IDFA Speciaal 5: Het brein by IDFA Dagkrant

interviews

achtergronden

nr.5

foto: Bram Belloni

nieuws

volledig programma

Victor Kossakovsky

23,24 & 25 nov 2012

meer nieuws op idfa.nl/dagkrant

TALENT

ONTWIKKELEN

MOET JE SAMEN

Het Kilimanjaro Film Institute (KFI) in Tanzania leidt jongeren, die geen geld hebben om hun talenten verder te ontwikkelen, op tot editor, regisseur of cameraman. De jongeren ontwikkelen niet alleen technische, maar ook sociale vaardigheden. Zo worden ze klaargestoomd voor de arbeidsmarkt. Stichting DOEN ondersteunt het KFI uit de bijdrage van de Nationale Postcode Loterij omdat het jonge mediatalenten een toekomst geeft. Ze krijgen toegang tot de mediawereld in Tanzania en met de kwalitatieve lokale producties wordt het huidige televisie- en filmaanbod in Oost Afrika vergroot. Voor meer informatie over de projecten van DOEN kijk op www.doen.nl

ned2idfa_dagkrant_vr23.pdf

CMY

10/19/12

12:20 PM

IDFA SPECIAAL 5:

HET BREIN

Wij zijn ons brein. En dus geldt voor anderen ook: zij zijn hun brein. Maar hoe kijk je naar binnen in die processen? Hoe fi lm je het als, zoals Paul van de Graaf kernachtig beschrijft, ‘de grijze massa eenmaal aftakelt, het geheugen wordt gewist en de persoonlijkheid onomkeerbaar verandert’? Het helpt als de aandoening leidt tot veranderingen in gedrag, zoals bij het Gilles de la Tourette-meisje Anne in de prachtige kortfi lm Anne vliegt. Alan Berliner en Phie Ambo, twee vaste IDFA-gasten die elkaar dankzij de IDFA Speciaal voor het eerst ontmoetten, hebben elk een originele manier om het haperende geheugen te verbeelden. Berliner gebruikt voor zijn ‘archeologische zoektocht door het brein van een dichter’ onder meer gefragmenteerde fl itsen van archieffoto’s. Ambo verbeeldt de intensiteit van trauma’s met behulp van animatie. De hoofdpersoon van The Baby heeft haar herinneringen juist uitgeschakeld, zodat de ware toedracht buiten, in de werkelijkheid, gezocht moet worden. Een andere fi lmmaker probeert zijn publiek in dezelfde geestestoestand te krijgen als zijn onderwerp, door de oorzaken te recreëren: zo verbeeldde Sokoerov (geselecteerd door Kossakovsky ), in een overigens prachtige documentaire, de verveling van Russische soldaten door ook de kijker urenlang te laten rondhangen op een desolate grenspost. Want dat is het verschil tussen een reportage en een documentaire: de tijd nemen. En als je maar lang doorgraaft, blijkt dan alles terug te voeren op ons brein. Zo ontdekte Leo de Boer dat zijn fi lm over de kredietcrisis uiteindelijk over zijn gevoelens ging: hij schaamde zich dat hij het geld van zijn zoontje had verspeeld. Maar soms moet je concluderen dat je, ondanks alle tijd en moeite, echt niet doordringt tot het brein van de geportretteerde. Want wat ging er om in het hoofd van de New Yorkse kunstenaars die zelfs hun toiletgang lieten fi lmen in het Big Brother-project We Live in Public? Of van de tevreden Amerikaanse bewakers die in Abu Ghraib hun eigen martelpraktijken vastlegden? Dat weten we ook jaren later nog niet.

IDFA DAILY ONLINE

De bezuinigingen laten niemand onberoerd. Dit jaar vindt u daarom de papieren Dagkrant niet langer elke dag in de bakken – in plaats daarvan publiceren we om de dag deze IDFA Speciaal. We verschijnen dus minder vaak, maar wel extra dik. En online blijven we net zo dagelijks als altijd, op de Online IDFA Dagkrant, via idfa.nl/dagkrant.

Waar het Layar-logo is te zien, kan met behulp van een Layar-app extra online inhoud op de pagina worden ontsloten.

INHOUDSOPGAVE

12/13

Nominaties, waaronder dubbele kanshebber Esther Hertog, en wat te doen in het weekeinde.

Vele fi lms over het brein en de ingrijpende effecten van hersenfalen.

25 jaar IDFA deel 5: 2008-2012. Ondi Timoner over haar We Live in Public: ‘Mensen wilden direct hun Facebookpagina opheffen.’

6/7

Alan Berliner en Phie Ambo, regisseurs van respectievelijk First Cousin Once Removed en Free the Mind, bespreken het verbeelden van het geheugen. ‘Ik ben herinneringen als een toneelstuk gaan beschouwen.’

12/13

6/7

Guillaume Suon en Lida Chan over Red Wedding: ‘Dit is het begin van haar verwerkingsproces.’ Victor Kossakovsky over zijn manier van werken: ‘Tijdens het filmen blokkeer ik m’n brein.’

Regisseur Leo de Boer wil zijn geld terug: ‘Ik ben toch voor dat procentje méér gegaan.’ Korte klassieker over Gilles de la Tourette.

17 De Extra Speciaal Kalender 2013. 18/19 IDFA 2012 in Beeld.

11 Deborah van Dam, regisseur van The

Baby: ‘Als iemand niets meer weet, dan moet er haast wel een trauma bestaan.’ Bezoekers zien in Sokoerovs Spiritual Voices ‘een metafoor voor de onderwereld’.

18/19 IDFA – 3

AAA FESTIVAL MUZIEK EN KUNST AAAFESTIVAL.NL

AAA Festival Muziek en Kunst is een initiatief van het Koninklijk Concertgebouworkest. Samen met andere Amsterdamse instellingen wordt een gevarieerd programma aangeboden rondom een thema, deze editie NL/B – deBuren.

er m m bo

e us

ak Br

nc e Co

SP U

I2 5

m A ne ro e G

lij

er da st

nc e Co ijk

e St e

nd ro

NL/B — DE BUREN 8-16 DEC 2012

K on in kl

ée tr En

uz i

uw or

Ooit vormden we samen het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, maar lang heeft dat niet geduurd. Een opera was in 1830 de vonk tot het oproer dat naar de onafhankelijkheid van België zou leiden. Hoe goed kennen wij onze zuiderburen eigenlijk? AAA brengt een programma vol theater, lezingen en muziek met veel Vlaamse gasten.

MEER INFO & TICKETS: AAAFESTIVAL.NL i.s.m. het Vlaams-Nederlands huis Founding partner:

Rialto Podium Iedere maand een nieuwe, spraakmakende

documentaire. De makers worden na afloop geïnterviewd.

www.rialtofilm.nl Het hele jaar de nieuwste documentaires in aanwezigheid van de makers. GESNEUVELD - Robert Oey

SLANGENDANS

Niet alleen op, maar ook voor het scherm: de Britse theateracteur Jerry Killick geeft een performance, voorafgaand aan een dichterlijke documentaire in de voetsporen van Robert Oppenheimer, vader van de atoombom, en Aby Warburg, Duits antropoloog, getiteld Snake Dance. Zaterdag om 19.30 uur in de Brakke Grond.

IDFA NAAR BIJLMER

Voor het eerst vertoont IDFA dit jaar ook documentaires in het Bijlmerpark Theater. Met vrijdag en zaterdag nog meerdere films, waaronder The House I Live in, over de mislukte Amerikaanse War on Drugs. Zie voor het volledige programma www.bijlmerparktheater.nl.

IDFA NAAR VLIELAND

Vijf jaar alweer. Wat vliet de tijd! Inademen in de zaal, uitademen op het strand: van 30 november t/m 2 december en van 7 t/m 9 december. Uw arrangement boekt u op podiumvlieland.nl. Esther Hertog (links, geflankeerd door producent Erica Reijmerink en Marie Schmidt Olesen) reageerde verbaasd maar verheugd toen ze hoorde dat ze met haar film Soldier on the Roof, over Joodse kolonisten in de stad Hebron, kans maakt op twee IDFA-prijzen. De Nederlandse documentairemaker werd niet alleen genomineerd voor de First Appearance Award voor beste debuutfilm, maar ook voor de Dioraphte Award voor beste Nederlandse documentaire. foto: Felix Kalkman

ALLE NOMINATIES

Vrijdagavond worden de acht winnaars van de competities op IDFA bekendgemaakt. Hier nog even alle genomineerden op een rij.

IDFA Competition for Feature-Length Documentary First Cousin Once Removed - Alan Berliner The Gatekeepers - Dror Moreh Bad Boy High Security Cell - Janusz Mrozowski

IDFA Competition for Mid-Length Documentary The Successor of Kakiemon - Suzanne Raes Red Wedding - Lida Chan en Guillaume Suon Camera/Woman - Karima Zoubir

IDFA Competition for First Appearance

ARME, ARME ARMEN

Waarom armoede? Tussen 25 november en 2 december is er een wereldwijde themaweek over Why Poverty? De acht lange documentaires die speciaal daarvoor zijn gemaakt worden in die week in 62 landen op televisie uitgezonden (en zijn afgelopen donderdag op IDFA vertoond), plus online zo’n dertig shorts.

