ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE by IKMP SAPERE AUDE

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO

TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO

Tom III Spółki kapitałowe MONOGRAFIA NAUKOWA Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE Warszawa, październik 2014 roku

Projekt okładki: Marta Sobiecka Redakcja: Marta Sobiecka, Mikołaj Ślęzak

Recenzenci: prof. zw. dr hab. Wojciech Pyzioł prof. UW dr hab. Robert Jastrzębski dr Jarosław Turłukowski dr Jarosław Ślęzak

ISBN: 978-83-64552-99-1

Copyright by Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana, ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych – bez pisemnej zgody Autorów i Wydawcy.

Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE działające przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

SPIS TREŚCI

WPROWADZENIE ............................................................................................................................. 7 SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK .............................................................................................................. 8 ODPOWIEDZIALNOŚĆ WSPÓLNIKÓW ORAZ CZŁONKÓW ZARZĄDU SPÓŁEK Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ ZA ZOBOWIĄZANIA SPÓŁKI ANNA GAWRYSIAK ......................................................................................... 25 UCHWAŁY RADY NADZORCZEJ SPÓŁKI Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ – CHARAKTER PRAWNY, TRYB PODEJMOWANIA, ZASKARŻALNOŚĆ PAWEŁ JAROS .............................................................................. 57

SPÓŁKA AKCYJNA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK ................................. 78 DOPUSZCZALNOŚĆ TRANSGRACZNICZEGO ŁĄCZENIA SIĘ SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH ELŻBIETA SEREDYŃSKA .......................................................... 100 EUROPEJSKIE SPÓŁKI KAPITAŁOWE MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK ............................................................................................................................................ 114

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 5

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 6

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

WPROWADZENIE Szanowni Czytelnicy,

mamy przyjemność oddać w Państwa ręce pierwszą serię monografii naukowych pt. „ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO” powstałą dzięki wytężonej pracy Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE działającego przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.

Całość publikacji składa się z pięciu tomów: TOM I Prawo gospodarcze TOM II Spółki osobowe TOM III Spółki kapitałowe TOM IV Wybór aktów prawa gospodarczego TOM V Wybór aktów prawa handlowego

Chcielibyśmy podziękować w tym miejscu wszystkim Recenzentom za ich cenne uwagi i nieocenioną pomoc w realizacji niniejszej publikacji. Szczególne podziękowania należą się Profesorowi Robertowi Jastrzębskiemu – Głównemu Opiekunowi Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE i Doktorowi Jarosławowi Turłukowskiemu - Opiekunowi Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE za ogromne wsparcie udzielone podczas realizacji niniejszej publikacji.

Redaktorzy Warszawa, październik 2014 roku

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 7

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Marta Sobiecka1 Mikołaj Ślęzak2

SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ słowa kluczowe: spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka kapitałowa, udziałowiec keywords: limited liability company, limited company, shareholder

Studentka IV roku prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, studentka I roku studiów magisterskich na kierunku Metody Ilościowe w Ekonomii i Systemy Informacyjne w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, absolwentka studiów licencjackich International Economics w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Obecny prezes i założycielka Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka licznych publikacji; uczestniczka wielu konferencji. W polu jej zainteresowań badawczych znajdują się: prawo administracyjne, prawo międzynarodowe, ekonomiczna analiza prawa, prawo gospodarcze i prawo handlowe.

Student IV roku prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, obecny wiceprezes i założyciel Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE; autor licznych publikacji, uczestnik wielu konferencji. W polu jego zainteresowań badawczych znajdują się: prawo administracyjne, prawo gospodarcze, prawo Unii Europejskiej, prawo konkurencji, prawo handlowe, prawo karne materialne i procesowe, historia prawa.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 8

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

STRESZCZENIE Autorzy omawiają ogólne zagadnienia dotyczące spółki z o.o. Poruszają tematykę: celu spółki z o.o., ogólnej charakterystyki spółki z o.o., organów spółki z o.o., udziałów w spółce z o.o., kapitału zakładowego spółki z o.o., spółki z o.o. w organizacji, dwudziestoczterogodzinnej spółki z o.o.

EXTRACT In this article authors discuss general issues concerning limited liability company. They discuss following aspects: aim of limited liability company, general characteristic of limited liability company, bodies of limited liability company, shares of limited liability company, capital of limited liability company, limited liability company in organization, 24-hour limited liability company.

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA SPÓŁKI Z O.O. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest handlową spółką kapitałową, która została uregulowana w przepisach art. 151 – 300 Kodeksu spółek handlowych. Wskazane przepisy KSH nie zawierają definicji tej spółki, ale uwzględniając całokształt regulacji jej dotyczących można przyjąć, że spółka z o.o. jest to spółka kapitałowa, która może zostać utworzona przez jedną albo więcej osób w każdym celu prawnie dopuszczalnym, chyba że ustawa stanowi inaczej, działająca pod własną firmą, wyposażona w stały kapitał zakładowy, podzielony na udziały o równej, bądź nierównej wartości nominalnej, których przysługiwanie jest przesłanką uczestnictwa w spółce w charakterze wspólnika3. Występują w niej instrumenty umożliwiające poszczególnym wspólnikom wywieranie wpływu na istnienie i funkcjonowanie spółki, w czym wyraża się znaczenie jej składu osobowego, jednocześnie przy braku odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki4.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2013, s. 31-33 M. Król-Gajewska, A. Wyrzykowska, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2012, s. 19 i nast. 4

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 9

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Z prawnego punkty widzenia nazwa rodzaju spółki jest nieadekwatna do obowiązujących reguł odpowiedzialności za zobowiązania spółki, bowiem spółka odpowiada za swoje zobowiązania całym swoim majątkiem aktualnym i przyszłym, i nie ma w tym przypadku żadnych ograniczeń. Wspólnicy nie ponoszą osobistej odpowiedzialności za zobowiązania spółki (art. 151 § 4 KSH). Ograniczenie odpowiedzialności, które zawarte jest w nazwie rodzaju spółki stanowi jedynie nawiązanie do ryzyka majątkowego, jakie ponoszą wspólnicy przystępując do spółki, powoduje to, że o ograniczeniu odpowiedzialności możemy mówić tylko w aspekcie ekonomicznym, w odniesieniu do ekonomicznego ryzyka, jakie ponosi wspólnik5. Ryzyko to jest ograniczone do majątku spółki, który został stworzony w całości lub w części przez wniesienie wkładów, a także przez pozostawienie w spółce całości lub części zysków osiąganych z jej działalności. Wspólnik w razie niepowodzenia działalności spółki ryzykuje w zasadzie tylko wniesionym do niej wkładem i ewentualnie zyskiem, który mu nie przypadł w skutek decyzji wspólnik o pozostawieniu go w spółce. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest samodzielnym podmiotem prawa i w związku z tym może być samodzielnym uczestnikiem obrotu prawnego. W zakresie podmiotowości prawej tej spółki, w obrocie prawnym występują dwie jej postacie, mianowicie spółka jako jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną i spółka – osoba prawna. Spółka z o.o. powstaje już w momencie zawarcia umowy spółki, jednakże w zakresie podmiotowości prawnej nie jest jeszcze osobą prawną, ale z chwilą zawarcie umowy spółki powstaje spółka z o.o. w organizacji, która jest ułomną osobą prawną. Z chwilą wpisu do rejestru spółka ta uzyskuje osobowość prawną i staje się spółka z o.o. w swojej właściwej formie6. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością zaliczana jest do korporacji, czyli struktur organizacyjnych, w ramach których występują członkowie. W przypadku tej spółki są to wspólnicy, którzy tworzą spółkę wnosząc wkłady na pokrycie kapitału, podejmują uchwały decydujące o jej istnieniu i działalności. Jednocześnie w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością występuje szereg cech kapitałowych, co powoduje, że spółka ta jest zaliczana do korporacji kapitałowych.

Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 767.

Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 769.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 10

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Do najważniejszych cech decydujących o kapitałowym charakterze spółki z o.o. należą poniższe: 

posiadanie osobowości prawnej,



wymóg posiadania udziałów, jako konieczny warunek uczestnictwa w spółce w charakterze wspólnika,



stałość kapitału zakładowego (podwyższenie lub obniżenie jest możliwe tylko w wypadkach przewidzianych przepisami KSH),



zmienność składu osobowego,



niezależność zmian w składzie osobowym i zmian wysokości kapitału zakładowego (zmiany w składzie osobowym zachodzą niezależnie od zmian w wysokości kapitału zakładowego oraz analogicznie zmiany w wysokości kapitału zakładowego zachodzą niezależnie od zmian w składzie osobowym ),



ograniczenia w zakresie wkładów niepieniężnych (wkładem niepieniężnym nie może być prawo niezbywalne ani świadczenie pracy lub usług na rzecz spółki),



powierzenie spraw spółki odpowiednim organom spółki,



powierzenie reprezentacji spółki odpowiednim organom,



powierzenie nadzoru nad działalnością spółki odpowiednim organom,



nie ponoszenie przez wspólników osobistej odpowiedzialności za zobowiązania spółki,



uzależnienie praw i obowiązków wspólników od wysokości ich udziałów w stosunku do wysokości kapitału zakładowego,



możność powołania jednoosobowej spółki z o.o.

Spółka z o.o. obok podstawowych cech spółki kapitałowej, posiada również elementy charakterystyczne dla spółek osobowych7 tj. istnienie znaczącej roli wspólników oraz ich wpływ na istnienie, skład osobowy i działalności spółki8. Elementami osobowymi, które istnieją w każdej spółce z o.o. niezależnie od woli wspólników są: 

zakaz wystawiania na udziały lub prawa do zysku w spółce, dokumentów na okaziciela, imiennych i na zlecenie9,

Pod pojęciem elementów osobowych zwykło się rozumieć właściwości występujące w spółkach osobowych i nie posiadające odpowiednika w regulacji spółki akcyjnej 8 Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 769.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 11

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE



subsydiarna

odpowiedzialność

wspólników

zwrot

bezprawnych

wypłat

otrzymanych przez niektórych ze wspólników10, 

przyznanie każdemu wspólnikowi prawa indywidualnej kontroli11,



możliwość powzięcia uchwał przez wspólników bez odbycia zgromadzenia wspólników12,



możliwość wyłączenia wspólnika ze spółki na podstawie wyroku sądu13,



możliwość rozwiązania spółki przez sąd14.

W spółce z o.o. istnieją również elementy osobowe, których istnienie jest zależne od woli wspólników: 

wprowadzenie obowiązku dopłat15,



wprowadzenie ograniczeń w zbywaniu i zastawianiu udziałów16,



ograniczenie lub wyłączenie możliwości wstąpienia do spółki spadkobierców w miejsce zmarłego wspólnika17.

CEL SPÓŁKI Z O.O. Zgodnie z art. 151 § 1 KSH spółka z o.o. może zostać utworzona w każdym celu prawnie dopuszczalnym, chyba, że ustawa stanowi inaczej18. Dodatkowo cel spółki powinien być tożsamy ze wspólnym celem wszystkich wspólników. Każdy ze wspólników powinien dążyć do osiągnięcia wspólnego celu i powinien temu celowi podporządkować wszystkie swoje działania w spółce19.

Art. 174 § 6 KSH Art. 198 § 2 KSH 11 Art. 212 KSH. 12 Art. 227 § 2 KSH 13 Art. 266 KSH i nast. 14 Art. 271 pkt 1) KSH 15 Art. 177-179 KSH 16 Art. 182 KSH 17 Art. 183 KSH 18 Wśród przepisów szczególnych wprowadzających ograniczenia dopuszczalności tworzenia spółek z o.o. można zaliczyć np. ustawę o radiofonii i telewizji, ustawę o portach i przystaniach morskich, ustawę o obrocie instrumentami finansowymi, ustawę prawo bankowe, ustawę o działalności ubezpieczeniowej, ustawę prawo o adwokaturze, ustawę o radcach prawnych, ustawę o doradztwie podatkowym i ustawę prawo o notariacie. Więcej na ten temat Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 775-778. 19 M. Król-Gajewska, A. Wyrzykowska, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2012, s. 24. 10

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 12

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Z celem spółki w ścisłym związku pozostaje przedmiot działalności spółki, który zgodnie z art. 157 § 1 pkt 2 KSH musi zostać określony w umowie spółki i podlega sklasyfikowaniu według Polskiej Działalności Gospodarczej20. W doktrynie wyróżnia się 3 zasadnicze grupy celów, dla realizacji których może być utworzona spółka z o.o. Są to cele zarobkowe, cele gospodarcze nie mające charakteru zarobkowego oraz cele niegospodarcze. Cel zarobkowy jest to nakierowanie na osiąganie zysku, który w założeniu podlega w całości lub w części podziałowi pomiędzy wspólników21. Cel gospodarczy nie mający charakteru zarobkowego jest to podejmowanie działań gospodarczych, które nie są ukierunkowane na osiąganie zysku. Ewentualny zysk nie jest dzielony między wspólników, tylko jest przeznaczany na realizację celu. Spółka z o.o. założona dla tego celu jest zaliczana do instytucji not-for-profit. Cel niegospodarczy to cel realizowany poza obrotem gospodarczym. Nie przynosi on zysku, a wręcz często wymaga dofinansowania. Do celów niegospodarczych zalicza się cele kulturalne, naukowe czy charytatywne, ogólnie nazywane celami o charakterze użyteczności publicznej. Spółka z o.o. realizująca cel niegospodarczy jest zaliczana do instytucji non-profit22. UTWORZENIE SPÓŁKI Z O.O. Artykuł 163 KSH wylicza tzw. wymogi konieczne do powstania spółki z ograniczoną odpowiedzialności: 

zawarcie umowy spółki;



wniesienie przez wspólników wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, a w razie objęcia udziału za cenę wyższą od wartości nominalnej, także wniesienia nadwyżki, z uwzględnieniem art. 158 § 11;



powołanie zarządu;



ustanowienie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, jeżeli wymaga tego ustawa lub umowa spółki;



dokonanie wpisu do rejestru.

Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 771. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2013, s. 33-45. 22 Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 772. 21

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 13

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Zgodnie z art. 157 § 1 KSH umowa spółki powinna określać: 

firmę i siedzibę spółki;



przedmiot działalności spółki;



wysokość kapitału zakładowego;



czy wspólnik może mieć więcej niż jeden udział;



liczbę i wartość nominalną udziałów objętych przez poszczególnych wspólników;



czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony.

Do accidentalia negotii umowy spółki z o.o. należą np. określenie czasu trwania spółki, osoby wspólnika, przedmiotów wkładu, liczby i wysokości przyznanych udziałów, szczególnych korzyści i obowiązków przyznanych niektórym wspólnikom. Umowa spółki z o.o. może zostać zawarta przez osoby fizyczne, osoby prawne i osobowe spółki handlowe, przy czym konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego. Umowa spółki może zostać zmieniona, przy czym do ważności takiej zmiany KSH wymaga podjęcia uchwały przez zgromadzenie wspólników większością 2/3 głosów oddanych (jeżeli umowa spółki, nie przewiduje

warunków

ostrzejszych),

notarialnego

zaprotokołowania

zgromadzenia

wspólników i zgłoszenia zmiany w rejestrze.

SPÓŁKA Z O.O. W ORGANIZACJI W art. 11 KSH ustawodawca wyraził istotę prawną spółki w organizacji, w którym stwierdził, że: spółki kapitałowe w organizacji mogą we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozwane. Powoduje to, że od momentu zawarcia umowy spółki powstaje jednostka, która jest uprawniona do nabywania praw, zaciągania zobowiązań. Spółka z o.o. w organizacji, co warto nadmienić jest w pełni uprawniona do prowadzenia działalności gospodarczej, w myśl ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, w której w art. 14 ust. 1 stwierdza się, że spółka kapitałowa w organizacji może podjąć działalność gospodarczą przed uzyskaniem wpisu do rejestru przedsiębiorców23.

M. Król-Gajewska, A. Wyrzykowska, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2012, s. 64 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 14

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Od momentu powołania spółki z o.o. w organizacji powstaje podmiot, który wyposażony został w zdolność sądową i procesową, co oznacza, że może pozywać i być pozwanym24. Zgodnie z art. 161 § 2 KSH: spółka w organizacji jest reprezentowana przez zarząd albo pełnomocnika powołanego jednomyślną uchwałą wspólników. Możliwość reprezentacji spółki z o.o. przez pełnomocnika jest bardzo istotna, ponieważ, gdyby wspólnicy nie ustalili składu zarządu przy zawieraniu umowy spółki to spółka może normalnie prowadzić działalność, jeżeli tylko wspólnicy stosowną uchwałą wyznaczą dla niej pełnomocnika. Spółka w organizacji, może także udzielić prokury (uwzględniając ten fakt we wniosku o wpis spółki do rejestru), natomiast powołany prokurent do czasu rejestracji spółki nie może skutecznie jej reprezentować. Należy zwrócić uwagę na to, że w jednoosobowej spółce z o.o. w organizacji gdy jej wspólnik jest zarazem jedynym członkiem zarządu, spółka ta może być reprezentowana jedynie przez pełnomocnika wyznaczonego przez tego wspólnika, jako że jedynie wspólnik ma tylko prawo do złożenia wniosku o wpis spółki do rejestru (który składany jest zawsze obligatoryjnie), to będzie mógł powołać zarząd tuż przed rejestracją25. W myśl art. 13 KSH za zobowiązania spółki z o.o. w organizacji, odpowiadają solidarnie spółka i osoby, które działały w jej imieniu. Solidarnie z tymi podmiotami odpowiada wspólnik, ale jego odpowiedzialność jest ograniczona do wartości niewniesionego wkładu określonego w umowie spółki. Do kategorii podmiotów reprezentujących spółkę, należy wziąć pod uwagę te, które działały w oparciu o art. 161 i 162 KSH26. Należy podkreślić, że spółka z o.o. jest przejściowym tworem, który ma istnieć od zawarcia umowy spółki do jej rejestracji. Powoduje to, że istnienie spółki z o.o. w organizacji może zakończyć się na 2 sposoby: 1. poprzez uzyskanie osobowości prawnej – art. 12 KSH wyraźnie stanowi, że spółka z o.o. w organizacji z chwilą wpisu do rejestru staje się spółka z o.o. i uzyskuje osobowość prawną, staje się podmiotem praw i obowiązków spółki z o.o. 2. poprzez likwidację spółki z o.o. w organizacji – art. 170 § 1 KSH wskazuje dwa takie przypadki – niezgłoszenie spółki do sądu rejestrowego we właściwym terminie lub

Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 788. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2013, s. 66-87. 26 M. Król-Gajewska, A. Wyrzykowska, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2012, s. 67 i nast. 25

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 15

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

uprawomocnienie się postanowienia sądu rejestrowego w przedmiocie odmowy zarejestrowania spółki. W momencie, gdy umowa spółki uległa rozwiązaniu istnieje możliwość zwrotu wspólnikom wniesionych przez nich wkładów oraz możliwością niezwłocznej spłaty zobowiązań spółki, zaś przeprowadzenie postępowania likwidacyjnego27.

ORGANY SPÓŁKI Z O.O. Organy spółki z o.o. dzieli się na obligatoryjne i fakultatywne. Organami obligatoryjnymi są zarząd i zgromadzenie wspólników. Zaś organami fakultatywnymi są rada nadzorcza lub komisja rewizyjna, które są powoływane jeżeli wspólnicy tak zadecydują w umowie spółki lub jeżeli kapitał zakładowy przekracza 500 000 zł i wspólników jest więcej niż 2528. Zarząd spółki z o.o. to organ obligatoryjny, który może się składać z jednego lub większej liczby członków. Członkami mogą być wspólnicy oraz osoby spoza grona wspólników. Jeżeli zarząd składa się ze wspólników, to przejmują oni kompetencje menedżerskie, zaś kiedy zarząd tworzą osoby spoza spółki lub gdy skład zarządu jest mieszany, kompetencje menedżerskie są oderwane od wspólników 29. Wielkość zarządu zależy od struktury spółki i modelu zarządzania. Nie ma przeszkód, aby skład wspólników pokrywał się ze składem zarządu. Jest to szczególnie upowszechniona praktyka w spółkach małych.

Zarząd ustanawiany jest przez wspólników uchwałą, jeżeli umowa spółki nie

stanowi inaczej. Wspólnicy mogą powołać zarząd na posiedzeniu zgromadzenia wspólników lub w formie uchwały poza zgromadzeniem30. Art. 201 § 2 KSH nie przewiduje określonej większości głosów, jaką ma być podjęta uchwała o powołaniu zarządu, ani też quorum niezbędnego do powstania zarządu. Jednak zgodnie z art. 245 KSH uchwały wspólników muszą zostać podjęte bezwzględną większością głosów oddanych. Powołanie członków pierwszego zarządu może nastąpić w umowie spółki lub w późniejszej uchwale wspólników. Członkowie zarządu mogą być powoływani na czas nieograniczony. Powołanie zarządu jest 27

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2013, s. 85-87. M. Król-Gajewska, A. Wyrzykowska, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2012, s.36 i nast. 29 M. Król-Gajewska, A. Wyrzykowska, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2012, s. 103-118. 30 Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 869-930. 28

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 16

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

niezbędną przesłanką powstania spółki z o.o. To właśnie zarząd musi zgłosić wniosek o zarejestrowanie spółki do odpowiedniego sądu. Wniosek o wpis podpisują wszyscy członkowie zarządu. Zarząd prowadzi sprawy spółki oraz reprezentuje ją na zewnątrz. W sferze prowadzenia spraw spółki kompetencje zarządu są uzależnione od wpływu innych organów na dokonywanie czynności. Jeżeli chodzi o reprezentację, to właśnie zarząd jest tym organem spółki z o.o., który ma pełnię kompetencji. Skład zarządu uzależniony jest od woli wspólników31. Umowa spółki może przewidywać, że członkowie zarządu powoływani są na roczną kadencję, na kadencję dłuższą niż rok lub na czas nieoznaczony32. Dopuszczalne jest zróżnicowanie w umowie spółki długości kadencji poszczególnych członków zarządu. Mandat członka zarządu wygasa w wyniku: upływu czasu, na jaki został powołany, odwołania, rezygnacji, śmierci lub uznania za zmarłego, utraty zdolności do pełnienia funkcji, wykreślenia spółki z rejestru przedsiębiorców. Wygaśnięcie mandatu powinno być ujawnione w rejestrze. Stosowny wniosek o wpis powinien zostać złożony w ciągu siedmiu dni od dnia zdarzenia, z którym ustawa lub wola stron wiąże taki skutek. Reprezentacja, podobnie jak prowadzenie spraw spółki należy do kompetencji zarządu. Czynności podejmowane przez zarząd są własnymi działaniami spółki i wywołują dla niej bezpośrednie skutki. Czynności prawne, które zostały dokonane przez osoby niepowołane skutecznie do pełnienia funkcji członka zarządu są nieważne. Członek zarządu nie może być ani pełnomocnikiem spółki, ani jej prokurentem33. W spółce z o.o. konieczne jest powołanie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej jeżeli spełnione są łącznie następujące przesłanki: wspólników jest więcej niż 25, a kapitał zakładowy przekracza 500 000 zł. Rada nadzorcza lub komisja rewizyjna powoływane są uchwałą wspólników34. Jednak umowa spółki może przewidywać inny sposób powoływania i odwoływania komisji rewizyjnej lub rady nadzorczej. Niedopuszczalne jest jednak postanowienie w umowie spółki, że członków organu nadzoru powołuje zarząd spółki 35. Powołanie członków organu nadzoru pierwszej kadencji może nastąpić w umowie spółki lub w późniejszej uchwale wspólników. Organy nadzoru są organami kolegialnymi i muszą składać się co najmniej z trzech członków. Członkowie organu nadzoru powoływani są na

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2013, s. 515-600. M. Król-Gajewska, A. Wyrzykowska, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2012, s. 38. 33 Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 930-950. 34 Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2013, s. 600-646. 35 M. Król-Gajewska, A. Wyrzykowska, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2012, s. 119-122. 32

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 17

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

rok, o ile umowa spółki nie stanowi inaczej. Członkami rady nadzorczej nie mogą być jednocześnie: członek zarządu, prokurent, likwidator, kierownik oddziału spółki lub zakładu, zatrudniony w spółce główny księgowy, radca prawny, adwokat lub inne organy, które podlegają bezpośrednio członkowi zarządu. Zgodnie z art. 219 § 2 KSH rada nadzorcza nie ma prawa wydawania zarządowi wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki. Istotną kompetencją rady nadzorczej jest uprawnienie do reprezentowania spółki w umowach i sporach z członkami jej zarządu. Rada nadzorcza lub komisja rewizyjna może: przeglądać każdy dział czynności spółki, żądać od zarządu i pracowników spółki sprawozdań i wyjaśnień, dokonywać rewizji majątku oraz sprawdzać księgi i dokumenty. Działalność ta może być realizowana kolegialnie przez radę lub komisję albo prawo nadzoru może być wykonywane indywidualnie przez każdego członka rady. Nadzór polega na uprawnieniu do podejmowania działań wobec kontrolowanego, natomiast kontrola wiąże się wyłącznie prawem do wglądu w czyjąś działalność oraz żądania informacji i wyjaśnień. Zatem pojęcie nadzoru jest pojęciem szerszym niż pojęcie kontrola36. Komisja rewizyjna może być ustanowiona obok rady nadzorczej albo samodzielnie. Jeżeli w spółce z o.o. jest ustanowiona tylko komisja rewizyjna to umowa spółki może powierzyć jej nadzór nad działalnością spółki37. Wówczas komisja rewizyjna na podstawie umowy spółki staje się organem o kompetencjach analogicznych do rady nadzorczej. Komisja rewizyjna, co do zasady, nie ma uprawnień do stałego nadzoru nad działalnością spółki 38. Realizuje ona swoje funkcje po upływie roku obrotowego, gdy zachodzi konieczność podjęcia działań kontrolnych. Zgodnie z art. 221 KSH do uprawnień komisji rewizyjnej należą: ocena sprawozdań zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok finansowy, ocena wniosków zarządu, co do podziału zysku lub pokrycia straty oraz składanie zgromadzeniu wspólników corocznego pisemnego sprawozdania z wyników oceny. Zakres powyższych czynności może być rozszerzony, ale tylko wówczas, gdy nie jest powoływana rada nadzorcza i umowa spółki tak stanowi39. Zgromadzenie wspólników jest to organ obligatoryjny, uchwałodawczy, stanowiący najwyższą władzę spółki. Organ ten tworzą wszyscy wspólnicy spółki z o.o. lub ich przedstawiciele. Mają oni prawo do udziału w pracach tego organu, z którego oczywiście nie 36

Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 930-950. M. Król-Gajewska, A. Wyrzykowska, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2012, s. 124-126. 38 Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2013, s. 646-649. 39 M. Król-Gajewska, A. Wyrzykowska, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2012, s. 39. 37

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 18

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

muszą korzystać. Zgromadzenie wspólników ma kompetencje do prowadzenia spraw spółki, jednak nie do jej reprezentowania40. Zgromadzenie wspólników zawsze powinno się odbywać w określonym miejscu (tj. w siedzibie spółki) i w określonym czasie (tj. w czasie, który był podany wspólnikom w zaproszeniu na zgromadzenie wspólników). Do podstawowych kompetencji zgromadzenia wspólników należą przede wszystkim:

rozpatrywanie i

zatwierdzanie sprawozdania zarządu z działalności spółki, rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy, udzielanie absolutorium członkom organów spółki, postanowienia dotyczące roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przy zawiązaniu spółki lub sprawowaniu zarządu albo nadzoru, zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa spółki lub jego zorganizowanej części, ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego na przedsiębiorstwie spółki lub na jego zorganizowanej części, nabycie i zbycie nieruchomości, nabycie i zbycie użytkowania wieczystego, nabycie i zbycie udziału w nieruchomości, zwrot dopłat, wyrażanie zgody na zawarcie między spółką dominującą a spółką zależną umowy przewidującej zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie zysku przez spółkę zależną41. Zgromadzenia wspólników dzielą się na zwyczajne i nadzwyczajne. Zwyczajne zgromadzenie wspólników może odbyć się w dwóch przypadkach - w następstwie właściwego zawiadomienia (art. 238 KSH) albo gdy cały kapitał zakładowy jest reprezentowany na zgromadzeniu, a nikt z obecnych nie wniósł sprzeciwu ani co do odbycia zgromadzenia ani co do porządku obrad. Zgromadzenie zwyczajne zwoływane jest przez zarząd corocznie w terminie od zakończenia roku obrotowego zatwierdzającego bilans, rachunek zysków i strat za ostatni rok kalendarzowy, sprawozdanie zarządu z działalności spółki oraz sprawozdanie finansowe za ubiegły rok obrotowy. Jeżeli zarząd nie uczyni tego we wspomnianym terminie rada nadzorcza, komisja rewizyjna lub osoby wymienione w umowie spółki mogą zwołać zwyczajne zgromadzenie wspólników42. Nadzwyczajne zgromadzenia wspólników to wszystkie zgromadzenia, które nie mają charakteru zwyczajności i zwołuje się je w przypadkach określonych w przepisach KSH, przypadkach określonych w umowie, doraźnie, gdy organy lub osoby uprawnione do zwoływania zgromadzeń uznają to za wskazane. W protokole zgromadzeni wspólników należy zaznaczyć, czy jest to protokół zgromadzenia zwyczajnego czy nadzwyczajnego 43.

M. Król-Gajewska, A. Wyrzykowska, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2012, s. 76-101. 41 Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 930-950. 42 Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 930-950. 43 Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2013, s. 659-755.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 19

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

KAPITAŁ ZAKŁADOWY SPÓŁKI Z O.O. Określona kwota pieniężna, którą wspólnicy zobowiązują się wnieść do spółki w formie wkładów pieniężnych lub niepieniężnych to kapitał zakładowy spółki z o.o. Pojęcie kapitału zakładowego nie jest tożsame z pojęciem majątek spółki, ponieważ na majątek spółki składają się realne wartości finansowo-rzeczowe należące do spółki, obejmujące zarówno wniesione wkłady, jak i wszelkie składniki majątkowe nabyte przez spółkę w toku jej działalności44. Zasadniczo kapitał zakładowy pełni dwie funkcje: 

gospodarczą, której wyrazem są zasady oznaczenia, całkowitej i realnej wpłaty oraz stałości kapitału zakładowego,



prawną, która polega na tym, że kapitał zakładowy jest podstawą uczestnictwa w spółce, bo bycie wspólnikiem wiąże się nierozerwalnie z posiadaniem udziału w kapitale spółki z o.o.

Wysokość kapitału zakładowego powinna zostać oznaczona w umowie spółki w kwocie pieniężnej w walucie polskiej, ustawowe minimum tego kapitału wynosi obecnie zgodnie z art. 154 § 1 KSH 5 tys. zł. Wysokość kapitału zakładowego ulega ujawnieniu w rejestrze przedsiębiorców. Przed zarejestrowaniem spółki cały kapitał zakładowy powinien być objęty i wpłacony przez wspólników. Może on zostać wniesiony w formie pieniężnej lub niepieniężnej (aporty). Aportem mogą być ruchomości, nieruchomości, prawa, w tym wierzytelności i patenty, oraz jako całość przedsiębiorstwo. Zgodnie z art. 14 § 1 KSH przedmiotem wkładu do spółki z o.o. nie może być prawo niezbywalne lub świadczenie pracy bądź usług. W przypadku spółki, której umowę zawarto przy użyciu wzorca umownego, na pokrycie kapitału wnosi się wyłącznie wkłady pieniężne. Na mocy art. 167 § 1 zgłaszając spółkę do rejestru, należy dołączyć oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wkłady na pokrycie kapitału zakładowego zostały przez wspólników w całości wniesione45.

M. Król-Gajewska, A. Wyrzykowska, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2012, s. 30. 45 Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2013, s. 54.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 20

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

UDZIAŁY Udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością mogą być rozpatrywane w dwóch aspektach, mianowicie jako część kapitału zakładowego i jako prawo udziałowe. Najpierw kilka słów o udziale jako o części kapitału zakładowego. Kapitał zakładowy spółki dzieli się na udziału o równej lub nierównej wartości nominalnej. Wspólnicy mają obowiązek w procesie tworzenia spółki określić wysokość udziałów, a następnie ustalić wysokość kapitału zakładowego jako sumy wartości nominalnej udziałów46. Udział w tym znaczeniu stanowi liczbową wartość ekonomiczną wyrażoną

jednostkach pieniężnych i

będącą częścią kapitału zakładowego, którą wspólnik zobowiązuje się pokryć wkładem gotówkowym lub wkładem bezgotówkowym. Liczba i wartość udziałów objętych przez poszczególnych wspólników powinna być określona w umowie spółki. W zasadzie powinna istnieć tożsamość między wartością wnoszonych do spółki wkładów pieniężnych na pokrycie swoich udziałów a kapitałem zakładowym. Może się jednak zdarzyć, że wspólnik obejmie swój udział o wartości wyższej od wartości nominalnej tego udziału, wówczas rynkowa wartość wnoszonych wkładów jest większa od wartości udziałów wspólnika. W Akim przypadku nadwyżkę przelewa się do kapitału zapasowego. Wspólnicy spółki mają możliwość dwojakiego ukształtowania struktury udziałów. Mogą przyjąć, ze dopuszczalne jest objęcie przez wspólnika tylko jednego udziału i wówczas udziały poszczególnych wspólników mogą być nierówne. Drugi sposób zakłada, że możliwe jest objęcie przez jednego wspólnika większej liczby udziałów ale muszą być one równe i niepodzielne. Liczba i wielkość posiadanych udziałów stanowi wyznacznik zakresu prawa i obowiązków wspólnika47. Następnie omówienie udziału jako prawa udziałowego. W tym rozumieniu udział w spółce z o.o. jest zbywalnym i dziedzicznym prawem majątkowym, na które składają się poszczególne uprawnienia wspólnika. Prawo udziałowe ma charakter obligacyjnoorganizacyjny i wyznaczane jest przez przepisy KSH oraz postanowienia umowy spółki. Z prawem udziałowym wspólnika wiąże się członkowstwo i zakres uczestnictwa w spółce. Udział w tym znaczeniu jest prawem podmiotowym wspólnika, na które składają się jego uprawnienia w spółce.

46 47

Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 804-850. M. Król-Gajewska, A. Wyrzykowska, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2012, s. 30-36.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 21

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Zarząd jest obowiązany prowadzić księgę udziałów, do której należy wpisywać nazwisko i imię albo firmę i siedzibę każdego wspólnika, a także adres, liczbę i wartość nominalną jego udziałów, ustanowienie zastawu lub użytkowania łącznie z wykonywaniem prawa głosu przez zastawnika lub użytkownika oraz wszelkie zmiany dotyczące osób wspólników i przysługujących im udziałów.

24-GODZINNA SPÓŁKA Z O.O. Ustawą z 1 IV 2011 roku o zmianie ustawy Kodeks spółek handlowych48 wprowadzono nowy sposób rejestracji spółki, który miała umożliwić rejestrację spółki z o.o. w ciągu 24 godzin od dnia wpływu wniosku do sądu rejestrowego. Spółka z o.o. tworzona w tym trybie, nazywana spółką dwudziestoczterogodzinną nie jest odrębnym typem spółki, a jedynie standardową spółką z o.o. rejestrowaną w krótszym czasie z wykorzystaniem portalu Ministerstwa Sprawiedliwości https://ems.ms.gov.pl/. Do najważniejszych cech tzw. spółek dwudziestoczterogodzinnych należą: 

przy rejestracji spółki obowiązuje tzw. zasada jednego okienka



umowa spółki jest przygotowywana w formie elektronicznej, a nie w formie aktu notarialnego, jednak musi zostać opracowana zgodnie z wzorem przygotowanym przez Ministra Sprawiedliwości



podstawowe dokumenty są przygotowywane w formie elektronicznej



wkładem wspólników do spółki mogą być jedynie pieniądze



kapitał zakładowy może być pokryty w momencie składania wniosku o rejestrację spółki albo w terminie do siedmiu dni od dnia wpisu spółki do rejestru, czego konsekwencją jest to, że w chwili składania wniosku o rejestrację spółki nie trzeba składać oświadczenia o pokryciu kapitału zakładowego, a zarząd spółki powinien w terminie siedmiu dni od dnia wpisu do rejestru złożyć do sądu (podpisane przez wszystkich członków zarządu) oświadczenie, że wkłady na pokrycie kapitału zakładowego zostały przez wszystkich wspólników wniesione



zarząd w terminie 7 dni ma obowiązek złożenia do sądu rejestrowego wzorów podpisów wszystkich członków zarządu.

Dz. U. z 2011, nr 92 poz. 531.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 22

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Dwudziestoczterogodzinna spółka z o.o. różni się od każdej innej spółki z o.o. jedynie procedurą rejestracyjną. Zarejestrowana 24-godzinna spółka z o.o. działa według identycznych zasad, jak każda inna spółka z o.o., np. do zmiana umowy spółki wymagana jest forma aktu notarialnego, a przy podwyższaniu kapitału zakładowego nowo tworzone udziały mogą przyjmować formę zarówno pieniężną, jak i niepieniężną.

PODSUMOWANIE Podsumowując należy stwierdzić, że spółka z ograniczoną odpowiedzialnością wykazuje cechy osobowe i kapitałowe, jednak cechy kapitałowe przeważają. Jest to jedna z najczęściej występujących spółek handlowych. Może ona zostać utworzona w każdym celu prawnie dopuszczalnym o gospodarczym jak i niegospodarczym charakterze. Spółka z o.o. ma organy obligatoryjne i fakultatywne. Do organów obligatoryjnych należą zarząd i zgromadzenie wspólników, a do organów fakultatywnych rada nadzorcza i komisja rewizyjna.

SUMMARY Summing up, it must be stated that limited liability company has features of both limited companies and partnerships. Features of limited companies are more common. Limited liability company is one of the most popular companies in Poland. Limited liability company can be established in any legally accepted aim of both economic and noneconomic character. Limited liability company has bodies of obligatory and facultative character. Among obligatory bodies two must be named: board of directors and meeting of shareholders. Among facultative bodies also two must be named: supervisory board and auditing committee.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 23

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

BIBLIOGRAFIA Akty prawne: 1. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych. (Dz. U. Nr 94 poz. 1037)

Wydawnictwa zwarte: 1. Król-Gajewska M., Wyrzykowska A., Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Zagadnienia praktyczne, Warszawa 2012 2. Kodeks spółek handlowych. Komentarz, pod red. A. Kidyby, W. Pyzioła, Warszawa 2008 3. Prawo handlowe w pigułce, pod red. A. Gacka – Jasiewicz, Warszawa 2013 4. Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012 5. Prawo spółek handlowych, System Prawa Handlowego. Tom 2, pod red. S. Włodyka, Warszawa 2012 6. Sołtysiński S., Szumański A., Szwaja J., Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1994 7. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2013.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 24

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Anna Gawrysiak49

ODPOWIEDZIALNOŚĆ WSPÓLNIKÓW ORAZ CZŁONKÓW ZARZĄDU SPÓŁEK Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ ZA ZOBOWIĄZANIA SPÓŁKI

Słowa kluczowe: odpowiedzialność cywilna, członkowie zarządu, bezskuteczność egzekucji, ochrona wierzycieli, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Keywords: civil liability, members of the management board, ineffective execution, creditors' protection, limited liability company.

STRESZCZENIE Możliwość pociągnięcia członków zarządu do odpowiedzialności za zobowiązania spółki z o.o. (art. 299 KSH50) ma na celu ochronę wierzycieli. Aby móc skutecznie dochodzić swoich roszczeń konieczne jest przede wszystkim wykazanie bezskuteczność egzekucji. Dla okoliczności egzoneracyjnych wykluczających orzeczenie o odpowiedzialności członków zarządu konieczne jest wykazanie, iż zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło we 49

Studentka czwartego roku prawa Uniwersytetu Warszawskiego, laureatka III

Ogólnopolskiego Konkursu Wiedzy z Prawa Handlowego 'Law in Books & Law in Action” organizowanego przez Koło Naukowe Prawa Spółek we współpracy z kancelarią Wardyński i Wspólnicy. Wśród jej głównych zainteresowań znajduje się problematyka podatków dochodowych oraz prawo spółek handlowych. 50

Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r., poz. 1030.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 25

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

właściwym czasie, niezgłoszenie wniosku nastąpiło bez ich winy lub wierzyciel nie poniósł szkody. Do najbardziej kontrowersyjnych zagadnień należą: charakter przedmiotowej odpowiedzialności, jej zakres podmiotowy oraz czasowy.

