MANFRED LACHS ,,W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM" by IKMP SAPERE AUDE

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MANFRED LACHS „IN THE JOURNEY CALLED LIVING”

TOM 1 Z SERII MANFRED LACHS – POLSKI WKŁAD W ROZWÓJ PRAWA WOJNY VOLUME 1 FROM THE SERIES MANFRED LACHS – POLISH CONTRIBUTION TO DEVELOPMENT OF THE LAW OF WARFARE

MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM”

TOM 1 Z SERII MANFRED LACHS – POLSKI WKŁAD W ROZWÓJ PRAWA WOJNY

Projekt okładki: Marta Sobiecka Skład i opracowanie graficzne: Marta Sobiecka, Mikołaj Ślęzak

Tłumaczenie na język angielski: Marta Sobiecka

Recenzent: prof. UG dr hab. Marek Mosakowski

Data wydania: wrzesień 2015 roku Miejsce wydania: Warszawa

ISBN: 978-83-64552-70-0 Copyright by Wydawnictwo Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana, ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych – bez pisemnej zgody Autorów i Wydawcy.

Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE działające przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa

Szanowni Czytelnicy,

mamy przyjemność oddać w Państwa ręce kolejną serię monografii naukowych powstałą dzięki wytężonej pracy Członków i Współpracowników Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE działającego przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.

Całość serii pt.

„MANFRED LACHS – POLSKI WKŁAD W ROZWÓJ PRAWA WOJNY” składać się będzie z trzech tomów:

TOM 1 – MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM”

TOM 2 – IDEOLOGICZNE I NORMATYWNE PODSTAWY PRAWA WOJNY OD OŚWIECENIA DO CZASÓW WSPÓŁCZESNYCH

TOM 3 – MANFRED LACHS. ZBRODNIE WOJENNE W 60. ROCZNICĘ WYDANIA. UWAGI. ŹRÓDŁA.

Wydawcy

Warszawa, wrzesień 2015 roku

Dear Readers, we have pleasure to put at your disposal another series of scientific monographies published thanks to the work of members and associates of Interdisciplinary Students Association SAPERE AUDE operating under the auspices of Faculty of Law and Administration at the University of Warsaw.

Whole series entitled “MANFRED LACHS – POLISH CONTRIBUTION TO THE DEVELOPMENT OF THE LAW OF WARFARE” will encompass three volumes:

VOLUME 1 – MANFRED LACHS “IN THE JOURNEY CALLED LIVING” VOLUME 2 – IDEOLOGICAL AND NORAMTIVE BASIS OF THE LAW OF WARFARE FROM THE ENLIGHTENMENT TO CONTEMPORARY TIMES VOLUME 3 – MANFRED LACHS. WAR CRIMES IN THE 60TH ANNIVERSARY OF PUBLICATION. REMARKS. SOURCES.

Publishers

Warsaw, September 2015

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

SPIS TREŚCI TABLE OF CONTENTS WPROWADZENIE ............................................................................................ 10 INTRODUCTION ............................................................................................... 13 BIOGRAM MANFREDA LACHSA ................................................................. 16 MANFRED LACHS BIOGRAPHY ................................................................... 21 CHRONOLOGICZNY WYKAZ PUBLIKACJI MANFREDA LACHSA ....... 26 CHRONOLOGICAL LIST OF PUBLICATIONS BY MANFRED LACHS ... 26 MANFRED LACHS JAKO POLSKI DYPLOMATA ....................................... 35 MANFRED LACHS AS POLISH DIPLOMAT ................................................ 39 MANFRED LACHS W ORGANIZACJI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH . 41 MANFRED LACHS IN THE UNITED NATIONS .......................................... 45 MANFRED LACHS JAKO SĘDZIA MIĘDZYNARDOWEGO TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI ....................................................................................... 47 MANFRED LACHS AS JUDGE IN THE INTERNATIONAL COURT OF JUSTICE.............................................................................................................. 52 8

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

LISTA ZAŁĄCZONYCH OPINII ODRĘBNYCH I INDYWIDUALDNYCH PROFESORA MANFREDA LACHSA ............................................................. 56 LIST OF ENCOLSED DISSENTING AND SEPARATE OPINION WRITTEN BY MANFRED LACHS ..................................................................................... 57 MANFRED LACHS JAKO NAUCZYCIEL PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO .............................................................................. 141 MANFRED LACHS AS TEACHER OF INTERNATIONAL LAW .............. 147 MANFRED LACHS OCZAMI WSPÓŁCZESNYCH..................................... 151 „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” – MANFRED LACHS O SOBIE................................................................................................................ 173 “IN THE JOURNEY CALLED LIVING” – MANFRED LACHS ABOUT HIMSELF .......................................................................................................... 318 ALMANACH .................................................................................................... 323 ALMANAC ....................................................................................................... 330 BIBLIOGRAFIA ............................................................................................... 337 BIBLIOGRAPHY ............................................................................................. 337 NOTATKI O AUTORACH .............................................................................. 342 NOTES ABOUT AUTHORS ........................................................................... 343

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

WPROWADZENIE

Manfred Lachs przez całą swoją wielopłaszczyznową karierę – jako dyplomata, sędzia Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, naukowiec, autor licznych publikacji naukowych

oraz

nauczyciel

akademicki

walczył

wielkim

zaangażowaniem

przezwyciężenie podziału świata, pokojowe współistnienie narodów i zrozumienie między państwami należącymi do różnych ugrupowań politycznych. Cechą charakterystyczną jego działalności było umiejętne dostrzegania nowo wyłaniających się problemów prawnych i materialnych, a następnie poszukiwanie sposób stawienia im czoła przez prawo międzynarodowe. Jako człowiek i naukowiec Manfred Lachs obdarzony był niezwykłą wyobraźnią intelektualną i zdolnością rozumienia zjawisk w ich szerokiej perspektywie czasowej. Jego dalekowzroczna wizja roli prawa i tych, którzy je tworzą, uczą i stosują w zglobalizowanym świecie znalazła swój wyraz w rosnącej akceptacji rządów prawa jako fundamentu stosunków międzynarodowych. Właśnie koncepcja rządów prawa w stosunkach międzynarodowych stanowi obecnie jeden z najbardziej podstawowych celów przed jakimi stoi społeczność międzynarodowa, co zostało potwierdzone przez Dokument Końcowy Światowego Szczytu w 2005r. Różnorodna twórczość Profesora Manfreda Lachsa powinna być

szeroko

rozpowszechniana,

aby stanowiła

ważne

źródło

wiedzy o

prawie

międzynarodowym, dla praktyków i teoretyków całego świata. Niniejsza publikacja jest właśnie próbą przypomnienia sylwetki tego Wybitnego Polaka i próbą spopularyzowania głoszonych przez Niego poglądów. Monografia rozpoczyna się od biogramu Manfreda Lachsa. Do jego opracowania zostały wykorzystane głównie: wstęp Profesora Adama Łopatki do księgi jubileuszowej wręczonej Profesorowi Lachsowi z okazji siedemdziesięciolecia urodzin pt. „Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs” wydanej w Hadze w 1984 roku,

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

biogram opracowany przez Profesora Karola Karskiego opublikowany w 2011 roku w Warszawie w publikacji pokonferencyjnej pt. „Manfred Lachs – wybitny prawnik świata”, pod red. K. Myszony – Kostrzewy, Z. Galickiego i T. Kamińskiego, oraz sylwetka Profesora Lachsa zawarta w monografii wydanej w Warszawie w 2008 roku pt. „Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1908 – 2008”, pod red. G. Bałtruszajtys. Następnie w niniejszej monografii zawarto chronologiczny wykaz 162 publikacji Profesora Manfreda Lachsa. Zawiera on pozycje książkowe oraz artykuły Profesora Lachsa wydane od roku 1935 do roku 1993. Do jego opracowania zostały wykorzystane głównie: lista publikacji Profesora Lachsa dołączona do księgi jubileuszowej wręczonej Profesorowi Lachsowi z okazji siedemdziesięciolecia urodzin pt. „Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs” wydanej w Hadze w 1984 roku, wykaz publikacji zawarty w publikacji pokonferencyjnej pt. „Manfred Lachs – wybitny prawnik świata”, pod red. K. Myszony – Kostrzewy, Z. Galickiego i T. Kamińskiego, oraz lista publikacji Profesora Lachsa zawarta na stronie internetowej International Institue of Scocial Studies. Jest to najpełniejsza lista publikacji Profesora Lachsa dotychczas opracowana. Kolejną część niniejszej monografii stanowi opis kariery dyplomatycznej Profesora Manfreda Lachsa, opis lat spędzonych przez niego w Organizacji Narodów Zjednoczonych (łącznie

szczegółowym

opisem

pełnionych

przez

niego

funkcji),

opis

dwudziestosześcioletniej kariery sędziowskiej Profesora Lachsa (do którego dołączono opinie odrębne – dissenting opinions oraz opinie indywidualne – separate opinions Profesora), a także opis jego działalności akademickiej (łącznie ze wspomnieniami byłych studentów). Do opracowania poszczególnych rozdziałów wykorzystano bogate źródła, które są cytowane w przypisach. Następnie zamieszczono wybór cytatów dotyczących Profesora Manfreda Lachsa pt. „Manfred Lachs oczami współczesnych”. Cytaty podzielono na następujące części: „Ogólnie o osobie Manfreda Lachsa”, „O poglądach Manfreda Lachsa”, „O dorobku naukowym Manfreda Lachsa”, „Manfred Lachs jako wykładowca”, „O współpracy z Manfredem Lachsem”, „O działalności sędziowskiej Manfreda Lachsa”, „O związkach Manfreda Lachsa z Polską” oraz „Manfred Lachs jako patron polskich naukowców.” Cytaty pokazują sylwetkę Profesora Lachsa w sposób wielopłaszczyznowy. Uwagi zawarte w tych cytatach wydają się

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

być szczególnie cenne ze względu na fakt, że są wypowiadane ustami byłych studentów i współpracowników Profesora Lachsa. Końcową część niniejszej monografii stanowi rozdział pt. „W podróży, którą nazywamy życiem – Manfred Lachs o sobie”. Zawarto tam unikatowe materiały. Rozdział rozpoczyna się od przedruku tekstu wystąpienia Profesora Lachsa, które zostało wygłoszone na uroczystości siedemdziesięciolecia jego urodzin. Następnie zawarto bogato ilustrowaną transkrypcję nigdy nie opublikowanego filmu biograficznego dotyczącego osoby Profesora Lachsa pt. „W podróży, którą nazywamy życiem…”. Autorzy otrzymali kopię filmu dzięki uprzejmości Fundacji „Dom Holenderski”, która wyraziła zgodę na jego opublikowanie. Transkrypcja z filmu jest bogato ilustrowana – zawiera jednak nie tylko fotosy z filmu, ale również wiele zdjęć własnych. Jest to wyjątkowy materiał, ponieważ przez prawie cały film narratorem jest Profesor Manfred Lachs we własnej osobie. To on opowiada o swoim życiu, karierze, sukcesach i porażkach. Monografię kończy almanach zawierający spis wybranych osób, miejsc i rzeczy, o których wspomina Manfred Lachs w czasie swojej narracji. W większości monografia napisana jest w języku polskim. Wybrane części są w całości

przetłumaczone

język

angielski.

pozostałych

dołączono

obszerne

podsumowania w tym języku. Część wykorzystanych cytatów również jest w języku angielskim, podobnie jak przytoczone opinie odrębne i indywidualne napisane przez Profesora Lachsa w czasie jego kariery sędziowskiej w Międzynarodowym Trybunale Sprawiedliwości.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

INTRODUCTION

Manfred Lachs throughout his entire multidimensional career - as diplomat, judge of International Court of Justice, scholar, author of various publications and academic lecturer fought against divisions of the world, for peaceful coexistence of nations and for understanding between countries belonging to different political formations. Characteristic feature of his undertaking was ability to notice new-emerging legal problems and consequently to look for solutions that can be provided by international law. As a person and scholar Manfred Lachs was very imaginative intellectually, he also had unique ability to see the course of events in a very broad time horizon. His far – sighted vision concerning the role of the law itself and of the people that teach it, create it and practice it in a globalized world was expressed in increasing acceptance of the rule of law as the basis of international relations. The concept of the rule of law in international relations is one of the most basic goals which must be achieved by international community. This statement was even reflected in the Concluding Document of the World Summit in 2005. Diverse publications written by Manfred Lachs should be widely diffused so that they can serve as vital source of knowledge about international law for all world practitioners and theoreticians. This publication is an attempt to remind the silhouette of this Distinguished Pole and an attempt to popularize his views on various issues. This scientific monograph begins with Manfred Lachs biography. It was compiled from various sources, mainly from: the introduction to a jubilee book that was given to Professor Lachs in the day of his 70th birthday entitled “Essays in international law in honour of Judge Manfred Lachs”, ed. by J. Makarczyk (published: Hague 1984), the biography published in a post – conference publication entitled “Manfred Lachs – wybitny prawnik świata”, ed. by K. Myszona – Kostrzewa, Z. Galicki and T. Kamiński (published: Warsaw 2011) and the silhouette of Manfred Lachs in the book entitled “Profesorowie Wydziału

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1908 - 2008”, ed. by G. Bałtruszajtys (published: Warsaw 2008). Thereafter,

there is compiled chronological list of 162 publications written by

Manfred Lachs. It encompasses both articles and books written by Professor Lachs in the period 1935 – 1993. It was compiled from various sources, mainly from: the list of publications printed a jubilee book that was given to Professor Lachs in the day of his 70th birthday entitled “Essays in international law in honour of Judge Manfred Lachs”, ed. by J. Makarczyk (published: Hague 1984), the list of publications published in a post – conference publication entitled “Manfred Lachs – wybitny prawnik świata”, ed. by K. Myszona – Kostrzewa, Z. Galicki and T. Kamiński (published: Warsaw 2011) and the list of publications available online on the site of International Institute of Social Studies. It is the most extensive list of Professor Lachs publications ever compiled. Another part of this monograph is the description of Manfred Lachs diplomatic career, then description of the years spent by him in the United Nations (including detailed list of all his job titles), description of his 26-year career as judge of the International Court of Justice (including his dissenting and separate opinions) and finally description of his career as academic lecturer (including memoirs of him by his former students). All these chapters have various sources which are cited in the footnotes. Thereafter, there is complied the list of quotations concerning Manfred Lachs in the chapter entitled “Manfred Lachs in the eyes of the contemporary”. Quotations are subdivided into following parts: “Generally about Manfred Lachs”, “About Manfred Lachs ideas”, “About Manfred Lachs scientific research”, “Manfred Lachs as lecturer”, “Manfred Lachs as a co-worker”, “Manfred Lachs as judge”, “About Manfred Lachs connections with Poland” and “Manfred Lachs as patron of Polish scholars”. Quotations present Manfred Lachs silhouette in a multi-dimensional way. All remarks included in them are especially vital due to the fact that they are spoken by former students and co-workers of Professor Lachs. Concluding part of this monograph is entitled “In the journey called living – Manfred Lachs about himself”. This is a very unique source of information. Chapter begins with reprint of Professor Lachs speech delivered during the celebration of his 70th birthday. Therafter, there is included the transcription of the never published biographical movie concerning Manfred Lachs entitled “In the journey called living …”. The authors received 14

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

copy of this movie (along with the permit for its publication) thanks to the Foundation “Dutch House” (Fundacja „Dom Holenderski”). Transcription is coupled with various illustrations. There are not only stills from the movie, but also many photos made by the authors. The movie is exceptional, because almost through entire movie Manfred Lachs is narrator. He personally tells the story about his life, career, successes and failures. Monograph is concluded by almanac containing descriptions of selected people, place and things mentioned by Manfred Lachs in his story. Monograph is written mostly in Polish. However whole selected parts are translated into English. To the remaining parts there is always attached extensive English summary. Some of the quotations is in English, as well as dissenting and separate opinions written by Professor Lachs during his career as judge in the International Court of Justice.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

BIOGRAM MANFREDA LACHSA

Manfred Lachs urodził się 21 kwietnia 1914 roku w Stanisławowie (obecnie jest to Iwano - Frankowisk na Ukrainie) we Wschodniej Galicji. Z tego małego biednego wielojęzycznego regionu pochodziło wielu prawników o sławie międzynarodowej. Ukończył tam w 1932 roku państwowe gimnazjum. Następnie odbył studia dyplomatyczne w Akademii Konsularnej w Wiedniu w latach 1932 – 1934 i prawnicze na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1934 – 1936. Po ukończeniu których

został aplikantem

adwokackim. W 1937 roku otrzymał stopień naukowy doktora praw na Uniwersytecie Jagiellońskim. W latach 1938 – 1939 ukończył studia uzupełniające na Uniwersytecie w Cambridge i w London School of Economics. W roku 1939 po ukończeniu aplikacji został doradcą prawnym jednej z londyńskich firm adwokackich. Wybuch drugiej wojny światowej zastał go w Londynie. W 1943 roku Lachs został powołany do Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii, w których pełnił jednocześnie funkcje doradcy do spraw prawno międzynarodowych i obrońcy wojskowego. W 1944 roku został oddelegowany do pracy w Polskim Biurze ds. Zbrodni Wojennych przy Ambasadzie RP w Wielkiej Brytanii. Już wtedy „poruszał się w kołach międzynarodowych ze swobodą i finezją wytrawnego koncyliatora”1. Niecały rok później objął stanowisko radcy prawnego Ambasady RP w Wielkiej Brytanii. W tym samym czasie działał w Radzie Pomocy Uchodźcom w Londynie. W latach 1946 – 1947 Lachs był radcą prawnym delegacji polskiej na Konferencji Pokojowej w Paryżu, na której przygotowywano traktaty pokojowe z Bułgarią, Finlandią, Rumunią, Węgrami i Włochami. W latach 1947 – 1960 był Dyrektorem Departamentu Prawno-Traktatowego Ministerstwa Sprawiedliwości, delegatem RP na sześciu kolejnych sesjach Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych i został

Oscar Schachter, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The UN Years: Lachs the Diplomat., American Journal of International Law nr 87(3)/1993, s. 414.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

trzykrotnie wybrany na Przewodniczącego Komitetu Prawnego Zgromadzenia Ogólnego ONZ (1949, 1951, 1955). W 1949 roku Manfred Lachs uczestniczył w pracach Trybunału Arbitrażowego ds. interpretacji konstytucji UNESCO. Niedługo później sam stał się członkiem polskiej grupy narodowej w Stałym Trybunale Arbitrażowym (od 1956 roku). Funkcję tę pełnił aż do śmierci. Tak więc swoją karierę w międzynarodowym wymiarze sprawiedliwości Manfred Lachs rozpoczął od instytucji arbitrażowych. Kariera praktyka prawa nie stała na przeszkodzie karierze naukowej, bowiem już w 1949 roku Manfred Lachs otrzymał stopień doktor habilitowanego na Uniwersytecie Warszawskim, z którym od tej pory związał swoją karierę naukową. Właśnie na tym Uniwersytecie otrzymał stanowisko docenta i rozpoczął pierwsze wykłady. W roku 1951 Manfred Lachs występował jako rzecznik Polski przed Trójstronnym Trybunałem Arbitrażowym w Brukseli w sprawie złota zagrabionego przez Niemców w czasie II wojny światowej. Niecały rok później (w 1952) Manfred Lachs uzyskał stopień naukowy profesora nadzwyczajnego na Wydziale Prawa UW i od tego czasu był profesorem kilku katedr, m.in. Katedry Prawa Międzynarodowego w latach 1952 – 1961 oraz Katedry Prawa Międzynarodowego Publicznego w latach 1961 – 1977 z krótkotrwałą przerwą na przewodnictwo Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w latach 1973 – 1976. W 1960r. został Prezesem Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych. Poza karierą naukową na Uniwersytecie Warszawskim, Manfred Lachs aktywnie działał w Instytucie Nauk Prawnych Państwowej Akademii Nauk, gdzie w latach 1956 – 1969 był Kierownikiem Działu Prawa Międzynarodowego Publicznego i Prywatnego, a nawet Kierownikiem całego Instytutu w latach 1961 - 1967 oraz na innych uniwersytetach na całym świecie, co objawiło się licznymi przyznanymi mu później tytułami doktora honoris causa, m.in. uniwersytetów w Budapeszcie (1967), Algierze (1969), Delhi (1969), Nicei (1972), Bukareszcie (1974), Brukseli (1974), Halifaksie (1974), Nowym Jorku (1974), Sofii (1975), Southampton (1975), Waszyngtonie (1975), Vancouver (1976), Londynie (1976), Helsinkach (1980). Od roku 1956 Manfred Lachs był członkiem Komisji Kodyfikacyjnej przy Ministrze Sprawiedliwości. W 1958 roku Manfred Lachs uzyskał stopień doktora nauk prawnych na Moskiewskim Uniwersytecie Państwowym (odpowiednik polskiego stopnia doktora 17

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

habilitowanego), a w 1959 roku otrzymał na Uniwersytecie Warszawskim tytuł naukowy profesora zwyczajnego. W tym samym roku został doktorem prawa Uniwersytetu w Nancy. Od roku 1960 był doradcą Ministra Sprawiedliwości. W latach 1962 – 1967 Manfred Lachs pełnił funkcję Przewodniczącego Podkomitetu ds. Pokojowego Wykorzystania Przestrzeniu Kosmicznej, od 1963r. był członkiem Instytutu Prawa Międzynarodowego w Salonikach, a w latach 1964 – 1980 był członkiem Komitetu Ekspertów ds. Opracowania Procedury Koncyliacyjnej Konferencji Handlu i Rozwoju Narodów Zjednoczonych. Od 1965r. był członkiem honorowym Międzynarodowej Akademii Astronautycznej w Paryżu.

W roku 1963 został redaktorem naczelnym „Studiów

Prawniczych” i pełnił tą funkcję aż do roku 1967. W roku 1965 został członkiem Rady Wydziału Prawa McGill University w Montrealu. W 1966 roku pełnił funkcję Kierownika Zespołu Międzynarodowego opracowującego pierwszy traktat kosmiczny dotyczący działalności państw w badaniu i użytkowaniu przestrzeni kosmicznej. W uznaniu jego kompetencji i zasług na rzecz rozwoju prawa międzynarodowego Manfred Lachs został powołany na członka wielu zagranicznych akademii, instytutów i stowarzyszeń naukowych, m.in. we Francji, Włoszech, Meksyku, Holandii, Grecji, Stanach Zjednoczonych, Indiach i Szwecji. Pierwsze powołanie nastąpiło w 1966 roku, kiedy to Manfred Lachs został członkiem honorowym Amerykańskiego Stowarzyszenia Prawa Międzynarodowego w Waszyngtonie. Z najważniejszych należy wymienić jeszcze powołanie Manfreda Lachsa na członka Akademii Nauk Moralnych i Politycznych Institut Francais w 1980r., na członka honorowego United Nations Institute for Training and Research w 1981 r. oraz na członka Holenderskiego Królewskiego Towarzystwa Naukowego w 1982r.. W latach 1963 – 1967

Manfred Lachs uczestniczył w pracach Podkomitetu ds.

Sukcesji Państw i Rządów i jednocześnie był Przewodniczącym Rady Naukowej Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych. W roku 1967 Lachs został wybrany na stanowisko sędziego Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i pozostał nim do śmierci w 1993 roku. Pełnił tą funkcję najdłużej w historii Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (a nawet jego poprzednika Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej). W latach 1973 – 1976 pełnił nawet funkcję przewodniczącego Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. W latach 1976 – 1993 był wiceprzewodniczącym Kuratorium Haskiej Akademii Prawa Międzynarodowego i członkiem Rady Szwedzkiego Instytutu Badań nad

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Pokojem. Od roku 1980 aż do śmierci Lachs wykładał prawo międzynarodowe publiczne w Haskiej Akademii Prawa Międzynarodowego. W latach 1983 – 1985 Manfred Lach przewodniczył Trybunałowi Arbitrażowemu w sporze o granicę morską między Gwineą a Gwineą Bissau. W latach 1986 – 1988 był członkiem Rady Konsultacyjnej przy Przewodniczącym Rady Państwa gen. Wojciechu Jaruzelskim. Manfred Lachs zmarł 14 stycznia 1993 roku w Hadze. Jest wspominamy przez swoich uczniów i współpracowników jako człowiek „dystyngowany, życzliwy, mądry, otwarty i wielce zasłużony”2. „Postrzegał świat w całej jego złożoności i wielokulturowości. Intelektualną wyobraźnią i odwagą reagował na zagrożenia i wyzwania stojące przed społecznością międzynarodową i poszukiwał nowych twórczych rozwiązań.”3 Był również wspaniałym wykładowcą, a „jego wykłady przyciągały tłumy studentów, ponieważ były bogate w treści, prowadzone żywo, zawsze łączące zagadnienia teoretyczne z praktyką i aktualnymi wydarzeniami”4, naukowcem i patronem polskiej nauki. Cechowała go „umiejętność doskonałej syntezy prezentowanych zagadnień”5. Przez całe życie Manfred Lachs był wybitnym specjalistą w zakresie prawa międzynarodowego

publicznego.

Początkowo

interesował

się

problematyką

międzynarodowego prawa wojny, co objawiło się w opublikowanych przez niego książkach: „War crimes – an attempt to define the issues” (1945), „Rozejm w Korei. Zagadnienia prawne” (1953), czy “Układy Indochińskie” (1954). Lachs następnie swoją uwagę poświęcił prawu traktatów, w szczególności problematyce umów wielostronnych. To z kolei objawiło się m.in. w opublikowanej przez niego w roku 1958 książce pt. „Umowy wielostronne. Studium z prawa traktatowego.” W polu jego zainteresowań badawczych znajdowała się również nowatorska na tamte czasy dziedzina prawa, tj. formujące się prawo kosmiczne, co dało wyraz w licznych publikacjach, m.in. „International Law of Outer Space. A law in the making,” (1964), „The Law of Outer Space. An experience in contemporary law making.” 2

Renata Szafarz [w] Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 28. 3 Andrzej Makarewicz [w] Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 44. 4 Andrzej Makarewicz [w] Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 44. 5 Zdzisław Galicki [w] Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 30.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

(1972). Szczególnie znaną monografią autorstwa Manfreda Lachsa jest wydana w 1977 roku książka pt. „Teachings and teaching of international law”. Pod koniec życia Manfred Lachs pisał wiele artykułów o Międzynarodowym Trybunale Sprawiedliwości, w którym jako jedyny sędzia pracował tak długo. Przez całe życia Manfred Lachs został uhonorowany wieloma nagrodami, w tym: Złotym Krzyżem Zasługi (1948), Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1951), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1954), Nagrodą Ministra Edukacji za osiągnięcia naukowe (1958), Złotym Medalem Studentów Polskich (1960), Nagrodą im. Andrew Haleya przyznawaną przez Międzynarodowy Instytut Prawa Kosmicznego (1963), Orderem Sztandaru Pracy Pierwszej Klasy (1964), Złotym Medalem Międzynarodowego Instytutu Prawa Kosmicznego za znaczący wkład w rozwój prawa kosmicznego6 (1966), Medalem ONZ „Wybitny Prawnik Świata” (1975) za ogromny wkład w poprawę sprawiedliwości pod rządami prawa7, holenderską Nagrodą Pokojową - Wateler Peace Prize (1977) za służbę w imię pokoju na świecie8, Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1981), Nagrodą Specjalną Encyclopaedia Britannica (1987). W ślady Profesora Manfreda Lachsa poszła jego córka Magłorzata Fitzmaurice 9, która będąc absolwentką WPiA UW poświęciła się pracy naukowej zagranicą i specjalizuje się w międzynarodowym prawie ochrony środowiska oraz w prawie traktatów. Obecnie jest Kierownikiem Katedry Prawa Międzynarodowego Publicznego na Queen Mary University of London.

„for outstanding contributions to the development of the Rule of Law for Outer Space” za Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, pod red. J. Makarczyka, Haga 1984, s. 16. 7 „In recognition and appreciation of distinguished career in which he has made an outstanding contribution to the improvement of justice under the rule of law” za Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, pod red. J. Makarczyka, Haga 1984, s. 13. 8 „By applying his human and scholarly qualities to further international co-operation and a better understanding between all people, he has rendered outstanding services to the cause of world peace” za Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, pod red. J. Makarczyka, Haga 1984, s. 14. 9

Pełne CV jest dostępne na oficjalnej http://www.law.qmul.ac.uk/staff/fitzmaurice.html

stronie

Queen

Mary

University

London:

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

MANFRED LACHS BIOGRAPHY

Manfred Lachs was born April 21, 1914 in Stanisławów in Eastern Galicia. Many eminent lawyers come from this small and poor multilingual region. Manfred Lachs graduated from public middle school in 1932. Then he studied diplomacy at Consular Academy in Vienna in the years 1932 – 1934 and law at Law Department of Jagiellonian University in Cracow in the years 1934 - 1936. After graduating he became legal apprentice. In the year 1937 he was awarded Ph. D. in law at Jagiellonian University. In the years 1938 – 1939 he took complementary studies at Cambridge University and at London School of Economics. After finishing his apprentice period he became legal adviser in one of law firm located in London. The outbreak of the second world war found Lachs in London. In the year 1943 Lachs was drafted to Polish Armed Forces in the West. He was there legal advisor (field: international law) and soldier. In the year 1944 he was delegated to Polish Bureau for War Crimes operating next to Polish Embassy in the Great Britain. Already at the start of his career “fluent in at least five languages, he moved easily in international circles, with grace and discretion, a natural conciliator”10. Not a year later he became chief legal adviser of the Polish Embassy in the Great Britain. At the same time he worked in London Refugee Aid Council. In the years 1946 – 1947 Lachs was legal counsel of Polish delegation to Paris Peace Conference. In the years 1947 – 1960 Lachs was the Chair of Legal and Treaties Department in the Ministry of Justice, Polish delegate to six consecutive United Nations sessions and he was even three times elected Chairman of the United Nations Legal Committee (1949, 1951, 1955).

