Huisartsenservice editie 3 2017 Thema Management by Huisartsen Service

Nr. 3 / 2017 / Jaargang 6 – Een uitgave van MedWay

VIRTUELE THUISZORG

HUISARTS IN BEELD

FOCUS

Meer tijd voor de patiënt

De huisarts als manager

Het management managen

INHOUD

VOORWOORD

Deze advertentie is alleen leesbaar in de printversie

Kunt u het als huisarts nog managen?

FOCUS Het managen van het management

MEDISCH NIEUWS

INTERVIEW DVK FIEF DE MOL Zelfmanagement diabetespatiënt

Uw personeel onze zorg

MedWay B.V. Westkadijk 10, 3861 MB Nijkerk 033 - 247 11 71

VOEDINGSWAARDE 7 SELECTIE 13 NATIONALE APOTHEEK 14 ACHTERGROND 17 Virtuele Thuiszorg SELECTIE 20 DE DOKTERSTELEFOON 21 OPINIE 22 Dr. Wolter Paans, Hanzehogeschool Groningen COLUMN 24 Apotheker Herman Bruins HUISARTS IN BEELD 25 Dr. Crop, Leijdschendam CULTUREEL 26 Marrie Stoffer COLUMN 29 Frans-Joseph Sinjorgo MEDWAY PEOPLE 30

”

Er zijn maar weinig woorden die zo veel x betekenis hebben als ‘managen’. Het is synoniem voor leiding geven, voor de boel in goede banen leiden, mensen begeleiden en motiveren, je eigen dagelijkse bezigheden op orde hebben, problemen oplossen… De lijst is eindeloos. Als je het over management in de eerstelijnszorg hebt, is het dan ook lastig om daar een vaste definitie op toe te passen. Een huisarts is een bedrijfsleider die zijn praktijk moet managen. In die rol is hij zakelijk manager, personeelsmanager en zelfs commercieel manager. De assistente is zijn tijdsmanager en voor de patiënt is hij een zorgmanager. Gelijktijdig heb je de (chronische) patiënt waarvan steeds vaker verwacht wordt dat deze zelf manager wordt van zijn ziektebeeld. In deze tijden waarin er steeds meer druk komt op de schouders van de huisarts en de huisartsenpraktijk meer en meer de spil wordt waar omheen de zorgverlening in Nederland draait, ziet HuisartsenService dat steeds meer huisartsen juist op het managementvlak in de knel komen. Daarbij moeten keuzes worden gemaakt. Wordt er hulp van buitenaf ingeroepen door een praktijkmanager aan te nemen? Of worden alle managementstaken omarmd en worden de zorgtaken juist verder uitbesteed? Het is de uitdaging om in het veranderende speelveld alle ballen hoog te houden. Vandaar dat we die problematiek ditmaal tot thema van ons magazine hebben bestempeld. Uiteraard bestaat er niet iets als de ultieme oplossing. We horen graag van u hoe u deze problematiek aanpakt. Veel leesplezier! Dirk-Jan Kruithof Uitgever

COLOFON HuisartsenService is een kwartaalmagazine en wordt gratis verspreid onder huisartsen. Wilt u HuisartsenService ook ontvangen of wilt u een adreswijziging doorgeven mail dan naar info@huisartsenservice.nl UITGEVER MedWay BV, Postbus 1199, 3860 BD Nijkerk, 033-2471171 info@medwaybv.nl / www.huisartsenservice.nl / info@huisartsenservice.nl COÖRDINATIE MAGAZINE EN ADVERTENTIE EXPLOITATIE Claudine van Peperstraten, peperstraten@huisartsenservice.nl 06-12971011 REDACTIE buro33, Edgar Kruize / Esther Schulting, www.buro33.nl ONTWERP EN DTP PHprojecten DRUK Platform P COPYRIGHT Op alle artikelen en fotografie in dit magazine rust auteursrecht. Prijswijzigingen en drukfouten voorbehouden. Gebruik of verspreiding zonder toestemming van de uitgever is verboden. DISCLAIMER MedWay BV en bij deze uitgave betrokken medewerkers aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid voor mogelijke gevolgen die zouden kunnen voortvloeien uit het gebruik van de in deze uitgave opgenomen informatie. Uitspraken die worden gedaan in de gepubliceerde interviews zijn van de geïnterviewde en hoeven niet overeen te komen met de mening van de redactie en uitgever.

huisartsenservice

FOCUS

Door HuisartsenService

Het managen van het management

”

De kern in het zelfmanagement van patiënten is het zelf houden van de regie

enig huisarts is het vak ingegaan met als belangrijkste ambitie het helpen van de patiënt. Een ambitie die in de tegenwoordige huisartsenpraktijk steeds lastiger op persoonlijk niveau waar te maken is. De huisarts is een klein bedrijf, waar ‘de huisarts van weleer’ vooral steeds meer managementtaken op zijn schouders krijgt. En de patiënt? Ook die krijgt steeds vaker ‘managementtaken’ toebedeeld. In het geval van chronische ziekten is zelfmanagement een steeds belangrijker onderdeel van het zorgproces. Maar hoe houden al die ‘managers,’ die dat van nature helemaal niet zijn, stand? Het blijft aan alle kanten een evenwichtskoord waar de diverse betrokkenen zo goed en zo kwaad als het gaat voetje voor voetje op vooruit lopen. Want dat we met zijn allen aan de overkant moeten komen, is evident. Maar het is onontgonnen gebied voor velen en dat maakt dat voorzichtigheid geboden is. Binnen het werkgebied van de huisarts hebben zich de afgelopen jaren veel en grote veranderingen voorgedaan. Veel tweedelijnszorgtaken zijn op het bordje van de huisartsenpraktijk terecht gekomen, samenwerkingen netwerkverbanden zijn groter geworden, evenals de zorggroepen waarvan de huisarts onderdeel is. Dit nog los van de steeds groter wordende regeldruk vanuit de overheid en de steeds prominentere eisen die zorgverzekeraars stellen. Binnen die grote veranderingen dreigen alledaagse ‘probleempjes’ als bereikbaarheid van de praktijk, een efficiënte indeling van het spreekuur, het opvolgen van afspraken en functioneringsgesprekken en

huisartsenservice

meer onder te sneeuwen. Al die kleine activiteiten zijn echter van vitaal belang om het primaire zorgproces van de huisartsenpraktijk te kunnen borgen. Het is een evenwichtsoefening die met heel veel vallen en weer opstaan maar langzaam onder de knie wordt gekregen. DUIDELIJKE KEUS MAKEN Het grote balanceerdilemma voor de huisartsen zelf is de hoeveelheid managementtaken die hij of zij zichzelf toebedeeld. Een huisarts die het liefst alles zelf in de hand houdt, heeft daardoor per definitie minder tijd om zich op directe patiëntenzorg te richten. Dit terwijl de vraag naar juist dat persoonlijke contact toeneemt. Moderne tijden vragen dus een spreiding van de focus, of een heel duidelijke keus voor taken die een huisarts graag zelf wil (blijven) uitvoeren en welke worden uitbesteed. Kort door de bocht heeft iedere huisartsenpraktijk te maken met de volgende managementstaken; personeelsmanagement, organisatiemanagement, kwaliteitsmanagement en financieel management. Waarbij binnen elke categorie nog tal van subonderdelen kunnen worden ondergebracht en waarbij ‘patiëntenmanagement’ eigenlijk nog een buitencategorie is, daar alle andere zaken in dienst staan van het zo goed mogelijk zorgen voor de patiëntenpopulatie. DAGTAAK Personeelsmanagement blijkt in veel gevallen een tak die veel tijd en energie vreet. Denk aan het beheer van arbeidscontracten, werving, selectie en inzet van nieuw (flex) personeel, het houden van (en met name het documenteren en opvolgen van) func-

tioneringsgesprekken, verzuim en vakanties bijhouden, maar ook het luisteren naar het personeel. Een huisarts die standaard te laat aan zijn spreekuur begint, kan het uitlopen daarvan niet afschuiven op het management dat de assistente op dat vlak moet voeren. Dit moet in overleg gebeuren en vaak is daar in de vaart der volkeren geen tijd voor. Een andere tijdrovende tak is het financiële management. HuisartsenService vangt met regelmaat op dat op dit vlak nog grote stappen te maken zijn. Het bijhouden van de administratie, het declareren richting de zorgverzekeraars, crediteurenbeheer, onderhoudskosten van de praktijk, het maken van (en het naleven van) een begroting, het zijn allemaal taken die er ‘naast’ of ‘niet volledig’ worden gedaan puur omdat er geen tijd is om even afstand te nemen, rustig te kijken naar de situatie en op basis daarvan beslissingen te nemen. Veel huisartsen weten niet eens precies wat er nu binnen komt en wat er financieel weer uitgaat. Financieel management zou, net als personeelsmanagement, een dagtaak kunnen zijn.

