Prawa ochrona konkurencji Tom 1 by IKMP SAPERE AUDE

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI

Tom 1

MONOGRAFIA NAUKOWA Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE Warszawa, kwiecień 2015 roku

Projekt okładki: Marta Sobiecka Redakcja: Marta Sobiecka, Mikołaj Ślęzak

Recenzenci:

prof. UW dr hab. Adam Brzozowski prof. UW dr hab. Robert Grzeszczak doc. dr Małgorzata Modrzejewska dr Marta Litwińska-Werner dr Jarosław Turłukowski dr Dariusz Szafrański dr Jarosław Ślęzak

ISBN: 978-83-64552-06-9 Copyright by Wydawnictwo Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana, ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych – bez pisemnej zgody Autorów i Wydawcy.

Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE działające przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Spis treści WPROWADZENIE (JETMIRA FRANCESCA VELAJ) ...................................................... 8 SYSTEM OCHRONY KONKURENCJI. POLSKIE PRAWO KONKURENCJI NA TLE STANDARDÓW EUROPEJSKICH (MAGDALENA BRODAWKA) ........................................................ 30 POJĘCIE CZYNU NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI.ROLA KLAUZULI GENERALNEJ Z ART. 3 UST. 1 USTAWY O ZWALCZANIU NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI. (MARTA SOBIECKA) ....................................................................... 44 OCHRONA OZNACZEŃ ODRÓŻNIAJĄCYCH (MAGDALENA BŁAWAT, ALICJA SIECZYCH) ......................... 59 MERCHANDISING (NINA BARTOSIEWICZ, KAMIL MIESZKOWSKI) ..................... 79 OCHRONA PRZED INFORMACJAMI NIEPRAWDZIWYMI LUB WPROWADZAJĄCYMI W BŁĄD (MIKOŁAJ ŚLĘZAK) ....................................................................... 105

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Szanowni Czytelnicy,

mamy przyjemność oddać w Państwa ręce kolejną serię monografii naukowych powstałą dzięki wytężonej pracy Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE działającego przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.

Całość serii pt. „PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI” składać się będzie z trzech tomów.

Chcielibyśmy podziękować wszystkim Recenzentom za ich cenne uwagi i nieocenioną pomoc w realizacji niniejszej publikacji.

Redaktorzy

Warszawa, kwiecień 2015 roku

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

JETMIRA FRANCESCA VELAJ1

WPROWADZENIE

słowa kluczowe: konkurencja, konsument, prawo antymonopolowe, nieuczciwa konkurencja, zakaz konkurencji.

keywords: competition, consumer, anti-monopoly law, unfair competition, non-competition clause.

STRESZCZENIE Konkurencja jest jednym z najważniejszych i jednocześnie skomplikowanych mechanizmów funkcjonujących na dzisiejszym rynku. Celem niniejszego rozdziału tej monografii jest wprowadzenie niezbędnych elementów związanych z pojęciem konkurencji i podkreślenie ich roli. W tym opracowaniu zostały omówione kluczowe instytucje związane z konkurencją oraz podkreślono znaczenie prawa antymonopolowego również w innych państwach, jak w Niemczech i Stanach Zjednoczonych, nadając w ten sposób temu opracowaniu charakter prawnoporównawczy, który wraz z historią prawa antymonopolowego w Polsce i ostatnią nowelizacją z 2014 r. ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, wydają się być najważniejszymi narzędziami prawnej ochrony interesów ucestników rynku.

Autorka jest doktorantką w Instytucie Prawa Cywilnego, w Katedrze Prawa Cywilnego Porównawczego, członkiem Komisji Prawnej przy Krajowej Reprezentacji Doktorantów i aplikantką adwokacką przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

EXTRACT The competition is one of the most important and complicated mechanisms in today’s market. The purpose of this Chapter is to introduce the most necessary elements of Competition Law and its role in the Polish Law System and other systems, such as Germany and United States, where the Competition Law is known as antitrust law. This means, that the character of this Chapter, which is a comparative one and on the other hand, the history of Polish Competition Law and Competition and Consumer Protection Amendment Act of 2014, are the most important law instruments of the legal protection of market participants’ interests.

OGÓLNE I EKONOMICZNE POJĘCIE KONKURENCJI Pod powszechnym hasłem „konkurencja” rozumiemy działalność zmierzającą do uzyskania sukcesu, będąc w ciągłej rywalizacji z innymi osobami 2. Ponieważ przegląd dotychczasowego dorobku orzecznictwa i doktryny okazuje się niezbyt pomocny dla rozumienia pojęcia konkurencji, z powodu braku linii orzeczniczej w tym zakresie 3, należy analizować to pojęcie z ekonomicznego punktu widzenia. Zgodnie z tym, konkurencja oznacza walkę podmiotów gospodarczych, aktywnie działających na rynku, jako przedsiębiorcy, walczący o korzyści ekonomiczne osiągane ze sprzedaży towarów oraz usług i jednocześnie walkę o ciągłym istnieniu na szczególnie trudnym rynku gospodarczym. Stąd, należy dojść do wniosku, że konkurencja służy elimininacji rywali i tym samym, pozyskanie klientów kosztem rywali działających w tym samym kręgu działalności towarowej 4. Warunki funkcjonowania konkurencji, mechanizm konkurenci i skutki tych procesów dla każdego przedsiębiorstwa i jednocześnie całej gospodarki, stanowią trzy najważniejsze składniki konkurencji, jako osobne zjawisko5.

Zob. W. Wilczyński, Podstawowe kierunki współczesnej teorii konkurencji, Poznań 1960, s. 7; W. Wrzosek, Formy oraz intensywność konkurencji a marketing [w:] K. Zbytniewska, Marketing jako czynnik i instrument konkurencji, Warszawa 1993, nr 376, s. 15 i nast.; C. Kosikowski, T. Ławicki, Ochrona prawna konkurencji i zwalczanie praktyk monopolistycznych, Warszawa 1994, s. 9. 3 Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, pod red. T. Skocznego, Warszawa 2014, s. 29. 4 C. Kosikowski, T. Ławicki, Ochrona prawna konkurencji i zwalczanie praktyk monopolistycznych, Warszawa 1994s. 9. 5 Zob. E. Kośmicki, Teoria konkurencji ekonomicznej. Próba oceny stanu badań i koncepcji, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, nr 1/1988, s. 170 i nast.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Podstawową zasadą funkcjonowania konkurencji jest przede wszystkim istnienie samodzielnych przedsiębiorstw, którzy mają swobodny dostęp do rynku i jedcześnie to, żeby Ci uczestnicy rynku reagowali na zysk i stratę. Konkurencja składa się z dwóch faz, pierwsza polega na ataku, czyli na tzw. zachowaniu kreatywnym, natomiast druga polega na pościgu, czyli na tzw. zachowaniu przystosowawczym. Oznacza to, że cały mechanizm konkurencji opiera się na działaniach przesiębiorcy, którzy próbują zdobyć przewagę konkurencyjną i z drugiej strony, z reakcji innych przedsiębiorców. Konkurencja, stawiając przedsiębiorstwom pewne warunki, które wydają się niezbędne, aby mogli oni przetrwać na trudnym rynku gospodarczym, prowadzi do racjonalizacji działań gospodarczych i z tego powodu – zdaniem C. Kosikowskiego oraz T. Ławickiego – należy dojść do wniosku, że konkurencja jest motorem zmian i stymulatorem wydajności gospodarczej. Przyczynia się ona do wzrostu dochodu narodowego i jednocześnie powoduje racjonalizację struktur organizacyjnych i prowadzi do zmian zakresu aktywności gospodarczej 6. Konkurencję należy uznać, jako niezbędny, a przede wszystkim, trwały element gospodarki rynkowej. Kiedy mamy do czynienia z istnieniem prywatnej własności środków produkcji oraz gospodarki rynkowej, oznacza, że występuje zjawisko konkurencji. Z drugiej strony, ekonomiczne prawo wartości, wymiany i podziału rządzi gospodarką rynkową, która będąc prawem równoważenia rynku i wzrostu gospodarczego, stanowi najważniejszy warunek rynku, którym rządzą prawa popytu i podaży. Te ostatnie, generując konkurencję i jednocześnie wyznaczając rozmiary produkcji, zasady podziału oraz wymiany, wraz z prawem wartości tworzą odrębny mechanizm, który pozwala gospodarce funkcjonować i się rozwijać7. Zgodnie z poglądem G. F. Stanke, aby określić cechy i funkcje konkurencji na rynku, należy zacząć analizę od przeciwstawiania rynku konkurencyjnego i monopolu8. W przypadku liczby firm, rynek konkurencyjny i monopol różnią się właśnie tym, że na ostatnim występuje jeden dostawca, natomiast na rynku konkurencyjnym jest ich wielu. Przy określaniu cen produktów, rynek konkurencyjny wymaga pewnego uwzględnienia cen wyznaczonych przez konkurentów, podczas gdy monopolista kieruje się własnym uznaniem 6

C. Kosikowski, T. Ławicki, Ochrona prawna konkurencji i zwalczanie praktyk monopolistycznych, Warszawa 1994, s. 9-10. 7 C. Kosikowski, T. Ławicki, Ochrona prawna konkurencji i zwalczanie praktyk monopolistycznych, Warszawa 1994 s. 10. 8 Zob. G. F. Stanlake, Podstawy ekonomii, Warszawa 1992, s. 162 [w:] C. Kosikowski, T. Ławicki, Ochrona prawna konkurencji i zwalczanie praktyk monopolistycznych, Warszawa 1994 s. 11.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

w tym zakresie. Jeżeli w sytuacji monopolu wejście nowych przedsiębiorstw na rynek jest ograniczone, na rynku konkurencyjnym nie ma takich barier. Z kolei, konsument znajduje się przed mocno ograniczonym wyborem w przypadku dostarczania pewnego asortymentu produktów przez monopolistę, natomiast zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja na rynku konkurencyjnym, gdzie konsument ma szeroki wybór produktów dostarczanych przez innych przedsiębiorców-konkurentów. Tego typu refleksje prowadzą do wniosku, że konkurencja zwiększa efektywność działalności konkurujących między sobą przedsiębiorstw, natomiast w przypadku monopolu trudno dojść do tego samego wniosku9.

REGULACJE ANTYMONOPOLOWE STANÓW ZJEDNOCZONYCH, NIEMIEC ORAZ POLSKI W Stanach Zjednoczonych, ze względu na coraz bardziej rosnące w społeczeństwie obawy przed trustami, pierwszą ustawę antytrustową wprowadził w 1883 r. stan Alabama. Obawa przed trustami wynikało z tego faktu, że były one uznane, jako zintegrowane ugrupowania przedsiębiorstw, które mogły mieć pełną kontrolę nad określonymi gałęziami gospodarki. Pod koniec XIX wieku, trusty dominowały w wielu gałęziach amerykańskiego przemysłu i dodatkowo, wykorzystali siłę gospodarczą do eliminowania z rynku konkurentów. Przez to doszło do narzucenia uciążliwych i nieuczciwych warunków umów z ich konktrahentami oraz bezpodstawnego podwyższania cen towarów i usług 10. W bardzo krótkim czasie, doszło do zaburzenia równowagi rynkowej przez nadużywanie siły rynkowej, którą można określić, jako jedną z najważniejszych kategorii prawa antymonopolowego, na podstawie której podkreśla się zdolność przedsiębiorstwa do podwyższania cen na rynku. Czasami to ostatnie było możliwe dzięki ograniczeniu produkcji, zwiększając w ten sposób zyski11. Z powodu bezskuteczności antykonkurencyjnych praktyk o zasięgu ponadstanowym, Sherman

proponował

stworzenie

ustawy,

która

została

przyjęta

1890

r.,

jako Sherman Antitrust Act12 i jednocześnie jako pierwsza federalna regulacja antytrustowa. 9

C. Kosikowski, T. Ławicki, Ochrona prawna konkurencji i zwalczanie praktyk monopolistycznych, Warszawa 1994, s. 11-12. 10 R. Molski, Prawo antymonopolowe w obliczu globalizacji. Kierunki rozwoju, Bydgoszcz 2007, s. 29. he EC Law of competition, pod red. J. Faull, A. Nikpay Oxford 1999, s. 9; A. Zielińska-Głębocka, Podstawowe założenia teorii konkurencji [w:], Konkurencja, pod red. Z. Brodeckiego Warszawa 2004, s. 30 i nast. 12 The Sherman Antitrust Act (Sherman Act, 26 Stat. 209, 15 U.S.C. § 1-7).

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Choć jest ona najbardziej znaną na świecie ustawą w zakresie prawa antymonopolowego i

reguluje

porozumienia

ograniczające

konkurencję

praktyki

monopolistyczne

poszczególnych przedsiębiorstw, nie obejmuje ona kontroli koncentracji przedsiębiorstw. Jej wyjątkowa zwięzłość, jako ustawa obejmująca normy prawne o charakterze ogólnym, zawarte w siedmiu przepisach, budziła wątpliwości praktyków oraz doktryny amerykańskiej. Z tych powodów oraz z potrzeby precyzyjnego zdefiniowania tego, co konstytuuje bezprawne ograniczenie konkurencji, w 1914 r. uchwalono ustawę Claytona (Clayton Antitrust Act) 13. W porównaniu z ustawą Shermana, w której pojawiło się zagrożenie obchodzeniem tej ustawy poprzez koncentracje przedsiębiorstw, ustawa Claytona wprowadziła zakaz koncentracji, które mogłyby wpłynąć na osłabienie konkurencji lub prowadzenie do powstania monopolu. Ponadto, ta ustawa wprowadziła zakaz praktykowania określonych porozumień wiązanych, nawiązania umów na wyłączność czy też dyskryminacji cenowej. W przypadku szkód poniesionych wkutek antykonkurencyjnych praktyk, ustawa Claytona przewiduje możliwość dochodzenia potrójnych odszkodowań, uznanych w prawie amerykańskim jako treble damages. Potrójne odszkodowania odegrają bardzo ważną funkcję publiczną w prawie amerykańskim. Tego typu odszkodowania są wyjątkową konstrukcją amerykańskiego prawa antytrustowego i służą one przede wszystkim do odstraszania przed antykonkurencyjnymi praktykami14. Z kolei, w 1914 r. uchwalono ustawę o Federalnej Komisji Handlu (Federal Trade Commission)15, na podstawie której powstała niezależna agencja ds. praktyk nieuczciwej konkurencji. Tej agencji i Departamentowi Sprawiedliwości USA przyznano szerokie kompetencje w zakresie egzekwowania prawa antytrustowego na szczeblu federalnym. W 1936 r. uchwalono ustawę Robinsona-Patmana (Robinson-Patman Act)16, która zmieniła podstawowe przepisy ustawy Claytona, odnoszące się do dyskryminacji cenowej. Natomiast w 1950 r. uchwalona ustawa Celler-Kefauvera (Celler-Kefauver Act)17, zmieniła przepisy dotyczące fuzji, które wcześniej były zawarte w ustawie Claytona. Z kolei, na mocy ustawy Hart-Scott Rodino (The Hart-Scott-Rodino Antitrust Improvements Act)18 z 1976 r., Federalnej Komisji Handlu oraz Departamentowi Sprawiedliwości USA 13

The Clayton Antitrust Act (Pub. L. 63-212, 38 Stat. 730, 15 U.S.C. § 12-27a). Zob. R. Molski, Prywatnoprawna ochrona konkurencji w amerykańskim prawie antytrustowym, Kwartalnik Prawa Prywatnego, z. 3, 2005, s. 765 i nast.; R. Molski Prawo antymonopolowe w obliczu globalizacji. Kierunki rozwoju, Bydgoszcz 2007, s. 29-30. 15 The Federal Trade Commission Act of 1914 (15 U.S.C. § 41-58). 16 The Robinson-Patman Act of 1936 (Pub. L. 74-692, Stat. 1526, 15 U.S.C. § 13). 17 The Celler-Kefauver Act of 1950 (15 U.S.C. § 18). 18 The Hart-Scott-Rodino Antitrust Improvements Act of 1976 (Pub. L. 94-435, Stat. 1383, 15 U.S.C. § 18a). 14

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

przyznano kompetencje w zakresie kontroli koncentracji przedsiębiorstw powyżej określonych progów, co spowodowało zmianę ustawy Claytona. Niemniej ważna wydaje się być ustawa z 1918 r. Webb-Pomerene (Webb-Pomerene Act)19, wyłączająca spod zakresu obowiązywania ustawy Shermana związki przedsiębiorstw utworzone w celu prowadzenia działalności w handlu eksportowym. Ponieważ w większości stanów obowiązują odrębne regulacje antymonopolowe oraz istotnie zbliżone do ustawy Shermana, nazywają się one Little Shermans20. Wyżej opisana konstrukcja amerykańskiego prawa antytrustowego przetrwała do dnia dzisiejszego.

Warto

podkreślić,

że

najważniejszym

elementem

obecnej

polityki

antymonopolowej Stanów Zjednoczonych stanowi walka z kartelami międzynarodowymi, z wykorzystaniem różnorodnych sankcji karnych oraz instrumentów procesowych, stosowanie których było niezbędne w walce z przestępczością zorganizowaną21. Nieco inaczej przedstawia się sytuacja w Niemczech. W drugiej połowie XIX w, brak było regulacji zakazujących praktyk antykonkurencyjnych. Prawo kartelowe zostało wprowadzone w Niemczech w 1923 r. Kartell-Verordnung lub KartVO jest niewątpliwie pierwszą w Europie regulacją prawną w zakresie ochrony procesu konkurencji. Niezależnie od tego, że projekt był stworzony po to, aby przeciwdziałać nadużyciom dopuszczonych przez

przedsiębiorstwa tworzące kartele, jego

wpływ na kartele

okazał się nieduży22. W 1957 r. uchwalono Gesetz gegen Wettbewebschränkungen lub GWB, jako nowe prawo konkurencji, które – po wielu nowelizacjach – obowiązuje do dnia dzisiejszego. W przypadku zachowań godzących w proces konkurencji, poszczególne normy prawne przepisów tej ustawy, upoważniają Urząd Kartelowy do interwencji. Ponadto, GWB umożliwia samodzielne wniesienie do sądu powszechnego pozwu o zaniechanie antykonkurencyjnych praktyk lub o odszkodowanie. Oprócz kontroli koncentracji, reforma z 1973 r., która oprócz praktyk kartelowych, obejmuje również wszelkie ograniczenia konkurencji, umożliwiające kontrolę koncentracji przedsiębiorstw, wprowadziła jednocześnie

The Webb-Pomerene Act of 1918 (15 U.S.C. § 62). R. Molski, Prawo antymonopolowe w obliczu globalizacji. Kierunki rozwoju, Bydgoszcz 2007, s. 30-31. 21 R. Molski, Prawo antymonopolowe w obliczu globalizacji. Kierunki rozwoju, Bydgoszcz 2007, s. 31-33. 22 R. Molski, Prawo antymonopolowe w obliczu globalizacji. Kierunki rozwoju, Bydgoszcz 2007, s. 35-37. 20

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

specyficzne rozwiązania dla małych i średnich przedsiębiorstw, w zakresie ich działania na rynku, nie obawiając się naruszeń zakazu karteli23. Z całą pewnością, podkreślić należy, że bardzo ważnym elementem niemieckiego systemu prawnego w zakresie prawa antymonopolowego, jest właśnie prawo o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Gesetz gegen den unlauteren Wettbewerb lub UWG weszło w życie w 2004 r., zastępując w ten sposób obowiązującej ustawy UWG z 1909 r. Ustawa ta zakazuje praktyk gospodarczych, które można uznać, jako nieetyczne oraz umożliwia wnoszenie pozwu o zaniechanie tych praktyk albo dochodzenie odszkodowania za poniesione w ich wyniku szkody. Warto zaznaczyć, że niemieckie prawo konkurencji – wprowadzone po II wojnie światowej i będąc drugim najbardziej wpływowym prawem po Stanach Zjednoczonych – było wzorem w takim zakresie, także dla wielu innych krajów europejskich i pozaeuropejskich oraz dla wspólnotowego prawa konkurencji24. Bardzo ciekawie przedstawia się prawo antymonopolowe również w Polsce. Ustrój gospodarczy, wcześniej oparty na zasadzie centralnego planowania, po I wojnie światowej, zaczął się koncentrować na prawie antymonopolowym. Niezależnie od tego, że w 1933 r. uchwalono ustawę o kartelach25 i formalnie jej nie uchylono, nie była ona stosowana. Z powodu niewydolności systemu gospodarczego oraz tym samym, wywołanych napięć społecznych, prywatny sektor gospodarki zaczął nabierać coraz większego znaczenia. Więc,

stycznia

1987

uchwalono

ustawę

przeciwdziałaniu

praktykom

monopolistycznym w gospodarce narodowej26. Ustawa ta miała na celu przeciwdziałanie praktykom

antykonkurencyjnym, tworzenie struktur monopolistycznych w polskiej

gospodarce oraz wychwytywanie nieskutecznych zachowań państwowych jednostek gospodarczych i jednocześnie stabilizowanie cen. Dodatkowo, Rada Ministrów była upoważniona do stosowania wyłączeń podmiotowych, a Ministerstwo Finansów było w roli organu antymonopolowego, reprezentując w ten sposób Skarb Państwa i z tego powodu, był największym monopolistą27.

R. Molski, Prawo antymonopolowe w obliczu globalizacji. Kierunki rozwoju, Bydgoszcz 2007, s. 37-39. R. Molski, Prawo antymonopolowe w obliczu globalizacji. Kierunki rozwoju, Bydgoszcz 2007, s. 39. 25 Ustawa z dnia 28 marca 1933 r. o kartelach (Dz. U. z 1933, Nr 31, poz. 270). 26 Ustawa z dnia 28 stycznia 1987 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym w gospodarce narodowej (Dz. U. z 1987, Nr 3, poz. 18). 27 R. Molski, Prawo antymonopolowe w obliczu globalizacji. Kierunki rozwoju, Bydgoszcz 2007, s. 41-42. 24

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Z kolei, 24 lutego 1990 r. uchwalono ustawę o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym28. Ten krok oznaczał, że konkurencja zaczęła nabierać coraz większego znaczenia w Polsce. Bardzo ważną rolę w egzekwowaniu przepisów tej ustawy odegrał centralny organ administracji państwowej, którym był Urząd Antymonopolowy, a jego rozstrzygnięcia podlegały kontroli Sądu Antymonopolowego – dzisiaj spotykamy się z innymi nazwami tych instytucji, mianowicie, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) oraz Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK). Natomiast 15 grudnia 2000 r. uchwalono ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów29, w której uwzględniono harmonizację rozwiązań prawnych z prawem konkurencji Wspólnoty Europejskiej. W związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, istniała potrzeba dostosowania polskiego prawa antymonopolowego do wspólnotowego systemu ochrony konkurencji, co prowadziło do znowelizowania tej ustawy30. Następnie, 16 lutego 2007 r. uchwalono nową ustawę o ochronie konkurencji i

konsumentów31,

której

najważniejszą

wprowadzoną

zmianą

było

odstąpienie

od prowadzenia postępowań na wniosek w sprawach praktyk ograniczających konkurencję oraz naruszających zbiorowe interesy konsumentów. W celu ochrony konsumentów, ustawa wprowadza jednocześnie możliwość stosowania kar pieniężnych wobec przedsiębiorców, którzy dopuszczają się praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów32. Bardzo ważną zmianą w zakresie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, jest nowelizacja z 2014 r. W dniu 21 listopada 2012 r. UOKiK opublikował projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego. Projekt ustawy, który został ostatecznie przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 23 lipca 2013 r., zmierza ku zwiększeniu skuteczności wykrywania i zwalczania antykonkurencyjnych praktyk podmiotów gospodarczych oraz efektywniejszych rozpatrywań spraw związanych z antymonopolową kontrolą koncentracji33.

Ustawa z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym (Dz. U. z 1990, Nr 14, poz. 88). 29 Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2000, Nr 122, poz. 1319 z późn. zm.). 30 R. Molski, Prawo antymonopolowe w obliczu globalizacji. Kierunki rozwoju, Bydgoszcz 2007, s. 42-43. 31 Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2007, Nr 50, poz. 331 z późn. zm.). 32 R. Molski, Prawo antymonopolowe w obliczu globalizacji. Kierunki rozwoju, Bydgoszcz 2007, s. 43. 33 Zob. szczegóły dotyczące projektu ustawy o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, uzasadnienia do tego projektu oraz oceny skutków regulacji (http://www.uokik.gov.pl/projekty_aktow_prawnych2.php#faq1826).

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

W pierwszej kolejności, należy wymienić nowe instytucje prawne, które powstały wraz z wejściem w życie znowelizowanej ustawy w dniu 18 stycznia 2015 r34. Takie instytucje, jak, po pierwsze, środki zaradcze w sprawach praktyk ograniczających konkurencję, po drugie, dobrowolne poddanie się karze, po trzecie, leniency, rozszerzając w ten sposób program redukcji kar antymonopolowych, po czwarte, kary dla osób fizycznych za

udział

służą i

zawarciu

nielegalnego

zapewnieniu

skutecznego

przyspieszenia

postępowań

porozumienia

eliminowania

praktyk

antymonopolowych

ograniczającego zakazanych odnośnie

konkurencję,

przez tych

UOKiK praktyk.

Ustawa ta upoważnia Prezesa UOKiK do publicznego ostrzegania o podejrzeniu naruszenia zbiorowych interesów konsumentów i ta instytucja jest jedyną, nową powstałą instytucją prawną w zakresie ochrony konsumentów35. Niemniej ważne są również zmiany dokonane w przepisach o kontroli koncentracji, w zakresie których wchodzą ustanowienie dwuetapowego systemu rozpatrywania zgłoszonych przypadków objętych koncentracją, powołanie instytucji competition concern w sprawach skomplikowanych oraz przyznanie określonemu adresatowi zgody warunkowej prawa wnioskowania o utajnienie terminu realizacji warunku zbycia mienia. Te zmiany mają przynieść ulgę, zwłaszcza w skróceniu czasu oczekiwania na decyzje koncentracyjne. Z drugiej strony, zmiany przepisów o terminach w kierunku ich wydłużenia, mają zwiększyć skuteczność ścigania praktyk, a przede wszystkim działać prewencyjnie, wydłużyć termin na zakończenie postępowania wyjaśniającego oraz wniesienie odwołania od decyzji Prezesa UOKiK i doprecyzowanie terminu przekazania wymienionego odwołania wraz z aktami sprawy do sądu, który ma sprawować kontrolę nad decyzjami Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, czyli SOKiK. Ostatnie ważne i korzystne zmiany, ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów z 2014 r., wprowadza w przepisach odnoszących się do postępowania przed SOKiK36.

Ustawa z dnia 10 czerwca 2014 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014, poz. 945). 35 Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, pod red. T. Skocznego, Warszawa 2014, s. 29 36 Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, pod red. T. Skocznego, Warszawa 2014, s. 29

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

PODSTAWA WOLNOŚCI I UCZCIWOŚCI KONKURENCJI Konkurencja, będąc niezbędnym elementem dzisiejszego rynku i rozwoju gospodarki, jest i musi być rozumiana w kontekście wolności gospodarczej. Oznacza to, że sprzyja ona interesom konsumentów, wyłącznie wtedy, kiedy jest to konkurencja uczciwa. Mianowicie, ochrona konkurencji, obejmując swoim zakresem ochronę wolności konkurencji oraz jej uczciwości, jest dokonywana również w interesie konsumentów37. Zasada wolności konkurencji pomiędzy przedsiębiorcami znajduje swój wyraz także w Konstytucji RP38. Art. 20 stanowi, że społeczna gospodarka rynkowa oparta przede wszystkim na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej, solidarności, dialogu oraz współpracy partnerów społecznych stanowi niezbędną przesłankę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. Do paradygmatu „wolnej” konkurencji wraca się przede wszystkim w celu podkreślenia wolnościowego rozumienia konkurencji. Dzieje się tak w literaturze oraz w praktyce, gdy narzuca się ingerencję w postaci doprowadzenia do nieograniczonej i skutecznej konkurencji na rynku właściwym. W tym zakresie należy zaznaczyć, że konkurencję

należy

zrozumieć,

jako

proces

rynkowej

rywalizacji

samodzielnych

przedsiębiorców39. Klauzula generalna wyrażona w art. 3 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji 40, zakazuje naruszania obowiązku działania przedsiębiorcy w sposób uczciwy oraz zgodny z obowiązującym prawem, jeżeli zagraża to lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub konsumenta. Ustawodawca, nadając jednocześnie temu przepisowi charakter otwartego katalogu, wymienia w ustępie drugim przykładowe rodzaje czynów nieuczciwej konkurencji, jak wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów lub usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub

usług,

naruszenie

tajemnicy

przedsiębiorstwa,

nakłanianie

rozwiązania

lub niewykonania umowy, naśladownictwo produktów, pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie, utrudnianie dostępu do rynku, przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną 37

Stowarzyszenie Konsumentów Polskich, Model prawnej ochrony konsumenta, Harmonizacja polskiego prawa konsumenckiego z regułami Unii Europejskiej VI, t. 2, Warszawa 1996, s. 58. 38 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 2009, Nr 114, poz. 946 ze zm.). 39 Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, pod red. T. Skocznego, Warszawa 2014, s. 30 40 Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z 1993, Nr 47, poz. 211 z późn. zm.).

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

i nieuczciwa lub zakazana reklama, organizowanie systemu sprzedaży lawinowej oraz prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym. Przepisy o zapobieganiu i zwalczaniu nieuczciwej konkurencji służą realizacji prawdziwej walki konkurencyjnej, opartej na przestrzeganiu przepisów prawa oraz działaniu zgodnie z dobrymi obyczajami. Natomiast – zgodnie z poglądem adw. Marka Tadeusiaka – cele ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, wymienione w art. 1, będą osiągnięte wyłącznie wtedy, kiedy do jej realizacji włączą się przedsiębiorcy i krajowe organizacje, które działają w celu ochrony interesów konsumentów. Te organizacje, mając prawo wszczynania postępowań cywilnych oraz karnych w przypadku stwierdzenia naruszenia przepisów ustawy, może prowadzić nawet do likwidacji konkurencji i pozbawienia konsumenta prawa możliwości wyboru oferty na aktywnie działającym rynku.

CZYN NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI A ZAGROŻENIE KONKURENCJI Polski ustawodawca przewiduje cywilną oraz karną odpowiedzialność z tytułu dokonania czynu nieuczciwej konkurencji.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA Rozdział trzeci ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, w razie stwierdzenia czynu nieuczciwej konkurencji, obejmuje swoim zakresem odpowiedzialność cywilną. W myśl art. 18 tej ustawy, przedsiębiorca, którego interes został zagrożony lub naruszony czynem nieuczciwej konkurencji, może żądać zaniechania niedozwolonych działań, usunięcia skutków niedozwolonych, złożenia jednokrotnego albo wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem polskiej kultury lub ochroną dziedzictwa narodowego – jeżeli czyn nieuczciwej konkurencji był zawiniony. Podmiotem uprawnionym do wystąpienia z żądaniem z tytułu stwierdzenia czynu nieuczciwej konkurencji, jest co do zasady przedsiębiorca, ale należy jednocześnie pamiętać o normie, wynikającej z art. 19 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Mianowicie,

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

z roszczeniami wynikającymi z art. 18 tej ustawy, może wystąpić również krajowa albo regionalna organizacja, której celem statutowym jest ochrona interesów przedsiębiorców. Natomiast, zgodnie z art. 22 ustawy, w przypadku wniesienia bezzasadnego powództwa z tytułu nieuczciwej konkurencji, sąd, na wniosek pozwanego, może nakazać powodowi złożenie jednokrotnego albo wielokrotnego oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Jeżeli na skutek wniesienia powstała szkoda, pozwany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. Z kolei, art. 18a ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji podkreśla, że ciężar dowodu prawdziwości oznaczeń albo informacji umieszczanych na towarach lub ich opakowaniach albo wypowiedzi zawartych w reklamie, spoczywa na osobie, która – zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 6 Kodeksu cywilnego41 – z faktu tego wywodzi skutki prawne, czyli na tej, której zarzuca się czyn nieuczciwej konkurencji związany z wprowadzeniem w błąd. W myśl art. 20 ustawy, bieg przedawnienia roszczeń z tytułu nieuczciwej konkurencji rozpoczyna się oddzielnie co do każdego naruszenia. Natomiast roszczenia z tego tytułu, ulegają przedawnieniu z upływem lat trzech.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA Oprócz odpowiedzialności cywilnej, dokonanie czynu nieuczciwej konkurencji może rodzić sankcje karne. Oznacza to, że w rozdziale czwartym ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ustawodawca wymienia określone naruszenia, które można uznać, jako czyn nieuczciwej konkurencji i obok nich, odpowiednie sankcje karne. Odpowiedzialność karna ciąży na każdym, kto dopuścił się czynu nieuczciwej konkurencji, w postaci ujawniania informacji stanowiącej tajemnicę przedsiębiorstwa, kopiowania zewnętrznej postaci produktu, stwarzając w ten sposób możliwość wprowadzenia klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu, organizowania systemu sprzedaży lawinowej lub kierowania takim systemem, nieoznaczania towarów lub usług, wprowadzając klientów w błąd co do pochodzenia, ilości, jakości składników, sposobu wykonania, przydatności, możliwości zastosowania, naprawy, konserwacji albo innych istotnych cech towarów lub usług albo nieinformowania o ryzyku, jakie wiąże się z 41

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014, poz 121, 827 ze zm.).

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

korzystaniem z nich, rozpowszechniania nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd wiadomości o przedsiębiorstwie, w szczególności o osobach kierujących przedsiębiorstwem, wytwarzanych towarach, świadczonych usługach lub stosowanych cenach albo o sytuacji gospodarczej lub prawnej przedsiębiorstwa, w celu szkodzenia przedsiębiorcy albo przysporzenia korzyści majątkowej lub osobistej sobie, swojemu przesiębiorstwu lub osobom trzecim. Ustawodawca, w związku z popełnieniem tych czynów, przewiduje karę aresztu (tylko w niektórych przypadkach tej ustawy), grzywny oraz pozbawienia wolności do ośmiu lat, która jest uznana jako górna granica kary. Ściganie przestępstw tej ustawy następuje na wniosek pokrzywdzonego, natomiast ściganie wykroczeń, na żądanie pokrzywdzonego.