ARME, ARME RIJKEN

Elk verhaal heeft twee kanten. Munten hebben keerzijdes, het kan vriezen of het kan dooien, elk voordeel heeft zijn nadeel en zoals cabaretier Hans Teeuwen al observeerde: ‘Er wordt wel eens wat gezegd over de Joden, maar die Duitsers waren ook geen lieverdjes.’ Documentairekanaal Holland Doc besloot ook de nuance te zoeken en zich aan te sluiten bij het wereldwijde project ‘Why Poverty?’ en de themaweek ‘Hoezo Armoede?’ van de publieke omroep. Met als uitkomst een eigen themaweek, onder de noemer ‘Rijk zijn is ook niet makkelijk’. En dus zoomt het kanaal in op de sores van Jackie Siegel en haar verdampende miljarden in Queen of Versailles, leven we mee met het verarmde, verwende prinsesje Anne Mette uit The Good Life en reflecteren we op hebzucht in de film Waarom is te veel nooit genoeg? ‘Armoede is een probleem, maar ook rijkdom kent zijn schaduwkanten’, aldus de digitale zender. (OvD)

Soldier on the Roof - Esther Hertog Mercy Mercy - Katrine Riis Kjaer The Machine Which Makes Everything Disappear - Tinatin Gurchiani

IDFA Competition for Student Documentary Beyond Wriezen – Daniel Abma Rogalik - Pawel Ziemilski Pablo’s Winter - Chico Pereira

IDFA Competition for Dutch Documentary Soldier on the Roof - Esther Hertog The Only Son - Simonka de Jong Space in Between - Noelia Nicolás

IDFA Competition for Music Documentary Searching for Sugar Man - Malik Bendjelloul The Ghost of Piramida - Andreas Koefoed This Band Is So Gorgeous! - Dunstan Bruce

IDFA DocLab Award for Digital Storytelling

Alma, a Tale of Violence - Miquel Dewever-Plana, Isabelle Fougère Bear 71 - Leanne Allison, Jeremy Mendes CIA: Operation Ajax - Daniel Burwen

IDFA Doc U Competition

Alexandra – Sarah Harkink Charles Bradley: Soul of America - Poull Brien Little World – Marcel Barrena

Q&A&Q&A&Q&AQ&A&Q&A&Q&A&Q&A De rechten van kinderen worden overal ter wereld met voeten getreden. In Vietnam bijvoorbeeld, waar Tong Phuoc Phuc met harde hand een weeshuis runt, gevuld met kinderen die zijn ‘gered’ van abortussen en ongewenst ouderschap. Na afloop van de documentaire daarover, Blush of Fruit, wordt nagepraat met regisseur Jakeb Anhvu en vertegenwoordigers van organisaties

die strijden voor rechten van kinderen. Vrijdag 23 om 11.15 uur in Tuschinski 2. Na afloop van Donauspital – SMZ Ost – over een van de meest geavanceerde ziekenhuizen ter wereld – is er een uitgebreid nagesprek, georganiseerd door kunstmanifestatie Ja Natuurlijk. Om 20.45 uur in Tuschinski 2.

NACHT DOORHALEN

Echte die-hards lachen om (op vrijdag) een VPRO-dag of (op zaterdag) een Volkskrant-dag: die halen een nacht door in Docs Around the Clock. Vrijdag krijgt u tussen 9 uur ’s avonds en 9 uur ’s ochtends de hoogst scorende films uit de publieksenquête en een ontbijt na afloop – een lekker ontbijt, verzekert de organisatie. Voor € 47,50 of € 37,50 met korting.

CJP VERRAST

Ze hebben bier, bitterballen en o ja, documentaires! CJP weet wat jongeren willen. Namelijk de films Alexandra, Space in Between, 30 Years of Darkness en... verrassing! Zaterdag om 11.00 uur in de Brakke Grond.

GO IDFA! 23&24&25 NOV

9.00-1.00 Marie-Stella-Maris IDFA Café, Rembrandtplein gratis 10.00-23.00 Tentoonstelling Expanding Cinema, Brakke Grond Tuinzaal gratis 12.00&14.00 Andere Tijden, Stadsarchief Vijzelstraat 32 gratis 12.00-20.00 Focus Forward & Doc Next Mini Cinema’s, Rembrandtplein gratis 16.00-19.00 Videojukebox Tunes Changing The World, Mediaroom Melkweg gratis

PLUS!

Zaterdag 24 november van 22.00-2.00 IDFA Party in de Brakke Grond gratis

GELUIDEN VOOR MAZIN

BESTE JEUGDDOC

‘Het is een grappige én spannende film die je in het hoofd van iemand anders laat kruipen.’ Dat vond de jury van Geluiden voor Mazin, de winnaar van de Mediafondsprijs Kids & Docs die donderdag 22 november werd uitgereikt aan de maker van de beste jeugddocumentaire van 2012. In het hoofd van de protagonist kunnen kijkers een cochleair implantaat aantreffen – de documentaire gaat erover hoe Mazin de wereld, dankzij dit hulpstuk, weer met geluid kan ervaren. Op IDFA kunnen kinderen nog genieten van speciaal op hen gerichte films tijdens de IDFA Junior Ochtend en IDFA Junior Middag in het Eye Film Instituut, op zondag 25 november, om respectievelijk 10:00 en 14:00 uur. Makers van de films zijn aanwezig bij de vertoningen. Dezelfde dag worden om 12 uur op Nederland 3 de winnaar Geluiden voor Mazin en andere jeugddocumentaires uitgezonden in een speciale aflevering van Zapp Echt Gebeurd met Willie Wartaal. IDFA – 5

foto: Felix Kalkman

Festival regular Alan Berliner (Wide Awake, 2006; Nobody’s Business, 1996) maakte een prachtige, intieme film over zijn 91-jarige neef, Edwin Honig, in de laatste periode uit zijn leven. Een portret en een zoektocht door het razend interessante, maar aftakelende brein van een woordkunstenaar. Phie Ambo, winnares van de Joris Ivens Award met Family (2001) en in 2007 in Amsterdam met Mechanical Love, volgde een onderzoek aan de universiteit van Wisconsin, waar oosterse meditatietechnieken ingezet worden bij behandeling van psychische aandoeningen als posttraumatische stressstoornis en ADHD. Hoewel beiden meerdere keren IDFA bezochten, kennen de Amerikaan en de Deense elkaar nog niet. Wel delen ze een fascinatie voor het brein en het geheugen in ’t bijzonder.

6 – IDFA

THEATERSTUK

ANGSTAANVAL

Phie Ambo: ‘Vóór het maken van Free the Mind dacht ik aan het geheugen als iets dat een vaste vorm had. Als een film die je op afroep kan afspelen. Inmiddels ben ik herinneringen als een theaterstuk gaan beschouwen: hetzelfde verhaal is met elke opvoering net even anders. Het geheugen kent in mijn beleving een zekere vloeibaarheid. En dat fascineert me mateloos.’ Alan Berliner: ‘Het geheugen is altijd een van de vast terugkerende thema’s in mijn werk. Deze film is een soort archeologische zoektocht door het brein en dat van een dichter in ’t bijzonder. Ik zág hem voor de camera dingen vergeten, maar hij bleef op een bepaald niveau beseffen wat er met hem gebeurde. Zijn dichtersbrein bleek nog steeds te werken. Hij bedacht metaforen en kreeg het voor elkaar zijn ervaringen op een voor hem nieuwe manier uit te leggen. Intuïtief bijna.’

Ambo’s project startte eigenlijk ook dicht bij huis: ‘Ik worstelde met angststoornissen en onderzocht verschillende methoden om mezelf te helpen. Ik ontdekte namelijk dat het vrijwel onmogelijk is je tijdens een angstaanval een weg eruit te analyseren. Na een tocht langs allerhande behandelaars, kreeg ik medicijnen voorgeschreven, maar dat wilde ik eigenlijk niet. Ik begon te mediteren en opmerkelijk genoeg voelde ik dat er lichamelijk iets veranderde. Maar wát had ik dan gevoeld? Wat was er veranderd en waarom – en hoe? Dat wilde ik in deze film onderzoeken. Ik ben geen wetenschapper, maar ben als filmmaker erg geïnteresseerd in alles wat er op wetenschappelijk gebied ontdekt wordt over de werking van onze hersenen.’ Berliner, die in Wide Awake een oplossing zocht voor zijn slapeloosheid, bezocht voor die film met de camera artsen en weten-

schappers. ‘Ik was toen echt de patiënt. Bij deze film wilde ik het minder wetenschappelijk aanpakken. Ik wilde, ongehinderd door te veel kennis van zaken, die tocht door het geheugen registreren en zo het belang en de limieten ervan laten zien. Ik wist natuurlijk dat Edwins geheugen in de loop van de opnameperiode achteruit zou gaan. Ook wilde ik laten zien dat hij trauma’s meegemaakt had en er dingen waren die hij moest vergeten. De kracht van het vergeten was even belangrijk als de kracht van de herinnering.’

