwt het windpark Hollandse Kust (noord), 18,5 kilometer uit de Nederlandse kust bij Egmond aan Zee. Het windpark krijgt een vermogen van 759 megawatt en levert minstens 3.300 gigawatt uur per jaar. Het park omvat ook de toepassing van technologische demonstraties, zoals accu-opslag voor de korte termijn, turbines om onderlinge negatieve ‘windschaduw’-effecten te beperken en groene waterstof gemaakt door elektrolyse.

De windparken Borssele I en II krijgen een gezamenlijke capaciteit van 752 megawatt. Er worden Siemens Gamesa Renewable Energy 8 megawatt turbines geplaatst met een rotor van 167 meter. Ørsted gaat 94 turbines plaatsen en verwacht dat het park voor eind 2020 volledig operationeel is.

Het Finse Coolbrook investeert twaalf miljoen euro in een zogeheten RDR-eReactor. Dit is een elektrische oplossing voor het verwarmen van de ovens in naftakrakers. De testreactor wordt op de Brightlands Chemelot Campus gebouwd en moet met een capaciteit van vijfhonderd kilo grondstoffen per uur produceren.

Zeeuwse en Vlaamse bedrijven en overheden willen in 2030 een grote groene waterstoffabriek in bedrijf hebben. De fabriek moet een capaciteit krijgen van één gigawatt. en komt waarschijnlijk in Vlissingen-Oost te staan. Eerste stap is echter de bouw van een proeffabriek met een investering van honderd miljoen euro. Die moet er in 2025 zijn.

Wie: CEA, Paul Wurth, Engie, Sunfire, Neste Wat: pilot Multiplhy Waar: Rotterdam Wanneer: begin 2023

Wie: Gasunie en Nouryon Wat: waterstofproject Djewels Waar: Eemshaven Wanneer: Onbekend

Wie: VoltH2 Wat: groene waterstoffabriek Waar: Vlissingen Wanneer: onbekend

INFRA

Wie: Gasunie Wat: waterstofleiding Waar: IJmuiden – Amsterdam Wanneer: eind 2020

Wie: Antwerp@C Wat: CO2-infrastructuur Waar: Antwerpen Wanneer: onbekend

Wie: o.a. Shell Wat: restwarmte Shell Pernis Waar: Rotterdam Wanneer: onbekend

RECYCLING

Wie: o.a. Bek & Verburg Wat: pilot met recycling visnetten Waar: Eemshaven Wanneer: onbekend

Wie: Indaver Wat: demo-installatie Waar: Antwerpen Wanneer: medio 2021

Wie: PolyStyreneLoop Wat: demofabriek Waar: Terneuzen Wanneer: onbekend Het project Multiplhy integreert een hoge-temperatuur elektrolyzer met het bioraffinageproces van Neste in Rotterdam. De elektrolyzer gaat groene waterstof produceren voor de productie van biobrandstoffen. Het gaat om ‘s werelds eerste multi-megawatt hoge-temperatuur elektrolyzer voor waterstofproductie. De elektrolyzer krijgt een nominaal vermogen van 2,6 megawatt.

Een consortium van Nouryon, Gasunie en vier partners ontvangt elf miljoen Europese subsidie voor het groene waterstofproject Djewels. De partners installeren een twintig megawatt elektrolyzer in Delfzijl voor de productie van waterstof als basis voor groene methanol. Het project krijgt ook vijf miljoen euro subsidie van het Waddenfonds.

VoltH2 investeert 100 miljoen euro in een groene waterstoffabriek in North Sea Port. Het gaat om een 25 megawatt elektrolyse-eenheid. De fabriek gaat jaarlijks tot 3.600 ton groene waterstof produceren. Door haar design is ze ook uit te breiden tot 100 megawatt met een potentiële productie van 14.400 ton groene waterstof per jaar.

Gasunie en Havenbedrijf Amsterdam willen een waterstofleiding tussen Amsterdam en IJmuiden realiseren. Eind 2020 moet duidelijk zijn of dat ruimtelijk, economisch en technisch haalbaar is.

Antwerp@C, een consortium van Air Liquide, BASF, Borealis, ExxonMobil, Ineos, Fluxys, Port of Antwerp en Total, onderzoekt de haalbaarheid van een CO2-infrastructuur in Antwerpen. Het gaat om een centrale pijpleiding op zowel de linker- als de rechteroever en verschillende gemeenschappelijke behandelingsunits. Ook een gemeenschappelijke installatie voor het vloeibaar maken van CO2 en de tussentijdse opslag van CO2 zijn onderdeel van de infrastructuur.

Shell, Warmtebedrijf Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam gaan restwarmte, die vrijkomt bij de raffinaderij van Shell Pernis, leveren aan de regio Rotterdam. Het project moet energie leveren om in de warmtebehoefte van 16.000 huishoudens te kunnen voorzien. Met het project is een totale investering van ongeveer 16 miljoen euro gemoeid.