”

Moderne tijden vragen een spreiding van de focus van de huisarts

INZET PRAKTIJKMANAGER De inzet van een praktijkmanager biedt in heel veel gevallen uitkomst en maakt dat een huisarts zich weer meer kan richten op de patiëntenzorg. Veel huisartsenpraktijken zijn op dit vlak nog wat afwachtend, om diverse redenen. Enerzijds blijkt dat veel huisartsen alle regie toch het liefst zo lang mogelijk zelf in handen houden. Men is bang grip te verliezen als bepaalde taken worden uitbesteed. Dat is echter ook direct het probleem waardoor het dagelijkse management veel huisartsen boven het hoofd groeit. Een ander punt is dat er onherroepelijk budget vrij voor zal moeten worden gemaakt. ‘Gaat dat zichzelf terugverdienen?’ In de praktijk blijkt dat een praktijkmanager zichzelf zeker terug verdient en de zorgverzekeraars zien dat ook. Zodoende stimuleren zij de inzet van praktijkmanagers. Sinds 1 januari van dit jaar is de voorwaarde vervallen dat de huisartsenpraktijk voor een praktijkmanagementvergoeding

huisartsenservice

VOEDINGSWAARDE

Door Esther Schulting

verbonden moet zijn aan een (in)formeel samenwerkingsverband van minimaal 7.500 ingeschreven patiënten. Op deze manier kunnen ook kleinere huisartsenpraktijken ondersteuning van een praktijkmanager op een laagdrempelige manier inzetten. OPTIMALISEREN VAN MANAGEMENT Zaak is in deze uiteraard wel om in te schatten wat voor soort praktijkmanagement het meest ondersteuning behoeft. Is het om de dagelijkse praktijk zo goed mogelijk te laten stroomlijnen? Is het voor het onderhouden van contacten met verzekeraars, overheden, andere zorginstellingen, financieel management of personeelsmanagement? Geen praktijk is hetzelfde en dat maakt dus ook dat er naast budget ook eerst ruimte moet worden gecreëerd om te zien aan welk soort managementondersteuning nu écht behoefte is. Dat vereist een nuchtere blik op het beleid en het personeel. Maar ook op de bedrijfsvoering, inrichting van de dagelijkse werkzaamheden en bedrijfscultuur- en –politiek. Hoe zit het met besluitvorming? Wie heeft welke bevoegdheid en hoe autonoom mag iemand handelen? Hoe is de houding van de diverse personeelsleden en waar knellen de eventuele samenwerkingsverbanden? Er komt veel op een huisarts af en vaak is het lastig om een punt te vinden waar exact te beginnen met het optimaliseren van het management. Toch blijkt dat de kwaliteit van zorg ontegenzeggelijk omhoog gaat zodra het praktijkmanagement goed op orde is en de patiënttevredenheid stijgt. Daar is het uiteindelijk toch allemaal om te doen. Mocht u er zelf niet uitkomen, HuisartsenService kijkt graag met u mee naar de mogelijkheden voor uw praktijk. PARALLELLEN MET DE PATIËNT De ironie van dit alles is dat terwijl veel huisartsen maar met moeite alle ballen in de lucht houden met betrekking tot het dagelijks management, van de steeds groter groeiende groep chronische patiënten óók meer management wordt gevraagd om het eigen ziektebeeld op orde te houden. Mensen die – net als de huisarts in beginsel – doorgaans

huisartsenservice

niet zijn opgeleid om (zelf)managementtaken uit te voeren. Dat uitbesteden werkt, blijkt wel uit het feit dat chronische zorg (waar bij uitstek beroep wordt gedaan op een groeiend zelfmanagement van de patiënt) vaak door praktijkondersteuners wordt gedaan die dat deel van de werkzaamheden binnen en huisartsenpraktijk goed zelf kunnen managen. Met het risico dat de huisarts daardoor minder zicht op die patiëntengroep krijgt, dus daar zal het interne management weer op moeten worden aangepast. Als binnen de zorgstandaarden wordt gesproken over zelfmanagement, wordt dat in de breedte bedoeld. Niet alleen het goed kunnen omgaan met de eigen ziekte en de eventuele ongemakken die daarbij komen kijken, maar vooral ook het hebben van een kwalitatief hoogwaardig leven óndanks de ziekte. Zelfmanagement zoals dat de patiënten wordt geleerd en waarin de praktijkondersteuner een coachfunctie heeft, gaat over het inpassen van een chronische ziekte in het dagelijkse leven van iemand. Hierbij zou je als huisarts best parallellen kunnen trekken met het management van de eigen praktijk. De kern in het zelfmanagement van patiënten is het zelf houden van de regie. Het stellen van de vraag ‘wat wil ik nu echt, wat is belangrijk voor mij’ en vervolgens zelf de beslissing nemen over de daarbij noodzakelijke zorg en ondersteuning. Eigen regie draait om het bepalen wat je (nog) kan als patiënt, waar ligt de eigen kracht. Inzicht is een tweede belangrijk punt. Waar gaat het goed, op welke gebieden gaat het minder goed en wat wil ik dat uiteindelijk goed gaat. Zodra die eerste twee punten in kaart zijn gebracht, kun je als derde punt gaan sturen op het actief kijken waar een patiënt exact hulp moet krijgen om zijn ‘dagelijkse management’ zo optimaal mogelijk te ondersteunen en welke netwerken daarvoor moeten worden versterkt of aangesproken. Eigen regie voor een patiënt is het vermogen het eigen leven naar eigen behoeften in te delen en daarvoor de noodzakelijke ondersteuning te regelen. Het staat gewoon in de zorgstandaarden. Dus waarom passen we hetgeen we de patiënt leren niet wat vaker in de eigen huisartsenpraktijk toe?

Op kruidentocht Het boek ‘Kruidentocht’ van Marjolein Holtkamp is een praktische gids voor alle leeftijden om eetbare, geneeskrachtige en helende bloemen, planten en kruiden op te sporen. Je leert vooral anders kijken naar de natuur om je heen. Zo spot je ineens wilde kruiden langs het fietspad waar je thee van kunt zetten of eetbare bloemen tijdens je dagelijkse wandeling met de hond. In Kruidentocht bespreekt Marjolein planten en kruiden en hun gebruik en geeft ze daarnaast achtergrondinformatie over toepassingen uit het verleden. In de gids is ook ruimte voor notities, zodat je meteen aan de slag kunt met je vondsten. ISBN 9789021564708

“Ik probeerde mijn eetgewoonten te veranderen, maar chips eten met mes en vork is haast niet te doen!”

Wat je denkt ben jezelf Een e-book voor een gezond gewicht en een gezond leven. Na het lezen van ‘Wat je denkt ben jezelf’ zou je weer beter in je vel zitten, je krachtiger en energieker voelen en onder meer je eigenwaarde vergroten. Het e-book leert je anders te kijken, zodat je anders gaat handelen met betere resultaten. Meer informatie of bestellen via nlbewustgezond.nl

Gezond met apps My Diet Coach – een virtuele coach die je op een laagdrempelige manier helpt gewicht te verliezen. Zo krijg je meldingen dat je water moet drinken, wordt de status van je gewicht bijgehouden en krijg je tips om bijvoorbeeld een eet-dagboek bij te houden. Endomondo – Hardlopen en fietsen – uiteindelijk gaan bewegen en een gezonde levensstijl hand in hand. Via deze app worden de afstanden en intensiteit van je training geregistreerd en verbrandde calorieën bijgehouden. Je kunt zelfs je status delen met vrienden om elkaar te motiveren. SleepBetter – Een goede nachtrust is onontbeerlijk voor een gezond leven. Met deze app krijg je inzicht in je slaapgedrag. Daarnaast geeft hij inzicht in hoe onder meer cafeïne, alcohol of stress van invloed zijn op uw nachtrust. Online aan te schaffen via o.a. App Store. huisartsenservice

Door Edgar Kruize

HUISARTS Huisartsen VAKER VROUW overbelast door EN MINDER toenemende druk op huisartsenpost VAAK GEVESTIGD

Het wordt voor huisartsenposten steeds lastiger om het werk in de avonden, nachten en weekends aan te kunnen, zo meldt de NOS. Het is op de spoedzorg te druk geworden en door lage personeelsbezetting moeten patiënten lang wachten. Dit treft ook de bereikbaarheid van de huisartsenpost, die niet altijd meer binnen de afgesproken tijd van twee minuten te bereiken is. Huisartsen en triagisten ervaren een hoge werkdruk door de problemen en zien steeds vaker dat de huisartsenposten zijn genoodzaakt om de zorg over te dragen aan ambulancediensten, die op hun beurt weer te kampen hebben met overbelaste eerste hulpafdelingen in ziekenhuizen. Branchevereniging InEen heeft aan de bel getrokken. Men vreest voor patiëntveiligheid omdat patiënten die op de huisartsenpost belanden doorgaans een meer complexere en vaak urgentere zorgvraag hebben.

huisartsenservice

Het aandeel vrouwelijke huisartsen is opgelopen tot 53 procent. In 2007 was dat nog 36 procent. Onderzoekinstituut NIVEL geeft aan dat de stijging van het aandeel vrouwelijke huisartsen onderdeel is van een groei in het totaal aantal huisartsen. Er zijn nu 21 procent meer huisartsen dan in 2007, echter een steeds groter aantal werkt niet meer fulltime. Gemiddeld werkt een Nederlandse huisarts 0,67 FTE. Dit gemiddelde komt met name voort uit een relatief hoog aandeel vrouwelijke huisartsen dat niet fulltime werkzaam is. Deze groep is met name werkzaam als huisarts in dienst van een huisarts (HIDHA) of als waarnemer. Het aantal zelfstandig gevestigde huisartsen is de afgelopen 10 jaar nauwelijks toegenomen.

App helpt bij vinden leeg verpleegbed

In de regio Midden-Brabant kunnen eerstelijnszorgverleners via de nieuwe app ZorgbedMB snel een eerstelijnsbed regelen voor kortdurende opname van kwetsbare ouderen. De app is een initiatief van Zorgnetwerk Midden-Brabant en is 1 september gelanceerd. Uitgangspunt van de app is dat het regelen van extra zorg voor kwetsbare ouderen en het vinden van een bed voor een kortdurende opname met name de huisarts veel tijd kost. De app biedt de gebruiker een overzicht van de beschikbare eerstelijnsbedden in de regio, voor zowel hoog-complexe als laag-complexe zorg. Alle zeven zorgorganisaties die in Midden-Brabant een eerstelijnsverblijf aanbieden (De Wever, Het Laar, Maasduinen, Schakelring, ’t Heem, Thebe en Volckaert) participeren in de app. Indien de patiënt een andere zorgvorm behoeft, laat de app organisaties zien die deze kunnen leveren.