O. Schachter, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The UN Years: Lachs the Diplomat., American Journal of International Law nr 87(3)/1993, p. 414.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

In the year 1949 Manfred Lachs took part in the works of Arbitration Tribunal for the Interpretation of the Constitution of UNESCO. Later he became member of Polish national group in Permanent Court of Arbitration (since 1956 to his death). His career in international courtroom Manfred Lachs begun in arbitrage institutions. Lachs career as legal practitioner was no obstacle to his academic career. In the year 1949 Lachs was awarded habilitation degree (dr hab.11) at University of Warsaw. Since then Lachs was related to this Polish University. There he begun lecturing. In the year 1951 Manfred Lachs was spokesman in Trilateral Court for Arbitration in Brussels. This court dealt with the issue of gold stolen by Nazis during world war II. Not a year later (in 1952) Manfred Lachs was awarded first Professor degree (prof. nadzw.) at the Law Department of Warsaw University. Since then he was a Professor of multiple departments at University of Warsaw, among others Department of International Law (1952 1961) and Department of International Public Law (1961 – 1977 with the short break for becoming President of International Court of Justice in the years 1973 – 1976). In 1960 Lachs become President of Polish Political Science Association. Aside from his academic career at Warsaw University, Manfred Lachs took active part in Legal Sciences Institute at Polish Academy of Science. He was there President of the International Public and Private Law Department and even President of the whole Institute in the years 1961 – 1967. He also lectured all over the world. As a result of his voyages Lachs was awarded doctorates honoris causa of various universities, among all universities in Budapest (1967), Algiers (1969), Delhi (1969), Nice (1972), Bucharest (1974), Brussels (1974), Halifax (1974), New York (1974), Sofia (1975), Southampton (1975), Washington (1975), Vancouver (1976), London (1976), Helsinki (1980). Starting from the year 1956 Manfred Lachs was member of Codification Committee operating under the auspices of Minister of Justice. In the year 1958 Manfred Lachs was awarded Ph. D. degree in the field of law at Moscow University (equivalent of Polish title dr hab. or British LLD). In the year 1959 Lachs was awarded second Professor degree (prof. zw.) at the Law Department of Warsaw University. Also in the year 1959 Lachs became doctor of University of Nancy. Starting from the year 1960 Lachs adviser of the Minister of Since. 11

Equivalent of Doctor of Divnity and other higher doctorates in the Great Britain. In short: LLD.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

In the years 1962 – 1967 Manfred Lachs was the Chairman of Sub - Committee for Peaceful Use of Outer Space. Since 1963 he was the member of International Law Institute in Saloniki. In the years 1964 – 1980 Lachs was the member of Experts Committee for Drafting Arbitration Proceeding during United Nations Conference on Trade and Development. Since 1956 Lachs was honorary member of International Astronautic Academy in Paris. In the years 1963 – 1967 Manfred Lachs was editor in chief of “Studia Prawnicze”. In the year 1965 he became member of board at the Law Department of McGill University in Montreal. In the year 1966 Lachs was the Chairperson of International Ensemble gathered in order to draft first treaty concerning the use of outer space. In recognition to his merits connected with the development of international law Manfred Lachs was asked to join various international academies, institutes and academic associations, among others in France, Italy, Mexico, the Netherlands, Greece, the United Sates, India and Sweden. He was asked for the first time in 1966 when became honorary member of American Society of International Law in Washington. Among most important ones, following invitations must be noted: in 1980 became the member of Academy of Moral and Political Sciences of Institut Francais in 1980, one year later he became honorary member of United Nations Institute for Training and Research and of Dutch Royal Science Association in 1982. In the years 1963 – 1967 Manfred Lachs took active part in the Works of Sub – Committee of the International Law Commission on Succession of States & Governments. In the same time he was the Chairman of the Scientific Council of the Polish Institute of International Affairs. In the year 1967 Manfred Lachs was elected judge of International Court of Justice. He was the Judge since his death in the year 1993. He was the longest serving judge in the history of International Court of Justice (even including its predecessor Permanent Court of International Justice). In the years 1973 – 1976 Lachs was even President of the International Court of Justice. In the years 1976 – 1993 Manfred Lachs was vicepresident of International Law Department of the Hague Academy and member of the Board of Swedish Peace Research Institute. Starting from the year 1980 Lachs lectured in Hague International Law Academy. In the years 1983 – 1985 Manfred Lachs presided over Permanent Court of Arbitration while it addressed the dispute between Guinea and Guinea - Bissau. In the years 1986 – 1988

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Lachs was member of Consultation Board operating under the auspices of Wojciech Jaruzelski. Manfred Lachs died January 14, 1993 in Hague. He is remembered by his pupils and coworkers as “genteel, kind, smart, open – minded and merited” 12. “He perceived the world in its all dimensions and cultures. He used his intellectual imagination and courage to face the challenges standing before international community. He always sought for new and creative solutions.”13 Manfred Lachs was also extraordinary teacher. “His lectures were always full as they were rich in content, lively conducted, always bringing together theory, practice and current political events.” He was also a wonderful researcher and patron of Polish academics. He was truly gifted. His major gift was “the extraordinary ability of making synthesis end extracts of presented issues”14. Throughout his entire life Manfred Lachs was eminent expert in the field of international public law. Firstly he devoted his research to international law of warfare. Then he turned to the law of the treaties. Afterwards his research focused on the law of the outer space. But his most widely known publication is book published in 1977 entitled “Teachings and teaching of international law”. This book was translated to almost all world languages. Shortly before his death Manfred Lachs was writing mostly about International Court of Justice. Turing his long and successful life Manfred Lachs was honoured with many distinctions, among others: Goldem Cross of Merit (1948), Officer’s Cross of the Order of Polonia Restituta (1951), Commander’s Cross of

the Order of Polonia Restituta (1954),

Award of Polish Minister of Higher Education for educational achievements (1958), Polish Students Gold Medal of the Union (1960), Andrew Haley Award granted by International Astronautical Federation and International Institute of Space Law (1963), First – class Order

Renata Szafarz [w] Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, ed. by Z. Galicki, T. Kamiński i K. MyszonaKostrzewa, Warszawa 2011, p. 28. 13 Andrzej Makarewicz [w] Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, ed. by Z. Galicki, T. Kamiński i K. Myszona-Kostrzewa, Warszawa 2011, p. 44. 14 Zdzisław Galicki [w] Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, ed. by Z. Galicki, T. Kamiński i K. MyszonaKostrzewa, Warszawa 2011, p. 30.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

of the Banner of Work (1964), Gold Medal awarded by International Institute of Space Law 15 (1966), World Jurists’ Award (1975)16, Wateler Peace Prize (1977)17, Commander’s Cross with Star of the Order of Polonia Restituta (1981), Special Prize awarded by Encyclopaedia Britannica (1987). In the footsteps of Professor Manfred Lachs went his daughter Magłorzata (English: Margaret) Fitzmaurice18. She graduated from the Law and Administration Department of Warsaw University. Later she devoted herself to academic research outside Poland. Her field of specialization is environmental law and law of treaties. Currently she is the Head of International Public Law Department at Queen Mary University of London.

“for outstanding contributions to the development of the Rule of Law for Outer Space” after: Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, ed. by J. Makarczyk, Haga 1984, p. 16. 16 „In recognition and appreciation of distinguished career in which he has made an outstanding contribution to the improvement of justice under the rule of law” after Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, ed. by J. Makarczyk, Haga 1984, p. 13. 17 „By applying his human and scholarly qualities to further international co-operation and a better understanding between all people, he has rendered outstanding services to the cause of world peace” after Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, ed. by J. Makarczyk, Haga 1984, p. 14. 18 Full CV is available on the official webpage of the Queen Mary University of London: http://www.law.qmul.ac.uk/staff/fitzmaurice.html

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

CHRONOLOGICZNY WYKAZ PUBLIKACJI MANFREDA LACHSA

CHRONOLOGICAL LIST OF PUBLICATIONS BY MANFRED LACHS 1. Problem wojny gospodarczej na tle współczesnego prawa narodów, Głos Prawa, nr 78/1935 2. Bojkot: sankcja ludu, Głos Prawa, 1937 3. Ghetto Warszawy: fragmenty i cyfry, Londyn 1942 4. War crimes. An attempt to define the issues, Londyn 1945 5. Unwritten laws of warfare, Tulane Law Review, nr 1/1945 6. WarCrimes & Political Offences, Judridical Review, 56, nr 1/1945 7. Le Jugement de Nuremberg, Revue Internationale de Droit Penal, nr 3/4 /1946 8. Siedziba Organizacji Narodów Zjednoczonych, Państwo i Prawo, nr 10/1947 9. O Problema de Genocidio, Argumentas, 1948 10. The Possibilities and Conditions of Peaceful Coexistence, XIV Conference of International Studies, Paryż 1949 11. Pakt Atlantycki a Karta Narodów Zjednoczonych, Państwo i Prawo nr 4/1949 12. Międzynarodowe zobowiązania Polski. Skrypt opracowany na podstawie notatek stenograficznych, Warszawa 1949 13. La Autodeterminacion de las Nacionas y las Relaciones Economicas Internacionales después de la Segunda Guerra Mundial, 1950 14. IV Sesja Ogólna Zgromadzenia Narodów Zjednoczonych. Zagadnienia polityczno – prawne., Państwo i Prawo nr 5-6/1951-1952 15. Walka o pokój na V Sesji ONZ, Warszawa 1951

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

16. Imperialistyczne tendencje burżuazyjnej nauki prawa międzynarodowego, Państwo i Prawo, nr 3/1951 17. Zagadnienia polityki międzynarodowej na VI sesji ONZ, Warszawa 1952 18. Rozejm w Korei. Zagadnienia Prawne, Warszawa 1953 19. Zasady jednomyślności wielkich mocarstw – podstawą pokojowego współżycia narodów, Sprawy Międzynarodowe, nr 6/1953 20. Polska w prawie międzynarodowym (1945-1953), Eseje o polskim prawie, Warszawa 1954 21. Układy Indochińskie. Genewa 1954. Zagadnienia prawne walki narodowowyzwoleńczej., Warszawa 1955 22. System bezpieczeństwa zbiorowego a sprawa bezpieczeństwa i pokoju w Europie, Warszawa 1955 23. La Traite de Varsovie du 14 Mai 1955, Londyn 1955 24. Zagadnienia bezpieczeństwa zbiorowego w Europie: materiały Sesji Naukowej Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1955 25. Prawo międzynarodowe, Warszawa 1955 26. Układy Indochińskie. Genewa 1954. Zagadnienia prawne walki narodowowyzwoleńczej., Moskwa 1956 (po rosyjsku) 27. Die Kollektive Sicherheit. Das System der kollektiven Sicherheit und die Fragen der Gewährleidtung der Sicherheit der Welt, Berlin 1956 28. Les traités multilatéraux et les organistions internationales, Annuaire Français de droit international, nr 2/1956 29. Le problem de la revision de la Charte des Nation Unies, Revue générale de droit international public, nr 1/1957 30. Some Reflections on the Problem of Self-Determination, Revue de droit contemporain, 1957 31. Le problème de la revision de la Charte de Nations Unies, Revue générale de droit international public, nr 1/1957 32. Le traits multilateraux, Recueil des Cours, Académie de Droit International Haga 1957 33. Umowy wielostronne. Studium z prawa traktatowego, Warszawa 1958 34. Nacjonalizacja i rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych, Państwo i Prawo, nr 10/1958

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

35. Evolutionen

des

Kollektivvetrages.

Wandlungen

und

Änderungen

der

Kollektivnormen, Göttingen 1959 36. In search of a solution, Polish Perspectives, nr 8-9/1959 37. Poland’s Quest for European Security, International Affairs nr 3/1959 38. Mnogostronnie dogovory (tj. Umowy wielostronne. Studium z prawa traktatowego. Po rosyjsku), Moskwa 1960 39. Kodyfikacyjna praca Organizacji Narodów Zjednoczonych, Państwo i Prawo, nr 1/1960 40. Prawny problem restytucji złota monetarnego zrabowanego w czasie wojny, Państwo i Prawo, nr 6/1960 41. La nouvelle fonction des armistices contemporains, Hommages d’une generation de jurists au Président Basdevant, Paris 1960 42. Le reconnaissance et les problems de la cooperation internationale dans les traits [w] Mélanges Gilbert Gidel, Paris 1960 43. Narody Zjednoczone i pokojowa koegzystencja (po czesku), Pravnik, Praga 1960 44. Nacjonalizacja i rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych (po rosyjsku), Moskwa 1961 45. Instrumenty współczesnej dyplomacji, Warszawa 1961 46. La restitution de l’or monétaire: Un problème de l’interprétation des traités, Journal du droit international, nr 1/1961 47. Deklaracja dotycząca przyznania niepodległości krajom kolonialnym i ich ludności, Państwo i Prawo, nr 8-9/1961 48. Les instruments de la diplomatie moderne, Annuaire Polonais des affaires internationales, Warszawa 1961 49. The Law in and of the United Nations, The Indian Journal of International Law, nr 4/1961 50. Uznanie I współczesne prawo międzynarodowe (po japońsku), Juridical Review, nr 10/1961 51. Instrumenty współczesnej dyplomacji, Sprawy międzynarodowe, nr 2/1961 52. La place de la propriété dans le droit international contemporain, Revue de droit contemporain, nr 2/1961 53. Le problème de la propriété dans la liquidation des suites de la seconde guerre mondiale, Annuaire Français de droit international, nr 7/1961 28

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

54. Umowy wielostronne. Studium z prawa traktatowego., Budapeszt 1962 (po węgiersku) 55. Evolucion y funciones de los tratados multilaterals (tj. Umowy wielostronne. Studium z prawa traktatowego po hiszpańsku), Mexico 1962 56. Funkcja i rola prawa międzynarodowego w dzisiejszym świecie, wykład inauguracyjny wygłoszony z okazji rozpoczęcia roku akademickiego 1961/1962 opublikowany w Roczniku Uniwersytetu Warszawskiego z 1962 roku 57. Funkcja i rola prawa międzynarodowego w dzisiejszym świecie, wykład inauguracyjny wygłoszony z okazji rozpoczęcia roku akademickiego 1961/1962 opublikowany w czasopiśmie Polskie perspektywy, nr 1/1962 58. La Mecanica de la Diplomacia Moderna, 2 Foro International, nr 4/1962 59. Les principles du droit cosmique au sons-comité juridique des Nations Unies, Le Monde Diplomatique, 1962 60. Przestrzeń kosmiczna i pokojowe współistnienie, Polskie Perspektywy, nr 3/1963 61. Prawne zasady współistnienia: potrzeba ich opracowania, Państwo i Prawo, nr 56/1963 62. Prawne zasady współistnienia: potrzeba ich opracowania, Polskie perspektywy, nr 12/1963 63. Strefy wolne od broni atomowej: rozwój nowej idei, Medunarodne Problemi, nr 4/1963 (po serbsku) 64. Le rôle des organisations internationales dans la formation du droit international, Mélanges offerts à Henri Rolin, Paryż 1963 65. Organizacje międzynarodowe i prawo międzynarodowe, Państwo i Prawo, nr 12/1963 66. Obowiązki socjalistycznego prawoznawstwa w czasie integracji nauk społecznych, Studia Prawnicze nr 2/1963 67. Legal principles of coexistence: the need for their elaboration, Mainstream, nr 19/1964 68. Legal principles of coexistence: the need for their elaboration, Legal Adviser, nr 23/1964 69. La frontier polono-allemande. Droit, vie et logique de l’histoire, Warszawa 1964 70. The Polish-German frontier. Law, life and logic of history., Warszawa 1964 71. The International law of outer space. A law in the making., Warszawa 1964 72. Miejsce Polski w Europie, Ulkopolitika, nr 3/1964 (po fińsku) 73. La politique extérieure de la Pologne, Le Monde Diplomatique, 1964 29

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

74. Nauka prawa międzynarodowego, Współczesne Polskie Prawo, nr 4/1965 75. Das Jahr 1945 und das Jahr 1965, Blätter für deutsche und international Politik, nr 5/1965 76. Law-making for Outer Space and its Peaceful Use. Disarmament., Paryż 1965 77. La creation de droit dans l’espace extra-atmosphérique. Disarmament., Paryż 1965 78. Freidliche Koexistenz in Europa, Forum, 1965 79. La frontera Polaco-Alemana. Derecho. Vida y logica de su histora, Warszawa 1966 80. Przestrzeń kosmiczna – nowy wymiar prawa międzynarodowego, Państwo i Prawo, nr 3/1966 81. O nierozprzestrzenianiu broni atomowej, Perspektywy Polskie, 1966 82. Die Westgrenze Polens. Recht, Tatsachen, Logik der Geschichte., Warszawa 1967 83. Le premier traité sur l’espace extra-atmosphérique, La Communita Internazionale, nr 22/1967 84. The law of treaties, Mélanges Paul Guggenheim, Genewa 1968 85. The Freedom of the air and the relevance of the developing law of outer space, Freedom of the Air, Leyden 1968 86. O wadze prawa międzynarodowego w niebezpiecznym świecie, Polski Rocznik Prawa Międzynarodowego 1966/1967, Warszawa 1968 87. Le statut juridique de l’espace extra-atmoshérique et des corps celestas, Revue Roumaine des sciences socials [w] Hommages au Professor Trajàn R. Ionasco, Série de sciences juridiques, nr 2/1968 88. The outer space treaty and its impact on the future development of international law [w] AAA Yearbook, 1968 89. Law & diplomacy today, The Indian Advocate, nr 2-3/1968 90. The law making process for outer space, New Frontiers in space Law, Leiden 1969 91. Problems of the world court, Policy Paper. Centre for International Studies. New York University., Nowy Jork 1970 92. In contribution de las Nacionas Unidas el Desarrello del Derecho International (19451970), El Foro International, Meksyk 1970 93. Some reflections on international law in peace and war [w] Essays in Honour of J. Kunz, Toledo 1971 94. Polski kodeks cywilny i prawo międzynarodowe [w] Księga pamiątkowa J. Wasilkowskiego, Warszawa 1971 30

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

95. Le juriste international et le development de la science et de la technologie modern, Conférence Universitaire Méditerranéen, 1971 96. On form and substance in international law [w] Essays in Honour of Philip C. Jessup, Nowy Jork 1972 97. The law of outer space. An experience in contemporary law-making, Leiden 1972 98. Review of “Explorations in Aerospace Law” by John Cobb Cooper, McGill Law Journal, nr 4/1973 99. Some reflections on the Settlement of International Disputes, Proceedings. [w] 68th Annual Meeting, American Society of International Law, 1974 100.

The twenty-fifth anniversary of the International Law Commission,

przemówienie wygłoszone na specjalnym zebraniu Zgromadzenia Ogólnego ONZ w dniu 12 października 1973 roku, opublikowane w The Indian Journal of International Law, nr 1/1974 101.

The twenty-fifth anniversary of the International Law Commission,

przemówienie wygłoszone na specjalnym zebraniu Zgromadzenia Ogólnego ONZ w dniu 12 października 1973 roku, opublikowane w Österreichische Zeitschrift für Öffentliches Recht, nr 26/1975 102.

Perspectives por la function consultative de la Cour international de Justice [w]

Mélanges Morelli, Milan 1975 103.

International Court of Justice – principal judicial organ of the United Nations

[w] Collection of Essays, Luxemburg 1975 104.

The law and the peaceful settlement of disputes, wykład specjalny na cześć

Gilberto Amado, ONZ, Genewa 1975 105.

Justitia ohne Schwert, Meridi, Hamburg 1975

106.

Alfred Verdross zum 85. Geburtstag, Österrichische Zeitschrift für Öffentliches

Recht 1975 107.

States & international organizations should be more world court conscious, UN

Chronicle, nr 10/1975 108.

La cour international de Justice dans la monde d’ajourdhui, Revue Belge de

Droit International, nr 2/1975 109.

Universities as bridges of understanding, Convocation lecture, Simon Fraser

University, University Bulletin 1976

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

110.

Some reflections on science, technology and international law [w] Essays in

Honour of Krishna Rao, Bombaj 1976 111.

Some thoughts on good faith in international law [w] Essays in Honour of

B.V.A. Röling, 1977 112.

El derecho del Espacio Ultraterrestre, Madryd 1977

113.

The law and the settlement of disputes [w] Dispute Settlement through the

United Nations. UNITAR., Nowy Jork 1977 114.

Teachings and teaching of international law, Haga 1977

115.

The building of peace: the role of diplomacy and law, wykład wygłoszony po

otrzymaniu Wateler Peace Prize w 1977 roku, Haga, opublikowany w Netherlands International Law Review, nr 1/1978 116.

Tendencje rozwojowe prawa kosmicznego, Postępy Astronautyki, nr 3/1978

117.

The revised procedure of the International Court of Justice [w] Collection in

honour of Professor H. Panhuys, 1979 118.

Le judge international à visage découvert (Les opinions et le vote) [w] Recueil

d’études en honneur du Professor Miaja de la Muela, Madryd 1979 119.

La Cour International de Justice – organe judicare principal des Nations Unies

[w] Liber Amoricum Schnitzer, Genewa 1979 120.

Prawo i cywilizacja, Polityka, nr 3/1980

121.

The decision-making powers and the judicary within the United Nations [w]

Internationale Festchrit für Verosta zum 70. Geburtstag, Berlin 1980 122.

The revised procedure of the International Court of Justice [w] Essays on the

development of the international legal order, pod red. F. Kalshoven, Haga 1980 123.

La prevue devant la Cour Internationale de Justice [w] Travaux du Centre

National de Recherches de Logique, Bruksela 1981 124.

General trends in the development of the law of outer space [w] Thesaurus

Acrosium. Tom 10. Institute of International Public Law and International Relations, Saloniki 1981 125.

Some reflections on the state of the law of outer space, Journal of Space Law,

nr 1-2/1981 126.

A reminder: Africa and Asia and the development of international law in the

past [w] Essays on international law. Twenty-fifth anniversary commemorative volume, Nowe Delhi 1981 32

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

127.

The teacher in international law. Teachings and teaching., Haga 1982

128.

L’égalité, travaux du centre national de recherché de logique, Bruksela 1982

129.

Proces międzynarodowy, Państwo i Prawo, nr 9/1982

130.

Environment in the '80s : action or disaster?, Mazingira, nr 3/1982

131.

The threshold in law-making [w] Festschrift in honour of Hermann Mosler,

1982 132.

Le dévelopment du droit international et de la science [w] Hommages à

Guiseppe Sperduti, 1983 133.

Some reflections on the contribution of the International Court of Justice to the

development of international law, Syracuse journal of international law and commerce, nr 10/1983 134.

Le droit international, l’ordre mondial et les Nations Unies [w] Mèlanges

Charles Chaumont, 1983 135.

Reflections on substance and form of international law, Quezon City 1984

136.

Le science et le droit dans le monde d’ajourd’hui [w] Académie des sciences

morales et politiques, Institut de France 1984 137.

Pacta sunt servanda [w] Encyclopedia of public international law, Heidelberg

1984 138.

The Development and general trends of international law in our time, Haga

1984 139.

International law in a multicultural Word [w] The spirit of Uppsala, Nowy Jork

1984 140.

W podróży, którą nazywam życiem, Polityka, nr 2/1985

141.

International law, mediation, and negotiation [w] Instruments and methods,

1985 142.

Rzecz o nauce prawa międzynarodowego, Warszawa 1986

143.

Some legal aspects of international economic cooperation [w] The Charter of

Economic Rights and Duties of States. Institute of International Politics and Economy : Macroproject the New International Economic Order, 1986 144.

Law in the World of Today [w:] Realism in Law-Making, Essays on

International Law in Honour of Willem Riphagen, pod red. A. Bos i H. Sibelesz, Dordrecht/London/ Lancaster 1986

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

145.

Jessup : memorials and reminiscences, merican journal of international law, nr

80/1986 146.

Organizacja

Narodów

Zjednoczonych

Międzynarodowy

Trybunał

Sprawiedliwości, Centro de Estudios Constitucionales, 1985 (po hiszpańsku) 147.

A few thoughts on the independence of judges of the International Court of

Justice, Columbia journal of transnational law, nr 25/1987 148.

La diplomatie par les conférences et le dront, 1987

149.

The judiciary and the international civil service: some suggestions [w]

Festschrift für Ignaz Seidl-Hohenveldern., Köln 1988 150.

Jurisdictional organs (organization and procedure, 1988

151.

Le Monde de la pensée en droit international : théorie et pratique, Paryż 1989

152.

Thoughts on the recent jurisprudence of the International Court of Justice,

Emory international law review, nr 4/1990 153.

Arbitration and international adjudication: past and present [w] International

Arbitration: Past and Prospects, pod red. A. Soons, Haga 1990 154.

Some comments on Ad Hoc Chambers of the International Court of Justice,

1991 155.

Outer space, the moon and other celestial bodies: achievements and prospects,

1991 156.

Some thoughts on the work of the International Court of Justice, Consejo de

Estudios Internacionales Avanzados, 1991 (po hiszpańsku) 157.

Czy kryzys prawa międzynarodowego, Państwo i Prawo, nr 2/1992

158.

Some reflections on the nationality of judges of the International Court of

Justice, Pace Yearbook of International Law, nr 1/1992 159.

Evidence in the procedure of the International Court of Justice: role of the

Court [w] Essays in honour of judge Taslim Olawale Elias, 1992 160.

The Treaty on Principles of the Law of Outer Space 1961-1992., Netherlands

international law review, nr 39/1992 161.

Legal framework of an international community, Emory international law

review, nr 6/1992 162.

Equity in arbitration and in judicial settlement of disputes [w] Leiden journal of

international law, nr 6/1993

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

MANFRED LACHS JAKO POLSKI DYPLOMATA

W 1947r. Manfred Lachs wrócił po wojnie do Polski. W dniu 10 kwietnia zdecydował się na złożenie podania o przyjęcie do służby w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, a już 9 maja 1947 r. został przyjęty. W Ministerstwie Spraw Zagranicznych został skierowany do pracy w Biurze Prac Kongresowych, na stanowisku radcy prawnego. Już 15 lipca 1947r. Manfred Lachs został dyrektorem tej jednostki. W wyniku reorganizacji struktury Ministerstwa 1 maja 1948r. został dyrektorem Departamentu Prawno-Traktatowego. Jak podkreśla sam Manfred Lachs, kiedy zasiadł po raz pierwszy przy biurku w Alei wówczas jeszcze Szucha, a później Pierwszej Armii, to powierzono mu zadanie przygotowania traktatów pokojowych z Niemcami. Wydawało się wówczas, że takie traktaty są możliwe, a wręcz bliskie. Okazało się to przypuszczeniem mylnym, bowiem jak wykazała historia, takiego traktatu nigdy nie zawarto. Praca Profesora Lachsa w Ministerstwie Spraw Zagranicznych obejmowała zagadnienia znacznie szersze niż prawo. Chociaż prawne problemy były w tym okresie niezwykle skomplikowane. Chodziło oto, ażeby ustalić miejsce Polski wśród innych państw europejskich. Nawiązać normalne stosunki dyplomatyczne. Uregulować wszystkie sprawy związane ze skutkami wojny, z restytucją mienia polskiego zagrabionego prze okupanta, sprawy odszkodowań za nacjonalizowane mienie zagraniczne., sprawa pierwszych umów gospodarczych i handlowych, które Polska zaczęła zawierać. Sto spraw i na tym tle masa konfliktów. W czasie swojej długoletniej kariery dyplomatycznej Manfred Lachs reprezentował różnorodne polskie interesy na arenie międzynarodowej. Oczywiście nie sposób wszystkie je

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

omówić, dlatego nacisk zostanie położony na te sprawy, o których sam Profesor Manfred Lachs mówił najczęściej.19 Jednym z pierwszych incydentów, którym musiał zająć się Profesor Lachs była sprawa statku Batory. Statek Batory w czasie wojny został zamieniony na transportowiec, który przewoził wojska alianckie na szlaku Stany Zjednoczone – Wielka Brytania. Po zakończeniu działań wojennych statek wracał do Polski. Kiedy znalazł się w porcie w Antwerpii to armator Monfalcone, który statek ten przed wojną zbudował położył areszt na statek, ponieważ nie zapłacono pełnej ceny kupna. Statek został odzyskany dzięki sprawnej interwencji dyplomatycznej Ministerstwa Spraw Zagranicznych i procesowi przed Trybunałem Handlowym w Antwerpii. Następnie Profesor Lachs za podstawowe uznał stworzenie warunków kształcenia nowych kadr polskiej dyplomacji. Chciał by nowi dyplomaci posiadali dostateczną wiedzę konieczną w ich pracy, a także umiejętność pracy w grupie. Do zrealizowania tego celu powołana została Akademia Nauk Politycznych, na której wykładał Profesor Manfred Lachs, obok Profesorów Henryka Jabłońskiego, Stefana Jędrychowskiego, Kazimierza Secomskiego i innych. Często, by pozyskać nowych pracowników do Departamentu Profesor Lachs wykorzystywał swoje kontakty ze studentami na Uniwersytecie Warszawskim i Akademii. Jak podkreśla to wieloletni współpracownik Profesora Andrzej Makarewicz20 „[Profesor Manfred Lachs] [d]obrał sobie w Departamencie wysoce fachowy skład współpracowników, na których się opierał. Ale zaufanie to miało i swoje ujemne strony, bo niechętnie z tymi wybranymi pracownikami się rozstawał, przez to Departament Prawno-Traktatowy [Ministerstwa Spraw Zagranicznych] zyskał sobie szybko miano <<nierotacyjnego>> […].” Kolejną sprawą, której oddał zajął się Profesor Lachs w trakcie swojej kariery dyplomatycznej była próba odzyskania zrabowanego przez Niemców polskiego złota monetarnego21, którego niestety nie udało się w całości odzyskać. Zgodnie z decyzją aliantów złoto monetarne zagrabione przez okupanta niemieckiego miało być zwrócone tym krajom, z których pochodziło. W krajach, w których okupacja nie była tak brutalna i tak nieludzka jak w Polsce nie zagrabiono złota znajdującego się w bankach prywatnych. W Polsce jednak to 19

Szerzej o tych sprawa sam Manfred Lachs w rozdziale „W podróży, którą nazywamy życiem – Manfred Lachs o sobie” 20 Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 45. 21 Złoto monetarne to złoto, które służy na pokrycie waluty.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

uczyniono, dlatego Polska reprezentowana przez Profesora Lachsa domagała się początkowo, ażeby i to złoto zostało Polsce zwrócone. Niestety Komisja Trójstronna22, która się tym zajmowała w 1951r., przyjęła definicję zbyt wąską. Jak podkreśla sam Profesor „z punktu widzenia faktów okupacyjnych […] nieodpowiadającą zasadom słuszności”. Z tego powodu polskie roszczenie ograniczyło się jedynie do złota gdańskiego. Gdańsk miał własną walutę. Bank gdański był niezależną instytucją monetarną i uczestniczyło w nim państwo polskie jedynie w pewnym procencie. Jak wiadomo Niemcy zrzekły się wszelkich praw do Gdańska w Traktacie Wersalskim. Jak podkreśla Profesor Lachs trudność sytuacji polegała na tym, że roszczenie o złoto gdańskie wytoczono w momencie, kiedy jeszcze nie uznano

granic

zachodnich Polski. Manfred Lachs stając przed Komisją użył następującego argumentu jako jednego z głównych: Polska domaga się zwrotu złota gdańskiego i spodziewa się, że złoto zostanie jej zwrócone, chyba że znajdzie się kraj, który wykaże lepszy tytuł niż Polska, a Komisja udowodni, że taki kraj istnieje. Takiego kraju oczywiście nie było i dlatego Polska złote gdańskie otrzymała. Dalszym ważnym odcinkiem działalności Profesora Lachsa w zakresie restytucji polskiego mienia była sprawa dzieł sztuki. Jak wiadomo te dzieła sztuki znalazły się w Niemczech, np. Ołtarz Wita Stwosza znalazł się w Norymberdze. Restytucja tego Ołtarza, jak podkreśla sam Profesor była dość łatwa. Jednak po jego odzyskaniu pozostał cały szereg innych przedmiotów wielkiej wartości, między innymi tak zwane Skarby Wawelskie, które w czasie wojny zostały ewakuowane przez Francję do Kanady i tam znalazły się w chwili zakończenia wojny. Te arrasy zostały zdeponowane przez dwóch kustoszy Muzeum Wawelskiego i w wyniku bardzo cierpliwych i spokojnych rozmów, które były prowadzone z ówczesnym Ministrem Spraw Zagranicznych Kanady udało mi się Profesorowi je odzyskać. W 1955r. Profesor Manfred Lachs uczestniczył w opracowaniu polskiej wersji tekstu Układu Warszawskiego, który podzielił wojsko w Europie na dwa sojusze. Jak sam podkreśla, gdy Europa zaczęła powoli wychodzić ze stanu zimnej wojny, polska dyplomacja z nim na czele doszła do wniosku, że trzeba wystąpić z jakąś większą inicjatywą międzynarodową. I tak zrodził się plan utworzenia strefy bezatomowej. Po wielu rozważaniach i obliczeniach wysunięto koncepcję dezatomizacji czterech państw, tj. Republiki Federacji Niemiec, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Polski i Czechosłowacji, która przeszła do historii 22