EXTRACT Liability of members of the management board for debts of a Polish limited-liability company (art. 299 §1 CCC51) has its aim in protection of creditors. It is relevant only if enforcement against the company proves to be ineffective. Exoneration of liability is possible under several conditions: a petition for bankruptcy was filed or it is not due to the fault of members of management board that the petition for bankruptcy was not filed or the creditor did not sustain any damage despite the fact that the petition for bankruptcy was not filed. The nature of liability, its subjective and temporal scope remain to be one of the most controversial issues.

WPROWADZENIE Jedna z fundamentalnych zasad ustrojowych spółek kapitałowych jest wyłączenie odpowiedzialności wspólników majątkiem osobistym za zobowiązania spółki (art. 151 par. 4 ustawy Kodeks spółek handlowych z dnia 15 września 2000 r., dalej: KSH). Z tego względu określenie „spółka z ograniczoną odpowiedzialnością” należy uznać za wprowadzające w błąd52, albowiem spółka ponosi odpowiedzialność całym swoim majątkiem, zaś udziałowiec z samego faktu bycia wspólnikiem z mocy ustawy za długi spółki nigdy nie będzie odpowiadał. Możliwe jest pociągnięcie go do odpowiedzialności jedynie w przypadku, gdy wartość wkładów niepieniężnych została znacznie zawyżona w stosunku do ich wartości zbywczej w dniu zawarcia umowy spółki (art. 175 KSH) lub na podstawie odpowiedzialności przebijającej53, której dopuszczalność na tle prawa polskiego jest wciąż przedmiotem dyskusji54.

The Commercial Companies Code of 15 September, 2000 (as amended: J. L. No. 94, item 1037). Tak A. Kappes, Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., Warszawa 2006, s. 146. 53 W doktrynie można się spotkać z oznaczeniami: „korporacyjny welon” (por. A. Opalski, Prawo zgrupowań spółek, Warszawa 2012), „piercing the corporate veil”, „alter ego theory”, „instrumentalisty rule”, „disregarding the corporate entity”. (pomijanie osobowości prawnej korporacji). 54 J. Kołacz, Piercing the corporate veil- odpowiedź na nadużycie formy prawnej spółki? (cz. I), „Prawo spółek” 5/2009, s. 14 i n. A. Popłonkowska- Dębińska, Glosa do wyroku TS z dnia 21 października 2010 r., C-81/09, Glosa nr 3/2012. 52

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 26

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

W celu ochrony wierzyciela w

art. 291-300 KSH przewidziana została

odpowiedzialność cywilna funkcjonariuszy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. W szczególności wiele wątpliwości w orzecznictwie oraz w doktrynie wywołała interpretacja odnoszącego się do odpowiedzialności cywilnoprawnej członków zarządu spółki art. 299 KSH55. Wobec braku występowania analogicznej konstrukcji na tle spółki akcyjnej, uznać należy, iż ma ona charakter wyjątkowy, wprowadzając elementy osobowe w spółce kapitałowej. Uregulowanie takie będąc oryginalnym polskim rozwiązaniem, wprowadzonym po raz pierwszy do systemu prawa w 1933 r.56 było reakcją na częste w ówczesnej praktyce przypadki likwidacji spółek z ograniczoną odpowiedzialnością bez zachowania przepisów mających chronić wierzycieli (tzw. likwidacja faktyczna)57. W wyroku z dnia 22 maja 2013 r.58 SN stwierdził, że „odpowiedzialność ukształtowana przez art. 299 § 1 KSH służy interesowi wierzycieli i ma na celu ich ochronę”, stwarzając możliwość dochodzenia zaspokojenia zobowiązania przez inny podmiot niż pierwotny dłużnik. Przepis ten ma ewidentnie charakter karno-policyjnym59, a naruszenie obowiązków obciążających członka zarządu określonych w art. 21 Prawa upadłościowego i naprawczego60 stanowi przestępstwo określone w art. 586 KSH61. Temu samemu celowiwzmocnieniu pozycji prawnej wierzyciela - służy również art. 31 KSH przewidujący subsydiarną odpowiedzialność wspólnika spółki jawnej w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.

Art. 299 jest dosłownym odpowiednikiem art. 298 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 1 lipca 1934 r. Kodeks handlowy, Dz.U. z 1934 r. nr .57, poz. 502 (dalej: KH). 56 Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. Prawo o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (Dz.U. z 1933 r. Nr 82, poz. 602). 57 Por. Projekt ustawy o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością przyjęty przez Kolegium Uchwalające Komisji Kodyfikacyjnej z dn. 26 listopada 1931 r. Uzasadnienie w opracowaniu referenta głównego projektu, Prof. Adama Chełmońskiego, Komisja Kodyfikacyjna, Sekcja Prawa Handlowego, tom I, zeszyt 4, Warszawa 1932, s. 46 i 61. 58 Wyr. SN z dnia 22 maja 2013 r., III CSK 321/12, LEX nr 1353211. 59 A. Karolak [w:] A. Karolak, A. Mariański [i in.], Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., s. 84. 60 Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, tekst jednolity: Dz.U. z 2012 r., poz. .1112. 61 Art. 586 KSH : „Kto, będąc członkiem zarządu spółki albo likwidatorem, nie zgłasza wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki - podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku”.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 27

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Tabela 1. Porównanie odpowiedzialności wspólnika spółki jawnej oraz członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Podobieństwa

Różnice

- celem regulacji jest stworzenie dodatkowej - art. 31 § 2 - wytoczenie powództwa przegwarancji wierzycielowi spółki, -źródłem

ciwko

odpowiedzialności

jest możliwe

bezwzględnie obowiązujący przepis ustawy, -odpowiedzialność

powstaje

obu

jest

jawnej

udowodniona

jest

zostanie

-możliwe jest dowodzenie

przesłanką prejudycjalnej,

bezskuteczność przeciw

egzekucji prowadzonej przeciwko spółce,

spółki

bezskuteczność egzekucji względem spółki bezskuteczności

przypadkach

odpowiedzialności

zanim

najwcześniej (art. 31 §. 2)

wraz z powstaniem spółek, -

wspólnikowi

egzekucji

jako

odrębne

postępowanie

spółce

warunkiem

nie

jest

pociągnięcia

kwestii

koniecznym

wspólnika

- odpowiedzialność obejmuje cały majątek odpowiedzialności63, odpowiedzialnego,

- art. 31 w zw. art. 22 § 2 jest

- subsydiarność,

potwierdzeniem ogólnej reguły (art. 331 § 2

- odpowiedzialność za cudzy dług62,

KC), stanowiąc superfluum ustawowe, zaś

- akcesoryjność w stosunku do odpowiedzial- art. 299 stanowi wyjątek od zasady, ności spółki.

- w postępowaniu przeciw członkom zarządu nie

możliwości

opatrzenia

tytułu

egzekucyjnego klauzulą wykonalności na podstawie art. 7781, - w przeciwieństwie do członków zarządu wspólnicy

spółki

jawnej

odpowiadają

solidarnie ze spółką i względem siebie, - wobec braku przesłanek egzoneracyjnych, jak w 299, odpowiedzialność wspólników spółek osobowych jest bezwzględna, 62

W przypadku członków zarządu kwestia charakteru ich odpowiedzialności jest sporna. Odmiennie E. Gniewek, Subsydiarna odpowiedzialność członków ułomnych osób prawnych w Kodeksie cywilnym i Kodeksie spółek handlowych [w:] Kodeks spółek handlowych po 5 latach, Wrocław, 2006, s.331 Na stanowisku, ze możliwe jest zasądzenie odszkodowania od wspólnika nawet jeśli nie było prowadzone odrębne postępowanie wobec spółki stoi również A. Jakubecki (A. Jakubecki, Zdolność sądowa osobowych spółek handlowych a status ich wspólników w procesie cywilnym i egzekucji [w:] Prawo prywatne czasu przemian. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Sołtysińskiemu, Poznań 2005, s. 1057). 63

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 28

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

- odpowiedzialność z art. 31 KSH jest odpowiedzialnością za cudzy dług zbliżoną do odpowiedzialności poręczyciela, podczas gdy charakter odpowiedzialności członków zarządu jest wciąż dyskutowany w doktrynie, -

ponoszenie

odpowiedzialności

całym

swoim majątkiem przez wspólników spółek osobowych jest przesłanką przyznania tym podmiotom zdolności upadłościowej (art. 5 ust. 3 pkt. 2 p.u.n.).

Z pewnością art. 299 KSH nie reguluje odpowiedzialności członków zarządu w sposób kompleksowy. Lapidarność konstrukcji oraz fakt, iż funkcjonalnie jest ona najbardziej zbliżona do odpowiedzialności wspólników spółki jawnej, uzasadnia stosowanie w drodze analogii legis art. 35 KSH jako przepisu regulującego sytuację najbardziej zbliżoną64. W praktyce oznacza to, że członkowie zarządu spółki z o.o. mogą przedstawić wierzycielowi zarzuty przysługujące spółce wobec wierzycieli. Członkiem zarządu może zostać zarówno wspólnik, jak też osoba spoza grona wspólników. Pomiędzy zasadą nieodpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki a ponoszeniem odpowiedzialności przez członków jej zarządu sprzeczność zachodzi jednak jedynie tylko pozornie. Na tle art. 299 KSH okoliczność ta jest irrelewantna, ponieważ odpowiedzialność poniosą oni jako członkowie zarządu, a nie jako wspólnicy65. Ponoszenie

odpowiedzialności

przez

członków

zarządu

podyktowane

jest

wyłączeniem prawa wspólników do prowadzenia spraw spółki z jednoczesnym powierzeniem tego uprawnienia członkom zarządu spółki66. Zarząd jest obligatoryjnym organem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 163 KSH) uprawnionym do prowadzenia spraw spółki, 64

Wyr. SN z dnia 18 kwietnia 2007 r., V CSK 55/07, LEX nr 251525.

Wyr. SN z dnia 14 lutego 2003 r., IV CKN 1779/00, OSNC 2004/5/76 z glosą aprobującą A. Karolaka, Pr.Sp. 2004, nr 4; wyr. SN z dnia 6 czerwca 1997 r., III CKN 65/97, OSNC 1997, nr 11, poz. 181, wyr. SN z dnia 7 kwietnia 2000 r., IV CKN 4/00, nie publ., uchw. SN z dnia 20 grudnia 2001 r., III CZP 69/01, OSNC 2002, nr 10, poz. 118. Odmiennie: uchw. SN z dnia 9 sierpnia 1993 r., III CZP 116/93, OSNC 1994, nr 2, poz. 35, zgodnie z którą, jeżeli członkowie zarządu są wspólnikami, to w zasadzie nie odpowiadają osobiście za zobowiązania spółki. 66 tak A. Szajkowski, M. Tarska, Kodeks spółek handlowych, t. II, 2005, s. 964

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 29

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

reprezentowania jej (art. 201 par. 1 w zw. z art. 204 KSH), a także wykonywania uchwał zgromadzenia wspólników. W doktrynie często określa się go jako realizatora zdolności do czynności prawnej spółki67. Mimo dyspozytywnego charakteru większości przepisów regulujących zakres działań organów spółek, przepisy odnoszące się w tym zakresie mają charakter bezwzględnie wiążący (art. 204 par. 2 KSH). W wykonywaniu swoich funkcji zarząd jest niezależny, nie będąc związanym nawet poleceniami wspólników odnoszącymi się do bieżącej działalności spółki68. ZAKRES PRZEDMIOTOWY Subsydiarność odpowiedzialności członków zarządu za dług spółki pozwala wnioskować o jej akcesoryjnym charakterze, co oznacza, że zakres odpowiedzialności członków zarządu wobec wierzycieli zależy od istnienia i zakresu zobowiązania69 spółki wobec jej wierzycieli70. Zasada akcesoryjności w tym przypadku nie ma jednak charakteru bezwzględnego i, tak jak w przypadku poręczenia, dopuszczalne są od niej wyjątki. W szczególności odpowiedzialność wspólnika nie wygasa w razie wadliwego wykreślenia spółki z rejestru z naruszeniem przepisów KSH dotyczących postępowania likwidacyjnego i utrzymuje się ona nadal w niezmienionym kształcie71. Do przełamania zasady akcesoryjności prowadzi również regulacja art. 291 p.u.n.72, stanowiąca o zachowaniu praw wierzyciela wobec współdłużnika upadłego mimo zawarcia układu. Przyjmując jednak wąskie rozumienie pojęcia „współdłużnika” (ustawodawca używa tego pojęcia na gruncie przepisów dotyczących solidarności biernej 371-376 oraz 881 KC), należy odrzucić możliwość uznania członka zarządu za współdłużnika w rozumieniu art. 291 p.u.n.

K. Kopaczyńska- Pieczniak [w:] Prawo spółek. Meritum. A. Kidyba (red.) et in, Warszawa 2013, s. 870. A. Karolak, A. Mariański, Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o. o. w świetle przepisów prawa handlowego i podatkowego, C. H. Beck, Warszawa 2004, s.16. 69 Należy zauważyć, że w odróżnieniu od np. art. 293 KSH, art. 299 KSH dotyczy odpowiedzialności za zobowiązania, a nie za szkodę (zob. M. Gutowski, Charakter prawny i zakres przedmiotowy odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. na podstawie art. 299 k.s.h., PPH 2008, nr 11, s. 24 i n.). 70 Uchw. składu 7 sędziów SN z 7 listopada 2008 r.; III CZP 72/08, OSNC 2009, nr 2, poz. 20. 68

Wyr. SN z dnia 18 kwietnia 2007 r., V CSK 55/07, LEX nr 251525. Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, tekst jednolity: Dz.U. z 2012r., poz. 1112 (dalej: p.u.n.). Art. 291 ust. 1 „Układ nie narusza praw wierzyciela wobec poręczyciela upadłego oraz współdłużnika upadłego ani praw wynikających z hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego i hipoteki morskiej, jeżeli były one ustanowione na mieniu osoby trzeciej”. 72

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 30

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

zależności,

jaka

zachodzi

między

istnieniem

zobowiązania

spółki

odpowiedzialnością członków zarządu, wnioskować można o możliwości podnoszenia przez członków zarządu zarzutów, jakie przysługują spółce (poza zarzutami osobistymi), np. zarzutu przedawnienia. Odpowiedzialny za cudzy dług nie powinien znajdować się w gorszej sytuacji niż dłużnik główny73. Członkowie zarządu spółki z o.o. mogą w szczególności kwestionować istnienie lub wysokość długu spółki, którego spłaty domagają się od nich wierzyciele74. W sposób odmienny wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 17 lutego 2011 r.75, podważając możliwość podniesienia przez członków zarządu zarzutów, które przysługiwały spółce w trakcie toczącego się przeciwko niej postępowaniu, jak chociażby zarzutu przedawnienia. Treść orzeczenia sprowadza się do zakreślania granic związania sądu prawomocnym orzeczeniem wydanym wcześniej przeciwko spółce (art. 365 par. 1 KPC). Zdaniem składu orzekającego zakresem tym nie są objęte jedynie prowadzące do zmiany stanu faktycznego zdarzenia powstałe po wydaniu tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce. Wobec tego potrącenie, które jest formą zaspokojenia wierzyciela oraz wywołuje skutek wsteczny od momentu, w którym stało się możliwe (art. 499 zd 2 KC) jest dopuszczalne po zakończeniu postępowania przeciwko spółce76. Odpowiedzialność członka zarządu obejmuje nie tylko wierzytelność główną, ale także odsetki od niej naliczane77. Poza wyjątkami określonymi w art. 33 § 2 p.u.n., w razie upadłości bieg odsetek w stosunku do masy ulega zawieszeniu, jednak jeśli zarząd nie dopełnił obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie, trudno oczekiwać, żeby

członkowie zarządu mogli z tego tytułu czerpać korzyści poprzez

A. Kappes, Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., Warszawa 2009, s. 201. Wyr. SN z dnia 18 kwietnia 2007 r., V CSK 55/07, LEX nr 251525 z glosą K. Osajdy [w:] Glosa 2007, nr 4, poz. 5. Na odmiennym stanowisku SN stanął w wyr. dnia 17 lipca 1997 r., III CKN 126/97 OSP 1998/3/62 z glosą krytyczną E. Płonki, twierdząc, że w sytuacji, w które powód przedstawia prawomocny wyrok, będący źródłem zobowiązania spółki z o.o. wobec powoda, sąd ma możliwości badania, czy określone w nim zobowiązanie istnieje jedynie w postępowaniu wszczętym wskutek wniesienia powództwa przeciwegzekucyjnego. Chybione wydaje się powołanie przez sąd na powagę rzeczy osądzonej w procesie przeciw członkom jej zarządów. Inny jest przedmiot tych postępowań. Brak jest również tożsamości stron. 75 Uchw. SN z dnia17 lutego 2011 r., III CZP 129/10, LEX nr 700686 z glosą aprobującą: M. Wawrzonek, Odpowiedzialność członków zarządu na podstawie art. 299 KSH, Monitor Prawniczy, 2011/11, dodatek, s.22-23. 76Art. 93 p.u.n. dopuszcza możliwość potrącenia w toku postępowania upadłościowego. Art. 93 ust. 1: „potrącenie wierzytelności upadłego z wierzytelnością wierzyciela jest dopuszczalne, jeżeli obie wierzytelności istniały w dniu ogłoszenia upadłości, chociażby termin wymagalności jednej z nich jeszcze nie nastąpił”. 77 A. Kappes, Odpowiedzialność…, s. 79 i n; wyr. SN z dnia 16 października 1998 r., III CKN 650/97, OSNC 1999, nr 3, poz. 64, uchw. SN z dnia 7 grudnia 2006 r., III CZP 118/06, OSNC 2007, nr 9, poz. 136. Wyr. SN z dnia 21 maja 2004 r., III CK 55/03 (nie publ.), Wyr. SN z dnia 22 czerwca 2005 r., III CK 678/04 (nie publ.) 74

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 31

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

zmniejszenie zakresu własnej odpowiedzialności78. W chwili wytoczenia powództwa przeciw członkom zarządu przysługujące wierzycielowi odsetki ulegają zsumowaniu. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie rozszerzeniu żądania pozwu w trakcie procesu o odsetki należne za dalsze okresy (193 i 383 KPC). W wyroku z dnia 18 maja 2011 r.79 SN rozróżnił dwa rodzaje odsetek przysługujących wierzycielowi: wynikające z braku świadczenia przez pierwotnego dłużnika- spółkę oraz naliczane w stosunku do roszczenia odszkodowawczego przeciwko członkom zarządu. Zgodnie ze stanowiskiem SN różny jest okres ich naliczania: bieg tych pierwszych odsetek kończy się z chwilą powstania roszczenia przeciwko członkom zarządu (gdy egzekucja okazała się bezskuteczna). Zgodnie z zasadami ogólnymi80, odsetki za opóźnienie należy liczyć niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do spełnienia świadczenia81, zatem od wystąpienia bezskuteczności egzekucji do chwili wytoczenia powództwa przeciwko członkom zarządu nie będą naliczane żadne odsetki. Orzeczenie zostało poddane zdecydowanej krytyce K. Osajdy82, który podkreśla, że odsetki od roszczenia odszkodowawczego przysługującego wierzycielowi przeciwko członkom zarządu nie przejmują funkcji odsetek naliczanych od wierzytelności głównej. Brak jest również podstaw do przyjęcia, że wystąpienie bezskuteczności egzekucji powoduje wygaśnięcie zobowiązania przeciwko spółce. Nic nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu od członków zarządu podwójnych odsetek naliczanych równolegle od długu spółki oraz od ich własnego zobowiązania. Wierzytelność, jakiej można dochodzić od członków zarządu obejmuje pełne finansowe konsekwencje procesu sądowego przeciwko spółce wraz z kosztami postępowania egzekucyjnego umorzonego z powodu bezskuteczności egzekucji 83. Za taką możliwością przemawia wykładnia językowa art. 299 KSH., z którego nie wynikają żadne ograniczenia 78

Ze względu na przesłankę egzoneracyjną braku poniesienia szkody przez wierzyciela, stanowisko takie nie jest zgodnie przyjmowane przez przedstawicieli doktryny (gdyby członek zarządu wystąpił z wnioskiem we właściwym czasie, zobowiązanie odsetkowe w ogóle by nie powstało). (A. Karolak [w:] A. Karolak, A. Mariański et in., Odpowiedzialność..., s. 67). 79 Wyr. SN z dnia 18 maja 2011 r., III CSK 228/10, Lex nr 1027183. 80 Art. 455 KC: „.Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania”. 81 Wyr. SN z dnia 21 lutego 1989 r., I CR 14/89, LEX nr 374465. 82 K. Osajda, Odpowiedzialność członków zarządu spółek z o.o. za ich zobowiązania w orzecznictwie Sądu Najwyższego z 2011 i 2012 r.- przegląd orzecznictwa, Glosa 4/2012, s. 5-8. 83 M. Gutowski, Charakter prawny i zakres przedmiotowy odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. na podstawie art. 299 k.s.h., PPH nr 11/2008, s. 24 i n. Uchw. SN z dnia 7 grudnia 2006 r., III CZP 118/06, OSNC 2007, nr 9, poz. 136 oraz w wyroku z dnia 8 marca 2007 r., III CSK 352/06, LEX nr 278665. Odmiennie: wyr SN z dnia 14 lutego 2003 r., IV CKN 1779/00, OSNC 2004, nr 5, poz. 76; wyr. SA w Białymstoku z dnia 12 maja 2004 r., I ACa 85/04, OSAB 2004, nr 3, poz. 16.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 32

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

zakresu

przedmiotowego

odpowiedzialności.

Również

wykładnia

teleologiczna,

uwzględniająca cel tego przepisu, jakim jest ochrona wierzyciela, dostarcza mocnych argumentów za przyjęciem możliwości dochodzenia kosztów procesu od członków zarządu. Wobec akcesoryjności kosztów procesu w stosunku do roszczenia stanowiącego przedmiot sprawy, brak jest innego przepisu, na podstawie którego możliwe byłoby dochodzenie tych zobowiązań od członków zarządu. Traktując prawo jako system zupełny i uporządkowany, również wykładnia systemowa przemawia za przyjęciem konieczności dochodzenia kosztów procesu na podstawie art. 299 KSH. Podobną sytuację reguluje art. 116 Ordynacji podatkowej84 przewidując odpowiedzialność członków zarządu za zaległości podatkowe spółki obejmujące również odsetki za zwłokę oraz koszty egzekucji (art. 107 § 2 pkt 2 i 4 Ordynacji podatkowej). Brak jest jednak podstaw do wnioskowania a contrario. Prawo cywilne i podatkowe należą do dwóch różnych gałęzi prawa, co oznacza, że to samo zdarzenie faktyczne mogą odmiennie oceniać i przypisywać mu odmienne skutki prawne85. Wielokrotnie sądy stawały na błędnym stanowisku dopuszczając dochodzenie należności publicznoprawnych na podstawie art. 299 KSH86, co uzasadniały tym, że ustawodawca nie ograniczył treści regulacji do zobowiązań cywilnoprawnych. Nie należy jednak zapominać o tym, że systemowo KSH nie normuje zobowiązań o charakterze publicznoprawnym87. Pociągnięcie do odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. na podstawie art. 299 KSH jest sprawą cywilną w rozumieniu art. 1 KPC. Próba stosowania art. 299 KSH do takich zobowiązań napotyka przeszkodę w postaci bezwzględnej niedopuszczalności drogi sądowej88, co powinno skutkować odrzuceniem pozwu89.

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, tekst jednolity: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm. Szerzej na temat autonomii prawa podatkowego: R. Mastalski, Stosowanie prawa podatkowego, Warszawa 2008, s. 82. 86 Wyr. SN z dnia 19 stycznia 1993 r., III CZP 162/92, OSNC 1993, nr 6, poz.103; wyr. SN z dnia 29 kwietnia 1998 r., I CKN 654/97, OSP 1999, z.1, poz.6; uchw. SN z dnia 20 grudnia 2001 r., III CZP 69/01, M. Praw.2002, nr 4, s.149; postanowienie SN z dnia 6 lutego 1996 r., III CRN 61/95, Pr. Gosp. 1996, nr 6, s. 15. 87 W polskim prawie obowiązuje zasada jedności prawa cywilnego (art. 2 KSH). 88 Uchw. SN z dnia 12 czerwca 1991 r., III CZP 46/91, OSNC 1992, nr 3, poz. 3; S. Gurgul, Odpowiedzialność członków zarządu spółek kapitałowych, Pip 1991, z.3, s.5., wyr. SN z dnia 14 lipca 1998 r., III CKN 582/97, Lex nr 84475. 89 Dopuszczalność drogi sądowej, jako okoliczność uzasadniająca odrzucenie pozwu, brana jest pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy (art. 202 par. 1 KPC). 85

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 33

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

ZAKRES PODMIOTOWY Odpowiedzialność na podstawie art. 299 KSH dotyczy członków zarządu powołanych zgodnie z wymogami kodeksu spółek handlowych i ewentualnie umowy spółki. Ze względu na deklaratoryjny charakter wpisu członka zarządu do rejestru przedsiębiorców, istotny jest akt powołania w skład organu, a nie odzwierciedlenie tego w rejestrze90. Poza członkami zarządu regulacja z art. 299 KSH znajduje również zastosowanie w stosunku do likwidatorów91. Wobec kategorycznego brzmienia art. 280 KSH92 pozbawiony znaczenia jest brak ich wskazania w treści art. 299 (stanowiłoby to superfluum ustawowe). Skoro likwidatorzy odpowiadają karnie za niezłożenie wniosku o upadłość (art. 586 KSH), to tym bardziej uzasadniona jest ich odpowiedzialność cywilna. Wyjęcie ich z zakresu stosowania art. 299 prowadziłoby ponadto do nadmiernego osłabienia ochrony wierzyciela. Kompetencje przyznane likwidatorom są zbieżne z uprawnieniami członków zarządu, a z art. 21 ust. 2 p.u.n. wynika wprost jego prawo do zgłoszenia wniosku o upadłość spółki. Na podstawie art. 97 § 2 KSH93 regulacja z art. 299 KSH znajdzie odpowiednie zastosowanie do członków zarządu spółki partnerskiej oraz na podstawie art. 11 ust. 194 ustawy z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej95 do zarządców europejskiego zgrupowania interesów gospodarczych. Zgodnie z zasadą exceptiones non sunt extendendae, odpowiedzialność na zasadach przewidzianych w art. 299 KSH nie dotyczy faktycznych zarządców spółki nieujawnionych w

K. Osajda, Odpowiedzialność cywilna członka zarządu spółki , Warszawa 2008, s. 109-117; wyr. SA w Warszawie, VI ACa 497/10, LEX nr 784445. 91 Uchw. SN z dnia 28 lutego 2008 r., III CZP 143/07, Biul. SN 2008, nr 2, poz. 12, Lex 34611 z glosą krytyczną W. Wyrzykowskiego oraz glosą aprobującą J. Szewczyk; uchw. SN z dnia 28 stycznia 2010 r., III CZP 91/09, Biul. SN 2010, nr 1, poz. 12; A. Kappes, Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., Warszawa 2006, s. 89; K. Kopaczyńska-Pieczniak, Spółka z o.o. Komentarz, Warszawa 2005, s.517; wyr. SN z dnia 25 lutego 2010 r., V CSK 248/09, Biul. SN 2010, nr 5, poz. 13. Odmiennie: wyr. SN z dnia 6 lipca 2007 r., III CSK 2/07, OSNC-ZD 2008, nr 3, poz. 63. 92 Art. 280 KSH: „do likwidatorów stosuje się przepisy dotyczące członków zarządu, chyba że przepisy niniejszego rozdziału stanowią inaczej”. 93

Art. 97. § 1. „Umowa spółki partnerskiej może przewidywać, że prowadzenie spraw i reprezentowanie spółki powierza się zarządowi. Przepisów art. 96 nie stosuje się. § 2. Do zarządu powołanego zgodnie z § 1 stosuje się odpowiednio przepisy art. 201-211 i art. 293-300”. 94 Art. 11 ust. 1: „Do zarządców zgrupowania stosuje się odpowiednio art. 201-211 i 293-300 Kodeksu spółek handlowych”. 95 Ustawa z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej, Dz.U. z 2005 r. Nr 62, poz. 551 ze zm.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 34

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

rejestrze96. Art. 299 KSH, jako wyjątkowy, podlega wykładni ścisłej i należy go stosować jedynie do formalnie ustanowionych zarządców spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Odpowiedzialności na podstawie art.299 KSH nie będzie również ponosił również członek zarządu spółki w organizacji. Silniejszą ochronę wierzycieli niż w spółce docelowej zapewnia art. 13 par. 1 KSH stanowiący o osobistej, nieograniczonej i solidarnej ze spółką odpowiedzialności osób działających w imieniu spółki. Regulacja z art. 13 par. 2 KSH przewiduje znacznie surowszą odpowiedzialność: nie ma ona charakteru subsydiarnego, brak jest przesłanek egzoneracyjnych i nie jest konieczne wykazywanie bezskuteczności egzekucji. ZAKRES CZASOWY Złożenie rezygnacji wyłącza odpowiedzialność członka zarządu za zobowiązania powstałe po przyjęciu tej rezygnacji przez zgromadzenie wspólników. Okoliczność, iż mimo złożenia rezygnacji i przyjęcia tej rezygnacji były członek zarządu spółki nie został wykreślony z odpowiedniej rubryki w KRS nie przesądza o zakresie jego odpowiedzialności. Nie bez znaczenia pozostaje jednak dalsze zachowanie osoby, która złożyła rezygnację. Jeśli po tym fakcie, z racji dalszego figurowania w rejestrze jako członek zarządu, dalej prowadzi ona sprawy spółki, można domniemywać, że doszło per facta concludentia do porozumienia ze wspólnikami co do dalszego piastowania funkcji97. Należy przeciwdziałać wyłączeniu odpowiedzialności poprzez celowe składanie rezygnacji przez członków zarządu, którzy dalej faktycznie podejmują działania w imieniu spółki. To samo odnosi się do odwołania członka zarządu. Osoba odwołana z funkcji członka zarządu spółki z o.o., nie ma już od tej chwili wpływu na prowadzenie spraw spółki i nie może jej reprezentować, co musi zasadniczo wyłączać odpowiedzialność tej osoby za zobowiązania spółki powstałe po jej odwołaniu98. Dla określenia cezury czasowej ponoszenia odpowiedzialności przez członków zarządu konieczne jest rozróżnienie istnienie zobowiązania od jego wymagalności. Zgodnie z dominującym w orzecznictwie poglądem odpowiedzialność na podstawie art. 299 KSH ponoszą członkowie zarządu, w czasie których kadencji zobowiązanie powstało, choćby było

Wyr. SN z dnia 27 listopada 1936 r., I C 273/36, OSNC 1937, nr 11, s.407; wyr. SN z dnia 28 czerwca 1938 r., C I 324/38, Zb. Urz. 1939, nr 4, poz. 179; wyr. SN z dnia 4 kwietnia 2000 r., V CKN 10/00, LEX nr 43408. 97 A. Kidyba, Komentarz do art. 299 KSH [w:] Komentarz aktualizowany do art. 1-300 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, LEX/el., 2014. 98 Wyr. SA w Warszawie z dnia 7 stycznia 2011 r., VI ACa 497/10, LEX nr 784445; wyr. SA w Warszawie z dnia 14 sierpnia 2012 r., I ACa 372/12, LEX nr 1220678.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 35

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

jeszcze w tym czasie niewymagalne99. Bardziej uzasadnione jednak wydaje się stanowisko, zgodnie z którym członek zarządu ponosi odpowiedzialność za zobowiązania, które istaniały w czasie wystąpienia okoliczności uzasadniających wystąpienie z wnioskiem o upadłość100. Ustalenie tego właściwego czasu, w którym wystąpiły przesłanki ogłoszenia upadłości, może wymagać przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego101. Wniosek o ogłoszenie upadłości zgłoszony zanim zobowiązania stały się wymagalne zostanie oddalony jako nieuzasadniony, chyba że zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje (art. 11 ust. 2 p.u.n.). Nie przestają ponosić odpowiedzialności członkowie zarządu, w czasie których kadencji powstały okoliczności uzasadniające wystąpienie z takim wnioskiem nawet, jeśli przestali pełnić swoje funkcję. Językowa wykładnia art. 299 KSH (ustawodawca nie zawęził zakresu zobowiązań, za jakie ponoszą oni odpowiedzialność do zobowiązań istniejących w chwili spełnienia przesłanek ogłoszenia upadłości) nie wyłącza odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania, które stały się wymagalne lub powstały w trakcie likwidacji spółki102. Odmiennie stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 września 2004 r. 103, zwracając uwagę na brak związku przyczynowego między sprawowaniem funkcji członka zarządu a szkodą wierzyciela104, co uzasadnia przyjęcie jako

cezury czasowej

rozgraniczającej zobowiązania ze względu na moment ich powstania dnia zgłoszenia wniosku 99

Wyr. SN z dnia 17 czerwca 2011 r., II CSK 571/10, LEX nr 847124, wyr. SN z dnia 11 lutego 2010 r., I CSK 269/09, LEX nr 583723 z krytyczną glosą J. Kołacza, Pr.Sp. 2011, nr 5, s. 45 i n.; wyr. SN z dnia 9 lutego 2011 r., V CSK 188/10, LEX nr 1102881, wyr. SN z dnia 25 listopada 2010 r., III CNP 3/10, LEX nr 970077, uchw. SN z dnia 28 lutego 2008 r., III CZP 143/07, OSNC 2009, nr 3, poz. 38; wyr. SN z dnia 25 września 2003 r., V CK 198/02, Wokanda 2004, nr 6, s.7; wyr. SN z dnia 2 lutego 2007 r., IV CSK 370/06, OSNC-ZD 2008, nr 1, poz. 18; wyr. SN z 16 maja 2002 r. IV CKN 933/00, LEX nr 55500; wyr. SN z dnia 8 czerwca 2005 r., V CSK 734/04, LEX nr 180849; wyr. SN z dnia 7 grudnia 2006 r., III CSK 219/06, LEX nr 488992. 100 Tak również A. Kappes, Odpowiedzialność…, s. 74 i n.; M. Rodzynkiewicz, Kodeks Spółek Handlowych Komentarz, Warszawa 2007, s. 519; K. Osajda, Odpowiedzialność członków zarządu spółek z o.o. za ich zobowiązania w orzecznictwie Sądu Najwyższego z 2011 r., Glosa 2012, nr 3, s. 10; wyr. SN z dnia 8 grudnia 2010 r., V CSK 172/10, LEX nr 677904, wyr. SN z dnia 15 czerwca 2011 r., V CSK 347/10, LEX nr 1027201, wyr. SA w Łodzi z dnia 28 grudnia 2012 r., I ACa 1215/11, LEX nr 1267342; wyr. SN dnia 19 października 2005r., V CK 258/05, Lex, nr 365053; zob. również S. Szejna, Odpowiedzialność cywilnoprawna i publicznoprawna członków zarządu za zobowiązania spółki, Pr.Sp. 2010, nr 11, s. 42, 101 Wyr. SN z dnia 15 czerwca 2010 r., V CSK 347/10, LEX nr 1027201. 102

Wyr. SN z dnia 17 stycznia 2007 r., II CSK 322/06, Glosa 2007, nr 4, s. 17; uchw. SN z dnia 25 listopada 2003 r., III CZP 75/2003, Biul. SN 2003, nr 11, s. 6; wyr. SN z dnia 17 stycznia 2007 r., II CSK 322/06, LEX nr 303335. 103 Wyr. SN z dnia 30 września 2004 r., IV CK 49/04, Lex, nr 197649. Podobnie: wyr. SN z dnia 17 czerwca 2011 r., III CSK 571/10, LEX nr 847124, wyr. SN z dnia 11 lutego 2010 r., sygn. akt I CSK 269/10, LEX nr 583723. 104 Sąd Najwyższy przyjął w tym wyroku odszkodowawczy charakter odpowiedzialności członków zarządu.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 36

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

o ogłoszenie upadłości spółki. Zasada ta nie ma jednak charakteru absolutnego i nie dotyczy zobowiązań ściśle związanych z długiem powstałym wcześniej105. Również nowi członkowie zarządu, jeśli nie wystąpili niezwłocznie o ogłoszenie upadłości w czasie umożliwiającym zapoznanie się ze stanem finansowym spółki, ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Prowadzi to do wniosku, że im częściej zmienia się skład po czasie właściwym dla ogłoszeniu upadłości, tym więcej współdłużników obejmie odpowiedzialność przewidziana w art. 299 KSH. SUKCECJA ODPOWIEDZIALNOŚCI Dla rozstrzygnięcia o sukcesji odpowiedzialności za zobowiązania spółki kluczowe znaczenia ma treść art. 922 KC106. Rozstrzygnięcie czy dane prawo lub obowiązek wchodzi w skład spadku zasadniczo opiera się na czterech kryteriach: charakterze majątkowym i cywilnoprawnym

zobowiązania, braku ścisłego związku z

osobą zmarłego oraz

nieprzechodzeniu na określone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami. Wobec braku przepisu, który regulowałby przejście na inne osoby niezależnie od tego, czy są spadkobiercami, należy odpowiedzieć na pytanie o potencjalny ścisły związek długu z osobą zmarłego (jak przykładowo obowiązku alimentacyjnego). W świetle uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 1996 r. 107 „członkowie zarządu odpowiadają za dług spółki nie ze względu na swoje przymioty osobiste, lecz pełnione funkcje zawodowe”,

co wobec

fakt

przechodzenia

odpowiedzialności

odszkodowawczej zmarłych pracowników na ich spadkobierców108 wskazuje na możliwość zaliczania zobowiązań powstałych na tle art. 299 KSH do długów spadkowych. Interpretacja taka jest bezsporna jedynie przy przyjęciu odszkodowawczego charakteru odpowiedzialności członków zarządu. Przy odpowiedzialności za dług cudzy (spółki) istnieją poważne wątpliwości, czy nie jest ona ściśle związana ze szczególnym statusem, jaki w spółce mają 105

Wyr. SN z dnia 14 lutego 2003r., IV CKN 1779/00, OSNC 2004, nr 5, poz. 76. Art. 922 § 1 KC Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej. 106

§ 2. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. 107

Uchw. SN z dnia 19 listopada 1996 r., III CZP 114/96, OSNC 1997, nr 3, poz. 25 z glosą częściowo krytyczną J. Frąckowiaka (J. Frąckowiak, Glosa do uchw. SN z dnia 19 listopada 1996 r., III CZP 114/96, OSP 1997, z. 6, poz. 114, s. 299). 108 Uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 22 września 1972 r., III PZP 12/72, OSNCP 1973, z. 2, poz. 22.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 37

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

członkowie zarządu109. A. Karolak zwraca uwagę na to, że dziedziczeniu podlega nie odpowiedzialność, lecz dług członka zarządu, do czego dojdzie tylko wtedy gdy w chwili jego śmierci

spełnione

będą

przesłanki

odpowiedzialności,

tj.

istnienie

wymagalnego

zobowiązania oraz bezskuteczność egzekucji110. Możliwe jest także zgłaszanie przez spadkobierców zarzutów, jakie służyłyby zmarłemu, a także zarzutów przedawnienia i potrącenia. CHARAKTER ODPOWIEDZIALNOŚCI Pogląd na temat odszkodowawczego charakteru odpowiedzialności członków zarządu dominuje w orzecznictwie111, aczkolwiek zarówno pod rządami art. 298 KH, jak i art. 299 KSH doktryna pozostaje podzielona skłaniając się raczej za jej gwarancyjnym charakterem. Zgodnie z tym poglądem członek zarządu odpowiada za doznaną przez wierzyciela szkodę. Wobec tego, że między członkiem zarządu a wierzycielem nie występują relacje kontraktowe, możliwa jest wyłącznie kwalifikacja tej odpowiedzialności jako deliktowej, przy czym za delikt uważać można wadliwe prowadzenie spraw spółki112 lub zaniechanie członka zarządu polegające na niezgłoszeniu we właściwym czasie wniosku o upadłość113. Koncepcja odpowiedzialności odszkodowawczej członków zarządu spółki z o.o. po raz pierwszy w orzecznictwie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 listopada 1938 r.114. w uzasadnieniach sądów pojawia się pogląd o domniemanej szkodzie, winie oraz swoistym związku przyczynowym występującym na tle art. 299 KSH115. Również szkoda rozumiana 109

B. Kozłowska-Chyła, Komentarz do uchwały SN z dnia 19 listopada 1996 r., III CZP 114/96, PPH nr 10/1997, s. 36-40. 110 A. Karolak [w:] A. Mariański, A. Karolak, Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., 2. wydanie, Warszawa, 2006, s.107,108. 111 Uchw. SN z dnia 4 lipca 1997 r., III CZP 24/97, OSNC 1997, nr 11, poz. 165; uchw. SN z dnia 15 czerwca 1999 r., III CZP 10/99, OSNC 1999, nr 12, poz. 203; wyr. SN z dnia 19 stycznia 2000 r., II CKN 682/98, nie publ.; wyr. SN z dnia 15 maja 2001 r., I CKN 1189/98, nie publ.; uchw. SN z dnia 20 grudnia 2001 r., III CZP 69/01, OSNC 2002, nr 10, poz. 118, wyr. SN z dnia 7 czerwca 2002 r., IV CKN 1138/00, nie publ., wyr. SN z dnia 21 lutego 2002 r., IV CKN 793/00, OSNC 2003, nr 2, poz. 22, wyr. SN z dnia 28 listopada 2003 r., IV CK 219/02, nie publ.; wyr. SN z dnia 28 stycznia 2004 r., IV CK 176/02, "Wokanda" 2004, nr 9, poz. 7, wyr. SN z dnia 21 maja 2004 r., III CK 55/03, wyr. SN z dnia 27 października 2004 r., IV CK 148/04, nie publ., wyr. SN z dnia 14 czerwca 2005 r., wyr. SN z dnia V CK 719/04, nie publ., wyr. SN z dnia 24 czerwca 2005 r., V CK 736/04, nie publ. 112 Wyr. SN z dnia 29 kwietnia 1998 r., I CKN 643/97, OSP 1999, z. 1, poz. 6. 113 Wyr. SN z dnia 27 października 2004 r., IV CK 148/04, LEX nr 146344. 114 Wyr. SN z dnia 3 listopada 1938 r. , PPH 1939, poz. 1839. 115 Uchw. SN z dnia 9 sierpnia 1993 r., III CZP 116/93, OSNC 1994, poz. 2, nr 35; wyr. SN z dnia 19 stycznia 2000 r., II CKN 682/98; uchw. SN z dnia 9 sierpnia 1993 r., III CZP 116/93, OSNC 1994/2/35.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 38

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

jako „obniżenie potencjału majątkowego spółki” nabiera specyficznego znaczenia zbliżonego do „pokrzywdzenia wierzyciela” z art. 527 KC116. Część przedstawicieli doktryny akcentuje różnice

jakie

zachodzą

stosunku

klasycznego

modelu

odpowiedzialności

odszkodowawczej, używając w tym przypadku pojęcia odpowiedzialności odszkodowawczej sensu largo lub sui generis. Gwarancyjny charakter odpowiedzialności zakłada ponoszenie jej za wykonanie zobowiązania przez dłużnika głównego niezależnie od winy (odpowiedzialność za cudzy dług sensu largo). Z samego jednoznacznego brzmienia przepisu „członkowie zarządu odpowiadają za jej [spółki- A.G.] zobowiązania” wynika, że członkowie zarządu odpowiadają nie za swoje zobowiązania, ale za zobowiązania spółki. Jest to więc ustanowione ex lege zabezpieczenie za cudzy dług117. Przesłanką tej odpowiedzialności nie jest szkoda. Odpowiedzialność gwarancyjna jest akcesoryjna, zabezpiecza wykonanie zobowiązania głównego, aczkolwiek wobec możliwości uwolnienia się od odpowiedzialności art. 299 KSH nie stanowi pełnej gwarancji zaspokojenia wierzyciela. W swoich wyrokach Sąd Najwyższy przeciwstawia odpowiedzialność za dług spółki ponoszoną przez członków zarządu odpowiedzialności odszkodowawczej konstytuowanej przez normy prawa upadłościowego i naprawczego118. Przekonujące są zebrane w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 18 kwietnia 2007

argumenty

podnoszone

przez

zwolenników

gwarancyjnego

charakteru

odpowiedzialności119.: 

wierzyciel nie musi udowadniać istnienia ani wysokości poniesionej szkody, która jest podstawową przesłanką przypisania odpowiedzialności odszkodowawczej (wystarczy wykazanie istnienia zobowiązania oraz bezskuteczności egzekucji)120,



domniemanie szkody nie jest konstrukcją znaną polskiemu prawu,

116

Uchw. SN z dnia 4 lipca 1997 r., III CZP 24/97, OSNC 1997, nr 11.; wyr. SN z dnia 7 czerwca 2002 r., IV CKN 1138/00, Lex, nr 55502. 117 Uchw. SN z dnia 19 stycznia 1993 r., III CZP 162/92, OSNC 1993, nr 6, poz. 103. 118

Wyr. SN z dnia 6 czerwca 1997 r., III CKN 65/97, OSNC 1997, nr 11, poz. 181; wyr. SN z dnia 11 października 2000 r., III CKN 252/00, Lex nr 51887. 119 Wyr. SN z dnia 18 kwietnia 2007 r., V CSK 55/07, LEX nr 251525. 120 Wyr. SN z dnia 18 kwietnia 2007 r., V CSK 55/07, OSNC-ZD 2008, nr 1, poz. 24.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 39

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE



gdyby opowiedzieć się za odszkodowawczym charakterem odpowiedzialności wierzyciel mógłby dochodzić nie tylko straty, lecz także utraconych korzyści (zasada pełnego odszkodowania),



odszkodowawczy charakter odpowiedzialności nie pozwoliłby dłużnikowi na podnoszenie zarzutów, które przysługiwałyby spółce, lecz z których spółka ta nie skorzystała (m.in. zarzut nieistnienia zobowiązania),



art. 297 (przedawnienie roszczeń o naprawienie szkód) oraz 298 (właściwość miejscowa sądu) zamykają zespół przepisów rozdziału 7 tytułu III KSH, które przewidują odpowiedzialność odszkodowawczą (wykładnia systemowa).