HELFT NEDERLANDERS GEEN WEET VAN E-HEALTHTOEPASSINGEN HUISARTSEN

Meer dan de helft (55 procent) van de Nederlanders heeft geen idee wat de online mogelijkheden bij de huisarts zijn. In het noorden is dat zelfs 63 procent. Het aantal Nederlanders dat gebruikmaakt van de online diensten van de zorgverlener is dan ook laag; 7 procent heeft weleens online een afspraak ingepland en 3 procent heeft weleens gebruikgemaakt van een e-consult. Dat blijkt uit onderzoek van PharmaPartners, onder ruim 1.000 Nederlanders. Hoewel het aantal gebruikers van e-healthtoepassingen laag is, blijkt uit het onderzoek wel dat patiënten hier behoefte aan hebben. 43 procent staat positief tegenover het online inplannen van een afspraak, maar geeft aan dat dit niet mogelijk is bij hun praktijk of dat onduidelijk is of dit kan. Vooral 25- tot 34-jarigen zien het maken van een online afspraak zitten: 52 procent staat hiervoor open. Van de patiënten die bekend zijn met de online mogelijkheden bij hun praktijk is 1 op de 5 hierop gewezen door de huisarts of assistent, 19 procent heeft erover gelezen op de website en slechts 7 procent is geïnformeerd via een e-mail. Uit het onderzoek blijkt tevens dat de gemiddelde Nederlander ook onvoldoende bekend is met de online diensten van apotheken.

Focus op menselijkheid in de zorg

sluiting, meer tevredenheid over het consult bij zowel de patiënt als arts en leidt dit tot grotere medemenselijkheid in de zorg. Kortom: door te investeren in communicatie kan de gezondheidszorg naar een hoger niveau worden gebracht.”

Waarom gaat het soms mis in de communicatie tussen artsen en patiënten? En wat is daar aan te doen. Neuroloog Leo Visser onderzoekt dat in het boek Menselijkheid In De Zorg. Voor een patiënt is het belangrijk dat de arts menselijk en competent is, adequaat handelt, goede zorg levert en de patiënt betrekt bij te nemen beslissingen. Artsen echter, zijn opgeleid om acute aandoeningen te behandelen, maar moeten steeds vaker patiënten met een chronische aandoening begeleiden. Dat levert spanningen op. Visser wordt daar dagelijkse mee geconfronteerd, het was voor hem de reden zijn ervaringen vast te leggen in dit boek. “Los van mijn professionele ervaring kreeg ik ook in mijn privéle-

Zeeuwse huisartsen zoeken nieuwe aanwas

ven te maken met zorg aan dierbaren die onder de maat was. Met dit boek wil ik schetsen hoe slechte communicatie begint, maar vooral ook hoe het beter kan. Als patiënten weten hoe artsen denken en werken, stellen ze betere vragen. En als de arts zich bewust is van het perspectief van de patiënt resulteert dit in betere aan-

Huisartsen in Zeeland zijn een campagne begonnen om nieuwe collega’s te enthousiasmeren voor werk in de regio. De LHV waarschuwt dat de komende jaren een derde van de Zeeuwse huisartsen met pensioen gaat, maar dat er nauwelijks nieuwe artsen zijn die zich in de provincie vestigen. Huisartsenkring Zeeland van de LHV en de Zeeuwse Huisartsen Coöperatie hebben berekend dat in de gebieden boven de Westerschelde 51 procent van de huisartsen ouder is dan 57 jaar. In Zeeuws-Vlaanderen is dat 37 procent. Zeeland richt zich met de wervingsfilm niet alleen op Nederlandse huisartsen, daar in België relatief veel huisartsen beschikbaar zijn. Niet alleen Zeeland kampt met een dreigend huisartsentekort. Ook in Drenthe en enkele delen van Noord-Brabant speelt dit probleem. Landelijk gezien zijn er in potentie genoeg jonge huisartsen beschikbaar, zij leggen hun focus echter niet op dun(ner) bevolkte gebieden.

huisartsenservice

INTERVIEW

Door Edgar Kruize

Fief de Mol

“Zelfmanagement diabetespatiënt begint met kennisoverdracht” praat. Ze is ruim 17 jaar werkzaam als diabetesverpleegkundige in huisartsenpraktijken in Nieuwegein. Tevens is ze zo’n zeven jaar gedetacheerd voor Sanofi, waarvoor ze als diabetesconsulent en vraagbaak is voor praktijken in midden en noord Nederland. In haar dagelijks werk ziet ze de problemen waar zowel patiënten als behandelaars (huisartsen en praktijkondersteuners) tegenaan lopen. De eerste groep met het omgaan met hun chronische ziekte, de tweede met het begeleiden van die patiënten.

Zelfmanagement valt en staat met het krijgen van kennis en inzicht over het ziektebeeld, zodat patiënten zelf aan de slag kunnen om op een goede manier hun chronische ziekte in te passen in hun dagelijkse leven. Het is een utopie om bij alle patiënten het juiste inzicht, een oprechte motivatie en benodigde vaardigheden te verwachten. Aanpassing of verandering van leefstijl is een van de moeilijkste dingen voor een patiënt en dat is nu net waar alles om draait bij diabetes mellitus. Er zijn echter hulpmiddelen om patiënten, maar ook zorgverleners hierin te ondersteunen. “Een diabetespatiënt die zijn eigen ziekte moet gaan managen, krijgt er ineens meer dan een fulltime baan bij!” Diabetesverpleegkundige Fief de Mol is heel stellig in haar uitspraak en ze heeft gelijk. Want waar met een fulltime baan meestal een 40-urige werkweek wordt bedoeld, is het voor diabetespatiënten een additionele baan die 24 uur per dag en zeven dagen per week doorloopt en alle andere bezigheden op zo’n dag zou kunnen beïnvloeden. “Dat is niet niks en het mag niet worden onderschat hoeveel impact dat heeft.” De Mol weet waar ze over

huisartsenservice

“Als ondersteuning op het moment dat een behandeltraject is ingezet, is het ideaal dat de patiënt op zijn eigen tempo informatie kan vergaren”

UIT BALANS De Mol stelt dat er heel veel goed gaat in de diabeteszorg. Door een patiënt ook kennis en inzicht te verschaffen en mee te laten denken in zijn of haar behandeling, kan een behandeltraject veel soepeler verlopen. “Belangrijk is dat een patiënt aan kan aangeven wat hij of zij prettig vindt, wat haalbaar is ten aanzien van de doelstellingen die verwacht worden en hoe de ziekte in te passen is in het dagelijkse leven. Het is moeilijke materie, die ik altijd met autorijden vergelijk. In het begin denk je ‘dat krijg ik nooit onder de knie’. Maar als je de theorie volledig onder de knie hebt, kan je naast de instructeur al goed rijden. Maar je

weet pas écht wat autorijden is als je het op eigen houtje moet gaan doen. Dat geldt dus ook voor mensen met een chronische ziekte als diabetes mellitus die dit in hun leven moeten gaan inpassen. Je kan jezelf volledig inlezen, de theorie weten van wat een hoge of lage bloedsuiker is. Maar als je die ontregeling aan den lijve ondervindt, weet je pas écht wat het is. Het kan je dagelijkse leven zomaar ineens behoorlijk uit balans brengen, met alle vervelende gevolgen van dien. Daar moet je dan mee zien te dealen. Er in de toekomst vervolgens goed mee omgaan, adequaat handelen en problemen voorkomen, vergt inzicht in de situatie. Maar het kost vaak veel tijd om tot het goede inzicht te komen.”

MOTIVEREN EN CONTROLEREN Het is voor de zorgverlener zaak om de patiënt in dat traject met de juiste informatievoorziening zo goed mogelijk te begeleiden in zijn omgang met diabetes. De Mol geeft aan dat zij nog regelmatig ziet dat patiënten al worden geacht zelf ‘achter het stuur te kruipen’, zonder dat ze daar klaar voor zijn. “Als nieuwe patiënt krijg je een enorme hoeveelheid informatie te verwerken. Het leren leven met een chronische aandoening als diabetes mellitus vergt veel van de mensen, ze moeten hun levenswijze vaak drastisch veranderen. Juist op dat moment is het belangrijk om de juiste informatie te delen,

begrip voor de situatie te tonen en te proberen de diabetespatiënt te motiveren tot het zelf managen van zijn chronisch ziek zijn. De eerste stappen in die behandeling zijn vaak de belangrijkste! Controleer regelmatig of de patiënt alles wel goed begrijpt, luister naar de patiënt, zorg dat je een goede inschatting kan maken van wat hij op dat moment aankan, van zijn inzicht en van de motivatie. Om de vergelijking met autorijden weer te maken, je laat ook niet iemand de weg op gaan die de verkeersregels niet kent. Dan wordt het een puinhoop.” TIJD INVESTEREN Het ligt volgens De Mol niet aan de kennis en kunde van de zorgverlener