BERMBOM Berliner probeerde, naast filmopnames van zijn neef en gesprekken die hij voerde met vrienden en familie van Honig, ook diens door Alzheimer aangetaste dichtersbrein te visualiseren. Met inzet van archieffoto’s en Berliners zo karakteristieke, experimentele

ALAN BERLINER EN PHIE AMBO OVER DE FANTASTISCHE WERKELIJKHEID VAN DE HERSENEN

‘JE KUNT JE

BREIN SOMS EEN BEETJE STUREN’ ‘Iets om mee te spelen’, zo noemt Edwin Honig, dichter, vertaler en Alzheimerpatiënt zijn hersenen in First Cousin Once Removed. Professor Richard Davidson noemt datzelfde orgaan in Free the Mind ‘het meest complexe ter wereld’. Alan Berliner en Phie Ambo, makers van de respectievelijke films, delen een fascinatie voor ons brein. Maricke Nieuwdorp

First Cousin Once Removed

montagetechnieken, kon hij in beeld achteruitgang laten zien, de hiaten, maar ook de magie van het brein en het geheugen. Ambo, die onder meer Amerikaanse militairen met posttraumatisch stresssyndroom volgde in hun dagelijks leven en tijdens wetenschappelijk onderbouwde meditatiesessies, visualiseerde eveneens hun innerlijke beleving. ‘Het moesten geen specifieke beelden worden, omdat een grote groep het moest kunnen delen. Het was eerder een interpretatie van wat een militair gezien zou kúnnen hebben. Daarbij ging ik associatief te werk, met een mix van kleuren en een sterke geluidsband. Niet letterlijk een rollende tank of een bermbom dus, maar een associatieve visualisatie ervan. De een zal meer op de geur letten tijdens de herbeleving, de ander op kleur of geluid – en dat kan ook per dag veranderen. Daarom ligt de nadruk van de animatie in de film ook op vloeiendheid.’

Berliner verbeeldde met zijn mooie sequenties niet alleen de levensloop en de gefragmenteerde herinneringen van zijn zo geliefde protagonist, hij wilde net zo goed de kijker het gevoel geven wat geheugenverlies betekent. ‘In bepaalde sequenties komen beelden, die je als kijker al eerder zag, in flitsen voorbij. Als een representatie van hun soortelijke dichtheid, toenemend gefragmenteerd en ongrijpbaar. Die sequenties zijn voor mij een metafoor, maar ook een representatie van Alzheimer.’ En hoewel Berliner met foto’s kon werken en Honig door hun decennialange, hechte band kende als geen ander, beseft hij terdege dat hij ook niet precies weet hoe diens innerlijk eruitzag. ‘Het ging me er meer om dat het publiek ervaart wat zijn geheugen zou kunnen zijn en wat daar nog van over is.’

Free the Mind

TABOE Dat het wroeten in eigen of andermans psyche op zekere hoogte nog altijd in de taboesfeer hangt, was voor Ambo een belangrijk element in haar film. ‘Free the Mind moet men ook zien als een handleiding voor mensen met psychische defecten en dat er meerdere manieren zijn om de zaak te benaderen. Dat je je brein in sommige gevallen zelfs een beetje kan sturen.’ Uit onderzoek van professor Richard Davidson bleek dat de hippocampus, een deel in de hersenen, kleiner wordt als je een traumatische ervaring achter de rug hebt. ‘Het bleek een fysiek probleem. Na die ontdekking was het voor de veteranen makkelijker zich open te stellen en erover te praten, want in het leger zijn psychische aandoeningen nog altijd taboe.’ Iemand filmen die niet meer helemaal zichzelf is, is eveneens een ingewikkelde zaak. Honigs zuster had het daar moeilijk mee.

‘Ik wilde haar er in de film ook over laten vertellen. Maar ik heb deze film gemaakt in de geest van hoe hij was en in de geest van zijn werk. Ik hield van hem en respecteerde hem enorm. Bovendien weet ik heel goed hoe Honig vond dat een kunstwerk, gedicht of film eruit zou moeten zien. Een kunstwerk moet iemand raken in de kern van z’n ziel. Edwin had de mening zeker gedeeld, dat ik deze kans om een film te maken over de essentie van de mens, zou moeten grijpen. Ik weet dat hij het zo had gewild.’

First Cousin Once Removed - Alan Berliner. Za 24, 10:00 uur Tuschinski 1 & 2; zo 25 16:30 uur Tuschinski 2 Free the Mind - Phie Ambo. Za 24 12:15 uur Munt 11; zo 25 14:30 uur Munt 11.

IDFA – 7

feliciteert IDFA met het 25-jarig jubileum en wenst alle makers, omroepen en producenten een goed festival

MAKE IT HAPPEN BECOME A FILMMAKER

23 november Alone in the World Denise Janzée

Taking the Plunge Michiel Brongers

NCRV / Recht zo die gaat producties

NCRV / Selfmade Films

Boris Ryzhy Aliona van der Horst

Ford Transit Hany Abu-Assad

VPRO / Zeppers Film & TV

The Damned and the Sacred Jos de Putter

VPRO / Augustus Film

Procedure 769 Jaap van Hoewijk

IKON / Zeppers Film & TV

NCRV / Jura Filmprodukties

Flying Anne Catherine van Campen

The Hum of Holland Stella van Voorst van Beest

NCRV / Zuidenwind Filmproductions

ﬁlmmaking digitaljournalism audioproduction interactiveanimation gamedesign webdesign 3Dgraphics

BOS / Volya Films

24 november Wrong Time Wrong Place John Appel

The Unplaceables René Hazekamp

HUMAN / Cobos Films

RTV Rijnmond / Riverpark Films

Karsu Mercedes Stalenhoef

All of Me Susan Koenen

IKON / Pieter van Huystee Film

NCRV / Hollandse Helden

Position among the Stars Leonard Retel Helmrich

Father Wanted Annelies Kruk

HUMAN / Scarabeefilms

NCRV / Hollandse Helden

The Diaries of an Elephant Janina Pigaht

Jan’s Mom Anneloor van Heemstra

VPRO / Selfmade Films

NCRV / Hollandse Helden

Metal and Melancholy Heddy Honigmann

Taking the Plunge Michiel Brongers

VPRO / Ariel Film Production

NCRV / Selfmade Films

TAKE NEXT IN 2013 APRILP NOW! SIGN U

TEL: 020-6228790 TEL: 010-4117951 mor e info: w w w.sae.edu

IDFA Melkweg Competition for Music Documentary 2012

25 november The Diaries of an Elephant Janina Pigaht

Bente’s Voice Marijn Frank

VPRO / Selfmade Films

VPRO / Blazhoffski Productions

Mookie Neske Beks

The Sea that Thinks Gert de Graaff

NCRV / Zuidenwind Filmproductions

In My Fathers House Fatima Jebli Ouazzani NTR / MM Filmproducties

The Long Holiday Johan van der Keuken VPRO / Pieter van Huystee Film

Girls Menna Laura Meijer

NTR / Theorema Films / Studio Nieuwe Gronden

If We Knew Peter Lataster, Petra Lataster-Czisch HUMAN / Lataster & Films

Tales of a River Peter Lataster, Petra Lataster-Czisch HUMAN / Stichting Zig/Zag

IKON

25 november: Mediafonds jeugddocumentaires (8-12 jaar) op IDFA Junior

VANAF 2013 TE ZIEN IN DE FILMTHEATERS WWW.CINEMADELICATESSEN.NL adv_IDFA_Cinemadelicatessen.indd 1

06-11-2012 14:53

Buffet van Odette Eten voor IDFA bezoekers

Prinsengracht 598 tel. 020 423 60 34 info@buffet-amsterdam.nl

AL 25 JAAR TROTSE PARTNER VAN IDFA

Mediafonds supports IDFA Media Talks, debatten en nagesprekken Lees: 609 cultuur en media #12 - veel aandacht voor documentaire www.mediafonds.nl Deze documentaires zouden niet bestaan zonder het Mediafonds. Voorkom de voorgenomen opheffing, teken de petitie op mediafondsmoetblijven.petities.nl

www.buffet-amsterdam.nl

These documentaries would not have been realised without the support of the Dutch Cultural Media Fund. Help to avoid the proposed dissolution, sign the petition on mediafondsmoetblijven.petities.nl

Lunch € 17,50 Avond € 25,00

Dagelijks wisselend lunch- en 3-gangen avondmenu, inclusief een glas Cava.