Zwolenników teorii odszkodowawczej i gwarancyjnej łączy zgoda jedynie co do tego, że te dwa reżimy odpowiedzialności stanowią alternatywę rozłączną. Nie jest możliwe łączenie elementów odpowiedzialności o charakterze gwarancyjnym oraz

deliktowym. Mamy do

czynienia z dwoma zupełnie odrębnymi rodzajami odpowiedzialności, w których przesłanką odpowiedzialności za cudze zobowiązanie jest samo jego istnienie, podczas gdy przesłanką drugiej jest szkoda121. Tabela 2. Konsekwencje przyjęcia charakteru odszkodowawczego lub gwarancyjnego odpowiedzialności członków zarządu Charakter odszkodowawczy Termin przedawnienia

Charakter gwarancyjny

3 lata zgodnie z art. art. 4421 10-letni123. par. 1 KC122 lub, 20 lat przyjmując, że delikt jest zarazem przestępstwem (art. 586 KSH)

Właściwość sądu

siedziba spółki124 (tak jest też miejsce zamieszkania członka w praktyce)

zarządu125 (art. 27 par. 1 KPC)

121

E. Płonek, glosa do wyr. SN z dnia 17 lipca 1997 r., III CKN 126/97, OSP 1998, z. 3, poz. 62. Wyr. SN z dnia 28 stycznia 2004 r. IV CK 176/02, Wokanda 2004, nr 9, poz. 7; wyr. SN z dnia 2 października 2007 r., II CSK 301/07, LEX nr 332957, wyr. SN z dnia 2 października 2008 r., II CSK 183/08, LEX nr 470012, uchw. 7 sędziów SN z dnia 7 listopada 2008 r., III CZP 72/08, OSNC 2009, nr 2, poz. 20, wyr. SN z dnia 11 sierpnia 2010 r., I CSK 635/09, LEX nr 741022. 123 Zob. szerzej A. Mariański, A. Karolak, Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o., Warszawa 2006, s. 185 i n. oraz wyrok SN z dnia 18 kwietnia 2007 r., V CSK 55/07, LEX nr 251525. 122

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 40

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Konieczność

wykazania konieczne

szkody

jest

wykazanie wierzyciel

szkody przez wierzyciela

nie

jest

zobowiązany do wykazania, że

poniósł

szkodę

konkretnej wysokości możliwość stosowania art. dopuszczalne

niedopuszczalne

322 KPC126 Możliwość zarzutu

podniesienia jest

konstrukcyjnie nie jest bezsporna, ale nie jest

potrącenia wyłączona ze względu na art. też jednoznacznie

wierzytelności do członka 505 KC (nie mogą być wyeliminowana jak przy teorii zarządu z wierzytelnością umorzone przez potrącenie odszkodowawczej przysługującą spółce

wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych)

SOLIDARNY CHARAKTER ODPOWIEDZIALNOŚCI W odróżnieniu od art. 31 § 1 KSH, regulacja art. 299 nie stanowi o odpowiedzialności solidarnej członków zarządu i spółki. Solidarność zawsze musi wynikać z ustawy albo z czynności prawnej (solidarności nie domniemywa się)127. Przepisy o solidarności biernej można odpowiednio stosować także w razie uznania za odpowiedzialność in solidum dotyczącej sytuacji, w której każdy z objętych nią wspólników odpowiada za własny dług, a od każdego z dłużników należy się odrębne świadczenie128. Skoro odpowiedzialność solidarna sensu stricto może dotyczyć odpowiedzialności za cudzy dług, lecz nie może być przedmiotem domniemania, zaś odpowiedzialność in solidum jest odpowiedzialnością kilku podmiotów za ich własne długi, wyłączone jest w ogóle stosowanie do odpowiedzialności członków zarządu przepisów o solidarności biernej.

124

Uchw. SN z dnia 22 września 1995 r., III CZP 120/95, OSN 1995, nr 12, poz. 181. E. Płonek, glosa do wyr. SN z dnia 17 lipca 1997 r., III CKN 126/97, OSP 1998, z. 3, poz. 62. 126 Art. 322 KPC „Jeżeli w sprawie o naprawienie szkody, o dochody, zwrot bezpodstawnego wzbogacenia lub o świadczenie z umowy o dożywocie sąd uzna, że ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione, może w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy”. 127 E. Płonek, glosa do wyr. SN z dnia 17 lipca 1997 r., III CKN 126/97, OSP 1998, z. 3, poz. 62. s. 107. 128 Wyr. SN z dnia 18 grudnia 1968 r., II CR 409/68, OSNC 1969/11/207. 125

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 41

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

BEZSKUTECZNOŚĆ EGZEKUCJI Z subsydiarności odpowiedzialności członków zarządu wynika konieczność skierowania egzekucji w pierwszej kolejności przeciwko spółce. Wskazana przesłanka odnosi się do wszelkich form egzekucji, prowadzonych na podstawie KPC bądź ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji129. W doktrynie przyjmuje się szeroką wykładnię pojęcia „bezskuteczności egzekucji” określając ją jako „stan, w którym pozostały niezaspokojone zobowiązania, których nie można wyegzekwować od samej spółki130” lub jako „brak zaspokojenia wierzytelności przypadającej od spółki mimo prowadzonego z należytą starannością postępowania egzekucyjnego lub w sytuacji, gdy takie postępowanie nie było wprawdzie prowadzone, jednak z innych okoliczności wynika, że gdyby takie postępowanie było wszczęte, nie doprowadziłoby do zaspokojenia wierzyciela”. Mimo konieczności wykazania przez wierzyciela bezskuteczności egzekucji, nie jest wymagane w każdym takim przypadku prowadzenie egzekucji przeciwko spółce. Na odmiennym stanowisku stanął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 15 czerwca 1999 r.131, w której orzekł o pozbawieniu wierzyciela możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności członków zarządu z powodu braku tytułu egzekucyjnego przeciwko spółce132. Budzi to jednak poważne wątpliwości. Narzucenie określonego sposobu wykazania przesłanki bezskuteczności egzekucji godzi w zasadę swobodnej oceny dowodów (art. 231 KPC) oraz wprowadza w sposób pozaustawowy dodatkową przesłankę w postaci posiadania tytułu wykonawczego przeciwko spółce. Modelowo wierzyciel powinien uzyskać postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego ze względu na jego bezskuteczność. Wymóg taki uznaje się jednak za zbyt daleko idący i dopuszcza się możliwość wykazania bezskuteczności egzekucji na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie

129

Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, tekst jednolity: Dz.U z 2012 r., poz. 1015. 130 A. Karolak [w:] A. Karolak, A. Mariański [i in.], Odpowiedzialność.., s.29. Podobnie: wyr. SN z 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/01, OSNC 2004, nr 7-8, poz. 129 oraz A. Karolak, glosa do powołanego wyroku; A. Karolak, Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o. o. na podstawie art. 299 KSH, Pr. Spół. 2002, Nr 9, s.22; wyr. Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 24 stycznia 2007 r., I ACa 781/06, Rejent 2007, nr 1, s. 177; wyr. SN z 17 czerwca 2011 r., II CSK 571/10, LEX nr 847124. 131 Uchw. SN z dnia 15 czerwca 1999 r., III CZP 10/99, OSNC 1999, nr 12, poz. 203. 132 Jeszcze dalej idący pogląd zakłada posiadanie tytułu wykonawczego przeciwko spółce (R. Gładyszewski, Sytuacja prawna członka zarządu spółki z o. o. w procesie wytoczonym przeciwko niemu na podstawie art. 299 KSH, Palestra 2003, nr 9-10, s. 61).

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 42

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

wierzyciela133. Nie jest konieczne wykazywanie, że wyczerpane zostały wszelkie możliwe sposoby egzekucji. Tabela 3. Możliwe sposoby wykazania bezskuteczności egzekucji134 Formalnie uzyskanie postanowienia

Pozostałe środki dowodowe

- postanowienie komornika o umorzeniu - sprawozdanie finansowe spółki, z którego postępowania, gdy oczywiste jest, że z wynika, że majątek spółki nie wystarczy na egzekucji nie uzyska się sumy wyższej od zaspokojenie wierzytelności, kosztów egzekucyjnych (art. 824 par. 1 pkt. 3 p.u.n.)135,

majątku spółki138,

- oddalenie wniosku o ogłoszenie upadłości z tego

powodu,

wystarcza

że

majątek

zaspokojenie

spółki

nie

kosztów

postępowania (art. 13 ust. 1 i 2 p.u.n.)

powodu,

wystarcza

że

majątek

zaspokojenie

spółki

- bilans i księgi rachunkowe spółki, jeżeli z dokumentów

tych

wynika

sposób

ewidentny, że majątek spółki nie wystarcza na pokrycie określonych wierzytelności139,

- umorzenie postępowania upadłościowego z tego

- sporządzony na żądanie wierzycieli wykaz

nie

kosztów

postępowania (art. 361 pkt. 1 p.u.n.)136

- wyjawienie majątku w trybie art. 913 KPC140, - odpis pełny z rejestru przedsiębiorców z

133

W. Rymar, Cywilna odpowiedzialność zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, Kraków 1938, s. 77; Wyr. SA w Łodzi z dnia 5 października 1994 r., I ACr 470/94, Prawo Gospodarcze Nr 1995/6, poz. 28; wyr. SN z dnia 26 sierpnia 2009 r., I CSK 43/09, OSNC-ZD 2010/B, poz. 57; wyr. SN z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/01, OSNC 2004, nr 7-8, poz. 129 z glosami aprobującymi: A. Karolak, Glosa do wyroku SN z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/01, PPH nr 2004/5, s. 53; R. Pabis, Glosa do wyroku SN z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/01, Glosa Nr 2005/ 4, s. 58; wyr. SN dnia z 9 kwietnia 2008 r., V CSK 527/07, LEX nr 395215. 134 W wyroku z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/01, LEX nr 82131 Sąd Najwyższy przypomniał występujące we wcześniejszym orzecznictwie możliwe sposoby wykazania przez wierzyciela bezskuteczności egzekucji. 135 Wyr. SN z dnia 10 lutego 2011 r., IV CSK 335/10, Biul. SN 2011, nr 4, poz. 10; wyr. SA w Warszawie z dnia 20 czerwca 2012 r., I ACa 1332/11, LEX nr 1220668; wyr. SA w Warszawie dnia z 13 grudnia 2012 r., I ACa 557/12, LEX nr 1264458. 136 Wyr. SA w Wrocławiu z dnia 24 kwietnia 2012 r., III AUa 1252/11, LEX nr 1171345; wyr. SN z dnia 19 czerwca 2009 r., V CSK 460/08, LEX nr 584780.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 43

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

- zakończenie postępowania upadłościowego, KRS wskazujący na utratę bytu prawnego które nie doprowadziło do zaspokojenia przez spółkę141, wierzyciela137.

- powołanie się na negatywne wyniki egzekucji prowadzonej przeciw spółce przez innych wierzycieli142.

Wobec konieczności zachowania zasady subsydiarności odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki nie wystarczy jakakolwiek próba wyegzekwowania należności nieobejmująca całości majątku spółki. Niezbędne jest prowadzenie egzekucji przez wierzyciela z należytą starannością. Zaniechanie wszczęcia egzekucji, jeśli bezpośrednio po uzyskaniu tytułu wykonawczego możliwe było otrzymanie zaspokojenia powoduje, że w sytuacji późniejszej utraty majątku przez spółkę brak jest podstaw pociągnięcia do odpowiedzialności członków zarządu143. W tej sytuacji członek zarządu może próbować uwolnić się od odpowiedzialności wykazując, że gdyby wierzyciel działał starannie, uzyskałby przynajmniej częściowe zaspokojenie144. D. Dulęba zarzuca takiemu stanowisku kreowanie „dodatkowej przesłanki odpowiedzialności członków zarządu, którą można by ująć 138

R. Szarek, Glosa do uchwały SN z dnia 15 czerwca 1999 r., III CZP 10/99, PPH nr 6/2000, s. 49. J. Namitkiewicz, Kodeks handlowy z komentarzem. Spółka z o.o., Łódź 1994, s. 346. 140 Art. 913 § 1 KPC „Jeżeli zajęty w egzekucji majątek dłużnika nie rokuje zaspokojenia egzekwowanych należności lub jeżeli wierzyciel wykaże, że na skutek prowadzonej egzekucji nie uzyskał w pełni zaspokojenia swej należności, może on żądać zobowiązania dłużnika do złożenia wykazu majątku z wymienieniem rzeczy i miejsca, gdzie się znajdują, przypadających mu wierzytelności i innych praw majątkowych (...)§ 2. Wierzyciel może żądać wyjawienia majątku także przed wszczęciem egzekucji, jeżeli:1) uprawdopodobni, że nie uzyska zaspokojenia w pełni swojej należności ze znanego mu majątku albo z przypadających dłużnikowi bieżących świadczeń periodycznych za okres sześciu miesięcy; 2) po uzyskaniu tytułu wykonawczego wezwał dłużnika do zapłaty stwierdzonej nim należności listem poleconym za potwierdzeniem odbioru, a dłużnik nie spełnił świadczenia w terminie 14 dni od dnia doręczenia wezwania do zapłaty”. 137 Wyr. SN z dnia 16 listopada 2011 r., V CSK 515/10, LEX nr 1108523. 141 Wyr. SN z dnia 13 grudnia 2006 r., II CSK 300/06, Glosa 2007, nr 4, poz. 10; wyr. SN z 23 maja 2013 r., IV CSK 660/12, LEX nr 1365725. 142 A. Mariański, A. Karolak, Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o. w świetle przepisów prawa handlowego i podatkowego, Warszawa 2004., s. 29; wyr. SN z dnia 2 lutego 1954 r., III C 454/53, niepublikowany oraz wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 18 stycznia 1994 r., I ACr 1024/93, Przegląd Orzecznictwa Sądu Apelacyjnego w Gdańsku 1994, nr 2, poz. 28; T. Dziurzyński [w:] T. Dziurzyński, Z. Fenichel, M. Honzatko, Kodeks handlowy. Komentarz, t. I-II, Kraków 1935., s. 480. 143 Wyr. SN z dnia 24 czerwca 2004 r., III CK 107/03, OSNC 2005, nr 6, poz. 109, wyr. SN z dnia 19 grudnia 2007 r., V CSK 315/07, LEX nr 381109; wyr. SN z dnia 9 grudnia 2010 r., III CSK 46/10, LEX nr 970080; wyr. SN z dnia 10 lutego 2011 r., IV CSK 335/10, LEX nr 784972. 144 Wyr. SN z dnia 16 października 2011 r., V CSK 515/10, LEX nr 1108523. 139

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 44

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

opisowo jako brak winy wierzyciela w zaistnieniu bezskuteczności egzekucji”145. Wątpliwe jest również traktowanie niezwłocznego wszczęcia egzekucji jako obowiązku wierzyciela. Dopiero z momentem jej wszczęcia powinien się do niego odnosić wymóg działania z zachowaniem należytej staranności. Bezskuteczność egzekucji musi się odnosić do całego majątku spółki, a nie tylko do jego części146. Prowadzenie egzekucji jedynie w stosunku do części majątku spółki jest nie do pogodzenia z założeniem niewątpliwej nieściągalności wierzytelności od spółki147. Wymóg wykazania bezskuteczności egzekucji z całego posiadanego przez spółkę majątku nie może być rozumiany schematycznie poprzez przymuszanie wierzyciela do kierowania egzekucji również do tych składników majątku spółki, z których uzyskanie zaspokojenia w istniejących okolicznościach jest nierealne148. Podobny skutek będzie miało zakończenie egzekucji skierowanej do części majątku w sytuacji, gdy z okoliczności wynika, że także pozostały majątek spółki nie pozwalał na uzyskanie zaspokojenia149.

145

D. Dulęba, Glosa do wyroku SN z dnia 24 czerwca 2004 r., III CK 107/03, Rejent Nr 2006/9, s. 151. A. Karolak, A. Mariański, Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., Warszawa 2004., s. 27-28;J. Strzępka, E. Zielińska, [w:] J. Strzępka, E. Zielińska, W. Popiołek, A. Witosz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2001, s. 738; J. Kołacz, Bezskuteczność jednego sposobu egzekucji, Pr.Sp. 2010, nr 12, s. 50-51; post. SA w Poznaniu z dnia 16 czerwca 1992 r., I ACz 183/92, OSA 1993, nr 4, poz. 28; wyr. SN z dnia 20 października 2005 r., II CK 152/05, Biul. SN 2005, nr 12, s. 10 wraz z glosą A. Karolaka, Pr. Sp. 2006, nr 7-8, s. 81 i n.; wyr. SN z dnia 13 stycznia 2010 r. II CSK 372/09, LEX nr 577688; wyr. SN z dnia 19 stycznia 2000 r., II CKN 682/98, LEX nr 51055; wyr. SN z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/01, LEX nr 82131. 147 A. Karolak, A. Mariański, Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., Warszawa 2004., s. 28. 148 Wyr. SN z dnia 14 lutego 2003 r., IV CKN 1779/00, OSNC 2004, nr 5, poz. 76; orz. SN z dnia 9 czerwca 1937 r., I C 1927/36, OSN 1938, nr 4, poz. 184; wyr. SN z dnia 19 stycznia 2000 r., II CKN 682/98, LEX nr 51055; Wyr. SA w Poznaniu z dnia 16 czerwca 1992 r., I Acz 183/92, OSA 1993, z. 4, poz. 28. 149 Wyr. SN z dnia 26 czerwca 2003 r., V CKN 416/01, LEX nr 82131. 146

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 45

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

PRZESŁANKI EGZONERACYJNE150 Odpowiedzialność na podstawie art. 299 KSH jest odpowiedzialnością obiektywną, lecz nie absolutną. Zachodzą trzy sytuacje, w których członek zarządu może uwolnić się od konsekwencji przewidzianych w przepisie: 

wykazanie, że doszło do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki we właściwym czasie (niezależnie od osoby wnioskodawcy),



brak jest winy członka zarządu w niezgłoszeniu wniosku we właściwym czasie,



mimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie, wierzyciel nie poniósł szkody. Wymieniony w art. 299 § 2 KSH katalog przesłanek egzoneracyjnych jest zamknięty.

Odpowiedzialności członka zarządu nie uchyla również zawarta między członkami zarządu umowa dotycząca podziału czynności. Jako niepodlegające wpisowi do KRS, takie wewnętrzne ustalenia będą mieć znaczenie wyłącznie wewnątrzorganizacyjne151.

ZŁOŻENIE WNIOSKU WE WŁAŚCIWYM CZASIE W celu uwolnienia się od odpowiedzialności konieczne jest wykazanie, że do złożenia wniosku doszło „we właściwym czasie”. Pojęcie to należy odnosić do każdego członka zarządu indywidualnie. Możliwa jest sytuacja, w której nowy członek zarządu złoży wniosek o ogłoszenie upadłości spółki niezwłocznie po zapoznaniu się z jej stanem finansowym i mimo że będzie on spóźniony w sensie obiektywnym, uzasadni wyłączenie ponoszenia przez niego odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Nie zmienia to jednak faktu, że dla oceny właściwej chwili istotne jest nie subiektywne przekonanie członków zarządu na temat sytuacji majątkowej spółki, lecz wystąpienie obiektywnej przesłanki niewypłacalności. Konieczne jest również dokonanie wszelkich czynności procesowych koniecznych do prawidłowego wszczęcia postępowania.

150

Właściwe w tym przypadku wydaje się posługiwanie terminem „przesłanki egzoneracyjne” jako oderwanym od pojęcia winy. Przesłanki te bywają w literaturze prawniczej oraz w orzecznictwie (jak np. SN w wyr. z dnia 7 października 2011 r., II CSK 51/11, LEX nr 1084550) określane również jako przesłanki ekskulpacyjne, co wskazywać by mogło na istnienie odpowiedzialności opartej na zasadzie winy. 151 Tak również SA w Łodzi w wyroku z dnia 27 stycznia 2012 r., I ACa 462/11, OSA 2013, z. 1, s. 39-58; podobnie NSA w Warszawie w wyroku z dnia 9 marca 2012 r., II FSK 1714/10, LEX nr 1244090.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 46

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Bez znaczenia pozostaje fakt, iż wniosek został zgłoszony nie osobiście przez członka zarządu, lecz przez inny podmiot uprawniony na podstawie art. 20 ust. 1 p.u.n.152. Odpowiedzialność członka zarządu wyłącza również wniosek zgłoszony z przekroczeniem przyznanych mu uprawnień do reprezentacji, w szczególności gdy występuje z nim samodzielnie naruszając przyjęte w spółce zasady reprezentacji łącznej153. Art. 21 ust. 2 p.u.n. wyraźnie nakłada obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości na każdą osobę uprawnioną do samodzielnego lub łącznego reprezentowania spółki niezależnie od zasad przyjętych w konkretnej spółce. Mimo że nie wynika to z literalnej wykładni przepisu, nie wystarczy samo wystąpienie ze stosownym wnioskiem przez legitymowany podmiot, lecz do egzoneracji członków zarządu konieczne jest rzeczywiste wszczęcie postępowania układowego154. Podstawą ogłoszenia upadłości spółki jest stan niewypłacalności 155. Przede wszystkim dochodzi do niego gdy dłużnik nie wykonuje wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Dla potrzeb prawa upadłościowego przyjęto, że niewykonywanie zobowiązań niepieniężnych nie stanowi podstawy do uznania dłużnika za niewypłacalnego156. Niezależnie od wykonywania bieżących zobowiązań, osoba prawna może zostać uznana za niewypłacalną, jeśli zobowiązania przekroczą wartość jej aktywów. Zgodnie z art. 21 ust. 1 p.u.n. dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Orzecznictwo na tle art. 299 KSH sprzeciwia się mechanicznemu stosowaniu tego terminu, przyjmując wykładnię teleologiczną przepisu podyktowaną jego funkcją ochronną dla wierzycieli

152

A. Kappes, Przesłanki zwalniające z odpowiedzialności z art. 299 KSH [w:] Odpowiedzialność cywilna. Księga pamiątkowa ku czci profesora Adama Szpunara, red. M. Pyziak-Szafnicka, Kraków 2004, s. 505 i n.; P. Wołowski, Odpowiedzialność członka zarządu spółki z o.o za zaniechanie w przedmiocie złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, Pr.Sp. 2010, nr 1, s. 54. 153 tak SN w wyroku z 7 listopada 2008 r., II CSK 255/08, Biul. SN 2009, nr 2, s. 11. 154 Wyr. SN z dnia 6 czerwca 1997 r., III CKN 65/97, M.Prawn. Nr 1998/3, s. 4. 155

Art. 11. ust. 1 p.u.n. „Dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. 2. Dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje”. 156 F. Zedler, komentarz do art. 11 p.u.n. [w:] F. Zedler, A. Jakubecki, Prawo upadłościowe i naprawcze, LEX, 2011.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 47

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

spółki157. Już z samego brzmienia przepisu wynika, że zamiarem ustawodawcy było uelastycznienie regulacji w przeciwieństwie do sztywnego terminu określonego w p.u.n. W wyroku z dnia 13 marca 2009 r.158 Sąd Najwyższy sprzeciwił się mechanicznemu przenoszeniu regulacji prawa upadłościowego i naprawczego odnośnie przesłanek i terminów na grunt KSH. Czasem właściwym nie jest moment, w którym dłużnik całkowicie zaprzestał zaspokajania swoich wierzycieli, lecz chwila, w której stało się wiadomym, że dłużnik nie będzie w stanie spełnić wszystkich ciążących na nim zobowiązań159. Czasem właściwym nie może być chwila, w której stan majątkowy spółki kwalifikuje ją jako bankruta, a jej aktywa nie wystarczą nawet na zaspokojenie kosztów postępowania160. W swoim często powoływanym wyroku z dnia 6 czerwca 1997 r.161 SN podkreślił, że „wykładnia art. 298 KSH powinna uwzględniać przede wszystkim funkcję ochronną praw wierzycieli” oraz uzasadnił

odmienne

traktowanie

14-dniowego

terminu

występującego

prawie

upadłościowym wobec „właściwego czasu” odnoszonego do odpowiedzialności członków zarządu, dalej idącym, odszkodowawczym charakterem odpowiedzialności przewidzianej w ustawie Prawo upadłościowe i naprawcze. Niektórzy przedstawiciele doktryny kładą nacisk na równomierne, chociażby częściowe zaspokojenie wierzycieli spółki162. Nie może dojść do sytuacji, w której niektórzy uzyskaliby pełne zaspokojenie, a inni zostaliby takiej możliwości całkowicie pozbawieni. Krytycy zarzucają elastycznemu ujmowaniu „właściwego czasu” wprowadzanie elementu niepewności

godzącego

dwutygodniowym

terminie,

pewność którego

obrotu. bieg

Przy

rozpoczyna

występującym się

tle

p.u.n.

wystąpienia

stanu

niewypłacalności spółki, członkowie zarządu mogą precyzyjnie określić, w którym dniu należy złożyć wniosek o ogłoszenie upadłości w celu uniknięcia odpowiedzialności na podstawie art. 299 KSH. A. Karolak twierdzi, że takie niedookreślone ujęcie obecne w 157

Po raz pierwszy takie stanowisko zostało wyrażone w wyr. SN z dnia 7 maja 1997 r., II CKN 117/97. Podobnie: wyr. SN z dnia 11 października 2000 r., III CKN 252/00, Lex, nr 51887. 158 Wyr. SN z dnia 13 marca 2009 r., II CSK 543/08, LEX 384730. 159 Podobnie: wyr. SN z dnia 6 czerwca 1997 r., III CKN 65/97, OSNC 1997/11/181; wyr. SN z dnia 11 października 2000 r., III CKN 252/00, niepubl. 160 Wyr. SN z dnia 7 maja 1997 r., II CKN 117/97, LEX nr 50806. 161 Wyr. SN z dnia 6 czerwca 1997 r., III CKN 65/97, LEX nr 30914. 162

K. Kopaczyńska- Pieczniak [w:] Prawo spółek. Meritum, red. A. Kidyba, Warszawa 2007, s. 846; I.Weiss [w:] W. Pyzioł, A.. Szumański, I. Weiss, Prawo spółek., s. 455; Podobnie: K. Strzelczyk [w:] J. P. Naworski, K. Strzelczyk, T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, Komentarz do kodeksu spółek...., s. 647-648; wyr. SA w Lublinie z dnia 19 lutego 1997 r., I ACa 33/97, Apel.-Lub. 1997, nr 3, poz. 15; wyr. SN z dnia 19 czerwca 1997 r., III CKN 104/97, niepubl.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 48

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

orzecznictwie „wprowadza niejako contra legem dodatkową quasi przesłankę powstania obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości, nieprzewidzianą przez prawo upadłościowe i naprawcze”163. Istotny problem praktyczny pojawia się przy coraz bardziej popularnej w Polsce konstrukcji spółki komandytowej typu GmbH & Co. KG (Die Gesellschaft mit beschränkter Haftung & Compagnie Kommanditgesellschaft), w której komplementariuszem jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością164. Zaletą takiego rozwiązania w stosunku do tradycyjnej spółki z o.o. jest pojedyncze opodatkowanie podatkiem dochodowym od osób fizycznych dochodu spółki, większa możliwość dostosowania umowy spółki niż w przypadku spółki z o.o., wyłączenie odpowiedzialności komandytariusza (art. 111, 112 KSH) z jednoczesnym zachowaniem możliwości wpływu na prowadzenie spraw spółki dzięki piastowaniu funkcji członka zarządu w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością165. Możliwość zapewnienia sobie nieodpowiedzialności przez podmiot występujący w roli komandytariusza może zniweczyć ryzyko związane z art. 299 KSH. W swojej monografii na temat odpowiedzialności członków zarządu na podstawie art. 299 KSH A. Kappes przedstawia kaskadowy układ odpowiedzialności: bezskuteczność egzekucji wobec spółki komandytowej ↓ skierowanie roszczenia przez wierzyciela do komplementariusza (na podstawie 22 par. 2 w zw. z art. 31) uzyskanie tytułu wykonawczego wobec komplementariusza ↓ bezskuteczność egzekucji w stosunku do majątku spółki z o.o. ↓ możliwość skierowania roszczenia wobec członków zarządu spółki z o.o.

163

A. Karolak [w:} A. Karolak, A. Mariański [i in.], Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o. w świetle przepisów prawa handlowego i podatkowego, Warszawa 2004, s. 38. 164 Szerzej: A. Kidyba, Atypowe spółki handlowe, Kraków 2001, s. 144 i n.; T. Leipert, O. Smardzewska, Czy polska odmiana niemieckiej GmbH & Co. KG może stać się równie popularna?, PPH 2008/3, s. 53. 165 A. Kappes, Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., Warszawa 2009, s. 288-290.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 49

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

BRAK WINY Art. 299 par. 2 KSH zawiera domniemanie winy członka zarządu w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie, które może jednak zostać obalone przez dowód przeciwny166. W tradycyjnym ujęciu na pojęcie winy składa się element obiektywny w postaci bezprawności oraz element subiektywny tj. podmiotowa wadliwość działania. Jej konstrukcja na tle art. 299 KSH nie ulega modyfikacji. Ze względu na to, że z przesłanki egzoneracyjnej nie można wnioskować o charakterze odpowiedzialności, wadliwe jest prezentowane przez niektórych przedstawicieli stanowisko wnioskujące na tej podstawie o odszkodowawczym charakterze odpowiedzialności członków zarządu167. Od

piastunów

stanowisk

kierowniczych

wymaga

się

podwyższonego

stopnia

staranności168. Aktualny pozostaje pogląd wyrażony pod rządami KH, zgodnie z którym „objęcie stanowiska w pewnej spółce mimo braku wykształcenia czy wiadomości potrzebnych do jej prowadzenia już jest naruszeniem wymaganej staranności169”. Należy zauważyć, że większa swoboda w podejmowaniu decyzji o istotnym ekonomicznie znaczeniu powinna nieść za sobą „większe oczekiwania co do rzetelności i sumienności, troski o interesy spółki170”, a co za tym idzie surowszą odpowiedzialność. Do szczególnej sytuacji dochodzi w przypadku, gdy spółka prowadząca działalność gospodarczą ma tylko jednego wierzyciela. Mimo że nie wynika to bezpośrednio z treści ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, przyjmuje się, że obligatoryjną przesłanką ogłoszenia upadłości jest istnienie co najmniej dwóch wierzycieli171. W przeciwnym wypadku bezprzedmiotowe byłoby czynności przeprowadzane w toku postępowania, jak zgłaszanie wierzytelności, sporządzanie listy wierzytelności dokonywanie podziału masy upadłości, możliwość zawarcia układu. Postępowanie upadłościowe ma bowiem na celu równomierne zaspokojenie wierzycieli (art. 203 KSH). Członek zarządu nie będzie ponosił winy w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości, jeśli miał świadomość tego, że wobec istnienia 166

Wyr. SN z dnia 2 października 1997 r., III CKN 182/97, niepubl. Zwracają na to uwagę: A.Karolak [w:] A. Karolak, A. Mariański [ i in.], Odpowiedzialność członków zarządu spółki z o.o., Warszawa 2006, s. 111; A. Kappes, Odpowiedzialność…, s. 294. 167

168

Art. 293 par. 2 oraz 483 par. 2 KSH. Pod rządami Kodeksu handlowego posługiwano się pojęciem „staranności sumiennego kupca” (art. 292 § 2 KH). 169 Wyr. SN z dnia 6 czerwca 1997 r., III CKN 65/97, M.Prawn. 1998/3/4 z glosą częściowo krytyczną S. Krzesia, E. Marszałkowskiej- Krześ (PPH nr 10/1998, s. 44-45). 170 Wyr. SN z dnia 26 stycznia 2000 r., I PKN 482/99, LEX nr 41191. 171 Uchw. z dnia 27 maja 1993 r., III CZP 61/93, OSNCP 1994, nr 1, poz.7.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 50

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

tylko jednego wierzyciela spółki, taki wniosek z pewnością zostałby oddalony172. Wyłączenie winy w niezgłoszeniu przez członka zarządu wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie uzasadniać może również oczekiwanie na radykalną i szybką poprawę sytuacji finansowej spółki, o ile istnieją ku temu obiektywne podstawy173.

BRAK SZKODY Szkoda na tle art. 299 KSH jest domniemana. Nie należy jednak zakładać, że niezłożenie przez członka zarządu we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości, skutkuje automatycznie poniesieniem szkody przez wierzyciela oraz możliwością pociągnięcia do odpowiedzialności członków zarządu174. Przesłanka egzoneracyjna braku wystąpienia szkody po stronie wierzyciela łagodzi surową odpowiedzialność wynikającą z art. 299 KSH. W doktrynie w różny sposób definiuje się pojęcie szkody. Zgodnie z klasyczną definicją Z. Radwańskiego szkodą jest „wszelki uszczerbek w dobrach prawnie chronionych”175. Na tle orzecznictwa pojęcie szkody występuje w znaczeniu zbliżonym do „pokrzywdzenia wierzyciela” z art. 527 KC. Szkodę należy tutaj pojmować nie jako uszczerbek w majątku wierzyciela, lecz jako obniżenie potencjału majątkowego spółki176. Opierając się na metodzie dyferencjacyjnej, uważa się, że w celu wykazania poniesienia szkody oraz jej rozmiaru konieczne jest sprecyzowanie różnicy, jaka zachodzi między tym, co wierzyciel mógł uzyskać w wyniku terminowego wszczęcia postępowania upadłościowego, a tym, co rzeczywiście uzyskał177. Dla stwierdzenia braku szkody konieczne jest wykazanie, że nawet, gdyby postępowanie zostało wszczęte we właściwym czasie, wierzyciel i tak nie uzyskałby zaspokojenia w szerszym zakresie 178. W tym celu niezbędne może być dopuszczenie przez sąd dowodu z opinii biegłego 179. Możliwe jest częściowe 172

Wyr. SN z dnia 15 maja 2001 r., I CKN 1189/98, LEX nr 52700. Wyr. SN z dnia 18 października 2000 r., V CKN 109/00, LEX nr 52742. 174 Wyr. SN z dnia 24 lutego 2011 r., III CNP 26/10, LEX nr 785273. 175 Z. Radwański, Zobowiązania..., s.95. 176 Uchw. SN z dnia 4 lipca 1997 r., III CZP 24/97, LEX nr 30898. 177 Wyr. SA w Gdańsku w wyroku z 22 marca 2013 r., V ACa 69/13, LEX nr 1353710; podobnie SA w Katowicach w wyroku z 30 października 2007 r., V ACa 670/07, Biul. SAKa 2008, nr 1, s. 28; Wyr. SN z dnia 16 grudnia 1999 r., II CKN 630/98, niepubl. 178 Wyr. SN z dnia 7 czerwca 2002 r., IV CKN 1138/00, LEX nr 55502; wyr. SN z dnia 20 maja 2003 r., III CKN 1281/00, Lex nr 109438. 179 Wyr. SN z dnia 24 lutego 2011 r., III CNP 26/10, Lex nr 785273. 173

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 51

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

uwolnienie się od odpowiedzialności przez członka zarządu, jeśli wykaże, że wierzytelność zostałaby w takim stopniu zaspokojona, gdyby doszło do terminowego zgłoszenia przez niego wniosku180.