huisartsenservice

0 e i t c e Sel

Door Esther Schulting

PREVENTIE IN HET SOCIALE DOMEIN Sijtze de Roos en Mart van Dinther

dat het niet altijd goed gaat. Wel aan de tijd die men mag besteden aan een patiënt. “Zelfmanagement van de diabetespatiënt begint allereerst met kennisoverdracht. Zeker in de beginfase is het van belang om meer tijd te investeren in een patiënt. Omdat het hier een chronische patiënt betreft, kan je spreken over een aantoonbaar rendement dat een goede start geeft voor de lange termijn. Het begint voor de patiënt met het begrijpen wat er in zijn lichaam gebeurt. Het is aan de behandelaar om inzicht te krijgen in hoeverre de patiënt de materie begrijpt en er zelf mee aan de slag wil en kan gaan. Het managen van een ziektebeeld heeft ook te maken met het managen van verwachtingen. Het kan een langdurig proces zijn om iemand juist op de rit te krijgen. Juist omdat er soms te weinig tijd voor genomen wordt, is de kans van slagen om tot een verbeterde instelling te komen soms lager. Hierdoor kan een patiënt minder gemotiveerd raken en afhaken.” MAATWERK De Mol pleit voor niet alleen geschreven instructies in combinatie met begeleiding van een behandelaar, maar ook voor heldere instructievideo’s en andere interactieve elementen die de techniek op dit vlak kan bieden. “Je merkt dat er op 12

huisartsenservice

“Voor de behandelaar wordt het makkelijker om aanvullende informatie en zorg op maat te leveren aan de patiënt” dit vlak zeker wel stappen worden gemaakt en dat komt de patiënt absoluut ten goede. Niets is fijner dan dat hij of zij thuis, in het geval van twijfel of gewoon ter ondersteuning, nog even terug kan zien hoe een bepaalde handeling ook alweer verricht moet worden of hoe en probleem op te lossen. Dit kan perfect zijn voor bijvoorbeeld iemand die net is begonnen met insulinetherapie, of iemand die even niet meer weet wat een hypoglycaemie is en hoe daarbij te handelen.” Een goede stap in die richting is door de firma Sanofi gemaakt met passende educatie modules; ToujeoCoach, die specifiek is ontworpen voor mensen

met diabetes type 1 of 2 die de insuline Toujeo voorgeschreven hebben gekregen. De module is ontwikkeld voor patiënten, maar de behandelaar kan desgewenst de vorderingen van zijn patiënt volgen. “Er zijn meerdere programma’s ontwikkeld, maar in het geval van ToujeoCoach sluiten de modules aan op het kennisniveau van de patiënt. Dat werkt erg fijn omdat geen mens hetzelfde is. Voor de behandelaar wordt het makkelijker om aanvullende informatie en zorg op maat te leveren aan die patiënt. Er zijn behandelaars die het veel werk vinden om weer een module aan te bieden aan de patiënt en ook het soms als een probleem ervaren om zichzelf er ook in te verdiepen. ‘We moeten al zoveel’, hoor ik dan en zij geven de voorkeur aan persoonlijke coaching. ‘Geef het een kans’, zeg ik dan op mijn beurt. Het persoonlijke zal altijd de basis blijven. Je wil toch altijd zien hoe het met iemand gaat en zijn lichaamstaal kunnen lezen. Als ondersteuning op het moment dat een behandeltraject is ingezet, is het echter ideaal dat de patiënt op zijn eigen tempo informatie kan vergaren, wat de kwaliteit van zelfmanagement naar een hoger niveau doet stijgen, en handvaten krijgt om de regie op het leven weer in eigen hand te nemen. Daar doen we het toch voor!”

Preventie is een onderwerp wat steeds meer speelt in de maatschappij en dat op velerlei gebied terug komt, ook in de huisartsenpraktijk. Dit boek is geschikt voor professionals en studenten van hogere sociale studies en aanverwante opleidingen in zorg, onderwijs en veiligheid. Het biedt een toegankelijk overzicht van preventie in het sociale domein en geeft handvatten ten behoeve van het preventief kunnen denken en handelen. € 22,50 ISBN 9789046905432

NIET ZO PERFECT

De druk op het werk en de thuissituatie neemt toe en daarnaast lijkt alles tegenwoordig ook nog eens perfect te moeten zijn. Een foto bijvoorbeeld wordt tot in de puntjes bewerkt, zodat wat er over blijft vaak niet eens meer op de betreffende persoon lijkt. Sinds een tijdje zijn daarom de ‘gewone’ camera’s weer aan een opmars bezig als tegenbeweging tegen die ‘perfectie’, zoals Polaroid en de Lomo. Deze laatste is een instant camera die foto’s op creditcardformaat maakt; je hebt de foto’s meteen in handen. Ook leuk om tijdens een feestje met het personeel in de praktijk in te zetten en iedereen foto’s te laten maken. Dat levert hilarische momenten op! Vanaf € 89,95 o.a. via Radbag.nl

WIE IS DE BAAS?

Het draaien van een huisartsenpraktijk is tegenwoordig een heus bedrijf geworden, waarbij de huisarts niet alleen zorg verleent maar een heuse manager is geworden met personeel met alle ‘zorgen’ van dien. Deze megamok is daarom een leuke knipoog met de tekst ‘I am the boss’. Er past maar liefst 1 liter vloeistof in. Met deze XXL mok is meteen duidelijk wie er de scepter zwaait! Ook een leuk cadeautje van het personeel aan de grote baas. € 9,95 o.a. bij Megagadgets.nl

huisartsenservice

ACHTERGROND

Door Nationale Apotheek

Medicatie binnen 48 uur in de brievenbus Voor de medicijnen die de patiënten onmiddellijk nodig hebben, gaan ze vanzelfsprekend nog naar de apotheek bij hen in de buurt. Maar voor de meeste chronische aandoeningen en terugkerende klachten zien wij al geruime tijd een sterk groeiende behoefte om de medicijnen thuis te laten bezorgen. Elke keer minstens een kwartier wachten totdat de lokale apotheek je recept eindelijk klaar heeft is blijkbaar niet meer van deze tijd. Gelukkig kan dat tegenwoordig een stuk gemakkelijker. Als het niet meer hoeft, waarom zou je dan nog elke keer in de rij staan te wachten tot je aan de beurt bent bij de apotheek? Bij De Nationale Apotheek zien we een sterke trend naar gemak. Waar de consument eerst ‘gemak’ vond bij het online shoppen, zien we dat deze trend zich doorzet op het gebied van

huisartsenservice

NationaleApotheek.nl is een officiële apotheek; de meeste kuren en pijnstillers worden de volgende dag al bezorgd

gezondheid. Steeds meer artsen en verzekeraars maken hun patiënten erop attent dat medicijnen heel eenvoudig online te verkrijgen zijn. Vooral voor patiënten die periodiek herhalingsrecepten nodig hebben, is de online dienst een uitkomst. En dat is toch daadwerkelijk een substantieel deel van het totale medicijngebruik in Nederland. Bovendien maakt het voor de vergoedingen door de verzekeraars niets uit, want De Nationale Apotheek is een officiële apotheek met een contract bij alle verzekeraars. DISCREET Ook voor medicijnen waarbij de patiënt minder trots is om deze publiekelijk op te halen, is het online bestellen ervan een discrete oplossing. Mensen die willen stoppen met roken zitten echt niet te wachten op een ‘veroordelende blik’

van de medewerker achter de balie, wanneer ze een herhalingskuur nodig hebben. Want of het terecht is of niet, dat soort gevoelens spelen bij mensen. En dat is natuurlijk ook goed voor te stellen bij bijvoorbeeld medicijnen tegen erectieproblemen, een seksuele stoornis of bij medicatie bij depressie. Dat is waarom wij huisartsen er zo nu en dan op attenderen dat het in een aantal gevallen echt een voordeel voor de patiënt biedt om de medicatie thuis te laten bezorgen. Bovendien kan de patiënt erop vertrouwen dat de medicijnen doorgaans binnen 48 uur bij hen in de bus ligt. GEMAK Wij zorgen ervoor dat onze klanten heel gemakkelijk herhaalrecepten kunnen bestellen. Dit kan bijvoorbeeld via de MedApp op de smartphone.

Anticonceptie is zo’n voorbeeld van medicijnen die men eenvoudigweg thuisbezorgd wil hebben

BINNEN 48 UUR Doorgaans wordt alle medicatie voor uw patiënten binnen 48 uur op elk gewenst adres in Nederland geleverd. Alleen in het weekend is dat nog niet altijd het geval. Voor artsen is het aanleveren van recepten eenvoudig te realiseren via onder andere E-zorg en Zorgmail. De Nationale Apotheek heeft afspraken met alle zorgverzekeraars en is aangesloten op bijna alle LSP regio’s en op de MedApp. Artsen die meer informatie wensen over het online bestellen van medicamenten kunnen contact opnemen via de e-mail naar klantenservice@ nationale-apotheek.nl

huisartsenservice

ACHTERGROND

Deze advertentie is alleen leesbaar in de printversie

Virtuele Thuiszorg levert gezondheids- en financiële winst op Diabetes vraagt een grote verandering in de leefstijl van de patiënt. Daarvoor worden individuele doelen opgesteld voor voeding, beweging, gewicht en medicatie. Die worden gecontroleerd en waar nodig bijgesteld tijdens de kwartaallijkse controle. Vaak blijkt dat gestelde doelen niet worden gehaald. Door beter zelfmanagement en frequentere sturing, kan dit opgelost worden. Met minder kosten voor de huisartspraktijk. MANAGEMENT Bij het goed managen van een chronische aandoening als diabetes, zijn er minder controlebezoeken aan de huisartspraktijk nodig. In veel gevallen kan dit zelfs beperkt blijven tot een jaarlijkse controle. Maar hoe zorg je ervoor dat de patiënt doet wat er is afgesproken? Kortgezegd zijn hier drie zaken voor nodig:

Uw personeel onze zorg

MedWay B.V. Westkadijk 10, 3861 MB Nijkerk 033 - 247 11 71

1. Direct inzicht in de actuele leefstijl door de patiënt zelf (en zijn naasten), een professionele ondersteuner en de huisarts praktijk. 2. Een frequente stimulering voor en communicatie over het behalen van de gestelde doelen. 3. Een systeem dat continue monitoring en communicatie mogelijk maakt. In dit artikel leest u hoe Virtuele Thuiszorg al deze zaken voor de patiënt en de huisartspraktijk kan verzorgen.

huisartsenservice

Door Patrick Landsman

DIRECT INZICHT IN DE ACTUELE LEEFSTIJL Als een patiënt direct ziet wat het eten van chocola of een dag zonder beweging doet met zijn suikerspiegel, draagt dat in grote mate bij aan het zetten van de juiste vervolgstappen. Zeker als deze op gebruikersvriendelijke wijze worden getoond in dagcurves. Door het inzichtelijk maken van de (negatieve) gevolgen van een bepaalde incidentele of structurele leefstijl, verhoogt dit de kans op het aanpassen van die leefstijl. Hoe sneller en frequenter de patiënt inzicht heeft, des te meer bewustzijn er ontstaat. De (digitale) meetinstrumenten hiervoor, zoals glucose-, hartslag en bloeddrukmeter, zijn al lange tijd gangbaar. Het is nu zaak om deze ook effectief in te zetten. FREQUENTE STIMULERING VOOR EN COMMUNICATIE OVER GESTELDE DOELEN Iedereen heeft ‘duwtjes in de rug’ nodig om een goede leefstijl op te bouwen en te handhaven of medicatie trouw in te nemen. Bij velen rijst de vraag of een controle per kwartaal hiervoor afdoende is. En of naasten hier voldoende bij betrokken worden. Wie trekt aan de bel als waardes een paar dagen afwijken? Wie adviseert de patiënt dan wat te doen? Wie herinnert de patiënt er aan dat hij al een maand te weinig beweegt? Wie attendeert de patiënt er op om naar de huisarts te gaan bij een verslechtering van gezondheid

of welzijn? Het blijkt dat frequent en proactief sturen op bepaald gedrag, positieve effecten heeft op de leefwijze van patiënten en in het verlengde daarvan minder zorggebruik tot gevolg heeft. Zowel slimme apps als beeldcontact helpen de therapietrouw te vergroten SYSTEEM VOOR CONTINUE MONITORING EN COMMUNICATIE Tot nu was het lastig om mensen met diabetes continu te monitoren. Het registratiesysteem van huisartsen is namelijk niet verbonden met de technologie die de patiënt gebruikt. Van een glucosemeter en een digitale weegschaal tot de fitbit-stappenteller en de hartslag-apps uit de Appstore. Gegevens tot en met de zelfmeetwaarden uit Edifact moeten vaak nog handmatig worden overgetypt in het HIS met veel kans op fouten. Gelukkig is voor het koppelen van systemen, technologie en – persoonlijke - apps nu een oplossing. Kickstarts van MedMij tonen aan dat het delen van informatie via de Persoonlijke Gezondheidsomgeving (PGD) van Zodos geen privacy-issues en technische problemen meer opleveren. Diabetespatiënten registreren of uploaden hun zelfmeetgegevens en delen deze met de personen en organisaties die zij willen, zoals het informatiesysteem van de huisarts of een centrum voor welzijn en leefstijlmonitoring. Een professional kan vervolgens op afstand zo vaak als nodig meekijken met de meethuisartsenservice

NETTIE-APPLICATIE Via Nettie de regelapp communiceert Virtuele Thuiszorg met het sociale netwerk van de patiënt. Zo wordt niet alleen de primaire mantelzorger (vaak de partner) betrokken bij een trouw zelfmanagement, maar doen ook familie, buren en vrienden een duit in het zakje. Zij kunnen via Nettie voorgelicht worden over de do’s & don’ts en bijvoorbeeld proactief uitgenodigd worden vaker een rondje met de patiënt te wandelen of gezondere boodschappen te doen.

resultaten. Op deze wijze worden complicaties van diabetes vermeden, verminderd, vertraagd en/of teruggedrongen. Bovendien wordt de zelfredzaamheid vergroot.

MedMij heeft technische specificaties aan de bestaande standaard voor zelfmetingen toegevoegd. Deze MedMij-specificaties zijn opgenomen in landelijke afspraken voor de gegevensuitwisseling tussen persoonlijke gezondheidsomgevingen en informatiesystemen van huisartsen. De huisartspraktijk hoeft hierdoor dus geen individuele afspraken met Zodos te maken.

VIRTUELE THUISZORG Virtuele Thuiszorg is een nieuw concept dat al het bovengenoemde combineert; inzicht in actuele leefstijldata, frequente stimulering om gestelde doelen te halen en continue monitoring door koppeling van systemen en technologie in een landelijk geaccepteerde omgeving. Dat doet Virtuele Thuiszorg door motiverend beeldcontact te kop18

huisartsenservice

Complicaties van diabetes worden vermeden, verminderd, vertraagd en/of teruggedrongen. Bovendien wordt de zelfredzaamheid vergroot. pelen aan actuele data uit meetapparatuur. Dit gebeurt vanuit het landelijke Centrum voor Welzijn & Leefstijlmonitoring. Virtuele Thuiszorg heeft relaties met gespecialiseerde POH’s, diëtisten en artsen voor onder andere diabetespatiënten. Zij kunnen relevante data interpreteren, patiënten (geautomatiseerd) herinneren aan een nuchtere glucosemeting of het maken van een dagcurve en afwijkingen in waarden signaleren. Indien noodzakelijk verwijzen zij - in samenspraak met specialisten - door naar de eigen huisarts van de patiënt.

De vaste medewerkers op het Centrum voor Welzijn & Leefstijlmonitoring hebben naar gelang de behoefte beeldcontact met de patiënt. Dit kan oplopen van eens per maand naar één of meerdere keren per week. In dit contact worden patiënten waar nodig gestimuleerd hun leefwijze aan te passen en wordt een luisterend oor geboden. Uiteraard is er in het beeldcontact ook ruimte voor educatie en voorlichting. HOE WERKT VIRTUELE THUISZORG? Nadat de huisarts samen met de patiënt de streefwaarden (glucose, BMI, beweging en bloeddruk) en doelen heeft bepaald, gaat de patiënt aan de slag met zijn leefwijze en metingen. Deze metingen worden gekoppeld aan het PGD in Zodos, zodat de medewerkers van Virtuele Thuiszorg de streefwaarden kunnen afzetten tegen de actuele waarden die de meetinstrumenten generen. Op basis hiervan geven de medewerkers de patiënt op maat gesneden educatie, voorlichting en sturing. Bij afwijkingen en noodsituaties nemen wordt direct contact opgenomen met de huisartspraktijk of alarmdienst.

MINDER CONTROLES, MEER TIJD VOOR PATIËNT Virtuele Thuiszorg ondersteunt en ontlast de cliënt en de huisartsenpraktijk. De (half)jaarlijkse controles bij de huisartspraktijk blijven noodzakelijk, maar door goede monitoring is het niet meer nodig om ieder Taken Virtuele Thuiszorg Zorggerelateerde preventie Controleren Glucose meetwaarden BMI Beweging Bloeddruk Ondersteuning Bepaald door bij behalen van patiënt i.c.m. doelen huisarts Voorlichting Educatie Inschakelen hulp Hypo Hyper Advisering Koorts/braken/ diarree Voedsel Glucosewaarden Insuline Hulp bij Beeldcontact, medicatietrouw agendabeheer, betrekken sociaal netwerk

kwartaal te controleren, waardoor de huisarts/POH per controle meer tijd kan nemen voor de patiënt. Ook wordt er door de preventieve werking van Virtuele Thuiszorg minder aanspraak gemaakt op de huisartspraktijk buiten de (half)jaarlijkse controles om. Voordelen Virtuele Thuiszorg met betrekking tot diabetes: Patiënt Beter zelfmanagement Gezonder eetpatroon, meer beweging, beter BMI/gewicht, medicatietrouw Minder complicaties Huisartspraktijk Inzicht in actuele waarden Minder controles bij POH, meer tijd voor patiënt Financieel voordeel GEDEKT DOOR ZORGVERZEKERAAR Virtuele thuiszorg wordt via Taken huisartspraktijk Controle/behandeling Bepalen/bijstellen Glucose streefwaarden BMI Beweging Bloeddruk HbA1c Instellen medicatie (Half)jaarlijkse Voortgang controle HbA1c Cholesterol Co-morbiditeit Niercontrole Oogcontrole Voetcontrole Communicatie Diëtist disciplines Diabetes verpleegkundige Tweede lijn zorg Apotheker Fysiotherapeut Podotherapeut Psycholoog/ psychiater Maatschappelijk werker

Nza-richtlijn ‘telemonitoring’ gedekt door de zorgverzekeraars. Dit betekent dat huisartsen Virtuele Thuiszorg vanuit de standaard diabetesvergoeding kunnen inregelen. Virtuele Thuiszorg werkt op basis van een jaarlijks abonnement à € 200,- per patiënt. Omdat patiënten met Virtuele Thuiszorg geen kwartaallijkse controle op de huisartsenpraktijk meer nodig hebben, levert Virtuele Thuiszorg in veel gevallen een aanzienlijke kostenbesparing op. In dit artikel heeft u gelezen over beter zelfmanagement bij diabetes en de voordelen die het gebruik van Virtuele Thuiszorg oplevert. Bij het samenstellen van het dienstverleningspakket heeft Virtuele Thuiszorg gebruikgemaakt van de NHG-standaard diabetes mellitus type 2. Virtuele thuiszorg biedt gelijksoortige, op maat gemaakte dienstverleningen aan voor patiënten met COPD en dementie.

