A-krant maart 2024

buurtkrant van het A-Kwartier, Groningen

jaargang 40 nummer 1 2024

krant

100 jaar café Wolthoorn & Co

Parel van het A-Kwartier

De Jozephina

Friese maatkast of IJsselkast

Visserstraat 47/49

Meubelfabriek LM

De A-krant is een uitgave van buurtvereniging Het A-Kwartier in Groningen en wordt vier keer per jaar in een oplage van 2300 exemplaren huis-aan-huis verspreid in de hele buurt. Bij een teveel aan kopij kan de redactie besluiten de kopij verkort, niet of in een volgend nummer te plaatsen. Ingezonden brieven worden niet anoniem geplaatst en de schrijver/ ster is verantwoordelijk voor de inhoud.

De A-krant beoogt te voldoen aan de behoefte van de lezers. De redactie schrijft en stelt de krant samen zonder rechtstreekse of zijdelingse beïnvloeding.

Leden van Het A-Kwartier ontvangen - per email - automatisch ook het A-mail bulletin met actuele informatie over ontwikkelingen en aktiviteiten. Niet-leden kunnen zich daar voor inschrijven: stuur een email naar hetakwartier@gmail. com o.v.v. 'aanmelding A-mail bulletin'.

Nog geen lid en woon of werk je in het A-Kwartier?

Persoonlijk lidmaatschap ¤ 12,50 per jaar.

Meerpersoons-lidmaatschap ¤ 17,50 per jaar.

Informatie op de website: www.a-kwartier.nl

Buurtvereniging Het A-Kwartier

Banknummer: NL33INGB0005031398

Kamer van Koophandel: 40025343

Website: www.a-kwartier.nl

Email: hetakwartier@gmail.com

Email A-krant: Aredactie@gmail.com

Buurtpand De Oude Drogisterij

Lage der A 4: Hans Imelman, 050-3125020

Post voor Het A-Kwartier en de redactie van de A-Krant: Reitemakersrijge 18, 9711 HT Groningen

Bestuur van Het A-Kwartier:

Trinet Holtslag (voorzitter)

Klaas van der Meulen (secretaris)

Giorgio Achterbosch (penningmeester)

Marieke Kremer (e-mail en leden)

Evelien (Eef) Alkema (activiteiten)

Mark Hömmen

• Politie: 0900-8844

• Meldpunt Overlast: 050-5875885

• Wijkpost Binnenstad: voor klachten over uw woonomgeving 050-3678910

• of: www.gemeente.groningen.nl/ overlast-en-zorg-melden

Verspreiding van de A-krant: Hans Mulder, Schuitemakersstraat 7a

06-26769660 / 050-3120413; email: ormu@home.nl

Hier kunt u zich ook aanmelden als u wilt meehelpen de A-krant te bezorgen.

Voor het plaatsen van advertenties: informatie via Aredactie@gmail.com

van de redactie

Terwijl de eerste lentedagen een feit zijn, blikt Esther terug op de winter om na te genieten van het grote Winterwelvaartfeest.

En dat was niet het enige feestje in 2023. Hans zet één van onze buurtparels in het zonnetje: café Wolthoorn & Co. Al 100 jaar een begrip in Groningen en de warme huiskamer voor menige Stadjer.

Onze vaste columnist maakt kennis met de huidige directeur van Groninger Kerken, Patty Wageman, die dus ook de scepter zwaait in de A-Kerk.

Huisdichter Sacha Landkroon laat ons oefenen met het Groot Dictee der Nederlandse taal in de laatste vrijhaven.

Een kabellengte verderop ligt de welbekende Jozephina. Is u de bijzondere vlag op de achtersteven opgevallen? Dick onderzoekt de betekenis ervan.

Na 18 jaar maken we eindelijk kennis met Bert van Vulpunt: het werd tijd!

Bastiaan Steffens, sinds 1 december 2023 Hoofd Tentoonstellingen en Collectie bij Museum aan de A blikt, terug op de eerste 100 dagen bij zijn nieuwe werkgever.

Wie haar sporen al ruim heeft verdiend is niemand minder dan Kim Hoetjes: eigenaar van Wirwar en winnaar van de Jans Cats Prijs 2023. Tjitske ging bij haar op bezoek.

Wie had ooit gedacht dat er zoveel te verhalen valt over Visserstraat 47/49? Han presenteert ons deel 5 van de geschiedenis van dit relatief onopvallende pand.

En, zoals u gewend bent, praat het bestuur van de buurtvereniging ons weer bij over de ontwikkelingen in de buurt.

Veel leesplezier en geniet van de lente! (EK)

Redactie:

Dick Veen, Hans van de Sande, Tjitske Zuiderbaan, Esther Klaver, Henk Sytze Meerema (eindredactie), Han Santing (vormgeving & foto's)

Drukkerij Scholma, Groningen

Medewerkers aan dit nummer:

Eef Alkema, Karlijn Donders, Bastiaan Steffens, Sacha Landkroon (gedicht)

Kopij voor A-krant 2024 | 2 inzenden vóór 15 mei 2024

De parel van het A-Kwartier

tekst: Hans van de Sande

In 1900 had Groningen 50.000 inwoners en meer dan 300 cafés. Nu heeft Stad 240.000 inwoners en een kleine 800 horecazaken, waarvan lang niet de helft de naam café verdient. Ruim honderd jaar geleden dus 1 café per 160 inwoners en nu moeten 600 inwoners een café delen. Wat is er gebeurd? Konden de mensen honderd jaar geleden niet gezellig thuis een feestje bouwen?