PODSUMOWANIE Mimo że art. 299 KSH, powtarzając treść art. 298 KH, nie wprowadza do polskiego porządku prawnego nowego rozwiązania, zagadnienie odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki wciąż wzbudza kontrowersje. Częste w okresie międzywojennym faktyczne likwidacje spółek bez jakiegokolwiek zaspokojenia ich wierzycieli, skłoniły ustawodawcę do wzmocnienia ochrony wierzycieli. Reżim odpowiedzialności subsydiarnej ponoszonej przez członków zarządu jest zdecydowanie bardziej korzystnym dla wierzyciela rozwiązaniem niż występująca w innych systemach prawych doktryna przebicia zasłony korporacyjnej (piercing the corporate veil). Przedmiotowa regulacja realizuje zatem swój cel stanowiąc skuteczną ochronę wierzyciela, aczkolwiek ze względu na niejasne sformułowanie i nieprecyzyjne brzmienie, godząc w pewność prawa i bezpieczeństwo obrotu, zasługuje na umiarkowaną krytykę. Art. 299 KSH stał się przedmiotem licznych orzeczeń sądowych (ich liczba wynosi obecnie około dwustu), co umożliwiło wypełnienie wielu istniejących luk legislacyjnych. Rozbieżności, jakie pojawiają się w judykaturze nie pozwalają jednak na jednoznaczne

rozstrzygnięcie,

kluczowej

kwestii

odszkodowawczego

lub

gwarancyjnego charakteru rzeczonej odpowiedzialności. Zagadnienie to niesie ze sobą istotny walor praktyczny prowadząc do różnicowania terminu przedawnienia, właściwości sądów, oraz konieczności wykazywania szkody przez wierzyciela. Z tego względu uważam, że kwestia odpowiedzialności członków zarządu z art. 299 KSH dojrzała do kompleksowej analizy powiększonego składu Izby Cywilnej SN, która rozwiałaby podstawowe problemu pojawiające się na jej tle.

180

Wyr. SN z dnia 10 lutego 2011 r., IV CSK 335/10.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 52

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

SUMMARY In spite of the fact that art. 299 CCC repeats its predecessor’s content, the issue of liability of members of the management board seems to be subject of numerous controversies. Factual liquidations conducted without satisfaction of company’s creditors, which used to be frequent during the interwar period, induced legislator to reinforce creditors’ protection. Strict liability regime of the officers is considered to be distinctly more profitable for creditors then piercing the corporate veil doctrine which has recently became popular in common law jurisdiction. This regulation determines effective creditors’ protection, although, because of its unclear and inaccurate substance ,which is contrary to certainty of law and trading safety rule, its content deserves to be criticized. Art. 299 CCC has been a subject of numerous judgments, which partly bridged normative gaps. However, divergences between judgments don’t let us unambiguously determine the nature of the responsibility. This issue has its practical consequences such as different period of limitation, jurisdiction of a court and necessity of proving damage by claimant. On account of this I consider comprehensive analysis of the matter conducted by extended composition of the Supreme Court Civil Chamber as necessary.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 53

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

BIBLIOGRAFIA Akty prawne: 1. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r., poz. 1030 ze zm. 2. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. Prawo o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością (Dz.U. z 1933 r. Nr 82, poz. 602) ze zm. 3. Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze, tekst jednolity: Dz.U. z 2012 r., poz. .1112 ze zm. 4. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa, tekst jednolity: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm. 5. Ustawa z dnia 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej, Dz.U. z 2005 r. Nr 62, poz. 551 ze zm.. 6. Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, tekst jednolity: Dz.U z 2012 r., poz. 1015 ze zm. Wydawnictwa zwarte: 1. A. Kappes, Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., Warszawa 2006. 2. A. Kappes, Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., Warszawa 2009. 3. A. Karolak [w:] A. Karolak, A. Mariański [i in.], Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., Warszawa 2004. 4. A. Karolak [w:] A. Karolak, A. Mariański [i in.], Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o. w świetle przepisów prawa handlowego i podatkowego, Warszawa 2006. 5. Jakubecki, Zdolność sądowa osobowych spółek handlowych a status ich wspólników w procesie cywilnym i egzekucji [w:] Prawo prywatne czasu przemian. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Stanisławowi Sołtysińskiemu, Poznań 2005. 6. A. Kidyba, Atypowe spółki handlowe, Kraków 2001. 7. K. Kopaczyńska- Pieczniak [w:] A. Kidyba (red.) et in, Prawo spółek. Meritum., Warszawa 2013. 8. R. Mastalski, Stosowanie prawa podatkowego, Warszawa 2008. 9. J. Namitkiewicz, Kodeks handlowy z komentarzem. Spółka z o.o., Łódź 1994.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 54

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

10. A. Opalski, Prawo zgrupowań spółek, Warszawa 2012. 11. K. Osajda, Odpowiedzialność cywilna członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., Warszawa 2008. 12. Projekt ustawy o spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością przyjęty przez Kolegium Uchwalające Komisji Kodyfikacyjnej z dn. 26 listopada 1931 r. Uzasadnienie w opracowaniu referenta głównego projektu, Prof. Adama Chełmońskiego", Komisja Kodyfikacyjna, Sekcja Prawa Handlowego, tom I, zeszyt 4, Warszawa 1932. 13. W. Rymar, Cywilna odpowiedzialność zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, Kraków 1938. 14. A. Szajkowski, M. Tarska, Kodeks spółek handlowych, 2005. Artykuły: 1. D. Dulęba, Glosa do wyroku SN z dnia 24 czerwca 2004 r., III CK 107/03, Rejent nr 9/2006. 2. S. Gurgul, Odpowiedzialność członków zarządu spółek kapitałowych, Pip 1991, z.3, s.5. 3. M. Gutowski, Charakter prawny i zakres przedmiotowy odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. na podstawie art. 299 KSH., PPH nr 11/2008, s. 24-30. 4. J. Kołacz, Piercing the corporate veil- odpowiedź na nadużycie formy prawnej spółki? (cz. I), „Prawo spółek” nr 5/2009, s. 16 i n. 5. B. Kozłowska-Chyła, Komentarz do uchwały SN z dnia 19 listopada 1996 r., III CZP 114/96, PPH nr 1997/10. 6. J. Frąckowiak, Glosa do uchw. SN z dnia 19 listopada 1996 r., III CZP 114/96, OSP 1997, z. 6, poz. 114, s. 299. 7. T. Leipert, O. Smardzewska, Czy polska odmiana niemieckiej GmbH & Co. KG może stać się równie popularna?, PPH nr 3/2008. 8. K. Osajda, Odpowiedzialność członków zarządu spółek z o.o. za ich zobowiązania w orzecznictwie Sądu Najwyższego z 2011 i 2012 r.- przegląd orzecznictwa, Glosa nr 4/2012. 9. E. Płonek, glosa do wyr. SN z dnia 17 lipca 1997 r., III CKN 126/97, OSP 1998, z. 3, poz. 62. 10. A. Popłonkowska- Dębińska, Glosa do wyroku TS z dnia 21 października 2010 r., C81/09, Glosa nr 3/2012.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 55

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

11. R. Szarek, Glosa do uchwały SN z dnia 15 czerwca 1999 r., III CZP 10/99, PPH nr 6/2000. 12. W. Wyrzykowski, Glosa do uchwały SN z dnia 28 lutego 2008 r., III CZP 143/07, OSP 2009/6/69. Źródła internetowe:  A. Kidyba, Komentarz do art. 299 KSH [w:] Komentarz aktualizowany do art. 1-300 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, LEX/el., 2014.  F. Zedler, Komentarz do art. 11 p.u.n. [w:] F. Zedler, A. Jakubecki, Prawo upadłościowe i naprawcze, LEX/ el. 2011.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 56

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Paweł Jaros

181

UCHWAŁY RADY NADZORCZEJ SPÓŁKI Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ – CHARAKTER PRAWNY, TRYB PODEJMOWANIA, ZASKARŻALNOŚĆ Słowa kluczowe: rada nadzorcza, nadzór, uchwała, charakter prawny, posiedzenie. Key words: supervisory board, supervision, resolution, legal nature, meeting.

STRESZCZENIE Przedmiotem niniejszego artykułu jest przedstawienie problematyki podejmowania uchwał przez radę nadzorczą spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Kodeksowa regulacja nie rozstrzyga wielu kwestii dotyczących uchwał rady nadzorczej, które w praktyce funkcjonowania spółek kapitałowych odgrywają ważne znaczenie. Autor podejmuje próbę rozwiązania najistotniejszych wątpliwości pojawiających się przy podejmowaniu uchwał przez radę nadzorczą spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. EXTRACT The aim of this article is to present the problem of adopting resolutions by a supervisory board of a limited liability company. The regulations of the Code of Commercial Companies do not resolve many issues regarding resolutions of a supervisory board, which play an important role in functioning of companies. The author attempts to resolve the most substantial doubts arising out of adopting resolutions by a supervisory board of a limited liability company.

181

Absolwent prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w Lublinie, aplikant radcowski przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Warszawie, prawnik w departamencie korporacyjnym międzynarodowej kancelarii prawnej.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 57

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

WPROWADZENIE Problematyka uchwał rady nadzorczej spółki kapitałowej jest stosunkowo rzadko poruszana w piśmiennictwie. Przedstawiciele doktryny skupiają się przede wszystkim na opisaniu problemów pojawiających się wokół uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych. Należy jednak pamiętać, iż zgromadzenie nie jest jedynym organem uprawnionym do podejmowani uchwał w spółce kapitałowej. Pod tym względem na szczególną uwagę zasługują także uchwały rady nadzorczej, które rozstrzygają wiele istotnych kwestii dla bieżącego funkcjonowania spółki kapitałowej. Przedmiotem niniejszego artykułu jest przedstawienie problematyki podejmowania uchwał przez radę nadzorczą sp. z o.o. Kodeksowa regulacja w tym zakresie jest dość uboga w porównaniu do rozwiązań przyjętych w odniesieniu do rady nadzorczej spółki akcyjnej. Ustawodawca nie rozstrzygnął wielu ważnych zagadnień, mających duże znaczenie praktyczne w działalności rady nadzorczej sp. z o.o. Wskazana jest zatem ich głębsza analiza.

UCHWAŁA JAKO WYRAZ WOLI RADY NADZORCZEJ Zgodnie z art. 219 § 1 k.s.h. najważniejszym obowiązkiem rady nadzorczej sp. o.o. jest sprawowanie stałego nadzoru nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Sposób wykonywania wspomnianej kompetencji określa umowa spółki. Może ona przyjąć zarówno zasadę kolegialnego wykonywania prawa nadzoru, jak również wprowadzić rozwiązanie polegające na indywidulanym wykonywaniu czynności nadzorczych przez każdego członka rady nadzorczej. Wynikającą z k.s.h. zasadą jest, iż każdy członek może samodzielnie wykonywać przysługujące mu prawo nadzoru, chyba że umowa spółki stanowi inaczej (art. 219 § 5 k.s.h.). Oznacza to zatem, że każdy z członków rady może żądać wyjaśnień lub sprawozdań od zarządu, badać dokumenty spółki itp. Takie rozwiązanie różni się od modelu przyjętego w spółce akcyjnej, w której regułą jest kolegialne wykonywanie obowiązków przez radę nadzorczą, chyba że statut spółki stanowi inaczej (art. 390 § 1 k.s.h.). Kolegialne realizowanie prawa nadzoru polega wówczas na wspólnej analizie przez członków rady dokumentów, sprawozdań, czy też wysłuchiwaniu składanych wyjaśnień. Niezależnie od wskazanych modeli wykonywania stałego nadzoru nad działalnością spółki, które mają wyłącznie charakter czynności faktycznych, w określonych w przepisach przypadkach konieczne jest podjęcie przez radę nadzorczą uchwał, a więc działanie jej jako

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 58

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

organu spółki182. We wszystkich sytuacjach, w których rada nadzorcza podejmuje decyzje kolegialnie, a więc działa jako organ osoby prawnej, konieczne jest powzięcie przez nią uchwały183. Zakres spraw wymagających zaangażowania rady nadzorczej jest szeroki oraz dotyczy wielu ważnych kwestii dla bieżącego funkcjonowania sp. z o.o. W szczególności uchwały rady nadzorczej wymagane są przy wykonywaniu czynności kontrolnych w sprawie sformułowania oceny sprawozdania zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego, oceny wniosków zarządu odnośnie podziału zysku lub pokrycia strat, sporządzenia sprawozdania z tej oceny (art. 219 § 3 k.s.h.). Uchwały rady nadzorczej podejmowane są przypadkach wykonywania uprawnień stanowiących umowne rozszerzenie kompetencji rady nadzorczej, które obejmują m.in. zawieszenie członka zarządu oraz delegowanie do zarządu członka rady, powołanie oraz odwołanie członków zarządu, wyrażenie zgody na dokonanie określonej czynności prawnej przez zarząd spółki, wyrażanie zgody na zbycie udziałów, decydowanie o sposobie podziału zysku albo pokryciu straty itp. W formie uchwały zapadają także decyzje rady odnośnie wytoczenia powództwa o uchylenie albo stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia wspólników, a także decyzje dotyczące żądania zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników, bądź jego zwołania w razie bezczynności zarządu. Wreszcie uchwały rady nadzorczej wymagane są w sytuacjach reprezentacji spółki w umowach i sporach z członkami zarządu, chyba że umowa spółki przewiduje inną regulację w tym zakresie.

CHARAKTER PRAWNY UCHWAŁ RADY NADZORCZEJ Podstawowe zagadnienie pojawiające się przy analizie uchwał organów spółek kapitałowych dotyczy właściwego ich charakteru prawnego. K.s.h. podobnie jak k.c. nie definiuje pojęcia uchwały zarówno w odniesieniu do rady nadzorczej jak i w stosunku do pozostałych organów spółek kapitałowych. Rozstrzygnięcie co należy rozumieć pod tym pojęciem pozostawiono doktrynie, której poglądy w tej mierze nie są zgodne. Według dominującego stanowiska uchwały kolektywnych organów osoby prawnej są szczególnego 182

183

Zob. W. Popiołek, [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, pod red. W. Pyzioł, Warszawa 2008, s. 437; K. Bilewska, Przesłanki powzięcia uchwał rady nadzorczej spółki kapitałowej a jej zaskarżalność, MoP 2010, Nr 6, s. 303; K. Kopaczyńska – Pieczniak, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 2008, s. 473. Zob. A. Szumański, [w:] Kodeks spółek handlowych. T. II, Komentarz do przepisów 150-301, pod red. S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Warszawa 2005, s. 482; K. Strzelczyk, [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, pod red. T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, Warszawa 2011, s. 405-406; M. Jagielska, Kontrola prawidłowości uchwał rady nadzorczej, PPH 2006, Nr 2, s. 19.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 59

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

rodzaju czynnościami prawnymi, o ile zmierzają do wywołania skutków prawnych w postaci zmiany, powstania lub ustania stosunku prawnego184. Zdaniem większości autorów uchwała stanowi rodzaj wielostronnej czynności prawnej, której każdy uczestnik składa samodzielnie oświadczenie woli w postaci głosu oddanego nad uchwałą, natomiast suma tych głosów tworzy zbiorowe oświadczenie woli jakim jest uchwała. Wspomniane stanowisko traktujące uchwały organów osób prawnych jak czynności prawne znalazło potwierdzenie w najnowszym projekcie księgi I kodeksu cywilnego przygotowanym przez Komisję Kodyfikacyjną Prawa Cywilnego. Zgodnie z art. 81 projektu „uchwała wywołuje skutki prawne, jeżeli do jej podjęcia upoważnia ustawa, umowa lub statut. Do podjęcia uchwały dochodzi przez głosowanie. Głosowanie polega na składaniu oświadczeń woli odnoszących się do podjęcia uchwały o określonej treści poprzez oddanie głosu za podjęciem uchwały, przeciw jej podjęciu lub wstrzymującego się, w sposób zgodny z ustawą, umową bądź statutem”185. Zamiarem ustawodawcy jest wyraźne uregulowanie kwestii charakteru prawnego uchwał kolegialnych organów osób prawnych poprzez przyznanie im statusu czynności prawnej. Biorąc pod uwagę wspomniane okoliczności można stwierdzić, iż uchwały rady nadzorczej są czynnościami prawnymi, o ile zmierzają do wywołania określonych skutków prawnych. Nie są zatem czynnościami prawnymi uchwały polegające wyłącznie na złożeniu życzeń, podziękowań albo apele skierowane do członków spółki bądź osób trzecich186. Oświadczenia takie należy oceniać analogicznie jak oświadczenia składane przez osoby fizyczne lub osoby prawne o charakterze fundacyjnym, które z reguły nie mają na celu wywołania żadnych skutków prawnych187. Uchwały

rady

nadzorczej

przeważającej

większości

dotyczą

stosunków

korporacyjnych, a więc relacji istniejących wewnątrz spółki. Zgodne z tradycyjnym stanowiskiem uchwały wywołujące skutki w stosunkach wewnętrznych nie są czynnościami prawnymi, gdyż nie mają one na celu powstania, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego w

184

Por. Z. Radwański, [w:] System prawa prywatnego, t. 2, pod. red. Z. Radwańskiego, Warszawa 2008, s. 183; E. Marszałkowska – Krześ, Charakter prawny uchwały, PPH 1998, Nr 6, s. 23; P. Antoszak, Cywilnoprawny charakter uchwał wspólników spółek kapitałowych, Warszawa 2009, s. 118-119; S. Sołtysiński, Charakter prawny uchwał rady nadzorczej, [w:] Prawo Handlowe XXI. Czas stabilizacji ewolucji czy rewolucji. Księga jubileuszowa J. Okolskiego, pod. red. M. Modrzejewska, Warszawa 2010, s. 952-960; tenże System prawa prywatnego t. 17 B, pod. red. S. Sołtysiński, Warszawa 2010, s. 654. Odmienne stanowisko J. Frąckowiak, Uchwały zgromadzeń wspólników spółek kapitałowych sprzeczne z ustawą, PPH 2007, Nr 11, s. 8 185 Komisja Kodyfikacyjna działająca przy Ministrze Sprawiedliwości, Księga Pierwsza Kodeksu Cywilnego. Projekt wraz z uzasadnieniem, Warszawa 2008, s. 91-95. 186 Z. Radwański, op. cit., s. 183; E. Marszałkowska-Krześ, Uchwały zgromadzeń w spółkach kapitałowych, Warszawa 2000, s. 20; por. uchwała SN z 19.03.1996 r., III CZP 20/96, OSN 1996, Nr 6, poz. 81. 187 S. Sołtysiński, Charakter…, op. cit., s. 963

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 60

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

relacjach z osobami trzecimi188. W najnowszym piśmiennictwie wskazano jednak przekonujące argumenty, że również i takie uchwały stanowią czynności prawne189. Przede wszystkim uchwały o wewnętrznym skutku w sposób dostateczny wyrażają wolę organu wywołania określonych skutków prawnych. Celem i skutkiem uchwał korporacyjnych jest spowodowanie powstania, zmiany lub zniesienia stosunków wewnątrz organizacji osoby prawnej190. Cywilnoprawne skutki takich uchwał polegają na kształtowaniu odrębnego stosunku prawnego istniejącego pomiędzy piastunem organu a spółką (np. uchwała upoważniająca przewodniczącego rady do zawarcia umowa o pracę z członkiem zarządu), przyznaniu członkom określonych praw (np. zgoda rady na wypłatę zaliczki na dywidendę) lub nałożeniu na nich określonych obowiązków191. Niewątpliwie zatem stosunki wewnętrzne spółki są stosunkami cywilnoprawnymi, z tego względu nieuzasadnione jest odmawianie uchwałom korporacyjnym rady nadzorczej przymiotu czynności prawnej. Jak przewiduje projekt części ogólnej k.c. uchwała jest czynnością prawną, o ile zostanie podjęta w ramach podmiotowych i przedmiotowych kompetencji określonego organu192. W rezultacie wszystkie uchwały rady nadzorczej, zarówno o skutku zewnętrznym jak i wewnętrznym, stanowią czynność prawną.

TRYBY PODEJMOWANIA UCHWAŁ PRZEZ RADĘ NADZORCZĄ W art. 222 k.s.h. ustawodawca uregulował trzy tryby podejmowania uchwał przez radę nadzorczą sp. z o.o., które można podzielić na dwie kategorie: tryb posiedzeniowy oraz tryby pozaposiedzeniowe. Należą do nich: A. podejmowanie uchwał na posiedzeniu (z regulacją umożliwiająca oddawanie głosu przez członków rady nadzorczej za pośrednictwem innego członka); B. podejmowanie uchwał w trybie pisemnym oraz; C. podejmowanie

uchwał

przy

wykorzystaniu

środków

bezpośredniego

porozumiewania się na odległość.

188

Por. J. Frąckowiak, Handlowe czynności kreujące, PPH 2008, Nr 21, s. 11; E. Marszałkowska – Krześ, Charakter…, op. cit., s. 26. 189 Z. Radwański, op. cit., s. 183; M. Spyra, [w:] System prawa handlowego. Prawo spółek handlowych, pod. red. S. Włodyka, t. 2B, Warszawa 2008, s. 406; S. Sołtysiński, Charakter…, op. cit., s. 963. 190 S. Sołtysiński, A. Opalski, Zaskarżanie uchwał zarządów i rad nadzorczych spółek kapitałowych, PPH 2010, Nr 11, s. 9; Wyczerpująco w tej kwestii P. Antoszak, op. cit. 191 Ibidem.; S. Sołtysiński, Charakter…, op. cit., s. 957. 192 K. Strzelczyk, op. cit., s. 406.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 61

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Posiedzenie rady nadzorczej oznacza zgodnie z art. 222 § 1 zd. 1 k.s.h. osobistą obecnością członków rady nadzorczej w jednym miejscu, w którym odbywa się posiedzenie. Miejscem posiedzenia rady nadzorczej nie musi być siedziba spółki, może to być każde miejsce określone w umowie spółki, regulaminie lub uchwale rady, także te znajdujące się poza granicami RP193. Posiedzenia rady nadzorczej powinny odbywać się w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż trzy razy w roku obrotowym spółki (per analogiam z art. 389 § 3 k.s.h.). Uprawnieni, a zarazem zobowiązani do uczestniczenia w posiedzeniach rady są przede wszystkim jej członkowie, tj. osoby, którym przysługuje mandat członka tego organu. Na zaproszenie rady nadzorczej w posiedzeniu mogą brać udział także osoby trzecie z głosem doradczym. Najczęściej będą to członkowie zarządu lub biegli rewidenci badający sprawozdanie finansowe spółki. Przepisy k.s.h. dotyczące rady nadzorczej w sp. z o.o. nie określają podmiotów uprawnionych do zwoływania posiedzeń rady nadzorczej. Wspomniany stan prawny nie oznacza jednak tego, iż posiedzenia rady odbywają się ad hoc na każde żądanie wspólników lub członków organów spółki. W związku z brakiem ustawowej regulacji zalecane jest uregulowanie tej procedury w umowie spółki lub regulaminie rady nadzorczej. W przypadku, gdy w aktach wewnętrznych spółki brak jest odpowiednich postanowień w tym zakresie konieczne wydaje się zastosowanie analogii z przepisu art. 389 § 1 k.s.h. dotyczącego zwoływania posiedzeń rady nadzorczej spółki akcyjnej 194. Stosując odpowiednio wspomniany przepis można stwierdzić, iż inicjatywa do żądania zwołania posiedzenia rady nadzorczej sp. z o.o. przysługuje jedynie członkom rady nadzorczej oraz zarządowi, zaś uprawnionym do zwoływania posiedzeń rady nadzorczej jest jej przewodniczący, a także wnioskodawca, jeżeli przewodniczący nie zwoła posiedzenia w terminie dwóch tygodni od dnia złożenia wniosku195. Za wykorzystaniem takiej analogii przemawia przede wszystkim brak stosownych przepisów dotyczących spółki z o.o. oraz brak sprzeczności systemowej w tym zakresie. Także natura spółki z o.o. nie przeciwstawia się odpowiedniemu stosowaniu do jej rady nadzorczej właściwych przepisów o radzie nadzorczej spółki akcyjnej 196. Brak jest

193

M. Bielecki, Problematyka podejmowania uchwał rady nadzorczej spółki z o.o., Prawo Spółek 2007, Nr 2, s. 13; A. Szumański, op. cit., s. 484. 194 P. Pinior, Szczególne sposoby podejmowania uchwał przez radę nadzorczą, [w:] Prawo Handlowe XXI…, op. cit., s. 783; M. Bielecki, op. cit., s. 9; M. Rodzynkiewicz, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2009, s. 406. 195 Ibidem. 196 Ibidem.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 62

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

bowiem znaczących różnic pomiędzy obydwoma organami, które podważałyby sens wzajemnego stosowania przepisów w sytuacjach istniejących luk prawnych. Zgodnie z treścią art. 222 § 1 k.s.h. rada nadzorcza podejmuje uchwały, jeżeli na posiedzeniu jest obecna co najmniej połowa jej członków, a wszyscy jej członkowie zostali zaproszeni. Umowa spółki może przewidywać surowsze wymagania dotyczące kworum rady nadzorcze (np. dla ważności uchwał rady nadzorczej konieczna jest obecność trzech czwartych składu rady bądź wszystkich członków), nie może ona natomiast wprowadzać łagodniejszego progu kworum niż ustawowo określony. Warunkiem ważności uchwał rady nadzorczej jest zaproszenie wszystkich jej członków na posiedzenie rady197. Przepisy k.s.h. nie zawierają żadnych szczegółowych regulacji w tym zakresie, gdyż ustawodawca nie zdecydował się stworzyć rozwiązania na wzór przepisu art. 238 k.s.h. regulującego kwestię zawiadamiania wspólników o posiedzeniu zgromadzenia sp. z o.o. Wobec braku kodeksowej regulacji kwestie zaproszenia powinny zostać uregulowane w umowie spółki lub regulaminie rady nadzorczej. Jeżeli wyczerpujące postanowienia nie zostały tam przewidziane należy wówczas uznać, iż zaproszenie może zostać dokonane w dowolnej formie tj. ustnie, faksem, mailem, telefonicznie198. Dla celów praktycznych (m.in. kwestie dowodowe) wskazane jest, aby zaproszenie było dokonane w formie pisemnej oraz przesłane z odpowiednim czasowym wyprzedzeniem, tak by członek rady nadzorczej mógł się z nim zapoznać199. Dopiero wówczas można przyjąć, iż doszło do zaproszenia w rozumieniu art. 222 § 1 k.s.h. w zw. z art. 61 k.c.200 Zawiadomienie o zbliżającym się posiedzeniu rady nadzorczej, wysłane z odpowiednim wyprzedzenie powinno pozwolić członkowi rady na zaplanowanie swojego udziału w posiedzeniu oraz na przygotowanie się merytoryczne do niego 201. Prawidłowe zaproszenie członków rady powinno określać datę, godzinę oraz miejsce odbycia posiedzenia. Wskazane jest także zamieszczenie w nim porządku planowanych obrad, tak aby członek rady mógł być świadom spraw poruszanych na posiedzeniu. Z drugiej jednak strony dokonanie zmiany w uprzednio ustalonym porządku obrad w trakcie odbywania posiedzenia nie może zostać uznane za sprzeczne z prawem lub zmierzające do obejścia prawa, gdyż brak jest 197

Zdaniem A. Opalskiego posiedzenie może odbyć się bez formalnego zwołania, jeżeli wszyscy członkowie są obecni i wyrażą na to zgodę. A. Opalski, Rada nadzorcza spółki akcyjnej, Warszawa 2006, s. 289. 198 A. Szumański, op. cit., s. 484; J.A. Strzępka, A. Zielińska, [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz., Warszawa 2012, s. 459; A. Kidyba, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz, Warszawa 2011, s. 628; W. Popiołek, op. cit., s. 437; R. Pabis, [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, pod red. J. Bieniak, Warszawa 2012, s. 826. 199 Zob. M. Bielecki, op. cit., s. 10; J. A. Strzępka, A. Zielińska, op. cit., s. 459; A. Opalski, op. cit., s. 286. 200 Ibidem. 201 Ibidem.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 63

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

wyraźnego przepisu zakazującego takiego działania202. Przepisy k.s.h. o radzie nadzorczej nie zakazują bowiem, na wzór art. 239 k.s.h. dotyczącego zgromadzenia wspólników, podejmowania uchwał w sprawach nieprzewidzianych porządkiem obrad. Co więcej z art. 222 § 3 k.s.h. wynika, iż porządek obrad posiedzenia nie ma charakteru wiążącego dla rady i może być w trakcie posiedzenia zmieniany i uzupełniany203. W ten sposób ustawodawca dopuścił sytuację, w której na posiedzeniu rady będą podejmowane uchwały, które do porządku obrad wprowadzone zostaną na danym (trwającym) posiedzeniu rady nadzorczej 204. W przypadku jednak, gdyby podany w zaproszeniu porządek obrad radykalnie odbiegał od tego, co jest faktycznym przedmiotem obrad danego posiedzenia, może być to przyczyną żądania zarządzenia przerwy w posiedzeniu rady205. Brak jest jednak, jak wcześniej wskazano, wystarczającej podstawy prawnej do podważenia ważności uchwały nieobjętej pierwotnym porządkiem obrad. Sprzeczność z zasadami współżycia społecznego będzie zwykle niewystarczającym argumentem za uchyleniem tak podjętej uchwały206. Wobec wspomnianych okoliczności wskazane wydaje się de lege ferenda uregulowanie kwestii wpływu zmiany ustalonego w zaproszeniu porządku obrad na ważność uchwał podjętych na posiedzeniu rady nadzorczej207. W przeciwnym wypadku obecny stan prawny może prowadzić do pojawienia się nadużyć w funkcjonowaniu rad nadzorczych spółek kapitałowych. Innym ważnym zagadnieniem, którego przepisy k.s.h nie rozstrzygają bezpośrednio, jest określenie odpowiedniej większości głosów wymaganej do podjęcia uchwały na posiedzeniu rady nadzorczej. W tej materii możliwe są dwa rozwiązania do zaakceptowania. Według pierwszego można przyjąć bezwzględną większość głosów jako warunek podjęcia uchwały przez radę nadzorczą208. Argument za takim stanowiskiem dostarcza głównie treść art. 391 § 1 k.s.h., który wprowadza wymóg bezwzględnej większości głosów do powzięcia uchwały rady nadzorczej spółki akcyjnej, o ile statut nie stanowi inaczej209. Według przeciwnego rozwiązania dla podjęcia uchwały przez radę nadzorczą na posiedzeniu 202

M. Bielecki, op. cit., s. 11; A. Opalski, op. cit., s. 287-288; M. Chomiuk, [w:] Kodeks spółek handlowych. BeckOK, pod. red. Z. Jara, online. 203 Ibidem. 204 Ibidem. 205 M. Bielecki, op. cit., s. 11. 206 Ibidem. 207 Postulat taki zgłosili M. Bielecki, op. cit., s. 12; A. Opalski, op. cit., s. 288. 208 Tak P. Pinior, op. cit., s. 787; K. Bilewska, op. cit., s. 306; M. Litwińska – Werner, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2007, s. 612; R. L. Kwaśnicki, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 2005, s. 303; R. Pabis, op. cit., s. 826. 209 Ibidem.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 64

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

wystarczająca jest zwykła większość głosów, ze względu na brak wyraźnego zastrzeżenia dla rady nadzorczej sp. z o.o. bezwzględnej większości głosów210. W celu uniknięcia wątpliwości dotyczących podejmowania uchwał wspomniany problem najlepiej może rozstrzygnąć umowa spółki, która dokładnie określi większość głosów wymaganą do podjęcia uchwały przez radę nadzorczą211. Umowa spółki może także przewidywać, że w przypadku równości głosów rozstrzyga głos przewodniczącego rady nadzorczej (per analogiam z art. 391 § 1 k.s.h.)212. Jeżeli akt założycielski spółki nie zawiera odpowiednich postanowień w tym zakresie, przyjąć należy wymóg bezwzględnej większości głosów jako znajdujący w tym przypadku zastosowanie213. Za takim rozwiązaniem przemawia nie tylko analogia z art. 391 § 1 k.s.h. dotyczącego rady nadzorczej spółki akcyjnej, ale także fakt, iż zasadą kodeksową przy podejmowaniu uchwał w spółkach kapitałowych jest bezwzględna większość głosów. O istnieniu wspomnianej reguły świadczy fakt, iż ustawodawca zarówno w stosunku do uchwał zarządu sp. z o.o. oraz spółki akcyjnej jak również w odniesieniu do uchwał zgromadzenia wspólników, walnego zgromadzenia przyjął wymóg podjęcia uchwały bezwzględną większością głosów, chyba że umowa albo statut spółki stanowi inaczej. Zaakceptowanie zwykłej większości głosów stanowiłoby zatem wyjątek do wspomnianej zasady214. De lege ferenda postulować należy uregulowanie w ustawie kwestii większości głosów wymaganych do powzięcia uchwały przez radę nadzorczą sp. z o.o. celem ujednolicenia zasad podejmowania uchwał w organach spółek kapitałowy215. Zgodnie z ogólną zasadą członkowie rady nadzorczej mogą wykonywać swoje obowiązki wyłącznie osobiście. Przepisy k.s.h. nie przewidują możliwości udzielenia pełnomocnictwa do reprezentacji członka na posiedzeniu rady nadzorczej. Pomimo wykluczenia takiej sposobności, polski ustawodawca zdecydował się stworzyć rozwiązanie pośrednie, według którego członkowie rady nadzorczej mogą brać udział w podejmowaniu uchwał, oddając swój głos za pośrednictwem innego członka rady, o ile umowa spółki przewiduje taką możliwość (art. 222 § 3 k.s.h). Jeżeli zatem członek rady nadzorczej nie może wziąć udziału w zaplanowanym posiedzeniu rady, a chce zagłosować w sprawie 210

Tak M. Rodzynkiewicz, op. cit., s. 407; M. Bielecki, op. cit., s. 13; A. Szumański, op. cit., s. 602; A. Kidyba, op. cit., s. 627. 211 Nieprawidłowo według M. Rodzynkiewicza, op. cit. oraz W. Popiołka, op. cit. odpowiednia większość głosów może zostać określona także w regulaminie rady nadzorczej. 212 R. L. Kwaśnicki, op. cit., s. 312. 213 P. Pinior, op. cit., s. 787; K. Bilewska, op. cit., s. 306; M. Litwińska – Werner, op. cit., s. 612; R. Pabis, op. cit., s. 826; R. L. Kwaśnicki, op. cit., s. 303. 214 P. Pinior, op. cit. 787.; K. Bilewska, op. cit., s. 306. 215 P. Pinior, op. cit., s. 787.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 65

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

przewidzianej w porządku obrad, to wówczas może on oddać swój głos na piśmie za pośrednictwem innego członka rady. W takim przypadku mamy do czynienia nie z pełnomocnictwem do głosowania, lecz z oddaniem gotowego głosu sporządzonego na piśmie216. Członek rady, który przedstawi głos nieobecnego członka, występuje w roli posłańca, a wiec przenosi gotowe oświadczenie woli od drugiego członka rady, a nie oddaje głosu w jego imieniu217. Wspomniany sposób oddania głosu odnosi się wyłącznie do podejmowania uchwał na posiedzeniu rady, nie ma zaś zastosowania do głosowania poza tym posiedzeniem218. Takie rozwiązanie wynika z umiejscowienia przepisu regulującego ten sposób głosowania przed przepisem przewidującym szczególne tryby podjęcia uchwał 219. Oddanie głosu za pośrednictwem innego członka rady nie może dotyczyć spraw wprowadzonych do porządku obrad na posiedzeniu rady nadzorczej, gdyż przedmiotem głosowania przez posłańca mogą być wyłącznie sprawy znane wcześniej nieobecnemu członkowi rady220. Wspomniany sposób głosowania nie jest także dopuszczalny w odniesieniu do uchwał dotyczących wyboru przewodniczącego i wiceprzewodniczącego rady nadzorczej, powołania członka zarządu oraz odwołania i zawieszania w czynnościach tych osób (art. 222 § 5 k.s.h.). Wprowadzenie przez ustawodawcę szczególnego sposobu głosowania miało w założeniu uelastycznić procedurę podejmowania uchwał na posiedzeniu rady nadzorczej. Z drugiej jednak strony należy pamiętać, iż nieobecny członek rady, oddający swój głos za pośrednictwem innego członka, nie jest uwzględniany przy obliczaniu kworum wymaganego do podjęcia uchwały, na którą oddał swój głos 221. W rezultacie nie jest możliwe wystąpienie sytuacji, w których jeden członek rady jest posłańcem pozostałych członków, gdyż nie zostanie wówczas zachowany wymóg kworum koniecznego do ważnego powzięcia uchwały na posiedzeniu rady nadzorczej. Szczególnym sposobem pozwalającym na podjęcie uchwały bez odbycia posiedzenia jest głosowanie w trybie pisemnym. Jest ono dopuszczalne, jeżeli umowa spółki przewiduje taką możliwość (art. 222 § 4 k.s.h.). Odpowiednie postanowienia umowy powinny doprecyzować tryb pisemnego podejmowania uchwał przez radę nadzorczą. W szczególności umowa powinna określać, w jaki dokładnie sposób członkowie rady oddają pisemnie głos, 216

Za teorią udzielenie pełnomocnictwa opowiedział się A. Kidyba, op. cit., s. 629. Pogląd, że głosujący za innego członka jest jego posłańcem reprezentują m.in. A. Szumański, op. cit., s. 487; R. Pabis, op. cit., s. 826; M. Rodzynkiewicz, op. cit., s. 411; M. Bielecki, op. cit., s. 15. 218 M. Rodzynkiewicz, op. cit., s. 411; A. Szumański, op. cit., s. 487; A. Kidyba, op. cit., s. 630. 219 A. Szumański, op. cit., s. 487. 220 M. Bielecki, op. cit., s. 15. 221 Tak A. Szumański, op. cit., s. 487; A. Kidyba, op. cit., s. 629; A. Opalski, op. cit., s. 297; odmiennie K. Strzelczyk, op. cit., s. 407. 217