MEER INFORMATIE Patrick Landsman, Virtuele Thuiszorg Nederland (onderdeel van de MobileCare Groep), plandsman@ mobile-care.nl, (06) 2758 1521, www.vtzn.nl

huisartsenservice

e i t c e Sel

Door Esther Schulting

KALIGRAFIEKUNSTEN

Door Priscilla van Rijn

Dokterstelefoon kijkt terug op een prachtig jaar! De zomervakantie is voorbij en er komen weer drukke tijden aan. Dit is hét moment om te informeren naar de mogelijkheden bij de Dokterstelefoon. Vooral nu assistenten steeds meer taken krijgen en de stress van de telefoon steeds groter wordt.

Voor de mooiste teksten en paperassen. In de praktijk in te zetten voor bordjes, recepturen, diploma’s of verwijzigingen. Thuis voor leuke post en bijzondere documenten. De set bestaat uit een verenpen, inkthouder, zegelstempel en wax om een eigen signatuur mee te geven. Niet alleen mooi maar ook leuk en ontspannend om te doen. € 24,95 o.a. bij Megagadgets.nl

Dokterstelefoon bestaat inmiddels alweer meer dan een jaar en directeur Priscilla blikt terug op het afgelopen jaar.

POWERBANK FLOPPY DISC Kun je de tijd nog herinneren dat we op floppy discs onze belangrijke bestanden bewaarden? Dat was toen helemaal hip en vooruitstrevend, tegenwoordig kunnen we ons dat bijna niet meer voorstellen en doen we dat dan ook heel anders. Maar hoe leuk is de floppy disc als powerbank? Met een knipoog naar vervlogen tijden kun je er je telefoon of tablet mee opladen. Is hij toch weer van deze tijd! € 19,95 inclusief USB-kabel o.a. via Gadgethouse.nl

! Coming uorpbe houd)

r vo certdata onde

(con

Jett Rebel – 10 nov – 013 – Tilburg De Dijk – 10 nov – Patronaat – Haarlem Queens of the stoneage – 12 nov – Ziggo Dome – Amsterdam Maceo Parker – 12 nov – Effenaar – Eindhoven Madness – 14 nov – Tivoli – Utrecht Clousseau – 18 nov – Tivoli – Utrecht Kim Wilde – 18 nov – 013 – Tilburg De La Soul – 20 nov – Tivoli – Utrecht Gorillaz – 21 nov – Ziggo Dome – Amsterdam Billy Ocean – 21 nov – 013 – Tilburg Wende Snijders – 25 nov – Paradiso – Amsterdam

huisartsenservice

Paul Young – 26 nov – Muziekgebouw Frits Philips – Eindhoven De Dijk – 30 nov – Hedon – Zwolle Waylon – Top 1000 allertijden – 1 + 2 dec – Ahoy – Rotterdam Orchestral Manoeuvres In The Dark (OMD) – 5 dec – 013 – Tilburg Hurts – 6 dec – Tivoli – Urecht Candy Dulfer – 6 dec – Paradiso – Amsterdam Triggerfinger – 8 dec – Melkweg – Amsterdam Alison Moyet – 8 dec – Paradiso – Amsterdam Golden Earring – 9 dec – Ziggo Dome – Amsterdam

“Met veel trots kijk ik terug naar een periode waarin wij meerdere huisartsenpraktijken hebben mogen verwelkomen, patiënten hebben geholpen en assistenten weer plezier in hun werk hebben terug gegeven. De telefonische drukte is een groot probleem binnen veel praktijken, wat ervoor zorgt dat assistenten overwerkt raken, niet meer kun-

nen doen wat zij écht leuk vinden (behandelkamer) en vaak niet naar het toilet durven gaan uit angst een gesprek te missen. Dit is een jaar geleden het doel geweest van onze organisatie, om bovenstaande problemen te doen verdwijnen. Inmiddels hebben wij meerdere assistenten mogen verwelkomen binnen ons team en ben ik trots op de kwaliteit die zij bieden. Wat mij erg pleziert is het gemak die de praktijken ervaren, maar ook het plezier en de rust die de assistenten nu hebben. Zij hechten veel waarde aan het nauwe dagelijkse contact met huisartsen en assistenten.” Wat veel huisartsen niet weten is dat zij veel geld laten liggen en er een mooi verdienmodel hangt aan onze service. Doktersassistenten verdienen per consult € 9,23; vaak kunnen zij zes consulten in een uur plannen. Dit kan echter niet als zij bij de telefoon moeten blijven.

“Wij zijn nu druk bezig met de voorbereiding van onze stand op de huisartsenbeurs april 2018”

Hierdoor laat de praktijk vaak € 9,23 x 6 = € 55,38 per uur liggen. Onze doktersassistenten kunnen telefonische consulten à € 4,62 direct declareren. De combinatie van de Dokterstelefoon aan de telefoon met uw eigen doktersassistente in de behandelkamer kan u zo al € € 100,- per dag opleveren. WIST U DAT…? • Wij bij veel praktijken direct in hun eigen HIS werken? Maar wij begrijpen dat niet iedereen dit wil en daarom is het ook mogelijk enkel de telefoon te beantwoorden, triëren en het belverzoek bij u neer te leggen • Onze doktersassistente vooraf bij u in de praktijk komt inwerken • Wij volledig volgens uw protocol werken • Al onze tarieven inclusief 21% BTW zijn • Het uitbesteden van de telefonie meer declarabele uren oplevert voor uw assistente in de praktijk • Uw praktijk van 08:00-17:00 uur volledig bereikbaar kan zijn De Dokterstelefoon biedt dé oplossing voor uw praktijk! HIS-beheer, triëren, spoedlijn, declareren, herhaalrecepten en nauw medisch overleg is de service die wij bieden. Voor meer informatie: Dokterstelefoon B.V. Radioweg 6 1324 KW Almere 085-0290800 www.dedokterstelefoon.nl info@dedokterstelefoon.nl

huisartsenservice

OPINIE

Door Wolter Paans

De comeback van zelfsturende teams in de zorg DE HUISARTS ALS SYSTEEMMANAGER Als een huisarts gevraagd wordt op basis van welk organisatieprincipe hij of zij nu de praktijk georganiseerd heeft, dan zal het niet heel vaak voorkomen dat het antwoord is: ‘Ik hanteer het socio-technische organisatieprincipe volgens het synergetisch systeem van de Sitter’. Het zal wel wat regelmatiger voorkomen dat een huisarts zich herkent als een meewerkend voorman die in teamverband werkt; een team met bijvoorbeeld verpleegkundig specialisten die een bepaalde mate van autonomie genieten. Zijn dat socio-technische principes? Spreken we dan eigenlijk van een zelfsturend team? SOCIOTECHNIEK IN DE PRAKTIJK In de jaren negentig waren ‘zelfsturende teams’ sterk in opkomst in de dienstensector, het onderwijs en in de gezondheidszorg in Nederland. Scandinavië, Japan en Amerika (Californië) waren voorlopers in de toepassing van socio-technische organisatieprincipes. Een eerste stap naar zelfsturing in de gezondheidszorg was de ontwikkeling naar zorgen verpleegsystemen. Daarbij werd de vraag gesteld hoe je nu het best in een goed georganiseerd verband zorg kunt dragen voor patiënten. Thema’s als ’het vergroten van de autonomie van de patiënt’ en ‘stimuleren van 22

huisartsenservice

zorgen behandeltaken’ deed zijn intrede. Het kan gezien worden als een logisch vervolg op maatschappelijke ontwikkelingen en de wens om tot verdere professionalisering te komen.

zelfredzaamheid’ hoorden bij de visie en uitgangspunten. Er werd gezocht naar een organisatiesysteem waar de leiding, het management en bindende protocollen niet meer leidend waren, maar dat de voorkeuren en wensen van zorgvragers leidend werden. Zorgverleners werden zorgprofessionals en als zodanig onderdeel van semiautonome taakgroepen waar bestuurders zich minder bemoeiden met het beleid rond de zorguitvoering. Zij probeerden het zo te organiseren dat er een mix van bekwame, verantwoordelijke medewerkers op de juiste plaats gepositioneerd werden, die samen met de zorgvrager en zijn of haar directe naaste, zelf konden uitvinden wat de beste werkwijze en oplossing was. ‘Decentralisatie van

SCEPSIS OVER ZELFSTURING Echter, met de intrede van het zogenoemde ‘zelfsturende team’ ontstond ook de nodige scepsis. ‘Het is een hype; het zal nooit een blijvertje worden’, zo werd vijftien jaar geleden gesuggereerd. En dat was ook wel enigszins begrijpelijk. Zo kon het voorkomen dat deskundigheden niet goed op elkaar afgestemd waren. Er waren bijvoorbeeld teveel van dezelfde soort kwaliteiten in een team, terwijl bepaalde andere (regel)kwaliteiten ontbraken. Of de teamleden vonden elkaar alleen nog als er brandjes te blussen waren (ad hoc beleid). Er werd ook melding gemaakt van door- en afschuifsystemen, waarbij de verantwoordelijkheid voor het oppakken van een probleem diffuus bleef. Of er ontstonden juist overijverige regelneven die alle mogelijke coördinatie naar zich toetrokken. Ook kwam het voor dat de leiding of het management te ver op de achtergrond raakte. ‘Jullie zijn toch een zelfsturend team? Regel het dan ook zelf maar...!’ De principes van het zelfsturende team zijn, ondanks de her en der nog bestaande scepsis, eigenlijk niet