Prijs geldt op vertoon van IDFA pas. Reserveer: 020-4236034 of sms naar 06-15693338

LEO DE BOER OVER IK WIL MIJN GELD TERUG

‘HET VERSCHIL MET GOKKEN

WERD WEL HEEL ERG KLEIN’ foto: Nichon Glerum

Het begon als een film over de financiële crisis, maar het werd een film over schaamte. Leo de Boer analyseert in Ik wil mijn geld terug hoe hij zich liet verleiden door zijn eigen hebzucht – en verloor.

KORT

een Occupy-demonstratie, werd ik er ook nog eens op gewezen dat ik alleen maar voor mijn eigen gewin ben gegaan, zonder vragen te stellen bij wat er eigenlijk met mijn geld gebeurt.’ Verder gaat de maker te rade bij bankiers en financieel adviseurs, om te begrijpen wat er precies is misgegaan. ‘Op een gegeven moment probeerde ik wanhopig om het geld dat ik had verloren, terug te krijgen, waardoor ik steeds meer risico’s ging nemen. Dan wordt het verschil met gokken wel heel erg klein.’ ‘Maar ik heb aan die bankiers ook gevraagd: “Wat is dan het wezenlijke verschil tussen wat ik doe en wat jullie doen?” En het antwoord is: niks. Alleen krijgen zij steeds weer nieuw geld, terwijl ik het gewoon ben kwijtgeraakt. Dat kun je maar één keer doen.’ (SK)

BUITEN BEELD

FREE THE MIND Beeld: Bas van der Schot & Farhad Foroutanian

‘Ik ben wel gewend om op een persoonlijke manier een onderwerp te introduceren, maar dit keer was het anders. Gaandeweg bleek de hele film steeds meer over mijzelf te gaan. Ik liep vast, omdat het me maar niet lukte om het gesprek aan te gaan met mijn zoon Michael. Ik kreeg het niet voor elkaar hem te vertellen dat ik geld had verspeeld dat voor hem bedoeld was. Maar toen ik die ongemakkelijke scènes aan de producenten liet zien, lagen ze op de grond van het lachen. Voor hen was dát nou juist waar de film over ging. Toen wist ik: nu kan ik niet meer terug.’ Ik wil mijn geld terug is het confronterende maar voor velen herkenbare verslag van een mislukt kapitalistisch avontuur. De Boer deinst er niet voor terug zijn eigen irrationele motieven onder de loep te nemen. ‘Ja... want ik ben toch voor dat procentje méér gegaan. En ik heb er nooit bij nagedacht dat dat ook een risico met zich mee zou brengen. Door Niels, die ik ontmoette bij

Ik wil mijn geld terug – Leo de Boer Za 24, 15:00, Munt 9

NORMAAL VLIEGEN Alleen wie goed kijkt, ziet dat er iets geks aan de hand is met Anne. Het elfjarige meisje heeft last van tics. Ze móet overal aan likken. Of zomaar een rondje draaien. En ze is emotioneler dan haar klasgenootjes. Anne kampt met Gilles de la Tourette. Toch probeert ze een zo normaal mogelijk meisje te zijn. Deze subtiele jeugddocumentaire onthult hoe dat lukt. (MN) Anne vliegt – Catherine van Campen. Vr 23 11:15 Munt 12

IDFA – 9

Muziek Film Kunst Theater Design

Jouw gids voor kunst en cultuur. volkskrant.nl/events VK-ADV-Parade-2012-245x172,5.indd 1

9/26/2012 11:10:39 AM

‘HERINNERINGEN KUN JE DEBORAH VAN DAM OVER THE BABY

UITSCHAKELEN UIT ZELFBESCHERMING’ Het was puur toeval dat Deborah van Dam op het verhaal van onderduikbaby Anneke stuitte. Koerierster Cora, die Anneke destijds bij haar pleeggezin had afgeleverd, vertelde opeens dat ze ‘haar baby’ weer had teruggevonden. Leuk verhaal, dacht Van Dam, en goed om zoiets vast te leggen nu de hoogbejaarde betrokkene nog leeft. Voor in het archief.

Tijden later trof ze Cora opnieuw. Die vertelde dat Anneke ook was benaderd door de toenmalige pleegbroer en dat ze dat verschrikkelijk had gevonden: zelf had ze helemaal geen herinneringen aan haar onderduikperiode. Interessant, vond Van Dam. ‘Ik dacht, dat moet iets met je doen. Als je eerst niks weet en dan anderen ontmoet die veel meer over je weten.’ Het moest een onschuldige film worden, iets over identiteit. Ze vloog naar de VS en filmde Anneke boven haar schoenendoos met familiefoto’s. Het bleek een doos van Pandora. Met toestemming van Anneke kreeg Van Dam toegang tot de archieven van de stichting Oorlogspleegkinderen. Daardoor werd onverwachts een pijnlijke waarheid onthuld over Annekes onderduiktijd. Voor pleegbroer Fred, die regelmatig de publiciteit zocht met het mooie verhaal over zijn ouders die een Joodse baby opvingen, kwam de onthulling als een donderslag. Hoe droevig ook, toch moest Van Dam hem confronteren: ‘Het kennen van de waarheid over je geschiedenis is toch

foto: Nadine Maas

DE BEZOEKER

TUSCHINSKI 3, WOENSDAG 21 NOVEMBER, 17:42 UUR

SPIRITUAL VOICES Guus Peek (61), universitair docent Janine Kapel (57), doktersassistent

Zesenhalf uur hebben de negen bezoekers van Spiritual Voices in de bioscoopzaal doorgebracht. Idioot dat het meesterwerk niet meer geïnteresseerden trok, vindt Guus Peek. ‘Het past kennelijk niet meer in deze tijd om zo lang naar een film te kijken’, zegt Janine Kapel. Beiden kochten een kaartje na het zien van een televisie-interview met IDFA’s eregast Kossakovsky, die de film heeft opgenomen in zijn top10-selectie. Alexander Sokoerov filmde in 1995 Russische soldaten op de desolate grenspost tussen Tadzjikistan en Afghanistan, waar verveling en angst het dagelijks bestaan beheersen. ‘Heel bijzonder om als kijker onderdeel te

belangrijk. Je leert ervan en hopelijk word je er – sorry voor het moralisme! – een beter mens van.’ Van Dam zegt achteraf dat ze de werkelijke toedracht over Annekes onderduiktijd had kunnen vermoeden: ‘Als iemand niets meer weet, dan moet er haast wel een trauma bestaan. Herinneringen kun je uitschakelen uit zelfbescherming.’ Omgekeerd kun je om die reden de geschiedenis ook rooskleuriger voorstellen, zoals Fred misschien doet. Doel van haar film is om dit ‘grijze verleden’ bespreekbaar te maken en de kijker de vraag voor te leggen: wat zou jij doen? Volgens Van Dam worden Joodse onderduikkinderen geacht dankbaar te zijn dat hun leven is gered door mensen die daarvoor hun eigen leven in de waagschaal stelden: kritiek op een eventueel minder fraaie jeugd is taboe. Het openen van het oorlogskinderenarchief kan hierin hopelijk verandering brengen. (OvD) The Baby – Deborah van Dam. Za 24, 17:30, Munt 9

zo moet de hel eruitzien

simpel en prachtig

zijn van het leven daar’, vindt Janine. ‘Het is haast een metafoor voor de onderwereld, zo moet de hel eruitzien’, zegt Guus. Het eerste deel van de film bestaat uit één lang shot: ‘Zo simpel, en toch zo prachtig’, vindt Janine. De lengte van de vertoning gaf ruim gelegenheid tot diepere gedachten, zegt Guus. En Janine was gegrepen door de observatie van Sokoerov dat hoe hoger de soldaten de bergen in trekken, hoe bewuster ze zich zijn van hun kwetsbaarheid: ‘Dat maakt, paradoxaal genoeg, hun leven des te waardevoller.’ Guus was verbaasd over de ouderwetsheid van het Russische leger in de jaren negentig: ‘Waren we daar nou zo bang voor, tijdens de Koude Oorlog? Het lijkt wel een negentiende-eeuwse krijgsmacht!’ (OvD)

DRAAIT ER NOG WAT LEUKS?