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 66

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

ramy czasowe na podjęcie określonej uchwały oraz wyznaczać członka rady uprawnionego do inicjowania takiego trybu podejmowania uchwał. W przypadku, gdy umowa przewiduje jedynie ogólne zezwolenie na podejmowanie uchwał w trybie pisemnym, szczegóły tego trybu powinny zostać określone w regulaminie rady nadzorczej. Pisemny tryb podejmowania uchwał (tzw. kurenda) przybrać może zazwyczaj dwojaką postać: głosowania korespondencyjnego albo obiegowego. W pierwszym przypadku polega ono na przesłaniu członkom rady nadzorczej tekstu uchwały, pod którym każdy członek rady powinien się podpisać, stwierdzając czy głosuje „za” uchwałą, „przeciw” lub „wstrzymuje się” od głosu, a następnie odesłać tekst uchwały spółce. W drugim przypadku ten sam dokument zawierający tekst uchwały dostarczany jest poszczególnym członkom rady za pomocą kuriera, pod którym kolejno podpisują się członkowie rady. Zgodnie z art. 222 § 4 k.s.h. przesłanką ważności uchwał podejmowanych w trybie pisemnym jest uprzednie powiadomienie wszystkich członków rady nadzorczej o treści projektu uchwały. Wspomniany przepis nie wprowadza żadnych szczególnych wymogów dotyczących formy powiadomienia, stąd może być ono dokonane w każdej formie, pozwalającej członkom na zapoznanie się z projektem uchwały222. Przedmiotem rozbieżności w doktrynie jest kwestia, czy przy głosowaniu pisemnym znajduje zastosowanie wymóg kworum wymaganego do podjęcia uchwały na posiedzeniu rady oraz wymóg uzyskania bezwzględnej większości głosów dla skutecznego jej powzięcia. Według pierwszego stanowiska do skutecznego podjęcia uchwały bez odbycia posiedzenia wymagany jest udział w głosowaniu wszystkich członków rady nadzorczej, ze względu na to, iż przepis art. 222 § 1 k.s.h. nie znajduje w tym przypadku zastosowania, gdyż odnosi się wyłącznie do głosowania na posiedzeniu 223. Z kolei według drugiego poglądu ważność uchwał podjętych w trybie pisemnym zależy wyłącznie od prawidłowego zawiadomienia członków rady nadzorczej o treści uchwały, nie jest natomiast wymagane żadne kworum, a więc uchwała może zostać podjęta, w sytuacji gdy głos odda tylko jeden z obecnych członków rady nadzorczej224. W piśmiennictwie wskazano także na trzecią możliwość, zgodnie z którą do podejmowaniu uchwał w trybie pisemnym wymagane jest uzyskanie minimalnego kworum, a więc w głosowaniu musi wziąć udział co najmniej połowa członków rady nadzorczej225. Wspomniane stanowisko wydaje się najbardziej odpowiednie do zaakceptowania, biorąc pod uwagę konieczność zapobieżenia występowaniu 222

K. Strzelczyk, op. cit., s. 408; M. Chomiuk, op. cit. A. Szumański, op. cit., s. 486. 224 Zob. M. Bielecki, op. cit., s. 12-13; A. Kidyba, op. cit., s. 631; M. Rodzynkiewicz, op. cit., 411; R. Pabis, op. cit., s. 827. 225 P. Pinior, op. cit., s. 785; R. L. Kwaśnicki, op. cit., s. 310. 223

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 67

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

nadużyć przy stosowaniu szczególnego trybu podejmowania uchwał. Zdaniem P. Piniora za takim rozwiązaniem przemawia wykładnia systemowa, gdyż sposoby podejmowania uchwał przez radę nadzorczą zostały zawarte w tym samym przepisie, z tego względu podjęcie uchwał poza posiedzeniem nie może prowadzić do wyłączenia wymogu kworum obowiązującego na posiedzeniu rady226. Według tego samego autora wskazanie w art. 222 § 3 k.s.h. na konieczność powiadomienia o treści projektu uchwały wszystkich członków rady nadzorczej zastępuje jedynie wymóg zaproszenia na posiedzenie, skoro uchwała podjęta jest poza posiedzeniem, natomiast nie wyłącza ono uczestnictwa co najmniej połowy składu rady w podejmowaniu uchwały227. Z tego względu skuteczne podjęcie uchwał przez radę nadzorczą w trybie pisemnym ma miejsce wówczas, gdy wszyscy członkowie zostali powiadomieni o treści uchwały oraz gdy zachowany zostanie wymóg kworum 228. W takim przypadku warunek uzyskania odpowiedniej większości głosów oblicza się w stosunku do liczby głosujących członków rady nadzorczej. Kolejnym trybem w jakim rada nadzorcza może wyrazić swoją wolę jako organ sp. z o.o. jest podejmowanie uchwał przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość (art. 222 § 4 k.s.h.). Warunkiem dopuszczalności powzięcia uchwały w tym trybie jest wyraźne zezwolenie na takie głosowanie zawarte w umowie spółki. Pomimo, że k.s.h. nie przewiduje takie przesłanki, przyjąć należy, iż korzystanie z wspomnianej procedury głosowania wymaga także dostarczenia przez spółkę członkom rady nadzorczej odpowiednich warunków technicznych, umożliwiających głosowanie na odległość 229. Brak technicznego wsparcia ze strony spółki może stanowić podstawę do podważenia ważności uchwały podjętej w takim trybie ze względu na niemożność uczestniczenia wszystkich członków w prawidłowym powzięciu uchwały. Jeżeli umowa spółki oraz regulamin rady nadzorczej nie przewidują szczegółowych rozwiązań w tym zakresie, przyjąć należy iż podejmowanie uchwał możliwe jest przy użyciu każdego urządzenia, które umożliwia komunikację na odległość. Środkami bezpośredniego porozumiewania się na odległość są takie środki, które w formie głosowej, pisemnej, graficznej pozwalają wyrazić swoje stanowisko sprawie np. telefon, telefaks, komunikator internetowy, łączy wizyjnych, radiowych. Głosowanie w takich przypadkach przybiera zazwyczaj postać potwierdzenia

226

P. Pinior, op. cit., s. 786. Ibidem. 228 Ibidem. 229 R. L. Kwaśnicki, op. cit., s. 313. 227

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 68

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

przez poszczególnych członków rady nadzorczej, czy głosują za uchwałą, przeciwko uchwale, czy wstrzymują się od głosu. Identycznie jak w przypadku głosowania w trybie pisemnym warunkiem ważności uchwał podjętych za pomocą środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość jest obowiązkowe zawiadomienie wszystkich członków rady o głosowaniu z jednoczesnym przekazaniem im treści projektu uchwały oraz zachowanie przy głosowaniu wymogu kworum. Co do ostatniej przesłanki istnieją wprawdzie rozbieżności wśród przedstawicieli doktryny, niemniej jednak wydaje się, iż wyłączenie kworum jako wymogu podjęcia uchwał w trybie szczególnym, prowadzić mogłoby do powstania wielu nieprawidłowości w funkcjonowaniu rady nadzorczej, gdyż specjalne tryby służyłyby wówczas jako skuteczne mechanizmy obejścia ustawowych przesłanek koniecznych do powzięcia uchwały na posiedzeniu rady230. Podobnie jak w przypadku trybu pisemnego głosowanie za pomocą środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość zostało przez ustawodawcę wyłączone w sprawach wyboru przewodniczącego, wiceprzewodniczącego rady nadzorczej, powołania członka zarządu oraz odwołania i zawieszenia w czynnościach tych osób (art. 222 § 5 k.s.h.). W odniesieniu do pozostałych kwestii tj. odpowiedniej większości głosów, inicjonowania procesu podjęcia uchwały zastosowanie znajdują ogólne zasady dotyczące procedowania rady nadzorczej na posiedzeniu.

PROTOKOŁOWANIE UCHWAŁ RADY NADZORCZEJ Zgodnie z art. 222 § 2 k.s.h. z posiedzenia rady nadzorczej należy sporządzić protokół. Wspomniany przepis nie precyzuje osób zobowiązanych do sporządzania protokołu oraz jego konkretnej postaci. W takiej sytuacji formę, minimalną treść protokołu, osobę protokolanta, określenie, kto pospisuje protokół powinien rozstrzygać regulamin rady nadzorczej. W razie braku regulacji wewnątrz spółkowych, wydaje się uzasadnione zastosowanie w tym zakresie analogii z przepisów art. 376 k.s.h. w zw. z art. 391 § 2 k.s.h. dotyczących protokołów rady nadzorczej spółki akcyjnej231. Stosując odpowiednio wspomniane przepisy przyjąć należy, iż protokoły z posiedzeń rady nadzorczej sp. z o.o. powinny zawierać porządek obrad, nazwiska i imiona obecnych członków rady, liczbę głosów oddanych na poszczególne uchwały oraz 230 231

P. Pinior, op. cit., s. 786. A. Szumański, op. cit., s. 485; M. Rodzynkiewicz, op. cit., s. 410-411; M. Bielecki, op. cit., s. 14; P. Pinior, op. cit., s. 789.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 69

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

zdania odrębne. Protokoły podpisują obecni członkowie rady. Zdaniem części przedstawicieli doktryny ostatni wymóg może być łagodzony, w zależności od praktyki funkcjonowania poszczególnych rad nadzorczych232. Z tego względu dopuszcza się także podpisywanie protokołów tylko przez przewodniczącego albo przewodniczącego oraz protokolanta233. Takie rozwiązanie uzasadnione jest w szczególności tym, iż uchybienia w zakresie obowiązku protokołowania nie wpływają na ważność podjętych uchwał, która zależy wyłącznie od przestrzegania ustawowo określonych przesłanek234. Odmiennie przedstawia się kwestia protokołowania w przypadku głosowania poza posiedzeniami rady nadzorczej, gdyż przepisy k.s.h. nie przewidują obowiązku sporządzania nich protokołów. Art. 222 § 2 k.s.h. mówi wyłącznie o protokołach z posiedzeń rady nadzorczej, nie wspominając nic o specjalnych trybach głosownia. Pomimo braku prawnych regulacji w tym zakresie przyjąć należy konieczność utrwalenia w formie protokołu szczególnego trybu głosowania wraz z jego wynikami. Za takim rozwiązaniem przemawiają przede wszystkim względy dowodowe, gdyż brak potwierdzenia podjęcia uchwały czy zawiadomienia członków rady o treści projektu uchwały stanowić może podstawę do unieważnienia tak podjętej uchwały. Głosowanie pisemne z samej swej istoty jest utrwalone na piśmie, wskazane jest także protokołowanie uchwał podjętych za pomocą środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość, w szczególności gdy uchwała rady nadzorczej stanowi podstawę wpisu do KRS albo wpływa na ważność określonej czynności prawnej.

ZASKARŻANIE UCHWAŁ RADY NADZORCZEJ Podstawowym

mankamentem

kodeksowej

regulacji

funkcjonowania

rad

nadzorczych w spółkach kapitałowych jest brak przepisów określających precyzyjnie sposób zaskarżania ich uchwał. K.s.h. nie wypowiada się na temat wadliwych uchwał rady nadzorczej oraz nie zawiera żadnych przepisów przewidujących możliwość wnoszenia środków prawnych przeciwko takim uchwałom. Wspomniany stan prawny nie oznacza jednak 232

T. Sójka, Forma uchwał rady nadzorczej spółek kapitałowych, PPH 2005, Nr 12, s. 37; R. Pabis, op. cit., s. 827. 233 T. Sójka, op. cit., s. 37; M. Bielecki, op. cit., s. 15. 234 W. Popiołek, op. cit., s. 438. Zob. wyrok SN z 22.04.2006 r. III PK 8/06, LEX Nr 243881, w którym SN podkreślił, iż podjęcie uchwały to moment, w którym odbywa się głosowanie, nie jest natomiast nim zapisanie podjętej uchwały. Odmiennie twierdzi na gruncie spółki akcyjnej A. Opalski, op. cit., s. 308-309, zdaniem którego sporządzenie protokołu warunkuje ważność uchwały.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 70

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

tego, że ustawodawca świadomie wykluczył możliwość kwestionowanie decyzji rady nadzorczej. Akceptacja odmiennego stanowiska prowadzić mogłaby do sytuacji niepożądanej, w której rada nadzorcza jako organ sprawujący stały nadzór nad działalnością spółki sama nie podlegałaby sądowej kontroli. Wprawdzie członkowie rady ponosiliby odpowiedzialność prawną za działalność sprzeczną z ustawą lub umową spółki, jednak podjęte przez nich uchwały nadal pozostawałyby ważne, zakłócając tym samym pewność stosunków wewnętrznych spółek kapitałowych. Brak odpowiednich regulacji kodeksowych sprawił, że w najnowszym orzecznictwie sądowym pojawiły się rozbieżności odnośnie właściwej podstawy prawnej zaskarżania uchwał rady nadzorczej. W wyroku z 20 stycznia 2009 r. SN 235 stwierdził, że wobec nie istnienia w k.s.h. przepisów regulujących kontrolę prawidłowości uchwał rady nadzorczej sp. z o.o., zarówno w trybie wewnątrzkorporacyjnym, jak i sądowym, przyjąć należy, że w drodze analogii znajdą zastosowanie przepisy art. 249 – 252 k.s.h. dotyczące zaskarżania uchwał zgromadzenia wspólników. Odmienny pogląd zaprezentował SN236 w wyroku z 18 lutego 2010 r., według którego uchwała rady nadzorczej spółki akcyjnej o odwołaniu członka jej zarządu może być zaskarżona powództwem o stwierdzenie nieważności tej uchwały na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 k.c. Wspomniane stanowisko ostatecznie potwierdzone zostało w najnowszej uchwale 7 sędziów SN237 z 18 września 2013 r. Dopuszczenie możliwości zaskarżania uchwał rady nadzorczej w oparciu o powództwo z art. 189 k.p.c. uzasadniane jest przede wszystkim dwoma argumentami. Po pierwsze, brak jest wystarczającej podstawy prawnej do stosowania do uchwał rady nadzorczej w drodze analogii przepisów o uchyleniu lub stwierdzeniu nieważności uchwał zgromadzeń spółek kapitałowych (art. 249 – 252 k.s.h. lub art. 422 – 425 k.s.h)238. Wspomniane regulacje mają charakter szczególny w odniesieniu do ogólnych przepisów o kwestionowaniu ważności czynności prawnych i w związku z tym nie mogą być wykorzystane do uchwał innych niż 235

II CSK 419/08, LEX Nr 491555; glosa krytyczna A. Pęczyk-Tofel, M. Tofel, Dopuszczalność zaskarżania uchwał przez byłych członków zarządu, MoP 2009, Nr 23, s. 1288; K. Osajda, Walne zgromadzenie wspólników i jego uchwały w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, Glosa 2010, Nr 3, s. 16-19. 236 II CSK 449/09, OSNC 2010, Nr 4, poz. 103, LEX Nr 656464; glosa aprobująca R. L. Kwaśnicki, A. Sujak, Zaskarżanie uchwał rady nadzorczej spółki kapitałowej, MoP 2010, Nr 17, s. 979-980; M. Chomiuk, Zaskarżanie uchwał rady nadzorczej w spółkach kapitałowych, Glosa 2011, Nr 1, s. 22-33. 237 III CZP 13/13, LEX Nr 1363174; MoP 2013, Nr 20, s. 1067. W wcześniejszych orzeczeniach SN także zaakceptował stosowanie art. 189 k.p.c. do zaskarżania uchwał rady nadzorczej. Zob. Wyrok SN z 14.03.2012 r., II CSK 252/11, Biul. SN 2012, Nr 6; Wyrok SA w Katowicach z 21.01.2011, V ACa 501/10, LEX Nr 1001393; Wyrok SN z 9.05.2012 V CSK 223/11, OSNC 2012, Nr 12, poz. 145. 238 S. Sołtysiński, A. Opalski, op. cit., s. 5; M. Jagielska, op. cit., s. 19; K. Bilewska, op. cit., s. 308; A. Opalski, op. cit., s. 320; M. Chomiuk, Zaskarżanie…op. cit., s. 29; P. Jaros, Powództwo z art. 189 k.p.c. w przypadku wadliwych uchwał rady nadzorczej spółki kapitałowej, Przegląd Prawniczy UAM 2013, Nr 2, s. 147.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 71

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

zgromadzenie organów spółki239. Po drugie, uchwały rady nadzorczej są czynnościami prawnymi, z tego względu wskazana jest ocena ich wadliwości z punktu widzenia art. 58 § 1 k.c. oraz art. 2 k.s.h. dotyczącego nieważności czynności prawnej 240. Zastosowanie do sądowej kontroli uchwał rad nadzorczych spółek kapitałowych przepisów art. 58 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h. wymaga z kolei posłużenia się powództwem przewidzianym w art. 189 k.p.c., w celu uzyskania orzeczenia potwierdzającego nieważność uchwały lub ustalenie istnienia (nieistnienia) wykreowanego przez nią stosunku prawnego. Wyrok wydany w postępowaniu sądowym ma charakter deklaratywny, potwierdzający obiektywnie istniejący stan prawny wynikający z naruszenia hipotezy art. 58 k.c.

WADLIWOŚĆ UCHWAŁ RADY NADZORCZEJ W przypadku uchwał rady nadzorczej wadliwość może polegać na naruszeniu przepisów ustaw, zasad współżycia społecznego, zamiarze obejścia przepisów prawa, sprzeczności z umową spółki, regulaminem rady nadzorczej. Co do pierwszych trzech nieprawidłowości nie ma wątpliwości, iż ich skutkiem jest nieważność uchwały rady nadzorczej. Problemy pojawiają się dopiero przy określeniu sankcji w przypadku niezgodności uchwały z aktami wewnętrznymi spółki, czyli z umową spółki oraz regulaminem rady nadzorczej. Przepisy k.s.h. określające warunki podjęcia uchwał rady nadzorczej mają często charakter dyspozytywny lub semiimperatywny, a zatem dopuszczają możliwość odmiennego określenia warunków powzięcia uchwały w umowie spółki. Zdaniem K. Bilewskiej naruszenie postanowienia umowy wykonującego delegację ustawową stanowi naruszenie tej delegacji, a tym samym i normy upoważniającej rangi ustawowej241. Podobne stanowisko co do sankcji naruszenia postanowień umowy spółki reprezentują S. Sołtysiński oraz A. Opalski, według których uchwałę sprzeczną z umową spółki należy traktować jako naruszenie art. 35 k.c. oraz art. 38 k.c., a w konsekwencji uznać ją za nieważną242. Zdaniem tych samych autorów nie każde jednak naruszenie postanowień umowy skutkuje unicestwieniem uchwał,

239

Ibidem. Ibidem. 241 K. Bilewska, op. cit., s. 306. 242 S. Sołtysińskiego, A. Opalskiego, op. cit., s. 15. Odmiennie co do skutków naruszenia postanowień umowy spółki wypowiedział się SA w Poznaniu z dnia 26.03.2008 r., I ACa 200/08, LEX Nr 446153, według którego uchwała rady nadzorczej jest niezaskarżalna z powodu sprzeczności z umową sp. z o.o. 240

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 72

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

ale jedynie takie uchybienia, które miały wpływu na wynik głosowania lub treść uchwały243. Odmiennie przedstawiają się skutki naruszenia postanowień regulaminu rady nadzorczej. Zgodnie z art. 222 § 6 k.s.h. regulaminy rady określają jej organizację oraz sposób wykonywania czynności. Zdaniem większości przedstawicieli doktryny materią regulaminową nie mogą być objęte kwestie zastrzeżone do kategorii regulacji umownej244. Jest natomiast możliwe, aby regulaminy regulowały sprawy organizacyjne o charakterze porządkowo – technicznym (np. wybór przewodniczącego, wiceprzewodniczącego rady, miejsce odbywania posiedzeń, doprecyzowanie zasad głosowania w trybach szczególnych) 245. W obecnym stanie prawnym brak jest odpowiedniej podstawy prawnej do stwierdzenia nieważności uchwały z powodu uchybień postanowieniom regulaminu rady nadzorczej. Przepisy k.s.h. dotyczące warunków powzięcia uchwały rady nie wspominają nic o sankcjach w przypadku naruszenia regulaminu, trudno jest także uznać takie uchybienie za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego246 albo naruszające art. 35 k.c. oraz art. 38 k.c.247.

PODSUMOWANIE Ważne znaczenie dla prawidłowego podejmowania uchwał przez radę nadzorczą sp. z o.o. pełni umowa spółki oraz regulamin rady nadzorczej. Akty wewnętrze spółki powinny, w celu uniknięcia ewentualnych wątpliwości interpretacyjnych, doprecyzować kwestie, które nie zostały wyczerpująco uregulowane w k.s.h. Brak odpowiednich postanowień umownych w tym zakresie prowadzić może do pojawienia się sporów korporacyjnych dotyczących ważności uchwał podjętych przez radę nadzorczą sp. z o.o. Z tego względu zalecane jest zwracanie większej uwagi przy formułowania postanowień umowy spółki oraz regulaminu rady nadzorczej, mając na względzie szeroki zakres spraw rozstrzyganych przez ten organ oraz potrzebę zapewnienia przejrzystości funkcjonowania struktury wewnętrznej spółki kapitałowej.

243

A. Opalski, op. cit., s. 312 i n. oraz T. Szczurowski, Wadliwość uchwał rady nadzorczej spółki kapitałowej, MoP 2008, Nr 19, s. 1019 i n. 244 K. Bilewska, op. cit., s. 307; A. Szumański, Regulaminy zarządów i rad nadzorczych spółek kapitałowych PPH 2003, Nr 1, s. 5; M. Litwińska – Werner, op. cit., s. 941. 245 K. Bilewska, op. .cit., s. 307; A. Szumański, Regulaminy…, op. cit., s. 8; A. Kidyba, op. cit., s. 633. 246 Tak. S. Sołtysiński, A. Opalski, op. cit., s. 16. 247 W. Popiołek, Jeszcze w sprawie regulaminów rad nadzorczych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, [w:] Prawo Handlowe XXI wieku…, op. cit., s. 822.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 73

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

SUMMARY Significant role in a proper adopting of resolutions by a supervisory board of a limited liability company plays company’s articles of association and a regulation of a supervisory board. The internal acts of a company should, in order to avoid any doubts, detail issues not sufficiently regulated in the Code of Commercial Companies. The lack of relevant provisions in the corporate acts might lead to corporate disputes regarding validity of supervisory board’s resolutions. Therefore, it is recommended to pay more attention in drawing up articles of association and a regulation of a supervisory board, simultaneously considering broad scope of affairs resolved by this company’s body and a necessity to clarify functioning of an internal structure of a company.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 74

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

BIBLIOGRAFIA

Akty prawne: 1. Ustawa z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. 2013, Nr 1030, tj.). 2. Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. 2014, Nr 121, tj. ). 3. Ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego ( Dz. U. 2014, Nr 101, tj.).

Wydawnictwa ciągłe: 1. Kidyba A., Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Komentarz, Warszawa 2011. 2. Litwińska – Werner M., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2007. 3. Pabis R., [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, pod red. J. Bieniak, Warszawa 2012. 4. Popiołek W., [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, pod red. W. Pyzioł, Warszawa 2008. 5. Radwański Z., [w:] System prawa prywatnego, t. 2, pod. red. Z. Radwańskiego, Warszawa 2008. 6. Rodzynkiewicz M., Kodeks spółek handlowych. Komentarz, Warszawa 2009. 7. Sołtysiński S., [w:] System prawa prywatnego t. 17 B, pod. red. S. Sołtysiński, Warszawa 2010. 8. Spyra M., [w:] System prawa handlowego. Prawo spółek handlowych, pod. red. S. Włodyka, t. 2B, Warszawa 2008. 9. Strzelczyk K., [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, pod red. T. Siemiątkowski, R. Potrzeszcz, Warszawa 2011. 10. Strzępka J. A., Zielińska A., [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz., Warszawa 2012. 11. Szumański A., [w:] Kodeks spółek handlowych. T. II, Komentarz do przepisów 150301, pod red. S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Warszawa 2005.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 75

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Monografie: 1. Antoszak P., Cywilnoprawny charakter uchwał wspólników spółek kapitałowych, Warszawa 2009. 2. Kopaczyńska – Pieczniak K., Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 2008. 3. Kwaśnicki R. L., Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, Warszawa 2005. 4. Marszałkowska-Krześ E., Uchwały zgromadzeń w spółkach kapitałowych, Warszawa 2000. 5. Opalski A., Rada nadzorcza spółki akcyjnej, Warszawa 2006.

Artykuły prawnicze: 1. Bielecki M., Problematyka podejmowania uchwał rady nadzorczej spółki z o.o., Prawo Spółek 2007, Nr 2. 2. Bilewska K., Przesłanki powzięcia uchwał rady nadzorczej spółki kapitałowej a jej zaskarżalność, MoP 2010, Nr 6. 3. Chomiuk M., Zaskarżanie uchwał rady nadzorczej w spółkach kapitałowych, Glosa 2011, Nr 1. 4. Frąckowiak J., Uchwały zgromadzeń wspólników spółek kapitałowych sprzeczne z ustawą, PPH 2007, Nr 11. 5. Frąckowiak J., Handlowe czynności kreujące, PPH 2008, Nr 21. 6. Jagielska M., Kontrola prawidłowości uchwał rady nadzorczej, PPH 2006, Nr 2. 7. Jaros P., Powództwo z art. 189 k.p.c. w przypadku wadliwych uchwał rady nadzorczej spółki kapitałowej, Przegląd Prawniczy UAM 2013, Nr 2. 8. Kwaśnicki R. L., Sujak A., Zaskarżanie uchwał rady nadzorczej spółki kapitałowej, MoP 2010, Nr 17. 9. Marszałkowska – Krześ E., Charakter prawny uchwały, PPH 1998, Nr 6. 10. Osajda K., Walne zgromadzenie wspólników i jego uchwały w najnowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego, Glosa 2010, Nr 3. 11. Pęczyk-Tofel A., Tofel M., Dopuszczalność zaskarżania uchwał przez byłych członków zarządu, MoP 2009, Nr 23.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 76

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

12. Pinior P., Szczególne sposoby podejmowania uchwał przez radę nadzorczą, [w:] Prawo Handlowe XXI. Czas stabilizacji ewolucji czy rewolucji. Księga jubileuszowa J. Okolskiego, pod. red. M. Modrzejewska, Warszawa 2010. 13. Popiołek W., Jeszcze w sprawie regulaminów rad nadzorczych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, [w:] Prawo Handlowe XXI. Czas stabilizacji ewolucji czy rewolucji. Księga jubileuszowa J. Okolskiego, pod. red. M. Modrzejewska, Warszawa 2010. 14. Sołtysiński S., Charakter prawny uchwał rady nadzorczej, [w:] Prawo Handlowe XXI. Czas stabilizacji ewolucji czy rewolucji. Księga jubileuszowa J. Okolskiego, pod. red. M. Modrzejewska, Warszawa 2010. 15. Sołtysiński S., Opalski A., Zaskarżanie uchwał zarządów i rad nadzorczych spółek kapitałowych, PPH 2010, Nr 11. 16. Sójka T., Forma uchwał rady nadzorczej spółek kapitałowych, PPH 2005, Nr 12. 17. Szczurowski T., Wadliwość uchwał rady nadzorczej spółki kapitałowej, MoP 2008, Nr 19. 18. Szumański A., Regulaminy zarządów i rad nadzorczych spółek kapitałowych PPH 2003, Nr 1.

Wydania internetowe: 1. Chomiuk M., [w:] Kodeks spółek handlowych. BeckOK, pod red. Z. Jara, online.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 77

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Marta Sobiecka248 Mikołaj Ślęzak249

SPÓŁKA AKCYJNA słowa kluczowe: spółka akcyjna, spółka kapitałowa, akcjonariusz keywords: joint-stock company, limited company, Shareholder

STRESZCZENIE W 1407r. powstał w Genui Bank świętego Jerzego, stanowiący zrzeszenie wierzycieli, co do których wyodrębniono udziały na podstawie kryterium kapitału z jednoczesnym brakiem jakiejkolwiek odpowiedzialności osobistej ze strony udziałowców, którzy byli zobowiązani jedynie do wniesienia wkładów. Pierwszą modelową regulację prawną problematyki spółki akcyjnej zawierał kodeks handlowy Napoleona z 1807r. W XIX wieku wykształciły się dwa 248

249

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 78

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

systemy powstawania spółek akcyjnych: system koncesyjny i system normatywny. W Polsce od okresu międzywojennego przyjęto system mieszany normatywno-koncesyjny, zakładający, co do zasady wymóg zgłoszenia do rejestru publicznego, z zastrzeżeniem, że niektóre spółki akcyjne mogły powstawać dopiero po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia, co początkowo ograniczano wyłącznie do przedsiębiorstw bankowych oraz ubezpieczeniowych. Model ten obowiązuje na gruncie aktualnego prawa polskiego. Spółka akcyjna jest spółką kapitałową (art. 4 § 1 pkt 2 KSH). Uznaje się ją za czystą spółkę kapitałową, w której elementy osobowe, występują w zredukowanej formie, w przeciwieństwie do spółki z o.o., gdzie elementy osobowe odgrywają istotną rolę.

EXTRACT In 1407 CE Saint George Bank was founded. It was an assembly of creditors. First legal act that dealt with the issue of joint-stock company was Napoelon’s Code du Commerce from 1807 CE. In 19th century two systems of founding joint-stock companies were brought to daylight, one concerning licenses and one of normative character. Currently, in Poland is mixed system of creating joint-stock companies. And joint-stock company is classified as pure limited company, in which personal elements are present in reduced form. This is one of major differences between joint-stock company and limited liability company.

GENEZA SPÓŁKI AKCYJNEJ Początki spółki akcyjnej sięgają czasów rzymskich, wtedy to wykształciła się forma, w której realizowana była potrzeba prowadzenia grupowej działalności gospodarczej, którą stanowiło kolegium. Było ono zrzeszeniem co najmniej trzech osób fizycznych, miało prawo posiadania własności, a przez swoich agentów mogło występować przed sądem w charakterze powoda lub pozwanego. Cechą szczególną tego kolegium była możliwość kontynuacji działalności mimo zmiany składu osobowego250 . Na początku XV wieku sięgnięto do powyższej konstrukcji, wtedy to w 1407r. powstał w Genui Bank świętego Jerzego, stanowiący zrzeszenie wierzycieli, co do których wyodrębniono udziały na podstawie kryterium kapitału z jednoczesnym brakiem 250

W. Osuchowski, Zarys rzymskiego prawa prywatnego, Warszawa 1971, s. 430 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 79

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

jakiejkolwiek odpowiedzialności osobistej ze strony udziałowców, którzy byli zobowiązani jedynie do wniesienia wkładów251. Od XVII wieku takie mechanizmy zaczęto stosować w wielu towarzystwach handlowych, które eksploatowały odkryte kraje zamorskie. Często wyłudzano środki pieniężne od nieświadomych inwestorów, co spowodowało, że wydano pierwszą ustawę skierowaną przeciwko nadużyciom przy zakładaniu spółek akcyjnych 252, jaką było angielskie prawo o bańkach mydlanych (Bubbles Act) z 1720r. Miało ono na celu powstrzymanie rozwoju spółek akcyjnych, które uznawane były za naruszające porządek publiczny. Jednak pierwszą modelową regulację prawną problematyki spółki akcyjnej zawierał kodeks handlowy Napoleona z 1807r., który uznawany jest za pierwszą nowożytną kodyfikację ogółu stosunków handlowych253. Początkowo powstanie spółki wymagało aktu władzy państwowej, co powodowało, że stała się instytucją publicznoprawną, tworzoną w ramach systemu oktrojowanego. W XIX wieku wykształciły się dwa systemy powstawania spółek akcyjnych: 

System koncesyjny – po raz pierwszy pojawił się w kodeksie handlowym Napoleona z 1807 r., w którym spółka akcyjna była organizacją prywatną, musiała ona oddać swój statut do zatwierdzenia. Powodowało to uzależnienie powstania spółki od zezwolenia właściwej władzy państwowej bądź od zatwierdzenia przez nią statutu. Dzięki patentom przyznanym przez monarchę spółka mogła wnosić pozwy oraz występować w charakterze pozwanego za pośrednictwem urzędnika państwowego, co uznaje się w nauce za przejaw osobowości prawnej. Model ten został przyjęty niemalże w całej Europie kontynentalnej.



System normatywny – opierał się na obowiązku zgłoszenia zawiązania spółki do właściwego rejestru, w którym taki fakt był odnotowywany, po wcześniejszym zbadaniu prawidłowości sposobu utworzenia spółki akcyjnej i wypełnieniu

251

Prawo spółek handlowych, System Prawa Handlowego. Tom 2, pod red. S. Włodyka, Warszawa 2012, s. 865 i nast. 252

Wskazać należy przede wszystkim jedną z najsłynniejszych spraw była sprawa Kompanii Mórz Południowych (ang. South Sea Company). Była to angielska spółka akcyjna, posiadająca królewski monopol na handel z Ameryką Południową. Kompania stała się słynna głównie z powodu powstania „bańki spekulacyjnej” (tzw. South Sea Bubble) na handlu jej akcjami. Cena akcji spółki osiągnęła szczytowy poziom w 1720 r., po czym doszło do gwałtownego załamania się kursu, co doprowadziło do fali spektakularnych bankructw na niespotykaną do tej pory skalę. 253 N. Rosenberg, L. E. Birdzell, Historia kapitalizmu, Kraków 1994, s. 280 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 80

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

niezbędnych formalności, spółka podlegała zgłoszeniu do właściwego rejestru publicznego254. Akty władzy monarszej regulowały powstanie, status oraz zasady funkcjonowania towarzystw handlowych, które były prototypami nowożytnej spółki akcyjnej, co miało np. miejsce we Francji. Jednym z pierwszych unormowań z zakresu prawa spółek było zarządzenie J. C. Colberta z 1678r. wydane na rozkaz króla Francji Ludwika XIV. Pojawienie się systemu normatywnego spowodowało, wydawanie aktów prawnych regulujących praktykę powstawania oraz organizacji spółek akcyjnych. W 1844r. parlament brytyjski przyjął Joint Stock Companies Act oraz zatwierdził Rejestr Spółek Akcyjnych, który zobowiązywał do rejestracji wszystkie spółki, które posiadały ponad 25 wspólników oraz zbywalne udziały. Rozwiązanie to dało asumpt dla rozwoju systemu normatywnego, który przyjęła początkowo Anglia w 1862r., potem Francja w 1869r. a w 1870r. Niemcy255. W Polsce od okresu międzywojennego przyjęto system mieszany normatywnokoncesyjny, zakładający, co do zasady wymóg zgłoszenia do rejestru publicznego, z zastrzeżeniem, że niektóre spółki akcyjne mogły powstawać dopiero po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia, co początkowo ograniczano wyłącznie do przedsiębiorstw bankowych oraz ubezpieczeniowych. Model ten obowiązuje na gruncie aktualnego prawa polskiego. Ustawodawca przyjął za regułę, że spółki akcyjne powstają poprzez wpis do rejestru publicznego, jakim jest rejestr przedsiębiorców (art. 306 pkt. 4 KSH). W niektórych sytuacjach konieczne jest: 

Zezwolenie na utworzenie spółki akcyjnej – w przypadku spółek bankowych (art. 30a prawa bankowego256) oraz zakładów ubezpieczeń (art. 32 ustawy o działalności ubezpieczeniowej).



Zatwierdzenie statutu spółki przed jej zarejestrowaniem – w przypadku spółek prowadzących giełdy towarowe (art. 7 ustawy o giełdach towarowych) oraz spółek prowadzących rynki regulowane instrumentów finansowych.

254

Prawo spółek handlowych, System Prawa Handlowego. Tom 2, pod red. S. Włodyka, Warszawa 2012, s. 865 i nast. 255 Spółka akcyjna, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2008, s. 32 i nast.

256

Art. 30a Prawa Bankowego: Bank w formie spółki akcyjnej i bank spółdzielczy mogą być utworzone po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 81

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Niekiedy wymagane jest także uzyskanie zezwolenia na prowadzenie określonej regulowanej działalności gospodarczej w rozumieniu art. 75 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Takie zezwolenie jest wymagane przy zakładaniu towarzystw funduszy emerytalnych, towarzystw funduszy inwestycyjnych oraz domów maklerskich. Spółka akcyjna w II RP została uregulowana następującymi aktami prawnymi, przed opracowaniem Kodeksu Handlowego: 

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 marca 1928 r. – Prawo o spółkach akcyjnych (które obowiązywało do 1 lipca 1934r.)



Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 grudnia 1924 r. – o łączeniu spółek akcyjnych.

Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 czerwca 1934r. przyjęto Kodeks Handlowy, który od 1988r. podlegał wielokrotnym nowelizacjom mającym na celu dostosowanie prawa akcyjnego do zmieniających się warunków gospodarczych. W ramach dostosowywania prawa polskiego do prawa europejskiego opracowywano Kodeks spółek handlowych, który uchwalono 15 września 2000r., a zaczął obowiązywać od 1 stycznia 2001r. Kodeks spółek handlowych uregulował w tytule III dziale II w art. 301-490 spółkę akcyjną257.

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA SPÓŁKI AKCYJNEJ Spółka akcyjna jest jednym z najbardziej sformalizowanych typów normatywnych spółek handlowych, co powoduje, że została objęta najobszerniejszą regulacją prawną odnoszącą się do spółek, zarówno na płaszczyźnie unormowania podstawowego, o charaktrze modelowym, jak również na poziomie regulacji specjalistycznych, czyli ustaw szczególnych przewidujących powstanie spółek akcyjnych specjalistycznych np. w ustawie z dnia 20 grudnia 1996r. o portach i przystaniach morskich itp.

257

Spółka akcyjna, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2008, s. 33 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 82

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Spółka akcyjna jest spółką kapitałową (art. 4 § 1 pkt 2 KSH). Uznaje się ją za czystą spółkę kapitałową, w której elementy osobowe, występują w zredukowanej formie, w przeciwieństwie do spółki z o.o., gdzie elementy osobowe odgrywają istotną rolę. Do podstawowych cech normatywnych spółki akcyjnej według A. Kidyby258 należą: 

własna osobowość prawna,



oparcie działania spółki na organach, co zgodnie z art. 38 KC, oznacza, że prowadzenie spraw spółki oraz jej reprezentacja zastrzeżone zostały wyłącznie na rzecz powołanych do tego organów,



wyłączenie odpowiedzialności osobistej akcjonariuszy za zobowiązania spółki, co ustawodawca powtórzył w art. 301 § 5 KSH,



możliwość założenia spółki akcyjnej jako spółki jednoosobowej,



wysoce sformalizowany tryb zakładania spółki,



możliwość emisji akcji, czyli papierów wartościowych inkorporujących ogół praw akcjonariusza,



zmienność składu akcjonariuszy, która wynika z zasadniczo nieograniczonego prawa do rozporządzenia, w tym zwłaszcza zbywania prawa spółki,



oparcie konstrukcji spółki na substracie kapitałowym, jednakże powiązanym z substratem osobowym poprzez instytucję udziału w kapitale zakładowym, jakim jest akcja,



brak niektórych elementów osobowych w regulacji spółki, jakie występują w konstrukcji spółki z o.o. ,



prawne wyodrębnianie kapitału zakładowego spółki (wysokość kapitału zgodnie z art. 308 § 1 KSH – powinna wynosić, co najmniej 100 tys. zł) i podział tego kapitału na akcje o równej wartości nominalnej (minimalna wartość jednej akcji wynosi – w myśl art. 308 § 2 KSH – 1 grosz),



258

podleganie zasadzie wpisu do rejestru publicznego, jakim jest rejestr przedsiębiorców

Spółka akcyjna, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2008, s. 19 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 83

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

UTWORZENIE SPÓŁKI AKCYJNEJ Proces powstawania spółki akcyjnej można podzielić na cztery podstawowe etapy zgodnie z art. 306 KSH259: 1. zawarcie umowy założycielskiej (statutu) 2. objęcie akcji przez wspólników (zawiązanie spółki) 3. ustanowienie pierwszych organów spółki 4. wpis spółki do rejestru. Warto zwrócić uwagę, na to, że organizująca się spółka akcyjna posiada różny status w zależności od etapu powstawania, przez co: 

po podpisaniu statutu, a przed objęciem akcji mówi się o przedspółce w organizacji



po objęciu akcji, a przed wpisem do rejestru mamy do czynienia ze spółką w organizacji Umowa założycielska spółki akcyjnej stanowi umowę złożoną, która obejmuje: statut

spółki, zgodę na zawiązanie spółki i na brzmienie jej statutu oraz zgodę na objęcie akcji. Umowa założycielska jest zawsze umową wielostronną. Założyciele spółki, którzy nie muszą stać się jej akcjonariuszami podpisują sam statut, natomiast zgodę na zawiązanie spółki oraz zgodę na brzmienie statutu spółki podpisują tylko akcjonariusze. Zawiązanie następuje z momentem objęcia wszystkich akcji spółki260. Od tego momentu istnieje spółka w organizacji. może

być

Spółkę akcyjną może utworzyć jedna lub więcej osób, ale spółka akcyjna nie utworzona

wyłącznie

przez

jednoosobowa

spółkę

ograniczoną

odpowiedzialnością. Zawiązanie spółki ma charakter tzw. zawiązania łącznego, które obejmuje sporządzenie i podpisanie statutu spółki przez założycieli oraz zgodę na zawiązanie spółki akcyjnej, brzmienie statutu oraz na objęcie akcji. Przynajmniej jeden założyciel powinien złożyć oświadczenia o objęciu akcji, gdy kapitał zakładowy pokrywają wyłącznie

259

Art. 306 KSH: Do powstania spółki akcyjnej wymaga się: 1) zawiązania spółki, w tym podpisania statutu przez założycieli; 2) wniesienia przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie całego kapitału zakładowego, z uwzględnieniem art. 309 § 3 i § 4; 3) ustanowienia zarządu i rady nadzorczej; 4) wpisu do rejestru. 260

Spółka akcyjna, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2008, s. 121 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 84

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

założyciele, zawiązanie takie określa się mianem zawiązania jednoczesnego. Osoby, które podpisują statut są założycielami spółki. Statut jest podstawą organizacji spółki akcyjnej261. Według art. 304 KSH statut określa: 

firmę i siedzibę spółki;



przedmiot działalności spółki;



czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony;



wysokość kapitału zakładowego oraz kwotę wpłaconą przed zarejestrowaniem na pokrycie kapitału zakładowego;



wartość nominalną akcji i ich liczbę ze wskazaniem, czy akcje są imienne, czy na okaziciela;



liczbę akcji poszczególnych rodzajów i związane z nimi uprawnienia, jeżeli mają być wprowadzone akcje różnych rodzajów;



nazwiska i imiona albo firmy (nazwy) założycieli;



liczbę członków zarządu i rady nadzorczej albo co najmniej minimalną lub maksymalną liczbę członków tych organów oraz podmiot uprawniony do ustalenia składu zarządu lub rady nadzorczej;



pismo do ogłoszeń, jeżeli spółka zamierza dokonywać ogłoszeń również poza Monitorem Sądowym i Gospodarczym.