PRAWNA REGULACJA ZAKAZU KONKURENCJI A INTERES KONKURENCYJNY Zgodnie z wcześniejszymi poglądami polskiej doktryny, brak ustawowej definicji zakazu konkurencji, ograniczony zakres podmiotowy obciążony tym zakazem, określenie zakresu przedmiotowego tego zakazu i skutków prawnych jego naruszenia oraz dopuszczalność klauzuli konkurencyjnej, są najważniejszymi przesłankami, które decydują o prawnej regulacji instytucji zakazu konkurencji42. Będąc przy tym pojęciu, warto podkreślić rolę tej instytucji, zacząć od analizy jej historii w polskim systemie prawnym. Zakaz konkurencji pojawił się po raz pierwszy w Kodeksie handlowym z 1934 r. W ten sposób, polski ustawodawca zdecydował się na objęcie tą instytucją wspólnika spółki jawnej i członków zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i w spółce akcyjnej. Jednocześnie rozważył on rozszerzenie zakresu podmiotowego tej instytucji. Realizacja tych rozważań stało się możliwe dopiero w 1990 r., kiedy w dniu 24 lutego weszła w życie ustawa o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym. Ustawą z dnia 29 marca 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych43, polski ustawodawca rozszerzył dotychczasowe zakazy konkurencji. Udaną próbą rozszerzenia tego zakazu okazało się uchwalenie ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o zmianie ustawy o działalności gospodarczej 44. Przepisy Kodeksu 42

C. Kosikowski, T. Ławicki, Ochrona prawna konkurencji i zwalczanie praktyk monopolistycznych, Warszawa 1994, s. 215 43 Ustawa z dnia 29 marca 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1990, Nr 17, poz. 99). 44 Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o zmianie ustawy o działalności gospodarczej (Dz. U. z 1990, Nr 26, poz.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

handlowego o zakazie konkurencji stanowiły lex specialis w stosunku do przepisów ustawy o działalnośći gospodarczej, przez wprowadzenie generalnej zasady zakazu konkurencji wobec osób pełniących funkcje kierownicze w podmiotach gospodarczych. Ustawodawca przewidywał w tej ustawie odrębny rozdział dotyczący zakazu konkurencji oraz możliwość zastosowania klauzuli konkurencyjnej. Podkreślano jednocześnie, że postanowienia tego rozdziału nie naruszają zakazu konkurencji, wynikającego z przepisów szczególnych45. Następną próbą uregulowania instytucji zakazu konkurencji było uchwalenie specjalnej, poświęconej w tym celu ustawy z dnia 5 czerwca 1992 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne46. Ustawa ta rozszerzyła

zakres

podmiotowy

osób

zajmujących

stanowiska

kierownicze

przedsiębiorstwach państwowych zakaz świadczenia pracy w podmiotach gospodarczych tego przedsiębiorstwa, na inne osoby i zakres przedmiotowy, na spółki prawa handlowego. Oznacza to, że przepisy tej ustawy stanowiły lex generalis w stosunku do przepisów ustawy o przedsiębiorstwach państwowych. Ostatnią ustawodawczą próbą rozszerzenia kręgu podmiotowego i przedmiotowego tego zakresu, było uchwalenie ustawy z o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, na podstawie której, czynem nieuczciwej konkurencji jest zdrada tajemnicy przedsiębiorstwa przez osobę obecnie lub wcześniej świadczącą pracę na rzecz przedsiębiorstwa47. Natomiast, w obecnym, obowiązującym stanie prawnym, definicję ustawową zakazu konkurencji konstytuuje treść art. 1011 § 1 Kodeksu pracy48. Zgodnie z nim, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. Pracodawca, z kolei, ponosząc szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od tego ostatniego wyrównania tej szkody. Biorąc pod uwagę normę prawną wynikającą z art. 1012 § 1 Kodeksu pracy, za pomocą którego staje się możliwe zawarcie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu 149). 45 C. Kosikowski, T. Ławicki, Ochrona prawna konkurencji i zwalczanie praktyk monopolistycznych, Warszawa 1994, s. 216-217. 46 Ustawa z dnia 5 czerwca 1992 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz. U. z 1992, Nr 56, poz. 274). 47 C. Kosikowski, T. Ławicki, Ochrona prawna konkurencji i zwalczanie praktyk monopolistycznych, Warszawa, 1994, s. 217-218. 48 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2014, poz. 1502, 1662 ze zm.).

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

stosunku pracy, za zapłatą odszkodowania oraz brak szczegółowych regulacji, wynikających z Kodeksu cywilnego dotyczących klauzuli konkurencyjnej w umowie cywilnoprawnej, należy dojść do wniosku, że zastosowanie w tej umowie klauzuli o zakazie konkurencji zarówno podczas trwania umowy, jak i po jej ustaniu jest możliwe, a przede wszystkim zgodne z zasadą swobody umów, wyrażoną w art. 3531 k.c49. Warto podkreślić, że zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego 50, jeśli klauzula w zakresie konkurencji w okresie trwania umowy dopuszczalna jest w ramach stosunku pracy, nie można przyjąć, że wprowadzenie przez strony tej klauzuli w umowie zlecenia sprzeciwia się ustawie, zasadom współżycia społecznego lub naturze stosunku prawnego. Pojęcie zakazu konkurencyjnego zostało wprowadzone także w polskim Kodeksie spółek handlowych51. W art. 211 § 1 oraz 380 § 1 tego Kodeksu, zakaz prowadzenia działalności

konkurencyjnej

charakteryzuje

się

wyraźnie

ograniczonym

zakresem

podmiotowym. W myśl tych przepisów, członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjnej, nie może bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi ani uczestniczyć w spółce konkurencyjnej, jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej lub jako członek organu spółki kapitałowej bądź uczestniczyć w innej, konkurencyjnej osobie prawnej, jako członek organu. Nie może on także brać udziału w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania co najmniej 10% udziałów lub akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu. W wyżej wymienionych przepisach Kodeksu spólek handlowych, pojawia się pojęcie interesu konkurencyjnego. Wprawdzie przepisy prawa nie definiują wprost owego pojęcia. Należy zatem zrozumieć to pojęcie, analizując normy prawne, w których zostało ono wymienione oraz poglądy doktryny. Zgodnie z poglądami doktryny, pod hasłem „interesów konkurencyjnych” rozumiemy stan faktyczny, odnoszący się do innego podmiotu i w ramach którego są podejmowane czynności nie będące obojętne dla spółki kapitałowej na rynku. Natomiast analizując normy prawne wynikające z przepisów Kodeksu spółek handlowych, należy dojść do wniosku, że konieczne jest zawężenie rozumienia interesów konkurencyjnych jedynie do działań 49

M. Stępień, Zakaz konkurencji w umowach cywilnoprawnych, Prawo dla każdego, Wyborcza.biz 2013 (http://prawo.wyborcza.biz/content/zakaz-konkurencji-w-umowach-cywilnoprawnych). 50 Zob. Wyrok SN z dnia 11 września 2003 r., III CKN 579/01, OSNC 2004/10/167. 51 Ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2014, poz. 265, 1161 ze zm.).

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

aktywnych, które nie są związane z biernym uczestniczeniem w podmiotach, o których mowa w tych przepisach. Warto podkreślić, że samo pojęcie „zajmowania się interesami konkurencyjnymi” odnosi się nie tylko do tej opisanej działalności bezpośredniej, ale również do działalności pośredniej, gdzie można przykładowo wymienić doradzanie innej osobie52.

KLAUZULE KONKURENCYJNE W art. 11 § 1 i 2 ustawy z 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, pojawił się zakaz przekazywania, ujawniania lub wykorzystywania cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa, jako czyn nieuczciwej konkurencji. Ten zakaz ustawowy stosuje się do osoby, która świadczyła pracę na podstawie stosunku pracy czy innego stosunku prawnego, przez okres trzech lat od jego ustania. Niezależnie od zakazu konkurencji, w wyniku nowelizacji z 1996 r., pojawiło się nowe pojęcie klauzul konkurencyjnych, które zostało uznane, jako możliwość zawierania umów, za pomocą których, pracownik zobowiązuje się do powstrzymywania od prowadzenia działalności konkurencyjnej w ciągu określonego czasu od zaprzestania wykonywania pracy. Pracownicy objęci tą klauzulą, są wyłącznie Ci, którzy mają dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę53. Klauzula konkurencyjna przestaje wiązać, w przypadku śmierci pracownika, zgodnej woli stron, w razie ustania przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji oraz gdy pracodawca nie wywiązuje się z obowiązku wypłaty odszkodowania. Warto analizować, kiedy zakaz automatycznie się zdezaktualizuje. Jednym z tych przypadków jest przekazanie przez pracodawcę informacji, wcześniej uważane za ważne dla jego interesów, a później przestał je traktować jako takie lub te informacje stały się publiczne wskutek postępu technicznego czy naukowego lub pracowdawca zaprzestał prowadzenia działalności gospodarczej. Ciekawie przedstawia się również sytuacja, w której pracodawca nie wywiązuje się z obowiązku wypłaty odszkodowania. Biorąc pod uwagę możliwość ustawową spełnienia świadczeń pracodawcy w ratach miesięcznych, powstaje w ten sposób wątpliwość co do 52

M. Rudnicki, Zajmowanie się interesami konkurencyjnymi oraz uczestnictwo w podmiocie konkurencyjnym jako działania zakazane członkom zarządu, LEXPLAY 2011 (http://lexplay.pl/artykul/PrawoSpolek/Zajmowanie-sie-interesami-konkurencyjnymi-oraz-uczestnictwo-w-podmiocie-konkurencyjnym-jakodzialania-zakazane-czlonkom-zarzadu). 53 J.Czech, Regulacja prawna zakazu zajmowania się interesami konkurencyjnymi (http://www.knpp.uw.edu.pl/biuletyn/biuletyn/7_8/konkuren.htm).

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

braku wypłat, który uzasadniałby to, że pracowdawca nie wywiązuje się ze swoich obowiązków. Warto wspomnieć o uchwale z dnia 11 kwietnia 2001 r. Sądu Najwyższego 54, zgodnie z którą „w razie niewywiązywania się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania umowa o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy nie przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta, a pracownik zachowuje roszczenie o odszkodowanie”55. W taki sam sposób, w umowie cywilnoprawnej jest dopuszczalne zawarcia zakazu konkurencji nie tylko w czasie trwania umowy, ale również po jej rozwiązaniu. Jedyną różnicą jest to, że niezależnie od prawnego uregulowania instytucji zakazu konkurencji w Kodeksie pracy, te przepisy nie znajdują zastosowania do umów cywilnoprawnych. Najważniejszą zasadą w tych umowach jest przestrzeganie zasad kreowania stosunku prawnego według własnego uznania, pod warunkiem, że treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego, co wyraźnie wynika z art. 3531 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z wyrokiem SN z dnia 11 września 2003 r., o ile w umowie cywilnoprawnej została przestrzegana zasada woli stron, nie ma barier, które ograniczałyby zawarcie klauzuli o zakazie konkurencji. Co więcej, zamieszczenie w umowie zlecenia klauzuli konkurencyjnej, nie narusza postanowienia wynikającego z wcześniej wspomnianego art. 3531 Kodeksu cywilnego.

PODSUMOWANIE Konkurencja jest jednym z najważniejszych mechanizmów funkcjonujących na dzisiejszym rynku. Warto podkreślić, że musi ona być rozumiana w kontekście wolności gospodarczej. Konkurencja sprzyja interesom konsumentów, wyłącznie wtedy, kiedy jest uczciwa. Oznacza to, że ochrona konkurencji, obejmując swoim zakresem ochronę wolności konkurencji oraz jej uczciwości, jest dokonywana również w interesie konsumentów. Po analizowaniu potocznego oraz ekonomicznego pojęcia konkurencji i powstania prawa antymonopolowego w kilku państwach, warto skupić się na instytucji zakazu konkurencji. Zgodnie z art. 1011 Kodeksu pracy, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na 54

Zob. Uchwała SN z dnia 11 kwietnia 2001 r., III ZP 7/01. J. Czech, Regulacja prawna zakazu zajmowania się interesami konkurencyjnymi (http://www.knpp.uw.edu.pl/biuletyn/biuletyn/7_8/konkuren.htm).

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność. Pracodawca, z kolei, ponosząc szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie, może dochodzić od tego ostatniego wyrównania tej szkody. Pojęcie zakazu konkurencyjnego zostało wprowadzone także w polskim Kodeksie spółek handlowych. Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjnej, nie może bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi ani uczestniczyć w spółce konkurencyjnej, jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej lub jako członek organu spółki kapitałowej bądź uczestniczyć w innej, konkurencyjnej osobie prawnej, jako członek organu. Natomiast, zgodnie z wyrokiem SN z dnia 11 września 2003 r., o ile w umowie cywilnoprawnej została przestrzegana zasada woli stron, nie ma barier, które ograniczałyby zawarcie klauzuli o zakazie konkurencji. Zamieszczenie w umowie zlecenia klauzuli konkurencyjnej, nie narusza zasady swobody umów, wynikającej z przepisów Kodeksu cywilnego. Niezależnie od tych zmian i ewolucji w polskim prawie antymonopolowym, nie pozostaje nic innego, niż tylko wierzyć w to, że wszelkie wątpliwe kwestie w zakresie prawa konkurencji, będą rozstrzygane w sposób właściwy przez sądy i doktrynę56.

SUMMARY The competition is one of the greatest mechanisms in today’s market, but it is necessary to be understood in the context of economic freedom. The competition promotes the consumer’s interests, but only when it is fair. This means that the protection of competition it is also analysed in from the consumer’s interests point of view. After reviewing the economic and everyday notions of competition and antitrust law in several States, it is useful to focus on non-competition institutions. In accordance with art. 1011 of the Labour Code, an employee may not lead to competitive activities or actions towards his employer. The employer, bearing the damage as a result of the ban violation, may obtain the latter to compensate this injury. The concept of competitive ban was introduced also in the Polish Commercial Companies Code. According to this code, the member of the Board of Directors of a limited liability company or joint-stock company, may not deal with competing interests or participate in a competitive company, as a partner of the company or as a member of the capital company, without the consent of the company. On the other hand, in accordance 56

J. Czech, Regulacja prawna zakazu zajmowania się interesami konkurencyjnymi (http://www.knpp.uw.edu.pl/biuletyn/biuletyn/7_8/konkuren.htm).

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

with the judgement of the Supreme Court of 11 September 2003, unless the will site concludes the civil agreement, there is definitively allowed the non-competition clause. This does not breach the principle of freedom of contract. But somehow, we have to believe that any questionable issue in competition law, will be resolved properly by the polish courts and doctrine.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

BIBLIOGRAFIA

Akty prawne: 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 2009, Nr 114, poz. 946 ze zm.). 2. The Celler-Kefauver Act of 1950 (15 U.S.C. § 18). 3. The Clayton Antitrust Act (Pub. L. 63-212, 38 Stat. 730, 15 U.S.C. § 12-27a). 4. The Federal Trade Commission Act of 1914 (15 U.S.C. § 41-58). 5. The Hart-Scott-Rodino Antitrust Improvements Act of 1976 (Pub. L. 94-435, Stat. 1383, 15 U.S.C. § 18a). 6. The Robinson-Patman Act of 1936 (Pub. L. 74-692, Stat. 1526, 15 U.S.C. § 13). 7. The Sherman Antitrust Act (Sherman Act, 26 Stat. 209, 15 U.S.C. § 1-7). 8. The Webb-Pomerene Act of 1918 (15 U.S.C. § 62). 9. Ustawa z dnia 28 marca 1933 r. o kartelach (Dz. U. z 1933, Nr 31, poz. 270). 10. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014, poz. 121, 827 ze zm.). 11. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2014, poz. 1502, 1662 ze zm.). 12. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2014, poz. 265, 1161 ze zm.). 13. Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2000, Nr 122, poz. 1319 z późn. zm.). 14. Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. z 2007, Nr 50, poz. 331 z późn. zm.). 15. Ustawa z dnia 5 czerwca 1992 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne (Dz. U. z 1992, Nr 56, poz. 274). 16. Ustawa z dnia 24 lutego 1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym (Dz. U. z 1990, Nr 14, poz. 88). 17. Ustawa z dnia 28 stycznia 1987 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym w gospodarce narodowej (Dz. U. z 1987, Nr 3, poz. 18). 27

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

18. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o zmianie ustawy o działalności gospodarczej (Dz. U. z 1990, Nr 26, poz. 149). 19. Ustawa z dnia 10 czerwca 2014 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014, poz. 945). 20. Ustawa z dnia 29 marca 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1990, Nr 17, poz. 99). 21. Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z 1993, Nr 47, poz. 211 z późn. zm.).

Wydawnictwa zwarte: 1. Konkurencja, pod red. Z. Brodeckiego, Warszawa 2004. 2. Kosikowski C., Ławicki T., Ochrona prawna konkurencji i zwalczanie praktyk monopolistycznych, Warszawa 1994. 3. Molski R., Prawo antymonopolowe w obliczu globalizacji. Kierunki rozwoju, Bydgoszcz 2007. 4. Stanlake G. F., Podstawy ekonomii, Warszawa 1992. 5. Stowarzyszenie Konsumentów Polskich, Model prawnej ochrony konsumenta, Harmonizacja polskiego prawa konsumenckiego z regułami Unii Europejskiej VI, t. 2, Warszawa 1996. 6. The EC Law of competition, pod red. J. Faull, A. Nikpay Oxford 1999 7. Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, pod red. T. Skocznego, Warszawa 2014. 8. Wilczyński W., Podstawowe kierunki współczesnej teorii konkurencji, Poznań 1960. 9. Zbytniewska K., Marketing jako czynnik i instrument konkurencji, Warszawa 1993.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Artykuły: 1. Czech J., Regulacja prawna zakazu zajmowania się interesami konkurencyjnymi [w:] (http://www.knpp.uw.edu.pl/biuletyn/biuletyn/7_8/konkuren.htm).

2. Kośmicki E., Teoria konkurencji ekonomicznej. Próba oceny stanu badań i koncepcji, RPEiS 1/1988. 3. Landes W. M., Posner R. A., Market power in antitrust cases, Harvard Law Review, t. 94, 5/1981. 4. Molski R., Prywatnoprawna ochrona konkurencji w amerykańskim prawie antytrustowym, Kwartalnik Prawa Prywatnego, z. 3, 2005. 5. Peepekorn L., The economics of competition [w:] J. Faull, A. Nikpay (red.), The EC Law of competition, Oxford 1999. 6. Rudnicki M., Zajmowanie się interesami konkurencyjnymi oraz uczestnictwo w podmiocie konkurencyjnym jako działania zakazane członkom zarządu, LEXPLAY 2011. 7. Stępień M., Zakaz konkurencji w umowach cywilnoprawnych, Prawo dla każdego, Wyborcza.biz 2013. 8. Wrzosek W., Formy oraz intensywność konkurencji a marketing [w:] Zbytniewska K., Marketing jako czynnik i instrument konkurencji, Warszawa 1993. 9. Zielińska-Głębocka A., Podstawowe założenia teorii konkurencji [w:] Brodecki Z. (red.), Konkurencja, Warszawa 2004.

Źródła internetowe: 1. http://lexplay.pl/artykul/Prawo-Spolek/Zajmowanie-sie-interesami-konkurencyjnymioraz-uczestnictwo-w-podmiocie-konkurencyjnym-jako-dzialania-zakazane-czlonkomzarzadu 2. http://prawo.wyborcza.biz/content/zakaz-konkurencji-w-umowach-cywilnoprawnych 3. http://www.knpp.uw.edu.pl/biuletyn/biuletyn/7_8/konkuren.htm 4. http://www.uokik.gov.pl/projekty_aktow_prawnych2.php#faq1826

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

MAGDALENA BRODAWKA57

SYSTEM OCHRONY KONKURENCJI. POLSKIE PRAWO KONKURENCJI NA TLE STANDARDÓW EUROPEJSKICH

słowa kluczowe: prawo konkurencji, prawo Unii Europejskiej, ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów keywords: competition law, European Union law, act on protection of competition and consumers

STRESZCZENIE Przepisy

unijne

zakresu

konkurencji

mają

zapewnić

przedsiębiorstwom

sprawiedliwe i równe warunki prowadzenia działalności, a jednocześnie służą osiąganiu większej efektywności ekonomicznej oraz zapewniają wysoki poziom ochrony konsumentów. Aby wspomniany system był skuteczny i spełniał swoją rolę, niezbędne jest stworzenie takich ram prawnych, które zapewnią efektywne działanie i kontrolowanie mechanizmu konkurencji. Autorka podda analizie unijne i polskie prawo konkurencji, mając jednocześnie na uwadze, że w polskim porządku prawnym równolegle obowiązują oba źródła prawa.

Autorka jest doktorantką w Instytucie Prawa Międzynarodowego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

EXTRACT EU provisions in the field of competition are supposed to guarantee fair and equal conditions of conducting business activity for enterprises, simultaneously they serve the purpose of attaining more economic efficiency and ensure high level of consumer protection. In order for the said system to be effective and fulfill its role, it is necessary to create such legal frameworks which guarantee effective functioning and control over the competition mechanism. The author will analyze the EU and Polish competition law, taking into consideration the fact that in the Polish legal order both sources of law are binding.

WPROWADZENIE W literaturze zwraca się uwagę, że zjawisko konkurencji występujące na rynku, stanowi „kanon gospodarki rynkowej”58. Proces konkurencji zakłada bowiem, że przedsiębiorstwa funkcjonujące w ramach określonego rynku, oferują na nim swoje towary lub usługi w oparciu o zasady, które mają zagwarantować im jak największy popyt (a tym samym jak najwyższy zysk), wyprzedając rywalizujących z nimi konkurentów. Omawiany mechanizm ma z jednej strony ma na celu zapewnić sprawne funkcjonowanie mechanizmu konkurencji, a z drugiej strony chronić przedsiębiorstwa, będące dla siebie wzajemnymi konkurentami. Niewątpliwie również poza samą ochroną konkurencji, wspomniany system ochrony konkurencji służy również osiąganiu większej efektywności ekonomicznej oraz zapewnia wysoki poziom ochrony konsumentów59. W literaturze zwraca się jednocześnie uwagę, że na przestrzeni lat zmieniła się zasadniczo rola i funkcja systemu ochrony konkurencji, co jest widoczne zwłaszcza na przykładzie Unii Europejskiej. O ile przez długi czas wskazany system stanowił narzędzie służące pełnej integracji rynków państw członkowskich Unii Europejskiej, o tyle obecnie funkcja integracyjna wyraźnie ustępuje przed realizacją celu, jakim jest sama konkurencja i kontrola władzy rynkowej60.

C. Kosikowski, Publiczne prawo gospodarcze Polski i Unii Europejskiej, Warszawa 2010, s. 316. K. Kowalik-Bańczyk, Prawo do obrony w unijnych postępowaniach antymonopolowych w kierunku unifikacji standardów proceduralnych w Unii Europejskiej, Warszawa 2012, s. 43. 60 A. Jurkowska-Gomułka, T. Skoczny, Wspólne reguły konkurencji Unii Europejskiej, s. XXIV-2 i nast. 59

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Aby wspomniany system był efektywny i spełniał swoją rolę, niezbędne jest stworzenie takich ram prawnych, które zapewnią skuteczne działanie i kontrolowanie mechanizmu konkurencji. Wobec tego analizie należy poddać przepisy prawa konkurencji Unii Europejskiej, mając jednocześnie na uwadze, że w polskim porządku prawnym obok omawianych regulacji z prawa unijnego równolegle obowiązują krajowe przepisy z obszaru prawa konkurencji.

UNIJNE PRAWO KONKURENCJI Analizując system ochrony konkurencji w kontekście standardów europejskich w zakresie prawa konkurencji, należy na wstępie zdefiniować samo pojęcie unijnego prawa konkurencji (nazywanym zamiennie „prawem ochrony konkurencji” lub „prawem antymonopolowym”). W literaturze można najczęściej się spotkać z przywołaniem definicji unijnego prawa konkurencji sensu stricto, pod którą rozumie się zespół norm prawa konkurencji61. W zakres norm prawa konkurencji wchodzą przede wszystkim regulacje zakazujące

zawierania

antykonkurencyjnych

porozumień

przez

przedsiębiorców,

nadużywania pozycji dominującej na rynku oraz reguły dotyczące kontroli koncentracji przedsiębiorców62. Z tego wynika, że przedmiotem regulacji prawa konkurencji są zjawiska rynkowe, a funkcją tych przepisów jest w głównej mierze zwalczanie przejawów ograniczania konkurencji w interesie publicznym63. W prawie Unii Europejskiej można wyróżnić trzy grupy przepisów, regulujących zachowania państw i przedsiębiorstw na rynku. W doktrynie, poza wspomnianym prawem konkurencji, wymienia się prawo subwencyjne, odnoszące się do reguł udzielania przedsiębiorstwom pomocy przez państwa, oraz prawo zwalczania nieuczciwej konkurencji, obejmujące ochronę przedsiębiorstw przed czynami nieuczciwej konkurencji64. Art. 101 do 106 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej65 (TFUE) zawierają uregulowania z zakresu prawa antymonopolowego, przy czym art. 101 i 102 TFUE ustanawiają zakazy praktyk ograniczających konkurencję, art. 103 do 105 TFUE zawierają normy kompetencyjne 61

D. Miąsik, Międzynarodowe i europejskie prawo konkurencji, System Prawa Prywatnego nr 2/2013, s. 27, A. Jones, B. Sufrin, EU Competition Law: Text, Cases & Materials, Oxford 2010, s. 1. 62 M. Sendrowicz, M. Szwaj, Prawo konkurencji. Podstawowe pojęcia, Warszawa 2007, s. 8. 63 S. Gronowski, Polskie prawo antymonopolowe, Warszawa 1998, s. 21. 64 Tak K. Kowalik-Bańczyk, Prawo do obrony w unijnych postępowaniach antymonopolowych w kierunku unifikacji standardów proceduralnych w Unii Europejskiej, Warszawa 2012, s.43. 65 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE. C 2012 Nr 326, str. 47.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

i proceduralne służące ich wdrażaniu, zaś art. 106 TFUE określa zobowiązania państw członkowskich wobec przedsiębiorstw publicznych i kompetencje nadzorcze Komisji Europejskiej nad ich realizacją66. Art. 107 do 109 TFUE zawierają uregulowania z zakresu prawa subwencyjnego i zasady dopuszczalności pomocy publicznej, zaś zagadnienia nieuczciwej konkurencji nie są w ogóle przedmiotem regulacji traktatowej. Oprócz wskazanych wyżej źródeł prawa pierwotnego, należy również wymienić główne źródła wtórnego prawa konkurencji. Zgodnie z art. 3 ust. 1 lit. b) TFUE Unia Europejska ma wyłączne kompetencje w dziedzinie ustanawiania reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego. Okoliczność, że ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych dla funkcjonowania rynku wewnętrznego należy do kategorii „wyłącznych kompetencji” Unii Europejskiej oznacza, że to Unia jest podmiotem wyłącznie właściwym do podejmowania działań prawodawczych we wskazanym zakresie67. Choć jednocześnie zauważyć należy, że wskazany przepis nie wprowadza ograniczeń odnoszących się do krajowych reguł konkurencji dotyczących praktyk i porozumień, które nie wpływają na rynek wewnętrzny oraz nie wyklucza również wykonywania tych kompetencji przez organy państw członkowskich Unii Europejskiej68. Wśród aktów pochodnego prawa konkurencji dominują rozporządzenia wydawane przez Radę i Parlament Europejski oraz Komisję, natomiast w mniejszym zakresie wydawane są dyrektywy69. Choć zarówno postanowienia dyrektywy, jak i przepisy rozporządzenia wiążą państwa członkowskie, to rozporządzenie wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich, bez konieczności podejmowania przez władze krajowe działań służących ich wdrażaniu70. W rezultacie tego rodzaju akty prawne wprowadzają jednolite

rozwiązania

prawne

wewnętrznych

porządkach

wszystkich

państw

członkowskich. Z kolei dyrektywa jest wiążąca co do rezultatu, natomiast państwa

zob. A. Jurkowska-Gomułka, T. Skoczny, Wspólne reguły konkurencji Unii Europejskiej, s. XXIV-9. K. Kowalik-Bańczyk, Prawo do obrony w unijnych postępowaniach antymonopolowych w kierunku unifikacji standardów proceduralnych w Unii Europejskiej, Warszawa 2012, s. 46. 68 P. Saganek, Nowe reguły dotyczące podziału kompetencji między Unią Europejską a państwa członkowskie w świetle Traktatu z Lizbony, Przegląd Sejmowy nr 4/2010, s. 83. 69 A. Jurkowska-Gomułka, T. Skoczny, Wspólne reguły konkurencji Unii Europejskiej, s. XXIV-10. 70 Sprawa C-84/71 SpA Marimex v. Ministero delle Finanze, Zb. Orz. 1972 s. 89, Sprawa C-93/71, Orsolina Leonesio v. Ministero dell’agricoltura e foreste, Zb. Orz. 1972 s. 287, Sprawa C-253/00 Antonio Muñoz y Cia SA and Superior Fruiticola SA v Frumar Ltd and Redbridge Produce Marketing Ltd., Zb. Orz. 2002 s. I-07289, T. Jaroszyński, Rozporządzenie Unii Europejskiej jako składnik systemu prawa obowiązującego w Polsce, Warszawa 2011. 67

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

członkowskie mają swobodę w zakresie wyboru formy oraz środków, za pośrednictwem których wprowadza się ją do wewnętrznego porządku prawnego71. Mając na uwadze, że dla zapewnienia skuteczności regulacjom unijnym w zakresie ochrony konkurencji niezbędne jest ustalenie jednolitych rozwiązań w całej Unii Europejskiej, rozporządzenie jest instrumentem prawnym, które spełnia te zadanie. Do jednego z najważniejszych aktów prawa wtórnego należy niewątpliwie Rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2003 w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu72 (rozporządzenie 1/2003), które stworzyło założenia nowego i usprawnionego systemu stosowania art. 101 i 102 TFUE73. Co więcej, ma ono również kluczowe znaczenie przy określaniu relacji między unijnym a krajowym prawem z zakresu ochrony konkurencji 74. Z uwagi na specyfikę przedmiotu regulacji prawa konkurencji, duże znaczenie odgrywają niewiążące akty prawa, do których należą w szczególności wytyczne i komunikaty Komisji Europejskiej75. Pełnią one istotną rolę, gdyż wyjaśniają wątpliwości związane ze stosowaniem przepisów, składających się na unijne reguły konkurencji, a tym samym pozwalają przedsiębiorstwom zasadnie oczekiwać, że Komisja będzie postępować zgodnie ze wskazaniami przyjętymi w tych aktach prawnych76. W literaturze podkreśla się, że najistotniejsze przepisy materialnego prawa Unii Europejskiej w obszarze prawa konkurencji zawarte są właśnie w wymienionych wyżej art. 101 i 102 TFUE. Art. 101 TFUE ustanawia zakaz porozumień i innych praktyk ograniczających konkurencję na rynku unijnym. W orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) podkreśla się, że wskazany przepis stanowi jedną z podstawowych regulacji traktatowych z perspektywy obowiązku osiągnięcia celów Unii Europejskiej,

A. Zawidzka, Prawo pochodne Unii Europejskiej, w: J. Barcz (red.), Źródła prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2010, s. 27 72 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu, Dz. Urz. UE L 2003 s. 1. 73 A. Zawidzka, Prawo pochodne Unii Europejskiej, w: J. Barcz (red.), Źródła prawa Unii Europejskiej, Warszawa 2010, s. 27 74 D. Miąsik, Unijne prawo konkurencji, w: M. Kępiński (red.) System prawa prywatnego, Warszawa 2014, tom 15, s. 57. 75 np. Komunikat Komisji – wytyczne w sprawie priorytetów, którymi Komisja będzie się kierować przy stosowaniu art. 82 Traktatu WE w odniesieniu do szkodliwych działań o charakterze praktyki wyłączające, podejmowanych przez przedsiębiorstwa dominujące (Dz. Urz. UE C z 2009 r. Nr 45 s. 7), Wytyczne Komisji w sprawie ograniczeń wertykalnych, Dz. Urz. UE z 2010 r. Nr 130 s. 1; Wytyczne Komisji w sprawie stosowania art. 101 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do horyzontalnych porozumień kooperacyjnych, Dz. Urz. UE C z 2011 r. Nr 11 s. 1. 76 D. Miąsik, Międzynarodowe i europejskie prawo konkurencji, System Prawa Prywatnego nr 2/2013, s. 31

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

zwłaszcza z punktu widzenia funkcjonowania rynku wewnętrznego 77. Art. 101 TFUE wymienia, że niezgodne z rynkiem wewnętrznym i zakazane są wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami, wszelkie decyzje związków przedsiębiorstw i wszelkie praktyki uzgodnione, które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi i których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz rynku wewnętrznego. Innymi słowy „są to różnego rodzaju formy współdziałania co najmniej dwóch niezależnych podmiotów, których przedmiotem jest ustalenie zasad funkcjonowania na rynku w sposób sprzeczny z celami unijnych reguł konkurencji”78. Art. 101 TFUE jest przepisem, który jest bezpośrednio skuteczny, co zostało potwierdzone w szeregu wyroków TSUE79. Bezpośrednia skuteczność odnosi się zarówno do płaszczyzny wertykalnej, jak i horyzontalnej. Skutek wertykalny oznacza, że przepis kieruje do przedsiębiorstw obowiązek powstrzymania się od określonych działań, a przestrzeganie tego obowiązku jest egzekwowane przez krajowe organu konkurencji lub Komisję Europejską. Z kolei skutek horyzontalny przejawia się w tym, że art. 101 TFUE wywołuje bezpośrednie skutki w stosunkach między jednostkami i przyznaje im prawa, które sądy krajowe zobowiązane są chronić80. Zgodnie z utrwalonym dorobkiem orzecznictwem TSUE, jednostki mogą się powoływać na okoliczność naruszenia omawianego przepisu w postępowaniach toczących się przed sądami krajowymi i dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia obowiązku nieograniczania konkurencji. W szczególności każda osoba jest uprawniona żądać naprawienia wyrządzonej szkody, jeśli między tą szkodą a porozumieniem lub praktyką zakazaną określoną przez art. 101 TFUE istnieje związek przyczynowy81. Trybunał wielokrotnie zwracał uwagę, że możliwość żądania naprawienia wyrządzonej szkody umacnia znaczenie przepisów prawa konkurencji, a jednocześnie zniechęca do przyjmowania porozumień i praktyk mogących ograniczać lub zakłócać konkurencję. Z uwagi 77

