O kreatywności w fizycznej edukacji

Józef Węglarz O KREATYWNOŚCI W FIZYCZNEJ EDUKACJI MYŚLI, SUGESTIE, IMPLIKACJE

© Copyright by Józef Węglarz, 2022

Recenzent: dr hab. Eligiusz Madejski, prof. nadzw. AWF w Krakowie

Redakcja wydawnicza: Beata Bednarz Opracowanie typograficzne: Alicja Kuźma

Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz Grafika wykorzystana na okładce: © Volodymyr Melnyk | Depositphotos.com ISBN 978-83-8294-211-8

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2022

Wyobraźnia okazuje się w szczególny sposób twórcza.

Edmund Husserl

Spis treści

Wprowadzenie .................................................................................................. 9

ROZDZIAŁ 1

Kreatywność w edukacji z wartościami ciała w tle ........................................ 13

1.1. Kreatywność w definicji i edukacji ...................................................... 13 1.2. Aksjologia jako nauka o wartościach .................................................. 17 1.3. Ciało jako wartość w zmieniającej się rzeczywistości kulturowej ..... 20 1.4. Powinności edukacji fizycznej w świetle współczesnej myśli pedagogicznej ........................................................................... 28 1.5. Fenomen ludzkiej anafazy .................................................................. 32 1.6. Asertywność i empatia ........................................................................ 34

ROZDZIAŁ 2

Miejsce i przejawy kreatywności w procesie fizycznej edukacji ................... 37 2.1. Niezbędne instrumentarium metodyczne ........................................ 39 2.2. Kreatywny namysł ............................................................................... 43 2.3. Kreatywna aksjologia w fizycznym wychowaniu .............................. 46 2.4. Kreatywne uczenie motoryczne .......................................................... 49 2.4.1. Przedmurze inicjacji ................................................................. 50 2.4.2. Inicjacja ..................................................................................... 52 2.4.3. Utrwalanie zdobyczy ................................................................. 56 2.4.4. Uczeń uzdolniony, przeciętnie sprawny i z problemami motorycznymi ........................................................................... 57 2.5. Przykładowe „jednostki wsparcia” kreatywności .............................. 60 2.5.1. Jesteście tacy sami… ................................................................... 62 2.5.2. Turniejowość ............................................................................. 63 2.5.3. Indywidualnie ........................................................................... 63 2.5.4. Maratończycy, chodziarze i inni ................................................ 64

2.5.5. Rekreacyjne samotworzenie ................................................ 65 2.5.6. Nasze ojczyste krajobrazy .................................................... 67 2.5.7. Sprawni jak żołnierze ............................................................ 67 2.5.8. W rytmie muzyki, tańca i zabawy ......................................... 69 2.5.9. Fitness inaczej ....................................................................... 70 2.5.10. Na nartach zimą, a nawet latem .......................................... 71 2.5.11. Gry mentalne ........................................................................ 72 2.5.12. Na rowerach .......................................................................... 72 2.5.13. Pod cyrkową kopułą .............................................................. 73 2.5.14. Jesteśmy też dla ciebie… ........................................................ 74 2.6. Ocena dokonań .................................................................................. 76

ROZDZIAŁ 3

Spodziewane efekty edukacyjne .................................................................. 81

3.1. Zmiana narracji w spojrzeniu na edukację fizyczną ........................ 81 3.2. Kreatywność w przygotowaniu kandydatów do zawodu ................ 85 3.3. Ku podmiotowej samorealizacji ...................................................... 89 W zakończeniu .............................................................................................. 95 Piśmiennictwo ............................................................................................... 103

Wprowadzenie

W tej książce będzie mowa o sprawach ważnych, nieraz definicyjnie trudnych, ponieważ o kreatywności, wartościach, indywidualizacji oraz wielu innych, lecz znaczących problemach wychowania fizycznego teraz i na przyszłość. Często bywa tak, że problemy skłaniają do głębszej refleksji, która następnie wiedzie do ich eliminowania oraz tworzenia nowych jakości jakże cennych ludzkich dyspozycji, zdolnych zmieniać istniejącą rzeczywistość na inną i przynajmniej w zamyśle lepszą. Dlaczego więc nie podjąć próby nakreślenia obszarów kreatywności w wychowaniu fizycznym? Definicyjne zawiłości nie są przecież utrudnieniem dla rozważań o jej potrzebie w fizycznej edukacji. Głównym zamysłem publikacji jest ukazanie kierunków zmian w wychowaniu fizycznym, które powinny nastąpić w jego strukturze, treściach i postępowaniu dydaktycznym, by stało się wymiernym segmentem edukacyjnym oraz było zdolne prowadzić młode pokolenia do świata wartości ciała i do kultury fizycznej inaczej niż dotychczas, czyli lepiej. Powinno to czynić efektyw nie i efektownie, żeby zjednać ku sobie najliczniejszą grupę za interesowanych tym, co im zaoferuje. Dlatego potrzebny jest kreatywny namysł namysł i  takie też działanie działanie. Jest to jedna z prostszych dróg do zasadniczego celu, jakim jest jego współudział w przygotowaniu młodych pokoleń do uczestnictwa w kulturze fizycznej. Obecnie wyraźnie widać, że dzieci i młodzież coraz