PRINCIPES VAN ZELFSTURING IN TEAMS • Het organiseren van een brede betrokkenheid van zorgprofes sionals bij de taken en regeltaken die nodig zijn om patiëntgerichte zorg te verlenen. • Het gebruiken van een breed scala aan op elkaar afgestemde deskundigheden met een bepaalde mate van keuzevrijheid

in (roulerende) organisatorische regeltaken. • Het vergroten van de aanspreek- baarheid aangaande verantwoor- delijkheden. Diegene die de regeltaak op zich genomen heeft, is er ook op aanspreekbaar. • Het stimuleren van persoon lijke ideeën, kennis en ontwik kelingen die elkaar aanvullen en die de patiëntgerichte zorg

ten goede komen. Ontwikkelin gen zijn met name persoons gericht en minder organisatie gericht. • Het vergroten van de kwaliteit van de onderlinge communicatie. Het betreft een overlegmodel. Overleg verloopt efficiënt, vaak volgens zowel formele als infor- mele lijnen.

meer weg te denken uit de moderne zorgverlening. Het organiseren van zelfsturing in een team is echter geen sinecure. Het vraagt managementkennis, kennis over de mogelijke (sociologische, psychologische, organisatorische) knelpunten, kennis over systeem-dynamische organisatieprincipes en kennis over reorganisatieprincipes. Het principe van de hiërarchisch georiënteerde, direct aansturende, alwetende leider zal niet meer terugkeren in een goed geprofessionaliseerde organisatie, zo is de verwachting. De stijl van

leiding geven is steeds meer faciliterend, voorwaarden scheppend, van aard geworden. In alle sectoren en op verschillende niveaus; van de verzorging in de ouderenzorg, de verpleegkundige zorg in de thuissituatie, tot aan de hoog gespecialiseerde ziekenhuiszorg, zijn socio-technische principes omarmd. Nog niet altijd even succesvol, maar wel onomkeerbaar, zo lijkt het. Zelfsturing blijkt achteraf geen hype. Het maakt eigenlijk ook zijn comeback niet. Het had inmiddels zijn intrede gedaan, het is gebleven

en het zal niet meer wegtrekken.

Uitvoering van zorg-en behandeltaken

Dr. Wolter Paans Lector Verpleegkundige Diagnostiek Hanzehogeschool, Groningen. Referenties: Sitter, L.U. de, 1989. Moderne sociotechniek: Gedrag en Organisatie: jaargang 2, nr. 4, 222-251 Paans, W., 2001. Zelfsturing hype of blijvertje? Onderwijs en gezondheidszorg: jaargang 25, nr. 3, 16-18 Paans, W., 2002. Bazen aan de basis. Zorginstellingen: jaargang 27, nr. 6 34-35.

Taken rond kwaliteitsborging Stijl van leiding geven

Planning en beheer

Opleiding en scholing

Voorbeeld van een ordening van taken in de domeinstructuur van een ‘zelfsturend team’, Paans, 2001, 2002. huisartsenservice

COLUMN

Tekst Herman Bruins

Door Esther Schulting

HUISARTS IN BEELD

In ‘Huisarts In Beeld’ focust HuisartsenService zich op de dagelijkse praktijk van een huisarts. Deze editie spreken we dr. S. Crop van Huisartsenpraktijk Crop uit Leidschendam.

Zelfmanagement en geneesmiddelengebruik Zelfmanagement bestaat al zeer lange tijd en is zeker niet iets van de laatste tijd, hoe trendy het ook klinkt. Voor driekwart van de gezondheidsproblemen roepen mensen vaak hulp in van partner of vrienden of het internet. Toegankelijkheid en laagdrempeligheid van deze ‘allereerstelijnszorg’ zorgen voor een groter verantwoordelijkheidsgevoel en is ook steeds beter toepasbaar mits de bronnen betrouwbaar zijn. Voor het vak van apothekersassistent en apotheker geldt in steeds grotere mate het gevoel van samen met de patiënt beslissen en de grotere rol van eigen regie bij het gebruik van geneesmiddelen. Dit kan zeer zinvol en succesvol zijn, wanneer dit vanaf het eerste moment goed wordt ingezet. Er zijn indicaties waarbij zelfmanagement potentie heeft maar lang niet alle patiënten reageren op de interventies. Het is moeilijk te bepalen wat nu precies werkt en wat absoluut niet.

“Coachen, adviseren en bijsturen zal ons vak alleen maar fraaier maken”

Stel om te beginnen samen met de patiënt duidelijke doelen en richt je samen op de mogelijkheden. Mijn ervaring is dat de verwachtingen vaak te hoog zijn bij de patiënt. Zelfmanagement bij diabetes bijvoorbeeld onderscheidt zich, omdat er veel wordt gevraagd van de patiënt.

huisartsenservice

De patiënt zelf, veelal in de thuissituatie, is voor het grootste deel verantwoordelijk voor de resultaten van zijn zorgproces. Overdracht van kennis en vaardigheden en het coachen van de patiënt zijn hierbij de belangrijkste doelen. De zorgverlener zal in deze gevallen veel moeten informeren, adviseren en eventueel sturen.

COPD-zelfmanagement werkt het beste wanneer er samen met de patiënt een persoonlijk zorgplan wordt opgesteld. Dit gebeurt nu nog in slechts 14% van de gevallen. Mensen met COPD weten bijvoorbeeld wel dat zij moeten stoppen met roken, maar weten zelf niet goed hoe zij dat moeten doen. Ondersteuning op maat en het bieden van concrete hulp is hier belangrijker dan de adviserende rol. Coachen, adviseren en bijsturen zal ons vak alleen maar fraaier maken. Op deze manier kunnen wij, meer dan ooit, laten zien dat ons niveau van geneesmiddelenkennis meer dan de moeite waard is! De heer Herman Bruins is apotheker in Hillegersberg te Rotterdam.

Hoe is uw praktijk samengesteld? “In oktober 2015 heb ik deze praktijk overgenomen. Zelf werk ik hier vijf dagen in de week. Tevens werkt hier twee dagen in de week een waarnemend arts, we hebben twee assistenten, een dag per week een (gedetacheerd) POH ouderenzorg, een POH GGZ, een à twee middagen per maand een allergieconsulent en deze maand komen er twee POH in opleiding bij.” Hoe ziet uw patiëntenbestand er uit? “Van 2015 patiënten bij overname, zijn we in twee jaar tijd naar 2285 patiënten gegroeid. Veertien procent daarvan is een oudere, een relatief hoog aantal want Leidschendam is een vrij vergrijsde gemeente. We hebben 34 patiënten die boven de 90 zijn. Onze POH ouderenzorg brengt onder meer de ouderendiagnostiek in kaart op meerdere domeinen. Ik vind het belangrijk om ‘personal care’ te geven. Het persoonlijke contact wordt tegenwoordig steeds minder binnen zorginstanties. Zorg is heel technisch geworden, er is weinig tijd voor het ‘persoonlijke verhaal’. Ik kijk het liefst niet alleen naar de klacht van een patiënt, maar naar zijn gehele gesteldheid. Die holistische benadering kan alleen als je daar de tijd voor neemt, daarop is de praktijkvoering ingericht.” Uw website meldt dat Huisartsenpraktijk Crop ‘een dynamische en innovatieve praktijk’ is waarbinnen teamwork heel belangrijk is. Hoe uit zich dat? “Ik vind het belangrijk dat een team echt samenwerkt vanuit dezelfde visie, met betrokkenheid en vertrouwen. Er is geen autoritair hiërarchisch systeem, maar natuurlijk kent iedereen zijn plek. Ik hoef niet alles te controleren, maar vertrouw erop dat afwijkende situaties met mij worden besproken. De grote mate van flexibiliteit strekt zich ook uit naar het privéleven. We tellen geen uurtjes, er kan veel worden besproken. Die openheid maakt dat het werkt. Natuurlijk is er veel veranderd ten opzichte van vroeger. Een praktijkhoudend huisarts moet tegenwoordig natuurlijk ondernemend zijn. Maar ik vind dat er teveel regeltjes en protocollen zijn. Daar verlies ik veel tijd aan die ik liever in mijn patiënten steek. “

Hoe is de samenwerking met andere huisartsen en zorgverleners in de regio? “Je leert van elkaar, dat zorgt voor een kwaliteitsslag. Binnen ons pand zijn meerdere zorgaanbieders werkzaam en over en weer wordt regelmatig overlegd en waar mogelijk samengewerkt. Momenteel onderzoeken we een samenwerking op administratief vlak. Praktijkaccreditatie zou een van de eerste dingen zijn die ik zou willen delegeren. Wat ik interessant vind is goed financieel inzicht te hebben, zodat ik gerichte keuzes kan maken. Toen bijvoorbeeld bleek dat er een grote behoefte was aan dubbele consulten, konden wij daarop inspelen door een waarnemend arts aan te trekken. Gekscherend zeg ik weleens ‘Ik wantrouw mijn specialistische collega’s in gezonde mate’. Ik bel geregeld een collega na als ik het ergens niet mee eens ben, een andere visie heb, ideeën wil uitwisselen of wil aangeven dat ik vind dat een van mijn patiënten niet goed genoeg is geholpen. Ik vind dat belangrijk en blijf daardoor scherp.” U neemt via MedWay de allergieservice af, wat is daarvan de toegevoegde waarde binnen uw praktijk? “Allergieproblematiek heeft een grote impact op de ziektelast en het ziekteverzuim. Veel jonge mensen lopen bijvoorbeeld door met allergieklachten, omdat een priktest zorgt voor een kostenpost in het eigen risico. Op deze manier probeer ik laagdrempelig zorg op het gebied van preventie en therapie te bieden. Dat is nodig, want allergie neemt alleen maar toe door bijvoorbeeld luchtvervuiling en het feit dat onze lichamen ‘prikkelmoe’ zijn.” Via uw website heeft u interactie met uw patiënten. Werkt dat? “Zeker! We hebben ook regelmatig per e-mail contact. Het persoonlijke contact is zeer belangrijk. Het moet leuk zijn om naar de huisarts te gaan. Interactie zorgt ervoor dat een consult laagdrempelig wordt. Tijd hebben voor de patiënt is uitermate belangrijk. Met het oog daarop zijn we met meerdere samenwerkende huisartsen van plan om volgend jaar een aantal uren per week een praktijkmanager aan te trekken, zodat wij als huisartsen nog meer tijd voor onze patiënten hebben.”