Sprawa C-126/97 Eco Swiss China Time v. Benetton International NV, Zb. Orz. 1999 s. I-03055, Sprawa C439/08 Vlaamse federatie van verenigingen van Brood- en Banketbakkers, Ijsbereiders en Chocoladebewerkers (VEBIC) VZW, Zb. Orz. 2010, s. I-12471. 78 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz, pod red. K. Kowalik – Bańczyk, LEX/el. 2012. 79 Np. Sprawa C-295/04 Vincenzo Manfredi v Lloyd Adriatico Assicurazioni SpA, Zb. Orz. 2006, s. I-06619; C453/99 Courage Ltd v Bernard Crehan and Bernard Crehan v Courage Ltd i inni, Zb. Orz. 2001, s. I-06297. 80 Sprawa C-127/73 Belgische Radio en Televisie i Societe belge des auteurs, compositeurs et editeurs v. SV SABAM i NV Fonior, Zb. Orz. 1974, s. 51.; Sprawa C-282/95 Guérin Automobiles v. Komisja, Zb. Orz 1997 s. I-1503; Sprawa C-453/99 Courage Ltd v. Bernard Crehan i Bernard Crehan v. Courage Ltd i inni, Zb. Orz. 2001, s. I-6297. 81 Sprawa C-360/09 Pfleiderer AG v. Bundeskartellamt, Zb. Orz. 2001, s. I-6161., zob. też P. Komninos Assimakis, New Prospects for Private Enforcement of EC Competition Law: Courage v. Crehan and the Community Right to Damages, The Common Market Law Review 2002, Nr 3, s. 447-487, N. Reich, The "Courage" doctrine: Encouraging or discouraging compensation for antitrust injuries?, The Common Market Law Review Nr 1/2005 , s. 35-66.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

na to, omawiane instrument skargi o odszkodowanie może w znaczącym stopniu przyczynia się utrzymaniu skutecznej konkurencji w Unii Europejskiej82. Podobnie jak omawiany wyżej art. 101 TFUE, również art. 102 TFUE należy do wspólnych reguł konkurencji Unii Europejskiej skierowanych do przedsiębiorstw. Wskazany przepis ustanawia zakaz nadużywania pozycji dominującej na rynku wewnętrznym lub znacznej jego części, jako praktyki ograniczającej konkurencję. Art. 102 TFUE, tak samo jak art. 101 TFUE, jest skierowany bezpośrednio do przedsiębiorstw i charakteryzuje się bezpośrednią skutecznością, zarówno w odniesieniu do omówionej wcześniej płaszczyzny wertykalnej i horyzontalnej. Podobnie również jak w przypadku opisanego wcześniej art. 101 TFUE, również w odniesieniu do art. 102 istotą i celem tego zakazu jest eliminacja zapobiegania, ograniczania lub zakłócania konkurencji na rynku, przy czym w przypadku art. 102 TFUE dotyczy to jednostronnych, indywidualnych lub grupowych zachowań przedsiębiorstw zajmujących pozycję dominującą83. Podkreślić należy, że omawiany zakaz ma charakter bezwzględny, co oznacza, że w traktatach ani w prawie wtórnym nie zostały przewidziane wyjątki od stosowania tego zakazu. Natomiast zgodnie z wypracowaną w prawie Unii Europejskiej doktryną sprostania wymogom konkurencji (competition meeting defence) przyjmuje się, że nawet przedsiębiorca posiadający znaczne wpływy na rynku, ma prawo do obrony i może podejmować działania mające na celu zmniejszenie strat wynikających z zachowań konkurentów rynkowych84. W związku z tym art. 102 TFUE nie znajdzie zastosowania, jeżeli przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą udowodni, że jego zachowania rynkowe były wyrazem normalnej praktyki gospodarczej, a nie miały na celu wzmocnienia pozycji dominującej i jej nadużywania85. Zasadnie jednak zwraca się uwagę, że w praktyce wyznaczenie granicy między zachowaniem przedsiębiorstwa służącym ochronie jego interesów, a stosowaniem praktyk zakazanych określonych przez art. 102 TFUE, może przysparzać wielu trudności86. Mimo że art. 102 TFUE ustanawia zakaz nadużywania pozycji dominującej, to jednocześnie wskazany przepis, podobnie jak inne regulacje prawa Unii Europejskiej, nie 82

Por. Biała księga z dnia 2 kwietnia 2008 r. w sprawie roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z naruszenia wspólnotowego prawa ochrony konkurencji, COM(2008) 165. 83 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz, pod red. K. Kowalik – Bańczyk, LEX/el. 2012. 84 Prawo konkurencji, pod red. M. Kępińskiego, System Prawa Prywatnego, tom XV, Warszawa 2014, s. 993. 85 zob. Sprawa C-202/07 P France Telecom SA, Zb. Orz 2009, s. I-2369; Sprawa T-65/89 BPB v. Komisja, Zb. Orz. 1993, s. II-389, Sprawa T-203/01 Michelin v. Komisja, Zb. Orz. 2003, s. II-4071. 86 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz, pod red. K. Kowalik – Bańczyk, LEX/el. 2012.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

definiuje tego pojęcia. Orzecznictwo TSUE wypracowało pogląd, że pozycją dominującą jest pozycja siły ekonomicznej posiadana przez przedsiębiorstwo, która pozwala mu zapobiegać skutecznej konkurencji na rynku właściwym oraz zachowywać się w sposób niezależny od swoich konkurentów, klientów i konsumentów87. Pozycja dominująca, rozumiana w dorobku orzeczniczym jako władza rynkowa, wyznaczana jest przez wiele czynników o charakterze ekonomicznym, do których Trybunał odnosił się na przestrzeni lat w szeregu wyroków 88. Dalsze przepisy TFUE zawierają normy kompetencyjne i proceduralne służące wdrażaniu ustanowionych zakazów stosowania praktyk ograniczających konkurencję. Art. 103 TFUE stanowi upoważnienie dla Rady i Parlamentu Europejskiego do wydawania aktów prawa wtórnego w obszarze prawa konkurencji. Służy to zapewnieniu efektywności art. 101 i 102 TFUE w oparciu o instrumenty prawne o charakterze wykonawczym, które umożliwiają skuteczne wdrażanie zakazów praktyk ograniczających konkurencję m.in. w drodze ustanawiania kar administracyjnych za naruszenie ustanowionych zakazów89. Art. 104 TFUE jest przepisem przejściowym i zawiera upoważnienie skierowane do organów ochrony konkurencji państw członkowskich do stosowania art. 101 i 102 TFUE do momentu wejścia w życie regulacji wydanych w oparciu o art. 103 TFUE. Podkreśla się, że przepis ten obecnie jest martwy, ponieważ stosowne przepisy wykonawcze wydano jeszcze w pierwszej połowie lat 60 XX wieku90. Z kolei art. 105 TFUE skierowany jest do Komisji i odnosi się do jej kompetencji w zakresie zapewnienia przestrzegania ustanowionych w przepisach zakazów stosowania praktyk ograniczających konkurencję. Zawiera również upoważnienie do wydawania przepisów wykonawczych do aktów prawa pochodnego uchwalonych w oparciu o art. 103 TFUE. Warto zauważyć, że art. 105 TFUE , tak jak i art. 104 TFUE, stanowią wyraz koncepcji współpracy Komisji z państwami członkowskimi na płaszczyźnie dotyczącej wspólnych reguł konkurencji w Unii Europejskiej91. PRAWO KONKURENCJI W POLSCE W przypadku porządków prawnych państw członkowskich, prawo antymonopolowe traktowane jest jako element prawa publicznego gospodarczego lub część gałęzi prawa 87

Sprawa C-27 United Brands v. Komisja, Zb. Orz. 1978, s. 207, zob. K. Kohutek, Glosa do wyroku TS z dnia 14 lutego 1978 r. 27/76, LEX/el. 2013. 88 Np. Sprawa C-52/09 Konkurrentsverket v. TeliaSonera Sverige AB, Zb. Orz. 2011, s. I-527, Sprawa C-90/09 General Quimica SA i inni v. Komisja, Zb. Orz. 2011 s. I-1. 89 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Komentarz, pod red. K. Kowalik – Bańczyk, LEX/el. 2012. 90 Prawo konkurencji, pod red. M. Kępińskiego, System Prawa Prywatnego, tom XV, Warszawa 2014, s. 54. 91 J. Goydler, A. Albors-Llorens, Goyder’s EC Competition Law, Oxford 2009, s. 37.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

administracyjnego92. Również w polskim porządku prawnym prawo konkurencji mieści się w ramach prawa publicznego. Omawiając prawo konkurencji obowiązujące w polskim porządku prawnym należy zwrócić uwagę na jego dwa źródła93. Z jednej strony zastosowanie mają wspomniane wcześniej przepisy TFUE oraz akty prawa pochodnego z zakresu prawa konkurencji. Z drugiej strony źródło stanowi również prawo krajowe, do którego należy przede wszystkich ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów94 oraz wydane na jej podstawie akty wykonawcze95. Przed omówieniem regulacji krajowych z zakresu prawa ochrony konkurencji, niezbędne jest określenie wzajemnych relacji między prawem Unii Europejskiej w obszarze konkurencji a prawem antymonopolowym tworzonym przez polskiego ustawodawcę. Zauważyć trzeba, że reguły w tym zakresie określa rozporządzenie 1/2003. Podstawową regułą ustanowioną przez wskazany akt prawny jest zasada równoległego stosowania krajowego oraz unijnego prawa konkurencji96. Zgodnie z art. 3 ust. 1 rozporządzenia 1/2003 jeśli zostanie spełniony warunek wpływu na handel między państwami członkowskimi, to urzędy ochrony konkurencji państw członkowskich oraz sądy krajowe są zobowiązane do jednoczesnego stosowania art. 101 i 102 TFUE. Oznacza to, że spełnienie przez polskich przedsiębiorców przesłanki wpływu na handel między państwami członkowskimi powoduje, że ich zachowania stają się objęte przepisami unijnego prawa konkurencji, a podmiotem stojącym na straży przestrzegania tego prawa jest zarówno Komisja, jak i Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezes UOKiK). Trzeba przy tym podkreślić, że stosowanie prawa Unii Europejskiej przez krajowe organy ochrony konkurencji w odniesieniu do praktyk, które spełniają przesłankę wpływu na handel między państwami członkowskimi, jest obowiązkiem, a nie uprawnieniem Prezesa UOKiK97.

K. Róziewicz-Ładoń, Postępowanie przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w zakresie przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję, Warszawa 2011, s. 19. 93 Tak T. Targosz, K. Włodarska-Dziurzyńska, Umowy przenoszące autorskie prawa majątkowe, Warszawa 2010, s. 469. 94 Ustawa z dnia16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, Dz. U. 2007 nr 50 poz. 331 ze zm. 95 Np. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 marca 2011 r. w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję, Dz. U. 2011 Nr 81 poz 441 ze zm.; Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie wyłączenia określonych porozumień specjalizacyjnych i badawczo-rozwojowych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję, Dz. U. 2011 Nr 288 poz. 1691 ze zm.; Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2007 r. w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień dotyczących transferu technologii spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję, Dz. U. 2007 Nr 137 poz. 963. 96 Prawo konkurencji, pod red. M. Kępińskiego, System Prawa Prywatnego, tom XV, Warszawa 2014, s. 58. 97 C. Banasiński, M. Bychowska, Kompetencje decyzyjne Komisji Europejskiej i Prezesa UOKiK wynikające z rozporządzenia Rady UE nr 1/2003 w świetle zasady równoległego stosowania wspólnotowego i krajowego

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

A zatem w sytuacji odwrotnej, gdy oceniane zachowanie przedsiębiorstwa nie może mieć wpływu na handel między państwami członkowskimi, polskie organy będą stosować wyłącznie krajowe przepisy o ochronie konkurencji. Z uwagi jednak na okoliczność, że pojęcie wpływu na handel między państwami członkowskimi jest definiowane szeroko 98, należy spodziewać się, że możliwość stosowania wyłącznie polskiego prawa będzie stosunkowo rzadkim przypadkiem99. Mając na uwadze również pozostałe reguły określone przez przepisy rozporządzenia 1/2003 (tzw. reguły konwergencji), należy stwierdzić, że „polskie prawo ochrony konkurencji może być (…) stosowane samodzielnie w przypadku: 1) porozumień, które nie wpływają na handel między państwami członkowskimi; 2) praktyk, które nie są porozumieniami w rozumieniu prawa unijnego, ale kwalifikowane są jako takie przez prawo krajowe; 3) porozumień, których jedną ze stron jest podmot niebędący przedsiębiorstwem w rozumieniu prawa unijnego, lecz będący przedsiębiorcą w rozumieniu krajowego prawa antymonopolowego; 3) nadużycia pozycji dominującej, która wpływa na handel między państwami członkowskimi, ale nie jest objęte zakresem zastosowania art. 102 TFUE, ze względu na brak pozycji dominującej lub jej naużycia (w świetle prawa unijnego)”100. Jak zostało już wskazane wcześniej, w polskim porządku prawnym to ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów stanowi akt prawny, którego podstawowym celem jest ochrona konkurencji, a jego regulacje mają zapewnić publicznoprawną ochronę tego mechanizmu oraz zbiorowych interesów konsumentów101. Wskazana ustawa obowiązuje od ponad 7 lat i przez ten czas podlegała wielu nowelizacjom102. Na szczególną uwagę zasługuje ostatnia nowelizacja uchwalona 10 czerwca 2014 r., która wprowadza bardzo doniosłe zmiany. Nowelizacja ustawy zmodyfikowała bowiem kilkadziesiąt jej przepisów, wprowadzając jednocześnie w zupełnie nowe instytucje do polskiego prawa ochrony konkurencji, jak np. współodpowiedzialność osób zarządzających przedsiębiorcą za naruszenie zakazu porozumień antykonkurencyjnych, możliwość „pozytywnego" określenia

prawa antymonopolowego, Przegląd Prawa Handlowego 2009, Nr 3, s. 4. 98 zob. Guidelines on the effect on trade concept contained in Articles 81 and 82 of the Treaty, Dz. Urz. UE 2004, OJ C 101, s. 81. 99 K. Kohutek, Komentarz do rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu, LEX/el. 2006. 100 Prawo konkurencji, pod red. M. Kępińskiego, System Prawa Prywatnego, tom XV, Warszawa 2014, s. 59. 101 Szerzej K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2014. 102 Zob. D. Miąsik, Rozwój polskiego prawa konkurencji i prawa antymonopolowego, Studia Prawa Prywatnego 2013, nr 1, s. 48.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

przez Prezesa UOKiK zachowań przedsiębiorcy mających stanowić wykonanie decyzji tego organu (tzw. środki zaradcze), dobrowolne poddanie się karze (settlement) czy też możliwość uzyskania dodatkowej redukcji kary pieniężnej za naruszenie zakazu porozumień antykonkurencyjnych (tzw. leniency plus)103. W związku z 6-miesięcznym okresem vacatio legis obliczanym od daty ogłoszenia omawianej ustawy nowelizującej, wejdzie ona w życie w dniu 18 stycznia 2015 r.

PODSUMOWANIE Niewątpliwie prawo konkurencji w Unii Europejskiej ma rozbudowany charakter i zawiera szereg szczegółowych regulacji, zawartych nie tylko w TFUE, ale również w prawie pochodnym. Skuteczność systemu ochrony konkurencji zapewniają ponadto niewiążące akty prawa, do których należą w szczególności obwieszczenia, wytyczne i komunikaty Komisji Europejskiej oraz bogate orzecznictwo TSUE. Jednakże okoliczność, że w polskim porządku prawnym źródłem prawa konkurencji obok prawa unijnego jest również prawo krajowe, może wywoływać trudności w procesie stosowania prawa konkurencji. Okazuje się, że sytuacje konfliktowe mogą być stosunkowo częstym przypadkiem, biorąc pod uwagę, że możliwość stosowania wyłącznie polskiego prawa będzie zachodzić dosyć rzadko.

SUMMARY Undoubtedly, the character of competition law in European Union is extended, it contains a range of detailed regulations, present not only in TFUE but also in the secondary law. The effectiveness of the competition protection system is also safeguarded by nonbinding legal acts, including, in particular, announcements, guidelines and communications issued by European Commission as well as rich judicature of TSUE. However, the circumstance that in the Polish law, apart from the European Union law, also the domestic law is the source of competition law, may trigger difficulties in the process of the application of law. It turns out that conflict situations can be quite frequent cases, taking into account the fact that the possibility of applying only the Polish law will occur quite rarely.

103

K. Kohutek, M. Sieradzka, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2014, s. 34.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

BIBLIOGRAFIA

Akty prawne: 1. Biała księga z dnia 2 kwietnia 2008 r. w sprawie roszczeń o naprawienie szkody wynikłej z naruszenia wspólnotowego prawa ochrony konkurencji, COM(2008) 165. 2. Guidelines on the effect on trade concept contained in Articles 81 and 82 of the Treaty, Dz. Urz. UE 2004, OJ C 101 3. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu, Dz. Urz. UE L 2003 4. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie wyłączenia określonych porozumień specjalizacyjnych i badawczo-rozwojowych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję, Dz. U. 2011 Nr 288 poz. 1691 ze zm. 5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2007 r. w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień dotyczących transferu technologii spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję, Dz. U. 2007 Nr 137 poz. 963. 6. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 marca 2011 r. w sprawie wyłączenia niektórych

rodzajów

porozumień

wertykalnych

spod

zakazu

porozumień

ograniczających konkurencję, Dz. U. 2011 Nr 81 poz 441 ze zm. 7. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE. C 2012 Nr 326 8. Ustawa z dnia16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, Dz. U. 2007 nr 50 poz. 331 ze zm. 9. Wytyczne Komisji w sprawie ograniczeń wertykalnych, Dz. Urz. UE z 2010 r. Nr 130 10. Wytyczne Komisji w sprawie stosowania art. 101 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do horyzontalnych porozumień kooperacyjnych, Dz. Urz. UE C z 2011 r. Nr 11 11. Wytyczne Komisji w sprawie priorytetów, którymi Komisja będzie się kierować przy stosowaniu art. 82 Traktatu WE w odniesieniu do szkodliwych działań o charakterze praktyki wyłączające, podejmowanych przez przedsiębiorstwa dominujące Dz. Urz. UE C z 2009 r. Nr 45

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Wydawnictwa zwarte:

1. Goydler J., Albors-Llorens A., Goyder’s EC Competition Law, Oxford 2009 2. Gronowski S., Polskie prawo antymonopolowe, Warszawa 1998 3. Jaroszyński T., Rozporządzenie Unii Europejskiej jako składnik systemu prawa obowiązującego w Polsce, Warszawa 2011 4. Jones A., Sufrin B., EU Competition Law: Text, Cases & Materials, Oxford 2010 5. Kohutek K., Komentarz do rozporządzenia Rady (WE) nr 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu, Lex 2006 6. Kohutek K., Sieradzka M., Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Warszawa 2014 7. Kosikowski C., Publiczne prawo gospodarcze Polski i Unii Europejskiej, Warszawa 2010 8. Kowalik-Bańczyk

K.,

Prawo

obrony

unijnych

postępowaniach

antymonopolowych w kierunku unifikacji standardów proceduralnych w Unii Europejskiej, Warszawa 2012 9. Róziewicz-Ładoń K., Postępowanie przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w zakresie przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję, Warszawa 2011 10. Sendrowicz, M. Szwaja M.., Prawo konkurencji. Podstawowe pojęcia, Warszawa 2007 11. System prawa prywatnego, tom XV, pod red. M. Kępińskiego, Warszawa 2014 12. Targosz T., Włodarska-Dziurzyńska K., Umowy przenoszące autorskie prawa majątkowe, Warszawa 2010 13. Źródła prawa Unii Europejskiej, pod red. J. Barcza, Warszawa 2010

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Artykuły:

1. Banasiński C., Bychowska M., Kompetencje decyzyjne Komisji Europejskiej i Prezesa UOKiK wynikające z rozporządzenia Rady UE nr 1/2003 w świetle zasady równoległego stosowania wspólnotowego i krajowego prawa antymonopolowego, Przegląd Prawa Handlowego nr 3/2009 2. Komninos Assimakis P., New Prospects for Private Enforcement of EC Competition Law: Courage v. Crehan and the Community Right to Damages, The Common Market Law Review, nr 3/2002 3. Miąsik D., Międzynarodowe i europejskie prawo konkurencji, System Prawa Prywatnego nr 2/2013 4. Miąsik D., Rozwój polskiego prawa konkurencji i prawa antymonopolowego, Studia Prawa Prywatnego, nr 1/ 2013 5. Reich N., The "Courage" doctrine: Encouraging or discouraging compensation for antitrust injuries?, The Common Market Law Review, nr 1/2005 6. Saganek P., Nowe reguły dotyczące podziału kompetencji między Unią Europejską a państwa członkowskie w świetle Traktatu z Lizbony, Przegląd Sejmowy nr 4/2010

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

MARTA SOBIECKA 104

POJĘCIE CZYNU NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI. ROLA KLAUZULI GENERALNEJ Z ART. 3 UST. 1 USTAWY O ZWALCZANIU NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI. słowa kluczowe: konkurencja, czyn nieuczciwej konkurencji, klauzula generalna keywords: competition, act of unfair competition, general clause

STRESZCZENIE Uczciwa

konkurencja

stanowi

jeden

podstawowych

filarów

gospodarki

wolnorynkowej, dlatego w interesie publicznym jest jej ochrona. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji , czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Art. 3 ust. 1 UZNK odsyła do systemu ocen i norm pozaprawnych, dlatego stanowi klauzulę generalną. Klauzula ta pełni trzy funkcje: definiującą (definicyjną), uzupełniającą oraz korygującą (korekcyjną).

104

Studentka IV roku jednolitych studiów magisterskich na kierunku Prawo na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, studentka II roku studiów magisterskich na kierunku Metody Ilościowe w Ekonomii i Systemy Informacyjne w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, absolwentka studiów licencjackich International Economics w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie dofinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Stypendystka Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w roku akademickim 2014/2015. Wielokrotna stypendystka Rektora UW oraz Rektora SGH. Obecny prezes i założycielka Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej Sapere Aude działającego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. W polu jej zainteresowań badawczych znajdują się: prawo Unii Europejskiej, prawo konkurencji, ekonomiczna analiza prawa, prawo cywilne oraz prawo gospodarcze.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

EXTRACT Fair competition is one of the fundamental pillars of a free market economy. Therefore, it is in the public interest to protect it from violation. According to art. 3 par. 1 of the act on protection against unfair competition from 1993, April 16, the act of unfair competition is a behavior that is against the rule of law and against common practices, under condition that this behavior interferes with the interest of another entrepreneur or customer. Art. 3 par. 1 of the above mentioned act is a general clause that serves three functions: defining, completing and correcting the functioning in practice of the exemplary catalogue of named unfair market practices listed in art. 3 par. 2.

WPROWADZENIE Koncepcja ochrony rynku przed nieuczciwymi działaniami jest datowana na połowę XIX wieku. Wówczas burzliwy rozwój przemysłu wyzwolił walkę, która było często prowadzona

nieuczciwymi

metodami.

Początkowo

działaniom

tym

próbowano

przeciwdziałać na podstawie regulacji zawartych w kodeksach cywilnych. Jednak działania te nie zawsze przynosiły zamierzony skutek.105 Kwestie związane ze zwalczaniem przejawów nieuczciwej konkurencji zostały po raz pierwszy uregulowane w Stanach Zjednoczonych w ostatnim dziesięcioleciu XIX wieku.106 Następnie dostrzeżono, że krajowe regulacje mające na celu ochronę konkurencji były bardzo zróżnicowane, dlatego podjęto prace zmierzające do wyznaczenia ujednoliconych międzynarodowych zasad prowadzenia uczciwej gry rynkowej. Prace zakończyły się sukcesem i w Konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej z 1883 roku, obok głównego przedmiotu regulacji, jakim była własność przemysłowa, uregulowana została problematyka zasad uczciwej konkurencji rynkowej. Na gruncie tej Konwencji zwalczanie nieuczciwej konkurencji miało dwa zasadnicze cele: ochronę konsumentów przed konfuzją oraz ochronę przedsiębiorców przed działaniami konkurentów, które były zogniskowane na szkodzenie interesom gospodarczym innych uczestników gry rynkowej w sposób nieuczciwy. Następnie katalog czynów nieuczciwej konkurencji określony w Konwencji paryskiej 105

Więcej na ten temat: E. Nowińska, M. du Vall, Komentarz do ustawy o zwalczaniu niuczicwej konkurencji, Warszawa 2008, s. 11 i nast. 106 Więcej na ten temat: T. Woś, Prawo antymonopolowe Stanów Zjednoczonych, Kraków 1994

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

uzupełniły postanowienia Porozumienia w sprawie handlowych aspektów własności intelektualnej, stanowiące załącznik do Konwencji Ustanawiającej Światową Organizację Handlu (tzw. Porozumienie TRIPS)107. Od tamtej pory prawo zwalczające czyny nieuczciwej konkurencji stale się rozwija zarówno w sferze prawa krajowego poszczególnych państw, jak i w sferze prawa międzynarodowego, czy prawa organizacji międzynarodowych, w tym prawa unijnego. Obecnie w Polsce obowiązuje ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 16 kwietnia 1993 roku108, która zgodnie z art. 1 reguluje zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji w działalności gospodarczej, w szczególności produkcji przemysłowej i rolnej, budownictwie, handlu i usługach - w interesie publicznym, przedsiębiorców oraz klientów.

POJĘCIE CZYNU NIEUCZCIWEJ KONKURENCJI Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Analizowany przepis znajduje się w rozdziale 1 UZNK zatytułowanym "Przepisy ogólne". Stosownie do miejsca zajmowanego w systematyce UZNK, art. 3 ust. 1 ma charakter generalny i nie reguluje żadnego pojedynczego, typowego czynu nieuczciwej konkurencji, a określa taki czyn w sposób ogólny. We wstępnym projekcie UZNK przygotowanym przez zespół specjalistów przepis art. 6 ust. 1, który zmienił potem numerację na art. 3 ust. 1, brzmiał: "przedsiębiorstwo powinno w obrocie gospodarczym działać uczciwie, zgodnie z prawem i zasadami współżycia społecznego. Naruszenie tego obowiązku, jeżeli ma lub może mieć niekorzystny wpływ na stosunki między przedsiębiorstwami lub między przedsiębiorstwami a ich klientami, stanowi czyn nieuczciwej konkurencji". W rządowym projekcie ustawy109 zaproponowano następującą redakcję art. 3 ust. 1: "naruszenie przez przedsiębiorcę obowiązku działania, w zakresie przedsiębiorstwa, w sposób 107

Więcej na ten temat: J. Barta, R. Markiewicz, Prawo autorskie w Światowej Organizacji Handlu, Kraków 1996 108 Dz. U. z 1993r., Nr 47, poz. 211, dalej UZNK 109 Druk sejmowy nr 278, II Kadencja Sejmu RP

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

uczciwy oraz zgodny z prawem - stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorstwa lub klienta". W trakcie prac legislacyjnych w Sejmie zmieniono konstrukcję przepisu i użyto konstrukcji powszechnie przyjętej przy regulowaniu odpowiedzialności o charakterze deliktowym. Zastąpiono również zwrot "naruszenie przez przedsiębiorcę obowiązku działania, w zakresie przedsiębiorstwa w sposób uczciwy" określeniem "działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami". Nie zdecydowanie się więc na utrzymanie formuły

z ustawy o

zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 1926 roku110: "dobre obyczaje (uczciwość kupiecka)". Nie wykorzystano również określenia art. 10bis ust. 2 Konwencji paryskiej: "akt sprzeczny z uczciwymi zwyczajami w dziedzinie przemysłu i handlu"111. Nie sięgnięto też po szeroko używane w ustawodawstwie określenie "zasady współżycia społecznego". Ta zmiana z pozoru jedynie redakcyjna, wywołała

poważne konsekwencje.

Świadomie lub nie, w UZNK dwukrotnie posłużono się klauzulą generalną „dobre obyczaje”. Pierwszy raz w art. 3 ust. 1, a drugi raz w art. 16 ust. 1 pkt. 1112. Niektórzy przedstawiciele doktryny podnoszą, że dobre obyczaje oznaczają co innego w obu przywołanych przepisach.113 Ostatecznie obecnie obowiązuje art. 3 ust. 1 UZNK w następującym brzmieniu: „Czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta.” Artykuł 3 ust. 1 stanowi, że deliktem nieuczciwej konkurencji jest "działanie" spełniające kumulatywnie przesłanki wymienione w przepisie. Pod określeniem tym należy rozumieć zarówno działanie, jak i zaniechanie. Dalej art. 3 ust 1. UZNK reguluje, że „działania” mają byś sprzeczne z prawem lub z dobrymi obyczajami. Sprzeczne z prawem są czyny114:

110

Dz. U. z 1926r., Nr 96, poz. 559 franc. acte de concurrence contraire aux usages honnetes en matiere industrielle ou commerciale 112 Art. 16 ust. 1. Czynem nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy jest w szczególności: 1) reklama sprzeczna z przepisami prawa, dobrymi obyczajami lub uchybiająca godności człowieka. 111

113

Szerzej na ten temat: R. Skubisz, Komentarz ZNKU, 1994, s. 140-141; A. Walaszek-Pyzioł, W. Pyzioł, Czyn nieuczciwej konkurencji (analiza pojęcia), Przegląd Prawa Handlowego, nr 10/1994; T. Knypl Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Sopot 1995 114 Podział za J. Szwaja, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 2013

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1



zabronione i zagrożone sankcją karną115



czyny zabronione pod sankcjami dyscyplinarnymi



czyny zakazane przepisami administracyjnymi lub przepisami prawa gospodarczego publicznego



czyny zabronione przepisami o charakterze cywilnym 116



czyny sprzeczne z nakazami zawartymi w prawie cywilnym 117.

Sprzeczność z dobrymi obyczajami jest pojęciem dużo bardziej problematycznym, ponieważ dobre obyczaje to normy pozaprawne. Wedle tradycyjnego stanowiska głównym kryterium "dobrych obyczajów" były oceny o charakterze moralno-etycznym. Współcześnie doktryna i orzecznictwo coraz częstej odwołują się do podejścia, które można nazwać ekonomiczno-funkcjonalnym. W podejściu tym podkreśla się, że nie chodzi o przestrzeganie dobrych obyczajów "w ogóle", lecz o zachowanie przedsiębiorców w działalności gospodarczej. Warto również podkreślić, że za sprzeczne z dobrymi obyczajami należy uznać czyny zabronione zasadami deontologii zawodowej lub tzw. kodeksami etyki zawodowej. Celem UZNK jest zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji, dlatego „czyny nieuczciwej konkurencji ustawa uznaje za popełnione nie tylko w razie naruszenia interesów innego przedsiębiorcy lub klienta, lecz także w przypadku zagrożenia ich interesów”118, przy czym „interes przedsiębiorcy uzasadniający domaganie się ochrony na gruncie art. 3 ust. 1 UZNK nie ma jednolitego charakteru. Jest on stopniowalny w zależności od podstawy i drogi ochrony, którą obierze uprawniony do ochrony przedsiębiorca. Jeżeli dochodzi on roszczeń wyrównawczych musi zawsze wykazać konkretne zmiany w sytuacji majątkowej spowodowane czynem lub czynami nieuczciwej konkurencji. Jeżeli natomiast dochodzi jedynie zaniechania niedozwolonych zachowań, w konkretnym stanie faktycznym sam sposób 115

Przewidzianą w np. ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, kodeksie karnym, kodeksie wykroczeń, ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, ustawie – prawo własności przemysłowej, kodeksie spółek handlowych lub przewidziane w ustawie szczególnej, np. art. 12a-14 ustawy o wyrobie alkoholu etylowego oraz wytwarzaniu wyrobów tytoniowych czy art. 45 i nast. ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych. 116 np. z art. 56, 211 i 380 kodeksu spółek handlowych 117 np. z art. 318, 357, 546, 809, 810, 811, 812, 839 kodeksu cywilnego 118 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22.11.2000 r., sygn. ACa 688/00, teza: „Nie każde zachowanie naruszające dobre obyczaje (niewątpliwie dobrym obyczajem jest spłata długu przez dłużnika) może być uznane za czyn nieuczciwej konkurencji w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Dyspozycją tego przepisu objęte są bowiem tylko te czyny sprzeczne z dobrymi obyczajami, które zagrażają lub naruszają interes przedsiębiorcy, przy czym nie należy zapominać o tym, że ustawa reguluje zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji w działalności gospodarczej (art. 1 ustawy), co oznacza, iż przepisy tej ustawy znajdują zastosowanie między konkurującymi ze sobą na rynku przedsiębiorcami”.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

naruszenia dobrych obyczajów może wystarczyć do uznania, że zachowania te, co najmniej zagrażają interesom przedsiębiorcy domagającego się ochrony.”119 Podsumowując, działanie przedsiębiorcy może zostać uznane za delikt nieuczciwej konkurencji jeżeli łącznie spełnienia następujące przesłanki: 

jest sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami



jest podejmowane w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą



zagraża lub narusza interesy innego przedsiębiorcy lub klienta.

ART. 3 UST. 1 UZNK JAKO KLAZULA GENERALNA Art. 3 ust. 1 UZNK „odsyła do systemu ocen i norm pozaprawnych, a mianowicie do dobrych obyczajów, przerzucając ocenę stanu faktycznego na sędziego rozstrzygającego spór”120. Takie odesłanie jest charakterystyczne dla przepisów cywilnoprawnych nazywanych "klauzulami generalnymi"121. Wydaje się słusznym twierdzenie, że klauzula generalna z art. 3 ust. 1 UZNK stanowi lex generalis nie tylko w stosunku do nazwanych deliktów nieuczciwej konkurencji, których katalog został zawarty przez ustawodawcę w art.3 ust. 2 UZNK, ale również w stosunku do wszystkich innych czynów nieuczciwej konkurencji, które są lub będą stypizowane w innych ustawach.122 Klauzula generalna z art. 3 ust. 1 ZNKU pełni trzy główne funkcje: 

definiującą (definicyjną)



uzupełniającą



korygującą (korekcyjną).

119

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14.10.2009 r., sygn. V CSK 102/09 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaji Warszawa 2013 121 Więcej na temat klauzul generalnych: S. Grzybowski, System Prawa Cywilnego, tom I, Warszawa 1985, s.119; Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania, Warszawa 2011, s. 44 i nast.; System Prawa Prywatnego, tom I, pod red. M. Safjana, Warszawa 2012, s. 187 i nast. 122 Taki pogląd wyraża m.in. J. Szwaja, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 2013 120

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

FUNKCJA DEFINICYJNA ART. 3 UZNK Doświadczenia zagraniczne obejmujące regulacje nieuczciwej konkurencji pokazują, że w systemach, w których obowiązuje odrębna ustawa poświęcona problematyce zwalczania deliktów nieuczciwej konkurencji jest niezbędne, aby taka ustawa zawierała ogólne określenie czynu nieuczciwej konkurencji. W polskiej UZNK taką rolę spełnia art.3 ust. 1. Zgodnie z tym przepisem czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Sprecyzowanie i dookreślenie hipotezy art. 3 ust. 1 UZNK następuje przede wszystkim dzięki rozwojowi orzecznictwa. J. Szwaja podnosi, że „norma zawarta w art. 3 ust. 1 odgranicza zachowania dozwolone w obrocie gospodarczym i w ramach swobody konkurowania od zachowań niedozwolonych z powodu ich sprzeczności z prawem lub dobrymi obyczajami, dzięki czemu wytycza ona granice swobody prowadzenia działalności gospodarczej i konkurowania, służąc realizacji celów wyrażonych w art. 20123, 22124 i 76125 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 1126 UZNK”127. Przepis art. 3 ust. 1 UZNK określa przesłanki uznania konkretnego zachowania za delikt nieuczciwej konkurencji. Zgodnie z tą regulacją, deliktem nieuczciwej konkurencji jest szkodliwe, bezprawne (tzn. sprzeczne prawem lub dobrymi obyczajami) działanie lub zaniechanie, podjęte w związku z działalnością gospodarczą.