W skład tej Komisji Trójstronnej wchodzili przedstawiciele Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Francji.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

jako Plan Rapackiego. Plan Rapackiego został przedstawiony podczas XII sesji Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych i początkowo spotkał się z poparciem poważnych kół politycznych. Poprali go m.in. przywódca Partii Pracy w Anglii Wilson, Nehru i inni. Sprawa jednak zaczęła natrafiać na trudności w samej Europie i w grupie państw zachodnich. Argument zachodni był przeważnie taki, że tworzenie strefy bezatomowej nie stworzy równowagi w Europie, dlatego że pozostaje przewaga broni klasycznej Związku Radzieckiego. Był to zdaniem Profesora Lachsa argument zupełnie niesłuszny, na który z resztą „Rapacki doskonale odpowiedział, że zamiast równowagi strachu trzeba wprowadzić równowagę bezpieczeństwa”. Pierwsza wersja tego planu opierała się na stworzeniu strefy pozbawionej broni atomowej w sercu Europy, wychodząc z założenia, że akumulacja broni atomowej na styku dwóch wielkich sojuszy - Paktu Północnoatlantyckiego i Układu Warszawskiego jest niebezpieczna i może doprowadzić do konfliktu choćby przypadkiem. Mimo poparcia, jakie plan uzyskał, trzeba było go zmodyfikować i Polska wystąpiła z drugim planem, który dzielił realizację tego zadania na dwa etapy. Pierwszy etap to było zamrożenie istniejącej broni, rozważania dotyczące broni klasycznej. W drugim etapie wycofanie broni jądrowej i redukcja broni klasycznej. Niestety i ten drugi plan mimo wielogodzinnych negocjacji nie został przyjęty. Zdaniem Profesora Lachsa „była to jedna z tych szans, które w tym okresie straciliśmy. Nie my – tylko cała Europa.” Wychodząc z założenia, że „milczenie pisemnego prawa międzynarodowego na odcinku broni atomowej i wodorowej nie może być interpretowane jako carte blanche dla ich użycia”, który to pogląd Profesor Manfred Lachs wyrazić w swoim artykule pt. „System bezpieczeństwa zbiorowego a sprawa bezpieczeństwa i pokoju” z 1955 Profesor poświęcił się rokowaniom nad wstrzymaniem prób broni jądrowej. Rokowania głównie toczyły się w gronie: Stany Zjednoczone, Związek Radziecki, Wielka Brytania, ale i częściowo brali w nich udział przedstawiciele innych państw. Jak podkreśla Profesor Lachs „sprawa była bliska załatwienia, właściwie potrzeba było jednego kroku, ażeby doprowadzić do zakazu prób we wszystkich rozmiarach”. Rokowania zakończyły się niepowodzeniem w ostatniej chwili ze względu na pewne aspekty kontrolne. Pozostawienie sprawy prób podziemnych broni jądrowej bez rozwiązania stanowi zdaniem Profesora „jedną z tragicznych kart historii rozbrojenia”, „jest to jedna ze straconych szans naszej generacji. Tak jak w Europie był Plan Rapackiego, tak dla świata była sprawa prób jądrowych”. 38

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

MANFRED LACHS AS POLISH DIPLOMAT

Manfred Lachs came back to Poland after the world war II in 1947. Very soon he became the Chairman of the Legal and Treaties Department in the Polish Ministry of Foreign Affairs. During his long career as Polish diplomat Professor Lachs pleaded for various issues important for Poland. It is impossible to list them all, therefore only selected ones will be mentioned here – the ones that were most important to Professor Lachs himself. One of the very first incidents which required Professor Lachs attention was the issue of the oceanic liner “Batory”. It was transformed into troop carrier during war. After the seizure of military operations oceanic liner was coming back to Poland when it was arrested by its ship owner Monfalcone due to not full payment before the beginning of the war. Fortunately, the oceanic liner was recovered by Professor Lachs. Afterwards Professor Lachs contributed his efforts to the creation of opportunities for higher education of Polish diplomats. He established Political Sciences Academy, in which he lectured along with Professors Henryk Jabłoński, Stefan Jędrychowski, Kazimierz Secomski and others. Short biographies of theses professors are included in the chapter entitled “Almanach”. Another issue that was addressed by Professor Lachs was the restitution of gold looted by the Nazi occupant during world war II. In 1951 he pleaded before the Trilateral Commission for the Restitution of Gold. Unfortunately, Commission agreed upon too narrow definition of gold seized by Germans. It only acknowledged monetary gold as the one that 39

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

was looted by the Germans, which was true for almost all countries expect Poland. In Poland Germans took not only monetary gold but also gold possessed by private banks and individuals. Unfortunately this gold was not restituted to Poland. But aside from monetary gold, Poland thanks to Professor Lachs rhetoric also won Danzig gold. Another crucial issue addressed by Professor Lachs was the restitution of Polish works of art both confiscated by the Germans and deposited abroad by the Polish authorities. Thankfully almost all works of art, which location was known, were given to Poland. Since the early fifties, Manfred Lachs was active in the field of

disarmament,

working, lecturing and writing on the subject. In 1955 he became one of the architects of the Rapacki Plan for a Nuclear Free Zone in Central Europe. Professor Lachs took part in drafting all versions of this plan. He also pleaded for it in various international bodies. Later, Professor Lachs devoted his efforts to stop testing nuclear weapons. Unfortunately, none of these two initiatives came into force. According to Profesoor Lachs this were two very important opportunities lost by the humanity in the twentieth century.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

MANFRED LACHS W ORGANIZACJI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

Związki Manfreda Lachsa z Organizacją Narodów Zjednoczonych rozpoczęły się w 1945r., kiedy to Manfred Lachs zamiast wyjechać do Norymbergii (gdzie miał przedstawić przygotowany przez siebie polski akt oskarżenia), pojechał na pierwszą sesję Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych, a przed tą sesją również na posiedzenie Komitetu Przygotowawczego23. Tak więc Manfred Lachs był „z pracą w ONZ […] związany od [samego] początku istnienia ONZ”. Jak sam podkreśla, zadecydowano, żeby wziął udział jako doradca ówczesnego wiceministra spraw zagranicznych Zygmunta Modzelewskiego. To był dopiero początek jego długotrwałej przygody z ONZ. Przez następne dwie dekady był wpływową i popularną postacią. Łącznie w latach 1945 – 1966 wziął udział we wszystkich dwudziestu sesjach Zgromadzenia Ogólnego, uczestnicząc w pracach Komitetu Politycznego (Political Committee), Komitetu Socjalnego (Social Committee), Komitetu Humanitarnego (Humanitarian Committee) i przede wszystkim Komitetu Prawnego (Legal Committee). Szczególnie godzien podkreślenia jest udział Profesora Manfreda Lachsa w pracach Komitetu

Prawnego

Organizacji

Narodów

Zjednoczonych,

któremu

trzykrotnie

przewodniczył (jako jedyny człowiek w historii) w latach 1949 (IV sesja Zgromadzenia Ogólnego), 1951 (VI sesja), 1955 (X sesja). Profesor w czasie pracy w Komitecie zajmował się m.in. kodyfikacją zasad norymberskich, sukcesją Organizacji Narodów Zjednoczonych w stosunku do Ligii Narodów. Był również inicjatorem przyjęcia konwencji przeciwko 23

Jak pisze prof. dr Stephen Schwebel: „Lachs attended the Preparatory Commision of the United Nations in London in 1945 and, until his election to the Court twenty years thereafter, was a leading and popular figure on the United Nations scene. While rigorously maintaining the exceptional discretion which was a hallmark of his career, he was far more open than Eastern European representatives habitually were.”, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993, s. 416.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

ludobójstwu, która w 1948 roku została przez Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwalona i weszła w życie. Kiedy dziesiąta sesja Zgromadzenia Ogólnego dobiegła końca, 30 delegatów złożyło hołd Profesorowi Lachsowi za sposób w jaki prowadził debatę: „for the able way in which he had conducted the debates. Thanks to his impartiality and his calm, the debates had always been marked by that dignity which was rightly expected of the General Assembly’s Legal Committee. Nurtured at the austere sources of the law, the eminent professor had, with admirable courtesy and humour, succeeded in creating a happy climate of mutual confidence in place of the severe requirement of procedure.”24 Zawsze w czasie swojej pracy w ONZ Profesor Lachs starał się torować drogę dla „prawa międzynarodowego jutra”, nowiem zachęcał ONZ do poszukiwania nowych rozwiązań. Profesor Adam Łopatka25 przytoczył nawet słowa samego Profesora Lachsa odnośnie potrzeby poszukiwania nowych rozwiązań pochodzące z nagrania obrad Komitetu Prawnego: „whenver the United Nations go into Fields untilled hitherto they may pave the way to new solutions of international conflicts and controversies, new methods of cooperation which may sooner or later receive the sanctions of law. This means paving the way to the international law of tomorrow”. Oprócz pracy w Komitecie Prawnym Profesor Manfred Lachs podjął starania o powołanie specjalnego organu Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw prawa kosmicznego. Starania te zaowocowały stworzeniem Podkomitetu Prawnego w ramach Komitetu Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej. Profesor Manfred Lachs został jego pierwszym przewodniczącym i pełnił tą funkcję do 1966r. Wyjątkowo istotnym aktem prawnym przygotowanym przez Podkomitet była Deklaracja zasad prawnych w dziedzinie działalności Państw w badaniu przestrzeni kosmicznej. W czasie pracy w Organizacji Narodów Zjednoczonych Profesor Manfred Lachs pełnił następujące funkcje26: 

24 25

uczestnika Komitetu Przygotowawczego w 1945r.

Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, pod red. J. Makarczyka, Haga 1984, s. 10. Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, pod red. J. Makarczyka, Haga 1984, s. 9. Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, pod red. J. Makarczyka, Haga 1984, s. 16.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



reprezentanta Polski na dwudziestu sesjach Zgromadzenia Ogólnego ONZ w latach 1945 – 1966



Przewodniczącego Komitetu Prawnego na IV sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1949r.



Przewodniczącego Komitetu Prawnego na VI sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1951r.



Wiceprzewodniczącego Komitetu Prawnego na VII sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1952r.



Przewodniczącego Komitetu Prawnego na X sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 1955r.



Członka Międzynarodowej Rady Doradczej ds. Służby Cywilnej przy Organizacji Narodów Zjednoczonych (International Civil Service Advisory Board) w latach 1956-1966



Głównego Sprawozdawcy kolokwium Międzynarodowego Stowarzyszenia Nauk Prawnych w 1958r. w Rzymie (International Association of Juridical Sciences)



Przewodniczącego Podkomitetu Prawnego w ramach Komitetu Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej w latach 1961-1966



Członka

Międzynarodowej

Komisji

Prawnej

Organizacji

Narodów

Zjednoczonych (International Law Commision of the United Nations) w latach 1962-1966 

Sprawozdawcy Międzynarodowej Komisji Prawnej Organizacji Narodów Zjednoczonych (International Law Commision of the United Nations) w 1962r.



Przewodniczącego Podkomitetu Międzynarodowej Komisji Prawnej do spraw Sukcesji Państw i Rządów (Sub-Committee of the International Law Commision on Succesion of States & Governments) w 1963r.



Członka specjalnego komitetu do spraw opracowania nowego Regulaminu (United Nations Special Committee on Procedures) w 1964r.



Sprawozdawcy Podkomitetu Międzynarodowej Komisji Prawnej do spraw Sukcesji Państw i Rządów (Sub-Committee of the International Law Commision on Succesion of States & Governments) w 1964r.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



Wiceprzewodniczącego Międzynarodowej Komisji Prawnej Organizacji Narodów Zjednoczonych (International Law Commision of the United Nations) w 1966r.

Profesor Manfred Lachs zakończył swoją aktywną pracę w Organizacji Narodów Zjednoczonych, aby przenieść się do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w 1966 roku. Ostatnim jego dziełem był Traktat dotyczący przestrzeni kosmicznej (Treaty on Outer Space). Reprezentant Filip powiedział nawet: „The Treaty on Outer Space is a fitting capstone to the long and brilliant work of Professor Lachs in the Genral Assembly and other organs of the United Nations coming as it does on the eve of his departure from our midst in order to take his seat on the International Court of Justice”27. Do aktywnego wspierania ONZ wrócił w 1978r. jako członek Komitetu Eksperckiego UNESCO do spraw Opracowania Projektu Deklaracji o dyskryminacji rasowej (UNESCO Comittee of Experts on Drafting the Declaration on Race & Racial Prejudice). Za działalność na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych nadano Profesorowi Manfredowi Lachsowi Medal ONZ „ Wybitny prawnik świata” w 1975 roku. Uczestnicząc w obradach różnych ciał legislacyjnych w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych, Profesor Manfred Lachs miał okazję spotkać wiele „ zupełnie niezwykłych i ciekawych postaci”, o których opowiada w filmie pt. „W podróży, którą nazywamy życiem”28.

27 28

Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, pod red. J. Makarczyka, Haga 1984, s. 11. Transkrypcja filmu w rozdziale “W podróży, którą nazywamy życiem – Manfred Lachs o sobie”.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

MANFRED LACHS IN THE UNITED NATIONS

Manfred Lachs connections with the United Nations begun in 1945 when Professor Lachs instead of participating in the works of Nurnberg Tribunal was delegated to take part in the first session of the UN General Assembly. In the years 1945-1966 Manfred Lachs took part in all twenty sessions of the United Nations General Assembly. He also took active part in the works of Political Committee, Social Committee, Humanitarian Committee and above all Legal Committee which he three times presided (in the years 1949, 1951, and 1955). Always during his years spent in the United Nations Manfred Lachs strived to clear the way for the “international law of tomorrow”. Professor Adam Łopatka 29 in his memories of Professor Lachs quotes Lachs himself: “whenver the United Nations go into Fields untilled hitherto they may pave the way to new solutions of international conflicts and controversies, new methods of co-operation which may sooner or later receive the sanctions of law. This means paving the way to the international law of tomorrow”. During his barer in the United Nations Manfred Lachs occupied following seats: 

Member of United Nations Preparatory Commission in 1945



Polish representative at twenty sessions of the General Assembly: in the Political, Social, Humanitarian and above all Legal Committee in the years 1945 – 1966

Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, ed. by J. Makarczyk, Haga 1984, p. 9.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



Chairman of the Legal Committee of the Fourth Session of the General Assembly of the United Nations in 1949



Chairman of the Legal Committee of the Sixth Session of the General Assembly of the United Nations in 1951r.



Vice-Chairman of the Legal Committee of the Seventh Session of the General Assembly of the United Nations in 1952



Chairman of the Legal Committee of the Tenth Session of the General Assembly of the United Nations in 1955r.



Member of United Nations International Civil Service Advisory Board from 1956 to 1966



Rapporteur General of a colloque o the International Association of Juridical Sciences in Rome in 1958



Chairman of the United Nations Legal Sub-Committee on the Peaceful Uses of Outer Space from 1961 to 1966



Member of International Law Commision of the United Nations from 1962 to 1966



Rapporteur of International Law Commision of the United Nations in 1962



Chairman of Sub-Committee of the International Law Commision on Succesion of States & Governments in 1963



Member of United Nations Special Committee on Procedures in 1964



Rapporteur of Sub-Committee of the International Law Commision on Succesion of States & Governments in 1964



Vice-Chairman of International Law Commision of the United Nations in 1966

Manfred Lachs Carter in the United Nations come to an end when he was elected Judge of the International Court of Justice in 1966. His final work in the UN was the Treaty on Outer Space. The Philippines representative even said: „The Treaty on Outer Space is a fitting capstone to the long and brilliant work of Professor Lachs in the Genral Assembly and other organs of the United Nations coming as it does on the eve of his departure from our midst in order to take his seat on the International Court of Justice”30.

For his service in

the United Nations Manfred Lachs was granted World Jurists’ Award in the year 1975.

Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, ed. by J. Makarczyk, Haga 1984, p. 11.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

MANFRED LACHS JAKO SĘDZIA MIĘDZYNARODOWEGO TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI

Manfred

Lachs

w październiku

1966 roku został

wybrany na sędziego

Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Przysięgę sędziowską złożył 6 lutego 1967r. Jak podkreśla z drobną przesadą Profesor Schwebel31 był to idealny czas: “The timing was extraordinarily fortunate. Shortly thereafter, Poland experienced a resurgence of antiSemitism which was to wreck the careers and lives of a number of colleagues, some of whom took refuge abroad.” Jak podkreśla sam Profesor Lachs, kiedy 7 lutego 1967 roku po raz pierwszy przekroczył Bramę do Pałacu Pokoju to zdał sobie w pełni sprawę z tego, że zaczyna się dla niego zupełnie nowy etap życia. Po tym jak wszedł do Pałacu, powitał go Sekretarz ONZ, po czym udali się do jego gabinetu na dłuższą rozmowę. Po obejrzeniu gmachu stanowiącego siedzibę Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości Manfred Lachs stwierdził, że Pałac nie podobał mu się od wewnątrz, ponieważ był mało wygodny. Jednak zrobił na nim ogromne wrażenie z punktu widzenia funkcji, które się w nim wykonuje. Od tamtej pory w Pałacu Pokoju właściwie skoncentrowało się „główne ognisko […] życia [Profesora], [jego] praca intelektualna, ale […] również […] życie emocjonalne[,] […] przez lata wreszcie Pałac ten stał się [jego] domem”32.

S. Schwebel, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993, s. 416. 32 Tak sam Profesor Lachs w filmie pt. „W podróży, którą nazywamy życiem”, którego transkrypcja została zawarta w rozdziale pt. „W podróży, którą nazywamy życiem – Manfred Lachs o sobie”.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Wybory nowych sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości odbywały się po skandalu, jaki wybuchł po ogłoszeniu wyroku Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości z dnia 18 lipca 1966r. w sprawie Afryki Południowo - Zachodniej. Wyrok ten usankcjonował rządy białej mniejszości na tym obszarze geograficznym. Było to rozstrzygnięcie, z którym żaden rdzenny mieszkaniec Afryki nie mógł się zgodzić. Profesor Lachs w czasie swojej dwudziestosześcioletniej kariery sędziowskiej w Międzynarodowym Trybunale Sprawiedliwości zasiadł w składach orzekających w 37 sprawach33. Jak podkreśla Profesor Schachter34 był bardzo wpływowym sędzią i potrafił budować większość wokół swojej opinii. Jedynie w dwóch sprawach, tj. w sprawie Szelfu kontynentalnego na Morzu Północnym oraz w sprawie Rewizji wyroku nr 273 Trybunału Administracyjnego Organizacji Narodów Zjednoczonych35 Profesor Manfred Lachs złożył opinie odrębne (dissenting opinions). W sześciu sprawach Profesor Lachs złożył opinie indywidualne (separate opinions): 

w sprawie Szelfu na Morzu Egejskim z dnia 19 grudnia 1978r.



w sprawie Amerykańskich dyplomatów w Teheranie z dnia 24 maja 1980r.



w sprawie Wyroku arbitrażowego z 1989r. do opinii doradczej z dnia 20 grudnia 1980r.



w sprawie interwencji militarnej w Nikaragui z 27 czerwca 1986r.



w sprawie Interpretacji umowy między WHO a Egiptem z dnia 12 listopada 1991r.



w połączonych sprawach Lockerbie z dnia 14 kwietnia 1992r.

Perspectives on International Law, pod red. N. Jasentulyiany, Londyn 1995, s. 523.

“Lachs’s twenty-six years as a judge merit more extended analysis than is possible here. We have reason to Inter that He was particularly influential judge in building majorities in the Court.”, O. Schachter, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The UN Years: Lachs the Diplomat., American Journal of International Law nr 87(3)/1993, s. 414. 35 Zdaniem Prof. Schwebela: „His opinion opposing the according of reparation grants to members of the United Nations Secretariat who never repatriated themselves remains persuasive.”, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993, s. 417 – 418.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Natomiast w siedmiu sprawach Manfred Lachs złożył deklaracje (declarations): 

w sprawie Barcelona Traction z dnia 5 lutego 1970r.



w sprawie Odwołania w sprawie jurysdykcji ICAO z dnia 28 sierpnia 1972r.



w sprawach połączonych dotyczących połowów z dnia 25 lipca 1974r.



w sprawie Granicznych i transgranicznych działań zbrojnych z dnia 20 grudnia 1988r.



w sprawie Rewizji wyroku nr 158 Trybunału Administracyjnego ONZ z dnia 12 lipca 1973r.



w sprawie Rewizji wyroku nr 333 Trybunału Administracyjnego ONZ z dnia 27 maja 1987r.



przy postanowieniu dotyczącym Sahary Zachodniej z dnia 22 maja 1975r.

Choćby z powyższego wyliczenia widać, że Profesor Lachs miał bardzo duży wpływ na ostateczną treść wyroków, opinii doradczych i postanowień Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Profesor Lachs przyczynił się do rozwoju wielu podstawowych koncepcji prawa międzynarodowego36: 

w opinii odrębnej do wyroku z dnia 20 lutego 1969r. w dwóch sprawach Szelfu kontynentalnego na Morzu Północnym, stwierdził, że zasada ekwidystnasu powinna zostać uznana za ogólną zasadę prawa37,



w wyroku w sprawie Barcelona Traction z dnia 5 lutego 1970r., rozwinął koncepcję zobowiązań erga omnes,



w wyroku z dnia 26 czerwca 1992r. w sprawie Określonych obszarów fosforytowych na Nauru, przedstawił koncepcję sacred trust of civilization.

Szerzej: P. Siurnicki, Wizja trybunału międzynarodowego według Manfreda Lachsa [w:] Manfred Lachs – wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego, K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 233. 37 Jak pisze Prof. Schwebel: “„[…] Lachs was a conscientious judge of exceptional ability and influence. In the first case on which he sat, the North Sea Continental Shelf, he dissented, writing one of the best of his opinions. He argued that the equidistance rule was a rule of law, and moreover, one which had acquired the status of a general rule of international law. Legal history was not to move in his direction, but some would say that the law of the sea would now have firmer and sounder contours if it had.”, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914– 1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993, s. 416.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

W czasie długoletniej kariery sędziowskiej Profesor Manfred Lachs przyczynił się do opracowania nowego Regulaminu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, bowiem przez wiele lat przewodniczył specjalnemu komitetowi do spraw opracowania tegoż właśnie Regulaminu.

Profesor

międzynarodowego

Lachs

doprowadził

procedury orzekania

wprowadzenia

przed

elementów

Międzynarodowym

arbitrażu

Trybunałem

Sprawiedliwości. Dzięki niemu powrócono do orzekania w ramach izb, co było jawnym nawiązaniem do praktyki izb w Stałym Międzynarodowym Trybunale Sprawiedliwości. Według Profesora Lachsa: „instytucja Izb da impet do częstszego korzystania z Trybunału, co odpowiadać będzie współczesnym potrzebom wspólnoty międzynarodowej. Mamy do czynienia z mniejszymi sprawami, które mogą być postrzegane przez państwa, jako niewarte poddawania pod rozwagę Trybunału piętnastu sędziów oraz w procedurze, która w umysłach rządów i doradców prawnych, jest uznawana za długą i kosztowną. Spory te mogłyby być łatwo rozstrzygane w okresie kilku tygodni”38. Orzekanie w ramach izb miało doprowadzić do spopularyzowania wśród państw poddawania

mniej

istotnych

sporów

pod

osąd

Międzynarodowego

Trybunału

Sprawiedliwości, a wykorzystanie pozostałych elementów arbitrażu międzynarodowego miało zapewnić większą skuteczność i trwałość wyroków MTS-u. Profesor

Manfred

Lachs

czasie

swojej

kadencji

jako

przewodniczący

Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości zainicjował praktykę składania corocznych raportów z działalności MTS-u Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ. Ani Statut, ani Regulamin Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości nie wymagał składania takich raportów, ale Profesor Lachs chciał zainicjować bliższe współdziałanie organów ONZ. Pełniąc funkcję przewodniczącego MTS-u Profesor Lachs starał się zintegrować instytucję, której przewodził z Holandią. Nawiązał cieplejsze stosunki z królem i królową. Uczynił Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości jednym z ośrodków życia kulturalnego Holandii. Ocieplenie relacji

na linii MTS – Holandia zaowocowało budową drugiego

budynku, który został oddany do dyspozycji Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości obok Pałacu Pokoju. Mieściły się tam biura sędziów. W związku z tym, że Manfred Lachs był

Essays on the development of the international legal order, pod red. F. Kalshoven, Haga 1980.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

głównym „architektem” tego gmachu, miał ten przywilej, że mógł jako pierwszy wybrać gabinet. Jak sam podkreśla: „Wybrałem bardzo ładny, niektórzy twierdzą najładniejszy”39. Na koniec warto wspomnieć, że Profesor Manfred Lachs jako sędzia Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości przywiązywał ogromną wagę do zasad bezstronności i niezawisłości sędziowskiej. Oświadczenie Departamentu Stanu Stanów Zjednoczonych z dnia 18 stycznia 1985r. na temat dalszego udziału USA w sprawie Militarnych i paramilitarnych działań przeciwko Nikaragui, w których Stany Zjednoczone uzasadniały odmowę dalszego udziału w sprawie przed Trybunałem, tym że w składzie orzekającym zasiada dwóch sędziów z państw Układu Warszawskiego40 okazało się to dużym ciosem dla Profesora Manfreda Lachsa41. Warto podkreślić, że jest to jedyna sprawa, w której Profesor Lachs poparł dość kontrowersyjne zdanie większości. Jednak wykazał się ogromną odwagą i potrafił przyznać się do popełnienia błędu w opinii indywidualnej do wyroku42. Podsumowując, Profesor Lachs był wspaniałym i wpływowym sędzią, który godnie zastąpił na stołku sędziowskim innego wybitnego polskiego uczonego jakim był jego poprzednik w Międzynarodowym Trybunale Sprawiedliwości Profesor Bohdan Winiarski.

Tak sam Profesor Lachs w filmie pt. „W podróży, którą nazywamy życiem”, którego transkrypcja została zawarta w rozdziale pt. „W podróży, którą nazywamy życiem – Manfred Lachs o sobie”. 40 W. McWhinney, Judge Manfred Lachs and Judicial Law-making, Haga 1995, s, 8. 41 O czym pisze też S. Schachter: “Lachs was deeply wounded by these attacks and made his feelings clear in separate opinions and legal journals, including this one.”, O. Schachter, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The UN Years: Lachs the Diplomat., American Journal of International Law nr 87(3)/1993, s. 414. 42 Szerzej: P. Siurnicki, Wizja trybunału międzynarodowego według Manfreda Lachsa [w:] Manfred Lachs – wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego, K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 234; Warto przytoczyć opinię Prof. Schwebela na ten temat: „Lachs joined the majority in Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua. Despite his earlier reiterated support of judicial caution in the assertion of jurisdiction, he supported the exceptionally controversial jurisdictional holdings of the Court in that case. He also voted with the majority in rejecting El Salvador’s application to intervene and in denying El Salvador a hearing on the question, the latter in clear contravention of the Rules of Court. At the subsequent stage of the merits, he minimized the importance of the departure from due process (despite the fact that it had had significant impact on whether the United States would continue to participate in the case), but he had the unprecedented courage to admit error in that regard. In voting for the Judgment on the merits, Lachs indicated unease with the Court’s treatment of the question of assistance from Nicaragua to opposition forces in El Salvador, an unease which was magnified how vitally the Court had been misled on the facts by the then Nicaraguan Government.”, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993, s. 418.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

MANFRED LACHS AS JUDGE IN THE INTERNATIONAL COURT OF JUSTICE

Professor Manfred Lachs was elected to the International Court of Justice in October 1966. He swore his oath February 6, 1967. As highlights Professor Schwebel43 (with exaggeration): “The timing was extraordinarily fortunate. Shortly thereafter, Poland experienced a resurgence of anti-Semitism which was to wreck the careers and lives of a number of colleagues, some of whom took refuge abroad.” As highlights Professor Schachter44 “Lachs’s twenty-six years as a judge merit more extended analysis than is possible here. We have reason to Inter that He was particularly influential judge in building majorities in the Court”.

Only in two cases Professor Lachs wrote dissenting opinions: 

North Sea Continental Shelf (Federal Republic of Germany/Netherlands) of 26 April 1968



Application for Review of Judgment No. 273 of the United Nations Administrative Tribunal of 20 July 1982 .

S. Schwebel, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993, p. 416. 44

O. Schachter, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The UN Years: Lachs the Diplomat., American Journal of International Law nr 87(3)/1993, p. 414.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

In six cases Professor Lachs wrote separate opinions: 

Aegean Sea Continental Shelf (Greece v. Turkey) of 19 December 1978



United States Diplomatic and Consular Staff in Tehran (United States of America v. Iran) of 24 May 1980



Interpretation of the Agreement of 25 March 1951 between the WHO and Egypt of 20 December 1980



Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. United States of America)of 27 June 1986



Arbitral Award of 31 July 1989 (Guinea-Bissau v. Senegal) of 12 November 1991



Questions of Interpretation and Application of the 1971 Montreal Convention arising from the Aerial Incident at Lockerbie (Libyan Arab Jamahiriya v. United States of America) of 14 April 1992

In seven cases Manfred Lachs wrote declarations: 

Barcelona Traction, Light and Power Company, Limited (Belgium v. Spain) (New Application: 1962) of 5 Feburary 1970



Appeal Relating to the Jurisdiction of the ICAO Council (India v. Pakistan) of 18 August 1972



Fisheries Jurisdiction (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland v. Iceland) of 25 July 1974



Border and Transborder Armed Actions (Nicaragua v. Honduras) of 20 December 1988



Application for Review of Judgment No. 158 of the United Nations Administrative Tribunal of 12 July 1973



Application for Review of Judgment No. 333 of the United Nations Administrative Tribunal of 27 May 1987



Western Sahara of 16 October 1975 53

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

In the years 1973 – 1976 when presiding over the International Court of Justice, Manfred Lachs achieved a couple of vital things. Firstly, he architected the introduction of principles of arbitration into the proceedings before the ICJ. Secondly, he managed to spread the idea of international disputes resolution by the Court. Thirdly, he fostered cooperation between the United Nations bodies. Fourthly, he warmed relations between the ICJ and the Netherlands, which resulted in the construction of second building put at ICJ disposal. Summing up, Manfred Lachs was eminent and influential judge. He was a worthy successor of former Polish judge in the International Court of Justice Bohdan Winiarski. The silhouette of Professor Winiarski is included in the chapter entitled “Almanac”.

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

LISTA ZAŁĄCZONYCH OPINII ODRĘBNYCH I INDYWIDUALDNYCH AUTORSTWA MANFREDA LACHSA



Sprawa Szelfu kontynentalnego na Morzu Północnym z dnia 26 kwietnia 1968r. (58 - 80)



Sprawa Szelfu na Morzu Egejskim z dnia z dnia 19 grudnia 1978r.



Sprawa Amerykańskich dyplomatów w Teheranie z dnia 24 maja 1980r. (85 – 88)



Sprawa Interpretacji umowy między WHO a Egiptem z dnia 12 listopada 1951r.