Om dat te begrijpen moeten we eerst bedenken dat de huidige klachten over woonruimte alleen maar bewijzen dat mensen meer zijn gaan klagen en zeker niet dat ze slechter zijn gaan wonen. Rond 1900 had men eigenlijk geen woonruimte, alleen slaapruimte in een keuken met een bedstee en de zoldervloer volgelegd met stromatrassen voor de negen kinderen. Het is dan ook geen wonder dat men in die tijd voor de gezelligheid naar het café ging, hoe ongezellig het daar naar onze maatstaven ook was.

In die tijd was de kroeg de huiskamer van de mensen, maar ook nu ze zelf een gezellige huiskamer hebben willen ze best wel eens naar een huiskamer die wat avontuurlijker is. In onze buurt is dan zonder twijfel een gang naar de Wolthoorn het meestbelovend. Hoe is dat nou eigenlijk gegaan? Dat gaan we eens na aan de hand van de geschiedenis van de parel van het A-Kwartier.

Tot november 1923 had ene Reneman een meubelmakerij aan de Turftorenstraat 6, maar daar zag hij geen brood meer in en wellicht stortte hij zich vervolgens in de valse gebitten, want Reneman was dé naam in Groningen voor als je al je tanden was kwijtgeraakt. Voor Reneman was er ook nog een worstfabriek gevestigd.

Van worst naar meubels naar bier zijn het kennelijk maar kleine stapjes, want zo'n 102 jaar geleden dacht M.J. Ehmen zich te kunnen verbeteren door de meubelmakerij om te vormen tot het 301ste café.

Die gedachte is niet zo verwonderlijk, want als iedereen iets doet is het voor de meeste

• De Turftorenstraat rond 1900 (foto: RHC Gron. Archieven)

mensen onweerstaanbaar om dat ook te doen. Waarschijnlijk ontbreekt het ze aan verbeeldingskracht en laten we het in het geval van de heer Ehmen daar ook maar op gooien. De naam die hij aan zijn etablissement gaf 'Het Bierhuis', wijst daar trouwens ook op. Lang heeft hij het overigens niet volgehouden, want in 1924 verkocht hij de zaak al aan ene Kollé. Daarmee betoonde hij zich een modern mens avant la lettre, want alle startups van deze tijd worden alleen maar opgestart met de bedoeling de zaak snel met winst te verkopen. Wat Kollé verder is gaan doen weet ik niet, maar wel weet ik dat in mijn rumoerige studententijd in de jaren zestig, toen er nog wel eens een bril sneuvelde, ik ontdekte dat er in de Akerkstraat, op een steenworp afstand van mijn favoriete café billiard Wolthoorn, een opticien met die naam gevestigd was die nog flinke hoeveelheden vooroorlogse brillen had. Misschien was dat hem wel.

Want ook Kollé hield het niet lang vol, in 1928 verkocht hij het bierhuis aan Arend van der Kamp die, in overeenstemming met de toenmalige bijnaam van de stad Groningen: 'Het graf van de handelsreiziger', van de zaak een hotel-café maakte. Op deze wijze hoefden de reizigers, zich al ontspannend na gedane zaken, niet naar een ander etablissement te spoeden, ze konden drinken tot ze moe werden en dan gelijk naar boven, wat voor de omzet zeker geen nadeel geweest moet zijn en bovendien gemakkelijk was voor hun tijdelijk gezelschap.

• 2 advertenties uit het Nieuwsblad van het Noorden, boven uit 1924, onder uit 1932.

Het hotel heeft het wel even volgehouden, pas in 1955 kwam Henk Wolthoorn, de naamgever van het café en tevens een van de beste klanten die het ooit gehad heeft, ten tonele. Hij nam het cafégedeelte over en ging zelf boven de zaak wonen, bij zichzelf in het hotel dus. Inmiddels was het aantal

• boven: een tussenpaus in 1952: Café-Restaurant Helmus.

• midden: Henk Wolthoorn, naamgever van het café. (foto: Wolthoorn & Co.)

• onder: beeldmerk van de hedendaagse familie Wilner.

cafés in de stad enorm gedaald. Crisis, oorlog en wederopbouw hadden kennelijk het effect gehad dat de aloude spreuk: "Zoek levenslust in eigen huis, wie elders zoekt die heeft abuis" ook werkelijk de stand van zaken weergaf: in 1960 waren in de stad Groningen nog maar 100 cafés. Vijftien jaar heeft hij het café met onvaste hand geleid, de vaste hand had hij immers nodig om het borrelglas vast te houden en de borrel had hij nodig om zijn niet geringe gastheerschap op peil te houden.