123

Art. 20 [Społeczna gospodarka rynkowa jako podstawa ustroju gospodarczego] Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej. 124 Art. 22 [Dopuszczalność ograniczenia wolności działalności gospodarczej] Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny. 125 Art. 76 [Ochrona przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi] Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa. 126 Art. 1 [Zakres regulacji] Ustawa reguluje zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji w działalności gospodarczej, w szczególności produkcji przemysłowej i rolnej, budownictwie, handlu i usługach - w interesie publicznym, przedsiębiorców oraz klientów. 127 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaji, Warszawa 2013

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

FUNKCJA UZUPEŁNIAJĄCA ART. 3 UZNK Klauzuli generalnej z art. 3 ust. 1 UZNK towarzyszy zawarty w ust. 2 tego samego artykułu katalog wyliczający nazwane czyny nieuczciwej konkurencji. Oczywiście wyliczenie nie jest wyczerpujące. Nawet twórca pierwszej polskiej ustawy regulującej problematykę zwalczania nieuczciwej konkurencji F. Zoll. Stwierdził, że "nieuczciwa konkurencja, zwłaszcza w zakresie przemysłu i handlu wykazała i wykazuje tyle pomysłowości, że ujęcie jej wyczerpujące w szczegółowe przepisy ustawowe tak samo wydaje się być rzeczą niemożliwą, jak według mitologii greckiej bezcelową rzeczą było ściganie boga Prometeusza dlatego, że zmieniać umiał ciągle postacie, w jakich występował" 128. Właśnie ze względu na tę pomysłowość ustawodawca polski w definiowaniu czynu nieuczciwej konkurencji stosuje klauzulą generalną. Dzięki takiemu zabiegowi legislacyjnemu udaje mu się objąć zakresem zastosowania UZNK wszystkie niepożądane działania przedsiębiorców.129 W konsekwencji orzecznictwo sądów, na podstawie art. 3 ust. 1, określa czyny nieuczciwej konkurencji, które uzupełniają listę z art. 3 ust. 2 UZNK. Dowodzą tego m.in. następujące orzeczenia: 

„Jeśli określone działanie nie mieści się w katalogu czynów wyraźnie zakazanych przez UZNK, należy na podstawie przewidzianej w art. 3 ustawy klauzuli generalnej, jako uniwersalnego zakazu nieuczciwej konkurencji, ocenić charakter tego działania, z uwzględnieniem przesłanek przewidzianych w tym przepisie.”130



„Czyny konkurencyjne powinny być badane przede wszystkim w świetle przesłanek określonych w przepisach art. 5-17d UZNK, a dopiero gdy nie mieszczą się w hipotezie, któregokolwiek z tych przepisów podlegają ocenie według klauzuli generalnej z art. 3.”131



„Relacja między ogólnym określeniem czynu nieuczciwej konkurencji (art. 3 ust. 1 UZNK) i przepisami wymieniającymi poszczególne czyny nieuczciwej konkurencji (art. 5-17d UZNK) jest oparta na dwóch uzupełniających się założeniach. Po pierwsze, wymienione czyny nieuczciwej konkurencji nie tworzą zamkniętego katalogu; za czyn

128

I. Homola-Skąpska, Wspomnienia Fryderyka Zolla, Zakamycze 2000, s. 343 Więcej na temat zastosowania w polskim prawie ochrony konkurencji klauzul generalnych:. J. PreussnerZamorska, Problematyka funkcjonowania klauzul generalnych na tle ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Kwartalnik Prawa Prywatnego, nr 1/1997, s. 645 i nast.; L. Leszczyński, Właściwości posługiwania się klauzulami generalnymi w prawie prywatnym. Perspektywa zmiany trendu, Kwartalnik Prawa Prywatnego, nr 3/1995, s. 289 i nast. 130 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 31.7.1995 r., sygn. I ACR 308/95 131 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 30.9.1998 r., sygn. I ACA 281/98 129

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

nieuczciwej konkurencji w rozumieniu UZNK może być zatem uznane także działanie niewymienione w art. 5-17d UZNK, jeżeli tylko odpowiada wymaganiom wskazanym w ogólnym określeniu czynu nieuczciwej konkurencji”.132 

„Określone zachowania noszące znamiona czynów konkurencyjnych powinny być badane najpierw przez pryzmat przesłanek określonych w przepisach art. 5-17d UZNK, a dopiero wówczas, gdy kwestionowane przez innego przedsiębiorcę działania nie mieszczą się w dyspozycji żadnego z tych przepisów, powstaje potrzeba dokonywania ich oceny w świetle przesłanek klauzuli generalnej zawartych w art. 3 UZNK,

zawierającym

uniwersalną

niejako

postać

czynu

nieuczciwej

konkurencji.”133 

„W art. 3 ust. 2 UZNK wymienione zostały przykładowo zachowania, jakie można uznać za czyny nieuczciwej konkurencji, co oznacza, że katalog ten nie jest zamknięty. Tak więc do sądu należy ocena, czy dane zachowanie można zakwalifikować np. jako działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami.”134



„Odwoływanie się do klauzuli generalnej z art. 3 ust. 1 jest uzasadnione jedynie, gdy rozdział 2 UZNK nie typizuje konkretnego zachowania, jako czynu nieuczciwej konkurencji.”135



„Przepis ogólny (art. 3 UZNK) oraz następne - szczegółowe uzupełniają się i mogą być stosowane kumulatywnie.”136



„Artykuł 3 ust. 1 UZNK może stanowić samodzielną podstawą zakwalifikowania określonego zachowania jako czynu nieuczciwej konkurencji.”137

132

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.11.1998 r., sygn. I CKN 904/97 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2.02.2001 r., sygn. IV CKN 255/00 134 Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 25.01.2007 r., sygn. XVI GC 1080/05 135 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20.02.2009 r., sygn. I ACA 1128/08 136 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.04.2009 r., sygn. I CSK 24/09 137 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.06.2009 r., sygn. II CSK 44/09 133

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

FUNKCJA KORYGUJĄCA ART. 3 UZNK Doktryna138 i orzecznictwo139 podkreślają, że klauzuli generalnej z art. 3 ust. 1 UZNK należy przypisać także funkcję korygującą.W niektórych przypadkach może po prostu okazać się, że dany stan faktyczny formalnie spełnia przesłanki przewidziane w jednym z przepisów rozdz. 2 UZNK, a mimo to nie byłoby uzasadnionym potraktowanie go jako czynu nieuczciwej konkurencji.140 Przyczyną takiej niezgodności jest zredagowanie przepisów rozdz. 2 UZNK pod kątem sytuacji typowych. Dlatego w szczególnych przypadkach, konkretne zachowanie może nie być uznane za czyn nieuczciwej konkurencji, chociaż realizuje ono hipotezę jednego z przepisów rozdziału 2 UZNK, oczywiście jeżeli nie zachodzą przesłanki z art. 3 ust. 1. Oczywiście korzystanie przez sądy z art. 3 ust. 1 UZNK jako instrumentu korygującego powinno następować tylko w rzadkich, szczególnie uzasadnionych przypadkach. Przykładami zastosowania funkcji korygującej art. 3 ust. 1 UZNK mogą być następujące orzeczenia: 

„Można odmówić uznania za czyn nieuczciwej konkurencji takiego zachowania, które co prawda formalnie wskazuje na naruszenie zasad uczciwej konkurencji, ale trudno je uznać - w danych okolicznościach faktycznych - za sprzeczne z dobrymi obyczajami. Dotyczy to m.in. sytuacji, gdy powód toleruje przez kilka lat posługiwanie się przez przedsiębiorcę oznaczeniem podobnym, a następnie z tej przyczyny stawia zarzut nieuczciwego działania.”141



„Ogólne określenie czynu nieuczciwej konkurencji spełnia także funkcję korygującą w stosunku do przepisów wymieniających poszczególne czyny nieuczciwej konkurencji - mianowicie wtedy, gdy dany stan faktyczny formalnie rzecz biorąc spełnia przesłanki jednego z przepisów zawartych w art. 5-17d UZNK; w rzeczywistości

138

m.in. J. Szwaja, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 2013 Np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.11.2011 r., sygn. I CSK 796/10 - „Artykuł 3 UZNK pełni zarówno funkcję uzupełniającą jak i korygującą.” 139

140

J.Szwaja [w:] Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 2013, podaje dwa przykłady takich czynów: „Np. trudno uznać za czyn z art. 5 - podobieństwo oznaczenia jednego przedsiębiorstwa do oznaczenia innego przedsiębiorstwa, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że nie wyrządza to szkody ani nie zagraża interesom przedsiębiorcy uprawnionego do oznaczenia; lub uznać za czyn z art. 11 ujawnienie przez pracownika tajemnicy przedsiębiorstwa polegającej na tym, że produkowane przez nie wyroby są niesprawne (np. aparaty do mierzenia ciśnienia krwi lub alkomaty podające wadliwie wyniki)”. 141 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19.11.2008 r., sygn. V ACa 108/08

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

jednak nie wykazuje, któregoś ze znamion wskazanych w art. 3 ust. 1 UZNKU.”142

RELACJA MIĘDZY UST. 1 ORAZ UST. 2 ART. 3 UZNK W ust. 1 art. 3 UZNK ustawodawca ujął ogólną definicję czynu nieuczciwej konkurencji, natomiast w ust. 2 ustawodawca zawarł przykładowy katalog czynów nieuczciwej konkurencji obejmujący: wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów albo usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy, naśladownictwo produktów, pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie, utrudnianie dostępu do rynku, przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną, nieuczciwą lub zakazaną reklama, organizowanie systemu sprzedaży lawinowej oraz prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym. W art. 5 - 17d UZNK ustawodawca doprecyzował przesłanki poszczególnych nazwanych deliktów nieuczciwej konkurencji. W orzecznictwie poddano analizie stosunek przepisów ustawy, w których określono poszczególne czyny nieuczciwej konkurencji do klauzuli generalnej z art. 3 ust. 1 UZNK, w której ujęto ogólną definicję czynu nieuczciwej konkurencji. W związku z tym w oparciu o wybrane orzecznictwo sądowe można wyróżnić następujące zasady dotyczące relacji tych przepisów143. Po pierwsze, zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 grudnia 2007r., sygn. I ACa 209/06 czyny konkurencyjne powinny być badane przede wszystkim w świetle przesłanek określonych w przepisach art. 5-17d UZNK. Dopiero, gdy nie mieszczą się w dyspozycji któregokolwiek z tych przepisów, podlegają one ocenie według klauzuli generalnej z art. 3 UZNK. Po drugie, pomiędzy przepisami art. 5 - 17d i art. 3 ust. 1 UZNK nie zachodzi relacja lex specialis – lex generalis. Wyliczenie czynów nieuczciwej konkurencji w art. 5-17d UZNK jest „wyczerpujące - w tym sensie, że dopiero w braku możliwości zakwalifikowania zachowania przypisywanego pozwanemu zaskarżonym wyrokiem do któregokolwiek z nazwanych

142 143

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.11.1998 r., sygn. I CKN 904/97 Za: http://www.skarbiec.biz/prawo/prawnik-radzi/06_08_12_.htm

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

czynów nieuczciwej konkurencji istniałaby możliwość oceny tego zachowania przez pryzmat klauzuli generalnej art. 3 ust. 1 UZNK”144. Ponadto, zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 grudnia 2007r., sygn. I ACa 1053/07 zawsze, tj. także w razie stosowania art. 5 – 17d UZNK niezbędne jest wykazanie ogólnych przesłanek odpowiedzialności za czyn nieuczciwej konkurencji, które są określone w art. 3 ust. 1 UZNK. Klauzula generalna z art. 3 UZNK pełni nie tylko funkcję uzupełniającą, lecz także korygującą "względem innych przepisów ustawy. Innymi słowy, jeżeli określony czyn co prawda wypełnia hipotezę normy wynikającej z przepisu rozdziału 2 ustawy, jednakże nie wystąpi zarazem określona w art. 3 ust. 1 UZNK przesłanka zagrożenia lub naruszenia interesu innego przedsiębiorcy, to uznać należy, że nie stanowi on czynu nieuczciwej konkurencji"145. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 20 lipca 2007r., sygn. I ACa 682/07).

PODSUMOWANIE Koncepcja ochrony rynku przed nieuczciwymi działaniami jest datowana na połowę XIX wieku. Od tamtej pory prawo zwalczające czyny nieuczciwej konkurencji stale się rozwija zarówno w sferze prawa krajowego poszczególnych państw, jak i w sferze prawa międzynarodowego, czy prawa organizacji międzynarodowych, w tym prawa unijnego. Obecnie w Polsce obowiązuje ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 16 kwietnia 1993 roku, która zgodnie z art. 1 reguluje zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji w działalności gospodarczej, w szczególności produkcji przemysłowej i rolnej, budownictwie, handlu i usługach - w interesie publicznym, przedsiębiorców oraz klientów. Zgodnie z art. 3 ust. 1 UZNK

czynem nieuczciwej konkurencji jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Art. 3 ust. 1 UZNK to klauzula generalna, która pełni trzy funkcje: definiującą (definicyjną), uzupełniającą oraz korygującą (korekcyjną).

144 145

http://www.skarbiec.biz/prawo/prawnik-radzi/06_08_12_.htm Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 20 lipca 2007r., sygn. I ACa 682/07

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

SUMMARY The idea of the protection of competition dates back to the mid 19th century. Since then, law forbidding unfair market practices has been evolving, both as international and municipal law. Also the law of the European Union cover the issue of protection market against unfair competition. Currently, act on protection against unfair competition from 1993, April 16 is binding. According to its 1st article the act regulates preventing from and combating unfair competition. There is a definition of the act of unfair competition in art. 3 par. 1 of the above mentioned act. According to this article, the act of unfair competition is a behavior that is against the rule of law and against common practices, under condition that this behavior interferes with the interest of another entrepreneur or customer. Art. 3 par.1 of the act on the protection against unfair competition is a general clause that serves three functions: defining, completing and correcting the functioning in practice of the exemplary catalogue of named unfair market practices listed in art. 3 par. 2.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

BIBLIOGRAFIA Akty prawne: 1. Konwencja związkowa paryska z dnia 20 marca 1883 r. o ochronie własności przemysłowej, przejrzana w Brukseli dnia 14 grudnia 1900 r., w Waszyngtonie dnia 2 czerwca 1911 r. i w Hadze dnia 6 listopada 1925 r., Dz.U. 1932 Nr 2, poz. 8; 2. Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Dz.U. 1993 nr 47 poz. 211 ze zm.

Wydawnictwa zwarte: 1. Barta J., Markiewicz R., Prawo autorskie w Światowej Organizacji Handlu, Kraków 1996 2. Homola-Skąpska I., Wspomnienia Fryderyka Zolla, Zakamycze 2000 3. Knypl T. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Sopot 1995 4. Skubisz R., Komentarz ZNKU, Warszawa 1994 5. System Prawa Prywatnego, tom I, pod red. M. Safjana, Warszawa 2012 6. System Prawa Prywatnego, tom 15, Prawo konkurencji, pod red. M. Kępińskiego, Warszawa 2014; 7. Prawo handlowe, pod red. J. Okólskiego, Warszawa 2012 8. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. E Nowińskiej, M. du Valla, Warszawa 2010; 9. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. M. Sieradzkiej, M. Zdyba, Warszawa 2011; 10. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaji, Warszawa 2014; 11. Woś T., Prawo antymonopolowe Stanów Zjednoczonych, Kraków 1994

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Artykuły: 1. Leszczyński L., Właściwości posługiwania się klauzulami generalnymi w prawie prywatnym. Perspektywa zmiany trendu, Kwartalnik Prawa Prywatnego, nr 3/1995, 2. Preussner-Zamorska J., Problematyka funkcjonowania klauzul generalnych na tle ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Kwartalnik Prawa Prywatnego, nr 1/1997, 3. Sokal. P., Czyn nieuczciwej konkurencji a dobre obyczaje, Monitor Prawniczy 24/2011; 4. Walaszek-Pyzioł A., Pyzioł W., Czyn nieuczciwej konkurencji (analiza pojęcia), Przegląd Prawa Handlowego, nr 10/1994

Orzecznictwo: 1. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22.11.2000 r., sygn. ACa 688/00 2. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19.11.2008 r., sygn. V ACa 108/08 3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 20 lipca 2007r., sygn. I ACa 682/07 4. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 30.9.1998 r., sygn. I ACA 281/98 5. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 31.7.1995 r., sygn. I ACR 308/95 6. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 5 grudnia 2007r., sygn. I ACa 1053/07 7. Wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 grudnia 2007r., sygn. I ACa 209/06 8. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20.02.2009 r., sygn. I ACA 1128/08 9. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.11.1998 r., sygn. I CKN 904/97 10. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2.02.2001 r., sygn. IV CKN 255/00 11. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.04.2009 r., sygn. I CSK 24/09 12. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9.06.2009 r., sygn. II CSK 44/09 13. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14.10.2009 r., sygn. V CSK 102/09 14. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4.11.2011 r., sygn. I CSK 796/10 15. Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 25.01.2007 r., sygn. XVI GC 1080/05

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

MAGDALENA BŁAWAT146 ALICJA SIECZYCH147

OCHRONA OZNACZEŃ ODRÓŻNIAJĄCYCH

słowa kluczowe: oznaczenia odróżniające, znak towarowy, marka, firma, prawo ochronne keywords: distinguishing marks, trade mark, brand, trade name, protection right

STRESZCZENIE Oznaczenia odróżniające pełnią funkcję marketingową, pozwalającą na wyróżnienie danego przedsiębiorcy z kręgu jego konkurentów oraz zidentyfikowanie pochodzenia towaru lub usługi. Zarówno krajowy, jak i unijny system prawny, przewiduje szereg instrumentów zapewniających ochronę oznaczeń odróżniających. Bogactwo tych instrumentów, a także posługiwanie się przez ustawodawcę ogólnymi sformułowaniami, sprawiają, że szczególnego znaczenia w sprecyzowaniu środków i przesłanek ochrony oznaczeń indywidualizujących nabiera orzecznictwo sądowe, obfitujące w kazuistykę. Celem opracowania jest ocena regulacji

prawnej

dotyczącej

ochrony

oznaczeń

odróżniających

oraz

omówienie

najważniejszych tendencji orzeczniczych w tym zakresie.

146

Autorka jest doktorantką w Katedrze Prawa Cywilnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. 147 Autorka jest doktorantką w Katedrze Prawa Cywilnego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

EXTRACT Distinguishing marks perform marketing function which enables to differentiate entrepreneur from his competitors and to identify origins of product or service. Both national and European Union legal systems provide ample instruments guaranteeing protection of distinguishing marks. Variety of these instruments, as well as generality of legal terms, lead to great role of jurisprudence (known for particular solutions) in precising means and conditions of legal protection of distinguishing marks. The aim of this article is to evaluate legal regulations concerning protection of distinguishing marks and to analyse main judicial tendencies in that field.

WPROWADZENIE Jednym z podstawowych praw marketingu jest prawo percepcji wyrażane hasłem „marketing nie jest walką na wyroby, lecz walką na percepcję”148. Ekonomiczną wartość tak rozumianej percepcji chronią oznaczenia odróżniające. Ich zasadnicza funkcja polega na zindywidualizowaniu, wyróżnieniu przedsiębiorcy na tle jego konkurentów, a ponadto na umożliwieniu nabywcy zidentyfikowanie pochodzenia (tożsamości) produktu lub usługi bez ryzyka wprowadzenia w błąd149. Nomenklatura dotycząca oznaczeń odróżniających jest niezmiernie rozbudowana, stąd uściślenia wymagają przede wszystkim kwestie terminologiczne. Na gruncie prawa krajowego funkcjonują dwa zbiorcze określenia odnoszące się do prowadzonej działalności gospodarczej: nazwa handlowa i oznaczenie przedsiębiorstwa150. W piśmiennictwie podkreśla się ekwiwalentność tych pojęć, natomiast trudności wiążą się z precyzyjnym określeniem poszczególnych oznaczeń wchodzących w ich zakres, m. in. z uwagi na wielość kryteriów ich wyróżniania151. Zdarza się również, że oznaczenie pełni jednocześnie kilka funkcji, co wyłącza rozłączną kwalifikację152.

148

A. Ries, J. Trout, 22 niezmienne prawa marketingu, Warszawa 1999, s. 33. Por. wyrok ETS z 23 maja 1978 r. w sprawie 102/77 Hoffmann-La Roche & Co. AG v Centrafarm Vertriebsgesellschaft Pharmazeutischer Erzeugnisse mbH, Legalis nr 143114, w szczególności punkt 7. 150 R. Skubisz, Oznaczenia przedsiębiorstw (pojęcie, nabycie ochrony, naruszenie i środki ochrony), Warszawa 1995, s. 15. 151 B. Sołtys, Nazwy handlowe i ich ochrona w prawie polskim, Kraków 2003, s. 33-37. 152 Por. np. pojęcie znaku firmowego - J. Kępiński, [w:] Prawo własności przemysłowej pod red. E. Nowińskiej i K. Szczepanowskiej-Kozłowskiej, Warszawa 2015, s. 159. 149

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Oznaczeniem odróżniającym przedsiębiorców jest firma (art. 433 § 1 i 2 k.c.153 w zw. z art. 432 § 1 k.c.). Prawo do firmy154 jest wyraźnie przypisane przedsiębiorcy jako podmiotowi stosunków cywilnoprawnych, a nie przedsiębiorstwu, które może być jedynie ich przedmiotem155. Zgodnie z art. 551 pkt 1 k.c. w skład przedsiębiorstwa wchodzi w szczególności oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa). Zatem ustawodawca wyraźnie odróżnia firmę od nazwy przedsiębiorstwa. Podstawowa różnica między tymi pojęciami polega na tym, że firma ma charakter niezbywalny, podlega ujawnieniu w odpowiednim rejestrze, a posługiwanie się firmą w stosunkach gospodarczych ma charakter obligatoryjny. Z kolei oznaczenia odróżniające przedsiębiorstwo stanowią wszelkiego rodzaju znaki słowne, graficzne, skróty literowe, symbole, godła, flagi, logo, kompozycje kolorystyczne, rysunki156, znaki dźwiękowe157, adres internetowy158 etc., z którymi publiczność kojarzy przedsiębiorstwo, nawet jeśli oznaczenie „przylgnęło” do przedsiębiorstwa w sposób niezamierzony przez przedsiębiorcę159. Dopuszczalne jest używanie przez przedsiębiorcę tego samego zwrotu zarówno jako firmy, jak i oznaczenia przedsiębiorstwa160. Do oznaczeń odróżniających należy również zaliczyć znaki towarowe. Zgodnie z art. 120 ust. 1 p.w.p.161 znak towarowy stanowi każde oznaczenie dające się przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa. Graficzna forma przedstawienia znaku może stanowić wyłącznie kryterium kwalifikacyjne (tak w przypadku znaków dźwiękowych, smakowych czy węchowych) albo być właściwym przedmiotem ochrony (znaki słowne, graficzne i słowno-graficzne). Przedstawienie graficzne musi być jasne, dokładne, samodzielne, łatwo dostępne, zrozumiałe, trwałe i obiektywne162. W jednym z analizowanych 153

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 121 ze zm.). Co do charakteru tego prawa - zob. J. Sitko, Dualizm oznaczeń przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa – obrzeża prawa własności przemysłowej, Przegląd Prawa Handlowego, nr 4/2008, s. 19-20 i przywołana tam literatura. 155 K. Bilewska, Nowe uregulowanie firmy w prawie polskim, Monitor Prawniczy, nr 23/2002, s. 1082. Odmiennie: K. Szczepanowska-Kozłowska, Używanie firmy jako naruszenie prawa ochronnego na znak towarowy, Przegląd Prawa Handlowego, nr 10/2008, s. 5. 156 U. Promińska, Firma przedsiębiorcy a oznaczenia przedsiębiorstwa, [w:] Księga pamiątkowa z okazji 80-lecia rzecznictwa patentowego w Polsce, Warszawa 2001, s. 153; J. Chlebny, Użycie firmy jako wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, Przegląd Prawa Handlowego, nr 8/2010, s. 36. 157 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaji, Warszawa 2013, s. 275 i nast. oraz s. 279 i nast. 158 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaji, Warszawa 2013, s. 281. 159 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2002 r., sygn. II CKN 1229/00, Legalis nr 57037. 160 Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. K. Pietrzykowskiego, Warszawa 2011, s. 223. 161 Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 1410). 162 Wyrok ETS z 12 grudnia 2002 r. w sprawie C-273/00 Ralf Sieckmann v Deutsches Patent – und Markenamt, ECR 2002/12/I-11737, LEX nr 153593. 154

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

przez ETS stanów faktycznych wymogu tego nie spełniał strukturalny wzór substancji chemicznej, opis słowny, próbka zapachowa znaku węchowego czy też kombinacja tych elementów163. Powyższe wytyczne praktycznie uniemożliwiają rejestrację znaku towarowego zapachowego. Jedynym dotychczas zarejestrowanym przez OHIM znakiem towarowym zapachowym był znak przedstawiający zapach świeżo skoszonej trawy (ang. the smell of fresh cut grass) dla towarów w 28. klasie klasyfikacji nicejskiej (piłki do tenisa)164. OHIM odmówił jednak rejestracji zapachu dojrzałej truskawki (franc. odeur de fraise mure)165. Ostatnią próbą rejestracji znaku zapachowego była zakończona decyzją odmowną procedura rejestracji zapachu cytryny (hiszp. el olor a limón)166. Ustawodawca zrównuje znaki towarowe ze znakami usługowymi (art. 120 ust. 3 pkt 1 p.w.p.),

choć

pojęcia 167

w piśmiennictwie

znaku

towarowego

znaku

usługowego

są

rozróżniane

. W języku potocznym pojęcie znaku towarowego bywa używane

zamiennie z pojęciem marki. Definicja tego ostatniego sformułowania wymyka się językowi prawnemu, stąd posługiwanie się nim może rodzić wątpliwości semantyczne. Ponadto w doktrynie zwrócono uwagę na dwie zasadnicze grupy definicji marki: węższą, zgodnie z którą marka jest jedynie elementem dodanym do fizycznego produktu oraz szerszą, która uznaje markę za całość wraz z fizycznym produktem, który oznacza 168. Tylko pierwsza z podanych definicji może pokrywać się z kategorią znaku towarowego169. Analiza wzajemnych relacji między pojęciem firmy, nazwy przedsiębiorstwa i znaku towarowego pozwala zauważyć, że mimo odmiennych funkcji tych oznaczeń, może się 163

Tamże, punkt 73 wyroku. OHIM, decyzja z dnia 11 lutego 1999 r. w sprawie R 156/1998-2, pobrana 26 listopada 2014 r. ze strony: https://oami.europa.eu/eSearchCLW/#basic/*///name/fresh%20cut%20grass; (rejestracja wygasła 11 grudnia 2006 r.). 165 OHIM, decyzja z dnia 24 maja 2004 r. w sprawie R 591/2003-1, pobrana 26 listopada 2014 r. ze strony: https://oami.europa.eu/eSearchCLW/#basic/*///number/0591%2F2003-1 oraz wyrok SPI z 27 października 2005 r. w sprawie T-305/04 Eden SARL v OHIM pobrany 27 listopada 2014 r. ze strony: http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?pro=&nat=or&oqp=&dates=&lg=&language=pl&jur=T&cit=none%252CC %252CCJ%252CR%252C2008E%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252C%252Ctrue %252Cfalse%252Cfalse&num=305%252F04&td=%3BALL&pcs=Oor&avg=&page=1&mat=or&jge=&for=&ci d=522553. 166 OHIM, decyzja z dnia 12 grudnia 2005 r. w sprawie R 0445/2003-4, pobrana 26 listopada 2014 r. ze strony: https://oami.europa.eu/eSearchCLW/#basic/*///number/0445%2F2003-4. 167 J. Kępiński, [w:] Prawo własności przemysłowej pod red. E. Nowińskiej i K. Szczepanowskiej-Kozłowskiej, Warszawa 2015, s. 128. 168 J. Jastrzębski, Dobór metody wyceny znaku towarowego (marki), slajd 5, prezentacja pobrana 26 listopada 2014 r. ze strony: http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=6&ved=0CEUQFjAF&url=http%3A%2F% 2Fpatenty.bg.agh.edu.pl%2Fgraf%2F095514Jacek%2520Jastrzebski.ppt&ei=bv91VIuIIoP4ywOTu4HIBQ&usg =AFQjCNFRISGLgPKq5esGG3mrOIdX53AnOQ&sig2=DRhQJlnVHfhhEjiDxEZRbg&bvm=bv.80642063,d.b GQ. 169 E. Nowińska, U. Promińska, M. du Vall, Prawo własności przemysłowej, Warszawa 2011, s. 260-261. 164

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

zdarzyć, że będą one używane zamiennie. W szczególności, nie tracąc swojej zasadniczej funkcji, jaką jest oznaczenie przedsiębiorcy, firma może być użyta w charakterze oznaczenia przedsiębiorstwa. Również znak towarowy może zawierać element firmy, lub inkorporować ją w całości – mówi się wówczas o znaku firmowym170. Dlatego prawidłowe zakwalifikowanie danego określenia nie może poprzestać na zbadaniu jego graficznej formy i wymaga odwołania się do jego funkcji. Na wstępie należy zaznaczyć, że ze względu na doniosłość problematyki ochrony znaków towarowych (i to zarówno w aspekcie praktycznym, jak i teoretycznoprawnym), a także interesujący rozwój orzecznictwa sądowego w tym zakresie, w niniejszej pracy silniej zaakcentowane zostanie właśnie to zagadnienie. REŻIM PRAWNY OCHRONY OZNACZEŃ ODRÓŻNIAJĄCYCH Polski ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie jednolitego systemu ochrony oznaczeń odróżniających, dlatego ochrona ta realizuje się na płaszczyźnie wielu ustaw. Ochrona firmy została uregulowana w art. 4310 k.c., w sposób całościowy i oderwany od przepisów o ochronie dóbr osobistych, co nadaje firmie charakter autonomicznego dobra prawnego171. Niemniej należy wskazać, że imię i nazwisko osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą czy też renoma i nazwa osoby prawnej podlegają również ochronie przewidzianej dla dóbr osobistych172. W przepisach k.c. nie została zaś uregulowana ochrona nazwy przedsiębiorstwa – w tym zakresie zastosowanie zdnajdują przede wszystkim przepisy u.z.n.k.173, tj. art. 5-10

170

J. Kępiński, [w:] Prawo własności przemysłowej pod red. E. Nowińskiej i K. Szczepanowskiej-Kozłowskiej, Warszawa 2015, s. 158 i nast. 171 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaji, Warszawa 2013, s. 274; J. Sitko, Firma i jej ochrona, Warszawa 2009, s. 216-217. J. Chlebny, Użycie firmy jako wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, Przegląd Prawa Handlowego, nr 8/2010, s. 34-35; M. Załucki, Nowe uregulowanie firmy w prawie polskim (zagadnienia wybrane), Rejent, nr 1/2004, s. 95. 172 Wyrok SN z 26 września 1991 r., sygn. II CR 753/90, Legalis nr 27449. Możliwe są sytuacje, w których także inne oznaczenia odróżniające będą podlegały ochronie przewidzianej dla dóbr osobistych – zob. Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. K. Pietrzykowskiego, Warszawa 2011, s. 212. 173 Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r., Nr 153, poz. 1503). Zob. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaji, Warszawa 2013, s. 272; Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. K. Pietrzykowskiego, Warszawa 2011, s. 223 i s. 246-247; J. Sitko, Dualizm oznaczeń przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa – obrzeża prawa własności przemysłowej, Przegląd Prawa Handlowego, nr 4/2008, s. 22-23; M. Modrzejewska, Normatywna koncepcja firmy a możliwość jej ochrony na gruncie art. 5 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, [w:] Prawo handlowe XXI wieku. Czas stabilizacji, ewolucji czy rewolucji. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Okolskiego pod red. Małgorzaty Modrzejewskiej, Warszawa 2010, s. 604.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

u.z.n.k. oraz art. 3 u.z.n.k.174 Na szczególną uwagę zasługuje art. 5 u.z.n.k., który statuuje ochronę wszelkich symboli mogących służyć wyróżnianiu działalności gospodarczej w znaczeniu przedmiotowym, podmiotowym i funkcjonalnym175. Należy podkreślić, że ochrona wynikająca z art. 5 u.z.n.k. obejmuje także firmę – z perspektywy aksjologii u.z.n.k. nie odnajduje bowiem uzasadnienia rygorystyczne rozróżnianie firmy od oznaczeń przedsiębiorstwa176 ani ograniczanie funkcji firmy wyłącznie do indywidualizacji przedsiębiorcy w oderwaniu od jego działalności177. Sięganie do przepisów u.z.n.k. pozwala uzupełnić katalog roszczeń wynikających z art. 4310 k.c. o przewidziane w art. 18 ust. 1 pkt 6 u.z.n.k. żądanie zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na cel społeczny oraz możliwość wystąpienia z wnioskiem o orzeczenie o przedmiotach bezpośrednio związanych z popełnieniem czynu nieuczciwej konkurencji178. Przechodząc do kwestii ochrony znaków towarowych należy wyjaśnić, że znak towarowy może funkcjonować jako znak towarowy krajowy lub unijny. Regulacje dotyczące ochrony znaków towarowych na poziomie Unii Europejskiej zawarte są w rozporządzeniu 207/2009179. Natomiast ochrona znaków towarowych na poziomie krajowym została uregulowana w przepisach p.w.p. Przepisy prawa krajowego i unijnego mają charakter komplementarny. W preambule rozporządzenia wskazano, że prawo wspólnotowe dotyczące znaków towarowych nie zastępuje ustawodawstw państw członkowskich w zakresie znaków towarowych. W istocie nie wydaje się uzasadnione, aby wymagać od przedsiębiorców składania wniosków o rejestrację swoich znaków towarowych jako wspólnotowych znaków

174

Szerzej: J. Sitko, Dualizm oznaczeń przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa – obrzeża prawa własności przemysłowej, Przegląd Prawa Handlowego, nr 4/2008, s. 24. 175 Zob. J. Sitko, Dualizm oznaczeń przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa – obrzeża prawa własności przemysłowej, Przegląd Prawa Handlowego, nr 4/2008, s. 23. 176 J. Chlebny, Użycie firmy jako wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, Przegląd Prawa Handlowego, nr 8/2010, s. 37 i przywołana tam literatura. Odmiennie: M. Modrzejewska, Normatywna koncepcja firmy a możliwość jej ochrony na gruncie art. 5 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, [w:] Prawo handlowe XXI wieku. Czas stabilizacji, ewolucji czy rewolucji. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Okolskiego pod red. Małgorzaty Modrzejewskiej, Warszawa 2010, s. 604-605 i s. 607. Należy jednak zauważyć, że odrzucając zastosowanie art. 5 u.z.n.k. dla ochrony firmy, Autorka dopuszcza możliwość odwoływania się w tym celu do art. 3 ust. 1 u.z.n.k. 177 U. Promińska, Kilka uwag na temat regulacji firmy w przepisach kodeksu cywilnego i w projekcie kodeksu cywilnego, [w:] Prawo handlowe XXI wieku. Czas stabilizacji, ewolucji czy rewolucji. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Okolskiego pod red. Małgorzaty Modrzejewskiej, Warszawa 2010, s. 852-853. 178 M. Modrzejewska, Normatywna koncepcja firmy a możliwość jej ochrony na gruncie art. 5 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, [w:] Prawo handlowe XXI wieku. Czas stabilizacji, ewolucji czy rewolucji. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Okolskiego pod red. Małgorzaty Modrzejewskiej, Warszawa 2010, s. 607608. 179 Rozporządzenie Rady (WE) nr 207/2009 z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (Dz. U. UE L z 2009 r., Nr 78, s. 1).