huisartsenservice

Door Marrie Stoffer

CULTUREEL

Gelijke behandeling biedt niet gelijk resultaat De Nederlandse verzorgingsstaat is de afgelopen jaren getransformeerd naar een participatiesamenleving. De aanbodgerichte zorg is omgebogen naar vraaggerichte zorg. Tegelijkertijd was er de instroom van gastarbeiders uit de Oost-Europese landen en de instroom van vluchtelingen uit conflictgebieden in het Midden-Oosten en Afrika. Al deze ontwikkelingen samen, hebben geleid tot grote veranderingen in de samenleving en zeker ook in de gezondheidszorg. De huisartsenpraktijk heeft, als eerstelijnszorg, te maken met een gemêleerde groep patiënten. Voor de huisarts en POH betekent dit een grote diversiteit aan patiënten, waardoor er andere vragen worden gesteld. ‘Als eerstelijnszorg maken we geen onderscheid tussen patiënten. We behandelen iedereen gelijk, iedere

huisartsenservice

patiënt is even welkom’. De uitspraak op zich is nobel maar doet deze ook recht aan de diversiteit van patiënten? Krijgt iedereen vanuit het gelijkwaardigheidsprincipe wel de goede zorg? VERWACHTINGEN EN BEELDVORMING De vraaggerichte benadering sluit lang niet altijd aan bij de verwachtingen en beeldvorming van de patiënt (met een migratieverleden). In veel niet-westerse culturen is men niet gewend om gevoelens te uitten. In sommige talen ontbreekt het aan woorden om bepaalde gevoelens te omschrijven. In andere culturen is het respectloos om tegen een ‘meerdere’ uit te spreken wat men nodig heeft of verwacht. Ze hebben niet geleerd om klachten en vragen concreet te formuleren. In plaats daarvan spreekt men in verhalende zin, waardoor het veel lastiger is om de vraag duidelijk te krijgen. Naast een ander denkpatroon is er het probleem van verschillende betekenisgeving aan woorden. De woorden van de huisarts en POH kunnen voor de patiënt een geheel andere betekenis hebben. Een psychiater heet in het Arabisch bijvoorbeeld ‘gekkendokter’, wie wil daar nu naar toe? In het Arabisch hebben angst en trauma uiteenlopende betekenissen. Geweld en trauma’s hebben tot gevolg dat mensen veel wantrouwen moeten overwinnen om vertrouwen te krijgen in de nieuwe wereld. Pogingen om het vertrouwen te winnen, kunnen juist het tegenover gestelde resultaat hebben. Zonder dat u zich hier van bewust bent.

PATIËNTTEVREDENHEID Een grote diversiteit aan patiënten vraagt om verschillende manieren van benadering en behandeling om het zelfde resultaat te bereiken, namelijk tevreden patiënten en een hoge kwaliteit van zorg. De patiënttevredenheid wordt ook beïnvloed door de mate waarin patiënten zich welkom voelen bij het binnenstappen van de huisartsenpraktijk. De (h)erkenning verschilt per patiëntengroep. Patiënten met een migratieverleden herkennen zich in andere afbeeldingen, kleuren, klanken, teksten en mensen dan patiënten die een groot deel van hun leven in dezelfde omgeving wonen en dezelfde huisarts bezoeken. Ook hierin is gelijkheid ongelijkheid. Het vraagt cultuursensitiviteit om alle patiënten kwaliteitszorg te bieden. De vraag ‘Wat is de grootte van het aantal patiënten met een migratieverleden dat investeren in een cultuursensitiviteit zinvol maakt?’ is echter niet relevant. Cultuursensitiviteit komt ten goede aan alle patiënten, omdat het gaat om afstemming op het individu. Meer weten over cultuursensitief werken in de huisartsenpraktijk? Marrie Stoffer beantwoord via Marrie@Symion.nl vragen over dit onderwerp en geeft informatie over workshops en over het geaccepteerde E-learning programma Migranten, ziekte- & gezondheidsbeleving.

Deze advertentie is alleen leesbaar in de printversie

Uw personeel onze zorg

MedWay B.V. Westkadijk 10, 3861 MB Nijkerk 033 - 247 11 71

VARIIS is een label van Symion, “Professionals in Talent”. Zie ook VARIIS op www.symion.nl huisartsenservice

COLUMN

Tekst Frans-Joseph Sinjorgo

Zorgelijk zorgmanagement! Onlangs liep ik door de hal van een ziekenhuis. Mijn oog genoeg, tot de primaire taken van onze zorgmanagers. Perwerd naar een levensgrote foto van Nederlands meest sucsoonlijk, krijg ik het gevoel dat de zorgbestuurder/manager cesvolle bestuursvoorzitter, annex beste zorgmanager getrok- die het best in staat is om destructief beleid goed te praten ken. Op de tekst ernaast werd medegedeeld dat zij apetrots de meeste aanspraak maakt op de titel; ‘zorgmanager van op hun bestuursvoorzitter waren en dat het ziekenhuis met het jaar’. Deze verkiezing zie ik dan ook meer als wie is de dank aan de man op de foto tot de top van de Nederlandse beste ‘zorgpoliticus van het jaar’! Ziekenhuizen behoorde. Hiermee, feliciteerde het ziekenhuis annex de bestuurder zichzelf met zichzelf. Het zijn In een opwelling bedacht ik de zorgmanager van het jaar in dat ziekenhuis blijkbaar niet de zorgverleners die er toe eens te gaan opzoeken en hem te feliciteren met zijn titel. doen, maar het is het management! Leve, de zorgmanager Ik kocht een bos bloemen en struinde in plaats van het van het jaar! Allemaal op de knieën voor geplande ziekenbezoek aan mijn schoondeze grootheid en laten wij hem aanmoeder richting de burelen van de RvB. “Wanneer je bidden schreeuwde de levengrote foto Daar aangekomen bleek de bestuurder tegenwoordig midden van een welverdiende vakantie te geniemij in gedachten toe. Mijns inziens, een staaltje van narcistische communicatie ter ten. Een zucht van verlichting kon ik niet op de hei uit een verheerlijking van één bestuurder die nog onderdrukken. Ik had namelijk uit de boom valt, ben je hogerop wil. mond van verschillende artsen gehoord, dat de vakantietijd van het management sneller verzekerd Terwijl het ziekenhuismanagement de de enige periode is om eindelijk aan het van goede zorg, glazen op de bestuurder hief, bepaalde het werk toe te komen waarvoor men is opgedan wanneer lot dat mijn schoonmoeder ongelukkig in leid. Mijn ongelukkige schoonmoeder had de draaideur van het ziekenhuis was blijhaar val dus verdomd goed getimed! je in de hal van ven hangen. Door een chronisch gebrek een Nederlands aan personeel heeft zij bijna 40 minuten Op het moment dat onze bestuurders met met een gebroken bekken en heup in de vakantie zijn, komt er namelijk een einde topziekenhuis iets hal gelegen. Het meeste personeel was aan de oneindige stroom van bureauoverkomt!” vanwege het huidige ‘zorgmanagement cratische ‘management by destruction’ by destruction beleid’, door de man op de mailtjes, die dagelijks de druk bezette foto om bedrijfseconomische redenen weg gesaneerd. Het zorgverleners teisteren. Ik stel dan ook voor om in iedere zoeken naar geschikt materiaal en gekwalificeerde mensen zorginstelling het vakantierooster van de voltallige Raad nam helaas veel meer tijd in beslag dan je in een ziekenvan Bestuur op te hangen. Dit lijkt mij binnen de kaders huis zou verwachten. Wanneer je tegenwoordig midden op van transparantie in de zorg van groter belang dan nog de hei uit een boom valt, ben je sneller verzekerd van goede meer gestreelde ego’s van onze zorgmanagers. zorg, dan wanneer je in de hal van een Nederlands topziekenhuis iets overkomt! Frans-Joseph Sinjorgo (24-01-‘59) treedt regelmatig op als dagvoorzitter tijdens diverse eerstelijnszorgbijeenDe vernietiging van menselijk kapitaal ten behoeve van komsten en congressen. Momenteel is hij ook actief op kostencontrole in de zorg behoort tegenwoordig, bizar het terrein van drug rediscovery. 28

huisartsenservice

ALLERGIE ONDERSTEUNING IN DE PRAKTIJK Allergiesupport , Allergieopleiding, Allergie Awereness Training en Ondersteuning op maat. WORDT UW ALLERGIEZORG ONZE ZORG ? Tarievenlijst en aanvraagformulier : www.huisartsenservice.nl Email: administratie@huisartsenservice.nl Telefoon: 033-2471177

Deze advertentie is alleen leesbaar in de printversie

Uw personeel onze zorg

MedWay B.V.

Westkadijk 10,

3861 MB Nijkerk

033 - 247 11 71

CVRM DIABETES ASTMA/COPD • Kwalitatief betere zorg • Kostenbesparing

DOET U MEE? Meldt u aan en krijg meer info m.b.t. onze Pilot projecten administratie@huisartsenservice.nl

033 - 247 11 71 www.medwaypeople.nl / info@medwaypeople.nl