VRIENDIN IN JE BREIN

foto: Nichon Glerum

In 2008 staat kindertelevisiemaker León Siminiani op een dood spoor: relatie op de klippen, ontslagen. Zoals zovelen vertrekt hij naar India. Hij legt zijn innerlijke zoektocht vast in een associatief filmdagboek vol aardige gedachtekronkels. Overweldigd door hectisch, lawaaiig Delhi volgt hij een tip van een vriendin: muziek draaien die goede herinneringen oproept aan Madrid. Maar de warme, ontspannen beelden van de Spaanse hoofdstad worden al snel verdrongen door de Indiase rauwe werkelijkheid: een kraampje vol met vliegen bezaaide hompen vlees, plassende mannen. Na de constatering dat haar tip niet werkt, roept hij zichzelf tot de orde, zoals hij zichzelf voortdurend becommentarieert. Als hij vervolgens iets anders ziet dat niet zou moeten werken, maar het toch doet (een Indiër die een metershoge

stapel dozen op zijn fiets stapelt) besluit hij de tip van zijn vriendin nog een kans te geven. En zie: met behulp van muziek kan hij de hoogtevrees bezweren die hij voelt bij de aanblik van enkele mannen bovenop torenhoge billboards. En inderdaad, opeens komt juist de schoonheid van die luchtwerkers naar voren. Langzaam dringt de vriendin zo steeds meer binnen in zijn brein. Dat zij niet wil meewerken aan zijn film, roept de dramatische ontwikkeling tot een halt. Een mogelijke climax, volgens iedere scenariohandleiding het perfecte einde, wordt door hem als onbevredigend afgeserveerd. Ach ja, scheppen gaat van au. (WK) Map – León Siminiani. Vr 23 15:00 uur EYE 1; zo 25 12:30 uur Munt 13

IDFA – 11

Drie woordjes. Daar begint Alan Berliner zijn essayistische filmportret First Cousin Once Removed mee. Aan het slot vraagt hij de kijker of die zich de drie woordjes kan herinneren: stoel, boom, vogel.

HET AFTAKELENDE BREIN

ls rs a e l l e ests van de b j i nkz elpunt kelijk a d r d taan et mid wij we gaan s n e r e h rsen rein in oeverr bbige o gen e h h in b e a Onz ijn ons lling. In het kw gedrag gen, z o Wij langste en met gen en or biol en. be nvall wegin tof vo eolog e e h s e sam onze b ur t, is en en t zien ho dat aanstu , filosof s laten hoe de en ker g a is en ewust o l m n o e e r l h i lb a c psy menta ersenf ak doe helpt. u a h Doc jpend gaan v ieze in Graaf i m r r ing s dit o e galle van de l men naar d Pau

12 – IDFA

Berliners oom Edwin Honig (1919-2011) was een man van woorden – dichter, vertaler en literatuurprofessor –, maar Berliner interviewt hem op hoogbejaarde leeftijd, als hij zwaar dement is en niet meer weet met wie hij getrouwd was en of hij kinderen heeft. Maar soms heeft hij z’n heldere momenten, waarin iets doorschijnt van de grote geest die hij geweest is. Bijvoorbeeld als hij mijmert over het wezen van de herinnering en het verstrijken van de tijd. Toch is nagenoeg alles wat zijn oom ooit interessant maakte, verdwenen in de mist van het haperende brein. Wat Berliners zoektocht niet minder interessant maakt. Hoe frustrerend de omgang is met een naaste die getroffen is door de ziekte van Alzheimer, laat Delete zien. Als de vader van de vijftienjarige Jurre iets uit de koelkast gaat halen, komt hij steevast met het verkeerde terug. Hoewel hij er niets aan kan doen, werkt het de puberzoon toch op de zenuwen. Om een mooie herinnering te creëren, gaat Jurre samen met z’n vader een weekend naar Vlieland, maar op de boot terug weet de laatste al niet meer wat ze daar gedaan hebben.

HET SPORTIEVE BREIN Er blijft weinig van onze zorgvuldig opgebouwde identiteit over als de grijze massa eenmaal aftakelt, het geheugen wordt gewist en de persoonlijkheid onomkeerbaar verandert. In dat opzicht is het onbegrijpelijk dat een hele bedrijfstak roekeloos omspringt met dit kwetsbare orgaan. In Head Games buigen enkele hersendeskundigen zich over hersenbeschadigingen onder American Footballspelers. Het valt niet mee te bewijzen hoe onverantwoord de risico’s zijn, wat een neuroloog doet verzuchten dat de tabaksindustrie ooit net zo Oost-Indisch doof bleef als nu de dollarbeluste American Football-bond. Probleem is dat cerebrale blessures meestal pas aan het licht komen als de hersens in

plakjes zijn gesneden en onder de microscoop geanalyseerd. Punched Out ontrafelt de teloorgang van ijshockeyvedette Derek Boogaard, die op 28-jarige leeftijd dood werd gevonden op een hotelkamer. Autopsie wees uit dat zijn schedel murw was gebeukt, zijn cognitieve functies gesloopt door pijnstillers en alcohol. De eerzucht van de atleten moet daarbij niet worden onderschat. Uit 9.79*, over de Olympische 100 meter hardlopen van 1988, en When Heroes Lie, over dopinggebruik door Finse langlaufers, blijkt dat topsporters bereid zijn hun ziel aan de duivel te verkopen voor succes, roem en geld. Over de langetermijneffecten van prestatiebevorderende middelen tast men in het duister, maar sportmensen wagen het erop. Vóór de komst van bloedverrijkend epo waren duursporters massaal aan de stimulantia, wat menigeen in mum van tijd tot mentaal wrak degradeerde. Het heeft er alle schijn van dat ook de nieuwste middelen zowel lichaam als geest beïnvloeden.

HET VERSLAAFDE BREIN Van topsporters naar drugsverslaafden is een klein sprongetje. Het verschil tussen geoorloofde en ongeoorloofde middelen is zo dun als de krabbel van een bevoegd medicus. Met een medisch attest veranderen doping en drugs als bij toverslag in ‘medicijnen’. De bijwerkingen zijn onder medische begeleiding niet verdwenen, wel beheersbaar. Waar gedrogeerde topsporters op publieke verontwaardiging kunnen rekenen, vallen artiesten niet van hun voetstuk als ze hun energie en inspiratie uit een pil of spuit gehaald blijken te hebben. De inmiddels bejaarde drummer Ginger Baker, bekend van Cream en Hawkwind en Blind Faith, heeft zo veel drugs gebruikt dat alleen onder invloed zijn ware karakter aan de oppervlakte komt. En dat is niet aangenaam, blijkt uit Beware of Mr. Baker. Zijn talent heeft hem ervoor behoed compleet in de goot te belanden. De Rotterdamse verslaafden in The Unplaceables hebben het minder met zichzelf getroffen. Als lid van een vuilprikploeg proberen ze enige structuur in hun leven te krijgen, maar het spook van verslavende middelen krijgen ze niet afgeschud. Dat geeft munitie aan degenen die pleiten tegen legalisering van drugs: zodra iemand aan de dope is, heeft het vrijgevochten individu niets meer te willen. De verslaving neemt de macht over. Dat rechtvaardigt de even verbeten als hopeloze strijd van de Amerikaanse overheid tegen de

handel in drugs, zoals geschetst in The House I Live In. Terwijl Sins of My Father toont hoe de beruchte cocaïnedealer Pablo Escobar profiteerde van deze ‘War on Drugs’.

HET VERWARDE BREIN Alle exotische en illegale drugs ten spijt, is de grootste ellende nog altijd terug te voeren op Koning Alcohol. De makers van For I Know My Weakness volgen de alcoholiste Patty, die in Los Angeles een spoor van vernieling heeft getrokken en lijdt onder aanvallen van achtervolgingswaan. Daarmee komen we bij films over psychische stoornissen, al dan niet in bedwang gehouden door psychoactieve stoffen uit de apotheek. Zoals Here One Day, waarin regisseur Kathy Leichter een reconstructie geeft van de ernstige bipolaire stoornis van haar moeder, die uiteindelijk zelfmoord pleegde. Of Mozart and Munchies, over de 87-jarige pianiste Ann Marie Fröier, die een leven lang worstelde met manisch-depressieve buien. Of het lichtvoetiger Flying Anne, over een elfjarig meisje dat lijdt aan het syndroom van Gilles de la Tourette en haar tics tracht te beheersen. De invloed van moderne technieken blijft evenmin buiten beschouwing. In I Am in Space probeert Dana Raga er met astronauten en psychologen achter te komen welke invloed een verblijf in de ruimte, met verstoord dag- en nachtritme, heeft op de hersenhuishouding. A Journal of Insomnia laat mensen met chronische slaapstoornis – in de geïndustrialiseerde wereld een groeiend probleem – op een speciale website vertellen over hun aandoening. Ook ’s nachts.

HET GETEMDE BREIN Het kan de documentairekijker met interesse voor het haperende en ontsporende brein gemakkelijk gaan duizelen. Het optimistische Free the Mind reikt een oplossing aan: meditatie. De Amerikaanse professor Richard Davidson laat deze methode, eeuwenlang beproefd door monniken uit Oost en West, los op kinderen met fobieën en oorlogsveteranen met posttraumatische stressstoornis. Volgens Davidson kan meditatie een nauwelijks waarneembare verandering in de geestesgesteldheid teweegbrengen, met grote gevolgen, zoals een olietanker door minieme koerswijziging een totaal andere eindbestemming krijgt. Psychedelisch ogende beelden stellen het brein voor als een schier oneindig sterrenstelsel. ‘Dit is het meest complexe orgaan in het universum’, aldus Davidson, wijzend op een model van de menselijke hersens. ‘We staan pas aan het begin van onze reis.’