Zo'n levenswijze gaat je niet in de kouwe kleren zitten en Henk werd dan ook al maar paarser in het gelaat. Hij bleef de beminnelijke man die hij was, maar af en toe ontsnapte wel een klacht de haag zijner tanden, die overigens duidelijk afkomstig waren uit de werkplaats van Reneman. In 1970 moest Henk de zaak opgeven, hij kon het niet meer doen en is dan ook kort daarna overleden. De volgende koper was een uit Amsterdam afkomstige groenteboer, Jan Wilner. Hij handelde ook al op de markt in vleeswaren, maar dacht dit er nog wel even bij te kunnen doen. Hij heeft het café met goede wil, maar gespeend van elke horeca-talent drie jaar door zijn vrouw laten exploiteren onder de naam 'Topos', wat in het oude Grieks 'plaats' betekent.

Kennelijk wilde hij tonen dat hij openstond voor het intellectuelere deel van de bevolking, de klassieke-talen-liefhebbende student. Dat bleek een foute gedachte, althans wat het oud-Griekse intellect betreft, maar voor de modernere links radicale student bleek het café wel een succes. Vele vooraanstaande linkse politici, maar ook wel andersgezinden hebben

het vak en het bijbehorende consumptiepatroon er daar ingestampt gekregen. Vele plannen voor het ontketenen van de wereldrevolutie werden er gesmeed, en daar werd dan flink bij gedronken. De volgende dag wist men niet meer zo precies wat afgesproken was en kon de plannenmakerij dus weer opnieuw beginnen. Een gouden recept voor een café, moet Jan Wilner gedacht hebben, maar het leven als kroegbaas beviel hem toch niet. Na drie jaar, toen het café 50 jaar bestond, verkocht hij het aan een van zijn klanten, de student economie Auke Hielkema, die daarvoor al opgeklommen was van klant naar barman.

Deze begreep het proletarisch elan van de bezoekers aanmerkelijk beter en veranderde de naam fluks terug in 'Wolthoorn'. Alleen daarvoor verdient hij al respect, maar ook bleek hij een redelijk goede, zij het niet zo initiatiefrijke kroegbaas te zijn. Zo had hij de goede ingeving geen muziek te laten klinken in het café, een traditie die tot de dag van vandaag nog doorklinkt (of eigenlijk juist niet). Ook trachtte hij via hapjes en dagschotels de omzet wat op te voeren, maar zoals zijn opvolger placht op te merken: "Drinken werkt niet als er naast je iemand zit te kauwen." Uiteindelijk, in 1980, verkocht hij het café aan zijn klant en buurman Koos (Coos) Huizenga, een uiterst talentvol Groninger, die het onmiddellijk voor een half jaar sloot om het interieur weer wat op het fraaie peil te brengen dat het eigenlijk nimmer had gehad.

Van oorsprong was Koos opgeleid als schilder. Hij had bijvoorbeeld met de strakke hand van de meesterschilder het hele koetsenbezit van het Leekster rijtuigenmuseum gelakt en gebiesd. Maar algauw bleek dit hem te beperkt en ging hij in 'de ongeregelde handel', maar ook in de Horeca. Zo stond hij aan de wieg van het eerste bruine café van Groningen, De Vlaamse reus, van het eerste 'grand café', de Drie Gezusters, en van het keldercafé De

• Koos Huizenga in de Wolthoorn (fotograaf onbekend)

• boven: poffertjeskram van Trijnko Nijboer (foto: GIC)

• twee schilderijen van Olga Wiese in de Wolthoorn

• onder: Nieuwblad van het Noorden 01-09-1981

Blauwe Engel. Bij al deze zeer succesvolle ondernemingen was hij de inrichter en ideeënbedenker. Bovendien schilderde hij in al die cafés het houtwerk eigenhandig in fraaie houtimitatie en bracht hij, samen met zijn buurvrouw Olga Wiese, vele decoratieve schilderingen tot stand.

Een hoogtepuntje in hun werk was de geveldecoratie van Trijnko Nijboers poffertjeskraam. Rijk van engelen voorzien gaven die een klassieke toets aan de zo modernistisch geworden Grote Markt. De woede der elementen maakte het nodig dat ze dit prachtwerk af en toe wat moesten restaureren. Tekenend voor de sfeer waarin ze werkten was dat in de loop der jaren de engeltjes niet noemenswaardig groter werden, maar hun engelenpielemuisjes wel degelijk.

Koos was een meesterlijk vormgever en bovendien een groot organisator van evenementen. Voor het doordeweekse leiden van een café kon hij echter niet warmlopen, zodat hij het café, welker naam hij met een kenmerkend gevoel voor humor uitgebreid had met '& Co', de s speels vergetend, reeds

na twee jaar overdeed aan Lacko Benedek, alweer een trouwe klant. Hij had namelijk weer een nieuw project waar hij warm voor liep: het omtoveren van het graanpakhuis De Sleutel tot een café. Nog nooit heeft hij op zo'n grote schaal houtimitaties geschilderd en nog nooit was een café zo fraai gedecoreerd geweest. Maar dat is een ander verhaal.

Allerlei tradities ontstonden in de jaren zeventig, maar vooral onder het bewind van Lacko en zijn vrouw en compagnon Dout: een museum voor Olga Wiese's werk, de klaverjascompetities, de biljartclub 10 over rood, en op Koninginnedag het spectaculaire '10 over oranje biljarttournooi', dat weer of geen weer in de open lucht gehouden werd en gespeeld werd op drie biljarts met een oranje laken en een witte, een rode en een blauwe bal. Ik herinner me de keer dat de plassen op de biljarts stonden en de spelers paraplu's boven het hoofd gehouden werden omdat ze anders de ballen niet konden zien van het regenwater dat in hun ogen drupte. Steevast kwam er toch een winnaar uit en die kreeg dan een oranje keu.