Statut powinien również zawierać, pod rygorem bezskuteczności wobec spółki, postanowienia dotyczące: 

liczby i rodzajów tytułów uczestnictwa w zysku lub w podziale majątku spółki oraz związanych z nimi praw;



wszelkich związanych z akcjami obowiązków świadczenia na rzecz spółki, poza obowiązkiem wpłacenia należności za akcje;



warunków i sposobu umorzenia akcji;



ograniczeń zbywalności akcji,



uprawnień osobistych przyznanych akcjonariuszom, o których mowa w art. 354;



co najmniej przybliżonej wielkości wszystkich kosztów poniesionych lub obciążających spółkę w związku z jej utworzeniem.

261

Prawo spółek handlowych, System Prawa Handlowego. Tom 2, pod red. S. Włodyka, Warszawa 2012, s. 880 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 85

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Podstawową czynnością procesu organizowania spółki akcyjnej jest objęcie akcji. Akcjonariusz obejmując akcje wyraża wolę nabycia praw udziałowych wynikających z uczestnictwa w gromadzeniu kapitału zakładowego spółki i zobowiązuje się wnieść do spółki odpowiednią ilość aktywów na pokrycie jego części. Objęcie akcji jest, więc przejściem wynikających z nich praw majątkowych na akcjonariusza. Dokonuje się go aktem notarialnym, w którym akcjonariusz wyraża zgodę również na zawiązanie spółki i brzmienie statutu (suma oświadczeń wszystkich akcjonariuszy stanowi umowę założycielską)262. Akcje obejmuje się za wkłady pieniężne bądź niepieniężne. Możliwe jest częściowe objęcie akcji za wkłady pieniężne bądź częściowo za aporty263. Warto podkreślić, że akcje nie mogą być obejmowane poniżej ich wartości nominalnej. Oznacza to, że wartość wkładów, za które są one obejmowane nie może być niższa niż nominał akcji (czyli przypadająca część kapitału zakładowego). Wartość wkładów do wniesienia, których zobowiązał się w umowie spółki akcjonariusz musi być więc co najmniej równa wartości nominalnej akcji. Oznacza to, że wartość wkładów może przewyższać nominalną wartość akcji. Nadwyżka ta nazywana jest agio. Dla uzyskania przez akcjonariusza własności akcji konieczne jest wniesienie umówionych wkładów w całości. Należy odróżnić objęcie akcji od ich pokrycia. Objęcie to nabycie praw wynikających z akcji, zaś pokrycie to faktycznie wniesienie do spółki wkładów. Obejmując akcje akcjonariusz zobowiązuje się do pokrycia wkładów, zaś pokrywając wypełnia to zobowiązanie264. Objęcie akcji jest warunkiem koniecznym do powstania spółki akcyjnej. Przepis art. 310 KSH przewiduje co do zasady, że dla jej zawiązania wymagane jest objęcie wszystkich akcji. Od wymogu objęcia całości akcji jako warunku przewidziany został wyjątek, możliwe jest posłużenie się w statucie tzw. widełkowym określeniem kapitału zakładowego. Polega ono na wskazaniu minimalnej lub maksymalnej wysokości kapitału zakładowego spółki. Celem takiego rozwiązania jest ułatwienie zawiązywania spółki w sytuacji, gdy nie jest dokładnie znany krąg akcjonariuszy i ich możliwości finansowe, co powoduje, że nie jesteśmy w stanie przewidzieć wysokości kapitału zakładowego, który zostanie objęty.

262

Spółka akcyjna, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2008, s. 132 i nast.

263

M. Minas, Aport w spółce kapitałowej, Gdańsk 2000.

264

Prawo spółek handlowych, System Prawa Handlowego. Tom 2, pod red. S. Włodyka, Warszawa 2012, s. 895 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 86

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Omawiana regulacja daje możliwość określenia tego na 3 sposoby: 

przez podanie minimalnej wysokości,



przez podanie maksymalnej wysokości,



przez określenie widełkowe, czyli podanie zarówno minimalnej, jak i maksymalnej wysokości265.

W przypadku takiego określenia, łączna wartość nominalna objętych przez akcjonariuszy akcji musi przekroczyć określony w statucie próg, zaś zarząd musi złożyć oświadczenie, w którym stwierdzi wysokość ustalonego w ten sposób kapitału zakładowego, czyli łączną nominalną wartość objętych akcji. Oświadczenie ad solemnitatem powinno zostać złożone w formie aktu notarialnego, przed zgłoszeniem spółki do rejestru. Akt notarialny powinien zostać podpisany przez wszystkich członków zarządu spółki266. Warunkiem koniecznym nie jest pokrycie wszystkich obejmowanych akcji w całości, czyli faktyczne wniesienie wkładów na ich poczet. Akcje pieniężne powinny zostać pokryte w co najmniej ¼ przed zarejestrowaniem spółki. Pozostała część wkładów wnoszona będzie po zarejestrowaniu spółki. Możliwe jest, więc złożenie wniosku o zarejestrowanie przed pokryciem wymaganej części wartości akcji, ale uwzględnienie wniosku będzie mogło nastąpić dopiero po spełnieniu tego wymogu. Przepisy wymagają, by wkłady pieniężne wnoszone były do spółki przelewem na jej rachunek bankowy. Otworzenie rachunku bankowego jest, więc wymogiem koniecznym w procesie tworzenia spółki. Rachunek powinien zostać założony w banku na terytorium UE lub EOG. Przepisy nie wymagają od akcjonariuszy wniesienia wkładów niepieniężnych przed rejestracją spółki, ale by zapobiec nadużyciom w stosunku do spółek, co do których wnoszone są wyłącznie wkłady niepieniężne bądź zarówno pieniężne jak i niepieniężne wprowadzony został wymóg pokrycia kapitału zakładowego w ¼ minimalnej wysokości przewidzianej dla spółek przez ustawodawcę. Wkłady niepieniężne, które nie zostały wniesione przed zarejestrowaniem spółki powinny zostać wniesione przed upływem roku od jej rejestracji. Jeżeli akcje obejmowane są po cenie wyższej niż nominalna, to nadwyżka agio winna być pokryta w całości przed zarejestrowaniem spółki. Przedmiot wkładu wniesionego do spółki

265

A. Opalski, Kapitał zakładowy w spółce akcyjnej, Studia Prawa Prywatnego, nr 2/2008

266

Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 1265 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 87

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

pozostaje do wyłącznej dyspozycji zarządu, który może rozporządzać aktywami swobodnie, w granicach wyznaczonych interesem spółki267. Kolejną czynnością konieczną dla utworzenia spółki akcyjnej jest ustanowienie pierwszych jej organów, gdyż jako osoba prawna działa przez swoje organy. Na etapie powstawania spółki przepisy wymagają wyłonienia pierwszych organów zarządzających i kontrolnych – zarządu i rady nadzorczej. Ustanowienie pierwszych organów spółki następuje w formie aktów notarialnych, w których akcjonariusze wyrażają zgodę na zawiązanie spółki, treść statutu oraz objęcie akcji. Nie jest możliwe powołanie ich w zwykłym trybie, mocą uchwały akcjonariuszy czy też założycieli. Osób wchodzących w skład pierwszych organów nie należy wskazywać w statucie, pociągałoby to za sobą konieczność zmiany statutu przy każdej zmianie składu organów268. Ostatnim etapem tworzenia spółki jest zgłoszenie do rejestru. Zarząd składa do sądu rejestrowego wniosek o wpisanie spółki do rejestru. Wniosek składa się na urzędowym formularzu do sądu rejonowego (wydziału rejestrowego) właściwego miejscowo ze względu na siedzibę spółki. Zarząd ma obowiązek złożyć wniosek nie później niż 6 miesięcy od dnia podpisania statutu; za jego wykonanie odpowiada przed akcjonariuszami i tylko walne zgromadzenie jest władne z tego obowiązku zwolnić. Akcjonariusze nie mają możliwości samodzielnego złożenia wniosku, ani wymuszenia tego na zarządzie – mogą zwołać walne zgromadzenie w celu zmiany zarządu269. Zgłoszenie spółki akcyjnej do sądu rejestrowego powinno zawierać: 

firmę, siedzibę i adres spółki albo adres do doręczeń;



przedmiot działalności spółki;



wysokość kapitału zakładowego, liczbę i wartość nominalną akcji;



wysokość kapitału docelowego, jeżeli statut to przewiduje;



liczbę akcji uprzywilejowanych i rodzaj uprzywilejowania;



wzmiankę, jaka część kapitału zakładowego została pokryta przed zarejestrowaniem;



nazwiska i imiona członków zarządu oraz sposób reprezentowania spółki;



nazwiska i imiona członków rady nadzorczej;

267

Prawo spółek handlowych, System Prawa Handlowego. Tom 2, pod red. S. Włodyka, Warszawa 2012, s. 900 i nast. 268 Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 1280 i nast. 269 Spółka akcyjna, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2008, s. 161 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 88

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE



jeżeli akcjonariusze wnoszą wkłady niepieniężne, zaznaczenie tej okoliczności;



czas trwania spółki, jeżeli jest oznaczony;



jeżeli statut wskazuje pismo przeznaczone do ogłoszeń spółki - oznaczenie tego pisma;



jeżeli statut przewiduje przyznanie uprawnień osobistych określonym akcjonariuszom lub tytuły uczestnictwa w dochodach lub majątku spółki niewynikające z akcji - zaznaczenie tych okoliczności.

Do zgłoszenia należy załączyć następujące dokumenty: 

statut;



akty notarialne o zawiązaniu spółki i objęciu akcji;



oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wymagane statutem wpłaty na akcje oraz wkłady niepieniężne zostały dokonane zgodnie z prawem;



potwierdzony przez bank lub firmę inwestycyjną dowód wpłaty na akcje, dokonanej na rachunek spółki w organizacji; w przypadku gdy statut przewiduje pokrycie kapitału zakładowego wkładami niepieniężnymi po dokonaniu rejestracji, należy dołączyć oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wniesienie tych wkładów do spółki jest zapewnione zgodnie z postanowieniami statutu przed upływem terminu określonego w art. 309 § 3 KSH;



dokument stwierdzający ustanowienie organów spółki z wyszczególnieniem ich składu osobowego;



zezwolenie lub dowód zatwierdzenia statutu przez właściwy organ władzy publicznej, jeżeli są one wymagane do powstania spółki;



oświadczenie, o którym mowa w art. 310 § 2 KSH, jeżeli zarząd złożył takie oświadczenie.

Do wniosku załącza się sprawozdanie założycieli wraz z opinią biegłego rewidenta oraz wzory podpisów osób upoważnionych do reprezentowania spółki. Wzory takie powinny zostać złożone przed sędzią lub upoważnionym pracownikiem sądu, ewentualnie przed notariuszem, który potwierdzi ich autentyczność. Zgłoszenie powinno zostać podpisane przez wszystkich członków zarządu. Wraz ze zgłoszeniem spółki do rejestru należy uiścić na

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 89

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

rachunek sądu rejestrowego wpis w wysokości 500 zł oraz 100 zł tytułem opłaty za ogłoszenie wpisu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Sąd rejestrowy w ramach postępowania bada zgłoszenie i załączone do niego dokumenty pod kątem ich formalnej i treściowej zgodności z przepisami prawa. Sąd rejestrowy ma obowiązek wyjaśnić wszelkie okoliczności prawne i faktyczne dla istotne dla sprawy. Po przeprowadzeniu postępowania rejestrowego sąd może: 

wydać postanowienie o wpisaniu spółki do rejestru, konsekwencją którego jest wpis do rejestru, czyli wprowadzenie treści postanowienia do informatycznego systemu, w którym prowadzony jest rejestr; wpis ma skutek prawny z chwilą wprowadzenia danych do rejestru,



wydać postanowienie o odmowie wpisania spółki akcyjnej do rejestru; nie jest ono prawomocne i może być zaskarżone apelacją na zasadach ogólnych. Na wniosek złożony w terminie tygodniowym od ogłoszenia postanowienia sąd rejestrowy sporządza uzasadnienie; od dnia doręczenia uzasadnienia spółce rozpoczyna bieg dwutygodniowy termin do wniesienia pisemnej apelacji, który wnosi się do sądu pierwszej instancji.

Z chwilą wpisu do rejestru postanowienia uwzględniającego wniosek spółka akcyjna staje się osobą prawną, jednocześnie wchodząc w całokształt praw i obowiązków spółki w organizacji.

AKCJE Pojęcie akcji jest niejednoznaczne, zwykle akcje występują w 3 różnych znaczeniach. Po pierwsze jako ułamek kapitału zakładowego (kapitał zakładowy dzieli się na akcje równej wartości). Po drugie jako ogół praw i obowiązków akcjonariusza (akcjonariusz ma określone uprawnienia i obowiązki, który zakres jest określany proporcjonalnie do wielkości objętej kapitałem zakładowym). Po trzecie, jako papier wartościowy ucieleśniający uprawnienia przysługujące akcjonariuszowi270.

270

Prawo spółek handlowych, System Prawa Handlowego. Tom 2, pod red. S. Włodyka, Warszawa 2012, s. 938 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 90

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Kodeks spółek handlowych przewiduje różne rodzaje akcji: 

akcje imienne – wskazują w swojej treści jako podmiot uprawniony konkretną osobę akcjonariusza, są nimi akcje wydawane za wkłady niepieniężne (akcje aportowe), oraz akcje uprzywilejowane, z wyjątkiem akcji niemych; zbywalność akcji imiennych może zostać ograniczona w statucie, ich zbycie wymaga odrębnej umowy i wydania dokumentu akcji



akcje na okaziciela – uprawnionymi do inkorporowanych w nich praw są posiadacze, nie wskazują one konkretnej osoby



akcje zwykłe – nie inkorporują w sobie żadnych uprawnień, innych niż te wymienione w KSH



akcje uprzywilejowane – ich przyznanie zależy od spełnienia dodatkowych świadczeń, a uprawnienia z nich wynikające powinny zostać określone w statucie np. z prawem głosu, z prawem do dywidendy.

Akcje są zbywalne, przez to jest to jedna z cech charakterystycznych spółki akcyjnej, zbywalność dotyczy zarówno akcji na okaziciela, jak i akcji imiennych. Statut może ograniczyć zbywalność akcji imiennych, tak samo przepisy ustawy. Utrata statusu wspólnika może nastąpić w skutek przymusowego wykupu jego akcji. Przymusowy wykup akcji może wystąpić w przypadku, gdy jeden z akcjonariuszy zgromadził prawie całość akcji i uzyskał decydujący wpływ na spółkę, a pozostały drobny akcjonariat, nie mając już wpływu na losy spółki nadużywa swoich praw271.

PRAWA I OBOWIĄZKI AKCJONARIUSZY Status akcjonariusza wiąże się z określonymi uprawnieniami i obowiązkami związanymi z uczestnictwem w spółce. Podstawowym podziałem uprawnień jest podział na majątkowy i organizacyjny (korporacyjny) charakter uprawnień272. Prawa majątkowe akcjonariusza realizowane są przez udział w zysku rocznym przeznaczonym do podziału273. Prawo do dywidendy wykonywane jest po spełnieniu określonych przesłanek. Konieczne jest, by walne zgromadzenie podjęło uchwałę o podziale 271

Spółka akcyjna, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2008, s. 99 i nast. Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 1518 i nast. 273 M. Michalik, A. Mikuła, Prawo akcjonariusza do udziału w zysku w spółce akcyjnej, Przegląd Prawa Handlowego, nr 3/2002 272

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 91

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

zysku między akcjonariuszy, którzy z chwilą podjęcia uchwały uzyskują roszczenie o wypłatę dywidendy, zysk zaś rozdziela się w stosunku do liczby akcji, jeżeli nie są w całości pokryte, zysk rozdzielany jest w stosunku do dokonanych wpłat na akcje. Kwota przeznaczona do podziału między akcjonariuszy nie może przekraczać zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone na wypłatę dywidendy. Uprawnienie o do dywidendy przysługuje akcjonariuszom, którzy posiadali akcje w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku. Dzień dywidendy może zostać określony przez walne zgromadzenie akcjonariuszy, ale nie później niż w terminie dwóch miesięcy, licząc od dnia powzięcia uchwały. Zarząd może wypłacić akcjonariuszom zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy na koniec roku obrotowego, jeżeli dopuszcza to statut i spółka ma wystarczające środki finansowe. Do praw majątkowych akcjonariusza zalicza się również prawo poboru nowych akcji, które oznacza pierwszeństwo przysługujące dotychczasowym akcjonariuszom w objęciu nowych akcji w stosunku do liczby posiadanych akcji. Prawo poboru dotyczy akcji nowych, które są emitowane w związku z podwyższeniem kapitału zakładowego przy zastosowaniu subskrypcji zamkniętej. Prawa poboru może pozbawić akcjonariuszy walne zgromadzenie wspólników. Uchwała walnego zgromadzenia podejmowana jest większością co najmniej 4/5 głosów. Zarząd musi przedstawić pisemną opinię walnemu zgromadzeniu, w której uzasadnia powodu pozbawienia prawa poboru oraz proponowaną cenę emisyjną akcji bądź sposób jej ustalenia274. Kolejnym prawem majątkowym akcjonariusza jest prawo do uczestniczenia w podziale kwoty likwidacyjnej. Warto także nadmienić, że akcjonariusz ma również prawo do wynagrodzenia za powtarzające się świadczenia niepieniężne. Wynagrodzenie takie należy się zawsze, nawet, gdy bilans nie wykazuje zysku. Prawem majątkowym jest również prawo akcjonariusza do rozporządzania akcją275. Z kolei podstawowym uprawieniem korporacyjnym akcjonariusza jest prawo do udziału w działalności spółki. Przysługuje ono akcjonariuszom bez względu na wielkość zaangażowanego kapitału w spółce. Do indywidualnych uprawnień organizacyjnych akcjonariusza należy prawo do udziału w walnym zgromadzeniu oraz związane z nim prawo 274

P. Grzejszczak, Prawo poboru akcji, Warszawa 1998.

275

Spółka akcyjna, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2008, s. 327 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 92

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

głosu. Statut może ograniczyć prawo głosu akcjonariuszy dysponujących powyżej jednej piątej ogółu głosów w spółce. Następnym prawem organizacyjnym akcjonariusza jest prawo do zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia. Poprzez powództwo wytoczone przeciwko spółce może doprowadzić do uchylenia uchwały bądź stwierdzenia jej nieważności. Uprawnienie takie przysługuje: 

akcjonariuszowi, który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowania sprzeciwu,



akcjonariuszowi, który został bezzasadnie niedopuszczony do udziału w walnym zgromadzeniu,



akcjonariuszowi, który nie był obecny na walnym zgromadzeniu z powodu wadliwego zwołania walnego zgromadzenia lub też powzięcia uchwały w sprawie nieobjętej porządkiem obrad.

Akcjonariusz ma również prawo do informacji na walnym zgromadzeniu, na którym zarząd zobowiązany jest do udzielenia akcjonariuszowi na jego żądanie informacji dotyczących spółki, jeżeli jest to uzasadnione koniecznością oceny sprawy objętej porządkiem obrad. Zarząd może odmówić udzielenia informacji w przypadku, gdyby mogłoby to wyrządzić szkodę spółce albo spółce z nią powiązanej. Członek zarządu może odmówić udzielenia informacji, gdyby naraziło, by go na poniesienie odpowiedzialności cywilnej, karnej i administracyjnej. Zarząd może jednak udzielić akcjonariuszowi informacji dotyczących spółki poza walnym zgromadzeniem, jeżeli przemawiają za tym ważne powody. Akcjonariusz, któremu odmówiono udzielenia informacji, może zgłosić wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu do udzielenia informacji; może także złożyć wniosek o zobowiązanie spółki do ogłoszenia informacji udzielonych innemu akcjonariuszowi. Akcjonariusz w ramach uprawnień korporacyjnych ma również prawo w określonych okolicznościach do żądania zwołania, względne prawo zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy; umieszenia określonych spraw w porządku obrad; prawo żądania przeprowadzenia wyborów członków rady nadzorczej w drodze głosowania oddzielonymi grupami. Podstawowym obowiązkiem nałożonym na akcjonariusza jest obowiązek wniesienia wkładu. Jest to warunek konieczny do uczestnictwa w spółce i uzyskania z tego tytułu określonych uprawnień. Obowiązek ten dotyczy obejmujących akcje w czasie tworzenia

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 93

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

spółki lub subskrybentów akcji w czasie podwyższania kapitału zakładowego i jest realizowany w formie wniesienia wkładów pieniężnych lub aportów. Walne zgromadzenie może upoważnić zarząd do określenia terminów wpłat na akcje. Jeżeli akcjonariusz nie dokona wpłaty w wyznaczonym terminie, to będzie zobowiązany do zapłacenia odsetek ustawowych za opóźnienie lub odszkodowania. Akcjonariusz jest obowiązany wnieść wkład odpowiadający co najmniej wartości nominalnej akcji. Wniesienie wkładu jest podstawowym obowiązkiem

akcjonariusza.

Wyjątkowo

akcjonariusz

może

być

zobowiązany do

powtarzających się świadczeń niepieniężnych, które muszą zostać określone w statucie i są odpłatne, nawet, gdy bilans spółki nie wykazuje zysku.

WŁADZE SPÓŁKI AKCYJNEJ Spółka akcyjna jako osoba prawna działa przez swoje organy zgodnie z kodeksem spółek handlowych oraz swoim statutem. Zasadniczo strukturę ustrojową spółki akcyjnej tworzą trzy organy o kompetencjach wykonawczych, stanowiących i nadzorczych. Organem wykonawczym spółki akcyjnej jest zarząd. Zarząd prowadzi sprawy spółki oraz reprezentuje spółkę, wykonując swoje kompetencje w zakresie niezastrzeżonym dla walnego zgromadzenia. Walne zgromadzenie i rada nadzorcza nie mogą wydawać poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki. Podlega on jedynie ograniczeniom zwartym w przepisach KSH, statucie, regulaminie zarządu oraz uchwałach rady nadzorczej i walnego zgromadzenia. Gdy zarząd jest wieloosobowy, wszyscy jego członkowie są obowiązani i uprawnieni do wspólnego prowadzenia spraw spółki, chyba że statut stanowi inaczej. Wieloosobowy zarząd działa podejmując uchwały, które zapadają bezwzględną większością głosów, chyba, że statut stanowi inaczej. W statucie może zostać określone, że w przypadku równości głosów decyduje głos prezesa zarządu, także może mu przyznać określone uprawnienia w zakresie kierowania pracami zarządu.276 Każdy z członków zarządu ma prawo do reprezentowania spółki, we wszystkich czynnościach sądowych i pozasądowych spółki. Prawo to nie może zostać ograniczone ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich. Spółka może ustanowić prokurenta, decyzja ta wymaga zgody wszystkich członków zarządu. Prawo reprezentacji powinno zostać określone 276

Prawo spółek handlowych, System Prawa Handlowego. Tom 2, pod red. S. Włodyka, Warszawa 2012, s. 1101 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 94

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

w statucie, w przeciwnym razie obowiązują zasady ustawowe, w myśl których gdy zarząd jest wieloosobowy, to do składania oświadczeń w imieniu spółki wymagane jest współdziałanie dwóch członków zarządu albo jednego członka zarządu łącznie z prokurentem. Członkowie zarządu są powoływani i odwoływani przez radę nadzorczą, chyba, że statut stanowi inaczej277. Prawo do odwołania lub zawieszenia członka zarządu przysługuje walnemu zgromadzeniu. Członkiem zarządu może być osoba fizyczna, która zgodnie z art. 18 KSH: 

ma pełną zdolność do czynności prawnych



nie została skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwa określone w przepisach rozdziałów XXXIII-XXXVII Kodeksu karnego oraz w art. 585, 587 i 590 KSH albo upłynęło 5 lat od dnia uprawomocnienie się wyroku skazującego, nie wcześniej niż z upływem trzech lat od dnia zakończenia okresu odbywania kary

Członek zarządu jest powoływany na określoną kadencję, która oznacza okres sprawowania funkcji, maksymalnie może trwać 5 lat, możliwe jest ponowne powołanie osoby na członka zarządu nie dłużej jednak niż 5 lat. Mandat członka zarządu stanowi umocowanie do pełnia funkcji członka zarządu. Mandat wygasa najpóźniej z dniem odbyciem walnego zgromadzenia zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za ostatni pełny rok obrotowy pełnienia funkcji członka zarządu. Mandat może wygasnąć także wskutek: 

śmierci



rezygnacji



odwołania.

Organem kontrolnym spółki akcyjnej jest rada nadzorcza, która sprawuje stały nadzór we wszystkich dziedzinach spółki. Do jej kompetencji należy: 

ocena sprawozdań zarządu z działalności spółki i sprawozdania finansowego oraz wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty,

277

Spółka akcyjna, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2008, s. 427 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 95

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE



składanie walnemu zgromadzeniu corocznego pisemnego sprawozdania z wyników tej oceny,



możliwość badania wszystkich dokumentów spółki,



zawieszenie z ważnych powodów, w czynnościach poszczególnych lub wszystkich członków zarządu,



możliwość delegowania swoich członków na okres nie dłuższy niż 3 miesiące, do czasowego wykonywania czynności członków zarządu, którzy zostali odwołani, złożyli rezygnację albo z innych przyczyn nie mogą sprawować sowich czynności,



zwoływanie walnych zgromadzeń akcjonariuszy, gdy zarząd nie zwoła ich w terminie określonym w kodeksie lub statucie oraz nadzwyczajnego walnego zgromadzenia, jeżeli zwołanie uzna za zasadne



reprezentowanie spółki, gdy konflikt interesów występuje w umowach zawieranych między spółką a członkiem zarządu.

Rada nadzorcza jest organem kolegialnym, składa się z co najmniej 3 członków. Członków rady nadzorczej powołuje i odwołuje walne zgromadzenie. Członków rady nadzorczej obowiązuje zakaz łączenia stanowisk (członek zarządu, prokurent, likwidator, kierownik oddziału lub zakładu oraz zatrudniony w spółce główny księgowy, radca prawny lub adwokat nie może być jednocześnie członkiem rady nadzorczej). Kadencja rady nadzorczej nie może trwać dłużej niż 5 lat. Na wniosek akcjonariuszy mniejszościowych wybór rady nadzorczej może być dokonany w drodze głosowania oddzielnymi grupami. Procedura wyboru w ten sposób polega na podzieleniu liczby akcji przez liczbę potrzebną do obsadzenia danych stanowisk w radzie nadzorczej. Uzyskany w ten sposób wynik określa, jaka liczba akcji jest potrzebna do utworzenia jednej grupy mogącej wybrać członka rady. W głosowaniu tym każdej akcji przysługuje jeden głos278. Organem stanowiącym spółki akcyjnej jest walne zgromadzenie. Powstaje ono z mocy praw, nie w wyniku powołania. W jego skład wchodzą wszyscy akcjonariusze. Walne zgromadzenie dzieli się na zwykłe i nadzwyczajne. Zwykłe walne zgromadzenie odbywa się w określonym terminie i ma za przedmiot określone sprawy, natomiast nadzwyczajne zgromadzenie zwołuje się w przypadkach określonych w KSH lub w statucie, a także gdy organy lub osoby uprawnione do zwoływania walnych zgromadzeń uznają to za wskazane. 278

Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012, s. 1478 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 96

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Zwołać walne zgromadzenie mogą: 

zarząd – nadzwyczajne i zwyczajne,



rada nadzorcza – wyjątkowo, gdy zarząd nie zwoła go w terminie określonym w kodeksie lub statucie,



akcjonariusze reprezentujący co najmniej połowę kapitału zakładowego lub co najmniej połowę głosów w spółce,



akcjonariusze mniejszościowi – reprezentujący co najmniej 5% kapitału zakładowego, mogą zwołać nadzwyczajne walne zgromadzenie.

Walne zgromadzenie zwoływane jest przez ogłoszenie, które powinno być dokonane co najmniej 3 tygodnie przed terminem walnego zgromadzenia. W ogłoszeniu powinna być wskazana data, godzina oraz miejsce walnego zgromadzenia oraz szczegółowy porządek obrad. Prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu mają akcjonariusze uprawnieni z akcji imiennych jeżeli zostali wpisani do księgi akcyjnej, co najmniej na tydzień przed odbyciem walnego zgromadzenia. Akcjonariusze, którzy mają akcje na okaziciela, mogą uczestniczyć w zgromadzeniu, jeżeli dokumenty akcji zostaną złożone w spółce co najmniej na tydzień przed terminem tego zgromadzenia i nie będą odebrane przed jego zakończeniem. Zarząd sporządza listę akcjonariuszy uprawnionych do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu, która powinna być wyłożona w lokalu zarządu przez 3 powszednie dni przed odbyciem walnego zgromadzenia. Statut może dopuszczać udział w walnym zgromadzeniu przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej. Uchwały na walnym zgromadzeniu zapadają bezwzględna większością głosów w głosowaniu jawnym i powinny być umieszczone w protokole sporządzonym przez notariusza. Jedna akcja daje prawo do jednego głosu na walnym zgromadzeniu. Akcjonariusz może głosować odmiennie z każdej akcji.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 97

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

PODSUMOWANIE Podsumowując, należy stwierdzić, iż spółka akcyjna ma bogatą tradycję prawną, pochodzącą jeszcze z czasów rzymskich. Prototyp spółki akcyjnej został założony w późnym średniowieczu w Genui. W Polsce spółka akcyjna pojawiła się w aktach prawnych po odzyskaniu niepodległości. W raz z przemianami ustrojowymi spółka akcyjna wróciła do obrotu gospodarczego. Jest typową spółką kapitałową, w której przeważają elementy kapitałowe, nie tak jak w spółce z o.o. Umożliwia prowadzenie działalności gospodarczej na dużą skalę z powodu łatwości zebrania wystarczającego kapitału na jej prowadzenie.

SUMMARY Summing up, it must be stated that joint-stock company has rich legal tradition, dating back to the Roman times. Prototype of the joint-stock company was founded in late middle ages in Genua. In Poland first legal act concerning joint-stock companies was promulgated in 1918. Joint-stock company is a typical limited company. This type of company enables its founders to undertake large-scale business operations.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 98

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

BIBLIOGRAFIA Akty prawne: 1. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych. (Dz. U. Nr 94 poz. 1037)

Wydawnictwa zwarte: 1. Grzejszczak P, Prawo poboru akcji, Warszawa 1998 2. Kodeks spółek handlowych. Komentarz, pod red. A. Kidyby, W. Pyzioła, Warszawa 2008 3. Minas M., Aport w spółce kapitałowej, Gdańsk 2000 4. Osuchowski W., Zarys rzymskiego prawa prywatnego, Warszawa 1971 5. Prawo handlowe w pigułce, pod red. A. Gacka – Jasiewicz, Warszawa 2013 6. Prawo spółek, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2012 7. Prawo spółek handlowych, System Prawa Handlowego. Tom 2, pod red. S. Włodyka, Warszawa 2012 8. Sołtysiński S., Szumański A., Szwaja J., Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, Warszawa 1994 9. Spółka akcyjna, pod red. A. Kidyby, Warszawa 2008

Artykuły: 1. Michalik M., A. Mikuła A., Prawo akcjonariusza do udziału w zysku w spółce akcyjnej, Przegląd Prawa Handlowego, nr 3/2002. 2. Opalski A., Kapitał zakładowy w spółce akcyjnej, Studia Prawa Prywatnego, nr 2/2008

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 99

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Elżbieta Seredyńska279

DOPUSZCZALNOŚĆ TRANSGRACZNICZEGO ŁĄCZENIA SIĘ SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH Słowa kluczowe: półki kapitałowe, połączenia, swoboda przedsiębiorczości, fuzje transgraniczne, Keywords: Capital companies, mergers, freedom of establishment, cross-border fusion

STRESZCZENIE Celem

pracy

jest

zestawienie

najważniejszych

orzeczeń

TSWE

przedmiocie

transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych, w szczególności odnoszących się do pojęcia swobody przedsiębiorczości oraz swobody osiedlania się spółek, na tle przepisów dyrektywy 2005/56/WE.

EXTRACT The aim of the work is the composition of the most important judgments of the Court of Justice of the European Union in object of the cross-border mergers of the capital companies in regard to the freedom of establishment and the freedom of residence, against the provisions of the directive 2005/56/EC.

279

Autorka jest doktorantką na Uniwersytecie Jagiellońskim.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 100

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

WPROWADZENIE Łączenie się spółek kapitałowych polega na przeprowadzeniu koncentracji kapitału i majątku i może odbyć się w dwojaki sposób. Spółka przejmowana przenosi swój majątek na spółkę przejmującą, w zamian za udziały lub akcje wydawane wspólnikom spółki przejmowanej (połączenie poprzez przejęcie - per incorporationem). Drugą formą jest zawiązanie nowej spółki kapitałowej, na którą przechodzi majątek wszystkich spółek uczestniczących w połączeniu w zamian za udziały lub akcje nowo zawiązanej spółki (połączenie poprzez zawiązanie nowej spółki - per unionem). Instytucja ta jest coraz częściej wykorzystywana także w jej aspekcie transgranicznym w celu poszukiwania nowych możliwości rozwoju dla firmy, rynków zbytu czy udogodnień fiskalnych. Rozwój obrotu gospodarczego, a w szczególności zanikanie barier na terenie Unii Europejskiej sprzyja wymianie handlowej, także w jej wymiarze ogólnoświatowym. Problematyka połączeń spółek kapitałowych ponad granicami, a więc spółek pochodzących z różnych państw członkowskich wiąże się także z pojęciem dopuszczalności takich połączeń w świetle obowiązujących w poszczególnych państwach przepisów krajowych. Pojęcie swobody przedsiębiorczości wprowadzone przepisami art. 49-54 TFUE280 okazało się niewystarczające, by wyłącznie w oparciu o jej treść przeprowadzać połączenia o charakterze transgranicznym. W związku z tym na przestrzeni lat tematyka ta stawała się często przedmiotem rozstrzygnięć Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej281. Najistotniejsze znaczenie dla problematyki dopuszczalności transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych mają wyroki w sprawach C-81/87 Daily Mail282, C-212/97 Centros283, C-208/00 Überseering284, C-167/01 Inspire Art285 oraz C-411/03 Sevic System286.

280

43-49 TWE otrzymały oznaczenie art. 49-54 TFUE na podstawie art. 5 Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz. Urz. UE C 2007.306.1), dalej jako TFUE 281 Dalej jako TSUE. 282 http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=C-81/87 283 http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=c-212/97 284 http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=C-208/00 285 http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=C-167/01 286 http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=C-411/03

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 101

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

WYJŚCIOWE STANOWISKO TSUE Punktem wyjścia do rozważań w zakresie dopuszczalności transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych a także traktatowej swobody przedsiębiorczości stało się orzeczenie w sprawie C-81/87 Daily Mail. W 1984 r. spółka holdingowa Daily Mail zarejestrowana na terenie Wielkiej Brytanii na podstawie przepisów krajowych wystąpiła do Departamentu Skarbu o zgodę na przeniesienie swojego głównego zarządu i kontroli nad spółką do Holandii, której ustawodawstwo nie zabrania spółkom zagranicznym umieszczania w tym kraju ich głównego zarządu. Spółka zaproponowała w szczególności odbywanie zebrań i wynajmowanie biur dla swojego zarządu na terytorium Holandii. Nie czekając na zgodę, postanowiła następnie otworzyć biuro zarządzania inwestycyjnego w Holandii z zamiarem świadczenia usług na rzecz podmiotów trzecich. Powszechnie wiadome było, że podstawową przyczyną zaproponowanego przeniesienia głównego zarządu i kontroli nad spółką było umożliwienie spółce, po otworzeniu siedziby dla celów podatkowych w Holandii, sprzedaży znacznej części aktywów i wykorzystania przychodów z tej sprzedaży do kupna własnych udziałów, bez konieczności płacenia podatku, któremu podlegałyby takie transakcje zgodnie z prawem podatkowym Zjednoczonego Królestwa, w odniesieniu w szczególności do znacznych zysków kapitałowych z aktywów, które spółka planowała sprzedać. Po utworzeniu głównego zarządu i kontroli w Holandii spółka podlegałaby podatkowi dochodowemu od firm w Holandii, ale przewidywane transakcje byłyby opodatkowane jedynie na podstawie wszelkich zysków kapitałowych, które powstałyby po przeniesieniu siedziby dla celów podatkowych. W postępowaniu sądowym (przed High Court of Justice, Queen’s Benach Division) spółka podnosiła, że art. 52 i art. 58 TWE287 dają jej prawo do przeniesienia głównego zarządu i kontroli do innego państwa członkowskiego, bez uprzedniej zgody lub prawa do bezwarunkowego otrzymania takiej zgody.288 W celu rozwiązania sporu sąd krajowy zawiesił postępowanie i skierował zapytanie do Trybunału Sprawiedliwości. W wyniku przeprowadzonego postępowania Trybunał orzekł, że Traktat uznaje różnice w ustawodawstwie krajowym (dotyczące wymaganego czynnika wiążącego i pytanie czy oraz w jaki sposób można przenieść z jednego państwa członkowskiego do drugiego statutową lub rzeczywistą siedzibę spółki zarejestrowaną zgodnie z prawem krajowym) za problemy, którymi będzie musiało zająć się przyszłe ustawodawstwo lub konwencje. Dlatego 287

Obecnie art. 49 i art. 54 TFUE na podstawie art. 5 Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz. Urz. UE C 2007.306.1) 288 Pkt 6-8 wyroku TSUE w sprawie Daily Mail

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 102

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

też art. 52 i art. 58 (obecnie 49 i art. 54 TFUE) nie mogą być interpretowane jako przyznające spółkom zarejestrowanym zgodnie z prawem państwa członkowskiego prawo do przeniesienia ich zarządu i kontroli oraz administracji centralnej do innego państwa członkowskiego, przy jednoczesnym zachowaniu statusu spółek zarejestrowanych zgodnie z ustawodawstwem pierwszego państwa członkowskiego. Przepisy te nie przyznają zatem, zdaniem Trybunału, spółce zarejestrowanej zgodnie z prawem państwa członkowskiego i mającej tam swoją statutową siedzibę żadnego prawa do przeniesienia jej zarządu i kontroli do innego państwa członkowskiego.289 Konsekwentnie Trybunał wskazał też w sentencji wyroku, że dyrektywa 73/148 w sprawie zniesienia ograniczeń w zakresie przemieszczania się i pobytu obywateli państw członkowskich wewnątrz Wspólnoty, które dotyczą przedsiębiorczości i świadczenia usług, nie przyznaje spółce żadnego prawa do przeniesienia zarządu i kontroli do innego państwa członkowskiego (ponieważ przepisy tej dyrektywy dotyczą wyłącznie przemieszczania się i pobytu osób fizycznych). Co warte podkreślenia, wyrok ten rozstrzygał jedynie problem ograniczeń emigracyjnych nakładanych prawem krajowym. Prawo holenderskie nie stało bowiem na przeszkodzie ustanawianiu przez spółki zagraniczne siedzib rzeczywistych na terenie Holandii. Aspekt ten okaże się korzystny dla dalszych wyroków Trybunału, którego poglądy w zakresie traktatowej swobody przedsiębiorczości i jej wpływu na przepisy krajowe będą mogły ewoluować290.