9.79* – Daniel Gordon. Zo 25, 14:45, Munt 10 Beware of Mr. Baker – Jay Bulger. Za 24, 16:15, Tuschinski 6 First Cousin Once Removed – Alan Berliner. Za 24, 10:00, Tuschinski 1 & 2; zo 25, 16:30, Tuschinski 2 Flying Anne – Catherine van Campen. Vr 23, 11:15, Munt 12 For I Know My Weakness – John Dentino. Vr 23, 15:30, Munt 10 Free the Mind – Phie Ambo. Za 24, 12:15, Munt 11; zo 25, 14:30, Munt 11 Head Games – Steve James. Zo 25, 16:15, Munt 9 Here One Day – Kathy Leichter. Vr 23, 19:30, Munt 12; za 24, 21:00, Tuschinski 3 The House I Live In – Eugene Jarecki. Vr 23, 18:30, Brakke Grond Rode Zaal I Am in Space – Dana Ranga. Za 24, 22:00, Brakke Grond Rode Zaal Mozart and Munchies – Marie Lundberg. Vr 23, 18:00, Tuschinski 4; za 24, 12:00, Munt 10 Punched Out – Shayla Harris. Dagelijks doorlopend in Brakke Grond Witte Zaal The Unplaceables – René Hazekamp. Za 24, 20:45, Tuschinski 6 When Heroes Lie – Arto Halonen. Za 24, 16:30, Munt 11; zo 25, 13:45, Munt 9 Delete van Janetta Ubbels, Sins of My Father van Nicolas Entel en A Journal of Insomnia, van meerdere regisseurs, zijn niet meer te zien

IDFA – 13

heerlijke noodle- en rijstgerechten salades | vers geperste sappen wijn | sake | (japans) bier

amstelstraat 8 (hoek rembrandtplein) | amsterdam zon-don : 12.00-22.00 | vrij-zat : 12.00-23.00 BR

het wagamama.nl IJ

GRACH

TRA

LINDEN

CEN

TRA

MAR NIXS

AT RSTRA

WESTE

STA

TIO

IKK

ACH

AAN

SGR

PIET H

HT GRAC

RAADHUISSTRAAT

CHT

GRA

DS LAN

AT RA ER

NIE

NTR op IDFA

Café de Jaren kin Ro

r. nst ele Do e uw Nie

IDFA

AT LST RA EGE

T STRAA VIJSEL

SPI

T TRAA PERS

ICT IS ÓÓK EEN KUNST

TRAA

ATIS ARPH

Oosterpark

11 B VAN

Sarphatipark

Herengracht 209209209209 T +31 4233288 www.vbvbbs.nl Herengracht Herengracht Herengracht T +31 T20 +31 T20 +31 20 4233288 20 4233288 4233288 www.vbvbbs.nl www.vbvbbs.nl www.vbvbbs.nl 1016 BE Amsterdam F +31 4233286 info@vbvbbs.nl 1016 1016 BE 1016 BE Amsterdam BE Amsterdam Amsterdam F +31 F20 +31 F20 +31 20 4233286 20 4233286 4233286 info@vbvbbs.nl info@vbvbbs.nl info@vbvbbs.nl

TRA

ICT BV

RAA

S WOU

1016 BE Amsterdam F +31 20 F4233286 info@vbvb.nl 1016 BE Amsterdam +31 4233286 info@vbvb.nl 1016 1016 BE 1016 BE Amsterdam BE Amsterdam Amsterdam F +31 F20 F 20 4233286 20 4233286 4233286 info@vbvb.nl info@vbvb.nl info@vbvb.nl T+31 A20 A+31 R T S P Y T +31 20 4233288 U RT C ICT BV ICT ICT BV ICT BVBV www.vbvb.nl ALBE

UTST

VAN

IDFA, Stadsschouwburg Amsterdam, Stadsschouwburg Utrecht, Luxor Theater Rotterdam, Paradiso, ArchitectuurTLokaal, Holland Festival, DeLaMar, Orkater, Herengracht 209 +31 20 4233288 www.vbvb.nl Vrede van Utrecht, Scheltema voor actuele kunst, Dans Theater e.v.a. Herengracht 209 T +31 4233288 www.vbvb.nl Herengracht Herengracht Herengracht 209209 209 T Nederlands +31 T20 +31 T20 +31 20 4233288 20 4233288 4233288 www.vbvb.nl www.vbvb.nl www.vbvb.nl

WIBA

T RAA EST

L AER

STADHOUDERSK ADE SECTOR DÉ ICT PARTNER VOOR DE CULTURELE

R LG

SIN

TEL

NAMS

RIN

BINNE

TRAAT

WWW.CAFEDEJAREN.NL 6 HTSES

LEIDSEPLEIN

WEES

NIEUWE DOELENSTRAAT 20 | 020 625 57 71

NLA ntr.nl/uurvandewolf.nl

UTREC

OPEN FROM 9.30 TO 1 AM / 2 AM

ENT

Rembrandtplein

De opvolger vanRKakiemon EPO DO de nieuwe ﬁlm vanTSuzanne Raes K Beware of Mr. Baker PLAportret van ’s werelds beste drummer NTA Searching for Sugerman GE Mgrootste over de onbekende popmuzikant I

Staalstraat

Flowermarket

EN TT KA

COFFEE | DRINKS | LUNCH | DINNER

Muntplein

S EID

SPACIOUS / LIGHT CAFÉ RESTAURANT

R ST

AT THE HEART OF THE IDFA

HERENGRACHT

PRINSENGRACHT

CHT

NGR

OZE

OOSTERDOK

KEIZERSGRACHT

JNB

BLOE

25 JAAR IDFA DEEL 5: 2008-2012

REWRITING HISTORY

DE BEVELHEBBER HEEFT HET NIET GEWETEN

Verenigde Staten, 2008. Documentairemaker Errol Morris blikt met betrokken militairen terug op wat vijf jaar eerder plaatsvond in de Abu Ghraib-gevangenis. In deze voormalige martelbunker van het Saddam-regime richtte het Amerikaanse leger, kort nadat ze Irak in 2003 binnenvielen, een verhoorcomplex in waar jonge mannen vaak zonder duidelijke verdenking werden opgesloten en ondervraagd. Diverse gedetineerden overleefden hun verblijf niet. Een jaar later werd de wereld wakker geschud met foto’s, die lieten zien hoe de gevangenen ook buiten de verhoren om door de Amerikaanse militairen stelselmatig werden vernederd. De triomfantelijke blikken, opgestoken duimen en het simpele feit dat dit fotomateriaal breed circuleerde onder de militairen, toonde aan dat er in de gevangenis een cultuur was ontstaan waarin het besef van morele standaarden was zoekgeraakt. Zo was er onbewust een herhaling van het beruchte Stanford-gevangenisexperiment gecreëerd. Op het moment dat Morris zijn fi lm maakte, was de internationale verontwaardiging allang achter de rug en waren de meeste militairen die op de foto’s te zien waren, intussen bestraft. Standard Operating Procedure laat vooral zien hoe de geïnterviewden omgaan met hun betrokkenheid bij collectieve misdaden en werpt impliciet de vraag op waarom de militairen die hoger in de rangorde zaten, de juridische dans collectief ontsprongen – een uitkomst waar de fi lm geen verandering in bracht. (SK) Standard Operating Procedure – Errol Morris. Za 24 10:00 Tuschinski 6.

SCHAAKMAT!

Er kon een lachje af, in 2008, bij Derk Sauer, dat jaar benoemd tot bestuursvoorzitter van IDFA en bekend als uitgever in Rusland, en Garry Kasparov, voorheen beste schaker ter wereld en al jarenlang, met minder succes, Russisch oppositiepoliticus. Toch botsten de twee flink. Kasparov bleek geen fan van Sauers glossy’s: ‘Voor u is Rusland business. Voor mij is het leven.’

foto: Felix Kalkman

‘MENSEN KONDEN NIET EENS POEPEN

ZONDER GEFILMD TE WORDEN’ Rond de millenniumwisseling filmde regisseur Ondi Timoner een extreem, Big Brother-achtig kunstexperiment. Ze had geen idee welke schat ze in handen had. Toen ze in 2006 voor het eerst Facebook zag, besefte ze: het experiment dat ze destijds had geregistreerd, is werkelijkheid aan het worden.

foto: Nichon Glerumw

In 1999 kreeg Ondi Timoner een telefoontje: of ze geïnteresseerd was in culturele geschiedschrijving. De excentrieke internetmiljonair Josh Harris sloot een groep van honderd kunstenaars een maand lang op in een bunker. In deze levende kunstinstallatie mochten ze doen wat ze wilden. Alles was gratis, alleen werd er altijd en overal gefilmd. ‘Hij zei dat hij het gevoel had dat in het volgende tijdperk de mens tegenover de machine zou komen te staan en hij wilde dat iemand die transitie zou markeren’, vertelt Timoner. Gefascineerd zegde ze toe. Maar het experiment beviel haar niets. ‘Er was geen enkele privacy, mensen konden niet eens poepen zonder gefilmd te worden. En ze werden doorgelicht over hun privéleven. Toch deed iedereen mee, om dezelfde reden dat mensen meedoen aan reality-shows: we willen dat ons leven ertoe doet.’ Haar film gaat over hoe internet ons leven overneemt. Harris zag dat als iets negatiefs en wilde dat met het experiment aankaarten. ‘De kunstenaars waren de koningen van de jungle, die veranderden in gevangenen, in virtuele kooien.’ De opnamen uit die tijd werden pas relevant toen de technologie Harris’ visie had ingehaald. ‘Toen werd me duidelijk dat mijn film moest gaan over het verlies van intimiteit in een nieuw tijdperk. Dat was toen aan de hand.’