Lacko was een man die ongedurig was en steeds nieuwe dingen ondernam, Dout was meer van het stabiele en samen hebben ze de Wolthoorn & Co tot een prachtig en sfeervol café gesmeed. Het hielp natuurlijk ook wel dat de bestaande studentengeneratie wat ouder en wat minder links was geworden, zodat er een vaste klantenkring van politici, docenten, journalisten, kunstenaars en ander ongeregeld goed ontstond, die hun stagiaires en studenten en fans meebrachten en zo de continuïteit waarborgden en de jongeren manieren bijbrachten.

De grote dichter JP Rawie ging zelfs zo ver dat hij hem bevallende dames sommeerde hun rechter rode laarsje uit te trekken, een fles champagne bestelde en deze samen met de dame opdronk, zij uit een glas, hij uit het laarsje.

Uiteindelijk bleek tegen Lacko's dadendrang zelfs Dout op den duur niet bestand en in

Biljarten: Koninginnedag 1995 (foto: Jan Willem van Vliet. RHC Gron. Archieven) en nu (foto: Han Santing)

1991 verkochten ze de zaak aan Herman Ensing, die daarvoor de exploitant was van het feestcafé Golden Fust. Dat succesvolle café verkocht hij op een avond toen hij al wel wat gedronken had, zomaar aan iemand die een torenhoog bedrag bood en die hij niet eens kende. Die man was Sjoerd Kooistra, de toen beginnende Horeca-tycoon. Herman bleek een geschikte baas te zijn van de Wolthoorn, maar hij hield aan het aldus verkochte Golden Fust toch een zeker heimwee over naar het fenomeen eet- en feest-café, vandaar dat hij een jaartje later café Soestdijk bedacht en aan het draaien bracht. Ook een blijvertje in onze buurt.

Met de intrede van het geslacht Ensing trad een periode van stabilisering, maar tevens van open staan voor het bijzondere in, die tot heden voortduurt. Een van de factoren is de gelukkige hand die de Ensing's hebben in het vinden en behouden van geschikt personeel. Een voorbeeld daarvan is Max, die nu al meer dan dertig jaar meedraait. Een voorbeeld van zijn wijze van optreden is het volgende:

Eens kreeg hij een journalist in het café, die een beschadigend stuk over de hem alleen van naam en reputatie bekende wethouder en stamgast Gietema wou schrijven. Het gesprek was wat eenzijdig, Max hield zich zorgvuldig op de vlakte, de journalist roddelde voort. Al snel kwam Ypke binnen en ging er rustig bij zitten. Na lange tijd allerlei vreselijks over zichzelf aangehoord te hebben vertrok Ypke weer stilzwijgend, en nam Max afscheid met een daverend: "Tot ziens Ypke!" Het zelfvertrouwen van de persmuskiet aldus tot een ruïne reducerend.

Het café ging in 2004 over van vader op zonen en nog weer later op slechts éen zoon, Arnold (foto boven), die nu al 20 jaar in zijn eentje op succesvolle wijze de scepter zwaait. Vorig jaar werd het honderdjarig bestaan van deze huiskamer op passende wijze gevierd en elk jaar opnieuw wordt de intrede van het nieuwe jaar ook weer gevierd. We zagen hoe deze gelukkige combinatie van factoren in de loop van een eeuw is ontstaan, hoe iedere eigenaar een steentje bijdroeg aan dit huis van gezelligheid en we kunnen niet anders dan concluderen dat we als buurt van geluk mogen spreken met zo'n parel van een huiskamer.

'Wolthoorn Klanken', Cultimo dec. 1995, tekening: Frans Le Roux

foto: Woldhoorn & Co

IBoom in de kerk

Tjitske Zuiderbaan

n het kader van de (officieuze) annexatie van de A-kerk bij het A-Kwartier, besteden we (in elk geval ik) wat meer aandacht aan de gebeurtenissen in en rond deze grote stadskerk. De huidige directeur van Groninger Kerken, Patty Wageman heeft een duidelijke toekomstvisie voor het voormalig bedehuis: Als expositielocatie een vooraanstaande rol spelen in de internationale kunstwereld. In het kader hiervan exposeert nu de Braziliaanse kunstenares Janaina Mello Landini er. Speciaal voor deze gelegenheid maakte ze Floating, een installatie van touw en doek in het koor op zo'n 25 meter hoogte. Uit de 1500 draden die uit het doek komen, lijkt een boom te groeien. Een boom waarin de geschiedenis van de kerk en haar kerkgangers is verweven.