Bek & Verburg, Groningen Seaports en Impact Recycling zetten samen een pilotproject op om oude visnetten te recyclen. Ze onderzoeken hiermee of kunststof visnetten vanuit heel Nederland in Eemshaven kunnen worden gescheiden in PP en PE, beide met een zuiverheid van 98 procent. Na de proefperiode kan de installatie mogelijk tot twee ton visnetvezels per uur recyclen.

Afvalbeheerder Indaver bouwt een demo-installatie voor het recyclen van vijftienduizend ton end-of-life plastics per jaar. De installatie zet gemengde polyolefines om in basisproducten als nafta en wax. Polystyrenen worden afgebroken tot monomeren die opnieuw als grondstof zijn te gebruiken. De installatie krijgt een capaciteit van twee ton per uur.

PolyStyreneLoop wil naast chemiebedrijf ICL-IP in Terneuzen een demofabriek bouwen, die broomhoudend polystyreenafval gaat recyclen. De bouw start begin 2019. Het proces levert schone polystyreen op die direct kan worden hergebruikt. De demofabriek kan drieduizend ton gerecycled polystyreen per jaar produceren.

Daarmee verdubbelt het bedrijf haar opslagcapaciteit. De tank is ontworpen voor opslag van butaan en is een eerste stap in de verdere uitbouw van de terminal. Een tweede soortgelijke tank met dezelfde dimensies is momenteel onder constructie. De volgende feiten en cijfers tonen de grootte van het project aan. De tank heeft een diameter van 87 meter en een hoogte van 59 meter. De tankstructuur bestaat uit 9750 ton staal en

43,6 miljoen liter beton. Dat laatste is aangeleverd met meer dan 5400 trucks. Na 950.000 werkuren van verschillende contractrors, 3600 toolbox vergaderingen en meer dan 2600 veiligheidsrondgangen kon de tank in gebruik worden genomen. Oiltanking Antwerp Gas Terminal is gelegen in de haven van Antwerpen en een van de grootste onafhankelijke terminals in Europa voor de opslag, overslag en distributie van LPG en andere petrochemische gassen.

Dagmar Aarts

De unit vangt groene CO2 af die vrijkomt bij de verwerking van mais tot bio-ethanol.

De CO2-afvanginstallatie komt te staan bij Alco Bio Fuel (ABF) in Gent. De unit vangt groene CO2 af die vrijkomt bij de verwerking van mais tot bio-ethanol, proteïnerijk dierenvoer en maïsolie. Na opvang en behandeling kan de CO2 bijvoorbeeld worden gebruikt als bubbels in frisdranken, in de glastuinbouw, bij koeltransporten of als chemische grondstof.

Al vanaf de opening van de bioraffi naderij twaalf jaar geleden wilde ABF CO2 afvangen. Maar het duurde even voor de juiste partners waren gevonden. En die waren nodig volgens plantmanager Pablo Vercruysse. ‘Wij hadden geen ervaring in het opzuiveren en de verwerking van industriële gassen. Ook de markt daaromheen was nieuw voor ons. In de gaswereld zijn enkel grote spelers die elkaar allemaal kennen. Van nul een avontuur starten in die wereld is heel moeilijk. Daarom wilden wij samenwerken met grote spelers uit die markt.’ Daar is de joint venture Green CO2 uitgekomen met Messer Benelux en IJsfabriek Strombeek. De drie partijen verkopen allemaal een deel van de CO2 die wordt afgevangen.

Sinds de eerste CO2-afvanginstallatie in gebruik is genomen, is ABF meer bio-ethanol gaan maken. En meer bio-ethanol betekent ook meer CO2-uitstoot. ‘Wij willen zo duurzaam mogelijk brandstof maken’, zegt Vercruysse. ‘Daarom investeren we in een tweede recovery unit. Hiermee kunnen we ook de moeilijker af te vangen CO2 opvangen.’ De CO2-uitstoot in de bioraffi naderij volgt een bepaald patroon. Er wordt gewerkt met een batchproces. Daarbij is er een continue basisuitstoot van CO2, maar er zijn ook pieken en dalen. Die laatsten zijn moeilijker af te vangen. Vercruysse: ‘Met de tweede lijn recupereren we ook die CO2. Na ervaring met de eerste installatie hebben we vertrouwen dat dit kan met onze techniek.’

Met de twee investeringen kan niet alle CO2 worden opgevangen en hergebruikt. De bioraffi naderij verbruikt aardgas voor zijn elektriciteitsproductie en stoomproductie (via warmtekrachtkoppeling). De fossiele CO2 die daarbij vrijkomt is moeilijker af te vangen, maar daar wordt hard aan gewerkt volgens de plantmanager. Het is niet het enige project waar het bedrijf mee bezig is. Zo probeert ze haar energie-effi ciëntie te verbeteren, doet ze mee in een consortium dat groene methanol wil maken en loopt ze mee in verschillende CCU- en CCS-projecten.