Achteraf was het daarom maar goed dat het project stil was komen te liggen, omdat Harris de masters had gestolen: hij was ontevreden over hoe hij werd geportretteerd in de ruwe montage. Toen Timoners Dig! in 2004 de Grand Jury Prize op Sundance won en zij op de voorpagina van The New York Times stond, wilde de publiciteitsgeile Harris de ﬁlm opeens wel afmaken. ‘Ik weigerde, want ik zag toen niet wat het bunkerproject mensen te zeggen had. MySpace was net begonnen, de internetbubbel was gebarsten. Er was geen enkele indicatie dat internet zo groot zou gaan worden. Totdat Facebook begon.’ Drie jaar geleden was haar ﬁlm voor velen een openbaring. ‘Mensen wilden direct hun Facebook-pagina opheffen.’ Nu voelt We Live in Public voor Timoner als een tijdscapsule. ‘MySpace is niet meer relevant, maar Facebook is geëxplodeerd.’ (WK)

We Live in Public – Ondi Timoner. Wordt niet meer vertoond op IDFA.

Op weliveinpublic.blog.indiepixﬁlms.com is te zien dat de effecten van We Live in Public (en van Harris’ daaropvolgende project Pseudo.com) voortduren, nadat die projecten zijn afgesloten. Zie de video ‘Crazed Fan Attacks Pseudo.com Founder Josh Harris’, waarin een voormalige gebruiker, die zich bekendmaakt als ‘Underdog1998’, woedend is omdat Harris met zijn projecten is gestopt: ‘Why do you do that to us, people who are following you? (…) How many thousands of hours that I spent online, watching you? (…) Fucking megalomaniac!’ En hem vervolgens aanvliegt.

IDFA – 15

ISABELLE FOUGÈRE EN MIQUEL DEWEVER-PLANA OVER ALMA, A TALE OF VIOLENCE

‘ZE HEEFT ONMENSELIJKE DINGEN GEDAAN’ It’s a dog-eat-dog world, zo blijkt uit deze interactieve webdocumentaire. Daarin vertelt een voormalig bendelid in Guatemala openhartig over haar criminele verleden binnen een gewelddadige ‘familie’. Miquel Dewever-Plana: ‘Wie geen slachtoffer wil zijn, wordt dader.’ Na bijna twintig jaar te hebben gewerkt als fotograaf in Guatemala, kent Miquel Dewever-Plana het land goed. Een land waar onevenredig veel mensen sterven door geweld – in vredestijd. Een land waar jongeren zich in groten getale aansluiten bij gewelddadige bendes. Waarom? Dewever-Plana: ‘Criminele jongeren krijgen van jongs af aan te maken met allerlei vormen van geweld. Het gaat vaak om Maya’s uit sloppenwijken, die niet naar school kunnen en gediscrimineerd worden. Ik had misschien dezelfde levenskeuzes gemaakt als ik onder die omstandigheden was geboren.’ Voor de online-documentaire werd gekozen voor het point of view van de jonge vrouw Alma. Alma had al eerder meegewerkt aan een boek over geweld, van dezelfde makers. Het duo wilde laten zien waarom een vrouw bewust in een keiharde mannenwereld stapt. Miquel: ‘Om te overleven en het alomtegenwoordige geweld te ontlopen, werd ze zelf dader. Ze wilde geen slachtoffer worden.’ Het duurde minstens anderhalf jaar voor Alma haar medewerking aan de documentaire toezegde, omdat ze bang was voor de consequenties. Miquel: ‘Ze heeft onmenselijke dingen gedaan, en ziet deze film als een

mogelijkheid om jongeren te waarschuwen. Zij dacht in de bende een familie te vinden, maar zag pas jaren later hoe groot die vergissing was.’ Isabelle vult aan: ‘Alma zei dat ze, wanneer een bendelid haar op haar veertiende dit verhaal had verteld, ze waarschijnlijk een andere levenskeuze had gemaakt.’ Er werd bij de opnames gekozen voor een sobere setting. Alma draagt amper make-up en heeft onopvallende kleding aan. Isabelle: ‘Het moest zo universeel mogelijk ogen, want haar verhaal ís universeel.’ Miguel: ‘Omdat de computergebruiker meestal alleen voor het scherm zit, leent het medium zich prima voor een één-op-één-gesprek. Alma spreekt dus rechtstreeks tegen jou.’ De kijker kan kiezen of hij ‘bij Alma blijft’, of naar haar verhaal luistert en ondertussen filmen fotobeelden bekijkt van het dagelijks leven in de sloppenwijken. Isabelle: ‘Het zijn eigenlijk twee films met hetzelfde verhaal. Beiden hebben een ander effect op je kijkbeleving en gevoel.’ Miquel: ‘We hebben de documentaire momenteel laten blocken voor kijkers uit Centraal-Amerika. Over een jaar of drie maken we de film beschikbaar, dan is het risico voor Alma minder groot.’ Voor Europese

foto: Nichon Glerum

jongeren is de film net zo relevant, denken Fougère en Dewever-Plana. De ontdekking dat de gewelddadige gangcultuur doorklinkt in Europese jongeren, was een enorme schok voor hen. Miquel: ‘Ook de jongeren hier hebben te maken met geweld. De crisis, discriminatie, buren die je niet als medemens herkennen; onder bepaalde omstandigheden kan ook hier een geweldsgolf komen.’ Miquel: ‘Objectiviteit bestaat niet, maar we wilden het onderwerp zo eerlijk mogelijk benaderen. Met al het materiaal hadden we makkelijk een slachtoffer van Alma kunnen maken – of een monster. Onze verantwoordelijkheid bij de montage was groot.’ Wie de

site bezoekt kan, naast Alma’s verhaal, een schat aan informatie vinden over haar land, de gangcultuur en allerhande cijfers over geweld in Guatemala en de rest van de wereld. Isabelle: ‘De journalistieke waarde van zo’n website is enorm; je kan zo diep en breed gaan als je wilt – en we kunnen op deze manier veel jongeren bereiken.’ (MN) Alma, A Tale of Violence - Isabelle Fougère en Miquel Dewever-Plana. Tot en met zondag op iPad te bekijken in de Rode Zaal van de Brakke Grond. Online te zien en voor tablet te downloaden op: http://alma.arte.tv/en/

VICTOR KOSSAKOVSKY

‘FILMKUNST IS ALS DE LIEFDE BEDRIJVEN’

De Russische filmmaker Victor Kossakovsky (Sint-Petersburg, 1961) staat bekend om zijn eigenzinnige kijk op de wereld, het leven en de film. Dit jaar is hij eregast op IDFA, dat een retrospectief van zijn oeuvre en zijn persoonlijke Top10 vertoont.