Haar internationale doorbraak dankt Janaina aan internet. Ze lijkt er nog beduusd van wanneer ik haar interview voor de monumentenstichting. In haar geboortedorp, was geen theater of museum. Haar moeder kon zich dan ook niet voorstellen dat je van kunst kon leven. Dat dochterlief nou juist kunstenaar wilde worden, raadde ze haar af. Janaina ging architectuur studeren. Als kind vond ze het al fascinerend om op

bouwplaatsen rond te hangen. Toch was het haar moeder die ervoor zorgde dat Janaina haar droom waarmaakte. Vijf jaar na haar architectuurstudie stuurde moeder haar een krantenknipsel toe waarin de kunstacademie zij-instromers zocht. In 2004 werd Janaina toegelaten. Ze ging beeldhouwen studeren, maar verliet de opleiding voortijdig omdat ze aan het werk kon in Museum

Inhotim in Belo Horizonte. Hier assisteerde ze gerenommeerde kunstenaars bij locatiegebonden kunstprojecten. Ze werkte met de beste kunstenaars van de wereld van dat moment. Dat vond ze de échte academie. Leven en werken met dit soort grote namen. Inmiddels is ze zelf een grote naam en reist ze de hele wereld over om de beleving van ruimtes te veranderen met haar intrigerende installaties van ontrafeld en/of juist gewikkeld touw.

Dat je in Nederland zo rustig over straat kunt gaan, dat is toch wel een enorme luxe. Die kent ze niet van haar woonplaats São Paolo. Daar is het ronduit gevaarlijk om je naar buiten te begeven, vanwege de drugs en de overal zichtbare armoede. Beseffen wij wel hoe veilig we hier zijn? Ze kent natuurlijk niet de drugsgeschiedenis van het A-Kwartier…

HHonderd dagen Museum aan de A

Bastiaan Steffens

foto: Han Santing

et is vrijdagochtend 1 december 2023. Ik trek de voordeur achter me dicht en haast me voor het eerst in jaren met de fiets naar mijn werk. Het is mijn eerste dag als Hoofd Tentoonstellingen en Collectie bij het Museum aan de A. De zes jaar daarvoor werkte ik als conservator archeologie bij het Drents Museum in Assen. In die zes jaar heb ik prachtige grote tentoonstellingen gemaakt, met internationale topstukken zoals de Hemelschijf van Nebra en de schatten uit

de door as en vuur verzwolgen steden Pompeï en Herculaneum. Maar het Museum aan de A biedt mij een functie waarbij ik mee mag bouwen aan een museum dat nog maar net bestaat.

Dat mijn nieuwe baan geen herhaling van zetten gaat worden, merk ik onmiddellijk als ik die vrijdagochtend voor het eerst naar binnen loop en mijn natgeregende jas uittrek. Ik word begroet door mijn nieuwe collega's, die in de hal van het museum rond een tafel zitten te kletsen en koffie en thee drinken. De hele setting heeft meer iets weg van die van een huiskamer of een klein café dan het statige museumgebouw waar ik aan gewend ben geraakt. Vanuit dit kleine, gezellige, maar ook ouderwetse en ongepolijste museum gaan we iets nieuws doen. Het museum heeft ambitieuze plannen om hét geschiedenismuseum van Groningen te worden, en ook nog eens op een manier die eigenlijk nog redelijk onbeproefd is.

Ik heb de plannen van het Museum aan de A op dat moment natuurlijk al lang gelezen; ik leerde ze uit mijn hoofd voorafgaand aan mijn sollicitatiegesprek. Ambitieus, met een vleugje idealisme, zonder dat de gezellige huiskamersfeer en de verbinding met de lokale samenleving wordt vergeten: zo zou ik de plannen willen omschrijven. Een update van het gebouwencomplex gaat in deze plannen namelijk samen met een nieuw museaal concept, waarbij de tentoonstellingen veel meer dan gebruikelijk samen met mensen uit de samenleving worden gemaakt.

Mijn nieuwe collega's lijken doordrongen van het belang van die plannen; het museum móet groeien om te overleven in het culturele klimaat van vandaag de dag. Tegelijkertijd zijn ze zich heel goed bewust van de kracht van het museum. De vriendelijke uitstraling van het complex zorgt ervoor dat mensen zich er al snel thuis voelen, ook mensen die je normaal eigenlijk helemaal niet in musea ziet. Vanuit die kerngedachte is een plan ontwikkeld voor grotere, professionelere tentoonstellingen, maar ook voor een museum dat staat voor de verhalen van alle inwoners van Groningen stad en provincie.

Tijdens mijn eerste honderd dagen bij het museum heb ik me volledig gestort op die taak. Als Hoofd Tentoonstellingen en Collectie heb ik bijna elke dag wel een afspraak met iemand met wie we kunnen samenwerken, of van wie we een collectie kunnen gebruiken om de verhalen van Groningen te vertellen. De ivoren torens van mijn oude werkgever, die hoog boven Assen uittorenden, mis ik geen moment. Elke dag dat ik samen met mijn collega's plannen mag maken om voor, over, en vooral met Groningen nieuwe tentoonstellingen te maken, geeft nieuwe energie. Tegelijkertijd laat het me zien hoeveel ik nog kan leren over dit vak. Zo valt mijn nieuwe start samen met een nieuwe start voor het Museum aan de A, en hoop ik dat ik met dit museum nog lang door mag groeien.

van het bestuur

tekst: Eef Alkema

WinterWelvaart luidde tot onze blijdschap de afgelopen Kerstperi ode weer sfeervol in, compleet met een kunstroute. In diverse panden rondom de A en Noorderhaven werd kunstenaars door gastvrije buurtgenoten een presentatieplek geboden, ook aan de in onze buurt zo gewortelde Groninger kunstkring De Ploeg. Op zeilschip de Mars konden we zondag 17 december naar indrukwekkende zeilverhalen luisteren van moedige wereldzeilers Esther Klaver en Piet Boorsma, net teruggekeerd uit Adelaide, Australië. De Mars zat vol met nieuwsgierigen, die de kombuisgemaakte Glühwein ook erg konden waarderen.