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

towarowych, a krajowe znaki towarowe pozostają nadal niezbędne dla przedsiębiorstw, które nie potrzebują poszukiwać ochrony na poziomie wspólnotowym. Ochrona wynikająca z p.w.p. oraz rozporządzenia 207/2009 dotyczy zarejestrowanych znaków towarowych, a zatem jest uzależniona od poczynienia przez uprawnionego zabiegu formalnego w postaci zgłoszenia prawa ochronnego na znak towarowy. Z kolei niezarejestrowane znaki towarowe mogą podlegać ochronie na gruncie u.z.n.k. Cele obu regulacji są bowiem odmienne – przepisy p.w.p. chronią prawa podmiotowe związane z zarejestrowanym znakiem towarowym, zaś u.z.n.k. gwarantuje zgodne z zasadami uczciwej konkurencji funkcjonowanie działalności gospodarczej180. W związku z powyższym należy uznać, że ochrona znaków towarowych na tle obu ustaw ma charakter autonomiczny, a znaki towarowe mogą podlegać kumulatywnej ochronie z obu ustaw, o czym zresztą wprost stanowi art. 1 ust. 2 p.w.p.181. Można sobie wyobrazić sytuacje, w których oznaczenie odróżniające będzie posiadało cechy utworu w rozumieniu pr. aut.182 i tym samym będzie podlegało dodatkowej ochronie w świetle przepisów tejże ustawy. Pamiętać również należy o możliwości uzupełniającego stosowania ogólnych zasad odpowiedzialności odszkodowawczej (zarówno deliktowej, jak i kontraktowej). W grę może wchodzić zastosowanie przepisów o odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia oraz ochronie dóbr osobistych183. Mnogość regulacji prawnych składających się na ochronę oznaczeń odróżniających powoduje wątpliwości co do wzajemnego stosunku roszczeń z nich wynikających, co nie ułatwia dochodzenia ochrony w praktyce. Do niespójności reżimu prawnego w zakresie ochrony oznaczeń odróżniających przyczynia się również brak jasno ustalonej klasyfikacji oznaczeń odróżniających, który stwarza ryzyko pomieszania pojęć184. Kolizja między ustawami nie może zostać rozwiązana na zasadzie lex specialis derogat legi generali, 180

M. Żuraw, Kolizje prawa ochronnego na znak towarowy i niezarejestrowanego oznaczenia pochodzenia towaru, Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zagadnienia prawa własności przemysłowej, zeszyt 95, Kraków 2006, s. 167. Odmiennie: A. Tischner, [w:] Prawo własności przemysłowej. Komentarz, pod red. P. Kostańskiego, Warszawa 2014, s. 1424. 181 Zamiast wielu: E. Traple, Stosunek czynu nieuczciwej konkurencji do praw własności intelektualnej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej, zeszyt 77, Kraków 2001, s. 25; Prawo własności przemysłowej, pod red. R. Skubisza, Warszawa 2012, s. 79. Z orzecznictwa: por. wyrok SN z 4 marca 2009 r., sygn. IV CSK 335/08, Legalis nr 172575, wyrok SN z 8 kwietnia 2003 r., sygn. IV CKN 22/01, Legalis nr 60025. Z kolei odmiennie: A. Tischner, [w:] Prawo własności przemysłowej. Komentarz, pod red. P. Kostańskiego, Warszawa 2014, s. 1424 i nast. 182 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz. U. z 2006 r., Nr 90 poz. 631 ze zm.). 183 Przykładów dostarcza: E. Waliszko, R. Golat, Znaki towarowe, Bydgoszcz-Warszawa 2006, s. 401 i nast. 184 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaji, Warszawa 2013, s. 272; por. wyrok SN z 5 lutego 2002 r., sygn. II CKN 745/99, Legalis nr 56856.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

albowiem żadna z tych regulacji nie może zostać uznana za nadrzędną 185, a nadto każda z tych ustaw ma odrębny cel i przedmiot ochrony186. Warto odnotować, że w doktrynie podjęto swoistą próbę ujednolicenia reżimu prawnego dotyczącego oznaczeń odróżniających. Postulowano mianowicie wprowadzenie szerokiego pojęcia przedsiębiorstwa obejmującego ujęcie podmiotowe, przedmiotowe i funkcjonalne oraz szersze posługiwanie się terminem „nazwy handlowej”, stanowiącym zbiorcze określenie wszelkich oznaczeń odróżniających przedsiębiorcę, przedsiębiorstwo, działalność gospodarczą przedsiębiorcy, zorganizowane części przedsiębiorstwa etc.187 Jednakże wprowadzenie takiego pojęcia kłóciłoby się z założeniami terminologicznymi ustawodawcy, który bez wątpienia jasno rozróżnił firmę i nazwę przedsiębiorstwa, przewidując dla nich co do zasady odrębne reżimy ochrony188. Ujednolicenie reżimu prawnego oznaczeń odróżniających wymagałoby zatem nowego podejścia terminologicznego i gruntowej zmiany legislacyjnej, a nie tylko prac systematyzacyjnych. Nie wydaje się zatem ono uzasadnione na gruncie aktualnego prawa krajowego189. Jako remedium na kolizję ustaw postuluje się w doktrynie przyjmowanie takiej wykładni przepisów, aby wszędzie, gdzie to możliwe, dać pierwszeństwo przepisom u.z.n.k., gdyż to właśnie one lepiej odzwierciedlają sytuację uprawnionego w gospodarce rynkowej 190. Wydaje się jednak, że brak jest podstaw metodologicznych dla przyjęcia takiego generalnego stanowiska, jakkolwiek aksjologicznie może być ono w pewnej mierze uzasadnione. Podkreśla bowiem znaczenie zasady rozstrzygania wszelkich kolizji między oznaczeniami odróżniającymi na podstawie kryterium pierwszeństwa używania w obrocie gospodarczym. Prymat aksjologii u.z.n.k. przemawia również za terytorialnym ograniczeniem ochrony firmy tylko do przypadków kolizji między interesami konkurentów działających na tym samym rynku191, co wydaje się wystarczające z perspektywy potrzeb obrotu gospodarczego. Niemniej przy rozstrzyganiu kolizji ustaw należy mieć na uwadze także fakt, że firma czy też prawa 185

Odmiennie: A. Tischner, [w:] Prawo własności przemysłowej. Komentarz, pod red. P. Kostańskiego, Warszawa 2014, s. 1424. 186 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaji, Warszawa 2013, s. 433. 187 B. Sołtys, Nazwy handlowe i ich ochrona w prawie polskim, Kraków 2003, s. 15. Pojęciem tym posługuje się niekiedy judykatura, np. wyrok SA w Warszawie z 26 września 2001 r., sygn. I ACa 1521/00, Legalis nr 54032. 188 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaji, Warszawa 2013, s. 272 i nast. 189 U. Promińska, Firma przedsiębiorcy a oznaczenia przedsiębiorstwa, [w:] Księga pamiątkowa z okazji 80-lecia rzecznictwa patentowego w Polsce, Warszawa 2001, s. 153. Na gruncie rozwiązań międzynarodowych – zob. J. Chlebny, Użycie firmy jako wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, Przegląd Prawa Handlowego, nr 8/2010, s. 36-37. Por. I. Kania, Firma spółki handlowej i jej ochrona – wybrane zagadnienia, Prawo Spółek, nr 11/2008, s. 23-24. 190 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaji, Warszawa 2013, s. 445. 191 Por. U. Promińska, Firma przedsiębiorcy a oznaczenia przedsiębiorstwa, [w:] Księga pamiątkowa z okazji 80lecia rzecznictwa patentowego w Polsce, Warszawa 2001, s. 156.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

ochronne na znak towarowy są chronione jako prawa podmiotowe skuteczne erga omnes, podczas gdy ochrona podstawie u.z.n.k. dotyczy nieuczciwych praktyk konkurentów192.

PRZESŁANKI OCHRONY OZNACZEŃ ODRÓŻNIAJĄCYCH W OGÓLNOŚCI Zarówno z zasady wyłączności firmy (art. 433 § 1 i 2 k.c.), jak i celów ochronnych u.z.n.k. wynika swoisty nakaz „odróżniania się” przedsiębiorców (zarówno w rozumieniu podmiotowym, przedmiotowym, jak i funkcjonalnym)193. Ze względu na konieczność ochrony konkurencji, kontrahentów i konsumentów194 nakaz ten ma charakter obiektywny, co oznacza, że co do zasady obowiązuje niezależnie od tego, czy przedsiębiorcy zgadzają się na używanie tych samych oznaczeń195. Nakaz ten dotyczy przedsiębiorców działających na tym samym rynku właściwym, definiowanym według kryterium branżowego i terytorialnego 196. Dla określenia, czy oznaczenie należycie spełnia funkcję odróżniającą, istotna jest perspektywa przeciętnego uczestnika obrotu – potencjalnego nabywcy towarów lub usług oferowanych przez przedsiębiorcę, działającego z przeciętnym rozeznaniem i ostrożnością, w zwykłych warunkach działalności gospodarczej197. Można zatem przyjąć, że podstawową przesłanką ochrony oznaczeń odróżniających jest użyteczność, zdolność do odróżniania konkretnego przedsiębiorcy lub przedsiębiorstwa za pomocą tego oznaczenia, weryfikowana na wolnym rynku198.

192

U. Promińska, Firma przedsiębiorcy a oznaczenia przedsiębiorstwa, [w:] Księga pamiątkowa z okazji 80-lecia rzecznictwa patentowego w Polsce, Warszawa 2001, s. 154. 193 Por. M. Modrzejewska, Nowa koncepcja firmy a niebezpieczeństwo konfuzji w obrocie, [w:] Kodeks spółek handlowych po pięciu latach, Wrocław 2006, s. 125. 194 Szerzej: M. Późniak-Niedzielska, Przesłanka wprowadzenia w błąd jako podstawa odpowiedzialności z tytułu nieuczciwej konkurencji, [w:] Studia z prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci Prof. Biruty Lewaszkiewicz - Petrykowskiej, Łódź 1997, s. 208; I. Kania, Firma spółki handlowej i jej ochrona – wybrane zagadnienia, Prawo Spółek, nr 11/2008, s. 30. 195 Tak na gruncie nakazu odróżniania się firmy: Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. K. Pietrzykowskiego, Warszawa 2011, s. 229. 196 Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. K. Pietrzykowskiego, Warszawa 2011, s. 230. Zob. także M. Modrzejewska, Normatywna koncepcja firmy a możliwość jej ochrony na gruncie art. 5 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, [w:] Prawo handlowe XXI wieku. Czas stabilizacji, ewolucji czy rewolucji. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Okolskiego pod red. Małgorzaty Modrzejewskiej, Warszawa 2010, s. 602-603, I. Kania, Firma spółki handlowej i jej ochrona – wybrane zagadnienia, Prawo Spółek, nr 11/2008, s. 27. 197 Tak na gruncie problematyki firmy: Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. K. Pietrzykowskiego, Warszawa 2011, s. 232. Por. wyrok SN z 25 marca 1997 r., sygn. III CKN 11/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 126. 198 Por. U. Promińska, Firma przedsiębiorcy a oznaczenia przedsiębiorstwa, [w:] Księga pamiątkowa z okazji 80lecia rzecznictwa patentowego w Polsce, Warszawa 2001, s. 160.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Kolejną przesłanką ochrony oznaczeń odróżniających jest pierwszeństwo w używaniu danego oznaczenia w obrocie gospodarczym, niezależnie od tego, czy sam przedsiębiorca oraz jego oznaczenia odróżniające zostają uwidocznione w odpowiednim rejestrze199. Co do zasady, rejestracja cudzego oznaczenia odróżniającego nie będzie zatem uchylała bezprawności zachowania naruszyciela. Pierwszeństwo używania, z czym należy łączyć nabycie prawa do ochrony wyłączności używania oznaczeń odróżniających, oznacza sytuację, w której dane oznaczenie identyfikujące zostało użyte z wyprzedzeniem przed innym podmiotem, a więc jako pierwsze w czasie200. Katalog kryteriów, za pomocą których można ustalić pierwszeństwo w czasie, jest otwarty. Można tu w szczególności wymienić: czas, rozmiar

kontaktów

handlowych,

zasięg działania,

intensywność

używania

nazwy

w reklamie201, a także rodzaj adresowanej klienteli, forma działalności, częstotliwość działań rynkowych. Używanie powinno być po pierwsze rzeczywiste (oznacza to, że musi wytworzyć się

świadomości

uczestników

obrotu

trwały

związek

między

oznaczeniem

a przedsiębiorstwem), a po drugie – zgodne z prawem202. Przesłanką ochrony jest również bezprawność zachowania naruszającego. Ochrona firmy na gruncie k.c. uwarunkowana jest zaistnieniem bezprawnego zdarzenia w postaci zachowania osoby trzeciej zagrażającego lub naruszającego prawo do firmy uprawnionego przedsiębiorcy, przy czym ochrona ta nie jest uzależniona od wykazania winy (chyba że uprawniony dochodzi obowiązku naprawienia szkody na zasadach ogólnych), a bezprawność zachowania sprawcy jest objęta domniemaniem. Domniemanie takie nie funkcjonuje na gruncie u.z.n.k. Z kolei w tym reżimie przesłanką udzielenia ochrony jest nie tylko bezprawność używania cudzego oznaczenia odróżniającego, ale także tzw. ryzyko pomyłki203. 199

Zob. wyrok SA w Białymstoku z 23 kwietnia 2009 r., sygn. I ACa 122/09, Legalis nr 877854; wyrok SN z 7 marca 1997 r., sygn. II CKN 70/96, Legalis nr 40751; wyrok SN z 28 października 2010 r., sygn. II CSK 191/10, Legalis nr 276044; wyrok SN z 26 marca 2002 r., sygn. III CKN 777/00, Legalis nr 54735; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 2002 r., sygn. II CKN 1229/00, Legalis nr 57037. Z piśmiennictwa: Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. K. Pietrzykowskiego, Warszawa 2011, s. 245 oraz przywołana tam literatura; Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaji, Warszawa 2013, s. 282 i s. 292; I. Kania, Firma spółki handlowej i jej ochrona – wybrane zagadnienia, Prawo Spółek, nr 11/2008, s. 27-28. 200 U. Promińska, Firma przedsiębiorcy a oznaczenia przedsiębiorstwa, [w:] Księga pamiątkowa z okazji 80-lecia rzecznictwa patentowego w Polsce, Warszawa 2001, s. 160. 201 U. Promińska, Firma przedsiębiorcy a oznaczenia przedsiębiorstwa, [w:] Księga pamiątkowa z okazji 80-lecia rzecznictwa patentowego w Polsce, Warszawa 2001, s. 160. 202 J. Chlebny, Użycie firmy jako wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, Przegląd Prawa Handlowego, nr 8/2010, s. 39. 203 U. Promińska, Firma przedsiębiorcy a oznaczenia przedsiębiorstwa, [w:] Księga pamiątkowa z okazji 80-lecia rzecznictwa patentowego w Polsce, Warszawa 2001, s. 161. Przesłanka ta nie musi zostać spełniona w razie żądania ochrony na podstawie art. 3 u.z.n.k., np. w sytuacji gdy pomimo braku ryzyka konfuzji doszło do naruszenia interesów uprawnionego poprzez bezprawne użycie cudzego oznaczenia w celu podniesienia atrakcyjności świadczeń oferowanych przez naruszyciela – zob. J. Sitko, Dualizm oznaczeń przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa – obrzeża prawa własności przemysłowej, Przegląd Prawa Handlowego, nr 4/2008, s. 24-25; I.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Przesłanka ta jest spełniona wtedy, kiedy istnieje realne prawdopodobieństwo, że na skutek używania podobnych oznaczeń wspólni klienci przedsiębiorców mogą zostać wprowadzeni w błąd co do tożsamości przedsiębiorstw204. Realizacja ochrony oznaczeń odróżniających – poza przywołanymi już art. 4310 k.c. i art. 18 ust. 1-2 u.z.n.k. – może nastąpić także ze pomocą powództwa o ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c.205, jeśli uprawniony ma w tym interes prawny. Warto na marginesie zauważyć, że ochrona firmy jest pośrednio realizowana także na etapie postępowania nieprocesowego przed sądem rejestrowym, albowiem sąd czuwa nad zgodnością danych zgłaszanych i ujawnionych w rejestrze206.

PRZESŁANKI I GRANICE OCHRONY WYNIKAJĄCE Z PRAWA OCHRONNEGO NA ZNAK TOWAROWY Przechodząc do problematyki ochrony znaków towarowych należy przypomnieć, że znak towarowy powinien mieć charakter empiryczny i musi dać się przedstawić w sposób graficzny. Znaki towarowe dzielimy na znaki zarejestrowane, tj. zgłoszone do Urzędu Patentowego, jeżeli następnie zostało udzielone prawo ochronne na znak towarowy i niezarejestrowane. Zgodnie z art. 153 p.w.p., instytucja prawa ochronnego na znak towarowy polega na nabyciu prawa do wyłącznego używania znaku towarowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z art. 9 rozporządzenia 207/2009 właściciel unijnego znaku towarowego jest uprawniony do zakazania wszelkim stronom trzecim, które nie posiadają jego zgody, używania w obrocie handlowym: (a) oznaczeń identycznych ze znakiem do oznaczenia towarów i usług identycznych; (b) oznaczeń identycznych ze znakiem lub do niego podobnych do oznaczenia towarów i usług identycznych, jeżeli istnieje ryzyko wprowadzenia w błąd opinii publicznej lub skojarzenia oznaczenia z chronionym znakiem towarowym; (c) oznaczeń identycznych ze znakiem lub do niego podobnych do oznaczenia towarów i usług różnych od chronionych znakiem, jeżeli znak cieszy się renomą na terenie UE oraz używanie go powoduje nienależną korzyść lub narusza odróżniający charakter albo renomę znaku towarowego. Wiszniewska, Ochrona oznaczeń odróżniających (część I), Przegląd Prawa Handlowego, nr 3/1997, s. 15; wyrok SN z 19 marca 2004 r., sygn. IV CK 157/03, OSN 2005/3, s. 93-94. 204 J. Chlebny, Użycie firmy jako wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, Przegląd Prawa Handlowego, nr 8/2010, s. 40. 205 Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.). 206 Kodeks cywilny. Komentarz, pod red. K. Pietrzykowskiego, Warszawa 2011, s. 247.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Jurysdykcja w sprawach naruszenia unijnego znaku towarowego jest zastrzeżona dla specjalistycznych sądów, które w jak najmniejszej liczbie wyznaczają na swoich terytoriach państwa członkowskie. W Polsce sądem takim jest Sąd Wspólnotowych Znaków Towarowych i Wzorów Przemysłowych – XXII Wydział Sądu Okręgowego w Warszawie. Sprawy odwoławcze rozpoznaje I Wydział Cywilny Sądu Apelacyjnego w Warszawie. Sądy w sprawach unijnych znaków towarowych stosują przepisy rozporządzenia 207/2009, zaś w zakresie nieuregulowanym przez rozporządzenie - przepisy prawa krajowego. Przepisy procesowe są co do zasady tożsame z przepisami stosowanymi w postępowaniach odnoszących się do krajowego znaku towarowego. Podobne zasady obowiązują w odniesieniu do postępowania zabezpieczającego, z tym zastrzeżeniem, że wniosek o zabezpieczenie można złożyć w sądzie każdego państwa członkowskiego, jeżeli umożliwia to ustawodawstwo krajowe, nawet jeżeli wyłącznie właściwym do rozpoznania istoty sprawy pozostaje sąd w innym państwie członkowskim. Powyższe regulacje prowadzą do ujednolicania orzecznictwa w zakresie ochrony przyznawanej przez państwo członkowskie krajowym i unijnym znakom towarowym. Podstawową przesłanką ochrony wynikającej z prawa ochronnego na znak towarowy jest podobieństwo lub identyczność znaków. Za oznaczenie identyczne ze znakiem towarowym uważa się oznaczenie, które odtwarza, bez żadnych modyfikacji lub uzupełnień, wszystkie elementy składające się na znak towarowy lub takie, które – postrzegane jako całość – zawiera tak nieznaczne różnice, że mogą one pozostać niezauważone przez przeciętnego

konsumenta,

uznawanego

zasady

wystarczająco

dobrze

poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i ostrożnego207. Oznaczenia jest zaś podobne, jeżeli z punktu widzenia właściwego kręgu odbiorców są one chociażby częściowo identyczne w odniesieniu do jednego lub więcej istotnych aspektów208. Zadanie sprecyzowania sformułowań „oznaczenie identyczne” i „oznaczenie podobne” na potrzeby zastosowania przepisów o stosowaniu praw ochronnych na znaki towarowe pozostawiono judykaturze. Stwierdzenie, czy w danym stanie faktycznym doszło do naruszenia prawa ochronnego na znak towarowy, wymaga uwzględnienia licznych okoliczności i oceny wszystkich aspektów znaku. Sama definicja znaku towarowego wskazuje, że ocena 207

Wyrok TS z 20 marca 2003 r. w sprawie C-291/00 LTJ Diffusion SA v Sadas Vertbaudet SA, ECR 2003/3/I2799, LEX nr 153973. 208 Wyrok Sądu Pierwszej Instancji z 23 października 2002 r. w sprawie T-6/01 Matratzen Concord GmbH v OHIM, Legalis nr 153681, w szczególności punkt XXX.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

graficznego podobieństwa znaków może być tylko punktem wyjścia do dalszego badania podobieństw i elementów dystynktywnych. Charakter znaku determinuje zakres oceny. Znaki słowne, postrzegane za pomocą zmysłu wzroku i słuchu, podlegają ocenie z uwzględnieniem ich warstwy semantycznej i fonetycznej. Znaki czysto graficzne są percypowane wzrokiem, w związku z czym właściwą płaszczyzną dla ich porównywania jest podobieństwo wizualne. Znaki kombinowane są natomiast połączeniem elementów obu wspomnianych znaków, niekiedy o różnej sile ich oddziaływania209. Interesujących przykładów zastosowania powyższych założeń dostarcza orzecznictwo. W wyroku z 26 września 2013 r. SN rozważał podobieństwo znaków słowno-graficznych „Champion” oraz „Champion GLOBI niskie ceny cały rok” używanych przez podmioty działające na rynku polskim. Za bezzasadny uznano argument odwołujący się do innej warstwy brzmieniowej wyrazów „champion” w języku francuskim i angielskim. Odwołując się do standardu przeciętnego odbiorcy, SN wskazał, że zazwyczaj nie prowadzi on badań etymologicznych ani nie analizuje prawidłowości wymowy, w szczególności jeżeli znak towarowy używany jest do oznaczenia sklepu samoobsługowego210. Problem obcojęzycznej wymowy słowa wchodzącego w skład znaku był też przedmiotem rozważań Sądu Apelacyjnego w Warszawie w wyroku z 6 czerwca 2014 r. 211, w którym oceniano podobieństwo znaków „HOPSTOP” i „STOP.SHOP”. Sąd uznał za nieprzekonujący argument, że odczytanie słowa „shop” zgodnie z zasadami języka polskiego czyni oba znaki podobnymi fonetycznie. Pomimo obcojęzycznego pochodzenia wyrazu „shop” jest on bowiem na tyle powszechnie używany do oznaczenia sklepów, że w stosunku do przeciętnego odbiorcy, nawet niewładającego językiem angielskim, nie zachodzi ryzyko pomyłki w wymowie. W przypadku zaś znaków słowno-graficznych, podobieństwo w płaszczyźnie językowej (zarówno etymologicznej, jak i fonetycznej czy znaczeniowej) ulega osłabieniu, jeżeli elementy stricte graficzne zmniejszają ryzyko konfuzji212. Powyższe rozstrzygnięcia oczywiście nie uzasadniają tezy o istnieniu dwóch przeciwstawnych linii orzeczniczych co do roli wymowy obcojęzycznej w ocenie

209

Por. wyrok SN z 26 września 2013 r., sygn. II CSK 710/12, Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Cywilna, nr 5/2014, s. 110. 210 Wyrok SN z 26 września 2013 r., sygn. II CSK 710/12, Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Cywilna, nr 5/2014, s. 110-111. 211 Wyrok SA w Warszawie z 6 czerwca 2014 r., sygn. I ACa 1460/13, LEX nr 1496136, niepubl. w zakresie dotyczącym graficznej postaci znaków. 212 Por. postanowienie SA w Warszawie z 23 października 2014 r., sygn. I ACz 1718/14, niepubl., gdzie Sąd wyraźnie stwierdził, że umieszczenie spornych oznaczeń („limito” i „milito”) na wyraźnie odmiennych opakowaniach produktów zmniejsza ryzyko pomyłki potencjalnych odbiorców.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

podobieństwa znaków. Przeciwnie, stanowią one potwierdzenie wyrażonej na wstępie uwagi, że mimo licznych wytycznych natury ogólnej rozstrzygnięcie o podobieństwie ad casum będzie zależało od szczególnych okoliczności konkretnej sprawy. Aspekt etymologiczny jest okolicznością, która często wpływa na ocenę podobieństwa znaków słowno-graficznych213. Mając na względzie funkcję oznaczeń odróżniających oraz wzajemną relację między rodzajami tych oznaczeń, należy po pierwsze wskazać, że ochrona wynikająca z zarejestrowanego znaku towarowego nie może rozciągać się na tyle daleko, aby uniemożliwiać przedsiębiorcy posługiwanie się identyfikującym go oznaczeniem. Z tej przyczyny w prawodawstwie unijnym zastrzeżono, że prawo ochronne na znak towarowy nie uprawnia właściciela do zakazania osobie trzeciej używania w obrocie jej nazwiska lub nazwy (art. 12 a rozporządzenia nr 207/2009). Ustawodawca krajowy zaimplementował powyższą regulację unijną w sposób bezpośredni jedynie w odniesieniu do oznaczeń przedsiębiorców będących osobami fizycznymi (art. 156 ust. 1 pkt 1 p.w.p.). Problem interpretacyjny powstał na gruncie słowa „nazwa”, które w języku angielskim (name) jest używane zarówno w odniesieniu do osób fizycznych, jak i osób prawnych. O takim też znaczeniu prawnym tego sformułowania ostatecznie rozstrzygnął Europejski Trybunał Sprawiedliwości (dalej: ETS) w orzeczeniu Céline214. Z kolei w języku polskim określenie „nazwa” może odnosić się zarówno do firmy osoby prawnej (w tym kontekście odpowiada ono imieniu i nazwisku osoby fizycznej), jak i do oznaczenia przedsiębiorstwa rozumianego jako przedmiot stosunków cywilnoprawnych. Orzecznictwo luksemburskie przesądziło o szerokiej interpretacji art. 156 ust. 1 pkt 1 p.w.p., ograniczającej zakres zastosowania ochrony wynikającej z prawa ochronnego na znak towarowy również względem firmy osoby prawnej215 (a nie tylko względem firm osób fizycznych). Jednocześnie w doktrynie wskazano, że szeroka interpretacja art. 156 ust. 1 pkt 1 p.w.p. może odnosić się wyłącznie do firmy osoby prawnej, natomiast nie może rozciągać się na oznaczenia przedsiębiorstwa takie jak np. nazwa handlowa216. Implementując przepisy rozporządzenia, ustawodawca polski expressis verbis powtórzył zatem wnioski wynikające z orzecznictwa ETS. Zgodnie z art. 158 ust. 1 p.w.p. uprawniony z prawa ochronnego na znak towarowy nie może zakazać posługiwania się przez inną osobę nazwą, pod którą prowadzi 213

Por. postanowienie SA w Warszawie z 3 listopada 2014 r., sygn. I ACz 1137/14, niepubl., gdzie zwrócono uwagę na identyczny, francuskojęzyczny źródłosłów koncepcyjnych znaków towarowych „LouLou” i „Lilou”. 214 Wyrok ETS z 11 września 2007 r. w sprawie C-17/06 Céline SARL v Céline SA, Legalis nr 85495. 215 E. Nowińska, U. Promińska, M. du Vall, Prawo własności przemysłowej, Warszawa 2011, s. 335-336. 216 K. Szczepanowska-Kozłowska, Używanie firmy jako naruszenie prawa ochronnego na znak towarowy, Przegląd Prawa Handlowego, nr 10/2008, s. 12.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

ona działalność gospodarczą, jeżeli nazwa ta nie jest używana w charakterze oznaczenia towarów będących przedmiotem tej działalności i nie zachodzi możliwość wprowadzenia odbiorców w błąd co do pochodzenia towarów. Nazwa, pod którą prowadzona jest działalność gospodarcza, to niewątpliwie firma217. Gdyby ustawodawca miał na myśli przedsiębiorstwo jako przedmiot tej działalności, z pewnością posłużyłby się prostszym sformułowaniem

„nazwa

przedsiębiorstwa”.

Tym

samym,

ograniczenie

uprawnień

wynikających z prawa ochronnego na znak towarowy, wywodzone zarówno z regulacji p.w.p., jak i z przepisów unijnych, można w tym kontekście odnosić jedynie do oznaczeń podmiotów prowadzących działalność gospodarczą – przedsiębiorców, a nie do przedmiotów tej działalności – przedsiębiorstw. Co prawda ustawodawca unijny, a także krajowy, przewidział specyficzne ograniczenie ochrony wynikającej z prawa ochronnego na znak towarowy także w stosunku do oznaczeń przedsiębiorstw, jednakże ograniczeniu temu przyświeca inne uzasadnienie aksjologiczne. Nie chodzi o ochronę tożsamości przedsiębiorcy, lecz o zagwarantowanie konsumentom dostępu do rzetelnej informacji. Zgodnie z art. 12c rozporządzenia 207/2009, wspólnotowy znak towarowy nie uprawnia właściciela do zakazania stronie trzeciej używania w obrocie znaku towarowego, jeżeli jest to niezbędne dla wskazania przeznaczenia towarów lub usług, w szczególności będących akcesoriami lub częściami zapasowymi, pod warunkiem że używanie jest zgodne z uczciwymi praktykami w przemyśle i handlu. Odpowiednikiem przywołanej regulacji unijnej jest art. 156 ust. 1 pkt 3 p.w.p. Ograniczenie uprawnień wynikających z prawa ochronnego na znak towarowy w związku z oferowaniem przez innego przedsiębiorcę towarów lub usług funkcjonalnie związanych z towarami lub usługami chronionymi znakiem towarowym pozostaje w ścisłym związku z brakiem ochrony wynikającym z wyczerpania prawa. Wyczerpanie prawa ochronnego na znak towarowy do określonego towaru następuje w chwili wprowadzenia go do obrotu na właściwym rynku przez właściciela lub za jego zgodą218. Trybunał Sprawiedliwości (dalej: TS) rozszerzył koncepcję wyczerpania prawa, odnosząc ją nie tylko do ponownej sprzedaży towarów oznakowanych zarejestrowanym znakiem towarowym, lecz także do posługiwania się tym znakiem, aby stosować reklamę oznaczonych nim towarów wśród odbiorców219. Stwierdzono zatem, że przedsiębiorca posługujący się chronionym 217

Tak również: K. Jasińska, [w:] Prawo własności przemysłowej. Komentarz, pod red. P. Kostańskiego, Warszawa 2014, s. 949. 218 Por. art. 13 rozporządzenia 207/2009 i art. 155 p.w.p. 219 Wyrok ETS z 4 listopada 1997 r. w sprawie C-337/95 Parfums Christian Dior SA i Parfums Christian Dior BV

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

znakiem towarowym BMW w ogłoszeniach odnoszących się do usługi sprzedaży używanych pojazdów BMW w celu poinformowania odbiorców, że jest osobą posiadającą kwalifikacje lub jest specjalistą od sprzedaży używanych samochodów BWM (o ile reklama dotyczy pojazdów wprowadzonych pod tym znakiem do obrotu na terenie Unii Europejskiej) nie narusza uprawnień właściciela znaku towarowego220. Jednakże zgodne z prawem użycie cudzego znaku towarowego nie może wykraczać poza funkcję informacyjną w ten sposób, że będzie prowadzić do mylnego wrażenia, że między uprawnionym z rejestracji a sprzedawcą istnieją więzi handlowe. W orzecznictwie krajowym poglądy TS w zakresie szerokiej interpretacji ograniczenia ochrony wynikającego z art. 156 ust. 1 pkt 3 p.w.p. i art. 155 p.w.p. potwierdził Sąd Najwyższy (dalej: SN) w wyroku z 27 października 2004 r.221, w którym wskazano, że wyczerpanie praw z rejestracji znaku nie ogranicza się do funkcji odróżniającej znaku, ale dotyczy także jego funkcji reklamowej i informacyjnej. Bez możliwości reklamy sprzedawanego towaru przy użyciu znaku sprzedawca byłby bowiem pozbawiony prawa do podawania publicznej informacji o nim. Spośród najnowszego orzecznictwa warto przywołać wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 24 kwietnia 2014 r.222, gdzie w uzasadnieniu wskazano, że używanie cudzych znaków towarowych do poinformowania własnych klientów o świadczeniu usług polegających na naprawie i serwisie urządzeń oznaczonych tymi znakami jest niezbędne dla zapewnienia realizacji prawa do świadczenia tych usług. Zatem nieuprawnione jest nałożenie na innych przedsiębiorców generalnego zakazu używania cudzych znaków towarowych oraz informowania o własnej działalności polegających na serwisie sprzętu i sprzedaży oryginalnych części zamiennych produktów oznaczonych znakami towarowymi, zwłaszcza jeśli znaki te są używane w powiązaniu z informacją o usługach serwisowania urządzeń lub oferowaniu części zamiennych.

v Evora BV, OETS 2003, poz. 116, Legalis nr 85495, w szczególności pkt 36. Wyrok ten zapadł na podstawie ówcześnie obowiązującej dyrektywy, jednakże jego motywy wydają się być aktualne także na tle rozporządzenia 207/2009. 220 Również na tle poprzedniego stanu prawnego: wyrok ETS z 23 lutego 1999 r. w sprawie C-63/97 Bayerische Motorenwerke AG (BMW) i BMW Nederland BV v Ronald Karel Deenik, Legalis nr 152088, w szczególności pkt 50. 221 Wyrok SN z 27 października 2004 r., sygn. III CK 410/03, Orzecznictwo Sądu Najwyższego – Izba Cywilna, nr 10/2005, s. 91-97. 222 Wyrok SA w Warszawie z 24 kwietnia 2014 r., sygn. I ACa 1451/14, niepubl.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

PODSUMOWANIE Ochrona oznaczeń odróżniających została przewidziana zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym. Jednakże na gruncie prawa krajowego brak jest jednolitego systemu ochrony oznaczeń odróżniających, a przepisy statuujące ten reżim są rozsiane w wielu aktach prawnych. Bogactwo ustaw regulujących ochronę oznaczeń odróżniających przedsiębiorców z różnych perspektyw, a także posługiwanie się przez prawodawcę sformułowaniami o dużym stopniu ogólności, uwydatnia rolę judykatury w prawidłowym stosowaniu i wykładni przepisów dotyczących ochrony oznaczeń odróżniających. Brak nadmiernej kazuistyki w regulacji prawnej należy jednak ocenić pozytywnie. Ponadto omówione w niniejszej pracy przykłady tendencji orzeczniczych świadczą o tym, że sądy dążą do wyważenia należytej równowagi między niekwestionowaną potrzebą zapewnienia ochrony tym przedsiębiorcom, których prawo do stosowania odznaczeń wyróżniających zostało naruszone, a koniecznością poszanowania praw rządzących wolnym rynkiem.