(81 - 84)

(89 – 94) 

Sprawa Rewizji wyroku nr 273 Trybunału Administracyjnego Organizacji Narodów Zjednoczonych z 20 lipca 1982r. (95 – 118)



Sprawa interwencji militarnej w Nikaragui z 27 czerwca 1986r. (119 – 134)



Sprawa Wyroku arbitrażowego z 1989r. do opinii doradczej z dnia 20 grudnia 1980r. (135 – 138)



połączone sprawy Lockerbie z dnia 14 kwietnia 1992r. (139 – 140)

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

LIST OF ENCOLSED DISSENTING AND SEPARATE OPINION WRITTEN BY MANFRED LACHS 

North Sea Continental Shelf (Federal Republic of Germany/Netherlands) of 26 April 1968 (58 - 80)



Aegean Sea Continental Shelf (Greece v. Turkey) of 19 December 1978



United States Diplomatic and Consular Staff in Tehran (United States of America v. Iran) of 24 May 1980 (85 - 88)



Interpretation of the Agreement of 25 March 1951 between the WHO and Egypt of 20 December 1980 (89 - 94)



Application for Review of Judgment No. 273 of the United Nations Administrative Tribunal of 20 July 1982 (95 - 118)



Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. United States of America)of 27 June 1986 (119 - 134)



Arbitral Award of 31 July 1989 (Guinea-Bissau v. Senegal) of 12 November 1991 (135 - 138)



Questions of Interpretation and Application of the 1971 Montreal Convention arising from the Aerial Incident at Lockerbie (Libyan Arab Jamahiriya v. United States of America) of 14 April 1992 (139 - 140)

(81 - 83)

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



 

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

 84

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

100

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



101

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



102

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



103

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



104

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



105

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



106

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



107

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



108

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

109

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



110

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



111

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



112

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



113

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

114

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

115

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



116

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



117

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



118

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

119

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

120

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



121

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

122

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

123

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

124

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

125

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

126

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

127

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

128

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

129

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

130

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

131

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

132

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

133

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

134

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

135

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

136

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

137

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

138

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

139

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

140

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

MANFRED LACHS JAKO NAUCZYCIEL PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Profesor Manfred Lachs przez całe życie wykładał. Zawsze, mimo licznych obowiązków, znajdował czas dla studentów. Jak wspomina Andrzej Makarewicz: „Jego wykłady przyciągały tłumy studentów, ponieważ były bogate w treści, prowadzone żywo, zawsze łączące zagadnienia teoretyczne z praktyką i aktualnymi wydarzeniami. Nigdy nie odczytywał swoich wykładów. Jego oratorski talent czynił je więc szczególnie atrakcyjnymi.”45

Analogiczne

opinie

można

znaleźć

innych

studentów

czy

współpracowników Profesora Lachsa, na przykład, Profesor Schwebel tak pisał o wykładach Manfreda Lachsa: „[H]is lectures were lively, topical and heavily attended”46. Profesor Lachs był uwielbiany nie tylko przez polskich, ale i przez zagranicznych studentów. Dla polskich studentów był zjawiskiem, które pokazywało, że istnieje inny świat niż szara PRL-owska rzeczywistość. Pięknie pisał o tym Andrzej Makarewicz: „[…] [W]yobraźmy sobie, jakim zjawiskiem był dla studenta, w trudnych latach 50., znanych też jako lata stalinowskiego ładu w Polsce – profesor, dyrektor Departamentu Prawnego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, który właśnie wrócił z kolejnej sesji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych i który piękną polszczyzną mówi także i o innym świecie – o Zachodzie, świecie wrogim i nienawistnym – jak to, na co dzień donosiła prasa i radio – a on nam mówi o nim w sposób otwarty, rzeczowy i przyjazny. Profesor samym swoim

Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 44. 46 In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993, s. 416

141

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

sposobem bycia, nienagannymi manierami, jakże różnymi od zachowania się typowych przedstawicieli władzy ludowej pokazywał, że istnieje też inny świat.”47 Profesor Lachs „czarował” polskich studentów nie tylko opowieściami o Zachodzie, ale również swoimi kompetencjami merytorycznymi i precyzją języka, którym się posługiwał. Pisał o tym Profesor Kazimierz Równy: „Profesor Manfred Lachs – jako nauczyciel akademicki – od pierwszego wykładu na zawsze zaczarował mnie swobodą poruszania się w bogatej treści prawa międzynarodowego, a także urzekł pięknem polskiego języka w przedstawianych tematach. […] Wspomniane <<czary>> emanowały z Profesora wielorako. Przede wszystkim, rzucała się w oczy elegancja Jego ubioru (m.in. butonierka zgrana z kolorem krawata) i poruszania się. Z reguły wykładał na stojąco, dystyngowanie chodząc po podium. W porównaniu do większości nauczycieli akademickich, którzy – patrząc w przygotowane konspekty i materiały – systemowo wykładali swoje przedmioty, kładąc nacisk na treść zasad i norm prawnych (jakby w oderwaniu od ich zastosowania w życiu), Profesor trzymał się układu tradycyjnych podręczników, ale treści normatywne przedstawiał w kontekście uświadamianych potrzeb społeczności międzynarodowej państw oraz często ilustrował je bieżącą praktyką międzynarodową, którą jako aktywny, biegły w językach światowych, dyplomata znał doskonale. Na podstawie tego co zapamiętałem z wysłuchania wspomnianego wykładu kursowego sprzed niemal 60 lat, mogę stwierdzić, że Profesor Lachs był nauczycielem inspirującym słuchaczy do wgłębiania się w arkana tego niezwykle frapującego przedmiotu […}.”48 Profesor Lachs wykładając prawo międzynarodowe pokazywał kontekst historyczny aktualnych wydarzeń, ewolucje instytucji prawnych w czasie i szeroki kontekst ideologiczny. Tym właśnie szczególnie ujmował swoich zagranicznych słuchaczy, o czym pisał Profesor Chopra: „The audience at the 1980 General Course in Public International Law of the Hague Academy of International Law will never forget the moment when Judge Manfred Lachs finished the last lecture: a burst of applause, in recognition of a lifetime of experience, was followed by a twenty-minute standing ovation that seemed to go on and on. Both teacher and students were moved. Many students shed tears of gratitude to this great teacher and jurist, while the teacher himself was seen wiping his eyes, so touched was he by the affection of his

Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 43 - 44. 48 Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 38-39.

142

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

students. As the tradition goes, Professor René-Jean Dupuy, the Secretary-General of the academy, came forward to thank the lecturer. He concluded by saying that never before had any speaker been given such a warm tribute at the academy. A remarkable teacher was deservedly saluted by his pupils for having examined the fabric of international law, thread by thread, through the perspective of history. It was an unbiased, scholarly presentation – delivered at the peak of the Cold War by a man from an east bloc country – that touched on the issues of North and South, and East and West, without leaning one way or the other or slighting contemporary realities. He stood head and shoulders above those indoctrinate their audiences in the futility of international law. Judge Lachs presented international law as it is, and the trends in its development, without ever forgetting the central objective: the quest for global political, social and economic justice. His course was instant classic.”49 W innym fragmencie fascynującego artykułu Profesor Chopra podkreślił, że Manfred Lachs podczas swoich wykładów pokazywał wkład wszystkich ras, nacji i religii na rozwój poszczególnych instytucji prawnych: „[…] His presentation did not limit itself to the traditional claims of European or Christian proprietorship of international law; instead, one by one, he explored the contributions made by all races, nations and ideologies. Such an uncolored depiction of the trends of development in international law showed that there are many versions of international legal theory. Students were introduced to the important aspects of global history – the politico-economic factors – that shaped the structure and process of modern international law.”50 W czasie swojej bogatej kariery akademickiej Profesor Manfred Lachs wykładał na licznych uczelniach polskich i zagranicznych. Listę uczelni zagranicznych, na których wykładał51 zamieszczono poniżej: 

Academy of International Law w Hadze w latach 1957, 1964, 1973, 1980



kursach zewnętrznych haskiej Academy of International Law w Meksyku w 1970 roku oraz w Japonii w 1987 roku



Universidad Nacional Autónoma de Mexico w 1950 roku

S. K. Chopra: In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The Teacher: Lachs at the Hague Academy., American Journal of International Law., nr 87(3)/1993, s. 420. 50 S. K. Chopra: In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The Teacher: Lachs at the Hague Academy., American Journal of International Law., nr 87(3)/1993, s. 421. 51

Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, pod red. J. Makarczyka, Haga 1984, s. 16 – 17

143

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



Institut des Hautes Études Internationales Uniwersytetu Paryskiego w 1952 roku oraz w 1956 roku



Centre Européen Universitaire de Nancy w latach 1955, 1956 i 1963



Wydziale Prawa Uniwersytetu Paryskiego w 1955 roku



Centre d’ Études de Politique Étrangère w Paryżu w 1955 roku



Wydziale Prawa Uniwersytetu w Grenoble w 1956 roku



Wydziale Nauk Politycznych Yale University w 1957 roku



Yale University Law School w latach 1957, 1958 oraz 1976



Uniwersytecie Genewskim w latach 1967 oraz 1968



Columbia University w latach 1957, 1958, 1960, 1963, 1965 oraz 1971



Harvard University Law School w latach 1959 oraz 1964



Wydziale Nauk Politycznych Northwestern University w latach 1957, 1958, 1960, 1963 oraz 1967



New York University School of Law w latach 1958, 1959, 1967, 1968, 1970, 1971 oraz 1979



New School for Social Research w Nowym Yorku w 1959 roku



Royal Institute of Internationals Affairs w Londynie w latach 1959 oraz 1971



University of Cambridge w 1959 roku



Institut Royal des Relations Internationales w Brukseli w 1959 roku



Institut des Hautes Études Internationales w Genewie w latach 1961, 1965 oraz 1966



University of London, King’s College w latach 1962, 1966, 1971 oraz 1976



Passikivi Society w Helsinkach w roku 1964



Canadian Institute of International Affaires w roku 1964



Institute of Air & Space Law McGill University w Montrealu w latach 1964 i 1967 roku



University of Toronto w roku 1964



Carlton University w 1967 roku



Norwegian Institute for Foreign Affairs, Norwegian Association of International Law & Det Norske Studentersam Fund Varen w Oslo w roku 1965 roku



Seminarium prawa międzynarodowego Organizacji Narodów Zjednoczonych Genewie w latach 1965 i 1972

144

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



Seminarium prawa międzynarodowego Organizacji Narodów Zjednoczonych

Nowym Jorku w 1970 roku 

Uniwersytecie Bolońskim w 1967 roku



Società Italiana per le Organizzazione Internazionale w roku 1967



Indian Society of International Law w latach 1968 i 1969



Uniwersytecie Nicejskim w latach 1971 i 1972



Uniwersytecie Wiedeńskim w 1971 roku



University of Oxord w 1971 roku



University of Utrecht w 1972 roku



University of Leyden w latach 1973, 1976 oraz 1977



Institute of Internationals Relations w Bukareszcie w 1974 roku



Henri Rolin Chair, University o Brussels & Louven w latach 1975 i 1978



University of Southampton w 1975 roku



Uniwersytecie Sofijskim w 1975 roku



Serbskiej Akademii Nauki w 1976 roku



Institut Universitaire International Luxembourg w 1976 roku



Polskiej Akademii Nauki w latach 1978, 1979 i 1983 - 1984



Uniwersytecie Jagiellońskim w 1978 roku



Max Planck Institute w Heidelbergu w 1978 roku



Sophia & Waseda Universities w Tokio w 1978 roku



University of Groningen w 1979 roku



University of Dijon w 1979 roku



Centre de Philosophie du Droit de l’Université Libre de Bruxelles w 1979 roku



University o Mississippi w roku 1979



Institute of International Public Law & International Relations w Salonikach w 1979 roku



UN University: Hague Academy of International Law Colloquium pt. “The Right to Health” w 1978 roku



UN University: Hague Academy of International Law Colloquium pt. “The Right to Development” w 1979 roku



UN University: Hague Academy of International Law Colloquium pt. “Legal Aspects of the NIEO” w 1980 roku 145

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



UN University: Hague Academy of International Law Colloquium pt. “Management of Humanities Resources” w 1981 roku



UN University: Hague Academy of International Law Colloquium pt. “Resolution of Disputes on the New Natural Resources” w 1982 roku



UN University: Hague Academy of International Law Colloquium pt. “International Law in a Mulicultural World” w 1983 roku



International Seminar or Diplomats, Salzburg w 1981 roku



Syracuse University w 1982 roku



Institute of Social Studies w Hadze w 1982 roku



Alberta University w Edmonton w 1983 roku



International Instutitute of Human Rights w Strasburgu w 1983 roku

Na koniec warto podkreślić za Profesor Szafarz52, że mniej znana, acz równie istotna jest rola Profesora Manfreda Lachsa jako patrona polskich naukowców: „Otóż Profesor Manfred Lachs zawsze patronował polskim uczestnikom letnich wykładów Haskiej Akademii Prawa Międzynarodowego. Każdego roku Profesor fundował też jedno stypendium dla polskiego naukowca biorącego udział w wykładach w Haskiej Akademii. Profesor Manfred Lachs również zapraszał polskich wykładowców i słuchaczy Akademii na przyjęcia do siebie do domu. […] Ponadto, Profesor Manfred Lachs spotykał się prywatnie z polskimi naukowcami, którzy uczestniczyli w konferencjach i w kolokwiach w Hadze, w Amsterdamie i Utrechcie.” Podobne wspomnienia ma Profesor Grabowska53: „Profesor co roku zapraszał do siebie,

przebywających

Hadze

polskich

uczestników

letniej

szkoły

prawa

międzynarodowego. Była to wspaniała okazja do rozmowy, bezpośredniego kontaktu ze <<swoim sędzią>>, czego tak bardzo zazdrościli nam studenci z innych państw”.

Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 27-28. 53 Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 31.

146

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

MANFRED LACHS AS TEACHER OF INTERNATIONAL LAW

Throughout his entire life, Professor Manfred Lachs was lecturing. He always managed to find time for his students. As his pupils and coworkers remembered him: „his lectures were lively, topical and heavily attended”54. Professor Manfred Lachs was adored not only by Polish but also by foreign students. According to Andrzej Makarewicz55 Manfred Lachs was for Polish students a phenomenon that showed that there exists different world than grey realities of People’s Republic of Poland. His foreign students loved him for the ability of synthesizing theory and for the ability of talking about theory in the context of practice and current political events. Professor Chopra56 wrote about Lachs lectures: “The audience at the 1980 General Course in Public International Law of the Hague Academy of International Law will never forget the moment when Judge Manfred Lachs finished the last lecture: a burst of applause, in recognition of a lifetime of experience, was followed by a twenty-minute standing ovation that seemed to go on and on. Both teacher and students were moved. Many students shed tears of gratitude to this great teacher and jurist, while the teacher himself was seen wiping his eyes, so touched was he by the affection of his students. As the tradition goes, Professor René-Jean Dupuy, the Secretary-General of the academy, came forward to thank the lecturer. He concluded by saying that never before had any speaker been given such a warm tribute at the academy. A remarkable teacher was deservedly saluted by his pupils for having examined the fabric of international law, thread by thread, through the perspective of history. It was an unbiased, scholarly presentation – delivered at the peak of the Cold War by a man from an east bloc 54

S. Schwebel, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993, p. 416. 55 Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, ed. by. Z. Galicki, T. Kamiński and K. Myszona-Kostrzewa, Warszawa 2011, p. 43 - 44. 56 S. K. Chopra: In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The Teacher: Lachs at the Hague Academy., American Journal of International Law., nr 87(3)/1993, p. 420.

147

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

country – that touched on the issues of North and South, and East and West, without leaning one way or the other or slighting contemporary realities. He stood head and shoulders above those indoctrinate their audiences in the futility of international law. Judge Lachs presented international law as it is, and the trends in its development, without ever forgetting the central objective: the quest for global political, social and economic justice. His course was instant classic.” In another passage of his article written in the honour of Manfred Judge, Professor Chopra57 wrote: “„[…] His presentation did not limit itself to the traditional claims of European or Christian proprietorship of international law; instead, one by one, he explored the contributions made by all races, nations and ideologies. Such an uncolored depiction of the trends of development in international law showed that there are many versions of international legal theory. Students were introduced to the important aspects of global history – the politico-economic factors – that shaped the structure and process of modern international law”. During his long academic career Professor Lachs lectured at many universities all over the world. List of these universities58 in included below: 

Academy of International Law in Hague in the years 1957, 1964, 1973, 1980



Hague Academy of International Law in Mexico in 1970 and in Japan in 1987



Universidad Nacional Autónoma de Mexico in 1950



Institut des Hautes Études Internationales Paris University in 1952 and in 1956



Centre Européen Universitaire de Nancy in the years 1955, 1956 i 1963



Faculty of Law at the University of Paris in 1955



Centre d’ Études de Politique Étrangère in Paris in 1955



Faculty of Law at the University of Grenoble in 1956



Faculty of Political Science at Yale University in 1957



Yale University Law School in the years 1957, 1958, 1976



Geneva Universitiy in the years 1967, 1968



Columbia University in the years 1957, 1958, 1960, 1963, 1965 and 1971



Harvard University Law School from 1959 to 1964

S. K. Chopra: In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The Teacher: Lachs at the Hague Academy., American Journal of International Law., nr 87(3)/1993, p. 421. 58 Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, ed. by J. Makarczyk, Haga 1984, p. 16 – 17.

148

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



Faculty of Political Science at Northwestern University in the years 1957, 1958, 1960, 1963 and 1967



New York University School of Law in the years 1958, 1959, 1967, 1968, 1970, 1971 and 1979



New School for Social Research in New York in 1959



Royal Institute of Internationals Affairs in London from 1959 to 1971



University of Cambridge in 1959



Institut Royal des Relations Internationales in Brussels in 1959



Institut des Hautes Études Internationales in Geneva in the years 1961, 1965 and 1966



University of London, King’s College in the years 1962, 1966, 1971 and 1976



Passikivi Society in Helsinki in 1964



Canadian Institute of International Affaires in 1964



Institute of Air & Space Law McGill University in Montreal in the years 1964 and 1967



University of Toronto in 1964



Carlton University in 1967



Norwegian Institute for Foreign Affairs, Norwegian Association of International Law & Det Norske Studentersam Fund Varen in Oslo in 1965



United Nations Interantional Law Seminar in Geneva in the years 1965 and 1972



United Nations Interantional Law Seminar in New York in 1970



University of Bologna in 1967



Società Italiana per le Organizzazione Internazionale in 1967



Indian Society of International Law in the years 1968 and 1969



University of Nicea in the years 1971 and 1972



Univesity of Vienna in 1971



University of Oxord in 1971



University of Utrecht in 1972



University of Leyden in the years 1973, 1976 and 1977



Institute of Internationals Relations in Bucharest in 1974



Henri Rolin Chair, University o Brussels & Louven in the years 1975 and 1978



University of Southampton in 1975



University of Sofia in 1975 149

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK



Serbian Academy of Science in 1976



Institut Universitaire International Luxembourg in 1976



Polish Academy of Science in the years 1978, 1979 and from 1983 to 1984



Jagiellonian University in 1978



Max Planck Institute in Heidelberg in 1978



Sophia & Waseda Universities in Tokio in 1978



University of Groningen in 1979



University of Dijon in 1979



Centre de Philosophie du Droit de l’Université Libre de Bruxelles in 1979



University o Mississippi in 1979



Institute of International Public Law & International Relations in Salonika in 1979



UN University: Hague Academy of International Law Colloquium pt. “The Right to Health” in 1978



UN University: Hague Academy of International Law Colloquium pt. “The Right to Development” in 1979



UN University: Hague Academy of International Law Colloquium pt. “Legal Aspects of the NIEO” in 1980



UN University: Hague Academy of International Law Colloquium pt. “Management of Humanities Resources” in 1981



UN University: Hague Academy of International Law Colloquium pt. “Resolution of Disputes on the New Natural Resources” in 1982



UN University: Hague Academy of International Law Colloquium pt. “International Law in a Mulicultural World” in 1983



International Seminar or Diplomats, Salzburg in 1981



Syracuse University in 1982



Institute of Social Studies in Hague in 1982



Alberta University in Edmonton in 1983



International Instutitute of Human Rights in Strasburg in 1983.

150

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

MANFRED LACHS OCZAMI WSPÓŁCZESNYCH

OGÓLNIE O OSOBIE MANFREDA LACHSA GENERALLY ABOUT MANFRED LACHS

Prof. dr hab. Renata Szafarz59, obecnie emerytowany profesor Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk: „Profesor Manfred Lachs był człowiekiem dystyngowanym, życzliwym, mądrym, otwartym i wielce zasłużonym. Zatem w pełni oczywisty i naturalny jest fakt, że autorytet Profesora nie gaśnie, a pamięć o Nim jest wciąż żywa i trwa. […] Profesor Manfred Lachs był osobą – instytucją.”

Prof. dr hab. Zdzisław Galicki60, Instytut Prawa Międzynarodowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego: „[…] z[e] […] spotkań z Profesorem Lachsem – zapamiętałem przede wszystkim jego unikalną […] umiejętność doskonałej syntezy prezentowanych zagadnień […] [i] precyzyjny język prawniczy, którym zawsze się posługiwał […].”

Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 28. 60 Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 30.

151

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Andrzej Makarewicz61, wieloletni pracownik służby zagranicznej i Sekretariatu ONZ: „To, co mnie od czasów studenckich specjalnie u Profesora fascynowało to przysłowiowa już i podkreślana przez wszystkich, którzy go znali, zdolność – a może nawet misja – budowania mostów ponad podziałami, tymi ideologicznymi, politycznymi, społecznymi oraz traktowania prawa międzynarodowego jako uniwersalnego narzędzia, które miało temu służyć. Postrzegał świat w całej jego złożoności i wielokulturowości. Intelektualną wyobraźnią i odwagą reagował na zagrożenia i wyzwania stojące przed społecznością międzynarodową i poszukiwał nowych twórczych rozwiązań.”

Prof. dr Oscar Schachter62, wieloletni ekspert prawny ONZ i wykładowca prawa międzynarodowego w Columbia Law School: „Znając

biegle

najmniej

języków

obcych

poruszał

się

kołach

międzynarodowych ze swobodą i finezją wytrawnego koncyliatora. Wszystko to, a także kultura osobista, wielka tolerancja i poczucie godności, powodowało, że w tych niezwykle skomplikowanych i trudnych czasach dla znalezienia swojego miejsca na ziemi potrafił się cieszyć tak niekłamanym podziwem i prestiżem na całym świecie.”

Andrzej Makarewicz63, wieloletni pracownik służby zagranicznej i Sekretariatu ONZ: „W czasie ostrej konfrontacji między Wschodem i Zachodem oraz rewolucji odbywającej się na fali dekolonizacji w krajach tzw. Trzeciego Świata, otrzymywał odznaczenia i wyróżnienia naukowe we wszystkich zakątkach świata (w tych honorowe członkowstwo American Society of International Law, doktoraty honoris causa, także na arabskim uniwersytecie). Był prywatnym gościem R. Nixona w Białym Domu i był z wielką rewerencją traktowany podczas spotkań na szczycie krajów socjalistycznych, na których np.

Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 44. 62

O. Schachter, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The UN Years: Lachs the Diplomat., American Journal of International Law nr 87(3)/1993, s. 414. 63 Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 45.

152

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Minister A. Gromyko zwracała się do niego wyłącznie per <<Gospadin Profesor>> wśród samych <<towariszczi>>. Bo on przecież nigdy do partii nie wstąpił”.

Prof. dr Oscar Schachter64, wieloletni ekspert prawny ONZ i wykładowca prawa międzynarodowego w Columbia Law School: „A salient feature of Lach’s career which cannot be overlooked is his service as a Polish delegate in the decades of Soviet domination of Poland and in the Cold War period. As a Polish diplomat, Lachs adhered to the official line, whatever his personal views may have been. His diplomatic skill, urbanity and Western languages were assets to the Soviet bloc. Surely there were personal tensions for Lachs. He clearly welcomed the occasional opening for some agreement between blocs – but as a bridge, he was more likely to be stepped on than connect. Nevertheless, he did manage to maintain a broad range of Western friends and intellectual contacts. He developed a friendship with Richard Nixon and was his guest at the White House. His contacts with universities in the United States and other Western countries were extensive and probably viewed with some suspicion by the apparatchiks in the East.”

Stephen Schwebel65, były sędzia i przewodniczący Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, obecnie Przewodniczący Trybunału Administracyjnego Banku Światowego: „In the course of his twenty-six years of service on the Court, Lachs suffered slings and arrows from left and right with unfailing dignity and restraint. Though a very private person, he exuded warmth and wit. If in his political footwork he seemed possessed of powers of levitation, his philosophy of life war remarkably optimistic for a man who had sustained much personal tragedy. Adlai Stevenson at the Hyde Park funeral of Eleanor Roosevelt said that she was a person who would rather light than curse the darkness. That may also be said of Manfred Lachs”.

O. Schachter, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The UN Years: Lachs the Diplomat., American Journal of International Law nr 87(3)/1993, s. 414. 65

In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993, s. 418-419.

153

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Prof. dr Sudhir Chopra66, adwokat, sędzia Sądu Najwyższego w Indiach, wykładowca prawa: „Judge Lachs dominated the scene of international law for the better part of this century. Despite his towering personality, he was as humble as a man can be. In his death the world has lost a tireless crusader who spent his life trying to advance the principles of international law and international justice. Like many of his students, I have lost a great teacher to whom all could look for counsel.”

Andrzej Makarewicz67, wieloletni pracownik służby zagranicznej i Sekretariatu ONZ: „Jak przypomniał Z. Broniarek w swoich wspomnieniach o Profesorze zajmował on tyle stanowisk w międzynarodowych naukowych i dyplomatycznych strukturach, że jego nota biograficzna np. w <<Marquis Who’s in the World 1984>> liczyła 36 wierszy, podczas gdy H. Kissingera – 35, a R. Regana – 11. W pełni zasłużył na miano <<wielkiego człowieka XX wieku>>, jak to powiedział w imieniu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości sędzia Oda na uroczystościach żałobnych”

Prof. dr Thomas Franck68, zmarły wieloletni wykładowca prawa i Przewodniczący American Society of International Law: „As a pragmatist, he panned for nuggets of utility in raging torrents of ideology. But his pragmatism was not passionless or detached. He became a missionary for the law and. Specifically, for adjudication. He convinced the Afro-Asians, alienated by the inconclusive South-West Africa litigation, to return to the Court for the Namibia advisory opinion. He was instrumental in changing the Court’s rules to make chambers user-friendly. He advocated

S. K. Chopra: In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The Teacher: Lachs at the Hague Academy., American Journal of International Law., nr 87(3)/1993, s. 422. 67

Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 45. 68

Th. M. Franck, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The Private Lachs: Life as Art., American Journal of International Law nr 87(3)/1993, s. 419.

154

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

authorizing the UN Secretary-General to request advisory opinions, and was ruefully amused by the latter –day opposition of Britain, France and the United States. To Lachs, law was the civilized religion and courts were its churches: he did not think it inappropriate to propagate is faith.”

Prof. dr hab. Adam Łopatka69, zmarły wieloletni Dyrektor Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, wieloletni przyjaciel Manfreda Lachsa: “He is said to have played an important role in the drafting of many of the Court’s decisions, some of which indeed show the influence of his pen. As a foreigh minister said of him: << you are know in our country as a learned, unpartisan, very experienced, shrewd judge and jurist>>.”

Prof. dr Oscar Schachter70, wieloletni ekspert prawny ONZ i wykładowca prawa międzynarodowego w Columbia Law School: „Manfred Lachs was also a very private person in the forty-six years I knew him, he said little about his personal life.”

Prof. dr Thomas Franck71, zmarły wieloletni wykładowca prawa i Przewodniczący American Society of International Law: „The dietary stringencies of his later years in no way diminished his zest for the best fish restaurant in Scheveningen, lower Manhattan or Uppsala.”

Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, pod red. J. Makarczyka, Haga 1984, s. 13.

O. Schachter, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The UN Years: Lachs the Diplomat., American Journal of International Law nr 87(3)/1993, s. 416. 71

Th. M. Franck, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The Private Lachs: Life as Art., American Journal of International Law nr 87(3)/1993, s. 419.

155

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

O POGLĄDACH MANFREDA LACHSA ABOUT MANFRED LACHS IDEAS

Były Sekretarz Generalny ONZ Boutros Boutros – Ghali72: „Manfred Lachs był przede wszystkim walczącym orędownikiem prawa, oddanym idei promowania praworządności międzynarodowej. Nie uznawał prawa za byt abstrakcyjny, lecz – wprost przeciwnie – za świat oparty na wartościach. Profesor Lachs był głęboko przekonany, że jedynym prawdziwym uzasadnieniem prawa międzynarodowego są cele do jakich ono dąży. W mojej dzisiejszej działalności na czele Organizacji Narodów Zjednoczonych zdarza mi się często myśleć o chwilach, w których Manfred Lachs w mojej obecności marzył o świecie bardziej sprawiedliwym i demokratycznym”.

Prof. dr Sudhir Chopra73, adwokat, sędzia Sądu Najwyższego w Indiach, wykładowca prawa: „Judge Lachs saw history as a <<process of accumulating experience, knowledge, and culture, one which spurs the life of nations towards a better and freer future>>. The future of international law was tied to the <<mutual relationship between yesterday, today and tomorrow… : the present built on the lessons of the past and leading into the future>>. On the fifteen topics covered in his lectures, he made many observations that are as valid today as they were thirteen years ago.”

Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 28. 73

S. K. Chopra: In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The Teacher: Lachs at the Hague Academy., American Journal of International Law., nr 87(3)/1993, s. 421.

156

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Prof. dr Sudhir Chopra74, adwokat, sędzia Sądu Najwyższego w Indiach, wykładowca prawa: „He analyzed law in historical perspective to show that law has continued to mature throughout the ages. He assessed the decisive role of time and space in the evolutionary process that improves and expands the role of international law. He said that <<we have to see the sequence of events and analyse them in due proportion>>. He denied the claims of those who believe historiography is impossible. He concluded that in history lies the process that resulted in the formation of complicated legal structures, in which the <<role of human conscience and actions becomes ever more important>>. He firmly believed that <<international law of today is a product of historical development and of causation chain which has embraced both subjective and objective elements>>, and that it <<represents a consolidation of what has come to be regarded as proper conduct>>. He observed thaht we live in a stormy and transitional time in which law is <<neither perfect nor impotent>>. Therefore, he warned, <<[l]iving as we are between yesterday and tomorrow, we must be aware of the constant changes and moves of which law is reflection>>. He fought fiercely against the suggestion that international law must yield to the realities of international politics. He tried to strike a balance between the critics and the idealists. In his judgment, international law must be <<evaluated by the degree to which it affects the actions of States, their lawmaking processes, and law-abiding procedures>>. Viewed in the light of these factors, he observed, international law has progressed.”

Prof. dr Sudhir Chopra75, adwokat, sędzia Sądu Najwyższego w Indiach, wykładowca prawa: „Judge Lachs saw a trend toward the universalization of international law based on the growing interdepedence of nation-states and the Reed to regulate man’s behaviour in areas that go well Beyond national borders. He strongly believed that double standards and relativism based on power must give way to the universalization of international law embracing all people and states.”

S. K. Chopra: In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The Teacher: Lachs at the Hague Academy., American Journal of International Law., nr 87(3)/1993, s. 421.

157

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Prof. dr Sudhir K. Chopra76, adwokat, sędzia Sądu Najwyższego w Indiach, wykładowca prawa: „Manfred Lachs believed that a jurist must not be parochical or myopic. A jurist <<must be imaginative and critical, fight against myth and falsehood, have a vision of a coherent law which must rhyme with history and do his utmost to influence events for the betterment of inter-State relations.>>

Judge Lachs lived and performed exactly by the

standards that he encouraged others to follow.”

O DOROBKU NAUKOWYM MANFREDA LACHSA ABOUT MANFRED LACHS SCIENTIFIC RESEARCH

Profesor Wang Tiey, przewodniczący Chińskiego Stowarzyszenia Prawa Międzynarodowego w Pekinie77: „The late Judge Manfred Lachs wrote an excellent book, “The Teacher in International Law” (1982), a work of great distinction. We are most grateful to him for giving us, with the wealth of materials and deep analysis, a brilliant survey what we called <<the world of thought>> in international law”.

S. K. Chopra: In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The Teacher: Lachs at the Hague Academy., American Journal of International Law., nr 87(3)/1993, s. 421-422. 77

Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 29.

158

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Prof. dr Oscar Schachter78, wieloletni ekspert prawny ONZ i wykładowca prawa międzynarodowego w Columbia Law School: „In his study of the teachers of international law, Lachs found value in all of them – naturalists, positivists, Marxists, pragmatists, apologists and utopians. In contrast, he said little about the much harsher world which he wall knew – the world of tyranny, racism, antiSemitism, violence and chicanery. It is probably no exaggeration to suggest that his personal life was sustained by his dedication to the ideal of international law. It is entirely fitting that readers of this Journal, along with others in all parts of our profession, should now honor his memory, for his achievement and its hopes for international law.”