mniej cenią propozycje programowe, którymi dysponuje dla nich ten przedmiot szkolny, gdyż są one mało satysfakcjonujące. Zaczynają dominować atrakcyjniejsze oferty składane przez agendy świadczące podobne usługi usprawniania ich ciał, ale wedle innej kompetencyjnej formuły. Wtedy wychowanie fizyczne często z nimi przegrywa… Edukacja fizyczna nie stoi jednak na straconej pozycji, gdyż ma w ręku silny atut, którym są regularne, bezpieczne, fachowe świadczenia zawierające być może mniejszy zakres ciekawych form i rodzajów zajęć niż jej konkurencja, ale jest to czynione nieodpłatnie. Wystarczyłoby tylko wzbogacić jej program o treści oczekiwane przez edukowane podmioty i realizować je w formach wystarczająco zachęcających, czyli atrakcyjnych, z częstymi modyfikacjami w zależności od pojawiających się trendów. Potrzeba zatem innego ‒ decydenckiego i nauczycielskiego ‒ spojrzenia, które powinno uruchomić oczekiwaną dyspozycję, czyli uczniowskie współdziałanie na co dzień i wespół z nimi budować nowe, bardziej kreatywne wychowanie fizyczne. Wydaje się, że jest to niewiele, ale kiedy wnikniemy w szczegóły, wówczas okaże się, iż pozostaje sporo do zrobienia. Którędy więc podążać do tego dobrostanu? Zagadnienie kreatywności uczniowskiej i nauczycielskiej bywa pomijane we współczesnych źródłach metodycznych, a także w oficjalnych dokumentach regulujących ten proces.

Struktura publikacji jest zgodna z hasłami tworzącymi jej podtytuł. W rozdziale pierwszym przedstawiono bowiem my myśli ukazujące istotę kreatywności z wartościami ciała w tle, osadzone w systemie edukacyjnym oraz na wskazaniach nauk humanistycznych i społecznych, głównie pedagogiki. Rozdział drugi, najobszerniejszy, sugeruje sugeruje, co należałoby uczynić, aby kreatywność zaistniała w procesie edukacji fizycznej, była jej

wzmocnieniem, przynosiła uczniom satysfakcję i dobrze rokowała prospektywnie. Trzeci zaś hipotetycznie zakłada, jakich efektów można byłoby się spodziewać, gdyby propozycje rozwiązań znalazły uznanie wśród wykonawców, którzy powinni być kształceni inaczej. W rozważaniach skupiono się na wyjaśnieniu istoty kreatywności, jej obudowie strukturalnej w fizycznej edukacji oraz obszarach, które mogą ją wzmocnić w tym procesie. Wskazano także formy organizacyjne możliwe do zastosowania, ale dobór metod pozostawiono wykonawcom, ponieważ jest to subtelność edukacyjna zależna wyłącznie od nich.

Czytelnik zapewne zauważy, że w opracowaniu pojawiają się często odsyłacze do innych autorskich pozycji wydanych wcześniej. Nie jest to przejaw spektakularnej autopromocji, lecz przede wszystkim próba ukazania, jak rodził się namysł nad problemami, którymi żyje współczesne wychowanie fizyczne. Najpierw powstała rozprawka o wychowaniu, później o aksjologii ciała, potem na temat meandrów występujących w edukacji fizycznej, by następnie myślami wybiegnąć w przyszłość i naszkicować, jaka może być fizyczna edukacja w kolejnych latach, a po drodze udało się zaprezentować, co można dzieciom i młodzieży opowiadać na zajęciach lekcyjnych i pozalekcyjnych o kulturze fizycznej i innych zjawiskach pojawiających się wokół niej. Wiele kwestii poruszanych wcześniej powraca w tej książce; stąd te odniesienia, gdyż wątek kreatywności pojawiał się w poprzednich tomikach dosyć często i był opisywany w różnych kontekstach. Pozycja jest autorskim zwieńczeniem myśli o współczesnym wychowaniu fizycznym, chociaż tak naprawdę powinna powstać jako pierwsza, by z niej – dedukcyjnie – wypływały uszczegółowienia. Tak się nie stało, gdyż tworzono odwrotnie. Dlatego, żeby nie powtarzać wielu istotnych, wcześniej

wypowiedzianych kwestii – jest ta odsyłająca sugestia, ponieważ niestosownie byłoby powracanie do tego, co kiedyś napisano. Tutaj widać, jak ludzka myśl biegnie swoimi, nie zawsze możliwymi do przewidzenia ścieżkami.

Kreatywność w edukacji z wartościami ciała w tle 1.1. Kreatywność w definicji i edukacji

„Kreatywność” jest terminem pochodnym od kreacjonizmu, który definiuje się jako „zdolność do tworzenia czegoś nowego, oryginalnego, przynoszącego nowe rozwiązania, pomysłowość”1. Wywodzi się z łacińskiego słowa creatus, oznaczającego „twórczy”, sama zaś czynność to twórczość twórczość, której celem jest wprowadzanie przydatnych dla człowieka ulepszeń. Stąd już tylko krok do nowatorstwa, innowacji, nowoczesności – terminów przylegających do niej, znanych w dydaktyce jako elementy zmieniające i wspierające proces edukacyjny. Można zatem uznać, że „kreatywność” i „twórczość” są synonimami.

W ostatnich latach namysł nad twórczością stał się rozległy i dotyczy wielu sfer życia człowieka. Józef Kozielecki, dokonując analizy światowych badań nad twórczością, stwierdza, że „akty twórcze nie należą do zjawisk typowo elitarnych, które mogą zrodzić się w głowach jednostek nieprzeciętnych i tylko 1 S. Dubisz (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 2, WN PWN, Warszawa 2003, s. 295.