SUMMARY Protection of distinguishing marks is provided both by European Union and national regulations. In Polish law however, the system seems to be not coherent, regulations are dispersed in many legal acts and particular rules are formulated in a general way. For this reason the role of jurisprudence is crucial. General approach in positive law should be favourably evaluated. Moreover, cases presented in the essay prove that jurisprudence correctly ensures balance between unquestionable necessity to protect entitled entepreneurs and respect to rules of market freedom.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

BIBLIOGRAFIA

Akty prawne: 1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/95/WE z 22 października 2008 r. (Dz. U. UE L z 2008 r., Nr 299, s. 25) 2. Pierwsza dyrektywa Rady z 21 grudnia 1988 r. mająca na celu zbliżenie ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do znaków towarowych (Dz. U. UE L z 1989 r., Nr 40, s. 1) 3. Rozporządzenie Rady (WE) nr 207/2009 z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie wspólnotowego znaku towarowego (Dz. U. UE L z 2009 r., Nr 78, s. 1) 4. Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 1410) 5. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, tekst jedn. Dz. U. z 2014 r., poz. 121 ze zm. 6. Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r., Nr 153, poz. 1503) Wydawnictwa zwarte: 1. Kodeks cywilny. Komentarz pod red. K. Pietrzykowskiego, Warszawa 2011 2. Prawo własności przemysłowej. Komentarz, pod red. P. Kostańskiego, Warszawa 2014 3. Prawo własności przemysłowej, pod red. E. Nowińskiej i K. SzczepanowskiejKozłowskiej, Warszawa 2015 4. Prawo własności przemysłowej, pod red R. Skubisza, Warszawa 2012 5. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. J. Szwaji, Warszawa 2013 6. Nowińska E., Promińska U., du Vall M., Prawo własności przemysłowej, Warszawa 2011 7. Ries A., Trout J., 22 niezmienne prawa marketingu, Warszawa 1999 8. Sitko J., Firma i jej ochrona, Warszawa 2009

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

9. Skubisz R., Oznaczenia przedsiębiorstw (pojęcie, nabycie ochrony, naruszenie i środki ochrony), Warszawa 1995. 10. Sołtys B., Nazwy handlowe i ich ochrona w prawie polskim, Kraków 2003 11. Waliszko E., Golat R., Znaki towarowe, Bydgoszcz-Warszawa 2006 Artykuły: 1. Bilewska K., Nowe uregulowanie firmy w prawie polskim, Monitor Prawniczy nr 23/2002 2. Chlebny J., Użycie firmy jako wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, Przegląd Prawa Handlowego nr 8/2010 3. Kania I., Firma spółki handlowej i jej ochrona – wybrane zagadnienia, Prawo Spółek, nr 11/2008 4. Modrzejewska M., Normatywna koncepcja firmy a możliwość jej ochrony na gruncie art. 5 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, [w:] Prawo handlowe XXI wieku. Czas stabilizacji, ewolucji czy rewolucji. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Okolskiego pod red. Małgorzaty Modrzejewskiej, Warszawa 2010 5. Modrzejewska M., Nowa koncepcja firmy a niebezpieczeństwo konfuzji w obrocie, [w:] Kodeks spółek handlowych po pięciu latach, Wrocław 2006 6. Późniak-Niedzielska M.,

Przesłanka wprowadzenia w błąd

jako

podstawa

odpowiedzialności z tytułu nieuczciwej konkurencji, [w:] Studia z prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci Prof. Biruty Lewaszkiewicz - Petrykowskiej, Łódź 1997 7. Promińska U., Firma przedsiębiorcy a oznaczenie przedsiębiorstwa, [w:] Księga pamiątkowa z okazji 80-lecia rzecznictwa patentowego w Polsce, Warszawa 2001 8. Promińska U., Kilka uwag na temat regulacji firmy w przepisach kodeksu cywilnego i w projekcie kodeksu cywilnego, [w:] Prawo handlowe XXI wieku. Czas stabilizacji, ewolucji czy rewolucji. Księga jubileuszowa Profesora Józefa Okolskiego pod red. Małgorzaty Modrzejewskiej, Warszawa 2010 9. Sitko J., Dualizm oznaczeń przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa – obrzeża prawa własności przemysłowej, Przegląd Prawa Handlowego nr 4/2008 10. Szczepanowska-Kozłowska K., Używanie firmy jako naruszenie prawa ochronnego na znak towarowy, Przegląd Prawa Handlowego nr 10/2008

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

11. Traple E., Stosunek czynu nieuczciwej konkurencji do praw własności intelektualnej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej, zeszyt 77, Kraków 2001 12. Wiszniewska I., Ochrona oznaczeń odróżniających (część I), Przegląd Prawa Handlowego, nr 3/1997 13. Załucki M., Nowe uregulowanie firmy w prawie polskim (zagadnienia wybrane), Rejent, nr 1/2004 14. Żuraw M., Kolizje prawa ochronnego na znak towarowy i niezarejestrowanego oznaczenia pochodzenia towaru, Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zagadnienia prawa własności przemysłowej, zeszyt 95, Kraków 2006 Źródła internetowe: 1. http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?pro=&nat=or&oqp=&dates=&lg=&language=pl&j ur=T&cit=none%252CC%252CCJ%252CR%252C2008E%252C%252C%252C%252 C%252C%252C%252C%252C%252C%252Ctrue%252Cfalse%252Cfalse&num=305 %252F04&td=%3BALL&pcs=Oor&avg=&page=1&mat=or&jge=&for=&cid=52255 3. 2. https://oami.europa.eu/eSearchCLW/#basic/*///name/fresh%20cut%20grass 3. https://oami.europa.eu/eSearchCLW/#basic/*///number/0591%2F2003-1 4. https://oami.europa.eu/eSearchCLW/#basic/*///number/0445%2F2003-4 5. http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=6&ved=0CEUQ FjAF&url=http%3A%2F%2Fpatenty.bg.agh.edu.pl%2Fgraf%2F095514Jacek%2520J astrzebski.ppt&ei=bv91VIuIIoP4ywOTu4HIBQ&usg=AFQjCNFRISGLgPKq5esGG3 mrOIdX53AnOQ&sig2=DRhQJlnVHfhhEjiDxEZRbg&bvm=bv.80642063,d.bGQ

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

NINA BARTOSIEWICZ223 KAMIL MIESZKOWSKI224

MERCHANDISING

słowa kluczowe: merchandising, ochrona konkurencji i konsumentów, umowy licencyjne, własność intelektualna, znaki towarowe keywords: merchandising, competition and consumer protection, intangible properties, license agreement, trademarks

STRESZCZENIE Głównym celem niniejszego opracowania jest przybliżenie czytelnikowi zagadnienia merchandisingu. W tekście wskazano główne cechy powyższej instytucji na rynku polskim oraz rynkach zagranicznych. Artykuł omawia regulacje związane z komercjalizacją dóbr niematerialnych na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jak również Prawa własności przemysłowej znajdujące zastosowanie w merchandisingu. Dodatkowo opisano cechy umowy licencyjnej oraz jej główne zastosowania. Ze względu na brak szczegółowej regulacji tego zjawiska jak i samych umów licencyjnych ważne jest zrozumienie praktyki rynkowej w omawianym zakresie. Przedstawiono ponadto zagadnienia dotyczące poszczególnych rodzajów symboli stosowanych w merchandisingu w tym dotyczące personality merchandising oraz znaków towarowych. Autorzy omówili główne zagrożenia związane ochroną konkurencji i konsumentów, w tym z zagadnieniami związane z czynami nieuczciwej konkurencji mogące pojawić się w praktyce stosowania merchandisingu m.in.: ambush marketing . 223 224

Studentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego Student prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

EXTRACT The main objective of this paper is to introduce the reader to the issue of merchandising. It is shown the main features of this matter on the Polish and foreign markets. Discussed are regulations related to the commercialization of intangible properties on the basis of copyright law as well as industrial property law which are applicable in merchandising. There are described features of the license agreement, and its main applications. Due to the lack of detailed regulation of this matter as well as licensing agreements in Polish law, it is important to understand the market practice in this area. Also there are presented issues related to different types of symbols used in merchandising including personal merchandising and trademarks. Discussed are the main risks connected with competition and consumer protection that may arise from the implementation of merchandising e.g. ambush marketing.

WPROWADZENIE Merchandising jako jedna z instytucji, którymi posługuje się polski język prawniczy, nie jest instytucją zupełnie nową i nieznaną, chociaż jak warto zauważyć, świadomość wykorzystywania konstrukcji merchandisingu na szerszą skalę pojawiła się w Polsce latach 90. ubiegłego wieku wraz z transformacją gospodarczą i przejściem do ustroju gospodarki kapitalistycznej. Merchandising wykorzystywany jest przede wszystkim w celach promocyjnych i reklamowych co wpłynąć ma na zwiększenie zysków podmiotów z niego korzystających. Zgodnie z wielokrotnie przywoływanym w literaturze wyjaśnieniem profesor Moniki Czajkowskiej-Dąbrowskiej oraz profesor Ireny Wiszniewskiej, istotą merchandisingu jest „wykorzystywanie rozmaitych symboli, które mają siłę przyciągania zainteresowanie potencjalnych nabywców towarów lub usług poza zakresem pierwotnego używania tych symboli”225. Oznacza to przede wszystkim wykorzystywanie fikcyjnych postaci znanych z filmów, seriali, komiksów, postaci literackich, wizerunku znanych osobistości kinowych, telewizyjnych czy sportowców w celach innych niż pierwotne ich stworzenie oraz innych niż zakładać można by po dziedzinach, w których renomę dane osoby uzyskały. W praktyce wykorzystanie takie polega głównie na opatrywaniu produktów wizerunkiem wybranych 225

M. Czajkowska-Dąbrowska, I. Wiszniewska, Merchandising – czyli komercjalizacja popularnych symboli, Przegląd Prawa Handlowego 1998/10, s.1.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

postaci, logami zawierającymi elementy wzorów pozwalające na ich identyfikację, promowanie linii produktów czy świadczenia wybranych usług przy pomocy wizerunku sportowców czy aktorów, co wpłynąć ma na zwiększenie sprzedaży i wzrost popularności lansowanych towarów i usług. Powyższe

wyjaśnienie

znaczenia

pojęcia

merchandisingu

skłania

również

do poszukiwania polskiego jego odpowiednika. Przywołane powyżej autorki mając na względzie istotę oraz cel merchandisingu określiły go jako komercjalizację lub wtórną komercjalizację dóbr niematerialnych226. Rozpatrując rodzaje dóbr niematerialnych podlegających komercjalizacji można dokonać bardzo ogólnego podziału na dobra materialne mogące zostać zarejestrowane jako znaki towarowe, wzory zdobnicze czy utwory oraz szeroko pojęty wizerunek. Analizując możliwości komercyjnego wykorzystania wizerunku znanych osobistości mówić można o „transferze renomy” 227 i komercjalizacji w znaczeniu pierwotnym. Jednakże, o ile na przykład postaci fikcyjne powstać mogą w celu innym niż komercyjny to z łatwością można wyobrazić sobie sytuację, gdy utwór stworzony został w celach czysto komercyjnych, natomiast w ramach merchandisingu zostaje powtórnie wykorzystany w innym celu handlowym – wtórna komercjalizacja. W zależności od rodzaju dóbr niematerialnych jakim posługuje się merchandising, podlegać mogą one różnym regulacjom prawnym, zwłaszcza w kwestii ochrony prawa do ich wykorzystywania. Wizerunek osób używany do celów komercyjnych podlega ochronie głównie z perspektywy dóbr osobistych i ich regulacji wywodzącej się z Kodeksu cywilnego 228. Natomiast znaki towarowe, utwory czy wzory zdobnicze podlegają ochronie przede wszystkim na gruncie praw własności intelektualnej. Dla możliwości zgodnego z prawem korzystania z dóbr niematerialnych w ramach merchandisingu istotne stało się pozyskiwanie tytułów do ich komercjalizacji. Wiele podmiotów rozpoczęło od rejestracji określonych dóbr jako znaków towarowych, wzorów zdobniczych czy uzyskiwaniu ochrony w ramach praw autorskich. Jednakże często dla możliwości korzystania z określonych dóbr niematerialnych konieczna jest umowa między 226

M. Czajkowska-Dąbrowska, I. Wiszniewska, Merchandising – czyli komercjalizacja popularnych symboli, Przegląd Prawa Handlowego 1998/10, s.1. 227 T. Grzeszak, Reklama a ochrona dóbr osobistych, Przegląd Prawa Handlowego, 2000/2, s. 7. 228 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

podmiotem pierwotnie uprawnionym do danego dobra, a podmiotem uzyskującym prawo do handlowego jego wykorzystania. Znamiennym jest fakt, że aktualnie część prawników posługuje się pojęciem „umowy merchandisingu”, tj. umowy pozwalającej na komercyjne wykorzystanie dóbr niematerialnych przysługujących innemu podmiotowi, jako umowy nienazwanej229 – czyli umowy, która nie została wymieniona i opisana w Kodeksie cywilnym, natomiast istnieje dzięki zasadzie swobody kontraktowania. Omawiając pojęcie merchandisingu warto zwrócić uwagę na możliwość posługiwania się nim również w innym znaczeniu, jako sposobu prezentacji towarów w miejscach ich sprzedaży, który wykorzystując dostępną wiedzę z zakresu nauk społecznych, pozwala na zwiększenie zainteresowania klientów danym produktem230. Jednakże w związku z tym, że merchandising w powyższym znaczeniu jest terminem związanym z działalnością marketingową nie będzie on stanowił tematu dalszych rozważań w niniejszym artykule.

UREGULOWANIA PRAWNE MERCHANDISINGU Ze względu na różnorodność form jakie przybierać może przedmiot merchandisingu rożne są też regulacje prawne odnoszące się do niego, zwłaszcza kwestie związane z nabyciem i posiadaniem prawa do przedmiotu podlegającego merchandisingowi czy ochrona tego prawa. Warto zwrócić uwagę, że dobra niematerialne podlegające komercjalizacji należą przede wszystkim do sfery regulacji szeroko pojętego prawa ochrony własności intelektualnej. Aktem prawnym mogącym znaleźć zastosowanie w kwestii przedmiotu merchandisingu jest chociażby ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych 231. Jej regulacje znajdują zastosowanie głównie w kwestii definiowania i określania ram ochrony utworu. Ustawa ujmuje utwór jako „przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości przeznaczenia i sposobu wyrażenia”, posługując się dodatkowo otwartym katalogiem przykładów utworów,

229

Czym jest umowa merchandisingu, [w:] http://www.prawo24.pl/a/czym-jest-umowa-merchandisingu, dostęp: 28 grudnia 2014 r. 230 D.A. Gulan, Visual Merchandising. Psychological Aspects of the Technical Science, [w:] http://www.rusnauka.com/28_NII_2012/Psihologia/7_117255.doc.htm, dostęp: 28 grudnia 2014 r. 231 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, (Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83 z późn. zm.).

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

wymieniając między innymi utwory plastyczne, fotograficzne, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne czy audiowizualne w tym filmowe. Istotny pozostaje również fakt, że na gruncie powyższej ustawy przedmiotem praw autorskich są utwory od chwili ustalenia, chociażby nie zostały ukończone, a ochrona przysługująca ich twórcy nie jest uzależniona od spełnienia jakichkolwiek wymagań formalnych, w tym rejestracji. Dodatkowo jak zauważają w swoim artykule profesor Monika CzajkowskaDąbrowska i Irena Wiszniewska232, oprócz autorskich praw majątkowych, w sytuacji na przykład naruszenia treści i formy utworu, zgodnie z art. 16 ustawy prawo o prawie autorskim i prawach pokrewnych, można mówić o naruszeniu autorskiego uprawnienia osobistego, którym jest prawo do integralności dzieła. Inną regulacją prawną, która z pewnością znajduje zastosowanie w kwestii merchandisingu jest Prawo własności przemysłowej233. Ustawa ta precyzuje pojęcie znaku towarowego oraz ustanawia warunki jego ochrony. Zgodnie z art. 120 Prawa własności przemysłowej za znak towarowy można uznać „każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa”. W dalszej części definicji ustawa wymienia przykłady mogące zostać uznane za znaki towarowe, takie jak wyraz, rysunek, ornament czy melodię. Natomiast, w odróżnieniu od ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Prawo własności przemysłowej przewiduje możliwość uzyskania ochrony przedmiotu mogącego zostać uznanym za znak towarowy, ale dopiero po zarejestrowaniu go w Urzędzie Patentowym jako znak towarowy z precyzyjnymi uregulowaniami w kwestii pierwszeństwa ochrony uzależnionego od pierwszeństwa zgłoszenia. Zgodnie z art. 296 powyższej ustawy, osoba, której prawo ochronne na znak towarowy zostało naruszone może żądać od naruszającego zaniechania naruszania, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, a w razie zawinionego naruszenia również naprawienia wyrządzonej szkody. Ponadto przepisy Prawa własności przemysłowej zapewniają ochronę 232

M. Czajkowska-Dąbrowska, I. Wiszniewska, Merchandising – czyli komercjalizacja popularnych symboli, Przegląd Prawa Handlowego 1998/10, s. 1. 233 Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej, (Dz.U. 2001 Nr 49 poz. 508 z późn. zm.).

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

uprawnionemu do znaku towarowego powszechnie znanego na terytorium Polski, jednakże w słabszej formie – zaprzestania używania znaku identycznego lub podobnego, jeśli miałoby to wprowadzić w błąd co do pochodzenia towaru. Odnosząc się jednak do tzw. personality merchandisingu, należy zwrócić uwagę na uregulowania Kodeksu cywilnego dotyczące ochrony dóbr osobistych. Komercjalizacja w tym wypadku obejmuje najczęściej wizerunek znanej osoby, dlatego też zastosowanie w kwestii ochrony tego dobra, jako dobra osobistego, znajdą przepisy Kodeksu cywilnego, w tym art. 23, który wymienia wizerunek jako dobro osobiste explicite, czy art. 24 stanowiący o sankcjach za naruszenie dóbr osobistych234. Ponadto warto zwrócić uwagę, że do problematyki wizerunku odnosi się również art. 81 wspomnianej już ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, który stanowi, że „rozpowszechnianie wizerunku wymaga zgody osoby na nim przedstawionej”235. Istotne w kwestii merchandisingu pozostają również uregulowania ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji236, które za czyn nieuczciwej konkurencji uznają działania sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jednakże z zastrzeżeniem, że muszą zagrażać lub naruszać interes innego przedsiębiorcy lub klienta. Niejednokrotnie spotkać można się z naruszeniem powyższych przepisów w praktyce komercyjnego wykorzystania dóbr niematerialnych, gdzie przy zastosowaniu rozwiązań niezgodnych z prawem przedsiębiorcy dążą do przyciągnięcia uwagi klientów, na przykład wykorzystując cudzą renomę. Powyższe

przedstawienie

regulacji

prawnych

mających

zastosowanie

merchandisingu z pewnością nie wyczerpuje wszystkich jego prawnych aspektów. Jednakże jest to baza bez której trudno odnosić się do kwestii przedmiotowych i podmiotowych związanych z komercjalizacją dóbr niematerialnych.

234

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, (Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83 z późn. zm.). 236 Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. – Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. 1993 Nr 47 poz. 211 z późn. zm.). 235

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

PROBLEMATYKA ZNAKÓW TOWAROWYCH W PRAKTYCE MERCHANDISINGU Kluczowym problemem dla zagadnienia merchandisingu jest kwestia własności dóbr niematerialnych, na których opiera się ta działalność. Jest to tematyka istotna zwłaszcza ze względu na zróżnicowanie przedmiotowe charakterystyczne dla merchandisingu. Dobra niematerialne należy w tym wypadku rozumieć, głównie jako prawa z zakresu własności intelektualnej237. Zagadnienia własności można podzielić na te związane z wytworzeniem dobra niematerialnego podlegającego komercjalizacji a co za tym idzie pierwotną komercjalizacją, oraz te związane z przeniesieniem praw w związku z umowami licencyjnymi bądź przenoszącymi własność. Ponadto zagadnienie czyni trudniejszym fakt, iż znaczna część utworów jest de facto tworzona przez wielu. Zagadnienie to pozostaje istotne w kontekście ustalenia nie tylko podmiotów uprawnionych do komercjalizacji dóbr niematerialnych, ale również podmiotów posiadających legitymację do wystąpienia o ochronę dóbr bądź o kwestie związane z odpowiedzialnością w zakresie ochrony konkurencji i konsumentów. Problem

jednak

stanowi

zupełny

brak

koherentności

samego

przedmiotu

komercjalizacji. Zakres przedmiotów wykorzystywanych w merchandisingu zawiera zarówno całe utwory takie jak filmy bądź animacje, ale też elementy tych utworów, w tym postaci, miejsca, wydarzenia czy zamieszczone w nich symbole. Jak już wspomniano, komercjalizacji mogą również podlegać takie przedmioty jak znaki towarowe, wizerunki osób, czy wzory przemysłowe. Tak szeroki zakres sprawia, iż własność dóbr niematerialnych, a zarazem prawo do komercjalizacji, będzie wywodzona z różnych podstaw prawnych. Gospodarcze zastosowanie merchandisingu w dużej mierze opiera się na komercjalizacji utworów bądź ich fragmentów objętych ochroną praw autorskich i praw pokrewnych. Ochrona wynikająca z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jest jednak zróżnicowana i będzie różniła się w zależności od tego czy mowa jest o ochronie praw autorskich materialnych czy niematerialnych. By jednak móc stwierdzić, iż jakiś utwór jest chroniony prawem autorskim i prawami pokrewnymi musi przede wszystkim posiadać cechy utworu zakreślone przez właściwą normę.

237

Należy również pamiętać o możliwości komercjalizacji dóbr osobistych.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Zgodnie z art. 1 powyższej ustawy „Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór)”. Definicja ta zakreśla szeroki krąg przedmiotowy. Ze względu na praktykę biznesową sięgającą już lat 30 i 40 XX wieku238 pokusić można się o stwierdzenie, że jednym z najistotniejszych elementów merchandisingu jest wykorzystanie wizerunków postaci z filmów, seriali, komiksów czy książek. Warto też podkreślić, iż współcześnie wykorzystanie wizerunku postaci bierze swój początek bardzo często od utworu literackiego i jest realizowane poprzez film, komiks czy grę komputerową. Podstawą tego jest licencjonowanie postaci, co stanowi ważny elementem gospodarki i uważane jest za normalny przedmiot obrotu. Nie powinno, więc budzić wątpliwości, iż postać będąca elementem większego utworu będzie stanowiła przedmiot ochrony prawa autorskiego239. Mniej oczywista jest natomiast kwestia komercjalizacji wizerunku budowli takiej jak na przykład Wieża Eiffla lub Atomizm w Brukseli. Wizerunek budowli jest wykorzystywany przy produkcji pamiątek, zabawek czy ubrań atrakcyjnych wśród turystów. Choć przypadek Atomium nie stanowi trudności ze względu na fakt, iż ochrona praw autorskich nie wygasła jeszcze z powodu upływu czasu to inaczej rzecz ma się w przypadku Wieży Eiffla. Ochronie podlega jednak jej wizerunek nocą ze względu na pokazy świetlne stanowiące samoistny utwór, którego wykorzystanie choćby w postaci zdjęcia wymaga uzyskania licencji240. Kolejną problematyczną kwestią na gruncie prawa autorskiego jest komercjalizacja internetowych „memów”. Choć na polskim rynku „memy” nie stanowią poważnego przedmiotu obrotu, to ich komercjalizacja zaczyna być istotną kwestią na rynku amerykańskim. Przykładem jest postać znanego kota - „Grumpy Cat” i wykorzystanie jego wizerunku przy produkcji zabawek, gadżetów, ubrań itd.241 Problem stanowi tu zwłaszcza możliwość kwalifikacji jako utworu wizerunku zwierzęcia.

238

Już w 1929 roku jedna ze spółek zależnych Walt Disney Productions zajęła się merchandisingiem oraz licencjonowaniem. Do 1932 roku ok. 50-60 firm zajmowało się wytwarzaniem produktów z wizerunkiem Myszki Miki. W samym 1948 roku zysk Disneya ze sprzedaży produktów wykorzystujących wizerunki bohaterów Disneya wyniósł 100 milionów dolarów. [w:] A.Bryman, The Disneyization of Society, California 2004, s. 78-90. 239 Przeciwny pogląd [w:] M. Czajkowska-Dąbrowska, I. Wiszniewska, Merchandising – czyli komercjalizacja popularnych symboli, Przegląd Prawa Handlowego 1998/10. 240 Image rights / the Eiffel Tower brand [w:] www.toureiffel.paris/en/the-eiffel-tower-image-and-brand/imagerights-the-eiffel-tower-brand.html, dostęp: 30 grudnia 2014 r. 241 D. Millward, Grumpy cat makes owner £64 million, [w:] http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/northamerica/usa/11278333/Grumpy-cat-makes-owner-64-

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Drugą kwestią istotną ze względu na prawa autorskie i pokrewne jest aspekt podmiotowy ochron, o którym możemy mówić w momencie kwalifikacji utworu, jako podlegającego pod przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. 242 Należy zwrócić uwagę na wagę właściwego określenia podmiotu uprawnionego ze względu na legalność nabycia i obrotu majątkowymi prawami autorskimi. Prawa autorskie należy rozdzielić na prawa osobiste i majątkowe. Autorskie prawa osobiste zgodnie z art. 16 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych są niezbywalne i nie podlegają zrzeczeniu się. Przysługuje im również nieograniczona ochrona w czasie. Zarówno doktryna 243 jak i orzecznictwo244 dopuszczają jednak możliwość zobowiązania się przez autora do niewykonywania wobec określonej osoby danego prawa osobistego jak również zezwolenia na wykonywanie przez nią tego prawa w jego imieniu. Kwestię odmienną stanowią autorskie prawa majątkowe. W tym wypadku zgodnie a art. 17 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych twórcy przysługują wszelkie prawa do rozporządzania utworem na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Należy zwrócić uwagę na regulacje art. 70 powyższej ustawy, który ustanawia domniemanie, iż wyłączne majątkowe prawa autorskie do utworu jako całości, ma producent utworu audiowizualnego. Szczególna regulacja w tym zakresie dotyczy programów komputerowych. Zgodnie z art. 74 ust. 3 prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej. Jest to istotne zwłaszcza w kontekście kreacji wizerunków postaci lub miejsc występujących w grach komputerowych i późniejszego ich wykorzystania w ramach działalności merchandisingowej. Dodatkowo trzeba mieć na uwadze, iż w kontekście merchandisingu istotne będą prawa częściowe wchodzące w skład prawa autorskiego związane z różnymi polami eksploatacji. Ważną kwestią związaną z problematyką komercjalizacji utworów i ich elementów jest nie tylko realizacja praw majątkowych, lecz również praw osobistych autora. Mają one w million.html, dostęp: 2 stycznia 2015 r. M. Czajkowska – Dąbrowska, I. Wiszniewska, Merchandising – czyli komercjalizacja popularnych symboli, Przegląd Prawa Handlowego 1998/10., s. 3. 243 J. Bart, M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, R. Markiewicz, E. Traple Elżbieta, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, komentarz, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2001. 244 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 maja 2007r. sygn. ACa 668/06, publ. OSA 2008/12/39; I SA/Kr 60/10 - Wyrok WSA w Krakowie. 242

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

przeciwieństwie do praw majątkowych nieograniczony czasowo zakres obowiązywania. Należy, więc wziąć pod uwagę jak istotne jest to z punktu widzenia merchandisingu, zwłaszcza w odniesieniu do, na przykład klasycznych już postaci Disneya. Po wygaśnięciu praw majątkowych do danego dzieła, (więc i do postaci, które się w nim pojawiają) w mocy wciąż pozostaje ochrona wynikająca z praw niemajątkowych. Wykorzystanie postaci bez zezwolenia w celu komercyjnym może narazić podmiot wykorzystujący na zarzut naruszenia integralności utworu. Związane jest to nie tylko z integralnością utworu, jako całości czy też z prawem sprzeciwu wobec zmian w utworze. Może ono bowiem dotyczyć również sprzeciwu wobec każdego zachowania rzutującego na reputację czy dobre imię autora 245. Prawo to może stanowić podstawę ochrony części utworu, jaką jest postać w nim występująca. Podmiot wykorzystujący wiec fragment utworu w ramach działalności merchandisingowej może naruszyć integralność utworu i tym samym odpowiadać za naruszenie niematerialnych praw autorskich.

Choć należy podkreślić, że art. 16 ustawy o prawie autorskim i prawach

pokrewnych nie ujmuje autorowi prawa do zmiany utworu czy też wykorzystania jego fragmentu. Drugą kluczową ustawą w prawie polskim, istotną z punktu widzenia merchandisingu, jest prawo własności przemysłowej w zakresie znaków towarowych. Zwłaszcza ze względu na fakt, iż jako znak towarowy mogą zostać zarejestrowane postaci, miejsca bądź wydarzenia fikcyjne oraz ich nazwy. Istotnym jest, więc ustalenie, kto i w jakich okolicznościach ma prawo do wykorzystania znaku towarowego w celu jego komercjalizacji. Zgodnie z definicją art. 120 Prawa własności przemysłowej znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa. Istotna w tym wypadku nie jest sama zewnętrzna postać znaku, a związek, jaki ta postać posiada z konkretnym przedsiębiorstwem.246 To właśnie związek ten stanowić będzie kluczową kwestie w kontekście komercjalizacji znaków towarowych, zwłaszcza mając na uwadze wartość jaką ze sobą niosą. Mimo, że powyższa definicja legalna wskazuje jako główną właściwość znaku towarowego możliwość określenia jego pochodzenia, doktryna prawa cywilnego wymienia 245

E. Wojnicka, Współczesne sposoby eksploatacji dzieła audiowizualnego, jako źródło zagrożenia jego integralności, Państwo i Prawo 1991/10, s.54. 246 U. Promińska [w:] E. Nowińska, U. Promińska, M. du Vall, Prawo własności przemysłowej, Warszawa 2011, s. 259.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

również inne jego cechy oraz funkcje. Samo bowiem źródło pochodzenia produktu należy rozumieć szeroko247. Mając na uwadze, że nieważne kto w rzeczywistości wytwarza dany produkt, istotny pozostaje fakt kto decyduje się na zarejestrowanie go jako znaku towarowego, co nabiera znaczenia zwłaszcza w kontekście ogromnej powszechności outsourcingu248. Drugą funkcją istotną z punktu widzenia omawianego zagadnienia jest funkcja gwarancyjna znaku towarowego. Dotyczy ona w znacznej mierze znaków renomowanych. Znaki towarowe będące powszechnie znanymi stanowią dodatkowy bodziec do zakupu dla klienta wskazując na nieformalną gwarancję jakości. Kolejną funkcją znaków towarowych jest ich atrakcyjność marketingowa związana z reklamą. Można rozpatrywać ją w powiązaniu z funkcją gwarancyjną i wynikającą z niej znajomością marki, która opatrzona została znakiem towarowym.249 Znane konsumentowi oznaczenie stanowi bardzo często jeden z najważniejszych elementów decyzji klienta odnośnie zakupu, niezależny od ceny czy jakości, a wynikający z postrzegania marki i innych wartości niematerialnych. W zakresie znaków towarowych należy ponadto wyróżnić doktrynalny podział na znaki towarowe zwykłe, powszechnie znane (notoryjne) i sławne. 250 Podział ten istotny jest zwłaszcza w kontekście własności i prawa do ochrony danego dobra niematerialnego konkretyzowanego poprzez znak towarowy. Wyłączne prawo do posługiwania się znakiem towarowym powstaje w wyniku rejestracji znaku towarowego w Urzędzie Patentowym. Szersza ochrona dotyczy znaków powszechnie znanych, które chronione są w ograniczonym zakresie nawet bez uprzedniej rejestracji. Podmiotowi korzystającemu z takiego znaku przysługuje powództwo o zaprzestanie używania znaku lub znaku podobnego przez inne przedsiębiorstwa na oznaczenie towarów tego samego rodzaju, gdy istnieje ryzyko wprowadzenia w błąd, co do pochodzenia towaru bądź usług oraz powództwo o unieważniane prawa wynikającego z formalnej rejestracji znaku towarowego. W związku z powyższym na gruncie merchandisingu prawo komercjalizacji znaku towarowego przysługuje podmiotowi, który zarejestrował znak towarowy bądź podmiotowi, który korzysta ze znaku powszechnie znanego. Nie istnieją przesłanki stanowiące o niemożności licencjonowania znaku towarowego innym podmiotom w celu komercyjnego wykorzystania dla własnych celów. 247

M. Hulicki, , Istota znaku towarowego wobec praktyki merchandisingu, [w:] „Spory o własność intelektualną. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorom Januszowi Barcie i Ryszardowi Markiewiczowi, pod red. A. Matlak, S. Stanisławska-Kloc, wyd. Wolters Kluwer Polska – LEX, Warszawa 2013., s. 372. 248 K. Zimniewicz, Współczesne Koncepcje i metody zarządzania, PTE 2009, s. 34. 249 K. Zimniewicz, Współczesne Koncepcje i metody zarządzania, PTE 200., s. 377. 250 K. Grzybczyk, Komercyjne wykorzystanie dóbr niematerialnych (merchandising), [w:] „Valeat aequitas : księga pamiątkowa ofiarowana Księdzu Profesorowi Remigiuszowi Sobańskiemu”, pod red. M. Pazdan, wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000, s. 151.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

W kontekście funkcji znaków towarowych, a zwłaszcza ich ścisłego powiązana z przedsiębiorstwem należy zastanowić się nad charakterem prawnym umów licencyjnych funkcjonujących w praktyce obrotu gospodarczego. Choć wiele znaków towarowych nie budzi wątpliwości to jest pewne pole do interpretacji związane zwłaszcza z rejestracją imion i nazwisk postaci fikcyjnych występujących w utworach literackich czy audiowizualnych. Powiązanie nazwy jednej postaci z serii książek dla młodzieży z przedsiębiorcą będącym globalnym wydawcą utworów na wielu nośnika jest kłopotliwe. Dla przeciętnego konsumenta wręcz niemożliwym byłoby wskazanie właściwej korporacji posiadającej prawo do danego znaku towarowego. Podobnie wątpliwości może budzić użycie logo znanych firm motoryzacyjnych, jako brandu obecnego na odzieży czy elektronice. Powstaje pytanie czy dalej mówimy o użyciu znaku towarowego odróżniającego przedsiębiorcę (na przykład przedsiębiorstwo Dr. Ing. h. c. F. Porsche AG produkujące samochody luksusowe) od innych firm motoryzacyjnych, gdy zostaje ono użyte do ozdobienia obudowy telefonu komórkowego. W takich wypadkach znak towarowy przestaje pełnić swoje główne funkcje a staje się elementem produktu równie ważnym jak materiał, z którego jest wykonany. Ponadto pojawia się kwestia nieautoryzowanego użycia takiego znaku. W doktrynie spotkać można głosy wskazujące, iż takie użycie byłoby korzystne dla konsumentów ze względu na wzmożoną konkurencję miedzy przedsiębiorcami. 251 Nie można się jednak zgodzić z tym poglądem. Komercyjna wartość znaku towarowego, nawet podczas użytkowania go w ramach merchandisingu, wynika z więzi między znakiem a przedsiębiorcą. Rozpoznawalność i gwarancja jakości znaku wynika z renomy podmiotu, do którego znak należy. Nawet, jeśli znak ten jest umieszczony na produkcie niemającym wiele wspólnego z działalnością przedsiębiorcy zakładamy, iż nie pozwoli on na uszczerbek dla swojej renomy i nadszarpnięcie opinii przez lekkomyślne licencjonowanie. Nie są to wszystkie wypadki, kiedy należy ustalić prawo własności dóbr niematerialnych w kontekście wykorzystania ich w ramach merchandisingu. Istnieje bowiem szereg przypadków, kiedy prawo autorskie i prawa pokrewne bądź prawo znaków towarowych nie obejmują ochroną pewnych utworów czy przedmioty, które mogą podlegać komercjalizacji. Przykładem jest kwestia wzorów przemysłowych.