Prof. dr Thomas Franck79, zmarły wieloletni wykładowca prawa i Przewodniczący American Society of International Law: „To create a space in which to create: nothing so pleased Lachs as his hoard of honorary degrees, from

every region, every bloc. He openly sought these symbols of

universal recognition not out of vanity – he was utterly unassuming – but because they served as sentinels of the space he needed to create a jurisprudence, to be his own person.”

O. Schachter, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The UN Years: Lachs the Diplomat., American Journal of International Law nr 87(3)/1993, s. 416. 79

Th. M. Franck, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The Private Lachs: Life as Art., American Journal of International Law nr 87(3)/1993, s. 420.

159

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

MANFRED LACHS JAKO WYKŁADOWCA MANFRED LACHS AS LECTURER

Prof. dr hab. Zdzisław Galicki80, Instytut Prawa Międzynarodowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego: “ […] [M]iałem okazję uczęszczać na wykłady monograficzne z prawa traktatów, prowadzone przez Profesora Lachsa w pierwszej połowie lat sześćdziesiątych na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Cieszyły się one niezmiennie bardzo dużym zainteresowaniem studentów. Dla młodych adeptów prawa międzynarodowego i przyszłych nauczycieli akademickich była to nie tylko kopalnia wiedzy o prawie traktatów, kodyfikowanym wówczas, przy współudziale Profesora Lachsa przez Komisję Prawa Międzynarodowego ONZ. Był to również niedościgniony wzorzec prowadzenia zajęć ze studentami – tak, aby naprawdę zainteresować ich wykładanym przedmiotem, a jednocześnie nie przytłoczyć ich i nie znużyć przekazywanymi im informacjami. Z wykładów tych – a także z późniejszych spotkań z Profesorem Lachsem – zapamiętałem przede wszystkim jego unikalną […] umiejętność doskonałej syntezy prezentowanych zagadnień […] [i] precyzyjny język prawniczy, którym zawsze się posługiwał […].” Prof. dr hab. Kazimierz Równy81, Honorowy Przewodniczący Stowarzyszenia Prawa Międzynarodowego (ILA) Grupy Polskiej: „Profesor Manfred Lachs – jako nauczyciel akademicki – od pierwszego wykładu na zawsze zaczarował mnie swobodą poruszania się w bogatej treści prawa międzynarodowego, a także urzekł pięknem polskiego języka w przedstawianych tematach. […] Wspomniane <<czary>> emanowały z Profesora wielorako. Przede wszystkim, rzucała się w oczy elegancja Jego ubioru (m.in. butonierka zgrana z kolorem krawata) i poruszania się. Z reguły wykładał na stojąco, dystyngowanie chodząc po podium. W

Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 30. 81 Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 38-39.

160

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

porównaniu do większości nauczycieli akademickich, którzy – patrząc w przygotowane konspekty i materiały – systemowo wykładali swoje przedmioty, kładąc nacisk na treść zasad i norm prawnych (jakby w oderwaniu od ich zastosowania w życiu), Profesor trzymał się układu tradycyjnych podręczników, ale treści normatywne przedstawiał w kontekście uświadamianych potrzeb społeczności międzynarodowej państw oraz często ilustrował je bieżącą praktyką międzynarodową, którą jako aktywny, biegły w językach światowych, dyplomata znał doskonale. Na podstawie tego co zapamiętałem z wysłuchania wspomnianego wykładu kursowego sprzed niemal 60 lat, mogę stwierdzić, że Profesor Lachs był nauczycielem inspirującym słuchaczy do wgłębiania się w arkana tego niezwykle frapującego przedmiotu […}.”

Andrzej Makarewicz82, wieloletni pracownik służby zagranicznej i Sekretariatu ONZ: „[…] [W]yobraźmy sobie, jakim zjawiskiem był dla studenta, w trudnych latach 50., znanych też jako lata stalinowskiego ładu w Polsce – profesor, dyrektor Departamentu Prawnego w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, który właśnie wrócił z kolejnej sesji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych i który piękną polszczyzną mówi także i o innym świecie – o Zachodzie, świecie wrogim i nienawistnym – jak to, na co dzień donosiła prasa i radio – a on nam mówi o nim w sposób otwarty, rzeczowy i przyjazny. Profesor samym swoim sposobem bycia, nienagannymi manierami, jakże różnymi od zachowania się typowych przedstawicieli władzy ludowej pokazywał, że istnieje też inny świat. […] Zainspirował mnie, i nie tylko mnie, do otwarcia oczu na ten inny świat i zainteresowania się nim, a w szczególności Organizacją Narodów Zjednoczonych. […] Zainspirował też do wspólnego działania na rzecz takiej otwartej postawy wobec świata, do podjęcia próby, wraz z inymi kolegami, uchylenia okna na ten świat, czemu sprzyjał wówczas <<Polski Październik>>. Doprowadziło to do utworzenia w 1957 roku Studenckiego Stowarzyszenia Przyjaciół ONZ – pierwszej tego typu organizacji po tej stronie żelaznej kurtyny.” 82

Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 43 - 44.

161

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Prof. dr Stephen Schwebel83, były sędzia i przewodniczący Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, obecnie Przewodniczący Trybunału Administracyjnego Banku Światowego: „The last of his many journeys to the United States was to Washington in September 1992, to preside over a moot court at the World Space Congress. That journey illustrated as well his warm interest in students, which for years was to find buoyant expression in his presiding annually over the Telders International Law Moot Court Competition in the Peace Palace.”

Andrzej Makarewicz84, wieloletni pracownik służby zagranicznej i Sekretariatu ONZ: „Jego wykłady przyciągały tłumy studentów, ponieważ były bogate w treści, prowadzone żywo, zawsze łączące zagadnienia teoretyczne z praktyką i aktualnymi wydarzeniami. Nigdy nie odczytywał swoich wykładów. Jego oratorski talent czynił je więc szczególnie atrakcyjnymi.”

Prof. dr Stephen Schwebel85, były sędzia i przewodniczący Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, obecnie Przewodniczący Trybunału Administracyjnego Banku Światowego: „[…] [H]is lectures were lively, topical and heavily attended.”

In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993, s. 416. 84

Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 44. 85

In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993, s. 416.

162

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Prof. dr Sudhir Chopra86, adwokat, sędzia Sądu Najwyższego w Indiach, wykładowca prawa: „The audience at the 1980 General Course in Public International Law of the Hague Academy of International Law will never forget the moment when Judge Manfred Lachs finished the last lecture: a burst of applause, in recognition of a lifetime of experience, was followed by a twenty-minute standing ovation that seemed to go on and on. Both teacher and students were moved. Many students shed tears of gratitude to this great teacher and jurist, while the teacher himself was seen wiping his eyes, so touched was he by the affection of his students. As the tradition goes, Professor René-Jean Dupuy, the Secretary-General of the academy, came forward to thank the lecturer. He concluded by saying that never before had any speaker been given such a warm tribute at the academy. A remarkable teacher was deservedly saluted by his pupils for having examined the fabric of international law, thread by thread, through the perspective of history. It was an unbiased, scholarly presentation – delivered at the peak of the Cold War by a man from an east bloc country – that touched on the issues of North and South, and East and West, without leaning one way or the other or slighting contemporary realities. He stood head and shoulders above those indoctrinate their audiences in the futility of international law. Judge Lachs presented international law as it is, and the trends in its development, without ever forgetting the central objective: the quest for global political, social and economic justice. His course was instant classic.”

Prof. dr Sudhir Chopra87, adwokat, sędzia Sądu Najwyższego w Indiach, wykładowca prawa: „[…] His presentation did not limit itself to the traditional claims of European or Christian proprietorship of international law; instead, one by one, he explored the contributions made by all races, nations and ideologies. Such an uncolored depiction of the trends of development in international law showed that there are many versions of international legal theory. Students were introduced to the important aspects of global history – the politico-economic factors – that shaped the structure and process of modern international law.”

S. K. Chopra: In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The Teacher: Lachs at the Hague Academy., American Journal of International Law., nr 87(3)/1993, s. 420. 87

S. K. Chopra: In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The Teacher: Lachs at the Hague Academy., American Journal of International Law., nr 87(3)/1993, s. 421.

163

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Prof. dr Sudhir Chopra88, adwokat, sędzia Sądu Najwyższego w Indiach, wykładowca prawa: „It was a voyage of imagination, dissecting layer by layer the history of the theoretical foundations of public international law; through his vivid recreation of that history, the lecturer made complex ideas and situations simple. It was also a journey to discuss some of the problems encountered by international law in its evolutionary path. As he pointed out, his was an attempt to draw a line between Grotius and Machiavelli. This course stood exactly between critics of international law and idealists. It was a perfect blend of reality, necessity and aspirations. It distilled all views without endorsing any. Judge Lach’s position was clear: international law and its effectiveness must be assessed by understanding the role of history in shaping the entire landscape of international legal thought. The course is classic, no because the teacher preached any particular ideology, but because he embraced historical truth, contemporary reality and the needs of the future. His position remained unchanged until his death. Decidedly, this was a daring and convincing attempt to present the trends in the developmental process – nurtured by the forces of history, philosophy, politics and economics – that have helped international law to mature. This course was very different from what is normally taught in the traditional law school setting. Judge Lachs made a conscious effort to help <<nuts and bolts lawyers>> grow out of a narrow conception of international law. He showed that to make effective use of international law a wider understanding of other areas of learning is necessary. The practicing lawyer’s perception that international law has a limited role was refuted. He demonstrated by means of historical evidence that international law is not static, but dynamic. By presenting the trends of development, he assured his students that international law continues to evolve to meet the growing needs of the society of nations, humankind and nature. ”

S. K. Chopra: In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The Teacher: Lachs at the Hague Academy., American Journal of International Law., nr 87(3)/1993, s. 421.

164

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

O WSPÓŁPRACY Z MANFREDEM LACHSEM MANFRED LACHS AS A CO-WORKER

Andrzej Makarewicz89, wieloletni pracownik służby zagranicznej i Sekretariatu ONZ: „[Profesor Manfred Lachs] [d]obrał sobie w Departamencie wysoce fachowy skład współpracowników, na których się opierał. Ale zaufanie to miało i swoje ujemne strony, bo niechętnie z tymi wybranymi pracownikami się rozstawał, przez to Departament PrawnoTraktatowy

[Ministerstwa

Spraw

Zagranicznych]

zyskał

sobie

szybko

miano

<<nierotacyjnego>>, co miało i odpowiednie konsekwencje materialne. Ale prestiż pracy z Profesorem i dla Profesora rekompensował te mankamenty. Był niezwykle opanowany i taki trochę, <<ponad>> , ale z serdecznym i troskliwym podejściem dla pracowników. Miał duże poczucie humoru. Przysłowiowa była jego reakcja na głośno wykrzykiwane słowa, które usłyszał, idąc korytarzem Departamentu. Zapytał <<Dlaczego ta Pani tak głośno mówi?>> <<Bo rozmawia z Londynem>>, ktoś mu odpowiedział zgodnie zresztą z prawdą <<To czemu nie przez telefon?>>, zapytał Profesor.”

Prof. dr Stephen Schwebel90, były sędzia i przewodniczący Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, obecnie Przewodniczący Trybunału Administracyjnego Banku Światowego: „Lachs attended the Preparatory Commision of the United Nations in London in 1945 and, until his election to the Court twenty years thereafter, was a leading and popular figure on the United Nations scene. While rigorously maintaining the exceptional discretion which was a hallmark of his career, he was far more open than Eastern European representatives habitually were.”

Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 45. 90

In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993, s. 416.

165

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Prof. dr hab. Adam Łopatka91, zmarły wieloletni Dyrektor Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, wieloletni przyjaciel Manfreda Lachsa: „It was stated by a distinguished lawyer: <<His approach to the international lawmaking process has always been flexible and creative, whether he has been wearing the hat of the lawyer – diplomat, the lawyer – jurisconsult, or the lawyer - judge>>.”

O DZIAŁALNOŚCI SĘDZIOWSKIEJ MANFREDA LACHSA MANFRED LACHS AS JUDGE

Prof. dr Oscar Schachter92, wieloletni ekspert prawny ONZ i wykładowca prawa międzynarodowego w Columbia Law School: „Lachs’s twenty-six years as a judge merit more extended analysis than is possible here. We have reason to Inter that He was particularly influential judge in building majorities in the Court. In his long period on the Court, he rarely dissented – in fact, only twice. One such dissent, in the North Sea Continental Shelf cases, contains a penetrating discussion of the creation of customary law, which should be required reading for students. The record also shows that he differed with his Soviet colleague on several occasions, a fact worth nothing in view of the pointed aspersions on his independence made by the U.S. Department of State after the Nicaragua case and similar criticism made in ASIL meetings. Lachs was deeply wounded by these attacks and made his feelings clear in separate opinions and legal journals, including this one. Lachs’s positive contribution to the Court was noteworthy in the Barcelona Traction case for reference to the ergo omnes principle as applied to human rights and in the advisory opinion on Namibia for reference to human rights and self-determination. In his last separate opinion, in the case concerning the Aerial Incident at Lockerbie, he returned to a problem that

Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, pod red. J. Makarczyka, Haga 1984, s. 13.

O. Schachter, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The UN Years: Lachs the Diplomat., American Journal of International Law nr 87(3)/1993, s. 414.

166

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

had long concerned him regarding the blurring of political and legal disputes and the necessity for the Court and the Security Council each to perform its functions without prejudicing the other’s powers. While he once again recognized that the Court is the designated <<guardian of legality>>, he also stressed the binding powers of the Security Council and its broad mandate. With his usual optimism, he passed over the conflict raised, apparently content to leave the solution to particular decisions taken in specific circumstances.”

Prof. dr Stephen Schwebel93, były sędzia i przewodniczący Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, obecnie Przewodniczący Trybunału Administracyjnego Banku Światowego: “Lachs was elected a judge of the International Court of Justice in the autumn of 1966 and took his oath of office on Feburary 6, 1967. The timing was extraordinarily fortunate. Shortly thereafter, Poland experienced a resurgence of anti-Semitism which was to wreck the careers and lives of a number of colleagues, some of whom took refuge abroad.”

Prof. dr Stephen Schwebel94, były sędzia i przewodniczący Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, obecnie Przewodniczący Trybunału Administracyjnego Banku Światowego: „[…] Lachs was a conscientious judge of exceptional ability and influence. In the first case on which he sat, the North Sea Continental Shelf, he dissented, writing one of the best of his opinions. He argued that the equidistance rule was a rule of law, and moreover, one which had acquired the status of a general rule of international law. Legal history was not to move in his direction, but some would say that the law of the sea would now have firmer and sounder contours if it had. Lachs was to dissent only once again in more than a score of judgments, orders and advisory opinions, in the Application for Review of Judgment No. 273of the United Nations Administrative Tribunal (the “Mortished case”). His opinion opposing the according of

In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993, s. 416. 94

In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993, s. 417 – 418.

167

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

reparation grants to members of the United Nations Secretariat who never repatriated themselves remains persuasive. Otherwise, he found himself with the majority, often as a member of the drafting committee. His influence may be thought to be seen in several important decisions, among them Barcelona Traction, Legal Consequences for States of the Continued Presence of South Africa in Namibia, and the Nuclear Tests cases. Lachs joined the majority in Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua. Despite his earlier reiterated support of judicial caution in the assertion of jurisdiction, he supported the exceptionally controversial jurisdictional holdings of the Court in that case. He also voted with the majority in rejecting El Salvador’s application to intervene and in denying El Salvador a hearing on the question, the latter in clear contravention of the Rules of Court. At the subsequent stage of the merits, he minimized the importance of the departure from due process (despite the fact that it had had significant impact on whether the United States would continue to participate in the case), but he had the unprecedented courage to admit error in that regard. In voting for the Judgment on the merits, Lachs indicated unease with the Court’s treatment of the question of assistance from Nicaragua to opposition forces in El Salvador, an unease which was magnified how vitally the Court had been misled on the facts by the then Nicaraguan Government.” Prof. dr Stephen Schwebel95, były sędzia i przewodniczący Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, obecnie Przewodniczący Trybunału Administracyjnego Banku Światowego: „Lachs was elected President of the Court exceptionally early in his career (19731976). He served with a flair and panache that was unusual. He set about improving frayed relations with other United Nations organs. To that end he took the lead in initiating the practice of the Court’s transmitting an annual report to the General Assembly, at which he, unlike his predecessors, frequently appeared. He also set about integrating the Court more fully into the legal, intellectual and social life of Holland and established close relations with the Queen and Prince of the Netherlands. In his capacity as President in the case concerning Trial of Pakistani Prisoners of War, a presidential telegram to the parties when the case was filed expressing the hope that they would take into account the fact that they would take into account the fact that the matter was subsequently described by Pakistan as instrumental in

In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993, s. 418.

168

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

staying the imminent handover by India to Bangladesh of Pakistani prisoners accused of genocide. That stay bought time for the parties to negotiate a settlement. His handling of the disposition of the Nuclear Tests cases was regarded as an example of his diplomatic skill.”

Prof. dr Stephen Schwebel96, były sędzia i przewodniczący Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości, obecnie Przewodniczący Trybunału Administracyjnego Banku Światowego: „Lachs played a leading role in the preparation of the revised Rules of Court, which currently are in force, and for more than two decades served as Chairman of the Court’s Rules Committee. When a principal innovation of those revised Rules – the provision for consultation by the President with the parties on the composition of an ad hoc chamber – was tested in 1982 in respect of constitution of the Chamber in the Gulf of Maine case, Lachs voted with the majority while only two judges, Judges Morosov and El-Khani, dissented.”

O ZWIĄZKACH MANFREDA LACHSA Z POLSKĄ ABOUT MANFRED LACHS CONNECTION WITH POLAND

Zdzisław Galicki97, Instytut Prawa Międzynarodowego Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego: „ Związek Profesora Lachsa z polską nauką prawa międzynarodowego i z nauczaniem tego prawa w Polsce był bardzo silny, nieprzerwany pomimo wielu lat spędzonych zagranicą i zauważalny nawet dla cudzoziemców”.

In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993, s. 418. 97

Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 31.

169

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Prof. dr Thomas Franck98, zmarły wieloletni wykładowca prawa i Przewodniczący American Society of International Law: „He bristled at being labeled the <<Polish Judge>>, yet he was intensely Polish, part of intellectual tradition that still makes battered, run-down Warsaw – the Paris of Eastern Europe. He strove to nurture and protect several generations of Polish international lawyers who had learned from him, not least how to create space for creativity. He played a quietly productive role in the transition from military rule to democracy.”

Andrzej Makarewicz99, wieloletni pracownik służby zagranicznej i Sekretariatu ONZ (za Stephenem Schweblem100) : „Profesor M. Lachs był jednym z niewielu tzw. <<Polaków londyńskich>>, którzy powrócili do Polski po wojnie i jednym z nielicznych, który został, zaadaptował się i odniósł sukces. Osiągając wysoką pozycję w Polsce Ludowej Profesor potrafił jednocześnie przez całe życie zawodowe i osobiste utrzymywać i pielęgnować swoje związki z Zachodem. Jego wieloletni pobyt w Anglii wywarł szczególny wpływ na niego, na jego prawnicze myślenie i wyrażanie się, a nawet na sposób ubierania się. Ale jego doskonałe maniery i sposób bycia pozostały polskie.”

Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 31. 99 Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 44-45. 100

S. M. Schwebel, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993: “Lachs was one of the small number of <<London Poles>> to return to Poland after the war. He was one of a still-smaller number to remain, adapt and prosper. Indeed, he became the only one of the London Poles to achive and then maintain high position in Communist Poland. At the same time, throught his long professional and personal life, Lachs was to nurture his many ties in the West. His years in England had particular influence upon him: on his legal thought and expression (he was fond of quoting English Law Lords and of brightening his speeches with English anecdotes), and on his dress. His courtly manners remained Polish”.

170

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

MANFRED LACHS JAKO PATRON POLSKICH NAUKOWCÓW MANFRED LACHS AS PATRON OF POLISH SCHOLARS

Prof. dr hab. Renata Szafarz, obecnie emerytowany profesor Instytutu Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk101: „Mniej znana jest rola Profesora Manfreda Lachsa jako patrona polskich naukowców jako wykładowców Haskiej Akademii Prawa Międzynarodowego oraz jako patrona młodych naukowców i dyplomatów specjalizujących się w prawie międzynarodowym. Otóż Profesor Manfred Lachs zawsze patronował polskim uczestnikom letnich wykładów Haskiej Akademii Prawa Międzynarodowego. Każdego roku Profesor fundował też jedno stypendium dla polskiego naukowca biorącego udział w wykładach w Haskiej Akademii. Profesor Manfred Lachs również zapraszał polskich wykładowców i słuchaczy Akademii na przyjęcia do siebie do domu. Sama też miałam zaszczyt gościć w domu Profesora Manfreda Lachsa i w Jego sędziowskim gabinecie w Trybunale w 1979r. – gdy byłam słuchaczką Haskiej Akademii. Ponadto, Profesor Manfred Lachs spotykał się prywatnie z polskimi naukowcami, którzy uczestniczyli w konferencjach i w kolokwiach w Hadze, w Amsterdamie i Utrechcie. Również i w takich spotkaniach miałam okazję uczestniczyć. Ilekroć Profesor Manfred Lachs przylatywał do Warszawy, np. na Zgromadzenie Ogólne członków PAN, zawsze spotykał się z polskimi naukowcami, m.in. ze specjalistami w dziedzinie prawa międzynarodowego. […] Z sentymentem wspominam dzisiaj także liczne i miłe wizyty Profesor Manfred Lachs, dostojnego Gościa, u nas w domu. Pamiętam, że Profesor żywo interesował się rozwojem młodej polskiej kadry naukowej w dziedzinie prawa międzynarodowego . Interesował się też pracami i dokonaniami Instytutu Nauk Prawnych PAN.”

Prof. dr hab. Genowefa Grabowska102, wieloletnia wykładowczyni Uniwersytetu Śląskiego: 101

Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 27-28.

171

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„W mojej pamięci sylwetka Profesora Manfreda Lachsa rysuje się bardzo wyraźnie i wielowymiarowo. Pierwszy obraz – to nasze spotkanie we wczesnych latach 80. , w Jego gabinecie w haskim Pałacu Sprawiedliwości. Wielki Przewodniczący Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości znalazł czas, aby porozmawiać ze świeżo upieczonym docentem z Polski. To wtedy Profesor zachęcił mnie do zwrócenia uwagi na prawo środowiska, a także ułatwił

zgłębienie

tajników

holenderskiego

systemu

badania

nauczania

prawa

międzynarodowego w Instytucie TMC Assera. Nie byłam zresztą wyjątkiem. Profesor co roku zapraszał do siebie, przebywających w Hadze polskich uczestników letniej szkoły prawa międzynarodowego. Była to wspaniała okazja do rozmowy, bezpośredniego kontaktu ze <<swoim sędzią>>, czego tak bardzo zazdrościli nam studenci z innych państw. […] Wspomnienia o Profesorze, o jego znaczącym wpływie na kolejne generacje polskich prawników internacjonalistów można kontynuować długo. Ale jedno jest pewne: każdy, kto chociaż raz miał szczęście rozmawiać z profesorem na długo pozostawał pod przemożnym wrażeniem, iż spotkał wspaniałego Uczonego i wielkiej dobroci Człowieka.”

Andrzej Makarewicz103, wieloletni pracownik służby zagranicznej i Sekretariatu ONZ: „Mógł być dumny ze swego wkładu, jaki wniósł w wykształcenie setek prawników i dyplomatów. Otwarty i dostępny dla wszystkich, był opiekuńczym duchem dla swoich studentów, także po studiach, pozostając dla nich niedoścignionym wzorem naukowego mentora.”

102

Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 31. 103 Manfred Lachs-wybitny prawnik świata, pod red. Z. Galickiego, T. Kamińskiego i K. Myszony-Kostrzewy, Warszawa 2011, s. 44.

172

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” – MANFRED LACHS O SOBIE Jesienią 1984 roku w siedzibie Polskiej Akademii Nauk (tj. w Pałacu Staszica) w Warszawie odbyła się uroczystość siedemdziesięciolecia urodzin Profesora Manfreda Lachsa. Na tym spotkaniu Profesorowi wręczono księgę jubileuszową napisaną w językach angielskim i francuskim. W księdze znalazły się eseje 50 wybitnych prawników z 25 krajów świata.

173

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Profesor Manfred Lachs wygłosił poniższe przemówienie na tej właśnie uroczystości. Zostało ono za jego zgodą wydrukowane w czasopiśmie „Polityka” (nr 2/1985).

174

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

175

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

176

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„W tej wielkiej przygodzie, w tej podróży, którą nazywamy życiem, każdy z nas na wielu zatrzymuje się przystankach, znaczących różne jego etapy – im odleglejsze od początku, tym większe wydają się one mieć znaczenie. Jednak sam fakt przebycia krótszej czy dłuższej drogi nie jest oczywiście zasługą wędrowca. Istotne jest – jeżeli w ogóle godzien jest przypomnienia – jak tę drogę przebył, co zdziałał, co osiągnął. Mój zegar życia wybił szczególną godzinę. I mój przyjaciel Adam Łopatka, dyrektor Instytutu Państwa i Prawa, moi inni koledzy uznali, że jest ona godna przypomnienia. Jeśli powiem, że wdzięczny jestem za to wielkie wyróżnienie – będzie to oczywiście niewspółmierne z rzeczywistością i wręcz nieprawdziwe, przeżywam bowiem uczucia zupełnie inne: uczucie głębokiej pokory, świadomość mego skromnego miejsca w rodzinie tych, którzy tym samym zajmują się zawodem. Mrówcze było i jest moje dzieło wśród milionów. Pełen podziwu jestem dla tego pięknego tomu, który otrzymałem w darze, tomu mnie poświęconego, a na który złożyły się prace tylu wybitnych uczonych wszystkich kontynentów: trwała pamiątka przekraczająca granice ludzkiego życia: pamiątka dziś, że jestem – a jutro, że byłem. To i te hojne i piękne słowa, które padły z ust trzech mówców, głęboko utkwiły w mej pamięci i prawdziwie mnie wzruszyły. Najłatwiej byłoby dla mnie chyba na tym zakończyć moje wystąpienie. Albo by nieco odmienniej to ująć, powtórzyć słowa księcia Coislin, który tradycyjne przemówienie dziękujące za wybór do Akademii Francuskiej w 1652r. ograniczyły do stwierdzenia: „Przyznaję – powiedział – że łaska, jaką okazaliście mi Panowie, jest tak wielka, że dorównać jej przekracza moje możliwości. Jestem, więc przekonany, że okażecie ją również, gdy ograniczę się do słowa: dziękuję!”. I te wypowiedziawszy słowa, usiadł na swoim fotelu i nigdy więcej – do końca życia – nie zabrał głosu – w Akademii. Sądzę jednak, że winienem powiedzieć coś więcej. O sprawach, problemach, z którymi się stykałem jako świadek pewnego etapu historii Polski i międzynarodowej. Równocześnie zadaję sobie sprawę z tego, że to sprawy tak bardzo powiązane ze współczesnością, z dzisiejszym wydarzeniem – grozi mi zatem niebezpieczeństwo subiektywizmu – i może trudno mi będzie przedstawić je w tak istotnej dla spraw tych perspektywie. Już wcześnie w moim życiu pragnąłem zająć się tą dziedziną prawa, której istnienie czy skuteczność wielu w przeszłości, a nawet dziś jeszcze neguje. 177

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Byłem w wieku, który tak znamiennie określił Bertrand Russell: „Poziom mojej inteligencji – pisał – stale się obniżał od 21 roku życia. Kiedy miałem lat 20 fascynowała mnie matematyka, z biegiem lat stawała się dla mnie coraz trudniejsza, zająłem się więc filozofią, a gdy i ona stała się trudna, przeszedłem do polityki – a teraz czytam tylko powieści kryminalne”. Oczywiście nie o analogię z Russellem chodzi. Chciałem studiować prawo, by z kolei uczyć innych: wzbogacać się wiedzą, by móc wzbogacać innych i poprzez nauczanie samemu się uczyć. Dość wcześnie zdałem sobie sprawę, że w tej dziedzinie – jak zresztą w innych, więź między teorią i praktyką jest nieodzowna. Nakaz przez wielu niestety niedostrzegany i nieprzestrzegany. Bo jak pisał przeszło 100 lat temu wybitny znawca przedmiotu: „Trzy słowa ustawodawcy mogą całą bibliotekę zamienić w makulaturę”. Naukowy światopogląd stanowi nieodzowną busolę zarówno dla teorii, jak i praktyki. Większość blisko 40 lat mojego życia spędziłem w trzech czy czterech gmachach Warszawy: w Alei I Armii Wojska Polskiego, przy ul. Wawelskiej, niedaleko stąd w gmachu Uniwersytetu i w tymże Pałacu Staszica. Przez dziesięciolecia do dziś dwa nosiłem czepce: jeden teoretyka; drugi praktyka, zmieniałem je wielokrotnie w ciągu dnia. Dziś gdy sięgam w przeszłość – pamięć przywołuje jej fragmenty i sceny z filmu pierwszych dziesięcioleci Nowej Polski, sceny w których przyszło mi odegrać pewną rolę. Droga, którą przeszedłem wraz z licznymi przyjaciółmi, kolegami i studentami zaczęła się od likwidacji skutków wojny, budowania i praktycznego rozwiązywania setek spraw z nimi związanych. Oto niektóre jej rozdziały: Norymberga, przygotowania traktatów pokoju, restytucja polskiego mienia, które znalazło się za granicą, w szczególności dzieł sztuki czy złota monetarnego, szukanie dróg i formuł prawnych ostatecznego uznania naszej granicy zachodniej. Z kolei – a nawet równocześnie – uczestniczyłem w budowie rusztowań gmachu pokoju, w torowaniu drogi do porozumień w różnych dziedzinach współpracy międzynarodowej. Tak, więc wcześnie już zaczęliśmy zawierać umowy związane z nacjonalizacją zagranicznego mienia, umowy komunikacyjne i gospodarcze i układy o przyjaźni i współpracy.