We hebben onze waardering laten blijken aan de vrijwilligers voor de A-Kwartierbuurt door hen te verrassen met een eindejaarspresentje.

Halverwege januari nog een Nieuwjaarsborrel? Een prima idee, getuige de grote opkomst bij De Oude Drogisterij. Er waren zoveel mensen dat de feestcommissie tussendoor de drankvoorraad moest bijvullen. Onze voorzitter Trinet Holtslag droeg een heel aardige door ChatGPT geschreven nieuwjaarstoespraak voor, met als conclusie dat ze volgend jaar weer een origineel, zelf geschreven verhaal ten gehore zal brengen.

Café Kleintje Klikspaan was eind januari het toneel voor een allereerste A-Kwartier Pubquiz met entertainment door quizmaster theatermaker Theo de Groot. Met aan de toog Ger Euwals, bedenker van buurtnaam Het A-Kwartier en verteller van sterke en historisch kloppende verhalen. De rivaliteit tussen de teams tierde welig, en de anekdotes over gummiartikelen bij Oom Condoom, de apen bij Greet of de afkoop van discotheek

The Mac door een grote fastfoodketen werkten goed op de lachspieren. Trotse winnaar van de A-Kwartier pubquiz trofee is geworden het team van Margo van der Sluis, Han Santing, Ella Onrust en Els Suir

Personele zaken: Ella Onrust staat te trappelen om te beginnen als nieuwe penningmeester. Op de A-Kwartier website kunt u meer over haar lezen in aflevering elf van de serie Stamgasten- A-Kwartier. Ella volgt Giorgio Achterbosch op, die verhuist naar Drenthe en van wie we tijdens de ALV in maart afscheid nemen.

Het bestuur roept alle leden op voor de Algemene Ledenvergadering (ALV) op 22 maart over de jaarstukken 2023 en de bestuurssamenstelling.

We mogen de burgemeester en wethouder binnenkort weer verwelkomen voor een bezoek aan onze wijk.

Over de vernieuwing van het A-Kwartier logo zijn we met A-krant vormgever Han Santing in gesprek.

De Geveltuinjury is in 2024 uitgebreid van drie naar vier leden: Martien van Veldhoven, Marieke Kremer, Klaas van der Meulen en Roekie Sheer. Wordt vervolgd!

De AKRO werkgroep (A-Kwartier Ruimtelijke Ontwikkeling) is gesplitst in een beleidsen een praktische commissie. De beleidscommissie monitort de komende periode bijvoorbeeld de ontwikkeling/planvorming Harmoniecomplex . Wat gaat hiermee gebeuren nu de rechtenfaculteit is verhuisd naar het Röling gebouw? De praktische commissie zal eens per twee tot drie weken een rondgang doen in de wijk en periodiek (minimaal eens per half jaar) het bestuur infomeren over de signaleringen en de contacten met de gemeente. Voor de AKRO-beleid én de AKRO-praktijk worden nieuwe leden gevraagd (aanmelden via een mailtje hetakwartier@gmail.com o.v.v. de betreffende AKRO). Wordt vervolgd.

Binnenkort meer over een onderzoek naar parkeergelegenheid, één van onze bestuursleden turft en vinkt al dan niet gebruikte parkeervakken voor auto's en fietsen. De website A-Kwartier.nl is vernieuwd, en wordt druk bezocht: afgelopen januari kreeg de buurtvereniging er mede daardoor alweer 7 leden bij. Suggesties voor de site kunt u sturen aan hetakwartier@gmail.com t.a.v. Mark Hömmen.

B&W op bezoek in 2022 (foto: Han Santing)

•

Activiteiten die aanstaande zijn:

• Maandagavond 1 juli (KetiKoti) Wandeling Sporen van het slavernijverleden.

• Vrijdag 20 september (World Cleanup Day) water-special op schoonactie van de A en de Noorderhaven.

• Voorts in voorbereiding: iets met roeivereniging De Hunze, stadsakkers, Noorderplantsoen, brugwachters, zwarte honden, zwerfvogels, Museum aan de A, Gouden Schepje, tweede bijeenkomst over huis verduurzamen.

• De schoonmaakploeg heeft in 2024 een nieuwe starttijd: van 15:00 tot 16:00 uur 's middags met erna gelegenheid om samen iets te drinken. Nog wel steeds op de eerste maandag van de maand, dus nadat de sirenes zijn afgegaan. Altijd verzamelen om 15:00 uur bij de Visserbrug, waar prikkers en vuilniszakken worden uitgedeeld. De schoonmaakplanning: 1 april tussen Westersingel en de A; 6 mei van de Noorderhaven tot het A-kerkhof; 3 juni ntb.