251

M. Hulicki, Istota znaku towarowego wobec praktyki merchandisingu, [w:] „Spory o własność intelektualną. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorom Januszowi Barcie i Ryszardowi Markiewiczowi, pod red. A. Matlak, S. Stanisławska-Kloc, wyd. Wolters Kluwer Polska – LEX, Warszawa 2013 r., s. 383.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Wzory przemysłowe, ale także inne przedmioty niebędące utworami w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych mogą mieć wymierną wartość handlową i potencjał do komercjalizacji. Ochronę tego typu własności reguluje art. 2 ustawy Prawo własności przemysłowej stanowiąc, iż „wzorem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację”252. Wytworem jest każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy bądź rzemieślniczy. Prawo do wzoru przemysłowego przysługuje, więc podmiotowi, który dokonał rejestracji w Urzędzie Patentowym i przysługuje przez czas oznaczony. Przykładem wzoru przemysłowego, który jest komercjalizowany może być charakterystyczne opakowanie produktu (na przykład butelka ketchupu Heinza) czy wizerunek sprzętu elektronicznego. Choć sam wygląd chroniony jest w zakresie produkcji towarów podobnych to istnieje pokusa użycia wizerunku znanego urządzenia, na przykład IPhone przy produkcji zabawek czy odzieży. Choć jest to wizerunek powszechnie znany nie spełnia on warunków do uznania go za znak towarowy ani nie podlega ochronie prawno autorskiej. Wykorzystanie zatem powszechnie znanego wizerunku telefonu będzie stanowić uszczerbek dla producenta urządzenia oraz jednocześnie bezpodstawne wzbogacenie dla wytwórcy produktów wizerunek ten wykorzystujących. Innym trudnym przypadkiem jest również kwestia wizerunków zwierząt. O ile nie stanowi problemu określenie własności fotografii zwierzęcia i jej komercjalizacji, to pewną trudność stanowi ochrona praw przy internetowych „memach” dotyczących, raczej pewnej idei (jak wspomniany wcześniej „Grumpy Cat”) niż konkretnego zdjęcia.253.

PERSONALITY MERCHANDISING Jedną z odmian merchandisingu jest tzw. personality merchandising, który przede wszystkim polega na wykorzystaniu wizerunku znanych osobistości w ramach promocji danych towarów czy usług. Należy zwrócić uwagę, że dobrem niematerialnym przynależnym konkretnej osobie, które podlegać może komercjalizacji, jest nie tylko wizerunek. Do 252

Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej, (Dz.U. 2001 Nr 49 poz. 508 z późn. zm.). Trzeba wziąć pod uwagę, że wizerunek kota, który podlega komercjalizacji, choć pierwotnie utrwalony na zdjęciu w ramach merchandisingu dotyczy już kota, jako takiego i jego cech osobniczych, które nie są zasługą właścicieli. 253

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

przedmiotów wykorzystywanych handlowo w procesie personality merchandising zaliczyć można również nazwisko, głos254 czy konkretne cechy, które identyfikowane są z ich posiadaczami255. Najczęściej w celach komercyjnych przedsiębiorcy sięgają po wizerunki osób znanych, głównie sportowców, artystów oraz modeli. Ich renoma powinna kojarzyć się konsumentom z dobrą jakością produktów, przyciągać atrakcyjnością oraz rozpoznawalnością tych osób. Znane są przykłady sportowców promujących konkretne produkty lub marki, często zupełnie niezwiązane z ich działalnością czy uprawianą dyscypliną sportową. Nie dziwi reklama z udziałem kierowcy Krzysztof Hołowczyca zachęcającego do zakupu oleju silnikowego256, jednakże piłkarz David Bechkam wykorzystuje swój wizerunek między innymi do promocji bielizny, perfum, napoju czy odzieży sportowej 257. Skorzystanie z renomy osoby niezwiązanej zawodowo z reklamowaną branżą świadczyć ma o wysokiej jakości produktu, który w konkretnym przekazie używany jest i polecany przez promującą osobistość. Interesującym przypadkiem komercjalizowania dóbr osobistych znanych osób było wykorzystanie wizerunku dziennikarki Krystyny Czubównej, w tym jej głosu, do reklamy usług Telekomunikacji Polskie S.A. W jednym ze swoich spotów, który Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za mogącą wprowadzić w błąd konsumentów, operator wykorzystał postać bardzo znanej dziennikarki, obsadzając ją w tej samej roli. Prezes UOKiK w swojej decyzji z 2004 r. powyższe działanie za czyn nieuczciwej konkurencji, ponieważ wykorzystanie postaci Krystyny Czubównej jako dziennikarki występującej w „Serwisie informacyjnym Telekomunikacji Polskiej”, jak w reklamie nazwano sposób prezentacji treści, mogło być konfundujące dla odbiorcy, mogącego mieć problem z

254

K. Grzybczyk, Komercyjne wykorzystanie dóbr niematerialnych (merchandising), [w:] „Valeat aequitas : księga pamiątkowa ofiarowana Księdzu Profesorowi Remigiuszowi Sobańskiemu”, pod red. M. Pazdan, wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000,. 255 M. Wach, Personalisty merchandising jako instytucja stosowana do wykorzystywania wizerunku sportowca w celach promocyjnych i reklamowych, [w:] Przegląd Prawa Handlowego 2010/10, s.23. 256 Hołowczyc i Czachor znowu reklamują oleje Platinum, wirtualnemedia.pl, [w:] http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/holowczyc-i-czachor-znow-reklamuja-oleje-platinum dostęp: 6 stycznia 2015 r. 257 David Beckham w sezonie jesień-zima 2014 promował bieliznę męską marki H&M [w:] H&M David Beckham Bodywear – jesień zima 2014, http://www.elle.pl/moda/artykul/h-m-david-beckham-bodywear-jesienzima-2014, dostęp: 6 stycznia 2015 r., kilkukrotnie wystąpił w reklamach napoju Pepsi [w:] https://www.youtube.com/watch?v=qPIjcmeilwY, dostęp: 6 stycznia 2015 r., promował markę ubrań sportowych Adidas [w:] https://www.youtube.com/watch?v=BDUIuzIwwTU, dostęp: 6 stycznia 2015 r., posiada również swoją linię perfum [w:] http://www.beckham-fragrances.com/, dostęp: 6 stycznia 2015 r..

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

odróżnieniem

przekazu

komercyjnego

audycji

telewizyjnej

przeznaczeniu

informacyjnym258. Powyższa sytuacja doskonale obrazuje jak duże znaczenie w reklamie produktu odegrać może renoma i rozpoznawalność danej osoby, ale również jej powiązanie z daną branżą. Warto pamiętać, że komercjalizowane dobra niematerialne przynależne danym osobom, które wykorzystywane są w personality merchandising, należy oceniać przede wszystkim z perspektywy wykorzystania dóbr osobistych. Kodeks cywilny w artykule 23 wymienia jako przykładowe dobro osobiste „wizerunek”259. Ponieważ trudno byłoby stworzyć definicję legalną tego pojęcia, doktryna od lat stara się je skonkretyzować. Zdaniem profesor Joanny Sieńczyło-Chlabicz, przez wizerunek rozumie się „takie cechy twarzy i całej postaci danej osoby fizycznej (…), które pozwalają zidentyfikować tę osobę jako określoną jednostkę fizyczną”260. Kontrowersyjnym zagadnieniem związanym z kwestiami wizerunku, pozostaje ujęcie głosu jako dobra osobistego. Część doktryny, w tym profesor Stefan Grzybowski, uważa, że głosu nie można rozpatrywać jako części wizerunku, ponieważ jego cechy charakterystyczne są mniej indywidualizujące niż na przykład rysy twarzy261. Inaczej jednak kwestie te ujął prawnik Andrzej Karpowicz, zaliczając do wizerunku również głos 262. Podobnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Gdańsku, który w wyroku z 21 czerwca 1991 r. uznał, że ochronie art. 23 Kodeksu cywilnego podlega na przykład emitowany w telewizji głos263. Do wizerunku jako dobra osobistego odnosi się również art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych264. Uznaje się, że wizerunek ujęty w powyższym przepisie, jak również w art. 23 Kodeksu cywilnego określa to samo dobro osobiste, co oznacza, że regulacja ta jedynie uszczegóławia możliwość korzystania z cudzego wizerunku, uzależniając ją od uzyskania zgody właściciela. Art. 81 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych odnosi się do kwestii rozpowszechniania cudzego wizerunku, co zgodnie z art. 6 258

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 23 lutego 2006 r., sygn. Akt XVII Ama 118/04. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). 260 J. Sieńczyło-Chlabicz, Rozpowszechnianie wizerunku na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, „Radca Prawny” 2001/1-2, s. 21. 261 S. Grzybowski, Ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1957, s. 96. 262 A. Karpowicz, Poradnik prawny dla ludzi twórczych, Łódź 1995, s.60. 263 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 czerwca 1991 r., I Acr 127/91, OSA 1992, Nr 1, poz. 8. 264 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, (Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83 z późn. zm.). 259

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

pkt 3 tej regulacji oznacza stworzenie możliwości do zapoznania się z nim bliżej nieokreślonemu, nie zamkniętemu kręgowi osób. Tak ujęta definicja „rozpowszechniania wizerunku” mieści w sobie merchandisingowe wykorzystanie tego dobra osobistego w ramach reklamy i promocji. Z uwagi na uregulowania art. 24 Kodeksu cywilnego należy pamiętać o konsekwencjach zagrożenia naruszeniem i naruszenia cudzych dóbr osobistych. Uprawnionych z tychże dóbr może żądać zaniechania bezprawnego działania, usunięcia skutków działania oraz dochodzić zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny, a w sytuacji wyrządzenia szkody majątkowej – naprawienia jej na zasadach ogólnych265. Podobnie na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych sformułowane są uprawnienia osoby, której wizerunek został rozpowszechniony bez jej zgody,266. Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych ochrona prawa do rozpowszechniania cudzego wizerunku doznaje pewnego ograniczenia, jednakże tylko w sytuacji, gdy rozpowszechnianie wizerunku dotyczy osób powszechnie znanych, a wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nie funkcji publicznych oraz w sytuacji, w której wizerunek danej osoby stanowi szczegół uwiecznionej całości267. Niemniej jednak w sytuacji, w której dla rozpowszechniania cudzego wizerunku ustawa wymaga zgody uprawnionego, należy pamiętać, że zezwolenie udzielone jest konkretnemu użytkownikowi i nie może on cedować go na inny podmiot268, jak również zgoda na rozpowszechnianie wizerunku może być ograniczona na przykład do publikacji w konkretnych czasopismach albo w związku z konkretnymi okolicznościami269. Dodatkowo interesującym zagadnieniem, które można rozpatrywać na gruncie personality merchandising, jest wykorzystywanie cudzego wizerunku w tzw. „memach internetowych”. Często dochodzi bowiem do sytuacji, w której w sieci zostaje wykorzystane zdjęcie nieznanej osoby do utworzenia internetowego obrazka. Wytwór ten zostaje następnie powielony, a często też odpowiednio modyfikowany przez dalszych odbiorców. Wraz z zyskaniem przez niego popularności może on zostać wykorzystany komercyjnie, na przykład jako nadruk na odzieży, sprzęcie czy artykułach biurowych. W sytuacji tej, osoba, która 265

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny, (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). Art. 78 ust. 1 w zw. z art. 83 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. 267 Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, (Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83 z późn. zm.). 268 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 19 grudnia 2001 r., I ACa 957/01, TPP 2002/3/107. 269 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 kwietnia 2000 r., I ACa 1455/99, OSA 2001/5, poz. 27. 266

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

pierwotnie nie wyrażała zgody na wykorzystanie i powielanie swojego wizerunku, staje się beneficjentem korzyści płynących z wykorzystania „internetowego memu” stworzonego często przez anonimowego użytkownika Internetu.

UMOWY Z ZAKRESU MERCHANDISINGU Kluczowym zagadnieniem dla obrotu gospodarczego w zakresie merchandisingu są umowy, jakie regulują zbywanie i obrót dobrami niematerialnymi. Niezależnie od tego, jakie jest źródło prawa majątkowego, którego będzie dotyczył obrót, umowa licencyjna jest warunkiem koniecznym do legalnego używania praw w celach merchandisingowych. Umowy te należą do tzw. umów nienazwanych, a ze względu na fakt, iż ustawodawca nie nadąża za potrzebami legislacyjnymi ich treść wynika z praktyki obrotu gospodarczego. Umowa licencyjna może przybierać różną postać i zawierać różne klauzule. Co do zasady jest to umowa, w której licencjodawca pozwala drugiej stronie (licencjobiorcy) na skorzystanie z praw objętych ochroną w konkretnym celu związanym z merchandisingiem 270. Elementami koniecznymi takiej umowy są przede wszystkim podmiot udzielający licencji, podmiot otrzymujący licencje i przedmiot licencji. Choć jest to minimalny zakres umowy licencyjnej to większość z nich zawierać będzie znacznie bardziej szczegółowe postanowienia, które omówione będą w dalszej części. Strona podmiotowa umowy jest bardzo istotna ze względu na fakt, iż kwestia praw majątkowych do utworów, znaków towarowych czy wzorów przemysłowych nie zna ustępstw od zasady nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet. Stąd istotnym jest by strona przeniosła prawo w takim zakresie w jakim jej ono przysługuje. Tym bardziej, iż w obrocie gospodarczym dochodzi niekiedy do obrotu wyłącznie częścią praw do utworu. Bardzo częstym przypadkiem jest licencja na nakręcenie filmu, stworzenie komiksu czy musicalu opartego na książce. W takim wypadku różne firmy dostają prawo do wykorzystania utworu w różnych wersjach, a następnie w tych zakresach same mogą udzielać licencji na stworzenie innych produktów, na przykład zabawek czy materiałów papierniczych. Może to nastręczać znaczne problemy, czego przykładem jest polityka licencyjna przedsiębiorstwa Marvel. Przed przejęciem przez The Walt Disney Company w 2009 r. Marvel Entertainment

270

P. Lutz, Grundriss des Urheberrechts, Berlin 2013 s. 443.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

udzieliła licencji na realizację filmów wykorzystujących postaci z jej komiksów różnym wytwórniom filmowym (m.in. Universal Studios oraz Lionsgate)·. W wyniku wcześniejszych umów Disney produkując filmy wykorzystujące „Uniwersum Marvela” nie może używać niektórych kluczowych postaci fikcyjnych czy też pewnych wydarzeń. Umowy regulują nawet szczegółowe cechy wszechświata opisanego w komiksie a raczej prawo do ich użycia (na przykład pochodzenie niektórych bohaterów). Aktualnie nowy właściciel praw majątkowych, które podlegały licencjonowaniu (Disney) jest ograniczony przez wcześniejsze umowy przyznające prawa do realizacji filmów i dalszej komercjalizacji na pewnych polach części utworów, które zostały zawarte z podmiotami trzecimi. Powyższy przykład znakomicie obrazuje konieczność zawarcia postanowień umownych szerszych niż minimalne dla właściwej realizacji celu gospodarczego. Umowa licencyjna zarówno pierwotna jak i umowa udzielająca dalszej licencji, (jeśli takie prawo przysługiwało) powinna prócz warunków koniecznych, zawierać szczegółowo określone elementy takie jak czas, na jaki jest zawierana, opis przedmiotu, sposoby i pola komercjalizacji czy też wyłączenia. Ogromne znaczenie ma również kwestia wyłączności na używanie danego tworu w celach merchandisingu bądź brak owej wyłączności. Umowy, które nie zawierają prawa do wyłącznego korzystania dotyczą zazwyczaj umów, których przedmiotem jest znak towarowy bądź inne oznaczenie przedsiębiorcy lub linii produktowej. Jest to sytuacja, w której logo znanej marki znajduje się na produktach niewytwarzanych przez nią a jedynie produkowanych na licencji. Wyłączność może dotyczyć nie tylko znaku sensu stricte, ale również wyłącznie

prawa

danego pola eksploatacji. Umowy licencyjne, które dotyczą

użytkowania

symbolu

najczęściej

umowy

związane

z działalnością franczyzową, w której franczyzobiorca uzyskuje licencje na używanie w celach mechandisingowych znaku towarowego przedsiębiorcy. W żadnym wypadku nie nabywa on jednak prawa wyłącznego. Rozwiązanie umowy licencyjnej może nastąpić w różnorodny sposób zależnie od postanowień szczególnych. Jeśli został wskazany termin trwania umowy to stosunek prawny ustaje w momencie jego upływu. W wypadku umowy na czas nieokreślony umowa może zostać wypowiedziana w każdym czasie z poszanowaniem praw stron. Umowa licencyjna ze swej natury nie przeniesie własności samego symbolu czy utworu, więc nie powinna ona zawierać postanowień uniemożliwiających rozwiązanie. Innym wypadkiem jest jednak sprzedaż prawa do wykorzystania w celu merchandisingu – na przykład w zakresie 96

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

ekranizacji książki. Taka umowa przenosi prawo do konkretnego obszaru na nabywcę nie zmieniając własności samego symbolu czy utworu. OCHRONA KONKURENCJI I KONSUMENTÓW Jak zauważa Maciej Hulicki271, konsumenci potrafią utożsamiać oznaczenie z cechami produktu, dzięki czemu staje się to uproszczoną metodą komunikacji między nimi a przedsiębiorcami używającymi danych oznaczeń. W dążeniu do optymalizacji zysków przedsiębiorcy stosują wiele metod, z których część, chociaż teoretycznie doprowadzić może do wprowadzenia w błąd konsumenta, tak aby ten dokonał zakupu oferowanego mu towaru lub usługi. Z uwagi na tak doniosłe znaczenie dóbr, które komercjalizowane mogą istotnie wpływać na wybory konsumentów i działalność przedsiębiorców, omawiając problematykę merchandisingu koniecznie należy odnieść się do regulacji ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji272. Ustawa mimo, że odnosi się do przeciwdziałania nieuczciwej konkurencji, a ta z założenia polega na konkurowaniu podmiotów profesjonalnych, na celu ma również ochronę konsumentów jako jednostek słabszych. Powyższa regulacja w artykule 3 ust. 1 definiuje pojęcie czynu nieuczciwej konkurencji opierając się na klauzuli generalnej. Według regulacji czynem nieuczciwej konkurencji „jest działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta”. Tak ujęta definicja mieści w sobie szeroki katalog czynów mogących zostać uznane za nieuczciwe, mimo, że w dalszej części ustawa wymienia katalog nazwanych czynów nieuczciwej konkurencji, wraz z ich konkretyzacją. Dzięki regulacjom powyższego aktu szeroką ochronę uzyskać mogą na przykład uprawnieni do korzystania ze znaku powszechnie znanego273, którzy na gruncie Prawa własności przemysłowej274 żądać mogą jedynie zaprzestania używania tego znaku lub znaku podobnego, pod warunkiem, że mogłoby to wprowadzić w błąd co do pochodzenia towaru. Z pewnością w klauzuli generalnej z art. 3 ust. 1 ustawy warto zwrócić uwagę na fakt sprzeczności czynu mającego zostać uznanym za czyn nieuczciwej konkurencji nie tylko 271

M. Hulicki,, Istota znaku towarowego wobec praktyki merchandisingu, [w:] „Spory o własność intelektualną. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorom Januszowi Barcie i Ryszardowi Markiewiczowi, pod red. A. Matlak, S. Stanisławska-Kloc, wyd. Wolters Kluwer Polska – LEX, Warszawa 2013, s. 371. 272 Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. – Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. 1993 Nr 47 poz. 211 z późn. zm.). 273 M. Czajkowska-Dąbrowska, I. Wiszniewska, Merchandising – czyli komercjalizacja popularnych symboli, Przegląd Prawa Handlowego, s. 6. 274 Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej, (Dz.U. 2001 Nr 49 poz. 508 z późn. zm.).

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

z prawem, ale i dobrymi obyczajami. Ponadto czyn taki musi naruszać albo chociaż zagrażać interesowi przedsiębiorcy lub klienta. Jednym z kluczowych pól na których dochodzi do stosowania czynów naruszających uczciwą konkurencję w zakresie merchandisingu jest reklama. Podczas reklamowania produktów może bowiem dojść do naruszenia praw innego podmiotu związanych z symbolami, utworami czy też znakami towarowymi. Ze względu na komercjalizacje różnych symboli w tym nazw imprez masowych (event marks) takich jak np. Euro 2012, istnieje pokusa by w ramach reklamy własnego towaru wykorzystać pewne symbole bez odpowiedniego zezwolenia. Największe ryzyko dotyczy odwoływania się do innych przedsiębiorstw bądź ich produktów. Warto wyszczególnić dwie najczęstsze sytuacje, w których dojść może do naruszenia zasad uczciwej konkurencji w reklamie. Pierwszym przypadkiem jest użycie w reklamie symbolu bądź utworu bez zgody podmiotu uprawnionego. Może być to fragment utworu audiowizualnego w tym wykorzystanie postaci fikcyjnej. Również użycie znaku towarowego będzie naruszeniem, nawet jeśli dotyczy reklamy porównawczej. W tej kwestii wypowiedział się ETS w wyroku L’Oreal, c-487/07275 stwierdzając, że „(…)należy interpretować w ten sposób, że właściciel zarejestrowanego znaku towarowego jest uprawniony do zakazania używania przez osobę trzecią w reklamie porównawczej oznaczenia identycznego ze znakiem towarowym w odniesieniu do towarów lub usług identycznych z towarami lub usługami, dla których znak ten został zarejestrowany, jeżeli używanie to nie wpływa negatywnie na podstawową funkcję znaku towarowego, jaką jest wskazywanie pochodzenia towarów lub usług”. Drugim przypadkiem możliwości popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji w zakresie reklamy jest ambush marketing. Jest to praktyka marketingowa stosowana w związku z dużymi wydarzeniami sportowymi bądź kulturalnymi przez podmioty nie będące sponsorami danego wydarzenia, a chcące skorzystać na jego popularności 276. Można wyszczególnić trzy rodzaje tej praktyki. Bezpośredni (direct) ambush marketing oraz dwa rodzaje pośredniego (indirect) ambush marketing: przez wtrącenie (intrusion) oraz przez skojarzenie (association).277 Pierwszy z rodzajów jest jawnym naruszeniem prawa poprzez 275

Wyrok ETS z dnia 18 czerwca 2009r. w sprawie L’Oreal, C-487/07 zob. tez wyrok Davidoff / Gofkid C292/00 oraz Japan Tobacco / Torrefaccao Camela (30.1.2008 / T-128/06 and 30.4.2009 – C-136/08). 276 A. M. Louw, Ambush Marketing and the Mega-Event Monopoly, 2012 s. 93. 277 G. Nufer Ambush Marketing in Sports, New York 2013, s. 53.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

wykorzystanie różnych materiałów w tym audiowizualnych związanych z wydarzeniem odnośnie których podmiot nie wykupił licencji. Pozostałe dwa typy nie są złamaniem prawa a jedynie wykorzystaniem „okazji” poprzez reklamowanie się w pobliżu wydarzeń sportowych bądź inne praktyki nawiązujące do wydarzenia278 Kolejnym z naruszeń zasad uczciwej konkurencji w odniesieniu do merchandisingu jest niewolnicze oraz pasożytnicze naśladownictwo, co polega na kopiowaniu cech charakterystycznych stanowiących o cechach produktu. Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, czynem nieuczciwej konkurencji jest naśladowanie gotowego produktu, polegające na tym, że za pomocą technicznych środków reprodukcji kopiowana jest zewnętrzna postać produktu, jeżeli może wprowadzić klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu. Należy wskazać, iż nie każde naśladownictwo będzie naruszeniem prawa. Dopiero niewolnicze naśladownictwo, czyli kopiowanie cech produktu będące wiernym naśladownictwem (kopiowaniem zewnętrznej postaci produktu). Stanowi naruszenie ustawy. Kopiowanie to musi charakteryzować się tym, że przeciętny konsument nie odróżni kopii od oryginału.279 Jak wskazał Sąd Najwyższy, podobieństwo produktów musi dotyczyć również opakowań, bez których produkt nie może zostać wprowadzony do obrotu.280 Prócz tej stosunkowo oczywistej formy naśladownictwa jaką jest naśladownictwo niewolnicze występują inne, bardziej subtelne formy. Przykładem jest naśladownictwo pasożytnicze. Nie jest to jednak ustawowo określony czyn nieuczciwej konkurencji. Jego definicję doktryna i orzecznictwo wywodzą z art. 3 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji281, Jest to jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy, działanie polegające na tym, że „uczestnik tego samego rynku korzysta z gotowego efektu pracy swojego konkurenta handlowego”282. O naśladownictwie pasożytniczym można więc mówić zawsze wtedy gdy podmiot próbuje podszyć się pod konkurenta korzystając z renomy i opinii jaką ten zdobył.

278

Na przykład podczas Mistrzostw świata w piłce nożnej w 2014 roku w Brazylii wino musujące marki Dorato miało etykietę nawiązująca do barw flagi Brazylii lecz nie odnoszącą się bezpośrednio do wydarzenia sportowego. 279 Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 września 2013 r. V ACz 849/13. 280 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2009 r. V CSK 241/08. 281 Zob. J Sroczyński, M. Mioduszewski Czyny nieuczciwej konkurencji [w:] Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji: Komentarz, pod red. M. Sieradzka, M. Zdyb., Warszawa 2011; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2002 r. I CKN 1319/00 282 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2009 r. V CSK 337/08.

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Może dotyczyć to wykorzystania symboli, utworów czy innych elementów nawiązujących do produktów konkurenta i wprowadzających w błąd.

PODSUMOWANIE Opisana powyżej instytucja merchandisingu, jako komercyjnego wykorzystania dóbr niematerialnych bierze sobie na przedmiot przede wszystkim utwory, znaki towarowe, wzory przemysłowe czy wizerunek. W polskim prawie opiera się głównie na regulacjach przepisów ustaw z zakresu wykorzystania własności intelektualnej oraz Kodeksu cywilnego. W kontekście ochrony prawnej konkurencji i konsumentów należy również pamiętać o ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Powyższe akty istotne są przede wszystkim ze

względu

możliwość

określenia

podmiotu

uprawnionego

korzystania

z niematerialnych dóbr podlegających komercjalizacji oraz sankcji za naruszenie tego prawa. Ze względu na wykorzystywanie dóbr niematerialnych w działalności handlowej ważne okazało się również ustalenie praktyki umów licencyjnych dotyczących merchandisingu, jako nienazwanych umów prawa cywilnego. Dodatkowo wiele wątpliwości budzi również nowe zjawisko komercyjnego wykorzystania „memów internetowych” zawierających wizerunki zwierząt oraz osób, które pierwotnie nie wyrażały na to zgody. Ze względu na swoją atrakcyjność merchandising jest instytucją wykorzystywaną przez wielu przedsiębiorców. Jednakże ze względu na brak jego regulacji w przepisach prawnych, dla jak najlepszego poznania mechanizmów jego działania oraz przedmiotu podlegającego obrotowi, należy odwołać się do bogatej praktyki prawniczej oraz handlowej.

SUMMARY Merchandising, as presented for the purposes of this paper, pertains especially to copyright works, trademarks, industrial designs and public images. Merchandising regulations may be found in various fields of Polish law, principally the acts concerning intellectual property rights, the Civil Code and the Suppression of Unfair Competition Act. The importance of legislative documents listed above in regards to merchandising weighs heavily on definitions they provide, i.e. who is authorized to use and benefit from intangible objects of merchandising, and what are the possible sanctions for breaching the law. 100

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

As intangible goods are becoming common objects of trade, a uniform model for license agreements turns out to be a pressing issue of modern merchandising â&#x20AC;&#x201C; and yet, Polish civil law still lacks a definite answer to this question. Further doubts are also raised by modern phenomena, such as Internet memes which exploit images of animals and people, most often without their consent. Due to its attractiveness to entrepreneurs, merchandising flourishes. However, as existing law acts lack explicit regulations in the matter, in order to better understand the mechanism, as well as its objects, one may need to refer to advanced practice of law and commercial practice.

101

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

BIBLIOGRAFIA

Akty prawne: 1. Ustawa Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). 2. Ustawa Prawo własności przemysłowej z dnia 30 czerwca 2000 r. (Dz.U. 2001 Nr 49 poz. 508 z późn. zm.). 3. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83 z późn. zm.). 4. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993 r. (Dz.U. 1993 Nr 47 poz. 211 z późn. zm.).

Wydawnictwa zwarte:

1. Bart J., Czajkowska-Dąbrowska M., Ćwiąkalski Z., Markiewicz R., Traple E., Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, komentarz, Warszawa 2001 2. Bryman A., The Disneyization of Society, California 2004 3. Grzybowski S., Ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1957 4. Karpowicz A., Poradnik prawny dla ludzi twórczych, Łódź 1995 5. Louw M., Ambush Marketing and the Mega-Event Monopoly, 2012 6. Lutz P., Grundriss des Urheberrechts, Berlin 2013 7. Nowińska E., Promińska U., du Vall M., Prawo własności przemysłowej, Warszawa 2011 8. Nufer G., Ambush Marketing in Sports, New York 2013 9. Zimniewicz K., Współczesne Koncepcje i metody zarządzania, Warszawa 2009

102

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Artykuły:

1. Grzeszak T., Reklama a ochrona dóbr osobistych, Przegląd Prawa Handlowego, nr 2000/2 2. Grzybczyk K., Komercyjne wykorzystanie dóbr niematerialnych (merchandising), [w:] „Valeat aequitas: księga pamiątkowa ofiarowana Księdzu Profesorowi Remigiuszowi Sobańskiemu”, pod red. M. Pazdan, wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, 2000 3. Hulicki M., Istota znaku towarowego wobec praktyki merchandisingu, [w:] „Spory o własność intelektualną. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorom Januszowi Barcie i Ryszardowi Markiewiczowi, pod red. A. Matlak, S. Stanisławska-Kloc, Warszawa 2013 4. Sieńczyło-Chlabicz J., Rozpowszechnianie wizerunku na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Radca Prawny, nr 1-2/2001 5. Wach M., Personalisty merchandising jako instytucja stosowana do wykorzystywania wizerunku sportowca w celach promocyjnych i reklamowych,

Przegląd Prawa

Handlowego nr 2010/10 6. Wojnicka E., Współczesne sposoby eksploatacji dzieła audiowizualnego, jako źródło zagrożenia jego integralności, Państwo i Prawo, nr 10/1991 7. Czajkowska-Dąbrowska M., I. Wiszniewska I., Merchandising – czyli komercjalizacja popularnych symboli, Przegląd Prawa Handlowego, nr 10/1998

Orzecznictwo: 1. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 września 2013 r., sygn. V ACz 849/13 2. Wyrok ETS z dnia 18 czerwca 2009r. w sprawie L’Oreal, , sygn. C-487/07 3. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 21 czerwca 1991 r., sygn. I Acr 127/91 4. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 kwietnia 2000 r., sygn. I ACa 1455/99 5. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 maja 2007r., sygn. ACa 668/06 6. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2002 r., sygn. I CKN 1319/00 103

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

7. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2009 r., sygn. V CSK 241/08 8. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2009 r., sygn. V CSK 337/08 9. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 19 grudnia 2001 r., sygn. I ACa 957/01, TPP 2002/3/107 10. Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 23 lutego 2006 r., sygn. Akt XVII Ama 118/04

Źródła internetowe: 1. http://www.prawo24.pl/a/czym-jest-umowa-merchandisingu 2. http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/northamerica/usa/11278333/Grumpycat-makes-owner-64-million.html 3. http://www.elle.pl/moda/artykul/h-m-david-beckham-bodywear-jesien-zima-2014 4. http://www.wirtualnemedia.pl/artykul/holowczyc-i-czachor-znow-reklamuja-olejeplatinum 5. www.toureiffel.paris/en/the-eiffel-tower-image-and-brand/image-rights-the-eiffeltower-brand.html 6. http://www.beckham-fragrances.com/ 7. https://www.youtube.com/watch?v=qPIjcmeilwY 8. https://www.youtube.com/watch?v=BDUIuzIwwTU

104

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

MIKOŁAJ ŚLĘZAK283

OCHRONA PRZED INFORMACJAMI NIEPRAWDZIWYMI LUB WPROWADZAJĄCYMI W BŁĄD

słowa kluczowe: ochrona konkurencji, informacje nieprawdziwe, informacje wprowadzające w błąd keywords: protection of the competition, truthless information, misleading information

STRESZCZNIE Jednym z zagrożeń dla współczesnej konkurencji jest posługiwanie się przez przedsiębiorców nielojalnymi, nieuczciwymi lub zabronionymi środkami i metodami konkurowania. Dla konsumentów i innych przedsiębiorców podstawową formą konkurencji powinno być konkurowanie za pomocą takich metod i środków jak: lepsza jakość towarów i usług, większy wybór towarów i usług, funkcjonalność i estetyczność nowoczesnych produktów, informowanie klientów wraz z lepszą obsługą w trakcie sprzedaży, zapewnienie potrzebnego serwisu gwarancyjnego, skracanie terminów dostaw towarów, obniżanie kosztów własnych, które prowadzi do obniżenia cen. Przedsiębiorcy powinni, więc konkurować swymi świadczeniami, a nie stosować zabronione metody konkurowania. Jednym z zabronionych deliktów

nieuczciwej

konkurencji

jest

rozpowszechnianie

nieprawdziwych

lub

wprowadzających w błąd wiadomości o swoim lub innym przedsiębiorcy albo przedsiębiorstwie, w celu przysporzenia korzyści lub wyrządzenia szkód. Nieprawdziwe 283

Student IV roku jednolitych studiów magisterskich na kierunku Prawo na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, obecny wiceprezes i założyciel Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej Sapere Aude działającego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Stypendysta Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w roku akademickim 2014/2015. Wielokrotny stypendysta Rektora UW. W polu jego zainteresowań badawczych znajdują się: prawo gospodarcze, historia prawa, prawo handlowe, prawo upadłościowe i naprawcze, prawo finansów publicznych oraz prawo cywilne.