178

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Przeszło 30 lat temu stałem przed Trójstronną Komisją w Brukseli, zajmującą się restytucją zrabowanego złota monetarnego zrabowanego przez okupanta, kwestionowała ona nasze roszczenia do złota gdańskiego: domagałem się by państwo, które mogłoby się domagać jego wydania wykazało się lepszym tytułem aniżeli Polska. Nie znalazło się takie państwo, złoto nam zwrócono, ale dopiero po wielu latach. Pamiętam jak 12 maja 1955r. późnym wieczorem zakończyliśmy redakcję układu warszawskiego w gmachu Urzędu Rady Ministrów – niedaleko stąd – na Krakowskim Przedmieściu. Kilka lat później w mroźny i śnieżny dzień po latach wysiłków i interwencji patrzyłem na samochody ciężarowe, które w asyście konnej policji podążały do portu, wioząc w skrzyniach arrasy wawelskie do kraju. Mnóstwo innych scen, w licznych stolicach, w różnych gmachach, wraca do mojej pamięci – ale ich opis przedłużyłby film – niech mi zatem wolno będzie przejść do innych krajobrazów. Po okresie zahamowań rozpoczął się etap dialogów, wspólnych inicjatyw w organizacjach międzynarodowych, rozmów i rokowań oficjalnych i nieoficjalnych, dyskusji przy okrągłych stołach, których Polska była jednym z inicjatorów. Ich celem było sondowanie możliwości szukania nowych, nieortodoksyjnych rozwiązań dla nowych sytuacji tak różnych od ortodoksji w stosunkach międzynarodowych. Wymagało to również rozbudowy gmachu prawa, tak więc rosły jego piętra, zarówno w skali światowej, jak i regionalnej. Mnożyły się poprzez traktaty zawierane pod auspicjami ONZ i innych organizacji międzynarodowych, jak i poza nimi. Spośród wielu, trzy dokumenty zajęły moją szczególną uwagę – Traktat o pokojowym wykorzystaniu przestrzeni kosmicznej, Konwencja o prawie traktatowym, która ukoronowała prace Komisji Prawa Międzynarodowego i Traktat o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej. Chcę jednak jeszcze na chwilę wrócić do dwóch bardzo szczególnych fragmentów tego etapu historii, ważkich nie tylko dla owych dni. Chciałbym przywołać do pamięci dwie szanse, które stały przed współczesnością – szanse nie wykorzystane, a mogły one w sposób decydujący wpłynąć na dalszy bieg wydarzeń. Pierwszą był znany polski plan strefy bezatomowej w Europie – dniami i nocami pracowałem z kolegami, Adamem Rapackim, nad kolejnymi jego wersjami; ogłoszono trzy a było ich więcej. Oddalenie konfrontacji szczególnie niebezpiecznych broni, odprężenie w 179

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

sercu Europy mogło zahamować bieg wydarzeń, które z Europy uczyniły beczkę prochu, kontynent wypełniany bronią, a mogło stworzyć atmosferę nieodzowną dla dobrosąsiedzkich stosunków, rozwijających się na zasadach wzajemnego zaufania, na które nie padałby złowieszczy cień coraz doskonalszych w sztuce zabijania broni. Z nostalgią wspominam notatki, rozmowy – prowadzone w dzień i nocą, teoretyczne i praktyczne wywody – tygodnie, kiedy wydawało się, że plan znajdzie się na stole obrad ministrów spraw zagranicznych. Przypominam sobie wahania niektórych mężów stanu i entuzjazm innych – ich uznanie dla prostoty i równowagi, które cechowały plan, nawet podziw dla gotowości Polski do jego modyfikacji, by w kilka dni później, niby w wyniku działania czarodziejskiej różdżki, znaleźć w jego realizacji trudności nie do przezwyciężenia. Mimo, że plan znikł z porządku obrad polityki europejskiej – coraz częściej się do niego wraca w tej i innej części Europy i w innych częściach świata. Druga – to przygoda, w której znalazłem się chyba przypadkiem w 1962r., w gronie bardzo ścisłym, gdy toczyły się rokowania o zakaz prób z bronią jądrową. Był moment – niestety bardzo krótki, kiedy bliskie było porozumienie o pełnym zakazie prób, a więc i podziemnych, chodziło o formułę, która byłaby do przyjęcia przez trzy mocarstwa. Wydawało się, że była na stole – zawisła jednak w powietrzu i znikła z horyzontu. Oto niektóre z wydarzeń, które mogły zapoczątkować nowy etap historii, bez przesady – mogły zadecydować w poważnym stopniu o bezpieczeństwie Europy i świata, o utrwaleniu pokoju. Przez cały ten okres nosząc drugi czepiec wskazywałem młodzieży na drogi rozwojowe prawa międzynarodowego, ale i na jego zaułki i manowce, słabości i siłę. Nie były to wykłady, to był fascynujący stały z nią dialog: te ciągłe pytania studentów, szukanie wyjaśnień, dlaczego norma i fakt znalazły się w konflikcie, a w szczególności ich zainteresowanie zjawiskami współczesności: dlaczego stało się tak, a nie inaczej. Oto co mnie tak często inspirowało w mojej pracy praktycznej i w naukowej: chyba jeden z największych bodźców w mojej pracy. Oto tak przez lata krążyłem między teorią i praktyką, między gmachami, które je symbolizowały, byłem aktywny na konferencjach międzynarodowych – udzielałem porad prawnych, pisałem opinie, by godzinę później stanąć przed słuchaczami i wyjaśnić im źródła prawa czy wykładnię traktatów. A gdy 28 lat temu powstawał Instytut Państwa i Prawa – od 180

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

pierwszych dni jego pracy rozpocząłem z innymi badania interdyscyplinarne, studia nad RWPG i różnymi innymi aspektami współpracy państw socjalistycznych – jak i w skali światowej, nad prawem wewnętrznym, nad rozwojem prawa realizującego humanizm socjalistyczny. To w tym Instytucie powstały pierwsze plany sądownictwa administracyjnego, nowe koncepcje dotyczące roli rad narodowych. Z czasem ten Instytut, pod kierownictwem Adama Łopatki, stał się najpoważniejszym czynnikiem twórczym i opiniodawczym w procesie rozwoju i wykładni prawa. Jakże rad jestem z tak poważnego postępu tej ważnej instytucji. Od chwili, gdy wdziałem togę sędziowską i biorę udział w tym, co niektórzy nazywają najstarszym teatrem świata, znów teoria i praktyka wzajemnie się uzupełniają. By rozstrzygać współczesne spory nie wystarczy być prawnikiem, trzeba zdobyć tajemnice wiedzy w różnych dziedzinach, bardzo od prawa odległych. Bo jakże rozstrzygnąć sprawy dotyczące dekolonizacji, dostępu do bogactw naturalnych, spory o ustalenie granic morskich. Konieczna jest znajomość np. geografii, geologii i morfologii. To dzięki temu znam dziś dokładnie rzeźbę dna Morza Śródziemnego. Konieczna staje się znajomość ekonomii, finansów czy techniki i różnych gałęzi nauki. Nadal noszę te dwa czepce. Bo pisanie wyroków oznacza nie tylko uczestniczenie w decyzjach, ale wzbogacanie prawa, tworzą one prawo między stronami – ale i coś więcej inspirują autorów do pisania komentarzy, stają się łupem profesorów i praktyków. Czasami wyrok naprawdę stwarza trudności: jak ów napisany 28 lat temu, po którym obie strony wywodziły, że spór wygrały. Stało się tak, że przez prawie 40 lat znalazłem się blisko wielkich wydarzeń historii. To, że historia nie przeszła obok mnie, a wręcz tak bardzo wzbogaciła moje życie, umożliwiła mi Polska Ludowa. To ona sprawiła, że mnie zauważono w wielkim tłumie i dzięki temu zauważono również poza granicami kraju. Dorobek życia czy poszczególnych jego etapów nie rodzi się w próżni. Składają się nań obiektywne warunki, współpraca z innymi,, wymiana myśli i słów, one często rodzą skojarzenia i nowe idee, pomagają w tworzeniu syntez i teorii. Przyznam, że nierzadko pytanie zadane mi przez studenta, odpowiedź, która go nie zadowoliła, powodowały u mnie dalsze procesy myślowe, prowadziły do odrzucenia starych i szukania innych rozwiązań i w ten sposób sprzyjały narodzinom nowych koncepcji czy teorii.

181

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

W większości przypadków byłem świadkiem wielkich wydarzeń, w niektórych statystą, a czasami nawet aktorem. Pozostały tego drobne ślady w książkach, artykułach, refleksjach teoretycznych i aktach praktyki, w dokumentach, wyrokach, których pisanie powierzają mi moi koledzy, w tekstach umów międzynarodowych czy protokołach obrad: słowo, zdanie, artykuł lub więcej. Pozostały projekty umów – niezniszczone plany. Pytał kiedyś Malraux o malarstwo Picassa: czy każdy kolor, który tworzy swój własny język staje się wcześniej czy później poezją? Zapytać można słusznie: czy każda myśl musi się stać teorią? To prowadzi mnie do kilku refleksji ogólnych. Słów kilka, które zmierzają do pochwały tego prawa – jego roli w świecie współczesnym, w stosunkach z polityką i dyplomacją. To truizm przypomnienie, że prawo jako dzieło ludzkie różne jest od praw natury, daleka jeszcze droga do dojrzenia procesu, o którym mówił Marks, gdy wiedza o człowieku obejmie również nauki przyrodnicze, podobnie jak one wiedzę o człowieku. Pozostaje ona często w tyle, stanowi synonim dnia wczorajszego. Nie dziw zatem, że nie jest ono ulubieńcem bogów ani muz, a tylko częstym przedmiotem satyry, a prawnik jej bohaterem. Jakże to znamienne, że Cervantes z Sancho Pansy zrobił sędziego, pisali o nich Guy de Maupassant, Czechow, Čapek i Szekspir. Prawo w literaturze to system przepisów nie odpowiadających potrzebom życia ani ludzi i narodów. Skłonne jest ono do kostnienia – jest sprawą ustawodawcy, nauczyciela i sędziego stale je rozwijać poprzez nowe normy i wykładnie w wymiarach czasu i wydarzeń. Dziś przy wzrastającym rytmie życia wymaga ono większej ilości tlenu, aniżeli kiedykolwiek w przeszłości, temu by tętno jego dostosowywało się do realiów współczesności i by sięgało swoją perspektywą w przyszłość. Szczególnie odnosi się to do prawa międzynarodowego, w okresie wielkich rewolucyjnych przemian, jakie przechodzi współczesny świat. To one pokazują konieczność stałego śledzenia zjawisk i dostrzegania zmian, bo ciągle żyjemy między zmierzchem dnia wczorajszego, który należy dostrzec, a świtem, którego kolory należy widzieć już w oddali. Bo nie można przeciwstawić człowieka naturze czy narodu historii, bezowocne muszą być wszelkie akty świadomie do tego zmierzające, czy też na taką podstawę się godzące. Te szczególnie – prowadzą konfliktów i tragedii, a wtedy jest za późno. Prawo może im często zapobiec, ale rzadko i tylko z dużą trudnością położyć kres, gdy stały się faktem. Z każdym dniem staje się bardziej oczywiste, że człowiek musi współdziałać z naturą, jako jej część 182

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

składowa, chronić ją przed degradacją i zniszczeniem: ochrona przyrody jest związana z jutrem życia na tej planecie. Historia narodów i ludzi – to przecież wielobarwny szlak, na którym kształtują się ich losy, ściśle ze sobą związane. I to znaleźć musi refleks w prawie. Równocześnie zapewnienie wszystkim godnego życia, możliwości decydowania o ich własnym losie – stanowią istotną część współczesnego dekalogu prawa. Jakkolwiek tak często ignorowane, wyszydzane i deptane – stało się ono jednak jedną z wielkich zdobyczy naszej cywilizacji. Tarczą obronną dla słabych, a dla wielkich nie tylko ozdobą – ale i bronią: jakże często przecież i oni na nim właśnie opierają swoje roszczenia. Wielkość i siła to rzecz względna, nie są to zjawiska trwałe. Czas, ten potężny współczynnik życia zmienia wielkości, zmienia układy sił – stąd konieczność kształtowania norm, a nawet całego systemu, by zapewnił wszystkim to, co dla życia jest niezbędne, torować drogę do postępu społecznego i gospodarczego każdemu narodowi w świecie tak bardzo współzależnym. Wprawdzie prawo nie może zmienić geografii zamienić piasków i pustyni w życiodajną glebę – może ono jednak i powinno zapewnić współpracę bogatych z biednymi, państw o różnych systemach, by zmniejszyć dzielącą ich przepaść, a tym samym wstrzymać procesy konfrontacji i im zapobiec w przyszłości. Oczywiste niebezpieczeństwo tkwi w możliwościach manipulowania siłą i naciskiem, a więc i człowiekiem. Manipulacje takie stwarzają groźne sytuacje dla poszczególnych narodów, co więcej, groźbę zniszczenia – anihilacji życia na naszej planecie. W ostatecznym rozrachunku prawo międzynarodowe jest przecież systemem norm uzgodnionych przez państwa, mających na celu regulowanie ich wzajemnych stosunków. Nazywają nas prawników handlarzami słów. Ale słowa są istotne, jako instrument ludzkiego współżycia – oczywiście nie owe stanowiące igraszkę, gdy się ich używa, by udawały, że coś znaczą, ale te, które odzwierciedlają rzeczywistość, a równocześnie ustalają kierunki działania. Mimo że żyjemy w tak ogromnym skupisku ludzi i tak różne są ich interesy – porozumienia są możliwe, a nawet konieczne. Na wysokim piętrze historii, na którym się znajdujemy – możliwości metod pokojowej współpracy są godne podziwu. Kształtowanie porozumień jest trudne w homogenicznych wspólnotach, a cóż dopiero w świecie tak 183

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

heterogenicznym jak nasz. Niemniej możliwości osiągnięcia porozumienia nawet z pozycji najbardziej odległych są tak liczne, że trudno je wyczerpać, jeśli istnieje ku temu dostateczna wola i jeśli nie tworzy się faktów dokonanych, które utrudniają znalezienie wspólnego języka. W sprawach podobieństw i przeciwieństw, w wielkiej sprawie pokoju konieczne jest szukanie i tworzenie wspólnej miary, która pozwoli na osiągnięcie porozumień o charakterze trwałym. Ich realizacja wymaga wielkiej cierpliwości, konsekwencji działania, sztuki wsłuchiwania się w rytm historii i rozumienia własnych możliwości. Oto jak rozwijać się może i powinno nowe prawo, poprzez dyplomację i współpracę międzynarodową, opartą na dobrej wierze, na wiarygodności zobowiązań i praw. Rozum polityczny nakazuje, by granice możliwości stały się częścią świadomości narodów, to uczyni układy łatwiejszymi, mimo różnic ustrojowych porozumienia mogą stać się trwałe i mogą być przestrzegane. Zdobyć sztukę perswazji, spokój i cierpliwość nawet w obliczu poważnych kryzysów – oto co decyduje o znaczeniu i roli dyplomaty i prawnika międzynarodowego: nie należy mu zakreślać wąskich granic, a to umożliwi zakończenie wojny zanim się ją zaczęło. Oto czego nauczyło mnie życie: nauczyło mnie ono sztuki słuchania. To wcale nie oznacza poddania się albo zaniechania walki w obronie pewnych zasad i o lepsze jutro, wręcz odwrotnie, tylko czyni je realniejszymi i pozwala na właściwe zrozumienie faktów, biegu wydarzeń, chroni przed iluzjami, które siłą rzeczy ułatwiają ucieczkę od rzeczywistości, do przesmyku wiodącego do świata metafizyki, a w istocie rzeczy prowadzącego donikąd. Jedyna droga do jutra – to porozumienie, to nie narzucone decyzje, nie wymuszone umowy. Rokowania dziś – inaczej aniżeli wczoraj – nie oznaczają szukania metod zepchnięcia partnera z szachownicy lub niepozostawienia mu wyjścia poza poddaniem się, ale zrozumienie żywotnych interesów narodów i ich uwzględnienie w podejmowaniu decyzji. Niestety tak jeszcze nie jest. Błądzą we współczesności liczne cienie przeszłości. Czas by polityka i dyplomacja uniknęły mitów i detronizacji rozumu. By prawo z kolei stało się mocnym zapleczem polityki i dyplomacji, unikając pozorów, dając wyraz rzeczywistości, wyrosło z niej, by kształtować stosunki międzynarodowe w interesie narodów i człowieka.

184

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Zanim zakończę refleksję z tej tak wyjątkowej dla mnie okazji – niech mi wolno będzie wrócić do spraw Polski. Gdy blisko 40 lat temu zasiadałem przy biurku w Alei I Armii Wojska Polskiego, gdy zaczynałem wykłady przy ul. Wawelskiej i na Krakowskim Przedmieściu, nie zdawałem sobie sprawy, jak ciężkie czekają nas dni, tygodnie i lata. Że burzliwa była nasza historia, tego wszystkie generacje były świadkami i uczestnikami. Równocześnie tak często wielu traciło kompas – by użyć słów poety: „tak jakby w listopadzie można rozpocząć wiosnę”. Ledwo goiły się rany z wczoraj, gdy zadawano nam nowe. Często sami je zadawaliśmy sobie. Wydawało się nam w 1945r., że sprawy nasze będą mogły być rozwiązane bez trudności. Stało się inaczej. Kiedyś, niby na peryferii wielkiego świata, zepchnięta w cień prowincja – Polska, zaczęła wreszcie zdobywać należne jej miejsce w Europie. Rzadko można znaleźć naród, w którym zainteresowanie problematyką międzynarodową byłoby większe, aniżeli u nas: od studenta poprzez dziennikarzy do poetów. Niedawno modliła się poetka do Narodów Zjednoczonych: „Wielkie pudełko zapałek sztuczne serce świata miej nas w swojej opiece hodowlo białych gołębi pod niebem ciężarnym bombami”. Ta więź z problematyką międzynarodową i prawem międzynarodowym wynika z doświadczeń historii, bo życie nasze, bardziej aniżeli wielu innych narodów związane jest z wydarzeniami na arenie międzynarodowej, a Polska potrzebuje opieki tego prawa, by jej zapewnić warunki pokojowego, spokojnego rozwoju i dobrobytu. I to nie przypadek zrządził, że jego uprawa – jak pisał u początków naszego wieku Franciszek Kasparek – tak wielką u nas odgrywała rolę. Dziś ta rola powinna być jeszcze większa. Niezależnie od tego prawo to stanowi część naszej kultury. Polska – kraj pełen piękna i uroku – w którym, jak piał wielki alchemik polskiego słowa – każdy miesiąc niesie inne dary: kwiecień pełen jest „kwitnących czereśni, maj bzów, czerwiec smagły jak orzech, lipiec pachnąc gryką, sierpień jak srebrny szelest kos, wrzesień rumiany jak jabłko”. Zadaniem nas wszystkich jest strzec tego piękna. Zwiększać bogactwa nasze i wzmożyć wysiłki, by wyprowadzić kraj z kryzysu.

185

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

U wrót moich refleksji wspomniałem o znaczeniu podróży człowieka przez życie i jego osiągnięciach, o ich wzajemnym stosunku. Mówiłem o mojej podróży. Zbliżając się do końca mojej przydługiej chyba wypowiedzi – pragnę powrócić do tego ciekawego niewątpliwie problemu. Pisał szereg lat temu jeden z wybitnych współczesnych prozaików: „U schyłku mojego życia widzę, że właściwie nic nie osiągnąłem, ale sama podróż była bardzo ciekawa i to jest istotne”. Inaczej patrzył na to zagadnienie jeden z wielkich naszych filozofów, podkreślał on wartość naszych dzieł, ale w ich długotrwałości nie widział warunku „niezbędnego ich wartości”. „Cóż bowiem z tego – głosił kiedyś – że nasze dzieła przeminą, skoro nasze oddziaływanie jest niewątpliwie faktem; krótka chwila cenniejsza jest wielekroć od płyty kamiennej wiekami trwającej. Podróż, którą odbyłem dotychczas służąc Polsce i współczesności międzynarodowej była arcyciekawa – ale moje miejsce – przyznam – arcyskromne, milionowy ułamek współczesności. I jakże jestem świadom moich błędów i słabości, moje diagnozy, wykłady czy ekspozycje – zapewne będą bliższe prawdy jutra, aniżeli tej sprzed 20 czy 10 lat. Dlatego nie o moje osiągnięcia chodzi, a raczej o moje wysiłki, często może nieudolne, o nieustanną moją troskę o wychowanie młodzieży, o próby pomocy Polsce w potrzebie, o udziale w kształtowanie nowego, postępowego i demokratycznego prawa międzynarodowego – o pomocy w kształtowaniu wspólnoty międzynarodowej. Jakże rad jestem, że dzisiejsze spotkanie daje mi możność podziękować moim kolegom starszym i młodszym, tym, którzy mi zaufali i powierzali tak poważne i często ciężkie zadania. Chcę zakończyć te refleksje wizją świata, ludzkości, która w dobrze zrozumianym interesie tworzy coraz to lepsze normy prawa i którym się podporządkowuje w równie dobrze zrozumianym interesie To nie utopia. Poprzez etapy zmagań, tarć i konfrontacji jednak zbliżamy się do nowych rozdziałów historii. Przypomnienie, że żyjemy w czasach wielkich i groźnych jest chyba zbyteczne. Wszyscy wiemy, że potencjał niszczycielskich sił jest dziś niewątpliwie znacznie większy, aniżeli był kiedykolwiek w przeszłości. Równocześnie jednak po raz pierwszy historia stała się uniwersalna objęła cały glob, cała ludzkość stała się faktycznie współzależna. Jest tak, mimo że świat jest podzielony, mimo że wojny lokalne wybuchają w różnych jego częściach. Niewątpliwie przeżyjemy niejeden jeszcze wstrząs, 186

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

agresję czy inne akty bezprawia. Ale właśnie te kataklizmy, nie rozwiązując problemów, wykazują, że jedyna droga do tego celu to coraz głębsza współpraca międzynarodowa. Chyba nonsensem jest teza – głosił już Vattel – że państwa zawierające umowę czynią to ze świadomością, by ona nie stała się źródłem praw i zobowiązań w niej przewidzianych. Mimo częstych naruszeń, mimo ironii, z jaką często się je ocenia – mimo tragedii wynikających z łamania jego norm – dobra wiara, trwałość zobowiązań, zakaz użycia siły i dyskryminacji – stopniowo torują sobie drogę do uniwersalnego uznania – co więcej – stosowania i rozwoju nowych zasad i przepisów. Oto moja wizja tego prawa – wizja niewolna od trudności i przeszkód wizja Polski podmiotu i przedmiotu tego prawa – wizja świata, w którym przyszłość jest po stronie człowieka i postępu.”

187

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM …” 104 Rok produkcji: 1986 Scenariusz i realizacja: Ludomir Motylski Zdjęcia: Janusz Sztajkowski (współpraca Piotr Cebulski) Montaż: Danuta Rajewska (współpraca Jarosław Michałkiewicz) Dźwięk: Włodzimierz Dembicki Kierownictwo produkcji: Krzysztof Sztejnike CWPiFTv POLTEL

104

Niniejsza transkrypcja została opracowany w oparciu o film o tym samym tytule. Znaczną część filmu stanowi opowieść snuta przez prof. Manfreda Lachsa. Opowieść ta została w niniejszym materiale przytoczona. Większość ilustracji to fotosy z filmu, jednak są one dość obszernie uzupełnione zdjęciami własnymi.

188

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Manfred Lachs w swoim przemówieniu wygłoszonym w Polskiej Akademii Nauk z okazji siedemdziesięciolecia urodzin nazwał swoje życie podróżą. Stąd tytuł filmu.

189

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Film rozpoczyna się od zdjęć Hagi – konstytucyjnej stolicy Królestwa Niderlandów. Narrator informuje, że jest trzecia dekada czerwca 1986 roku.

Następnie widzowie mogą podziwiać Pałac Pokoju, który jest

siedzibą

Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości – jednego z sześciu głównych organów Organizacji Narodów Zjednoczonych. 190

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

191

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

192

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

193

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

194

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Następnie widzowie mają okazję zobaczyć, jak wygląda rozprawa przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości.

Na wokandzie spór o granicę między Mali i Burkina Faso. Decyzja obu małych państw afrykańskich o przekazanie sporu do rozstrzygnięcia Międzynarodowemu Trybunałowi Sprawiedliwości przerwała wojnę, której ten spór był zarzewiem. W składzie orzekającym jeden z piętnastu sędziów Trybunału, Polak Manfred Lachs. 195

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

196

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

197

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

198

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Następnie narrator przedstawia Manfreda Lachsa jako profesora Uniwersytetu Warszawskiego, członka Polskiej Akademii Nauk, członka i twórcę Polskiego Instytutu Prawa Międzynarodowego, doktora honorowego piętnastu uniwersytetów z całego świata, wiceprezydenta Haskiej Akademii Prawa Międzynarodowego, wykładowcę w Akademii Prawa Międzynarodowego w Hadze, Yale, Harvardzie i Columbii, na uniwersytetach w Nancy, Paryżu, Grenoble, Nowym Jorku, Meksyku i Japonii. Manfred Lachs bez wątpienia jest jedną z wielkich postaci współczesnego prawa międzynarodowego. Manfred Lachs jest autorem szeregu dzieł naukowych, przekładanych na różne języki. Wśród nich książka „Nauczyciel w prawie międzynarodowym”, która uznana została za współczesny odpowiednik fundamentalnych dzieł renesansu.

199

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

200

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Profesor Manfred Lachs to również dyplomata.

201

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

202

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

W latach 1945 – 1966 Manfred Lachs uczestniczył w składzie reprezentacji polskiej we wszystkich sesjach Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych. Trzykrotnie przewodniczył Komitetowi Prawnemu ONZ. Za działalność na forum Organizacji Narodów Zjednoczonych nadano mu medal ONZ – Wybitny prawnik świata.

203

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

204

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

205

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

1966

roku

Manfred

Lachs

był

sędzią

Międzynarodowego

Trybunału

Sprawiedliwości w Hadze. A w latach 1973 – 1976 pełnił funkcję przewodniczącego MTS-u.

206

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Manfred Lachs urodził się w Stanisławowie 21 kwietnia 1914 roku. Niecałe cztery miesiące przed wybuchem pierwszej wojny światowej. Jego ojciec był radcą prawnym. Matka profesorem języka angielskiego w gimnazjum. Zakochana w poemacie Bayrona nadała mu imię Manfred.

207

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Po ukończeniu gimnazjum w 1932 roku Manfred Lachs rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu im. Jana Kazimierza we Lwowie. Po przeniesieniu się jego rodziny do Krakowa, Manfred Lachs kontynuował studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1937 roku, rok po otrzymaniu magisterium, obronił swoją pracę doktorską. W 1939 roku udał się na stypendium naukowe do Anglii.

208

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

209

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Następnie narrator oddaje głos Profesorowi Manfredowi Lachsowi: „Wybuch wojny zastał mnie w Londynie, kiedy byłem na studiach. W pierwszym okresie zajmowałem się sprawami uchodźców, częściowo i getta warszawskiego. Z chwilą przybycia wojsk polskich do Anglii, ewakuowanych z Francji, zgłosiłem się do służby wojskowej i tam odbywałem tę służbę w Szkocji.”

210

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

211

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Po pewnym czasie zostałem odkomenderowany do Londynu, gdzie zajmowałem się sprawami zbrodniarzy wojennych i zbrodniami popełnionymi w Polsce. Powstała w tym okresie, w wyniku Konferencji Moskiewskiej, Komisja do Spraw Zbrodni Wojennych, do której należeli przedstawiciele państwa alianckich.”

212

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Z ramienia Polski głównymi przedstawicielami byli doktor Tadeusz Cyprian ….

… i wybitny prawnik – sędzia Sądu Najwyższego Mieczysław Szerer.”

213

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„W tej Komisji zbieraliśmy materiały do ewentualnego procesu przeciw zbrodniarzom wojennym i przygotowywaliśmy równocześnie odpowiednią dokumentację, która by posłużyła jako podstawy polskiego aktu oskarżenia. W wyniku decyzji państw alianckich proces głównych zbrodniarzy wojennych miał się odbyć przed Trybunałem, w skład którego wchodzili sędziowie czterech wielkich mocarstw, a inne państwa, które były pod okupacją i były ofiarami zbrodni hitlerowskich miały się włączyć do poszczególnych aktów oskarżenia przez główne mocarstwa przygotowywanych. W Polsce sytuacja w tym okresie była tragiczna, dlatego, że wskutek zniszczeń nie było materiałów pełnych dotyczących zbrodni hitlerowskich.”

214

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Wobec tego zlecono mnie przygotowanie tego aktu oskarżenia. Ja to zrobiłem w dość krótkim czasie z uwagi na terminy związane z procesem. Przedstawiłem ten polski akt oskarżenia, który został następnie włączony do brytyjskiego aktu oskarżenia. Polskę wtedy reprezentowała Anglia.” 215

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

216

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Pisanie tego aktu było dla mnie jednym z najtragiczniejszych i najsmutniejszych rozdziałów mojego życia.”

217

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Miałem wyjechać do Norymbergii, ale w związku z tym, że równocześnie rozpoczynała się pierwsza sesja Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych, a przed tą sesją miało się odbyć posiedzenie Komitetu Przygotowawczego, w skład którego wchodziła Polska. Zadecydowano, żebym wziął w nim udział jako doradca ówczesnego wiceministra spraw zagranicznych Zygmunta Modzelewskiego.”

218

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

219

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Kiedy jednym z pierwszych samolotów polskich, które wówczas latały na trasie Warszawa – Londyn, wracałem do Warszawy snułem myśli o własnej przyszłości. Właściwie zawsze

chciałem

być

naukowcem.

Chciałem

pracować

uniwersytecie

najwcześniejszych dni młodości, w tym kierunku szły moje ambicje. Ale wydarzenia wojny i jej ostatni etap – Norymberga zmieniły nieco moje plany życiowe. Nieco to może za mało powiedziane. Zasadniczo je zmieniły. Nigdy nie chciałem być teoretycznym wykładnikiem prawa. Jednym z tych roztargnionych profesorów, którzy zapominają o krawacie rano zanim idą na wykłady. Albo takim profesorem - o którym opowiadali mi profesorzy angielscy który pewnego dnia spotkał się ze swoim kolegą i pyta go: <<Proszę Pana, w którym kierunku ja szedłem.>> <<Dlaczego Pan pyta?>> <<Bo od tego zależy, czy ja już jadłem obiad czy jestem przed obiadem.>> Ja chciałem łączyć teorię z praktyką. I od początku o tym marzyłem.”

220

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

221

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Kiedy zasiadłem po raz pierwszy przy biurku w Alei wówczas jeszcze Szucha, a później Pierwszej Armii. Powierzono mi zadanie przygotowania traktatów pokojowych. Powołano wówczas w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Biuro Prac Kongresowych, na którego czele stanąłem. Miało się ono zająć przygotowaniem traktatów pokoju z Niemcami. Wydawało się nam wówczas, że taki traktat jest bliski. Okazało się to przypuszczeniem mylnym. I wykazała historia, że traktatu takiego nie było i dotychczas nie ma.”

222

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Moja praca obejmowała zagadnienia znacznie szersze niż prawo.

Chociaż prawne

problemy były w tym okresie niezwykle skomplikowane. Chodziło oto, ażeby ustalić miejsce Polski wśród innych państw europejskich. Nawiązać normalne stosunki dyplomatyczne. Uregulować wszystkie sprawy związane ze skutkami wojny, z restytucją mienia polskiego zagrabionego prze okupanta, sprawy odszkodowań za nacjonalizowane mienie zagraniczne. Sprawa pierwszych umów gospodarczych i handlowych, które Polska zaczęła zawierać. Sto spraw i na tym tle masa konfliktów”

223

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

224

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

225

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Jeden z pierwszych incydentów, którym musiałem się zająć była sprawa statku Batory. Statek Batory, który w czasie wojny został zamieniony na transportowiec, który przewoził wojska alianckie na szlaku Stany Zjednoczone – Wielka Brytania. Wracał do Polski. Znalazł się w porcie w Antwerpii i w tym momencie armator Monfalcone, w którym to statek ten przed wojną zbudowano położył areszt na statek, ponieważ nie zapłacono pełnej ceny kupna. Chodziło o to, żeby ten statek wydostać. To była moja pierwsza funkcja prawna dotycząca restytucji polskiego mienia.”

226

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

227

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Niepokojące było, że przez długi czas nie było kadr prawniczych w Polsce. Młodzież, ci, którzy mogli szli do pracy. Powołaliśmy wówczas Akademię Nauk Politycznych, która mieściła się na ulicy Wawelskiej. I wykładałem tam równocześnie z moją pracą w Ministerstwie Spraw Zagranicznych.”

Podobnie jak wykładali: Profesor Henryk Jabłoński

228

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Stefan Jędrychowski

Kazimierz Secomski

229

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Później wykładał tam również prof. Lange.”

„A równocześnie habilitowałem się na Uniwersytecie Warszawskim i zostałem profesorem nadzwyczajnym w 1952 roku, a profesorem zwyczajnym w 1958 roku. I tak moja droga życiowa szła dwoma torami. Rano i wieczorem MSZ. Po obiedzie Uniwersytet Warszawski i Akademia Nauk Politycznych. Praca trwała normalnie dwanaście godzin dziennie.”