Op de website www.A-kwartier.nl en de mailberichten van Buurtvereniging het A-Kwartier vindt u allerlei buurtberichten en een activiteitenkalender. Krijgt u de mailberichten nog niet, dan kunt u zich aanmelden voor het A-bulletin aan via hetakwartier@ gmail.com. U hoeft hiervoor géén lid te zijn van de buurtvereniging. U bent heel welkom om buurt lid te worden, dat kan via hetzelfde mailadres.

Voor de liefhebber van quizzen die desalniettemin de allereerste A-Kwartier Pubquiz moest missen: één van de quizvragen (antwoorden op pag. 51) : Wie is de schrijver van onderstaand gedicht? / In welke straat woonde deze persoon tijdens zijn studietijd in Groningen? / De schrijver introduceerde in Nederland een nieuwe feestdag. Hoe heet deze dag?

Om de hoek van waar ik ooit woonde

Ligt een straatje dat nog steeds precies

Hetzelfde straatje is, met 's nachts dezelfde Glinstering op de natte keien, dezelfde echo

Van mijn voetstappen die hier voor altijd Eenzaam klinken, zelfs als ik zij aan zij

Ga met mijn eigen vrouw op hakken

Kunstatelier Noes

Met werk van Beeldend

Kunstenaar Annuska ‘t Hart

Geopend op afspraak en iedere zaterdag van 13.00-17.00 u

Pottebakkersrijge 13

9718 AG Groningen

Telefoon 06-30109303

Website www.annuska-t-hart.nl

ZZ:

De laatste vrijhaven

Een heel blik nurkse arbeiders (is stuursheid een tijdsbeeld?) die sleuven scheppen branie schoppen in stadse aarde met handen als kolenschoppen lagen eelt botvieren op de kade alsof 't een beest is dat gedood moet of getemd - en na het roken eten als slootgravers doen alsof het veel vroeger is dan een zachte stad geleden

die met uitdijen nog moet starten. Het gebeurt bij huizen met even nummers en timpanen van bakaarde - op bevel uithijgend draaien wij ons naar de fotograaf en zijn vogeltje, onbewust van wat wacht trachten wij het aanmonsteren van verwijfde scheepsjongens naast ons neer te leggen als stapels kinderkopjes, kloostermoppen

dit zomerlicht en de eenzame vélocipède die traag het pad tracht te temmen, zij het staand. Tabak is een vriend voor het leven de dood loert achter het armenhuis, de schepen van de bruine vloot en onder onze Peaky Blinders-petjes wordt het schedeldak al voorverwarmd voor iemand die oordeelt en met schichten gooit.

Het gaat ons goed, moet u weten. De vele masten zorgen voor een feeërieke achtergrond, kinderkopjes zijn glad en op zondag gezegend; ze hebben op school van de meester geen slaag gehad en wij zullen als hun rolmodellen dienen later als ze kijken naar deze plaat waar wij graven alsof we hier zomaar wat staan te staan.

De vlag van moi en houdoe

tekst: Dick Veen

Het eerste wat me opviel van het grote schip dat aan de Reitdiepskade ligt, net voor de Plantsoenbrug, was de vlag. Door de wind strak gespannen wapperde het dundoek mij bekende kleuren toe, maar in deze vorm voor mij onbekend. Het bovenste deel, duidelijk gebaseerd op de Groninger vlag, maar de rest? Kroatië? Brabant? Een ver oord met een mij niet bekend banier? Ook het schip zelf was voor mij niet direct in te delen naar zijn oorsprong. Een Friese maatkast? Een IJsselkast? Was de oorsprong zeil of sleep? Waarom stonden er geen lieren op het schip? Wat was er met de mast gebeurd? Kortom er rezen vragen en ik ging aan boord en klopte op de prachtige toegangsdeur, op zoek naar antwoorden.

de la aan bakboord

Binnen sprak ik met Hans en Miranda, eigenaren en bewoners van het schip. De aangewezen mensen om mijn zoektocht naar antwoorden te laten slagen. 'Het is een Friese kast' zei Miranda. 'Het is een IJsselkast' sprak Hans. Ai ai, ook aan boord was onduidelijkheid over de geschiedenis! Gelukkig was er de tweede la van een kast aan bakboord, deze bevatte de antwoorden door middel van de papieren geschiedenis van de Jozephina, een geschiedenis van meer dan honderd jaar. Behoorlijk goed gedocumenteerd en uitgezocht door eerdere eigenaren en op waarde geschat, en dus bewaard, door de huidige eigenaren.

1915

Zeker is dat de Willem, de toenmalige naam van dit schip, gebouwd is in 1915. Opdrachtgever onbekend. Bij de werf Fijenoord, gevestigd op het eiland Feijenoord, de latere wijk van Rotterdam of bij H. Boot & Zonen te Vrijebaan, nu een wijk van Delft. Bij Vrijebaan, zoals de werf in de volksmond heette werden vooral zeilklippers gebouwd. Die hadden de bijnaam Blikkenklippers omdat er dunne huidplaten werden gebruikt.