105

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

informacje objęte zakresem przedmiotowym stosowania przepisu można podzielić na następujące

podgrupy:

dotyczące

własnego

przedsiębiorstwa,

dotyczące

osoby

przedsiębiorcy, dotyczące cudzego przedsiębiorstwa, dotyczące osoby innego przedsiębiorcy.

EXTRACT Currently, competition is threatened by disloyal and forbidden behaviour of market participants. Instead of competing fairly, they choose unfair market practices. One of such forbidden market practices is spreading misinformation. Misinformation, according to the act on protection against unfair competition from 1993, April 16, which is currently binding in Poland, can take two forms: truthless information and misleading information.

WPROWADZENIE Jednym z zagrożeń dla współczesnej konkurencji jest posługiwanie się przez przedsiębiorców nielojalnymi, nieuczciwymi lub zabronionymi środkami i metodami konkurowania. Dla konsumentów i innych przedsiębiorców podstawową formą konkurencji powinno być konkurowanie za pomocą takich metod i środków jak: lepsza jakość towarów i usług, większy wybór towarów i usług, funkcjonalność i estetyczność nowoczesnych produktów, informowanie klientów wraz z lepszą obsługą w trakcie sprzedaży, zapewnienie potrzebnego serwisu gwarancyjnego, skracanie terminów dostaw towarów, obniżanie kosztów własnych, które prowadzi do obniżenia cen. Przedsiębiorcy powinni, więc konkurować swymi świadczeniami, a nie stosować zabronione metody konkurowania. W celu przeciwdziałania takim zjawiskom ustawodawca wprowadził ustawę o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji284. Jednym z zabronionych deliktów nieuczciwej konkurencji jest rozpowszechnianie nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd wiadomości o swoim lub innym przedsiębiorcy albo przedsiębiorstwie, w celu przysporzenia korzyści lub wyrządzenia szkód. Został on opisany w art. 14 UZNK285. 284

Dz. U. z 2003, nr 153 poz. 1503. Dalej uznk. Art. 14. [Nieprawdziwe informacje] 1. Czynem nieuczciwej konkurencji jest rozpowszechnianie nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd wiadomości o swoim lub innym przedsiębiorcy albo przedsiębiorstwie, w celu przysporzenia korzyści lub wyrządzenia szkody. 285

2. Wiadomościami, o których mowa w ust. 1, są nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd informacje, w

106

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

PRZEDMIOT OCHRONY Art. 14 UZNK chroni prawdziwość i rzetelność anonsów reklamowych dotyczących zarówno własnego, jak i cudzego przedsiębiorstwa. Nieprawdziwe informacje objęte zakresem przedmiotowym stosowania przepisu można podzielić na następujące podgrupy: 1) dotyczące własnego przedsiębiorstwa, 2) dotyczące osoby przedsiębiorcy, 3) dotyczące cudzego przedsiębiorstwa, 4) dotyczące osoby innego przedsiębiorcy. Fałszywe i nieprawdzie wiadomości muszą mieć charakter informujący, a ich prawdziwość może podlegać obiektywnej weryfikacji, natomiast wypowiedzi reklamowe, które mają charakter ocenny, nie są objęte treścią art. 14 UZNK. Kolejną grupą wiadomości stanowiących delikt nieuczciwej konkurencji są wiadomości wprowadzające w błąd, np. wiadomości nieprawdziwe mieszczą się w tej grupie. Prawdziwe informacje mogą wprowadzać w błąd, jeżeli są dwuznaczne lub, gdy nie zawierają pewnych faktów, które powinny być dostępne dla konsumentów. Sposób odbioru informacji przez konsumentów decyduje o tym, czy informacja wprowadza w błąd, a nie tylko jej obiektywna treść. Należy zauważyć, że jak podnoszą przedstawiciele doktryny286 art. 14 w tym zakresie został sformułowany niejasno. Nie jest pewne czy wprowadzające w błąd wiadomości muszą doprowadzić do omyłek klientów, czy też wystarczy możliwość wprowadzenia klientów w błąd. Autorzy artykułu przychylają się do drugiej interpretacji, za którą przemawia podobieństwo art. 10 i 14 UZNK i spójność wewnętrzna ustawy, a także wykluczenie zastosowania przepisu w przypadku konieczności wykazania występowania

szczególności o: 1) osobach kierujących przedsiębiorstwem; 2) wytwarzanych towarach lub świadczonych usługach; 3) stosowanych cenach; 4) sytuacji gospodarczej lub prawnej. 3. Rozpowszechnianiem wiadomości, o których mowa w ust. 1, jest również posługiwanie się: 1) nieprzysługującymi lub nieścisłymi tytułami, stopniami albo innymi informacjami o kwalifikacjach pracowników; 2) nieprawdziwymi atestami; 3) nierzetelnymi wynikami badań; 4) nierzetelnymi informacjami o wyróżnieniach lub oznaczeniach produktów lub usług. 286

m.in. J. Szwaja, Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, Warszawa 2013

107

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

omyłek wśród klienteli287.

PODMIOTOWY ZAKRES ODDZIAŁYWANIA ART. 14 UZNK Podmiotowy zakres oddziaływania art. 14 UZNK jest bardzo szeroki288. Obejmuje on wszystkie podmioty, które mogą zostać wprowadzone w błąd fałszywymi informacjami, które mogą oddziaływać zarówno na klientów przedsiębiorcy, na jego kontrahentów, na innych przedsiębiorców, a także konkurentów poszkodowanego. Powoduje to, że adresatem nieprawdziwych wiadomości mogą być konsumenci, jednostki organizacyjne nieprowadzące działalności gospodarczej, takie jak stowarzyszenia, fundacje i organizacje charytatywne. Autorzy komentarza do UZNK289, postulują żeby w ramach deliktu art.14 nadawały się

wyrównywania

szeroko

rozumiane

szkody pośrednie,

np.

przedsiębiorca

rozpowszechnia fałszywe informacje o dokonywanych przez siebie inwestycjach, a jego konkurent pod wpływem tych informacji podejmuje podobną inwestycję, ponosząc w ten sposób szkodę. Szkoda ta nie mieści się w ramach szkód, które podlegałyby wyrównaniu, gdyż jej bezpośrednią przyczyną jest błędna decyzja rynkowa konkurenta, a nie fałszywa informacja przedsiębiorcy. Należy zatem nie zgodzić się z tym postulatem. Potwierdza to Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie np. wyrok SN z dnia 26.1.2006 r.290, w którym określono, że czyn art. 14 UZNK nie wymaga wyrządzenia szkody jako przesłanki czynu nieuczciwej konkurencji. Wymóg działania sprawy ogranicza zakres stosowania art. 14 uznk. Wprowadza on do przepisu warunek świadomego działania sprawcy, a zatem z winy umyślnej . Z powyższą wykładnią zgadza się E. Nowińska291, która uważa, że sprawca czynu z art. 14 musi mieć świadomość możliwości wywołania wprowadzającego w błąd skutku. Wystąpienie winy umyślnej sprawcy deliktu kwestionuje I. Wiszniewska292. Twierdzi ona, że założenie to spowodowałby wyłom w przyjętym przez ustawę traktowaniu czynów nieuczciwej konkurencji, ponieważ polska ustawa, w tym zakresie nie wyłącza odpowiedzialności ze względu na brak winy. Wina zaś stanowi jedynie przesłankę 287

System Prawa Prywatnego, tom XV, pod red. M. Kępińskiego, Warszawa 2014, s. 538-547

288

Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, pod red. M. Zdyba, M Sierdzkiej, Warszawa 2010, s. 417-423 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, pod red. M. Zdyba, M Sierdzkiej, Warszawa 2010, s. 417-423 290 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.1.2006r., sygn. V CSK 83/05 291 E. Nowińska, Zwalczanie nieuczciwej reklamy. Zagadnienia cywilno-prawne, Kraków 2002 292 I. Wiszniewska, Polskie prawo reklamy, Warszawa 1998, s. 31. 289

108

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

odpowiedzialności odszkodowawczej. Uznanie, że zwrot „w celu przysporzenia korzyści lub wyrządzenia szkody” oznacza, że działanie sprawcy musi być objęte winą umyślną. Prowadzi to do zastanowienia dlaczego rozpowszechnianie informacji wprowadzających w błąd jest inaczej traktowane w art. 16, gdzie wina nie warunkuje powstania odpowiedzialności. Powoduje to, że zamiar ograniczenia stosowania art. 14 poprzez ten zwrot, I. Wiszniewska ocenia za nieudany, z czym należy się zgodzić, tym bardziej, że większość uzna art. 5-6, 8-10 zawierają obiektywną ocenę bez nawiązywania do winy sprawcy czynu nieuczciwej konkurencji. Powoduje, to jednak, że nie można z tego faktu prowadzić wykładni derogującej odpowiednie postanowienia art. 14. Działanie sprawcy czynu ma, więc być podjęte ze świadomością wywołania określonych skutków293. Pogląd wyrażony wyżej294 podzielił Sąd Wojewódzki295 w Lublinie w wyroku z 6.3.1997 r.296, w którym stwierdził, że: „Zakres stosowania przepisu art. 14 ogranicza wymóg działania sprawcy w celu przysporzenia korzyści lub wyrządzenia szkody (dolus coloratus). A zatem, sprawca musi świadomie chcąc lub co najmniej godząc się na to rozpowszechniać wiadomości wprowadzające w błąd i czynić to z tym konkretnym wyżej wymienionym zamiarem.”. Sąd uznał, że brak jest dowodu na to, że pozwany miał świadomość podawania wiadomości wprowadzających w błąd. Pozwany opierał się na informacji z Instytutu Leków, że strzykawka produkowana przez powoda nie jest wpisana do Rejestru Środków Farmaceutycznych i nie posiada dopuszczenia do obrotu. Na tej podstawie sformułował informację dla klientów, że oferuje jedyną strzykawkę produkowaną w Polsce mającą Świadectwo Rejestracji. Okazało się, jednak, że wiadomość ta była nieprawdziwa. Oparcie się pozwanego na rejestrze, skutecznie uniemożliwiło postawienie mu zarzutu, że świadomie wprowadzał on w błąd przyszłych klientów. Oczywiście nie oznacza to, że rozpowszechnianie wiadomości, o których mowa w art. 14 uznk, bez możliwości wykazania celu szkodzenia konkurentowi lub przysporzenia sobie korzyści jest całkowicie bezkarne w świetle UZNK297. Rozpowszechnianie nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd wiadomości należy także do kategorii czynów zabronionych przez art.3 uznk, o ile wykaże się, że takie działanie stanowi zagrożenie lub naruszenie

293

I. Wiszniewska, Polskie prawo reklamy, Warszawa 1998, s. 37 Zob. R. Skubisz, R. Sagan, Prawo reklamy, Lublin 1998, s. 435-448 295 obecnie Sąd Okręgowy. 296 Wyrok Sądu Wojewódzkiego w Lublinie z dnia 6.3.1997r., sygn. IX GO-269/96 297 M. Sieradzka, Naruszenie prawa do znaku towarowego użytego w meta-tags, Monitor Prawniczy, nr 12/2008, s. 639-645. 294

109

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

interesu

innego

przedsiębiorcy

lub

klienta.

Dzięki

temu

czyny

nieumyślnego

rozpowszechniania nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd wiadomości można zatem dochodzić na podstawie ogólnej normy art. 3 uznk, a także można zastosować art. 16 ust. 1 pkt. 2 UZNK298. W wyroku z dnia 30.5.2006 r.299 SN wyraził pogląd odmienny, stwierdzając, że czyny nieuczciwej konkurencji każdorazowo podlegają ocenie w świetle ogólnych przesłanek odpowiedzialności za czyn nieuczciwej konkurencji z art. 3 ust. 1 uznk. Ten nowy pogląd spowodował, że wiele zarzutów prowadzenia nieuczciwej konkurencji, kwalifikujących się pod zastosowanie art. 14 uznk zostało oddalonych, ponieważ powód nie wykazał zagrożenia lub naruszenia własnych interesów przez pozwaną. SN zwraca uwagę na pełnienie przez art. 3 uznk funkcji korygującej300.

ROZPOWSZECHNIANIE WIADOMOŚCI W rozumieniu art. 14 UZNK „rozpowszechnianie” jest synonimem przekazywania lub też podawania informacji do wiadomości innych osób. Rozpowszechnianiem w tym rozumieniu będzie także podawanie informacji z zastrzeżeniem zachowania ich w tajemnicy. Przykładem może być przekazywanie danych prowadzonych przez rozmaite instytucje lub wywiadownie gospodarcze dotyczących zdolności kredytowej itp. do banków danych301. Orzeczenie SN z dnia 10.1.1936r.302 jest jednym z przykładów takiej sytuacji. Poprzez wymianę listów między zakładami ubezpieczeń, przekazujących nieprawdziwą informację o zaleganiu z zapłatą składki przez agenta ubezpieczeniowego powód został bez sądu faktycznie pozbawiony możliwości wykonywania wolnego zawodu. Delikt nieuczciwej 298

Zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.7.2003r., sygn. I CKN 477/01, w którym SN wskazał, że zachowania strony wymagają przedtem oceny przez pryzmat przesłanek ustawowych charakteryzujących poszczególne delikty nieuczciwej konkurencji, które zostały określone w przepisach rozdziału II ustawy. Zachowanie, które nie mieści się w katalogu czynów nieuczciwej konkurencji, należy dopiero wtedy ocenić na podstawie art. 3 ust. 1 uznk. 299 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.5.2006r., sygn. I CSK 85/06, teza: „W każdym przypadku, także w razie stosowania przepisów rozdziału 2 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, niezbędne jest wykazanie ogólnych przesłanek odpowiedzialności za czyn nieuczciwej konkurencji, które są określone w art. 3 ust. 1 ustawy. Brak podstaw do uznania, że pomiędzy przepisami rozdziału 2 a art. 3 ust. 1 u.z.n.k. zachodzi relacja leges speciales - lex generalis i że dopiero w braku możliwości zakwalifikowania zachowania sprawcy jako nazwanego czynu nieuczciwej konkurencji istnieje możliwość oceny tego zachowania przez pryzmat klauzuli generalnej z art. 3 ust. 1 ustawy.” 300 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Komentarz pod red. M. Zdyba, M Sierdzkiej, Warszawa 2010, s. 417-423 301 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red J. Szwaji, Warszawa 2013 302

Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 10.10.1936r., sygn. C III 520/34.

110

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

konkurencji został popełniony bez istnienia między powodem a zakładem stosunku konkurencji. Dowodzi to, że zamiar wyrządzenia szkody w postaci winy umyślnej jest trudny do wykazania. Innym orzeczniczym przykładem rozpowszechniania informacji jest wyrok Sadu Wojewódzkiego w Lublinie z dnia 6.3.1997r., który został wyżej wspomniany. W stanie faktycznym pozwany rozesłał pismo do sprzedawców insuliny. Sąd Wojewódzki uznał te działanie za „rozpowszechnianie informacji” w myśl art. 14 UZNK.

SPRAWCA DELIKTU Norma art. 14 UZNK nie wskazuje kto może być sprawcą deliktu. Oczywiście będzie to inny przedsiębiorca i także konkurent przedsiębiorcy, który został odniósł szkodę w związku z nieprawdziwą informacją. Informacje może także rozpowszechniać przedsiębiorca niebędący konkurentem poszkodowanego. Ten czyn nieuczciwej konkurencji może popełnić także klient przedsiębiorcy. Ze względu na ograniczenie podmiotowe zawarte w art. 1 i 3 UZNK należy wykluczyć możliwość kierowania roszczeń przeciwko konsumentowi303. Nie jest wykluczone kierowanie roszczeń na podstawie art. 14 UZNK przeciwko jednostkom organizacyjnym nieprowadzącym działalności gospodarczej, które podejmując określone akcje społeczne rozpowszechniają nieprawdziwe informacje, np. dotyczące działalności szkodzącej środowisku, rzekomego propagowania przez przedsiębiorcę poglądów nazistowskich. Wszelkie opłaty za kampanie krytykującą przedsiębiorcę, czy celowościowe darowizny o podobnym przeznaczeniu powinny w zasadzie wykluczać argumenty o bezinteresownych działaniach takich organizacji. Art. 14 w ustępie 2 i 3 wylicza przypadki naruszenia normy art. 14 ust. 1, co powoduje że ustępy te bliżej dookreślają, jakie konkretnie informacje mogą wprowadzać klientów lub nabywców w błąd304.

303

Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. M. Zdyba, M Sierdzkiej, Warszawa 2010, s. 430-433 304 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. M. Zdyba, M Sierdzkiej, Warszawa 2010, s. 417-423

111

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

INFORMACJE

OSOBACH

KIERUJĄCYCH

PRZEDSIĘBIORSTWEM

KWALIFIKACJACH OSÓB ZATRUDNIONYCH Uznanie klientów często zależy od informacji dotyczących kwalifikacji osób prowadzących przedsiębiorstwo lub w nim zatrudnionych. Używane oznaczenia zawodowe muszą być prawdziwe. Naruszeniem UZNK nie jest powoływanie się na przysługujące tytuły, stopnie naukowe i poprzednio zajmowane stanowiska305. Przykładem łamania ustawy jest nadużywanie tytułu doktora. Mogą się nim posługiwać się jedynie osoby, które naprawdę go posiadają, z zaznaczeniem: doktor nauk prawnych czy doktor nauk medycznych. Jest to szczególnie ważne, gdyż posiadanie szczególnych kwalifikacji może rzutować na atrakcyjność wyrobów czy też usług dla klientów306. Naruszeniem UZNK jest także używanie tytułu adwokata bez posiadania uprawnień adwokackich i wpisu na listę. Tak samo należy ocenić posługiwanie się potocznie przyjętymi odpowiednikami tych zawodów, np. „mecenas” czy „rejent” dla osób nieposiadających kwalifikacji zawodowych adwokata czy notariusza307. W świetle przepisów ustawy należy używać tylko prawdziwych wypowiedzi o kwalifikacjach personelu, także o zajmowanych przez nich pozycji zawodowych. Ma to znaczenie w obrocie handlowym, w którym rozpowszechnianie informacji, że np. dany pracownik narusza podstawowe zasady, bo jest nietrzeźwy w czasie wykonywania pracy może prowadzić do pozbawienia danej działalności gospodarczej klienteli. Kto zarzuca jakieś naruszenie, to musi to potrafić wykazać.

INFORMACJE O TOWARACH LUB ŚWIADCZONYCH USŁUGACH Według normy art. 14 UZNK każda rozpowszechniana informacja o towarach lub usługach, podlega represji, także w związku z okolicznościami mogącymi mieć znaczenia dla nabywców w związku z art. 10 UZNK. Powoduje to, że w dyspozycji normy art. 14 podlegają objęte treścią art. 10 nieprawdziwe lub mylące informacje o własnych wyrobach lub usługach, jak i informacje o cudzych wyrobach lub usługach. Jako przykłady takich oznaczeń można 305

Zob. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25.5.1931r., sygn. III RN 50/31. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red J. Szwaji, Warszawa 2013 307 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. M. Zdyba, M Sierdzkiej, Warszawa 2010, s. 417-423 306

112

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

wymienić następujące: 

napis „czekolada” albo „chocolate” dla wyboru czekoladopodobnego



przedstawienie zwykłego węgla jako węgla o zwiększonej kaloryczności; margaryny jako masła



pseudowłaściowości lecznicze pewnych wyrobów308.

Wszystkie twierdzenia takiego rodzaju wymagają potwierdzenia ze strony tego, który je rozgłasza. W przypadku wprowadzania w błąd nabywców sąd może wydać odpowiednie zarządzenia tymczasowe w postaci zakazu prowadzenia takiej reklamy w drodze zabezpieczenia roszczeń (art. 730 i nast. KPC)309. Orzecznictwo sądowe dostarcza wielu przykładów rozpowszechniania informacji o towarach innego przedsiębiorcy jak i nieprawdziwych informacji o własnych wyrobach np.: 

w wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 21.10.2004310 sąd uznał, że pozwani, którzy opublikowali artykuł w znanym czasopiśmie specjalistycznym, w którym skrytykowali wadliwość nawiewników okiennych nie mogą powoływać się na prawo do wolności wypowiedzi w celu uzasadnionej krytyki produktów rynkowych, skoro krytyczna ocena nie znajduje potwierdzenia w badaniach naukowych oraz w przeprowadzonych w sprawie dowodach.



w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30.05.2006 r.311, w którym sąd uznał umieszczenie w branżowych czasopismach informacji o własnych kotłach, że pozwana stosuje w nich japońskie technologie ogrzewania, gdy tymczasem towar był wytwarzany w Polsce z użyciem części importowanych z Korei.



w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13.03.2008r.312 sąd uznał, że umieszczenie

308

Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red J. Szwaji, Warszawa 2013 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, pod red. M. Zdyba, M Sierdzkiej, Warszawa 2010, s. 417-423 310 Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 21.10.2004r., sygn. I ACa 546/04. 311 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.05.2006r., sygn. I CSK 85/06, teza: „W każdym przypadku, także w razie stosowania przepisów rozdziału 2 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, niezbędne jest wykazanie ogólnych przesłanek odpowiedzialności za czyn nieuczciwej konkurencji, które są określone w art. 3 ust. 1 ustawy. Brak podstaw do uznania, że pomiędzy przepisami rozdziału 2 a art. 3 ust. 1 u.z.n.k. zachodzi relacja leges speciales - lex generalis i że dopiero w braku możliwości zakwalifikowania zachowania sprawcy jako nazwanego czynu nieuczciwej konkurencji istnieje możliwość oceny tego zachowania przez pryzmat klauzuli generalnej z art. 3 ust. 1 ustawy”. 312 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.03.2008r., sygn. III CSK 337/07, teza: „Dane dotyczące warunków loterii promocyjnej, w tym w szczególności liczby przewidzianych w niej nagród, należą do wiadomości o przedsiębiorstwie, które ma na względzie art. 14 ustawy z dnia 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j.: Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503 ze zm.).” 309

113

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

reklamy informacji o loterii promocyjnej „miliony lodów do wygrania”, gdy pula nagród wynosiła tylko 950 tys. sztuk lodów jest informacją wprowadzającą w błąd, zaś art. 14 UZNK pełni w stosunku do art. 16 UZNK funkcję interpretacyjną, wskazując, jakie informacje mogą w reklamie wprowadzać w błąd.

NIEPRAWDZIWE ATESTY, NIERZETELNE WYNIKI BADAŃ, NIERZETELNE INFORMACJE O WYRÓŻNIENIACH LUB OZNACZENIACH PRODUKTÓW LUB USŁUG Jest to kolejna subkategoria nierzetelnych informacji o towarach lub usługach, które mogą dotyczyć zarówno własnych, jak i oferowanych przez innego przedsiębiorcę towarów lub usług. O nierzetelności tych informacji decyduje sposób ich ujęcia z punktu widzenia odbiorcy, powoduje to, że nawet prawdziwe wyniki badań mogą być nierzetelne, gdy mylą one odbiorcę. Przykładem takiej informacji może być wiadomość, że opona wytrzymała w najlepszym stanie 300 tys. km z pominięciem okoliczności użycia jej tylko na najlepszych odcinkach dróg i autostrad313. Takim zjawisko przeciwdziałają atesty, tj. świadectwa kontroli wyrobu czy usługi przeprowadzone z określonego punktu widzenia i są przeprowadzane z reguły przez upoważnioną do tego instytucję państwową lub prywatną. Rzadko zdarza się uzyskać taki atest w sposób nierzetelny, lecz częściej może być on używany w sposób mylący lub nierzetelny. Towar, które stwarzają zagrożenie lub służące ratowaniu życia, zdrowia lub środowiska podlegają oznaczeniu znakiem bezpieczeństwa prze Polskie Centrum Badań i Certyfikacji. Gdy towar zostanie wprowadzony do obrotu ze znakiem bezpieczeństwa, a nie spełnia on określonych norm, to wprowadzający podlega sankcjom określonym w art. 14 UZNK314. Często w niektórych kategoriach wyrobów ważną rolę odgrywają informacje o uzyskanych przez producenta lub wytwórcę odznaczeniach i nagrodach, które są przyznawane w toku targów i wystaw krajowych. Mogą stanowić dla kupujących ważną informację, która może przesądzić o wyborze tego, a nie innego produktu. Producent ma prawo umieszczać na towarze odpowiednie napisy, jednakże musi robić to w sposób rzetelny względem klientów. 313

Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. M. Zdyba, M Sierdzkiej, Warszawa 2010, s. 417-423 314 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red J. Szwaji, Warszawa 2013

114

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Nie może używać takiego odznaczenia na wyrobach, które go nie otrzymały, na wyrobach, których skład lub sposób wytwarzania uległ zmianie istotnej dla nabywców315.

DANE O SYTUACJI GOSPODARCZEJ LUB PRAWNEJ Informacje dotyczące danych o sytuacji gospodarczej lub prawnej mogą dotyczyć własnego jak i cudzego przedsiębiorstwa. Mogą dotyczyć wierzytelności, zaspokajaniu roszczeń wierzycieli, rozmiarach zadłużenia, niewypłacalności przedsiębiorcy316. Oczywiście szczególne znaczenie mają informacje: o grożącej przedsiębiorstwu upadłości lub postępowaniu naprawczym, dane o zamknięciu przedsiębiorstwa, prowadzaniu sprzecznej z prawem działalności np. bez uzyskania wymaganej koncesji. Jeśli takie informacje nie są prawdziwe, to podlegają sankcjom z art. 14 UZNK317. Jednym z przykładów orzeczniczych dotyczących informacji tego rodzaju jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22.09.2009r.318, w którym pozwany umieścił u operatora strony internetowej informacje o zadłużeniu powódki. Interesującym przykładem orzeczniczym jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14.01.1997r.319, którego przedmiotem był spór dotyczący sytuacji prawnej strony. Sprawa dotyczyła używania określenia „wyłączny dystrybutor sprzętu firmy Daewoo” przez spółkę założoną w Polsce przez koncern Daewoo, która mogła wylegitymować się umową wyłącznej dystrybucji w Polsce sprzętu elektronicznego. Reklama prowadzona przez pozwanego była prawdziwa, co powinno być przyczyną oddalenia kasacji. Sąd Najwyższy stwierdził, jednak, że te określenie nie jest reklamą w świetle art. 16 UZNK, zaś informacje o posiadaniu wyłączności na dystrybucję towarów mają wymierną wartość handlową i wywierają istotny wpływ na decyzje konsumenta o zakupie. Powoduje, to, że informacja o wyłączności dystrybucji pewnych towarów należy do informacji o sytuacji gospodarczej lub prawnej przedsiębiorcy.

315

Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. M. Zdyba, M Sierdzkiej, Warszawa 2010, s. 417-423 316 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red J. Szwaji, Warszawa 2013 317 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. M. Zdyba, M Sierdzkiej, Warszawa 2010, s. 417-423 318 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22.09.2009r., sygn. VI ACA 267/09 319 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14.01.1997r., sygn. I CKN 52/96

115

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

INFORMACJE O STOSOWANYCH CENACH Informacje o stosowanych cenach stanowią powszechny element gry reklamowej. Często umieszczane informacje o cenach są nierzetelne w szczególności informacje o obniżkach cen. Mylące jest podawanie cen w walutach obcych, gdy nabywca może sądzić, że chodzi o ceny wyrażone w złotych. Informacje o wyprzedażach tworzą u nabywcy przekonanie o szczególnie korzystnej ofercie. Prawną ocenę wyprzedaży, rabatów itp. utrudnia brak pełnej regulacji administracyjnej. Czyny takie podlegają sankcjonowaniu na gruncie art. 14 UZNK320. Przykładem takiej działalności może być wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11.03.2009r.321, w którym pozwana prowadziła kampanię reklamową przy użyciu ulotki zawierającej sformułowanie „Inne apteki obdarły Cię z resztek pieniędzy? Nie przepłacaj. Sprawdź swoje oszczędności na ostatniej stronie”. W ulotce zamieszczono określenie „ceny hurtowe” i zestawienie cen. Sąd Apelacyjny powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2.10.2007r.322, według którego zestawienie nowych i starych cen jest zawsze reklamą, a nie informacją, zaś określenie ceny „ceny hurtowe” jest mylące, bo ceny hurtowe w aptekach nie występują. Listy stosowanych cen są informacją, a nie reklamą323.

PODSUMOWANIE W refleksji uogólniającej należy stwierdzić, że ochrona przed informacjami nieprawdziwymi lub wprowadzającymi w błąd zagwarantowana została przez art. 14 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Celem artykułu 14 UZNK jest ochrona prawdziwości i rzetelność anonsów reklamowych dotyczących zarówno własnego, jak i cudzego przedsiębiorstwa. Podmiotowy zakres oddziaływania art. 14 UZNK jest bardzo szeroki, bowiem obejmuje on wszystkie podmioty, które mogą zostać wprowadzone w błąd fałszywymi informacjami, które mogą oddziaływać zarówno na klientów przedsiębiorcy, na jego kontrahentów, na innych przedsiębiorców, a także konkurentów poszkodowanego. Rozpowszechnianie

obejmuje

operowanie

przez

sprawcę

tego

deliktu

różnymi

nieprawdziwymi informacjami. 320

Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red J. Szwaji, Warszawa 2013 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11.03.2009r., sygn. VI ACA 1155/08 322 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2.10.2007r., sygn. II CSK 289/07 323 Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. M. Zdyba, M Sierdzkiej, Warszawa 2010, s. 417-423 321

116

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

SUMMARY Protection against spreading misinformation, that can take two forms, namely truthless information and misleading information is guaranteed under the act on protection against unfair competition from 1993, April 16. Ratio legis of this article is the protection of honesty and fairness while conducting marketing-oriented business activities.

117

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

BIBLIOGRAFIA

Akty prawne: 1. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993r., Dz. U. z 1993, Nr 47, poz. 211

Wydawnictwa zwarte: 1. Nowińska E., Zwalczanie nieuczciwej reklamy. Zagadnienia cywilno-prawne, Kraków 2002 2. Skubisz R., Sagan R., Prawo reklamy, Lublin 1998 3. System Prawa Prywatnego, tom XV, pod red. M. Kępińskiego, Warszawa 2014 4. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red J. Szwaji, Warszawa 2013 5. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Komentarz, pod red. M. Zdyba, M Sierdzkiej, Warszawa 2010 6. Wiszniewska I., Polskie prawo reklamy, Warszawa 1998

Artykuły: 1. Romanowska A., Informacje poufne w świetle nowych regulacji prawnych insider trading, Przegląd Prawa Handlowego, nr 9/2006 2. Sieradzka M., Naruszenie prawa do znaku towarowego użytego w meta-tags, Monitor Prawniczy, nr 12/2008

118

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Orzecznictwo: 1. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 11.03.2009r., sygn. VI ACA 1155/08 2. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22.09.2009r., sygn. VI ACA 267/09 3. Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 21.10.2004r., sygn. I ACa 546/04. 4. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 25.5.1931r., sygn. III RN 50/31 5. Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 10.10.1936r., sygn. C III 520/34 6. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14.01.1997r., sygn. I CKN 52/96 7. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.05.2006r., sygn. I CSK 85/06, 8. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2.10.2007r., sygn. II CSK 289/07 9. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13.03.2008r., sygn. III CSK 337/07 10. Wyrok Sądu Wojewódzkiego w Lublinie z 6.3.1997r., sygn. IX GO-269/96

Źródła internetowe:

1. http://andrzejjakubiec.pl/rozpowszechnianie-nieprawdziwych-informacji-jako-czynnieuczciwej-konkurencji 2. http://www.rgw.com.pl/polska/newsletter/Praktyki_nieuczciwej_konkurencji_wybrane _zagadnienia.pdf 3. http://www.skarbiec.biz/prawo/prawnik-radzi/18_03_13.htm

119

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

120

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

INTERDYSCYPLINARNE KOŁO MYŚLI PRAWNEJ SAPERE AUDE

Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE działa przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa od 3 grudnia 2012.

Od tamtej pory IKMP SAPERE AUDE zorganizowało wiele wydarzeń o zasięgu ogólnopolskim, w tym liczne konferencje, publikacje pokonferencyjne, warsztaty i monografie naukowe.

121

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Misją IKMP SAPERE AUDE jest: 1. Pogłębianie wiedzy Członków i Sympatyków Koła w dziedzinie szeroko rozumianej myśli prawnej, w szczególności w zakresie teorii legislacji, nauk historyczno prawnych, ustroju państwa, prawa prywatnego oraz interdyscyplinarnych związków między prawem a gospodarką, administracją, polityką i kulturą. 2. Umożliwienie Członkom Koła rozwoju naukowego. 3. Szerzenie atmosfery koleżeństwa wśród członków Koła. 4. Popularyzacja interdyscyplinarnego spojrzenia na prawo. 5. Przygotowanie studentów do udziału w życiu publicznym. 6. Uzupełnianie kursu uniwersyteckiego o praktyczne umiejętności związane z wykonywaniem zawodu prawnika.

IKMP SAPERE AUDE realizuje swoje cele poprzez: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Regularne spotkania naukowe w postaci seminariów, konferencji, warsztatów. Prowadzenie strony internetowej. Prowadzenie projektów badawczych i publikowanie prac naukowych. Kontakty naukowe ze środowiskami naukowymi i prawniczymi. Współpracę z innymi organizacjami studenckimi. Organizację innych przedsięwzięć związanych z działalnością i celami Koła.

Dlaczego warto współpracować z IKMP SAPERE AUDE?    

oferujemy szerokie spojrzenie na prawo łączymy różne gałęzie prawa organizujemy konferencje i warsztaty o zasięgu ogólnopolskim umożliwiamy publikację artykułów i monografii naukowych studentom, doktorantom i pracownikom naukowo-dydaktycznym

Kontakt: ikmp.sapereaude@gmail.com https://www.facebook.com/IKMPSapereAude/

122

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

123

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

124

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Od 26 listopada 2013 roku Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE ma swoje Wydawnictwo.

Od tamtej pory wydało liczne publikacje, m.in.:

125

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

126

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

Wszystkie publikacje Wydawnictwa Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE są dostępne on-line na międzynarodowej platformie: issuu.com/IKMPSA

127

PRAWNA OCHRONA KONKURENCJI TOM 1

128