230

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Zgodnie z decyzją aliantów złoto monetarne zagrabione przez okupanta niemieckiego miało być zwrócone tym krajom, z których ono pochodziło. Złoto monetarne to jest to złoto, które służy na pokrycie waluty. W krajach, w których okupacja nie była tak brutalna i tak nieludzka jak w Polsce nie zagrabiono złota znajdującego się w bankach własności prywatnej. U nas jednak to uczyniono. I to złoto posłużyło następnie w Rzeszy hitlerowskiej na pokrycie marki. I dlatego domagaliśmy się początkowo, ażeby i to złoto zostało Polsce zwrócone. Niestety komisja przyjęła definicję raczej wąską. Z punktu widzenia faktów okupacyjnych muszę powiedzieć nieodpowiadającą zasadom słuszności. Także nasze roszczenie ograniczyło się jedynie do złota gdańskiego. Gdańsk miał własną walutę. Bank gdański był niezależną instytucją monetarną i uczestniczyło w nim państwo polskie w pewnym procencie. Jak wiadomo Niemcy zrzekły się wszelkich praw do Gdańska w Traktacie Wersalskim. Chodziło teraz o to, ażeby to złoto odzyskać w momencie, kiedy jeszcze nie uznano naszych granic zachodnich. I na tym polegała trudność sytuacji. Ale stanąłem przed tą komisją, która się tym zajmowała. Była to Komisja Trójstronna, w skład której wchodzili przedstawiciele Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Francji. Jednym z głównych moich argumentów była teza, że Polska domaga się zwrotu złota i spodziewa się, że złoto zostanie jej zwrócone, chyba że znajdzie się kraj, który wykaże lepszy tytuł niż Polska, a Komisja udowodni, że taki kraj istnieje. Nie ma takiego kraju i wygraliśmy to złoto.” 231

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

232

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

233

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

234

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Dalszym ważnym odcinkiem działalności w zakresie restytucji była sprawa naszych dzieł sztuki. Jak wiadomo te dzieła sztuki znalazły się w Niemczech. Ołtarz Wita Stwosza znalazł się w Norymberdze. I ja pomagałem w restytucji tego Ołtarza.”

235

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Pozostał cały szereg innych przedmiotów wielkiej wartości, między innymi tak zwane Skarby Wawelskie, które w czasie wojny zostały ewakuowane przez Francję do Kanady i tam znalazły się w chwili zakończenia wojny. Te arrasy zostały zdeponowane przez dwóch kustoszy Muzeum Wawelskiego i w wyniku bardzo cierpliwych i spokojnych rozmów, które były prowadzone z ówczesnym Ministrem Spraw Zagranicznych Pearsonen udało mi się te arrasy odzyskać.”

236

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

237

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

238

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

239

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Gdy Europa zaczęła powoli wychodzić ze stanu zimnej wojny, doszliśmy do wniosku, że właściwie trzeba by wystąpić z jakąś większą inicjatywą międzynarodową. I tak zrodził się plan utworzenia strefy bezatomowej. Po wielu rozważaniach i obliczeniach wysunęliśmy koncepcję, która przeszła do historii jako Plan Rapackiego dezatomizacji czterech państw, tj. Republiki Federacji Niemiec, NRD, Polski i Czechosłowacji.”

240

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

241

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

242

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Plan ten początkowo spotkał się z poparciem poważnych kół politycznych. Poprał go przywódca Partii Pracy w Anglii Wilson.”

Poprał go tak z daleka Nehru.

243

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

244

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Sprawa jednak zaczęła natrafiać na trudności w samej Europie i w grupie państw zachodnich. Argument zachodni był przeważnie taki, że tworzenie takiej strefy nie stworzy równowagi w Europie, dlatego że pozostaje przewaga broni klasycznej Związku Radzieckiego. Argument zupełnie niesłuszny, na który Rapacki doskonale odpowiedział, że zamiast równowagi strachu trzeba równowagę bezpieczeństwa wprowadzić.”

245

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

246

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Pierwsza wersja tego planu opierała się na tym, że tworzymy strefę pozbawioną broni atomowej w sercu Europy, wychodząc z założenia, że akumulacja broni atomowej na styku dwóch wielkich sojuszy - Paktu Północnoatlantyckiego i Układu Warszawskiego, w którego przygotowaniach też brałem udział. Koncentracja broni na tym odcinku jest niebezpieczna i może doprowadzić do konfliktu przypadkiem.”

„Mimo poparcia, jakie w poważnym stopniu uzyskaliśmy trzeba było ten plan zmienić i wystąpiliśmy z drugim planem. Planem, który dzielił realizację tego zadania na dwa etapy. Pierwszy etap to było zamrożenie istniejącej broni, rozważania dotyczące broni klasycznej. W drugim etapie wycofanie broni jądrowej i redukcja broni klasycznej.” 247

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

248

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„No ale i ten drugi plan po wielu naszych staraniach i negocjacjach nie został przyjęty. I to była jedna z tych szans, które w tym okresie straciliśmy. Nie my – tylko cała Europa. W związku z tym chciałbym wspomnieć o tym, jak to w Genewie w toku rokowań rozbrojeniowych zastanawialiśmy się nad wstrzymaniem prób broni jądrowej.”

249

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

250

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Rokowania głównie toczyły się w gronie: Stany Zjednoczone, Związek Radziecki, Wielka Brytania, ale i częściowo brali w tym udział przedstawiciele innych państw.”

251

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Pamiętam

moje

rozmowy

wówczas

głównym

przedstawicielem

Stanów

Zjednoczonych Harimanem(?) i jego doradcą naukowym Profesorem Lisnerem(?) ….

…. z doradcą naukowym angielskim Lordem Zuckermanem i wiceministrem spraw zagranicznych Związku Radzieckiego Kuzniecowem.”

252

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Sprawa była bliska załatwienia właściwie potrzeba było jednego kroku, ażeby doprowadzić do zakazu prób we wszystkich rozmiarach. Rozbiły się rokowania w ostatniej chwili o pewne aspekty kontrolne. Pozostawienie sprawy prób podziemnych broni jądrowej bez rozwiązania stanowi moim zdaniem jedną z tragicznych kart historii rozbrojenia, dlatego że gdyby wówczas zakazano wszelkich prób, nie mielibyśmy takiego stanu z bronią w tej chwili, jaki istnieje. Wyścig zbrojeń musiałby być zahamowany i postęp w rozwoju broni jądrowej również nie byłby tak poważny jest w tej chwili. Jest to jedna ze straconych szans naszej generacji. Tak jak w Europie był Plan Rapackiego, tak dla świata była sprawa prób jądrowych.”

253

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

254

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„W tym samym czasie, kiedy w Moskwie podpisywano Traktat o zakazie prób bronią jądrową z wyjątkiem prób podziemnych, stanęło przed światem nowe zagadnienie dotyczące zdobywania przestrzeni kosmicznej. I już wcześnie zastanawialiśmy się nad tym, jak to zagadnienie ująć.”

255

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

256

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Powołano specjalny komitet, którego zadaniem było opracowanie pierwszego traktatu kosmicznego w celu pokojowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej. Tak się złożyło, że ja byłem jego przewodniczącym. Doprowadziłem do zakończenia tego traktatu. I w grudniu 1966 roku traktat ten został zatwierdzony przez ogólne zgromadzenie Organizacji Narodów Zjednoczonych.”

257

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

258

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Z pracą w ONZ byłem właściwie związany od początku

istnienia ONZ.

Reprezentowałem Polskę w Komisji Prawnej od pierwszej sesji. Zajmowaliśmy się wówczas zagadnieniami sukcesji ONZ w stosunku do Ligi Narodów. Chodziło o archiwa, dokumenty, traktaty, ale chodziło również o wszczęcie nowej akcji, o wzmocnienie prawa międzynarodowego. Toteż na pierwszej sesji zaczęliśmy dyskutować sprawę kodyfikacji zasad norymberskich. Ja, między innymi, wystąpiłem o przyjęcie konwencji przeciw ludobójstwu i ta konwencja w końcu w 1948 roku została przez Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwalona i weszła w życie. To w czasie tych obrad miałem również okazję spotkać szereg ciekawych ludzi.”

259

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„ m.in. wybitnego Amerykanina Adlaia Stevensona, kandydata na prezydenta, który jednak ustąpić musiał Kennedy’emu i w skutek tego do Białego Domu się nie dostał.”

260

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Tam też spotkałem ministra spraw zagranicznych Kanady Paersona i cały szereg innych osób, wybitnych prawników, z którymi stworzyliśmy więzy i przyjaźnie, bliskie stosunki pełne

wzajemnego

zrozumienia

oraz

zrozumienia

wagi

znaczenia

prawa

międzynarodowego, które leży u podstaw Organizacji Narodów Zjednoczonych. Bo czymże jest właściwie ONZ? Opiera się ona na dokumencie prawnym, na Karcie Narodów Zjednoczonych.”

261

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Kiedy 7 lutego 1967 roku po raz pierwszy przekroczyłem Bramę do Pałacu Pokoju i stanąłem w obliczu tego Pałacu, zdałem sobie w pełni sprawę z tego, że zaczyna się dla mnie zupełnie nowy etap mojego życia. Wszedłem, witał mnie Sekretarz, poszedłem do niego na dłuższą rozmowę i obejrzeliśmy gmach. Nie podobał mi się ten Pałac od wewnątrz. Mało wygodny, ale wrażenie zrobił na mnie ogromny z punktu widzenia funkcji, które się w nim wykonuje. W tym Pałacu właściwie skoncentrowało się głównego ognisko mojego życia, moja praca intelektualna, ale powiedział bym również w pewnym stopniu moje życie emocjonalne i przez lata wreszcie Pałac ten stał się moim domem.”

262

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„W momencie, kiedy wybrano mnie Prezesem Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości zaczęliśmy się nieco zastanawiać nad tym, że ten gmach zbudowany w 1903 roku, a otwarty w 1913 roku jest mało funkcjonalny. Nie wystarczy nam do naszej pracy. I tu trzeba przyznać, że rząd holenderski wykazał gotowość przyjścia nam z pomocą i wybudował po moich interwencjach gmach drugi, w którym mieszczą się biura sędziów. W związku z tym, że byłem współodpowiedzialny za to, że dostaliśmy ten nowy gmach, więc miałem ten przywilej, że mogłem sobie wybrać gabinet. Wybrałem bardzo ładny, niektórzy twierdzą najładniejszy.”

263

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Sąd nie jest zjawiskiem nowym. Znał go też już świat starożytny. Egipt.. Sokratesa sądzili w Atenach… znane są sądy średniowiecza i nam współczesne. Z drugiej strony spory międzynarodowe nie są zjawiskiem nowym. Stale na przestrzeni historii istniały konflikty między państwami. Natomiast rozstrzyganie sporów międzynarodowych przez sądy to jest zjawisko nowe. Bo próbowano w przeszłości rozstrzygać te spory poprzez rozjemstwo, poprzez pośrednictwo monarchów, głów państw i innych światłych ludzi, ale utworzenie międzynarodowego trybunału jako stałej instytucji, do której zwracają się państwa w celu rozstrzygania powstających między nimi sporów jest zjawiskiem niewątpliwie nowym i dlatego stanowi nowy rozdział w historii ludzkości. Dlatego również, że sąd rozstrzyga zgodnie z prawem, czyli przyjmuje się, że istnieje prawo międzynarodowe, że istnieją wiążące normy między państwami, a o stosowaniu tych norm rozstrzygać ma właśnie ten trybunał. Jako zjawisko nowe i mało znane w historii, trzeba właściwie narody przekonać i przyzwyczaić do tego, żeby pokojowo rozstrzygały spory przez sąd międzynarodowy i w tym leży wielkość tego eksperymentu historycznego. Suwerenne państwa przychodzą przed grupę piętnastu ludzi, przeważnie nieznanych i im oddają w ręce rozstrzyganie sporów powstałych między nimi. Od nich uzależniają sprawę wygrania czy przegrania sporu.”

264

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„I tak przyszło mi w życiu spotkać cały szereg ciekawych postaci w bardzo rozlicznych sytuacjach. Będę mówił o tych, którzy odeszli. Jednym z ciekawszych ludzi naszej epoki był niewątpliwie Sekretarz Generalny ONZ Hammarskjöld”

265

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„I Sekretarz Generalny U Thant.”

„Bieguny przeciwległe. Hammarskjöld dynamiczny aktywny, ale mistyk, który miał trudności we współpracy z ludźmi. Drugi spokojny, o azjatyckim światopoglądzie, nie potrafił zaktywizować ONZ, patrzył na ONZ z perspektywy wieczności.”

266

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Przy ONZ pojawiło się szereg innych, zupełnie niezwykłych i ciekawych postaci. Jedną z nich był Henri Spaak, minister spraw zagranicznych Belgii, później Sekretarz Generalny Paktu Północnoatlantyckiego, a w końcu zwolennik planu Rapackiego.”

267

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Chciałbym również wspomnieć o innych postaciach, z którymi zetknąłem się w okresie mojej działalności w ONZ. Jedną z nich był Dymitrij Manuilski. Stary działacz Ukrainy, który przez pewien okres zajął się również polityką zagraniczną. Był również delegatem na pierwszej sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ.”

268

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Z Europy Zachodniej chciałbym wspomnieć René Cassin, który był również laureatem nagrody Nobla i polskim żołnierzom zawdzięczał swoje życie, ponieważ ostatnim statkiem, którym ewakuowano wojska polskie z Francji, on przybył do wybrzeży Anglii, dzięki temu, że żołnierz polski wciągnął go na ten statek.”

„Inną ciekawą postacią był Macmillan. Premier Anglii, konserwatysta, który sobie jednak zdawał sprawę z ewolucji świata i ze zmian jakie w nim zachodzą.”

269

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Wspomnę również byłego Premiera Włoch Moro - człowieka o niezwykle jasnym i twórczym umyśle.”

„Z Afryki wspominam niezwykle ciekawe rozmowy z Keniatą, twórcą państwa Kenia.”

270

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„W końcu również wiele spotkań z byłym ministrem spraw zagranicznych Egiptu.” Z Fawzim rozmowy były prywatne i bardzo szczere. Chciał Egiptowi zapewnić poważną rolę w ruchu Trzeciego Świata. Chciał wraz z innymi państwami doprowadzić do scementowania niezaangażowanych. Ciekawe jeśli chodzi o Fawziego jest to, że przeżył on okres historii Egiptu od króla do Sadata. To on przy boku Nassera, Tito i Nehru realizował pierwsze plany ruchu niezaangażowanych, który został skonkretyzowany w Konferencji w Bandun(??).”

271

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Jeśli chodzi o Azję to na pierwszy plan wysuwam postać Nehru. Człowieka o niezwykłej wizji. Patrycjusz, który widział swój kraj jako kraj socjalistyczny, ale zdawał sobie z tego sprawę, że jest to nierealne w obecnych warunkach, to znaczy w warunkach, w których przyszło mu działać.”

272

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Nehru spotkałem dwa czy trzy razy, ale ciekawe rozmowy odbyłem szczególnie z Panią Ghandi. Jego córką. Rozmowy bardzo interesujące. Była bardzo samotna i często skarżyła się na swój los. Martwiąc się głównie sytuacją wewnętrzną Indii. Jesteśmy przecież nie krajem, a kontynentem – mówiła. I tak różnym. Mamy fizyków atomowych, a kilkanaście lat temu z moim ojcem jeździliśmy w części kraju, w której ludzie żyli na drzewach. Nie mieli domów, nie mieli innych schronisk i dopiero później, jak zdobyliśmy niepodległość zbudowaliśmy im domy i trzeba ich było przekonać, żeby w tych domach zamieszkali. Mówiła o ruchu niezaangażowanych, mówiła o roli Indii w świecie.”

273

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

274

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Interesujące było również moje spotkanie z najstarszym panującym monarchą – cesarzem Japonii we wspaniałym pałacu położonym w centrum Tokio. Rozmowa była krótka, ale ceremoniał dworski został w pełni utrzymany.”

275

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Przejdę teraz może do kilku rozmów z ludźmi innego typu – z naukowcami. Interesowały mnie przede wszystkim postacie wybitnych fizyków – tych, którzy zajmowali się tworzeniem broni jądrowej. Widziałem Alberta Einsteina w Princeton. Odbyliśmy krótką rozmowę.”

„Widziałem jego współpracownika Léo Szilárda, o którym mówiono, że pół życia spędził na tym, żeby stworzyć broń jądrową, a drugą połowę na to, by nie dopuścić do jej użycia.”

276

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Spotkałem również Oppenheimera.”

„Spotkałem wybitnych fizyków i naukowców związanych z kontrolą broni jądrowej, jak np. Jerome’a Wiesnera ze Stanów Zjednoczonych, wybitnego fizyka angielskiego Lorda Zuckermanna, jak i fizyków europejskich, którzy szczególnie we Francji tymi zagadnieniami się zajmowali. Z tych rozmów wynikało, że ci uczeni wspólnym wysiłkiem chcą doprowadzić do tego, żeby broń jądrową jednak ujarzmić. Rozmawiałem z Paulingiem, który wraz z Einsteinem wydali sławny apel przeciw broni jądrowej.”

277

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Apel podpisany również przez wybitnego polskiego fizyka Leopolda Infelda.”

„Mógłbym jeszcze wyliczyć dziesiątki innych osób, z różnych kontynentów, których spotykałem w czasie mojej podróży. Te spotkania to była część ważna mojej podróży, bo każde z nich wzbogacało mnie o doświadczenie, którego bym w inny sposób nie zdobył.” Wśród osób, które znał prof. Lachs, a których nie wymienił jest również Jan Paweł II. Oczywiście prof. Lachs zastrzegł w filmie, że mówi tylko o tych, którzy odeszli, a Jan Paweł II wówczas jeszcze żył, jednak warto wspomnieć również i o tym spotkaniu.

278

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

„Gdy życie toczy się normalnym tokiem nie ma właściwie problemu prawa. Prawo działa zupełnie niewidocznie. Staje się ono istotne w momentach kryzysów i te kryzysy właśnie trzeba przewidzieć. Zawsze uważałem, że trzeba stworzyć coś w rodzaju radaru prawno – politycznego, który będzie działał przed burzą i przed konfliktem. Trudno przewidzieć, kiedy między państwami powstaną konflikty, ale gdy się daleko spojrzy w horyzont można jednak w wielu wypadkach działać wcześniej i zapobiec takim konfliktom i to jest główna funkcja prawa. Moja rola w tym wszystkim była bardzo skromna. Uważałem od początku, że prawo międzynarodowe jest skuteczne, że należy z niego korzystać, że należy podkreślić jego rolę w stosunkach między państwami. I we wszystkich funkcjach, które wykonywałem, które były dziełem przypadku. Całe moje życie było wielkim przypadkiem.

279

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Od Norymbergii do Trybunału Haskiego – przez całe to życie starałem się służyć temu prawu. Dziś z perspektywy tych wielu lat utrzymuję przekonanie, że prawo jest instrumentem, który pomoże człowiekowi w poprawieniu jego bytu, a ludzkości w zdobyciu pokoju. Uważam, że historia stoi po stronie człowieka. Pozostałem optymistą i dalej uważam, że ludzkość jest w stanie stworzyć warunki, w których wojny staną się niemożliwe, gdzie nędza i głód przestaną istnieć. Gdy wszyscy, jako sąsiedzi niezależnie od ustrojów politycznych będą mogli ze sobą współpracować. Taki świat powinniśmy przekazać przyszłości. Nie możemy być generacją straconych szans, naszym obowiązkiem jest pozostawić świat w stanie lepszym, niż ten, w jakim myśmy go zastali. Od najdawniejszych czasów państwa i twory międzypaństwowe pozostawały we wzajemnych

stosunkach

międzynarodowej.

ustalały

normy

wspólnego

działania

współpracy

Kwestionowano wielokrotnie czy istnieje prawo międzynarodowe.

Zadawano to pytanie w przeszłości i zadaje się je dzisiaj. Ale zadawać je mogą tylko cynicy albo sceptycy. Bo bez prawa międzynarodowego, obrót międzynarodowy i stosunki międzynarodowe są niemożliwe, wręcz nie można ich sobie wyobrazić. Już Watell mówił o tym, że państwa przecież nie zawierają umów międzynarodowych po to, ażeby je później naruszać albo udaremniać ich cele. W obliczu rozwoju techniki i cywilizacji stosunki międzynarodowe stawały się coraz bardziej skomplikowane i wymagały coraz to nowych i szerszych ustaleń prawnych. W ten sposób rósł i dojrzewał gmach prawa międzynarodowego, który dzisiaj poszczycić się może ogromnymi osiągnięciami. Nie oznacza to, że prawo międzynarodowe może zmienić geografię, biednych zamienić na bogatych. Prawo może jednak działać w kierunku sprawiedliwego podziału dóbr globu ziemskiego, współpracy w interesie wszystkich, równości ludzi, równości narodów, współpracy i pokoju.”

280

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Poniżej załączono zdjęcia licznych nagród i wyróżnień otrzymanych przez prof. Manfreda Lachsa, w tym dyplomy pamiątkowe towarzyszące nadaniu tytułu Doktora Honoris Causa różnych uniwersytetów, zdjęcia z tych wydarzeń oraz kilka z licznych tóg, które prof. Lachs otrzymał na pamiątkę wizyt w najznamienitszych uniwersytetach całego świata.

281

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

282

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

283

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

284

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

285

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

286

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

287

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

288

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

289

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

290

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

291

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

292

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

293

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

294

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

295

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

296

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

297

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

298

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

299

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

300

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

301

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

302

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

303

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

304

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

305

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

306

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

koniec

dołączono

zdjęcia

obrazu

autorstwa

Feliksa

Topolskiego

przedstawiającego prof. Manfreda Lachsa w todze sędziego Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości oraz zdjęcia Prof. Lachsa snującego opowieść o swoim życiu podczas spacerów po Pałacu Pokoju i przylegających do niego ogrodach.

307

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

308

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

309

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

310

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

311

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

312

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

313

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

314

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

315

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

316

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

317

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

“IN THE JOURNEY CALLED LIVING” – MANFRED LACHS ABOUT HIMSELF

In the autumn of the year 1984 Manfred Lachs 70th birthday anniversary was celebrated in the seat of Polish Academy of Science (in Staszic Palace). During this meeting Manfred Lachs received jubilee book written in two languages: French and English. The book contained 50 essays written by distinguished lawyers from 50 countries. Professor Manfred Lachs gave a speech on that occasion. The speech was published in the magazine ”Polityka” (nr 2/1985) by his courtesy. Selected extracts are translated below. „In this great adventure, in this journey called living, each of us has many stops. Those stops mark different stages of one’s life – the further they are from the beginning, the more meaning they seem to have. However the mere fact of coming a longer or shorter way is of course no merit of the wanderer. What is important – if he or she is at all worth remembering – is how one has been coming this way, what has one done, what has one achieved. My life clock has chimed very special hour. My dear friend Adam Łopatka, Chair of State and Law Institute [of the Polish Academy of Science], along with my other colleagues, assumed that this hour is worth reminding. If I will say that I am very grateful for this great distinction – it will not be enough. I experience quite different feelings: the feeling of humility, the awareness of my not such an important place in the family of those that do the same job. Laborious are my endeavors among millions.

318

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

I really admire this beautiful volume, which was given to me. This volume written in my honour encompasses so many essays written by such distinguished lawyers from many continents. It is a long-lasting keepsake that goes beyond the borders of one’s life. Today this keepsake says that I am. Tomorrow it will say that I had been.” […] My journey, in which I was accompanied by numerous friends, colleagues and students has begun when I had to terminate the effects of war. I had to resolve numerous problems connected with those war effects. […] I want to remind two opportunities that were not taken by the contemporary. Those opportunities, if taken, could significantly affect the course of history. […] First of these opportunities was known Polish plan of establishing nuclear-free zones in Europe. We worked on it and its versions with my colleagues, including Adam Rapacki. […] Second opportunity is an adventure, in which I found myself by accident. It began in 1962 when international negotiations concerning ban on testing nuclear weapons. […] Throughout my entire life […] I was in between theory and practice. In between buildings that symbolized both theory and practice. I was active on international conferences, I was counseling, I was writing legal opinions and in the same time I was lecturing about the origins of international law or about ways of interpreting treaties. […] Since I became a judge and I started taking part in this, what is called by many the world oldest theater, again the theory and practice were complementing each other. In order to resolve contemporary legal disputes, it is not enough to be a lawyer. One must poses knowledge of many fields that lie far from law. […] Giving judicial sentences means not only resolving conflicts but it also means enriching law as sentences create not only law between two parties but also they inspire multiple lawyers, both professors and practitioners to write their commentaries. […] 319

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Throughout 40 years I found myself close to the greatest historical events. The history did not pass by my life. On the contrary, the history enriched my life, which was made possible by the Polish People’s Republic. It was the Polish People’s Republic that made me noticeable in the crowd, noticeable both within and outside my country. […] In most cases I was the witness of great events, other times I was supernumerary of them, sometimes even their main character. Some traces of my role in those events remained in books, articles, theoretical and practical remarks, documents, sentences, international agreements or protocols. […] Law in the literature is the system of regulations that do not fulfill the needs of both people and nations. Law easily fossilizes. Therefore lawmakers, teachers and judges must constantly undertake actions to develop new norms and interpretations that fit the framework of current times and events. […] History of nations and people is a multicoloured route and this must be reflected by the law. […] Of course the law cannot change geography by itself, it will not change desert into fertile soil, but it can make the richa and the poor cooperate with each other. […] This is what life has taught me: it has taught me how to listen. […] The only route to tomorrow is understanding, mutual agreement, not forced decisions or deals. […] Negotiations of today – in contrast to negotiations of yesterday – do not mean win-lose situation. Today it is all about understanding the interests of the other negotiating party and taking them into account while making the final decision. Unfortunately this is still not implemented into daily practice as today is not free from the shadows of the past. The time has come for politics and diplomacy to start forgetting about myths […]. For law the time has come to became supply base for both politics and diplomacy […] so that it could foster international relations in the interest of nations and people. […] 320

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

The journey that I have come so far serving both Poland and international community was truly fascinating. My place – however – was very modest […]. I am of course aware of my mistakes and weaknesses. My diagnosis, lectures or views many times will be closer to the truth of tomorrow than to the realities of the time that passed 20 or 10 years ago. Therefore it is not about my achievements but more about my endavours, very often ineffective endeavours, about my concern devoted to raising children, to aiding Poland while in trouble, to the establishment of new, progressive and democratic international law and finally to the creation of international community. I am so pleased that today’s meeting gives me opportunity to thank all my colleagues older and younger for their trust and faith in me […]. […]” In the year 1986 there was the documentary film shot in the honour of Judge Manfred Lachs entitled “In the journey called living …”. In the chapter written in Polish there are multiple visuals, part of them are stills form this film, but there are also our own photos. It would be impossible to translate whole film along with all visuals therefore we decided to choose two most important quotes from Professor Lachs. Of course we strongly encourage to go through all the visuals because most of them are self-explanatory and unique. „The court is not a new phenomenon. Even the ancient world has known it. Egypt… Socrates was judged in Athens… The court of the medieval ages are known… The contemporary ones too… On the other hand, international disputes are also not a new phenomenon. The conflict between the states has been constantly taking place over the course of the history. But courts resolving those international disputes are a quite new phenomenon. Such conflicts were resolved in the past by arbitration, by mediation conducted by monarchs, heads of states or other sapient people. The establishment of international tribunal as a permanent institution to which countries can turn whenever conflict arises is a truly new phenomenon and creates a truly new chapter in the history of the humanity. Also because of the fact that this tribunal makes his judgments on the basis of the law, hence it is assumed that international law exists. It is assumed that there exist norms binding between the states about the interpretation of which this very tribunal is about to decide. Nations must be persuaded to start peacefully resolving conflicts by the aid of this newly-established international tribunal. The greatness of this historical experiment is about this: souvereign states stand before 15 321

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

judges, mostly unknown and allow them to resolve the conflict that has arisen between them and those judges only decide about who wins and who loses.” “When life passes normally there virtually do not exist the issue of law. Law acts entirely invisibly. The law becomes important in the times of the crisis and crises must be foreseen. I have always thought that some kind of legally – political radar warning about the coming storm and conflict must be devised. It is difficult to foresee when conflict will arise, but when looking far in the time horizon, one can act earlier and prevent the conflict from arising. This is the major and basic function of the law itself. My role in all that was very modest. Form the very beginning I have fought that international law is efficient and therefore should be utilized as often as possible in resolving international conflicts. In all jobs and roles which I have fulfilled by chance during my entire life I have always highlighted its role. My entire life was just a coincidence. From Nurnberg to Hague Tribunal – throughout my entire life – I have tried to serve this law. Today, from the perspective of all these years – I am still convinced that the law is the instrument which can aid humanity in making its faith better and more peaceful. […] I am still an optimist and I still believe that humanity can create such conditions that will make all wars impossible and such that will make poverty and starvation only the memories of the past. Conditions in which all neighbours will be able to cooperate irrespective of their political regimes. Such world we should pass to the next generations. We cannot be the generation of lost opportunities. It is our duty to leave the world in better condition than this in which we have found it. From remote times states and inter-states entities were in mutual relationships. They created the norms of this mutual and international cooperation. The very

existence of

international law has been questioned many times. This question about its existence was asked in the past and it is asked now. But it was asked only by the cynics or sceptics. Without international law all international trade and all international relations would be virtually impossible. Even Watell said that states do not close international contracts in order to brake them later. In this way the international law had been developing and maturing. Today it has many achievement of which it can be proud. However, it does not mean that international law can change geography or that it can change the poor into the rich. But law can ensure fair division of world’s assets and resources, it can ensure cooperation in the direction of understanding, peace and equality of people and states.”

322

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

ALMANACH

STANISŁAWÓW – obecnie Iwano-Frankwisk – miasto obwodowe w zachodniej Ukrainie, które obecnie zamieszkuje ponad 200 tys. mieszkańców. W czasie I Rzeczypospolitej było dawną rezydencją magnaterii polskiej – rodu prawa miejskie od 1662, dawna rezydencja magnaterii polskie – rodu Potockich. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 miasto zostało wcielone do monarchii Habsburgów, pozostawało pod zaborem austriackim na terytorium kraju koronnego Galicji do upadku Austro-Węgier w 1918r. Od 1 listopada 1918r. do maja 1919r. miasto było pod administracją Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej, znajdowały się w nim władze centralne ZURL. Od maja 1919r. do 14 marca 1923r. miasto znajdowało się pod administracją tymczasową Polski, zatwierdzoną przez paryską konferencję pokojową 25 czerwca 1919 r.. Suwerenność Polski na terytorium Galicji Wschodniej Rada Ambasadorów uznała 15 marca 1923. W okresie II Rzeczypospolitej Stanisławów był trzecim co do wielkości miastem Galicji i siedzibą województwa stanisławowskiego. Od 16 sierpnia 1945r. miasto znalazło się w granicach Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, na terytorium Ukraińskiej

Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Wówczas większość

mieszkających w mieście Polaków została wysiedlona ze Stanisławowa przez władze sowieckie.

PAŁAC

POKOJU

neorenesansowy

gmach,

którym

mieści

się

siedziba

Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Budowę obiektu rozpoczęto w 1907 r., a zakończono w 1913 r. według projektu Ludwika Marii Cordonniera. Pałac usytuowany jest w południowo-wschodniej dzielnicy Hagi – Zorgvliet. Poza Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości w pałacu mieści się Stały Trybunał Arbitrażowy i Haska Akademia Prawa Międzynarodowego.