ORZECZENIE W SPRAWIE C-212/97 CENTROS Zmianę kierunku orzecznictwa przyniósł wyrok z dnia 9 marca 1999 r. w sprawie C212/97 Centros291. W sprawie tej duńskie małżeństwo założyło spółkę Centros z jej siedzibą statutową w Wielkiej Brytanii. Następnie bez inicjowania jakiejkolwiek działalności firmy w Wielkiej Brytanii, małżeństwo wystąpiło z wnioskiem o zarejestrowanie oddziału spółki w Danii w celu uniknięcia wymaganego przez prawo duńskie wniesienia wkładu na pokrycie kapitału zakładowego spółki. Duński organ rejestrowy odmówił rejestracji spółki, wskazując na jej rzeczywiste zamiary – utworzenie spółki z siedzibą w Danii (a nie utworzenie oddziału), czego warunkiem koniecznym jest wniesienie wkładu w wysokości 200.000 289

Pkt 24-25 wyroku w sprawie Daily Mail Por. A. Opalski, Europejskie Prawo Spółek, LexPolonica nr 2330852. 291 Zb. Orz. ETS 1999, I-1459; http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=c-212/97 290

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 103

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

DKK.292 Trybunał Sprawiedliwości rozstrzygając w przedmiocie przedłożonego zapytania orzekł w uzasadnieniu, że art. 52 i art. 58 TWE (obecnie art. 49 i art. 54 TFUE) nie dopuszczają, by państwo członkowskie odmówiło rejestracji oddziału spółki założonej zgodnie z ustawodawstwem innego państwa członkowskiego, w którym znajduje się jej siedziba, lecz w którym nie prowadzi ona działalności handlowej, a celem utworzenia oddziału jest umożliwienie tej spółce prowadzenia w pełnym zakresie jej działalności w państwie, w którym ten oddział zostanie utworzony. Pozwoliłoby to uniknąć konieczności zakładania tam spółki i obejść uregulowania dotyczące zakładania spółek, które w zakresie wnoszenia minimalnego kapitału zakładowego są tam bardziej surowe. Niemniej jednak taka wykładnia nie wyklucza, że władze danego państwa członkowskiego mogą przyjąć dowolny środek zapobiegający oszustwom lub każący je bądź wobec samej spółki, w stosownym przypadku przy współpracy z państwem członkowskim, w którym została ona założona, bądź wobec jej wspólników, którym udowodniono, że w rzeczywistości zamierzają, poprzez założenie spółki, uniknąć wywiązania się ze zobowiązań wobec wierzycieli prywatnych lub publicznych mających siedzibę na terytorium danego państwa członkowskiego.

ORZECZENIE W SPRAWIE C-208/00 ÜBERSEERING W tym miejscu przywołać należy wyrok z dnia 5 listopada 2002 r. w sprawie C208/00 Überseering, mający najbardziej przełomowe znaczenie dla omawianych kwestii. Dotyczył on spółki z o.o. zawiązanej zgodnie z prawem holenderskim. Początkowa firma posiadała siedzibę statutową i rzeczywistą w Holandii. Następnie nabyła nieruchomość budynkową w Düsseldorfie i zleciła wykonanie prac remontowych firmie Nordic Construction Company Baumanagement GmbH (NCC). W grudniu 1994 r. dwaj obywatele niemieccy zamieszkali w Düsseldorfie nabyli całość udziałów w Überseering293. Überseering wniosła do sądu powództwo przeciwko NCC w celu zasądzenia odszkodowania tytułem kosztów usunięcia skutków nienależytego wykonania umowy o roboty budowlane. Sądy w Niemczech odrzuciły powództwo, uzasadniając brakiem zdolności prawnej przez Überseering w Niemczech, co pociągało za sobą także brak zdolności sądowej. Trybunał orzekł, że w przypadku 292 293

gdy

spółka

utworzona

zgodnie

z ustawodawstwem

jednego

państwa

Zob. M. Maciąg, P. Tereszkiewicz, Uwagi na tle wyroku Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w sprawie Centros, Transformacji Prawa Prywatnego, 2001, nr 2, s. 93-107 Zmiana kontroli wpłynęła na przeniesienie centrum zarządzania spółką z Holandii do Niemiec, co spowodowała, ze siedziba rzeczywista zarządu znalazła się w Niemczech. Zob. A. Opalski, Europejskie Prawo Spółek, LexPolonica nr 2330852.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 104

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

członkowskiego, na terytorium którego posiada swoją siedzibę statutową, jest uważana zgodnie z prawem innego państwa członkowskiego za spółkę, która przeniosła swoją siedzibę rzeczywistą do tego ostatniego państwa, art. 43 TWE i 48 TWE (obecnie art. 49 i art. 54 TFUE) wykluczają, aby państwo to odmówiło owej spółce zdolności prawnej, a w konsekwencji zdolności sądowej przed jego sądami krajowymi dla potrzeb dochodzenia jej praw wynikających z umowy zawartej ze spółką mającą siedzibę w tymże państwie (teza nr 1). Ponadto w przypadku gdy spółka utworzona zgodnie z ustawodawstwem jednego państwa członkowskiego, na terytorium którego posiada swoją siedzibę statutową, korzysta ze swobody działalności gospodarczej w innym państwie członkowskim, art. 43 TWE i 48 TWE (obecnie art. 49 i art. 54 TFUE) nakładają na to państwo wymóg uznania zdolności prawnej, a w konsekwencji zdolności sądowej, jaką spółka ta posiada na mocy prawa państwa, w którym została utworzona (teza nr 2). W sytuacji braku harmonii pomiędzy art. 293 TWE294 (pozostawiającym kwestię uznania spółek i ustalania prawa właściwego rokowaniom pomiędzy państwami członkowskimi), a art. 48 TWE (obecnie art. 54 TFUE) (przyznającym prawo powoływania się na swobodę osiedlania się wszystkim spółkom utworzonym zgodnie z prawem państwa członkowskiego, jeśli tylko lokalizowane są w UE) Trybunał opowiedział się za priorytetem art. 48 TWE (obecnie art. 54 TFUE). Korzystanie ze swobody osiedlania się przez Überseering nie może być uzależnione od zawarcia umowy międzynarodowej na podstawie art. 293 TWE295. Wyrok w sprawie Überseering rozdzielił problematykę ograniczeń emigracyjnych oraz ograniczeń imigracyjnych ustanowionych prawem krajowym. W pkt 52 i 61-62 uzasadnienia wskazał na zasadność odejścia od kierunku, w którym zmierzał wyrok w sprawie Daily Mail. Odejście to było o tyle uzasadnione, że wyrok w sprawie Überseering odnosił się do aspektów imigracyjnych przeniesienia spółki. Nie rozstrzygnął jednak wątpliwości w zakresie dublowania się statutów państwa utworzenia spółki oraz państwa jej nowej siedziby. Odpowiedź w tym zakresie przyniesie dopiero wyrok z dnia 30 września 2003 r. w sprawie C167/01 Inspire Art296.

294

Obecnie uchylony na podstawie art. 5 Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz. Urz. UE C 2007.306.1) 295 Pkt 60 wyroku TSUE w sprawie Überseering. 296 http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=C-167/01

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 105

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

ORZECZENIE W SPRAWIE C-167/01 INSPIRE ART Spółka Inspire Art została utworzona 28 lipca 2000 r. w Wielkiej Brytanii jako private company limited by shares. Następnie spółka ta utworzyła oddział w Amsterdamie. W opinii Izby Handlowej (Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Amsterdam), rejestracja oddziału wymagała zamieszczenia dodatkowej wzmianki wskazującej na to, że jest to oddział „spółki formalnie zagranicznej”. Spółka Inspire Art swoją działalność prowadziła wyłącznie na terenie Holandii. W związku z tym Izba Handlowa wystąpiła do sądu z wnioskiem o nakazanie uzupełnienia wpisu o brakujący dodatek zgodnie z art. 1 ustawy z 12 grudnia 1997 r. o spółkach formalnie zagranicznych (dalej jako WFBV)297. Spółka formalnie zagraniczna to spółka, która założona została poza granicami Holandii, jednak w istotnym stopniu prowadzi ona swą działalność na terenie Holandii i nie ma związków z państwem swej inkorporacji.298 Przepisy holenderskiej ustawy wprowadzały szczególne obowiązki spółek formalnie zagranicznych w zakresie ogłaszania określonych dokumentów i danych, a także w zakresie posiadania minimalnego kapitału zakładowego w takiej wysokości, jaka wymagana jest wobec spółek krajowych (18.000 EUR). Sąd wystąpił do Trybunału Sprawiedliwości z zapytaniem o zgodność art. 2-5 WFBV z art. 43 i 48 TWE (obecnie art. 49 i art. 54 TFUE). 30 września 2003 r. Trybunał sprawiedliwości wydał wyrok, w którym orzekł, że 1) przepisy ustawy o spółkach formalnie zagranicznych (WFBV) – znajdujące zastosowanie w stosunku do spółek założonych w innym państwie, a prowadzących działalność gospodarczą w Holandii – nie są zgodne z postanowieniami jedenastej dyrektywny Rady WE z 21 grudnia 1989 r. w sprawie ogłaszania danych o oddziałach spółek zagranicznych299; 2) przepisy WFBV ograniczają swobodę zakładania przedsiębiorstw przyznaną spółkom na mocy art. 43 oraz 48 TWE (obecnie art. 49 i art. 54 TFUE). Zdaniem TSUE przepisy nakładające na spółkę zagraniczną obowiązek posiadania minimalnego kapitału zakładowego oraz przewidujące sankcje za naruszenie tego obowiązku ograniczają swobodę zakładania przedsiębiorstw wyrażoną w art. 43 i art. 48 TWE (obecnie art. 49 i art. 54 TFUE).300 Także zdaniem Rzecznika Generalnego funkcja minimalnego kapitału zakładowego miała jedynie na celu

297

Wep op de formeel buitenlandse vennootschappen, Staatsblad 1997, Nr 697.

298

Art. 1 WFBV. Dz. Urz. WE z 30 grudnia 1999 r. , nr I, 395, s. 36. 300 J. Napierała, Zakładanie oddziału przez spółkę zagraniczną w świetle wyroku Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Inspire Art., Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny Rok LVVI – zeszyt 2 – 2004, str. 57 i nast. 299

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 106

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

odstraszenie przed zakładaniem spółki o podobnym charakterze.301 Sankcją za niedochowanie warunków stawianych przez przepisy krajowe wobec spółek formalnie zagranicznych była osobista i solidarna odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki. Wyrok w sprawie Inspire Art powtórzył swój pogląd z wyroku w sprawie C-212/97 Centros.

ORZECZENIE W SPRAWIE C-411/03 SEVIC SYSTEM AG Istotne znaczenie dla możliwości dokonywania połączeń spółek kapitałowych w aspekcie transgranicznym ma ostatni wyrok TSUE z dnia 13 grudnia 2005 r. w sprawie C411/03 SEVIC System AG302. Wyrok ten przywołuje także wcześniejsze wyroki odnoszące się do swobody przedsiębiorczości wyrażonej w TFUE i kontynuuje linię orzecznictwa TSUE przyjętą w wyrokach Überseering i Inspire Art. SEVIC Systems Aktiengesellschaft (zwanej dajej Sevic System) z siedzibą w Neuwied w Niemczech i Security Vision Concept S.A. (zwanej dalej Security Vision) z siedzibą w Luksemburgu zawarły w 2002 r. umowę połączeniową, w której postanowiły o rozwiązaniu Security Vision bez jej likwidacji i przeniesieniu majątku na Sevic System, bez zmiany firmy „SEVIC”. Sąd rejonowy w Neuwied (Amstgericht Neuwied) oddalił wniosek o wpis połączenia do niemieckiego rejestru handlowego. Podstawą udzielonej odmowy wpisu stanowił art. 1 ust. 1 niemieckiej ustawy w sprawie przekształceń spółek303, który stanowi o łączeniu się podmiotów mających siedzibę wyłącznie w Niemczech. Natomiast w omawianym przypadku połączenie miało zostać dokonane między spółką prawa niemieckiego a spółką prawa luksemburskiego. Od postanowienia Amtsgericht Neuwied Sevic System wniosła odwołanie do Landgericht Koblenz. Sąd w Koblencji uznał, że rozstrzygnięcie powyższej kwestii zależy od wykładni art. 43 i art. 48 TWE (obecnie art. 49 i art. 54 TFUE) w odniesieniu do możliwości przeprowadzenia połączenia spółki mającej siedzibę w Niemczech ze spółką z innego państwa członkowskiego. Wobec zaistniałej wątpliwości sąd w

301 Opinia Rzecznika Generalnego Siegbert Alber przedstawiona w dniu

30 stycznia 2003 r. w sprawie C-167/01

Inspire Art Ltd. 302 303

http://curia.europa.eu/juris/liste.jsf?language=en&num=C-411/03 Ustawa z dnia 28 października 1994 r. w sprawie przekształceń spółek (Umwandlungsgesetz), BGBl. 1994 I, s. 3210 ze zm. (zwanej dalej „UmwG”)

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 107

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Koblencji zawiesił postępowanie i skierował zapytanie w postępowaniu prejudycjalnym do TSUE na podstawie art. 234 TWE304. Trybunał w swoim rozstrzygnięciu uwzględnił zarówno stanowisko Sevic System, jak również rzecznika generalnego Antonio Tizzano, który wypowiedział się w przedmiotowej sprawie305, i uznał, że art. 43 i art. 48 TWE (obecnie art. 49 i art. 54 TFUE) stoją na przeszkodzie temu, aby w państwie członkowskim odmawiano, co do zasady, wpisu do krajowego rejestru handlowego połączenia poprzez rozwiązanie spółki bez przeprowadzenia likwidacji i przeniesienie całego jej majątku na inną spółkę, gdy jedna z nich ma siedzibę w innym państwie członkowskim, podczas gdy po spełnieniu pewnych warunków wpis taki jest możliwy, jeżeli obydwie spółki biorące udział w połączeniu mają siedziby w pierwszym państwie członkowskim. Trybunał w swoim uzasadnieniu wskazał, że art. 43 i art. 48 TWE (obecnie art. 49 i art. 54 TFUE) stosuje się do takiego łączenia spółek, jak w przypadku przeprowadzania połączeń o charakterze krajowym.306 Przywołał również stanowisko rzecznika generalnego w punkcie 30 jego opinii, która wskazuje, że pojęcie swobody przedsiębiorczości obejmuje te środki, które umożliwiają lub nawet tylko ułatwiają dostęp do innego państwa lub wykonywanie działalności gospodarczej w tym państwie, umożliwiając zainteresowanym podmiotom rzeczywisty udział w życiu gospodarczym tego państwa na takich samych warunkach jak krajowe podmioty gospodarcze.307 Rzecznik w swych rozważaniach idzie dalej i wskazuje, że swoboda przesiedlania się celem wykonywania działalności gospodarczej odnosi się do wszelkich aspektów, które w jakikolwiek sposób są dodatkowo lub funkcjonalnie związane z wykonywaniem rzeczonej działalności, a zatem z korzystaniem w pełnym zakresie ze swobody ustanowionej w traktacie.308 W opinii Trybunału transgraniczne połączenia spółek stanowią szczególny sposób korzystania ze swobody przedsiębiorczości, istotny dla prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego i należą do działań, w stosunku do których państwa członkowskie

304

Art. 234 TWE otrzymał oznaczenie art. 267 na podstawie art. 5 Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz. Urz. UE C 2007.306.1) 305 Opinia Rzecznika Generalnego Antonio Tizzano przedstawiona w dniu 7 lipca 2005 r. SEVIC Systems Aktiengesellschaft przeciwko Amtsgericht Neuwied Sprawa C-411/03 306 Pkt 16 wyroku TSUE w sprawie Sevic Systems. 307 Pkt 30 wniosków końcowych Rzecznika Generalnego w sprawie Sevic Systems. 308 Pkt 32 wniosków końcowych Rzecznik Generalnego w sprawie Sevic Systems.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 108

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

zobowiązane są do przestrzegania swobody wyrażonej art. 43 TWE (obecnie art. 49 TFUE).309 W przedmiocie ograniczeń swobody przedsiębiorczości Trybunał podkreślił za rzecznikiem generalnym, że połączenie jako takie stanowi skuteczny środek przekształcania spółek pozwalający poprzez jedną operację na wykonywanie działalności w nowej formie bez przerywania ciągłości, minimalizując w ten sposób trudności, czas i koszty związane z innymi formami

grupowania

spółek.310

Trybunał

nie

znalazł

również

uzasadnienia

dla

kwalifikowania przepisów UmwG jako uzasadnionego względami publicznymi prawa ograniczenia swobody przedsiębiorczości wynikającej z art. 46 TWE (obecnie art. 52 TFUE). Ograniczanie tego typu połączeń nie może zatem być uzasadniane przez pryzmat ochrony interesu wierzycieli, akcjonariuszy mniejszościowych i pracowników oraz skuteczności kontroli podatkowej i uczciwości transakcji handlowych, gdyż zastosowany środek jest nieproporcjonalny dla zapewnienia realizacji przyjętego celu. Przepisy UmwG w sposób bezwzględny uniemożliwiają dokonywanie połączeń transgranicznych niezależnie od tego, czy interes podmiotów wskazanych powyżej jest zagrożony czy też nie. W swojej argumentacji rządy niemiecki i holenderski wskazywały na specyficzne problemy, z jakimi wiąże się przeprowadzenie połączenia transgranicznego. W szczególności podkreśla konieczność ochrony interesu ogólnego (ochrona wierzycieli, akcjonariuszy mniejszościowych i pracowników), a także na konieczność zachowania skuteczności kontroli podatkowej oraz uczciwości transakcji handlowych. Z uwagi na powyższe Trybunał w sprawie Sevic System stwierdził, że nie można wykluczyć, że nadrzędne wymogi interesu ogólnego takie jak ochrona interesów wierzycieli, akcjonariuszy mniejszościowych i pracowników oraz zachowanie skuteczności kontroli podatkowej oraz uczciwości transakcji handlowych mogą w pewnych okolicznościach i z zastrzeżeniem pewnych warunków uzasadniać środek stanowiący ograniczenie swobody przedsiębiorczości. Jednak konieczne jest, by taki środek ograniczający był właściwy dla zapewnienia realizacji przyjętego celu i nie wykraczał poza to, co niezbędne dla jego osiągnięcia.311 Ponadto podkreślano, że podczas jednego procesu prawnego, konieczne jest łączne stosowanie co najmniej dwóch systemów prawnych państw członkowskich, do których należą 309

Pkt 19 wyroku TSUE w sprawie Sevic Systems. Pkt 47 wniosków końcowych Rzecznik Generalnego w sprawie Sevic Systems. 311 Pkt 28-29 wyroku TSUE w sprawie Sevic Systems 310

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 109

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

łączone spółki. W związku z tym takie przepisy wymagają harmonizacji na poziomie Wspólnoty. Wskazano na projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych (COM (2003) 703)312, który w pierwszym jej motywie wskazuje na konieczność ustanowienia przepisów wspólnotowych, aby ułatwić transgraniczne połączenia różnych typów spółek kapitałowych, podlegających prawu różnych państw członkowskich.

DZIESIĄTA DYREKTYWA Motyw pierwszy i drugi Preambuły dziesiątej dyrektywy wskazuje na jej zasadniczy cel – ułatwienie procesu transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych. Podstawa prawna tego celu wynika z art. 49-54 TFUE (dawniej art. 43-48 TWE). Ustawodawca unijny poprzez tworzenie aktów prawa wtórnego usprawnia dokonywanie połączeń transgranicznych, usuwając w ten sposób różnice, które występują pomiędzy różnymi państwami członkowskimi313. O ile jednak wspólnotowe przepisy harmonizujące są z pewnością przydatne dla ułatwienia połączeń transgranicznych, istnienie tych przepisów nie stanowi jednak wstępnego warunku wykonywania swobody przedsiębiorczości przewidzianej w art. 49 i 54 TFUE (dawniej art. 43 i 48 TWE)314. W omawianym wyroku w sprawie Sevic System Trybunał podkreślił, że transgraniczne połączenia spółek, tak jak inne przekształcenia spółek, wynikają z potrzeby współpracy i konsolidacji spółek mających siedziby w różnych państwach członkowskich. Stanowią one szczególny sposób korzystania ze swobody przedsiębiorczości, istotny dla prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego i należą do działań gospodarczych, w ramach których państwa członkowskie zobowiązane są do przestrzegania swobody przewidzianej w art. 49 TFUE (dawniej 43 TWE)315.

312

Obecnie dyrektywa 2005/56/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 r. w sprawie transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych (Dz.U.UE.L.2005.310.1). Dalej jako dziesiąta dyrektywa. 313

E. Skibińska, M. Żuk, A. Lankamer-Prasołek, Transgraniczne łączenie się spółek kapitałowych. Komentarz., Warszawa 2008, s. 11. 314 Zob. wyrok z dnia 28 stycznia 1992 r. w sprawie C-204/90 Bachmann: http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61990CJ0204:EN:HTML 315 Pkt 19 wyroku TSUE w sprawie Sevic Systems.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 110

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

ZNACZENIE WYROKU W SPRAWIE SEVIC SYSTEM Dyrektywa 2005/56/WE w sprawie transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych ogłoszona została w Dzienniku Urzędowym UE 25 listopada 2005 r. i weszła w życie dwudziestego dnia po jej opublikowaniu – dwa dni po ogłoszeniu wyroku w sprawie Sevic System. Jej wejście w życie uczyniło w związku z tym bezzasadnym odwoływanie się do traktatowej zasady swobody przedsiębiorczości, a tym samym do wypracowanego w tej materii orzecznictwa TSUE, w tym wyroku w sprawie Sevic System. Pamiętać jednak należy, co podkreślił także Trybunał w tym wyroku, że istnienie wspólnotowych przepisów harmonizujących nie stanowi wstępnego warunku wykonywania swobody przedsiębiorczości przewidzianej w art. 43 i art. 48 TWE (obecnie art. 49 i art. 54 TFUE). Zatem to nie sama dyrektywa, a leżące u jej podstaw swobody przedsiębiorczości umożliwiają dokonywanie połączeń o charakterze transgranicznym.316 Przepisy dziesiątej dyrektywy mają za zadanie jedynie pomóc w uniknięciu problemów, które pojawiały się, gdy połączenia transgraniczne miałyby być dokonywane wyłącznie w oparciu o swobodę przedsiębiorczości wynikającą z TFUE. Dziesiąta dyrektywa w motywie 2 Preambuły wskazuje, że państwa członkowskie powinny dopuszczać połączenie transgraniczne krajowej spółki kapitałowej ze spółką kapitałową z innego państwa członkowskiego, jeżeli prawo krajowe danych państw członkowskich dopuszcza łączenie się tego typu spółek. Wraz z art. 2 ust. 1 dyrektywy ściśle został określony jej zakres podmiotowy i zakres ten został istotnie zawężony – do spółek wyłącznie kapitałowych. Swoboda przedsiębiorczości sformułowana w art. 54 TFUE (dawniej 48 TWE) odnosi się do spółek sensu largo. Obejmuje ona m.in. spółki osobowe, spółdzielnie oraz spółki prawa publicznego i prywatnego, prowadzące działalność o charakterze komercyjnym 317. Art. 4 ust. 1 lit. a dziesiątej dyrektywy wskazuje, że połączenia są dopuszczalne jedynie między typami spółek, na których łączenie zezwala prawo krajowe danego państwa członkowskiego. Jeśli zatem prawo krajowe nie przewiduje połączenia spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub nie dopuszcza łączenia różnych typów spółek, to powyższe przepisy będą miały zastosowanie także do połączeń o charakterze transgranicznym318. Zdolność do uczestniczenia w połączeniu

316

B. Makowicz, Transgraniczne połączenia spółek kapitałowych (dyrektywa nr 2005/56/WE i wyrok ETS w sprawie SEVIC) – analiza prawa wspólnotowego, Monitor Prawniczy 16/2006, s. 872. 317 Zob. A. Gawrysiak-Zabłocka, Pojęcie spółki w prawie europejskim, Studia Prawnicze, nr 4, s. 5. 318 K. Oplustil, M. Spyra, Fuzja Transgraniczne z udziałem polskich spółek kapitałowych w świetle prawa europejskiego i polskiego, s. 265, w: Europejskie Prawo Spółek, tom IV, Spółki zagraniczne w Polsce, pod red. M. Cejmer, J. Napierała, T. Sójka, Warszawa 2008.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 111

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

wskazana w art. 4 ust. 1 lit. a dyrektywy oddaje zasadę wskazaną w wyroku w sprawie Sevic System.

PODSUMOWANIE Art. 49-54 TFUE gwarantują możliwość dokonywania połączeń spółek kapitałowych w aspekcie transgranicznym. Fakt ten dodatkowo został potwierdzony przez TSUE w jego orzecznictwie, w szczególności w ostatnim orzeczeniu w sprawie Sevic System. O ile słyszalne są głosy krytyczne319 dotyczące zasadności uchwalania dyrektywy, w sytuacji gdy swoboda dokonywania tego typu połączeń wynika z traktatowej swobody przedsiębiorczości, o tyle zasadne wydaje się wskazanie, że owa dyrektywa określa w sposób szczegółowy zasady dokonywania takich połączeń, czego nie zawiera przecież orzeczenie TSUE ani też treść traktatowej swobody przedsiębiorczości. Przytoczone orzecznictwo Trybunału jedynie w sposób wyrywkowy traktowało problematykę przeprowadzania połączeń o charakterze transgranicznym, odnosząc się w głównej mierze do pojęcia dopuszczalności takich połączeń, a także przenoszenia siedziby statutowej czy rzeczywistej spółki do innego państwa członkowskiego. Połączenie wyroku w sprawie Sevic System oraz uchwalenie i następnie wdrożenie dziesiątej dyrektywy w sposób istotny zapełnia lukę prawną, która stała dotychczas na przeszkodzie urzeczywistnianiu swobody przedsiębiorczości stojącej u podstaw Wspólnoty.

SUMMARY Articles 49-54 of the Treaty on the functioning of the European Union guarantee possibility of transboundary junction of limited companies.

319

Por. T. Wachter, Entscheidungen zum Wirtschaftsrecht 2005 p.581-582, Kuntz, Thilo: Zur Möglichkeit grenzüberschreitender Fusionen - Die Schlussanträge in Sachen SEVIC Systems Aktiengesellschaft, Europäische Zeitschrift für Wirtschaftsrecht 2005 p.524-528

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 112

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

BIBLIOGRAFIA Akty prawne: 1. Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską (Dz. Urz. UE C 2007.306.1) 2. Dyrektywa 2005/56/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 r. w sprawie transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych (Dz.U.UE.L.2005.310.1). Dalej jako dziesiąta dyrektywa. 3. Ustawa z dnia 28 października 1994 r. w sprawie przekształceń spółek (Umwandlungsgesetz), BGBl. 1994 I, s. 3210 ze zm. (zwanej dalej „UmwG”)

Wydawnictwa zwarte: 1. Opalski A., Europejskie Prawo Spółek, LexPolonica nr 2330852. 2. Oplustil K.,Spyra M., Fuzja Transgraniczne z udziałem polskich spółek kapitałowych w świetle prawa europejskiego i polskiego, Europejskie Prawo Spółek, tom IV 3. Skibińska, Żuk M., Lankamer-Prasołek A., Transgraniczne łączenie się spółek kapitałowych. Komentarz., Warszawa 2008, s. 11. 4. Spółki zagraniczne w Polsce, pod red. M. Cejmer, J. Napierała, T. Sójka, Warszawa 2008 5. Wachte T., Entscheidungen zum Wirtschaftsrecht, 2005

Artykuły: 1. Gawrysiak-Zabłocka, Pojęcie spółki w prawie europejskim, Studia Prawnicze, nr 4. 2. T. Kuntz, Zur Möglichkeit grenzüberschreitender Fusionen - Die Schlussanträge in Sachen SEVIC Systems Aktiengesellschaft, Europäische Zeitschrift für Wirtschaftsrecht 2005 3. Maciąg M., P. Tereszkiewicz P., Uwagi na tle wyroku Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich w sprawie Centros, Transformacji Prawa Prywatnego, 2001, nr 2, s. 93-107 4. Makowicz, Transgraniczne połączenia spółek kapitałowych (dyrektywa nr 2005/56/WE) wyrok ETS w sprawie SEVIC) – analiza prawa wspólnotowego, Monitor Prawniczy nr 16/2006. 5. Napierała J., Zakładanie oddziału przez spółkę zagraniczną w świetle wyroku Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Inspire Art., Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny Rok LVVI – zeszyt 2 – 2004, str. 57 i nast.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 113

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Marta Sobiecka320 Mikołaj Ślęzak321

EUROPEJSKIE SPÓŁKI KAPITAŁOWE słowa kluczowe: europejskie zgrupowanie interesów gospodarczych, spółka europejska, spółdzielnia europejska keywords: European economic interest grouping, European company, European cooperative society STRESZCZENIE Autorzy w niniejszym rozdziale omawiają problematykę europejskich spółek kapitałowych. Po

krótkim

wprowadzeniu

zaczynają

europejskiego

zgrupowania

interesów

gospodarczych, następnie charakteryzują spółkę i spółdzielnię europejską oraz kończą krótkim przedstawieniem prac nad przyszłością integracji europejskiej w aspekcie prawa spółek.

320

321

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 114

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

EXTRACT The authors discuss the issue of European limited companies. They start with depicting European economic interest grouping, later they present European company and cooperative. They end with short picture of possible future scenarios with respect to law of European companies.

WPROWADZENIE Prace na projektami aktów prawnych dotyczących ponadnarodowych form organizacyjnych sięgają samego początku integracji europejskiej, mianowicie Wspólnot Europejskich. Pierwsza propozycja przygotowania przepisów umożliwiających powołanie spółki akcyjnej padła podczas LVII Kongresu Notariuszy Francuskich, gdy C. Thibierge przedstawił referat pt. „Spółka akcyjna typu europejskiego”. Wątek ten następnie podjął P. Sanders w wykładzie wygłoszonym z okazji podjęcia katedry w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Rotterdamie w 1959r. Jednak zrealizowanie tych postulatów miało miejsce dopiero niedawno, bowiem: 

w 1985 r. powołano do życia Europejskie Zgrupowanie Interesów Gospodarczych322



w 2001 r. powołano do życia Spółkę Europejską323



w 2003 r. powołano do życia Spółdzielnię Europejską324.

Uchwalenie aktów prawnych sankcjonujących możliwość powołania do życia wyżej wymienionych kapitałowych spółek europejskich nie spotkało się z powszechnym entuzjazmem, bowiem liczba tworów prawnych stworzonych na bazie tych przepisów nie jest imponująca. Mianowicie, na początku 2010325 roku istniało: 1700 EZIG, 350 SE i 7 SCE. Jednak nie można zapomnieć o tym, że spośród obszarów prawa prywatnego, podlegających wpływowi prawa europejskiego, prawo spółek należy niewątpliwie do sfer, w których oddziaływanie to jest szczególnie silne. Historycznie rzecz biorąc, prawo spółek 322

Inaczej: Europejskie Ugrupowanie Interesów Gospodarczych, dalej EZIG lub EUIG Dalej SE 324 Dalej SCE 325 Statystyki za: A. Gawrysiak – Zabłocka, System Prawa Unii Europejskiej. Tom XVI. Prawo Przedsiębiorczości i Prawo Spółek., Warszawa 2010, s. 126 - 127 323

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 115

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

stanowiło pierwszą dziedzinę prawa prywatnego, podlegającą na szeroką skalę zabiegom harmonizacyjnym. Dyrektywa o jawności danych o spółkach, ważności zobowiązań zaciąganych przez spółki i nieważności spółki z 1968 r. jest uznawana za pierwszy akt harmonizacyjny z dziedziny prawa prywatnego w ogóle. Akty prawa europejskiego dotyczące spółek obejmują sferę od zawiązania spółki, przez jej wewnętrzną organizację, reprezentację na zewnątrz, dysponowanie majątkiem aż po zmiany strukturalne i przejęcie kontroli. Złożoność regulacji europejskich dotyczących spółek i długi okres ich wypracowywania powodują, że zebrane na tym polu doświadczenia mogą okazać się cenne także w innych obszarach prawa prywatnego.326

EUROPEJSKIE ZGRUPOWANIE INTERESÓW GOSPODARCZYCH Rolą europejskiego zgrupowania interesów gospodarczych zgodnie z art. 3 Rozporządzenia Rady nr 2137/85 z dnia 25 lipca 1985 roku w sprawie europejskiego zgrupowania interesów gospodarczych jest ułatwianie lub rozwój działalności gospodarczej jego członków poprzez ustanowienie wspólnych środków, działań oraz kompetencji. Umożliwia to osiągnięcie lepszych wyników niż gdyby działalność była wykonywana indywidualnie. Celem ugrupowania nie jest osiąganie zysków dla siebie. Jeśli ugrupowanie wypracuje zysk, jest on dzielony między członków oraz w konsekwencji opodatkowany. Podejmowane w ramach ugrupowania działania muszą wykazywać związek z działalnością gospodarczą jego członków, nie mogą jej jednak zastępować. Co ważne, jeżeli zgrupowanie wykonuje działalność w państwie członkowskim z naruszeniem interesu publicznego tego państwa, właściwy organ tego państwa może zabronić wykonywania takiej działalności.327 Konsekwencją takiej roli EZIG jest to, że zgrupowanie nie może:  wykonywać, bezpośrednio lub pośrednio, uprawnień w zakresie zarządzania lub nadzoru w stosunku do działalności swoich członków lub działalności innego przedsiębiorstwa, w szczególności w zakresie personelu, finansów i inwestycji;  bezpośrednio lub pośrednio na jakiejkolwiek podstawie, posiadać jakiegokolwiek rodzaju udziałów lub akcji w przedsiębiorstwie członka; posiadanie udziałów lub akcji

326

Opalski A., Stan i perspektywy europejskiego prawa spółek a rozwój polskiego prawa spółek, Studia Prawa Prywatnego nr 1 / 2008, s. 67 327 Art. 38 Rozporządzenia Rady 2137/85

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 116

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

w innym przedsiębiorstwie jest możliwe jedynie w zakresie, w jakim jest to niezbędne do osiągnięcia celów zgrupowania i jeżeli ma to miejsce – na rachunek jego członków;  zatrudniać więcej niż 500 osób;  być wykorzystane przez spółkę do udzielenia pożyczki zarządcy spółki lub innej związanej z nim osobie, gdy udzielanie takich pożyczek jest ograniczone lub kontrolowane na podstawie ustawodawstw Państw Członkowskich odnoszących się do spółek.

Zakazane

jest

wykorzystywanie

zgrupowania

przekazywania

jakiegokolwiek mienia między spółką a zarządcą lub osobą z nim związaną, chyba że w zakresie dozwolonym przez ustawodawstwa Państw Członkowskich odnoszące się do spółek. Do celów niniejszego przepisu udzielenie pożyczki obejmuje zawieranie jakichkolwiek transakcji lub uzgodnień o podobnych skutkach, a mienie obejmuje ruchomości oraz nieruchomości;  być członkiem innego europejskiego zgrupowania interesów gospodarczych. Na wstępie należy podkreślić, że zgodnie z art. 7 u.o.e.z.i.g.i.s.e. w sprawach nieuregulowanych w Rozporządzeniu Rady 2137/85 oraz w u.o.e.z.i.g.i.s.e. do EZIG stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej z KSH. Zatem sytuacja prawna EZIG wydaje się być w pełni dookreślona, przynajmniej w polskim porządku prawnym. Zgodnie z art. 1 Rozporządzenia Rady 2137/85 zgrupowanie, od dnia swojej rejestracji posiada zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań wszelkiego rodzaju we własnym imieniu, do zawierania umów lub dokonywania innych czynności prawnych oraz do pozywania i bycia pozywanym, ale to państwa członkowskie określają czy zgrupowania, wpisane do ich rejestrów posiadają osobowość prawną. Dodatkowo, zgodnie z art. 10 Rozporządzenia Rady 2137/85 każdy oddział zgrupowania, znajdujący się w Państwie Członkowskim innym niż jego siedziba, podlega rejestracji w tym państwie, a Zawiadomienie o utworzeniu lub likwidacji ugrupowania musi zostać opublikowane w Dzienniku Urzędowym UE (seria C i S). W Polsce, zgodnie z art. 3 ust. 1 u.o.e.z.i.g.i.s.e. 328 EZIG podlega wpisowi do rejestru na zasadach określonych dla spółek jawnych, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Zatem rejestracja zapewnia EUIG pełną zdolność prawną w całej Wspólnocie, a kwestia osobowości prawej zależy od regulacji krajowych w poszczególnych państwach członkowskich UE.

328

Ustawa Europejskim Zgrupowaniu Interesów Gospodarczych i Spółce Europejskiej z dnia 4 marca 2005 roku (Dz.U. Nr 62, poz. 551)

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 117

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Zgodnie z art. 4 Rozporządzenia Rady 2137/85 członkami zgrupowania mogą być jedynie spółki w rozumieniu art. 58 akapit drugi Traktatu oraz inne jednostki organizacyjne prawa publicznego lub prywatnego, które zostały utworzone zgodnie z prawem Państwa Członkowskiego, posiadające zarejestrowaną lub statutową siedzibę oraz główny zarząd we Wspólnocie; w przypadku, gdy na mocy prawa Państwa Członkowskiego spółka lub inna jednostka organizacyjna nie jest zobowiązana do posiadania zarejestrowanej lub statutowej siedziby, warunkiem wystarczającym w odniesieniu do takiej spółki lub innej jednostki organizacyjnej jest posiadanie głównego zarządu we Wspólnocie oraz osoby fizyczne wykonujące jakąkolwiek działalność przemysłową, handlową, rzemieślniczą lub rolniczą lub osoby świadczące usługi zawodowe, lub inne we Wspólnocie. Dodatkowo EZIG musi składać się przynajmniej z: dwóch spółek lub innych jednostek organizacyjnych posiadających swój główny zarząd w różnych Państwach Członkowskich lub dwóch osób fizycznych, które wykonują swoją główną działalność w różnych Państwach Członkowskich, lub spółki lub innej jednostki organizacyjnej w rozumieniu oraz osoby fizycznej, z których pierwsza posiada swój główny zarząd w jednym z Państw Członkowskich, a druga wykonuje swoją główną działalność w innym Państwie Członkowskim. Umowa o utworzeniu EUIG329 musi zawierać nazwę, siedzibę oraz przedmiot ugrupowania, a także nazwę, numer oraz miejsce wpisu do rejestru, jeśli takie istnieje, każdego członka ugrupowania, oraz czas, na jaki zostało powołane ugrupowanie, w przypadku gdy nie jest on nieokreślony. Umowa powinna zostać złożona w rejestrze wskazanym przez każde państwo członkowskie. Zgodnie z art. 12 Rozporządzenia Rady 213/85 siedziba ugrupowania musi znajdować się na terenie Wspólnoty i może być przenoszona z jednego państwa członkowskiego do innego pod pewnymi warunkami określonym w art. 13 i 14. EUIG, zgodnie z art. 16 Rozporządzenia Rady 2137/85 musi składać się z co najmniej z dwóch organów: pierwszy stanowią jego członkowie, którzy działają wspólnie, a drugi tworzą zarządzający. Zarządzający, lub każdy z zarządzających, jeśli ugrupowaniem zarządza więcej osób, reprezentuje i wiąże ugrupowanie w stosunku do osób trzecich, nawet w przypadku gdy jego czynności nie wchodzą w zakres celów ugrupowania.