foto: Bram Belloni

16 – IDFA

Zelfs op de vroege ochtend heeft Victor Kossakovsky aan een enkel woord genoeg om uitgebreid van wal te steken. ‘Het brein?’ herhaalt Kossakovsky, terwijl hij de wenkbrauwen fronst. ‘In de betekenis van verstand is het een nuttig apparaat. Ik gebruik het voor ik ga filmen, maar zo weinig mogelijk tijdens het filmen. Dan vertrouw ik op m’n intuïtie en blokkeer ik m’n brein. Zoals een goede zanger een liedje met z’n verstand van buiten leert, maar het op gevoel zal vertolken. Zo krijgt de muziek een stem. Als filmmaker probeer ik op het niveau te komen van de geest of de ziel, waarmee je kunt doordringen tot het wezen van de dingen. Met het verstand kun je iets beschouwen, met de ziel zie je hoe het werkelijk is.’ In Svyato (2005) filmt Kossakovsky zijn tweejarige zoontje, die voor de eerste keer in een spiegel kijkt en daarop reageert. ‘Voilà: de ontdekking van het ik, het zelfbewustzijn van de mens’, vat Kossakovsky samen. ‘Filmen is voor mij een transcendentale bezigheid. De geest verheft zich. Ik beleef de meest intense momenten wanneer ik een beeld in het kader heb gevat. Als iemand anders dat doet, ontstaat er een ander beeld. Het is een kwestie van talent in welke mate die beelden de kijker raken – zowel het talent van de filmmaker als van de kijker.’ Als voorbeeld geeft Kossakovsky de door hem bewonderde Alexander Sokoerov, van wie hij

het vijfenhalf uur durende Spiritual Voices (1995) in zijn Top 10 heeft opgenomen: ‘Het is misschien een vreemde metafoor, maar filmkunst is een vorm van liefde bedrijven. Samen werk je naar een hoogtepunt toe. Het mooiste is als je dat gelijktijdig bereikt. In z’n laatste films heeft Sokoerov te veel z’n verstand gebruikt. Op die manier kun je geen liefde bedrijven, laat staan klaarkomen.’ Gezichtsbedrog speelt een grote rol in Kossakovsky’s laatste film, ¡Vivan las antipodes! (2011), over vier paar tegenovergestelde plekken op de aardbol, en in de eveneens in zijn Top 10 opgenomen klassieker Man with a Movie Camera (Dziga Vertov, 1929). ‘Wat heeft het voor zin een film opnieuw te zien als er niks dubbelzinnigs in schuilt?’, aldus Kossakovsky. ‘De filmindustrie vertelt verhalen. Daar is het nieuwtje na één keer af, net als bij de krant. Spelen met de perceptie is in mijn ogen van een hogere orde dan verhalen vertellen. Een geoefend publiek heeft behoefte aan verrassingen. Daarom hou ik van films en boeken die je niet ogenblikkelijk kunt doorgronden. Dostojevski is de lezer altijd een stap voor, waardoor hij steeds verrast. Hij speelt met de gevoelens van de lezer. Als je verveeld dreigt te raken, lees je even verder dat de schrijver weet dat je je verveelt... Meesterlijk!’ (PvdG) De films van Victor Kossakovsky en zijn Top10 draaien tot en met zondag op IDFA.

KALENDER 2013

INTERNATIONAAL JAAR VAN DE QUINOA JANUARI

Bioscooprelease Karsu (gepland) 1 Pieter Fleury Filmconsulent Documentaire bij Filmfonds 2 Dvd-release Searching for Sugar Man 2-4 56 Up op Holland Doc 6 Armeens Kerstmis 7 Oosters-Orthodox Kerstmis

12 IDFA ON TOUR Filmschuur, Haarlem;

Cinema Oostereiland, Hoorn 13 ‘t Hoogt, Utrecht; Cinerama, Rotterdam; Wolff Cineast, Enschede; Euroscoop, Tilburg; Wolff Groningen 16/17 Bibliotheek Almere 19 Focus Filmtheater, Arnhem; Filmschuur, Haarlem; Filmfestival Sneek; Hollywoud, Almkerk; Zien, Eindhoven 20 Filmhuis de Keizer, Deventer; Plaza Futura, Eindhoven; De Bios, Drachten; Wolff Huizen; Wolff Nieuwegein; 26 Verkadefabriek, Den Bosch; Provadja, Alkmaar; 27 Cinema Amstelveen; Lieve Vrouw, Amersfoort; Filmhuis Den Haag; Filmhuis Bussum 22 Bioscooprelease Kumaré

16 The Staircase II op Holland Doc 22 Parlementsverkiezingen Israël

23 International Film Festival Rotterdam (t/m 3.2) 27 Kumbh Mela, Allahabad India 29 Dvd-release Anton Corbijn Inside Out

FEBRUARI Imbolc 1

IDFA ON TOUR

JANUARI WK M D

1 1

D Z

MAART

12 13

23 25

30 31

JULI

D D V Z Z

2 3

Carnaval 10 Concert Rick Springfield, Nashville 14 Presidentsverkiezingen Cyprus 17 Oscar Beste Documentaire 24 Bioscooprelease The Imposter 28

30 31

MAART

Start Nederland-Rusland-jaar 1

APRIL WK M

14 1

W V Z

15 8

18 29

M D

MEI

30 31

W V Z

W V Z Z

22 23

Lumière, Maastricht; Cinema Zuid, Antwerpen 2 Castellum, Alphen a/d/ Rijn; 3 Filmhuis Zevenaar 10 Lumen, Delft 16

Bioscooprelease 5 Broken Cameras (gepland) 19 Holi 27 Pasen 31

MEI

SEPTEMBER

JULI WK

IDFA ON TOUR

JUNI

IDFA ON TOUR

1 Kroatië bij EU 2 DocLabs The Gallery of Lost Art offline – dus permanent ‘lost’ 9 Ramadan 19 Verjaardag Victor Kossakovsky (1961)

Bioscooprelease More Than Honey (gepland) Bioscooprelease Het Nieuwe Rijksmuseum (gepland)

30 Koninginnedag

FEBRUARI

APRIL

1 Bibliotheek, Wassenaar; 7 Chassé Theater, Breda; 13/14 Cinema De Balie, Amsterdam

Filmhuis Aan de Slinger, Houten; 2 Parkfilmhuis, Alphen ad Rijn; 9 Figi, Zeist 10 De Groene Engel, Oss; Lumen, Delft; 16 Filmtheater Hilversum; 17 Cinema Middelburg; 23 Gigant, Apeldoorn; Omval, Diemen 24

23 25

30 31

AUGUSTUS WK

M D

W D

23 25

30 31

D D Z Z

JUNI

1 1e documentaire: Nanook of the North (1926) Presidentsverkiezingen Iran 14 Begin Tour de France 29

25 27

SEPTEMBER

AUGUSTUS 3 Gay Pride, Amsterdam 21 Verjaardag Stef

25 World Mental Health Congress,

Buenos Aires (t/m 28)

OKTOBER WK M D

OKTOBER iPhone 5S 4 Gouden Kalf Beste Documentaire op Nederlands Filmfestival 4 Dierendag 7 Begin rechtszaak Bernie Madoff 11 Internationale Preidag 13 Dag voor alle Amsterdammers 31 Halloween

TV: The Gatekeepers (gepland) Heropening Van Gogh (gepland) 1 1 mei 1 Dodenherdenking 4 Bevrijdingsdag 5 Hemelvaartsdag 9 Zonsverduistering, Noord-Australië 10 Pinksteren 19 Finale Champions League 25

40 1

D Z

DECEMBER

23 25 27

30 31

NOVEMBER 45

D D V Z Z

2 3

D D Z Z

25 27

Bondsdag-verkiezingen Duitsland Verjaardag Lotte 13 Internationale Dag van de Vrede 21 parlementsverkiezingen Japan 30

NOVEMBER India lanceert Marssatelliet Divali 3 Sint-Maarten 11 Begin Carnavalsseizoen 11 Geboortedag Joris Ivens (1898-1989) 18 IDFA (t/m 1 dec) 20 Chanoeka / Thanksgiving 28 Begin viering 200 jaar Koningshuis 30

DECEMBER

Sinterklaas 5 Loting WK Voetbal 6 Verjaardag Nick Cunningham 14 Langste nacht 21 Kerstmis 25

Release- en vertoningsdata zijn onder voorbehoud.

IDFA – 17

PV Lehtinen (Keidas)

Jan Zabeil (What Would the Drop Know About That?)

Andris Gauja (Family Instinct)

Vijf jaar tweegesprekken

Ralph de Haan en Lars Siemens (Spitting Ink) 18 – IDFA

Claudius Beutler (13, 14, 15)

George Sluizer (Homeland)

Om de IDFA Speciaal 2012 uit te luiden: een uiteraard niet complete galerij van filmmakers die de afgelopen vijf jaar door ons zijn geportretteerd voor het traditionele Tweegesprek (zie pagina 6). Vijf jaar van bijzondere combinaties en ontmoetingen.

Monster Jimenez (Kano: An American and His Harem)

Femke van Velzen (Weapon of War) Mads Brügger (The Ambassador) Ilse van Velzen (Weapon of War)

Janus Metz (Ticket to Paradise)

menez merican arem)

Sean McAllister (Japan, A Story of Love and Hate) Leonard Retel Helmrich (Stand van de sterren)

Lucy Bailey en Andrew Thompson (Mugabe & The White African)

IDFA – 19

Cultuur maakt je rijker De BankGiro Loterij is de cultuurloterij van Nederland en partner van IDFA. Dankzij haar deelnemers heeft de BankGiro Loterij in 2012 tientallen musea, monumenten en molens gesteund met ruim â&#x201A;Ź 64 miljoen. Speelt u ook mee voor cultuur? Ga naar www.bankgiroloterij.nl

03 Corporate adv IDFA 245x172,5.indd 1

29-10-12 16:48

Steun IDFA ook. Als bezoeker, als vriend en als dikke vriend.