323

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

BOHDAN WINIARSKI - (ur. 27 kwietnia 1884r. w Bohdanowie koło Nowogrodu w guberni łomżyńskiej, zm. 4 grudnia 1969r. w Poznaniu) – polski prawnik, profesor Uniwersytetu Poznańskiego, sędzia i przewodniczący Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze, członek Polskiej Akademii Umiejętności, poseł na Sejm II i III kadencji w II Rzeczyspospoliej. Od kwietnia 1941r. był prezesem Banku Polskiego mianowanym przez Rząd RP na uchodźstwie.

W 1946r. Tymczasowy Rząd Jedności

Narodowej zgłosił go jako polskiego kandydata na stanowisko sędziego Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze i był sędzią do 1967r. W latach 1961–1964 był przewodniczącym Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości.

Zainteresowania

naukowe Bohdana Winiarskiego obejmowały prawo międzynarodowe publiczne oraz prawo państwowe. Był uważany za jednego z najwybitniejszych na świecie znawców zagadnień prawnych komunikacji międzynarodowej, szczególnie komunikacji rzecznej. Był jednym z twórców statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze.

TADEUSZ CYPRIAN - (ur. 21 lutego 1898r. w Zabłotowie, zm. 8 sierpnia 1979r. w Poznaniu) – polski prawnik, sędzia, profesor prawa, specjalizujący się w prawie karnym, fotografik, absolwent Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

MIECZYSŁAW SZERER - (ur. 19 kwietnia 1884r. w Krakowie, zm. 27 października 1981r. w Warszawie) – polski prawnik, specjalista z zakresu prawa karnego, socjolog i publicysta. Sędzia Sądu Najwyższego w latach 1945–1962.

ZYGMUNT MODZELEWSKI - (ur. 15 kwietnia 1900r. w Częstochowie, zm. 18 czerwca 1954r. w Warszawie) – polski polityk i ekonomista, minister spraw zagranicznych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

STATEK BATORY - polski statek pasażerski, transatlantyk, będący jednostką bliźniaczą MS Piłsudski. Statek wszedł do służby w 1936 i pływał do 1969 roku. Po dwóch latach od zakończenia służby, w latach 1971-72 został złomowany w Hongkongu 324

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

HENRYK JABŁOŃSKI - (ur. 27 grudnia 1909r. w Starym Waliszewie, zm. 27 stycznia 2003r. w Warszawie) - profesor, z wykształcenia historyk, był profesorem Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wojskowej Akademii Politycznej, Akademii Nauk Politycznych, generałem brygady Wojska Polskiego, przewodniczącym Rady Państwa (od 28 marca 1972r. do 6 listopada 1985r.), a także prezesem Rady Naczelnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację (ZBoWiD).

STEFAN JĘDRYCHOWSKI - (ur. 19 maja 1910r. w Warszawie, zm. 26 maja 1996r. w Warszawie) – polski publicysta i polityk. W latach 1951–1956 pełnił funkcję wicepremiera, po dymisji Adama Rapackiego, przejął resort spraw zagranicznych, pełnił także funkcję ministra finansów w latach 1971-1974. W latach 1956–1968 przewodniczył Komisji Planowania przy Radzie Ministrów. W latach 1974–1978 był ambasadorem PRL na Węgrzech.

KAZIMIERZ SECOMSKI - (ur. 26 listopada 1910r. w Kamieńsku, zm. 29 listopada 2002r.) – polski ekonomista, działacz państwowy, wiceprezes Rady Ministrów, poseł na Sejm PRL VIII i IX kadencji, profesor nauk ekonomicznych. W latach 1945–1949 dyrektor departamentu w Centralnym Urzędzie Planowania, w latach 1946–1950 zastępca profesora na Uniwersytetu Warszawskiego; w latach 1948–1981 pracownik naukowy Szkoły Głównej Planowania i Statystyki. W latach 1949–1954 dyrektor departamentu w Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego (PKPG), w latach 1954–1955 dyrektor generalny w PKPG, w latach 1955–1956 zastępca przewodniczącego PKPG; w latach 1957–1968 zastępca przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów; 1968–1971 zastępca sekretarza naukowego Polskiej Akademii Nauk; w latach 1971–1976 pierwszy zastępca przewodniczącego Komisji Planowania przy Radzie Ministrów; w latach 1976–1980 wicepremier; w latach 1978–1980 przewodniczący Komitetu Rady Ministrów ds. Zagospodarowania Wisły; w okresie 1980–1985 zastępca przewodniczącego, a w latach 1985–1989 członek Rady Państwa.

325

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

SKARBY WAWELSKIE – arrasy zakupione przez króla Zygmunta Augusta, które przed wybuchem II wojny światowej zostały wywiezione do Kanady w 1939r.

LESTER PEARSON - (ur. 23 kwietnia 1897r. w Newtonbrook, zm. 27 grudnia 1972r. w Ottawie) – premier Kanady z ramienia Partii Liberalnej w latach 1963–1968. Laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1957.

NEHRU - zwany także Pandit (Nauczyciel) Nehru (ur. 14 listopada 1889r. w Allahabadzie, zm. 27 maja 1964r. w New Delhi) – indyjski polityk, przywódca socjalistycznego skrzydła Indyjskiego Kongresu Narodowego w okresie walki o niepodległość przeciwko dominacji brytyjskiej. 15 sierpnia 1947 został pierwszym premierem Indii, piastując tę funkcję aż do śmierci. Ojciec Indiry Gandhi (trzeciej premier Indii) i dziadek Rajiva Gandhiego (szóstego premiera Indii).

LORD ZUCKERMAN – (ur. 30 maja 1904r., zm. 1 kwietnia 1993r.) był brytyjskim urzędnikiem służby cywilnej, w czasie II wojny światowej był naukowym doradcą w sprawie strategii bombardowań.

KUZNIECOW - Wasilij Wasiljewicz Kuzniecow,(ur. 12 lutego 1901r. Sofiłowka, zm. 5 czerwca 1990r. w Moskwie) – radziecki polityk; minister spraw zagranicznych Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, pełnił obowiązki przewodniczącego Prezydium Rady Najwyższej Związku Radzieckiego (przywódcy ZSRR) w latach 1982-1985 z przerwami.

ADLAI STEVENSON - (ur. 5 lutego 1900r. w Los Angeles, zm. 14 lipca 1965r. w Londynie) - amerykański polityk i dyplomata. Prezydent John Kennedy mianował go Ambasadorem Stanów Zjednoczonych przy Organizacji Narodów Zjednoczonych.

326

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

DAG HAMMARSKJÖLD - (ur. 29 lipca 1905r., zm. 18 września 1961r.) – szwedzki polityk, dyplomata, ekonomista i prawnik, od 10 kwietnia 1953r. do 18 września 1961r. sekretarz generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych, przyczynił się do rozwiązania kryzysu sueskiego 1956. Laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 1961r.

U THANT - Sithu U Thant (ur. 22 stycznia 1909r. w Pantanaw, Birma, zm. 25 listopada 1974r. w Nowym Jorku) – polityk birmański, trzeci sekretarz generalny ONZ, od 30 listopada 1961r. do 31 grudnia 1971r.

DYMITRIJ MANUILSKI - (ur. 3 października 1883r. w Światcu koło Krzemieńca, zm. 22 lutego 1959 r. w Kijowie) – ukraiński i radziecki komunista, minister spraw zagranicznych Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Od 1946 do 1953r. był wicepremierem rządu Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

RENÉ CASSIN - (ur. 5 października 1887r. w Bayonne, zm. 20 lutego 1976r. w Paryżu) – francuski polityk i prawnik, specjalista prawa międzynarodowego, laureat Pokojowej Nagrody Nobla. W 1944 był współtwórcą UNESCO; przedstawiciel Francji w Komisji Praw Człowieka ONZ, w latach 1946-1958 był przewodniczącym tej komisji. Był głównym autorem Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka (przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne NZ 10 grudnia 1948r.). Działalność w dziedzinie ochrony praw człowieka przyniosła mu Pokojową Nagrodę Nobla w 1968r.; został także wyróżniony Nagrodą Praw Człowieka Organizacji Narodów Zjednoczonych.

HAROLD MACMILAN - (ur. 10 lutego 1894r. w Londynie, zm. 29 grudnia 1986r. w Birch Grove) – polityk brytyjski, należący do Partii Konserwatywnej, w latach 1957-1963 był premierem Wielkiej Brytanii.

327

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

ALDO MORO - (ur. 23 września 1916r. w Maglie, zm. prawdopodobnie 9 maja 1978r. w Rzymie) – włoski polityk, prawnik; profesor uniwersytetu w Bari, był premierem Włoch w latach 1963-1968. Został zamordowany przez bojowników Czerwonych Brygad w czasie „lat ołowiu” (okresu terroryzmu we Włoszech).

MAHMOUND FAWZI - (ur. 19 września 1900r. , zm. 12 czerwca 1981r.) – był egipskim dyplomatą i politykiem, premierem Egiptu w latach 1970-1972.

KENIATA - Jomo Kenyatta (ur. 20 października 1891r., zm. 22 sierpnia 1978r.) – kenijski polityk, prezydent w latach 1964-1978. INDIRA GHANDI - (ur. 19 listopada 1917r. w Allahabad, zm. 31 października 1984r. w Delhi) – indyjska polityk, premier Indii w latach 1966-1977 oraz 1980-1984. Była drugim co do długości piastującym urząd premierem Indii i jedyną kobieta sprawującą funkcję premiera w Indiach. Została zamordowana przez sikhijskich fundamentalistów w odwecie za rządową Operację Niebieskiej Gwiazdy.

ALBERT EINSTEIN - (ur. 14 marca 1879r. w Ulm, zm. 18 kwietnia 1955r. w Princeton) – niemiecki fizyk żydowskiego pochodzenia, jeden z największych fizyków-teoretyków XX wieku, twórca ogólnej i szczególnej teorii względności, współtwórca korpuskularno-falowej teorii światła, odkrywca emisji wymuszonej. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki w 1921 roku za wyjaśnienie efektu fotoelektrycznego.

LÉO SZILÁRD - (ur. 11 lutego 1898r. w Budapeszcie, zm. 30 maja 1964r., w La Jolla) – węgierski fizyk i biolog molekularny, który wyemigrował do Stanów Zjednoczonych. Jest uważany za pierwszego naukowca, który systematycznie i planowo wspierał budowę bomby atomowej. Był współwłaścicielem patentu na reaktor atomowy (U.S. Patent 2708656).

328

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

ROBERT OPPENHEIMER - (ur. 22 kwietnia 1904 r. w Nowym Jorku, zm. 18 lutego 1967r. w Princeton) – amerykański fizyk, profesor na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, dyrektor naukowy Projektu Manhattan – trwającego w czasie II wojny światowej przedsięwzięcia mającego na celu opracowanie pierwszej broni atomowej.

JEROME WIESNER – (ur. 30 maja 1915r., zm. 21 października 1994r.) – professor elektrotechniki, wybrany przez prezydenta Johna F. Kennedyiego na Przewodniczącego Naukowego Komitetu Doradczego Prezydetna USA.

LEOPOLD INFELD – (ur. 20 lipca 1898r. w Krakowie, zm. 15 stycznia 1968 w Warszawie) – polski fizyk teoretyk, autor prac z ogólnej teorii względności, teorii pola i elektrodynamiki. Członek Polskiej Akademii Nauk od 1952r.

329

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

ALMANAC

STANISŁAWÓW – nowadays Ivano Frankivisk - is a historic city located in the western Ukraine. Built in the mid 17th century as a private fortress of the Polish Potocki family, with the partition of Poland in 1772 Stanisławów was passed to the Habsburg Empire. After World War I, for a short stint it served as temporary capital of the West Ukrainian People's Republic, after the fall of which Stanisławów became part of the Second Polish Republic. In the Second Polish Republic Stanisławów was the center of the Stanisławów Voivodship. From 16’th of August the city was a part of the Soviet Union. The Soviets forced most of the Polish population to leave the city, most of them settled in the Recovered Territories.

THE PEACE PALACE- building set in the Neo-Renaissance style, which houses the International Court of Justice, the Permanent Court of Arbitration, the Hague Academy of International Law. It is situated in the constitutional capitol of the Kingdom of the Netherlands – in Hague. . BOHDAN WINIARSKI – (born in Bohdanów on 27 April 1884; died in Poznań on 4 December 1969) was a Polish politician, jurist and former President of the International Court of Justice.[1He had been first elected to the court in 1946. He was Polish MP in Second Polish Republic. During the war he was the President of Polish Bank from 1941. He was a judge of International Court of Justice to 1967. His scientific research was concentrated on international law and country law. He was one of the creator of Statue of International Court of Justice.

330

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

TADEUSZ CYPRIAN - (born in Zabłotów on 21 Feburary 1898; died in Poznań on 8 August 1979) – was a Polish jurist, judge, professor of law and he was also a photographer. He specialized in criminal law. He graduated Faculty of Law of Jagiellonian University.

MIECZYSŁAW SZERER - (born in Cracow on 19 April 1884, died in Warsaw on 27 October 1981) – was a Polish jurist, sociologist and publicist. He specialized in cirminal law. He was a judge of the Polish Supreme Court from 1945 to 1962.

ZYGMUNT MODZELEWSKI - (born in Częstochowa on 15 April 1900, died in Warsaw on 18 June 1954) – was a Polish politcian and economist. He was a Minister of Foreign Affairs in People’s Republic of Poland.

STATEK BATORY – Polish ocean liner. It was a twin brother of ocean liner MS Piłsudski. The ship was on duty from 1936 to 1969. In 1972 it was scrapped in Honkong.

HENRYK JABŁOŃSKI - (born in Stary Waliszew on 27 December 1909, died in Warsaw on 27 January 2003) – was a professor of University of Warsaw and Military Politician Academy. He was also was a professor of Academy of Political Science. He was a brigadier general of Polish Army. He served as head of state of the People's Republic of Poland between 1972 and 1985.

STEFAN JĘDRYCHOWSKI - (born in Warsaw on 19 May 1910, died in Warsaw on 26 May 1996) – was a Polish journalist and communist politician, who served as deputy prime minister, foreign minister and finance minister in Poland. From 1951 to 1956 was a deputy prime minister. He served as the minister of foreign affairs from 22 December 1968 to 22 December 1971. He worked as the head of the planning office, Komisja Planowania, from 1956 to 1971. From 1974 to 1978 he was a Polish Ambassador in Hungarian People’s Republic. 331

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

KAZIMIERZ SECOMSKI - (born in Kamieńsk on 26 November 1910, died on 29 November 2002) – was a Polish economist, deputy prime minister and professor of economy. He was the member o Polish Academy of Science.

WAWEL CASTEL TREASURES – The so-called Jagiellonian tapestries is a collection of tapestries which originally consisted of 365 pieces assembled by the Jagiellons to decorate the interiors of the royal residence Wawel Castle. The collection become a state property of the Crown of the Kingdom of Poland according to the will of Sigismund II Augustus. When the Second World War broke out in 1939, the tapestries stored at Wawel Castle were transported through Romania, France and England to Canada to be finally returned, after 15 years of negotiations, to the People's Republic of Poland in the 1960s.

LESTER PEARSON - (born in Newtonbrook on 23 April 1897, died in Ottawa on 27 December 1972) – Canda prime minister from 1963 to 1968. Laureate of Nobel Peace Prize in 1957.

NEHRU - Jawaharlal Nehru (born in Allahabad on 14 November 1889, died in New Delhi on 27 May of 1964) – was the first Prime Minister of India and a central figure in Indian politics before and after independence. He emerged as the paramount leader of the Indian independence movement under the tutelage of Mahatma Gandhi and ruled India from its establishment as an independent nation in 1947 until his death in 1964.

LORD ZUCKERMAN – (born on 30 May 1904.,died on 1 April 1993) was a British public servant, zoologist and operational research pioneer. He is best remembered as a scientific advisor to the Allies on bombing strategy in World War II, for his work to advance the cause of nuclear non-proliferation, and for his role in bringing attention to global economic issues.

332

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

KUZNIECOW - Wasilij Wasiljewicz Kuzniecow (born in Sofiłowka on 12 Feburary 1901, died in Moscow on 5 June 1990) – was a Russian Soviet political figure; acting as chairman of the Presidium of the Supreme Soviet from 1982 to 1983, for a second time in 1984, and for a third time in 1985. Soviet Minister of Foreign Affairs .

ADLAI STEVENSON - (born in Los Angeles on 5 Feburary 1900, died in London on 14 July 1965) - was an American politician and diplomat, noted for his intellectual demeanor, eloquent public speaking, and promotion of liberal causes in the Democratic Party. President Kennedy appointed Adlai Stevenson as the United States Ambassador to the United Nations. He served from 1961 to 1965, dying on July 14, 1965 in London after suffering a heart attack.

DAG HAMMARSKJÖLD - (born on 29 July 1905, died on 18 September 1961) - was a Swedish diplomat, economist, and author. The second Secretary-General of the United Nations, he served from April 1953 until his death in a plane crash in September 1961.

U THANT - Sithu U Thant (born in Pantanaw on 22 January 1909r. w Pantanaw , died in New York on 25 November 1974) – was a Burmese diplomat and the third Secretary-General of the United Nations from 1961 to 1971; also the first one not from Europe.

DYMITRIJ MANUILSKI - (ur. 3 października 1883r. w Światcu koło Krzemieńca, zm. 22 lutego 1959 r. w Kijowie) – was the Minister of Foreign Affairs of the Ukrainian Soviet Socialistic Republic. From 1946 to 1953 was a deputy prime minister of the Ukrainian Soviet Socialistic Republic.

333

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

RENÉ CASSIN - (born in Bayonne on 5 October 1887, died in Paris on 20 Feburary 1976) – was a French jurist, law professor and judge. He received the Nobel Peace Prize in 1968 for his work in drafting the Universal Declaration of Human Rights, adopted by the United Nations General Assembly on 10 December 1948. That same year, he was also awarded one of the UN's own Human Rights Prizes.

HAROLD MACMILAN - (born in London on 10 Feburary 1894, died in Birch Grove on 29 December 1986) - was a British Conservative politician and statesman who served as the Prime Minister of the United Kingdom from 10 January 1957 to 18 October 1963.

ALDO MORO - (born in Maglie on 23 October 1916, died in Rome on 9 May 1978) – was an Italian Christian Democratic politician and the 38th Prime Minister of Italy, from 1963 to 1968, and then from 1974 to 1976. He was one of Italy's longest-serving post-war Prime Ministers, holding power for a combined total of more than six years. He was kidnapped on March 16, 1978, by the Red Brigades (BR), a Marxist–Leninist urban guerilla organization, and killed after 55 days of captivity.

MAHMOUND FAWZI - (born on 19 September 1900, died on 12 June 1981) – was an Egyptian diplomat and political figure of Circassian origin who was Prime Minister of Egypt from 1970-1972 and Vice President of Egypt from 1972-1974.

KENYATTA - Jomo Kenyatta (born on 20 October 1891, died 22 August 1978) – was a Kenyan politician, and the first President of Kenya.

334

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

INDIRA GHANDI - (born in Allahabad on 19 November 1917, died in Delhi on 31 October 1984) – was the first female Prime Minister of India and central figure of the Indian National Congress party. Gandhi, who served from 1966 to 1977 and then again from 1980 until her assassination in 1984, is the second-longest-serving Prime Minister of India and the only woman to hold the office

ALBERT EINSTEIN - (born in Ulm on 14 March 1879, died in Princeton on 18 April 1955) – was a German-born theoretical physicist. He developed the general theory of relativity, one of the two pillars of modern physics. Einstein is best known in popular culture for his mass– energy equivalence formula E = mc2 (which has been dubbed "the world's most famous equation"). He received the 1921 Nobel Prize in Physics for his "services to theoretical physics", in particular his discovery of the law of the photoelectric effect, a pivotal step in the evolution of quantum theory.

LÉO SZILÁRD - (born in Budapest on 11 Feburary 1898, died in La Jolla on 30 May 1964) – was a Hungarian-American physicist and inventor. He conceived the nuclear chain reaction in 1933, patented the idea of a nuclear reactor with Enrico Fermi, and in late 1939 wrote the letter for Albert Einstein's signature that resulted in the Manhattan Project that built the atomic bomb.

ROBERT OPPENHEIMER - (born in New York on 22 April 1904, died in Princeton on 18 Feburary 1967) – was an American theoretical physicist and professor of physics at the University of California, Berkeley. As the wartime head of the Los Alamos Laboratory, he is among those who are often called the "father of the atomic bomb" for their role in the Manhattan Project, the World War II project that developed the first nuclear weapons.

JEROME WIESNER – (born on 30 May 1915, died on 21 October 1994) – was a professor of electrical engineering, chosen by President John F. Kennedy as chairman of his Science Advisory Committee. 335

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

LEOPOLD INFELD – (born in Cracow on 20 July 1898r., died in Warsaw on 15 January 1968) – was a Polish physicist who worked mainly in Poland and Canada (1938–1950). He was a Rockefeller fellow at Cambridge University (1933–1934) and a member of the Polish Academy of Sciences. Infeld was interested in the theory of relativity. He worked together with Albert Einstein at Princeton University.

336

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

BIBLIOGRAFIA BIBLIOGRAPHY

1. Essays in International Law in Honour of Judge Manfred Lachs, pod red. J. Makarczyka, Haga 1984

2. K. H. Böckstiegel, In Memoriam Manfred Lachs, Zeitschrift für Luft- und Weltraumrecht, nr 42/1993

3. O. Schachter: In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The UN Years: Lachs the Diplomat., American Journal of International Law nr 87(3)/1993

4. S. Schwebel, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – On the Bench: Lachs the Judge, American Journal of International Law, nr 87(3)/1993

5. Th. Franck, In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The Private Lachs: Life as Art., American Journal of International Law nr 87(3)/1993

337

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

6. S. Chopra: In Memoriam: Judge Manfred Lachs (1914–1993) – The Teacher: Lachs at the Hague Academy., American Journal of International Law., nr 87(3)/1993

7. S. Gorove: In Memoriam: Judge Manfred H. Lachs (1914–1993)., Journal of Space Law. Nr 21/1993

8. I. Diederiks-Verschoor: Judge Manfred Lachs: An Obituary., Journal of Space Law. Nr 22/1994

9. E. McWhinney: Judge Manfred Lachs and Judicial Law-Making, Haga 1995

10. E. McWhinney: The Inaugural Manfred Lachs Memorial Lecture – Manfred Lachs and the International Court of Justice as Emerging Constitutional Court of the United Nations. Leiden Journal of International Law, nr 8/1995

11. Perspectives on International Law, pod red. N. Jasentulyiana, Londyn 1995

12. M. Kulczykowski, Żydzi- studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego w Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1939), Kraków 2004

13. Profesorowie Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 1808-2008, pod red. G. Bałtruszajtys, Warszawa 2008

338

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

14. Manfred Lachs – wybitny prawnik świata, pod red. K. Myszony – Kostrzewy, Z. Galickiego i T. Kamińskiego, Warszawa 2011

15. E. Wyzner, Manfred Lachs – Profesor, Szef, Mentor i Przyjaciel [w:] Manfred Lachs – wybitny prawnik świata, pod red. K. Myszony – Kostrzewy, Z. Galickiego i T. Kamińskiego, Warszawa 2011

16. R. Szafarz, Manfred Lachs – światowej sławy uczony, sędzia i patron [w:] Manfred Lachs – wybitny prawnik świata, pod red. K. Myszony – Kostrzewy, Z. Galickiego i T. Kamińskiego, Warszawa 2011

17. Z. Galicki, Profesor Manfred Lachs – nauczyciel prawa międzynarodowego[w:] Manfred Lachs – wybitny prawnik świata, pod red. K. Myszony – Kostrzewy, Z. Galickiego i T. Kamińskiego, Warszawa 2011

18. G. Grabowska, Adres skierowany do organizatorów konferencji opisujący obecność Prof. Manfreda Lachsa na Uniwersytecie Śląskim – światowej sławy uczony, sędzia i patron [w:] Manfred Lachs – wybitny prawnik świata, pod red. K. Myszony – Kostrzewy, Z. Galickiego i T. Kamińskiego, Warszawa 2011

19. K. Równy, Profesor Manfred Lachs – inspirujący nauczyciel, pionierski współorganizator

badań

interdyscyplinarnych,

dociekliwy

naukowiec

nieugięty obrońca pokoju na świecie (we wspomnieniach wczesnego ucznia) [w:] Manfred Lachs – wybitny prawnik świata, pod red. K. Myszony – Kostrzewy, Z. Galickiego i T. Kamińskiego, Warszawa 2011 339

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

20. A. Makarewicz, Manfred Lachs – we wspomnieniach współpracowników [w:] Manfred Lachs – wybitny prawnik świata, pod red. K. Myszony – Kostrzewy, Z. Galickiego i T. Kamińskiego, Warszawa 2011

21. M. Nowacki, Działalność dyplomatyczna profesora Manfreda Lachsa [w:] Manfred Lachs – wybitny prawnik świata, pod red. K. Myszony – Kostrzewy, Z. Galickiego i T. Kamińskiego, Warszawa 2011

22. P. Sirunicki, Wizja trybunału międzynarodowego według Manfreda Lachsa[w:] Manfred Lachs – wybitny prawnik świata, pod red. K. Myszony – Kostrzewy, Z. Galickiego i T. Kamińskiego, Warszawa 2011

ŹRÓDŁA INTERNETOWE: 1. http://www.icj-cij.org/homepage/ 2. http://www.icjcij.org/docket/index.php?p1=3&p2=3&k=cc&case=52&code=cs2&p3=4 3. http://www.icjcij.org/docket/index.php?p1=3&p2=3&k=81&case=62&code=gt&p3=4 4. http://www.icjcij.org/docket/index.php?p1=3&p2=4&k=5c&case=66&code=rj2&p3=4 5. http://www.icjcij.org/docket/index.php?p1=3&p2=3&k=73&case=82&code=gbs&p3=4 6. http://www.icjcij.org/docket/index.php?p1=3&p2=3&k=66&case=70&code=nus&p3=4

340

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

7. http://www.icjcij.org/docket/index.php?p1=3&p2=3&k=c9&case=64&code=usir&p3=4 8. http://www.icjcij.org/docket/index.php?p1=3&p2=4&k=6c&case=65&code=whomes&p3=4 9. http://www.icjcij.org/docket/index.php?p1=3&p2=3&k=82&case=89&code=lus&p3= 10. http://www.iss.nl/about_iss/honorary_fellows/manfred_lachs/

341

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

NOTATKI O AUTORACH

MARTA SOBIECKA - Studentka IV roku jednolitych studiów magisterskich na kierunku Prawo na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, studentka II roku studiów magisterskich na kierunku Metody Ilościowe w Ekonomii i Systemy Informacyjne w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, absolwentka studiów licencjackich International Economics w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie dofinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Stypendystka Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w roku akademickim 2014/2015. Laureatka I miejsca w Szkole Głównej Handlowej w Konkursie Studencki Nobel 2015. Wielokrotna stypendystka Rektora UW oraz Rektora SGH. Obecny prezes i założycielka Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej Sapere Aude działającego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. W polu jej zainteresowań badawczych znajdują się: prawo Unii Europejskiej, prawo międzynarodowe, prawo pracy, ekonomia pracy, prawo cywilne, ekonomiczna analiza prawa oraz prawo handlowe.

MIKOŁAJ ŚLĘZAK - Student IV roku jednolitych studiów magisterskich na kierunku Prawo na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, obecny wiceprezes i założyciel Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej Sapere Aude działającego na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Stypendysta Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w roku akademickim 2014/2015. Wielokrotny stypendysta Rektora UW i licznych stypendiów regionalnych: Stypendium Prezydenta Miasta Sopot czy też Stypendium Marszałka Województwa Pomorskiego. W polu jego zainteresowań badawczych znajdują się: prawo cywilne, prawo pracy, prawo handlowe, prawo międzynarodowe, prawo upadłościowe, prawo gospodarcze, historia prawa, prawo finansów publicznych.

342

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

NOTES ABOUT AUTHORS

MARTA SOBIECKA – 4th year student (out of five), major: Law, graduate studies at the Department of Law and Administration of Warsaw University, 2nd year student (out of two), major: Quantitative Methods in Economics and Information Systems at Warsaw School of Economics, graduate of bachelor studies at Warsaw School of Economics, major: International Economics (conducted in English), studies were financed by the European Social Fund. Minister of Science and Higher Education scholarship holder in the academic year 2014/2015. Student’s Nobel 2015 laureate at Warsaw School of Economics (1st place at WSE). Holder of multiple scholarships founded by Rector of Warsaw University and Rector of Warsaw School of Economics. Current president and founder of Interdisciplinary Students Association Sapere Aude operating under the auspices of the Department of Law and Administration at Warsaw University. In her research she focuses on: European Union law, international law, labour law, labour economics, civil law, law & economics, trade law.

MIKOŁAJ ŚLĘZAK - 4th year student (out of five), major: Law, graduate studies at the Department of Law and Administration of Warsaw University. Current vice-president and founder of Interdisciplinary Students Association Sapere Aude operating under the auspices of the Department of Law and Administration at Warsaw University. Minister of Science and Higher Education scholarship holder in the academic year 2014/2015. Holder of multiple scholarships founded by Rector of Warsaw University and various local scholarships like Mayor of Sopot scholarship or Pomeranian voivodeship scholarship. In his research he focuses on: civil law, labour law, trade law, international law, insolvency law, history of law and public finance law.

343

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

INTERDYSCYPLINARNE KOŁO MYŚLI PRAWNEJ SAPERE AUDE

Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE działa przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa od 3 grudnia 2012.

Od tamtej pory IKMP SAPERE AUDE zorganizowało wiele wydarzeń o zasięgu ogólnopolskim, w tym liczne konferencje, publikacje pokonferencyjne, warsztaty i monografie naukowe.

344

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Misją IKMP SAPERE AUDE jest: 1. Pogłębianie wiedzy Członków i Sympatyków Koła w dziedzinie szeroko rozumianej myśli prawnej, w szczególności w zakresie teorii legislacji, nauk historyczno prawnych, ustroju państwa, prawa prywatnego oraz interdyscyplinarnych związków między prawem a gospodarką, administracją, polityką i kulturą. 2. Umożliwienie Członkom Koła rozwoju naukowego. 3. Szerzenie atmosfery koleżeństwa wśród członków Koła. 4. Popularyzacja interdyscyplinarnego spojrzenia na prawo. 5. Przygotowanie studentów do udziału w życiu publicznym. 6. Uzupełnianie kursu uniwersyteckiego o praktyczne umiejętności związane z wykonywaniem zawodu prawnika.

IKMP SAPERE AUDE realizuje swoje cele poprzez: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Regularne spotkania naukowe w postaci seminariów, konferencji, warsztatów. Prowadzenie strony internetowej. Prowadzenie projektów badawczych i publikowanie prac naukowych. Kontakty naukowe ze środowiskami naukowymi i prawniczymi. Współpracę z innymi organizacjami studenckimi. Organizację innych przedsięwzięć związanych z działalnością i celami Koła.

Dlaczego warto współpracować z IKMP SAPERE AUDE?    

oferujemy szerokie spojrzenie na prawo łączymy różne gałęzie prawa organizujemy konferencje i warsztaty o zasięgu ogólnopolskim umożliwiamy publikację artykułów i monografii naukowych studentom, doktorantom i pracownikom naukowo-dydaktycznym

Kontakt: ikmp.sapereaude@gmail.com https://www.facebook.com/IKMPSapereAude/

345

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

346

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Od 26 listopada 2013 roku Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE ma swoje Wydawnictwo.

Od tamtej pory wydało liczne publikacje, m.in.:

347

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

348

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

349

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

350

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

351

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

352

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Wszystkie publikacje Wydawnictwa Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE są dostępne on-line na międzynarodowej platformie: issuu.com/IKMPSA

353

MANFRED LACHS „W PODRÓŻY, KTÓRĄ NAZYWAMY ŻYCIEM” MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

354