329

Zgodnie z art. 5 Rozporządzenia Rady 2137/85.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 118

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Każdy członek EUIG na mocy art. 17 Rozporządzenia Rady 2137/85 posiada co najmniej jeden głos. Umowa o utworzeniu ugrupowania może jednakże przyznać niektórym członkom więcej niż jeden głos, pod warunkiem że żaden z nich nie będzie posiadał większości głosów. Decyzje, które muszą zostać przyjęte jednomyślnie są wyszczególnione w pkt. 2 art. 17 rozporządzenia. Do utworzenia EUIG nie wymaga się kapitału. Co więcej, żadne ugrupowanie nie może ogłosić publicznej subskrypcji.330 Jego członkowie mogą dobrowolnie wybierać inne sposoby finansowania, dlatego też zyski powstałe w wyniku działalności zgrupowania uznaje się za zyski członków, które są rozdzielane między nich w częściach określonych w umowie o utworzeniu zgrupowania lub, w razie braku w niej odpowiedniego postanowienia, w częściach równych331. Dodatkowo członkowie zgrupowania ponoszą nieograniczoną solidarną odpowiedzialność za długi i wszelkie inne zobowiązania zgrupowania. 332 Każdy z członków zgrupowania może przenieść swój udział w zgrupowaniu lub część udziału na innego członka albo na osobę trzecią, ale cesja nie staje się skuteczna bez jednomyślnej zgody innych członków.333

SPÓŁKA EUROPEJSKA Problem istnienia koncernów działających w wielu państwach członkowskich wymusił ingerencję prawotwórczą, która zapewniłaby ramy prawne działającego na terytorium państw członkowskich jednego i jednolitego organizmu.334 Po trwających ponad 30 lat negocjacjach spółka europejska (nazywana z łaciny Societas Europea lub SE) stała się rzeczywistością. 335 Spółka europejska jest podmiotem gospodarczym o ponadnarodowym charakterze. Przesłanką jej utworzenia była chęć polepszenia sytuacji przedsiębiorców w obrębie całej Unii Europejskiej poprzez wyeliminowanie barier handlowych i prawnych. Istotna jest również możliwość przenoszenia spółki z systemu prawnego jednego państwa do innego.336 Na początek należy podkreślić, że SE działa w oparciu o: 330

Art. 23 Rozporządzenia Rady 2137/85 Art. 21 Rozporządzenia Rady 2137/85 332 Art. 24 Rozporządzenia Rady 2137/85 333 Art. 22 Rozporządzenia Rady 2137/85 334 http://erz.solidarnosc.org.pl/fm/file/publikacje/S-Pawlowski-Spolka-Europejska.pdf 335 http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/social_dialogue/l26016_pl.htm 336 http://www.prawo24.pl/a/organy-sp%C3%B3%C5%82ki-europejskiej 331

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 119

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

a) przepisy niniejszego rozporządzenia; b) w przypadku gdy jest to wyraźnie określone w niniejszym rozporządzeniu, przepisy swojego statutu; lub c) w sprawach nieuregulowanych niniejszym rozporządzeniem lub, w przypadku gdy są one uregulowane w nim jedynie częściowo, w zakresie pozostawionym poza niniejszym rozporządzeniem: i) przepisy prawa przyjęte przez Państwa Członkowskie w celu wprowadzenia w życie specjalnych środków wspólnotowych dotyczących konkretnie SE, ii) przepisy prawa Państw Członkowskich, które miałyby zastosowanie do spółek akcyjnych, utworzonych zgodnie z prawem Państwa Członkowskiego, w którym SE ma swoją statutową siedzibę, iii) przepisy swojego statutu, w taki sam sposób jak spółki akcyjne, utworzone zgodnie z prawem Państwa Członkowskiego, w którym SE ma swoją statutową siedzibę. 2. Przepisy prawa ustanowione przez Państwa Członkowskie dotyczące konkretnie SE muszą być zgodne z odpowiednimi dyrektywami, które stosuje się do spółek akcyjnych wymienionych w załączniku I. 3. Jeżeli charakter działalności prowadzonej przez SE uregulowany jest przepisami szczególnymi prawa krajowego, to przepisy te stosuje się w całości do SE.337 Spółka europejska, która jest tworem prawnym posiadającym osobowość prawną na mocy art. 1 Rozporządzenia Rady 2157/2001, może powstać na cztery różne sposoby338, a mianowicie poprzez:

337 338

Zgodnie z art. 9 Rozporządzenia Rady 2157/2001. Zgodnie z art. 15 u.o.e.z.i.g.i.s.e. w założeniu SE może uczestniczyć, poza spółkami wymienionymi w art. 2

ust. 1-4 rozporządzenia 2157/2001, również spółka, która spełnia wymagania określone w art. 2 ust. 5 rozporządzenia 2157/2001.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 120

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE



połączenie co najmniej dwóch spółek akcyjnych różnych państw członkowskich339, regulowane przez Sekcję 2 Tytułu II Rozporządzenia 2157-2001



utworzenie przez co najmniej dwie spółki akcyjne lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością spółki holdingowej w formie spółki europejskiej, regulowane przez Sekcję 3 Tytułu II Rozporządzenia 2157-2001



poprzez utworzenie spółki zależnej, czyli spółki-córki, regulowane przez Sekcję 4 Tytułu II Rozporządzenia 2157-2001



przekształcenie spółki akcyjnej w spółkę europejską340, regulowane przez Sekcję 5 Tytułu II Rozporządzenia 2157-2001.

W sposób schematyczny S. Pawłowski341 pokazuje sposoby powstania spółki europejskiej w następujący sposób:

339

Zgodnie z art. 16 u.o.e.z.i.g.i.s.e. jeżeli SE zakładana przez połączenie ma mieć siedzibę statutową poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, uchwałę o połączeniu podejmuje się w drodze jawnego i imiennego głosowania, przy czym na każdą akcję przypada jeden głos. Akcjonariusze, którzy głosowali przeciwko uchwale o połączeniu, mogą żądać wykupu swoich akcji (art. 17 ust 1 u.o.e.z.i.g.i.s.e.). Wykupu akcji dokonuje się po cenie notowanej na rynku regulowanym, według przeciętnego kursu z ostatnich trzech miesięcy przed podjęciem uchwały o połączeniu albo też, gdy akcje nie są notowane na rynku regulowanym, po cenie ustalonej przez biegłego wyznaczonego przez sąd rejestrowy. Wykupu akcji może dokonać także spółka, która może wykupić akcje własne, których łączna wartość nominalna nie przekrocza 25% kapitału zakładowego spółki. Spółka, nabywając akcje własne, wypłaca cenę wykupu akcjonariuszom w terminie trzech tygodni od dnia jej ogłoszenia przez zarząd spółki (art. 18 ust 1 u.o.e.z.i.g.i.s.e.). 340

Zgodnie z art. 21 u.o.e.z.i.g.i.s.e . w przypadku przekształcenia spółki akcyjnej w SE stosuje się odpowiednio przepisy art. 552-557, art. 558 § 2 pkt 1-3, art. 560, 561, art. 563 pkt 1-2 i 4-6 oraz art. 567-570 i 578-580 Kodeksu spółek handlowych. 341

http://erz.solidarnosc.org.pl/fm/file/publikacje/S-Pawlowski-Spolka-Europejska.pdf

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 121

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 122

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 123

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Każdą SE rejestruje się w rejestrze Państwa Członkowskiego, 342 bowiem SE nabywa osobowość prawną dopiero w dniu, w którym zostaje zarejestrowana343. Dodatkowo należy podkreślić, że SE może zostać zarejestrowana dopiero wtedy, gdy został zawarty układ w sprawie uzgodnień dotyczących uczestnictwa pracowników, zgodnie z art. 4 dyrektywy 2001/86/WE, a jej rejestracja i wykreślenie z rejestru ogłasza się w celach informacyjnych w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich344. W Polsce, zgodnie z art. 3 ust. 1 u.o.e.z.i.g.i.s.e. SE podlega wpisowi do rejestru na zasadach określonych dla spółek akcyjnych, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Do zgłoszenia SE w celu jej wpisu do rejestru dołącza się345: 1) niezależnie od sposobu założenia - porozumienie o zaangażowaniu pracowników, zawarte stosownie do przepisów tytułu IV ustawy, albo uchwałę specjalnego zespołu negocjacyjnego o niepodejmowaniu negocjacji albo o ich zakończeniu, podjętą zgodnie z art. 81 ust. 1 ustawy; dokumenty te nie są wymagane, jeżeli zgłoszenie SE następuje po upływie okresu, o którym mowa odpowiednio w art. 77 ust. 1 albo 2; 2) w przypadku założenia SE przez połączenie:

342

Na mocy art. 12 Rozporządzenia Rady 2157/2001 Na mocy art. 16 Rozporządzenia Rady 2157/2001 344 Na mocy art. 14 Rozporządzenia Rady 2157/2001 345 Na podstawie art. 22 u.o.e.z.i.g.i.s.e. 343

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 124

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

a) zaświadczenie, o którym mowa w art. 25 ust. 2 rozporządzenia 2157/2001, wystawione dla każdej z uczestniczących spółek przez właściwy organ państwa, którego prawu podlega każda uczestnicząca spółka, b) plan połączenia zatwierdzony przez uchwałę walnego zgromadzenia każdej ze spółek uczestniczących; 3) w przypadku założenia holdingowej SE: a) dokumenty pozwalające na stwierdzenie, że są spełnione wymagania określone w art. 2 ust. 2 rozporządzenia 2157/2001, b) plan utworzenia SE oraz opinie biegłego lub biegłych, sporządzone zgodnie z art. 32 rozporządzenia 2157/2001, c) uchwałę walnego zgromadzenia albo zgromadzenia wspólników każdej ze spółek uczestniczących o zatwierdzeniu planu utworzenia SE, d) oświadczenia właściwych organów spółek uczestniczących stwierdzające, że w terminie określonym w art. 33 ust. 1 rozporządzenia 2157/2001 został wniesiony minimalny procent akcji lub udziałów tych spółek, określony w planie założenia SE, e) oświadczenie właściwych organów spółek uczestniczących stwierdzające, że przeciwko uchwale o zatwierdzeniu planu utworzenia SE nie wytoczono powództwa o jej uchylenie lub stwierdzenie jej nieważności, f) uchwałę walnego zgromadzenia lub zgromadzenia wspólników spółki uczestniczącej, zatwierdzającą porozumienie o zaangażowaniu pracowników, jeżeli zgromadzenie zastrzegło sobie prawo zatwierdzenia zgodnie z art. 32 ust. 6 rozporządzenia 2157/2001; 4) w przypadku założenia zależnej SE - dokumenty pozwalające na stwierdzenie, że są spełnione wymagania określone w art. 2 ust. 3 rozporządzenia 2157/2001; 5) w przypadku założenia SE przez przekształcenie spółki akcyjnej podlegającej prawu polskiemu: a) dokumenty pozwalające na stwierdzenie, że są spełnione wymagania określone w art. 2 ust. 4 rozporządzenia 2157/2001, b) plan przekształcenia i sprawozdanie sporządzone zgodnie z art. 37 ust. 4 rozporządzenia 2157/2001, c) opinię biegłych sporządzoną zgodnie z art. 37 ust. 6 rozporządzenia 2157/2001, d) uchwałę o przekształceniu podjętą zgodnie z art. 37 ust. 7 rozporządzenia 2157/2001. Dodatkowo, jeżeli dokumenty, o których mowa w ust. 1, są sporządzone w języku obcym, dołącza się również ich uwierzytelnione tłumaczenie na język polski.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 125

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Jeżeli przed zarejestrowaniem SE, w jej imieniu dokonano jakichkolwiek czynności prawnych, a SE nie przejmuje zobowiązań, wynikających z tych czynności już po zarejestrowaniu, to osoby fizyczne, spółki lub inne osoby prawne, które dokonały tych czynności, odpowiadają z tego tytułu solidarnie i bez ograniczeń, jeżeli nie zawarto porozumień przewidujących co innego.346 Niezależnie od sposobu powstania spółki europejskiej, przepisy prawa unijnego wymagają, aby posiadała ona określone organy. Ich rodzaj jest uzależniony od statutu spółki oraz systemu- dualistycznego347 lub monistycznego348. W systemie dualistycznym organami spółki europejskiej są: walne zgromadzenie akcjonariuszy oraz organ nadzorczy i zarządzający. Natomiast w systemie monistycznym funkcjonują: walne zgromadzenie oraz organ administrujący. System dualistyczny jest powszechny w prawie polskim. Polega on na podziale kompetencji pomiędzy trzy organy: walne zgromadzenie, organ zarządzający oraz organ nadzorczy. Do wyłącznych kompetencji zarządu spółki europejskiej należy prowadzenie spraw spółki oraz jej reprezentacja. Natomiast organ nadzoru pozbawiony jest jakichkolwiek uprawnień do prowadzenia spraw spółki europejskiej. Członkowie organu zarządzającego są powoływani i odwoływani przez organ nadzorczy. W spółkach europejskich rada nadzorcza składa się co najmniej z trzech członków, a jeżeli spółka jest spółką publiczną - co najmniej z pięciu członków. Każdy członek rady nadzorczej może żądać od członków zarządu i pracowników spółki przedstawienia radzie nadzorczej dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień, chyba że statut spółki stanowi. Organ nadzorczy ma obowiązek raz na kwartał informować organ nadzoru o stanie spraw spółki oraz o jej planowanym rozwoju. Organ nadzorczy ma uprawnienia do samodzielnego podjęcia lub zlecenia kontroli niezbędnej do wykonywania jego obowiązków. Z kolei w systemie monistycznym obok walnego zgromadzenie funkcjonuje organ, który skupia w sobie kompetencje zarówno zarządzające, jak i nadzorcze. Jest nim organ administrujący. Do jego kompetencji należy prowadzenie spraw spółki europejskiej oraz stały nadzór nad jej działalnością. Do kompetencji rady administrującej należą także wszystkie sprawy niezastrzeżone przez ustawy lub statut dla walnego zgromadzenia. Podejmuje ona uchwały w najistotniejszych sprawach jak choćby: powoływanie i odwoływanie dyrektorów wykonawczych, ustalania wysokości wynagrodzenia dyrektorów wykonawczych, ustalania 346

Na mocy art. 16 Rozporządzenia Rady 2157/2001 Uregulowany w Sekcji I, Sekcji III i Sekcji IV Tytułu III Rozporządzenia 2157/2001 348 Uregulowany w Sekcji I, Sekcji III i Sekcji IVTytułu III Rozporządzenia 2157/2001 347

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 126

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

rocznych i wieloletnich planów biznesowych, wyrażania zgody na wypłatę akcjonariuszom zaliczki na poczet przewidywanej dywidendy na koniec roku obrotowego, czy przyjęcia sprawozdania z działalności SE i sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy, w celu przedstawienia ich zwyczajnemu walnemu zgromadzeniu do rozpatrzenia i zatwierdzenia. Rada administrująca składa się co najmniej z trzech, a w spółce publicznej co najmniej z pięciu członków. Członkowie rady administrującej są odwoływani przez walne zgromadzenie, chyba że statut stanowi inaczej. Członek rady administrującej lub dyrektor wykonawczy może żądać zwołania posiedzenia rady administrującej, podając proponowany porządek obrad. Przewodniczący rady administrującej zwołuje posiedzenie w terminie dwóch tygodni od dnia otrzymania żądania. Rada administrująca podejmuje uchwały, jeżeli wszyscy jej członkowie zostali prawidłowo zawiadomieni o posiedzeniu. Nie dotyczy to wyborów przewodniczącego i wiceprzewodniczącego rady administrującej oraz powołania i odwołania dyrektora wykonawczego. Organizację i sposób wykonywania czynności rady administrującej określa jej regulamin, uchwalany, co do zasady, przez walne zgromadzenie spółki europejskiej. Rada może powołać jednego albo większą liczbę dyrektorów wykonawczych. Dyrektorem wykonawczym może być członek rady administrującej lub osoba z zewnątrz. Jednakże rada administrująca powinna co najmniej w połowie składać się z członków niebędących dyrektorami wykonawczymi. Statut może przewidywać surowsze wymagania w tym zakresie. Kapitał SE musi być określony w euro, dodatkowo SE posiada minimalny kapitał wynoszący 120 000 EUR. Wyższy kapitał wymagany w przypadku spółek w niektórych sektorach przez państwa członkowskie stosuje się również do SE w danym państwie.

349

Kapitał SE podzielony jest na akcje. Żaden z akcjonariuszy nie odpowiada za sumę wyższą niż subskrybowana.350 Zaangażowanie pracowników w SE zakłada trzy rodzaje uprawnień: 

informowanie

–

informowanie

organu

reprezentującego

pracowników

i/lub

przedstawicieli pracowników przez właściwe organy SE w sprawach dotyczących samej SE oraz jakiejkolwiek jej spółki zależnej lub oddziału w taki sposób i w takim zakresie, że pozwoli to przedstawicielom pracowników dokonać pogłębionej oceny możliwych konsekwencji i, jeśli jest to właściwe, przygotować konsultacje z właściwym Oranem SE,

349 350

Zgodnie z art. 1 Rozporządzenia Rady 2157/2001 Zgodnie z art. 4 Rozporządzenia Rady 2157/2001

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 127

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE



konsultowanie – ustanowienie dialogu i wymiany poglądów między organem reprezentującym pracowników a właściwym organem SE w określonym cza-sie, w taki sposób i w takim zakresie, że pozwoli to przedstawicielom pracowników na podstawie udzielonych informacji wyrazić opinię na temat środków, które zamierza podjąć właściwy organ, opinia ta może zostać uwzględniona w procesie podejmowania decyzji w ramach SE



uczestnictwo – wpływ organu reprezentującego pracowników na sprawy spół-ki poprzez: o prawo wybierania lub desygnowania niektórych członków organu nadzorczego lub zarządzającego spółki o prawo rekomendowania niektórych lub wszystkich członków organu nadzorczego lub zarządzającego spółki; prawo wyrażania sprzeciwu wobec kandydatur do organu zarządzającego lub nadzorczego.

SPÓŁDZIELNIA EUROPEJSKA Spółdzielnia europejska (European Cooperative Society, dalej jako: SCE) to kolejna, po spółce europejskiej i europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych, konstrukcja prawna przewidziana przez prawo europejskie dla podmiotów mających swoje siedziby w różnych państwach. Stworzona została dla realizacji celów typowych dla spółdzielni351 i posiada wiele cech charakterystycznych dla spółek handlowych, a w szczególności spółek akcyjnych. Jest jednak nową formą prawną w stosunku do spółdzielni krajowych.352

351

Tj. zgodnie z art. 1 Rozporządzenia Rady 2157/2001 zasadniczym celem działalności SCE jest zaspokajanie potrzeb jej członków i/lub wspieranie ich działalności gospodarczej i/lub społecznej, w szczególności przez zawieranie z nimi porozumień o dostawę towarów lub o świadczenie usług bądź wykonanie pracy w ramach czynności, których dokonuje, względnie których dokonanie zleca SCE. Ponadto, celem działalności SCE może być zaspokajanie potrzeb jej członków przez wspieranie, w sposób określony wyżej, ich udziału w działalności gospodarczej, w jednej lub większej liczbie SCE i/lub spółdzielniach krajowych. SCE może prowadzić działalność przez podmioty zależne. 352

Piotrowska M., Spółdzielnia europejska - zarys zagadnienia. Edukacja Prawnicza nr 5 / 2007, s. 3-11

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 128

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Podstawą prawną dla działalności SCE na gruncie prawa unijnego jest rozporządzenie Rady nr 1435/2003, uzupełnione przez dyrektywę Rady nr 2003/72 zawierającą przepisy dotyczące zaangażowania pracowników spółdzielni europejskiej. Przepisy rozporządzenia i dyrektywy wykonuje w Polsce ustawa z 22.7.2006 r. o spółdzielni europejskiej, normująca powstanie, organizację i działalność spółdzielni europejskiej w zakresie nieuregulowanym w rozporządzeniu, a także zasady zaangażowania pracowników w spółdzielni europejskiej. Dodatkowo SCE podlega przepisom swojego statutu. Spółdzielnia europejska ma osobowość prawną, którą uzyskuje z chwilą wpisu do właściwego rejestru państwa jej siedziby statutowej353. Rejestrację SCE i jej wykreślenie z rejestru ogłasza się w celach informacyjnych w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.354 Prowadzi działalność pod własną firmą, zawierającą dodatek „SCE”. Podstawą prawną jej działania jest statut, który przedstawiciele doktryny kwalifikują jako umowę cywilnoprawną członków założycieli, opracowaną zgodnie z przepisami prawa krajowego dotyczącego zakładania spółdzielni, właściwego ze względu na siedzibę statutową SCE. Zasady dotyczące zaangażowania pracowników (informacja, konsultacja i udział) są uchwalane w każdej SCE. Zgodnie z art. 2 Rozporządzenia Rady 1435/2003 SCE może zostać utworzona: 

przez co najmniej pięć osób fizycznych lub prawnych, zamieszkałych w co najmniej dwóch państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG), utworzonych na podstawie przepisów prawa państwa członkowskiego Unii Europejskiej (UE) i podlegających prawu co najmniej dwóch różnych państw członkowskich,



przez połączenie się spółdzielni utworzonych na podstawie prawa państwa członkowskiego UE i posiadających siedziby statutowe oraz główny zarząd w tym państwie, pod warunkiem, że co najmniej dwie z nich podlegają prawu różnych państw członkowskich,

353

Zgodnie z art. 11 rozporządzenia 1435/ 2003 każda SCE podlega wpisowi w rejestrze Państwa

Członkowskiego, w którym ma swoją statutową siedzibę, określonym przez prawo tego Państwa Członkowskiego zgodnie z przepisami właściwymi dla spółek akcyjnych.Zgodnie z art. 3 u.o.s.e. SCE podlega wpisowi do rejestru na zasadach określonych dla spółek akcyjnych. Do zgłoszenia SCE do rejestru stosuje się odpowiednio art. 318 KSH. Zgodnie z art. 18 rozporządzenia 1435/2003 SCE nabywa osobowość prawną w dniu wpisu do rejestru. 354

Zgodnie z art. 13 rozporządzenia Rady nr 1435/2003.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 129

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE 

przez przekształcenie spółdzielni utworzonej na podstawie prawa państwa członkowskiego UE, posiadającej swoją siedzibę statutową i główny zarząd w EOG, jeżeli co najmniej od dwóch lat posiada ona podmiot zależny lub zakład podlegający prawu innego państwa członkowskiego UE.

Państwo członkowskie może postanowić, że osoba prawna, której główny zarząd nie znajduje się w EOG, może uczestniczyć w tworzeniu SCE, pod warunkiem, że: 

została ona utworzona zgodnie z prawem państwa członkowskiego,



posiada swoją siedzibę statutową w tym samym państwie członkowskim,



jest w sposób trwały i rzeczywisty powiązana z gospodarką jednego z państw członkowskich. Kapitał SCE stanowią imienne udziały jej członków355, wyrażone w walucie

krajowej356.

Minimalny

kapitał

wynosi

30 000 EUR.357

Przepisy

prawa

państwa

członkowskiego przewidujące wyższy kapitał subskrybowany dla osób prawnych, prowadzących

określone

rodzaje

działalności

(takie

jak

działalność

bankowa,

ubezpieczeniowa itp.) mają zastosowanie również do SCE posiadającej siedzibę statutową w tym państwie członkowskim. Kapitał może być tworzony wyłącznie z aktywów posiadających wartość ekonomiczną. Udziały nie mogą być wydawane w zamian za zobowiązanie się członków do wykonania pracy lub świadczenia usług. 358 Raz w roku walne zgromadzenie musi określić wysokość kapitału na zakończenie danego roku obrotowego i różnicę w wysokości kapitału w stosunku do poprzedniego roku obrotowego. Na mocy art. 5 Rozporządzenia Rady 1435/2003 statut SCE musi zawierać:  firmę spółdzielni, która zawiera dodatkowe oznaczenie „SCE” na początku lub na końcu oraz, gdzie sytuacja tego wymaga, zwrot „z ograniczoną odpowiedzialnością”,  określenie przedmiotu działalności spółdzielni,  imiona i nazwiska osób fizycznych oraz firmy spółek będących członkami założycielami SCE, a w przypadku tych ostatnich, przedmiot ich działalności oraz siedzibę statutową,

355

Zgodnie z art. 1 rozporządzenie Rady nr 1435/2003 Zgodnie z art. 4 rozporządzenie Rady nr 1435/2003 357 Zgodnie z art. 3 rozporządzenie Rady nr 1435/2003 358 Zgodnie z art. 3 rozporządzenie Rady nr 1435/2003 356

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 130

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

 siedzibę statutową SCE,  warunki i procedury przyjmowania i wykluczania członków oraz wypowiedzenia członkostwa,  prawa i obowiązki członków oraz kategorie członków, jak również prawa i obowiązki członków danej kategorii,  wartość nominalną udziałów, wysokość kapitału subskrybowanego oraz wskazanie, że wysokość kapitału jest zmienna,  szczególne przepisy dotyczące kwot ewentualnie umieszczanych w ustawowej rezerwie, pochodzących z uszczuplenia nadwyżek finansowych,  kompetencje członków każdego z organów,  przepisy dotyczące wyboru i odwoływania członków organów,  wymogi dotyczące większości i kworum,  czas trwania spółdzielni, jeżeli jest on ograniczony. Jeśli ustawodawstwo państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba spółdzielni, na to zezwala, ta ostatnia może mieć członków-inwestorów z ograniczonym prawem głosu. Organami SCE są walne zgromadzenie oraz organ zarządzający i organ nadzorczy (system dualistyczny) albo organ administrujący (system monistyczny), w zależności od formy przyjętej w statucie SCE359. W trakcie walnego zgromadzenia członkowie zasadniczo mają takie samo prawo głosu. Mogą zostać wprowadzone wyjątki od tej reguły dla dużych współpracujących inwestorów w niektórych spółdzielniach finansowych. Organ zarządzający lub organ administrujący, w zależności od przyjętej struktury, prowadzi sprawy SCE i reprezentuje ją przed sądami oraz w stosunkach z osobami trzecimi. Statut SCE wymienia rodzaje czynności wymagające upoważnienia. Upoważnienia może dokonać organ nadzorczy lub walne zgromadzenie, organ zarządzający lub administrujący.

359

Zgodnie z art. 36 i n. rozporządzenia rady nr 1435 / 2003.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 131

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

INNE PROJEKTOWANE SPÓŁKI W toku integracji europejskiej dyskutowano również nad powołaniem innych spółek o europejskim charakterze, mianowicie o: europejskiej spółce prywatnej (societas europea), europejskiej spółce wzajemnej, stowarzyszeniu europejskim czy o fundacji europejskiej.360 Jednak szczególnie interesująca wydaje się nowatorska idea stworzenia europejskiej ustawy modelowej dotyczącej spółek. Pomysł ten, nawiązujący do amerykańskiej tradycji Model Business Corporation Act, nie był jeszcze przedmiotem pogłębionej dyskusji 361. Jak wiadomo, amerykańska ustawa wzorcowa stanowi ważne źródło inspiracji dla systemów stanowego prawa spółek i została recypowana przez większość z tych systemów. Jej sukces wynika z faktu, iż nie została narzucona "z góry", ale wyrosła z doświadczeń ustawodawstw stanowych. Twórcami ustawy modelowej byli nie legislatorzy stanowi czy ustawodawca federalny, ale grono praktyków i przedstawicieli nauki prawa. Przyjęto założenie, że ustawa modelowa może być nowoczesna na tyle, na ile zaakceptują to ustawodawcy stanowi. Urzeczywistniono te projekty, które miały szansę na szerokie wsparcie. W ten sposób ustawa modelowa była niejako "skazana na sukces". Europejska ustawa modelowa mogłaby zostać wprowadzona do porządku prawnego Wspólnoty w postaci niewiążącego zalecenia Komisji Europejskiej. Mogłaby stanowić uzupełnienie dyrektyw i rozporządzeń, a nawet zastąpić niektóre z istniejących obecnie wiążących regulacji.362 Idea stworzenia europejskiej ustawy modelowej mogłaby zatem w pewnym stopniu przyczynić się do uproszczenia regulacji europejskich dotyczących spółek, jednak znacząco wykracza poza ten cel zdaniem A. Opalskiego.363 Dodatkowo M. Romanowski

364

podkreśla, że funkcja integracji europejskiego

prawa spółek zostałaby w pełni osiągnięta dopiero dzięki ustawie modelowej spełniające następujące warunki:

360

Więcej na ten temat: A. Gawrysiak – Zabłocka, System Prawa Unii Europejskiej. Tom XVI. Prawo

Przedsiębiorczości i Prawo Spółek., Warszawa 2010, s. 137 - 138 361

Minutes - 6th Meeting of the Advisory Group on Corporate Governance and Company Law, Brukssels, 8.3.2007 r., DG MARKT/F2/LZ D(2007), s. 9 i n. 362 T. Baums, European Company Law, s. 154. 363 Opalski A., Stan i perspektywy europejskiego prawa spółek a rozwój polskiego prawa spółek, Studia Prawa Prywatnego nr 1 / 2008, s. 88-89 364 Romanowski M., W sprawie przyszłości europejskiego prawa spółek, Studia Prawa Prywatnego nr 2 /2011, s. 10 - 11

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 132

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

1) ustawa modelowa stanowiłaby punkt wyjścia przy opracowywaniu projektów aktów prawnych na poziomie unijnym - rozwiązania w niej zawarte nadawałyby się wprost do recepcji do prawa europejskiego, 2) ustawa modelowa stanowiłaby punkt wyjścia przy opracowywaniu projektów aktów prawnych na poziomie krajowym - rozwiązania w niej zawarte nadawałyby się wprost do recepcji do prawa poszczególnych państw członkowskich, 3) wspólnicy redagujący umowę/statut spółki stosowaliby rozwiązania wprost przewidziane w ustawie modelowej, 4) ustawa modelowa stałaby się elementem programu studiów z zakresu prawa spółek na uniwersytetach państw członkowskich w celu tworzenia jednolitej kultury prawnej i świadomości w oderwaniu od tradycji prawnych, ale opartej na eklektyzmie różnych tradycji prawnych. Powszechne nauczanie mogłoby w dłuższym okresie czasu przyczynić się do dobrowolnego ujednolicenia prawa spółek w poszczególnych krajach.

PODSUMOWANIE W refleksji uogólniającej należy podkreślić, co następuje. Prace na projektami aktów prawnych dotyczących ponadnarodowych form organizacyjnych sięgają samego początku integracji europejskiej. Jednak zrealizowanie tych postulatów miało miejsce dopiero niedawno, bowiem: w 1985 r. powołano do życia Europejskie Zgrupowanie Interesów Gospodarczych, w 2001 r. powołano do życia Spółkę Europejską, a w 2003 r. powołano do życia Spółdzielnię Europejską. W toku integracji europejskiej dyskutowano również nad powołaniem innych spółek o europejskim charakterze, mianowicie o: europejskiej spółce prywatnej (societas europea), europejskiej spółce wzajemnej, stowarzyszeniu europejskim czy o fundacji europejskiej. Jednak szczególnie interesująca wydaje się nowatorska idea stworzenia europejskiej ustawy modelowej dotyczącej spółek.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 133

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

SUMMARY Concluding, it must be underlined that works on creation of supranational forms of conducting business activities date back to the beginnings of European integration. Those works ended with success. Namely European economic interest grouping was created in 1985, European company in 2001 and European cooperative society in 2003. Moreover, new forms of European companies and partnerships were being discussed. However especially interesting is the idea of creating European model law on the topic of partnerships and companies.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 134

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

BIBLIOGRAFIA Akty prawne: 1. Dyrektywa Rady 2001/86/WE z dnia 8 października 2001 r. uzupełniająca statut spółki europejskiej w odniesieniu do uczestnictwa pracowników z dnia 8 października 2001 r. (Dz.Urz.UE.L Nr 294, str. 22) 2. Dyrektywa Rady 2003/72/WE z dnia 22 lipca 2003 r. uzupełniająca statut spółdzielni europejskiej w odniesieniu do zaangażowania pracowników z dnia 22 lipca 2003 r. (Dz.Urz.UE.L Nr 207, str. 25) 3. Kodeks spółek handlowych 4. Rozporządzenie Rady nr 2137/85 z dnia 25 lipca 1985 roku w sprawie europejskiego zgrupowania interesów gospodarczych 5. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej 6. Ustawa o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej z dnia 4 marca 2005 r. (Dz.U. Nr 62, poz. 551) 7. Ustawa o spółdzielni europejskiej z dnia 22 lipca 2006 r. (Dz.U. Nr 149, poz. 1077) 8. Ustawa o uczestnictwie pracowników w spółce powstałej w wyniku transgranicznego połączenia się spółek z dnia 25 kwietnia 2008 r. (Dz.U. Nr 86, poz. 525)

Wydawnictwa zwarte: 1. Baums T., European Company Law, s. 154. 2. Bilewska K., Spółka europejska, Warszawa 2006 3. Gawrysiak – Zabłocka A., System Prawa Unii Europejskiej. Tom XVI. Prawo Przedsiębiorczości i Prawo Spółek., Warszawa 2010 4. Lewandowski

R.,

Europejskie

ugrupowanie

interesów

gospodarczych.

Komentarz., Warszawa 2006 5. Lewandowski R., Statut spółki europejskiej. Komentarz., Warszawa 2007 6. Minutes - 6th Meeting of the Advisory Group on Corporate Governance and Company Law, Brukssels, 8.3.2007 r., DG MARKT/F2/LZ D(2007), s. 9 i n. 7. Napierała J., Europejskie prawo spółek, Warszawa 2006 8. Niedzielska K., Europejska spółka akcyjna, Warszawa 2005 9. Prawo wspólnot europejskich a prawo polskie. Prawo gospodarcze., pod. red. M. Safjana, Warszawa 2002

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 135

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

10. Schwarz G. Ch., Europäisches Gesselschaftsrecht: ein Handbuch für Wissenschaft und Praxis, Baden-Baden 2000 11. Spółdzielnia europejska – szansa integracji I rozwoju spółdzielczości w Europie, Warszawa 2007 Artykuły: 1. Opalski A., Stan i perspektywy europejskiego prawa spółek a rozwój polskiego prawa spółek, Studia Prawa Prywatnego nr 1 / 2008 2. Piotrowska M., Spółdzielnia europejska - zarys zagadnienia. Edukacja Prawnicza nr 5 / 2007 3. Romanowski M., W sprawie przyszłości europejskiego prawa spółek, Studia Prawa Prywatnego nr 2 /2011 Strony internetowe: 1. http://europa.eu/legislation_summaries/internal_market/businesses/company_law/l260 15_pl.htm 2. http://www.eurofinance.com.pl/index.php?docid=4506&biuletyn=29 3. http://www.profinfo.pl/img/401/pdf40119447_2.pdf 4. http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/social_dialogu e/l26016_pl.htm 5. http://erz.solidarnosc.org.pl/fm/file/publikacje/S-Pawlowski-Spolka-Europejska.pdf 6. http://www.prawo24.pl/a/organy-sp%C3%B3%C5%82ki-europejskiej 7. http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=5&cad=rja&uact =8&ved=0CEIQFjAE&url=http%3A%2F%2Fforum.mojeosiedle.pl%2Fdownload.ph p%3Fid%3D32423%26sid%3D117ed16cad6ef06171fc192d6efbd41a&ei=6DdNVKjR FdPuaPrcgKgP&usg=AFQjCNFVuam1bsJjmY08e7ipoKtyfwHHpw&bvm=bv.77880 786,d.d2s 8. http://www.edukacjaprawnicza.pl/artykuly/artykul/a/pokaz/c/artykul/art/spoldzielniaeuropejska-zarys-zagadnienia.html 9. http://europa.eu/legislation_summaries/employment_and_social_policy/social_dialogu e/l26018_pl.htm

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 136

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 137

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO

Tom I Prawo gospodarcze

SPIS TREŚCI

Zagadnienia ogólne prawa gospodarczego i handlowego Swoboda działalności gospodarczej Ograniczenia swobody prowadzenia działalności gospodarczej Ewidencjonowanie działalności gospodarczej Prawo upadłościowe i naprawcze – zagadnienia wstępne Transgraniczne postępowanie upadłościowe – zagadnienia węzłowe Umowa faktoringu jako jeden ze sposobów finansowania działalności gospodarczej

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 138

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO

Tom II Spółki osobowe

SPIS TREŚCI

Spółki prawa handlowego – zagadnienia ogólne Spółki prawa handlowego w zagadnieniach kolizyjno prawnych Spółka jawna Spółka partnerska Spółka komandytowa Spółka komandytowo – akcyjna Spółka cywilna

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 139

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO

Tom III Spółki kapitałowe

SPIS TREŚCI

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Odpowiedzialność wspólników oraz członków zarządu spółek z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania spółki Uchwały rady nadzorczej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – charakter prawny, tryb podejmowania, zaskarżalność Spółka akcyjna Dopuszczalność transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych Europejskie spółki kapitałowe

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 140

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO

Tom IV Wybór aktów prawa gospodarczego

SPIS TREŚCI

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów Prawo upadłościowe i naprawcze.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 141

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO

Tom V Wybór aktów prawa handlowego

SPIS TREŚCI Kodeks spółek handlowych Rozporządzenie Rady (WE) nr 2157/2001 z dnia 8 października 2001 r. w sprawie statutu spółki europejskiej (SE) Rozporządzenie Rady (EWG) Nr 2137/85 z dnia 25 lipca 1985 r. w sprawie europejskiego ugrupowania interesów gospodarczych (EUIG) Dyrektywa Rady 2001/86/WE z dnia 8 października 2001 r. uzupełniająca statut spółki europejskiej w odniesieniu do uczestnictwa pracowników Ustawa o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej Dyrektywa 2005/56/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 r. w sprawie transgranicznego łączenia się spółek kapitałowych

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 142

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 143

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

INTERDYSCYPLINARNE KOŁO MYŚLI PRAWNEJ SAPERE AUDE

Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE działające przy Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego ul. Krakowskie Przedmieście 26/28 00-927 Warszawa ikmp.sapereaude@gmail.com https://www.facebook.com/IKMPSapereAude/ Do grona Opiekunów Interdyscyplinarnego Koła Myśli Prawnej SAPERE AUDE należą:        

prof. UW dr. hab. Robert Jastrzębski doc. dr Jarosław Maćkowiak dr Adam Krzywoń dr Rafał Morek dr Aleksander Gubrynowicz dr Jarosław Turłukowski dr Ewa Wojtaszek – Mik dr Marcin Warchoł.

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 144

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

Obecny skład Zarządu IKMP SAPERE AUDE:    

Prezes - Marta Sobiecka Wiceprezes - Mikołaj Ślęzak Sekretarz - Hubert Cebeliński Skarbnik - Patryk Stelmach

Obecny skład Komisji Rewizyjnej IKMP SAPERE AUDE:   

Przewodniczący - Marcin Białczak Członek - Maciej Loroff Członek - Dawid Poniewierski

Interdyscyplinarne Koło Myśli Prawnej SAPERE AUDE zostało założone 3 grudnia 2012 roku. Misją IKMP SAPERE AUDE jest: 1. Pogłębianie wiedzy Członków i Sympatyków Koła w dziedzinie szeroko rozumianej myśli prawnej, w szczególności w zakresie teorii legislacji, nauk historyczno prawnych, ustroju państwa, prawa prywatnego oraz interdyscyplinarnych związków między prawem a gospodarką, administracją, polityką i kulturą. 2. Umożliwienie Członkom Koła rozwoju naukowego. 3. Szerzenie atmosfery koleżeństwa wśród członków Koła. 4. Popularyzacja interdyscyplinarnego spojrzenia na prawo. 5. Przygotowanie studentów do udziału w życiu publicznym. 6. Uzupełnianie kursu uniwersyteckiego o praktyczne umiejętności związane z wykonywaniem zawodu prawnika. IKMP SAPERE AUDE realizuje swoje cele poprzez: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Regularne spotkania naukowe w postaci seminariów, konferencji, warsztatów. Prowadzenie strony internetowej. Prowadzenie projektów badawczych i publikowanie prac naukowych. Kontakty naukowe ze środowiskami naukowymi i prawniczymi. Współpracę z innymi organizacjami studenckimi. Organizację innych przedsięwzięć związanych z działalnością i celami Koła.

Dlaczego warto należeć do IKMP SAPERE AUDE?      

oferujemy pierwsze szersze spojrzenie na prawo łączymy różne gałęzie prawa całościowo dyskutujemy nad problemem jesteśmy zorientowani na praktykę oferujemy ciekawe warsztaty, konferencje, spotkania tematyczne oraz spacery umożliwiamy publikację artykułów naukowych

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 145

ABC PRAWA GOSPODARCZEGO I HANDLOWEGO TOM III SPÓŁKI KAPITAŁOWE

REDAKCJA MARTA SOBIECKA, MIKOŁAJ ŚLĘZAK

Strona 146