Ik gok dus op Fijenoord, later bekend als Wilton-Fijenoord, RSV scheepswerf en nu onderdeel van Damen Shipyards group. Het is gebouwd als een IJsselkast, een schip geschikt om de rivieren te bevaren, als zeilend vaartuig, één mast, geen motor.

te kort of mode

Blijkbaar vond de schipper de maatvoering van zijn schip onvoldoende of het was gewoon mode, want het schip is tussen 1915 en 1928, waar en wanneer zal nooit helemaal duidelijk worden, verlengd van 28.35 m tot 31,75 m en kreeg een tonnage van 210 ton en 191 kilo ipv 199 ton en 885 kilo. Tijdens de periode van houten schepen was verlengen niet mogelijk, maar nu met de ijzeren schepen kon dit wel. Sommige schippers lieten dan zien dat dit kon en volgden de mode van schipvergroting. Misschien niet altijd echt nodig, maar wel modern en vooruitstrevend. Hip.

verkoop

In 1928 wordt de Willem eigendom van een steenfabriek en gebruikt om klei, voor te bakken waalstenen, te vervoeren. In 1935 wordt Johannes Jansen te Wijk bij Duurstede voor 1400 keiharde Nederlandse guldens eigenaar van het nog steeds ongemotoriseerde schip. Dat blijft hij tot 1968, hij overlijdt en zijn erfgenamen verkopen het schip aan Harm Hoeve.

een nieuwe tijd

Het is afgelopen met het zeilen en slepen. Het is afgelopen met Willem. De nieuwe naam is ANPI en er komt een motor in het schip. Een Mercedes-Benz 3 cilinder van 90 pk. Een motor in een zeilschip zetten was geen klein karweitje. Er moest ruimte worden gemaakt voor een machine kamer en een brandstoftank, er moest een schroef achter het schip komen, een schroefas door de huid naar buiten. Er moest een keerkoppeling komen en dan nog bediening van dit alles bij de stuurstand in de nieuw te plaatsen stuurhut. Kortom een zeer ingrijpende maatregel die veel geld kostte. Harm vaart er vier jaar mee en dan neemt zijn zoon Hendrik het schip over. Dat is ook het moment dat ik het voor het eerst zie. Hendrik Hoeve doet regelmatig de haven van Groningen aan. Hij vervoert vooral cementpoeder. De Mercedes is inmiddels vervangen door een Glöckner-Deutz 6 cilinders en 116 PK (illustratie rechts), een mij zeer bekende motor. Die stond ook in mijn eigen schip.

een nieuw leven

In 1978, 63 jaar oud, gaat het schip met prepensioen. Het reizen en varen stopt. Bij een

• De restauratiefoto's zijn van Bob van Dijk

schip blijft de bewoner vaak langer aan boord dan dat een schip op een plek ligt. Nu gaat dit anders worden, de ligplaats blijft hetzelfde maar de bewoners gaan verschillen. Het schip blijft de bestemming werken en wonen houden. Het wordt een timmerwerkplaats genaamd OPA. Het schip wordt herdoopt en krijgt de naam Jozephina en neemt ligplaats in Groningen. De timmerwerkplaats in de Noorderhaven wordt een bekende verschijning. Alle bootbezitters in Groningen kennen de drijvende werkplaats. De nieuwe eigenaars, de familie Blécourt, wonen op het schip en hun dochter wordt er op geboren.

Er komen nieuwe bewoners, Roel en Sonja, Jacob Haan, nu wonende op Terschelling en een goede bekende van mij, Eddie en Berendina. In 1999 worden Bob van Dijk en Albertien Milatz de nieuwe eigenaars en zij besluiten het schip grondig aan te pakken. En als ik schrijf grondig bedoel ik ook grondig.

striptease

De Jozephina wordt schaamteloos helemaal uitgekleed op de werf Hunfeld te Delfzijl.

Behalve de romp blijft niets hetzelfde. De houten luikenkap, het gehele interieur, de motor, het anker, vijftig meter ankerketting, de lieren, de schroef, de vloeren. Alles verdwijnt. Het schip is naakt tot op de kattensporen en spanten. Geen enkel deel van het schip wordt nog aan het oog onttrokken. Alles ligt bloot, alles terug zoals het was bij Fijenoord op de werf in 1915. Alle afval afgevoerd, de nog bruikbare delen verkocht.

De sporen van de Willem en de ANPI compleet uitgeroeid. Het schip is klaar voor de metamorfose van de Jozephina. De geslachtsverandering van de mannelijke Willem naar de vrouwelijke Jozephina kan beginnen.

nieuwe kleren

Waar nodig het vlak gedubbeld. Een goede ondercoating, pur erop gespoten als isolatie, nieuwe stalen

dekken, thermofolie, isirock vloeren. Ronde ramen in de zijwanden. Een nieuw middenerf nog zonder echte toegangsdeur, opbergplekken, woonruimte, dakluiken. Buitenom uren lang schilderen zodat alles er prima uitziet. En als de bovenkleren, de buitenkant er goed uitziet terug naar Groningen, terug naar de Reitdiepskade om de onderkleding, de aftimmering, in orde te maken. De ruimtes ontstaan, water, CV, elektra worden aangelegd. Het timmerwerk vordert gestaag. Een vloer wordt gelegd van planken die eerder een vloer van een café in Onnen hadden gevormd. De trap komt uit de molen in Onderdendam. De toegangsdeur wordt ontworpen met inspiratie van de deur van het voormalige Nieuwsblad-gebouw aan het Zuiderdiep. Als het hart van de keuken wordt een Boretti geplaatst. Dan nog een kwastje binnen en de bloemetjes worden buitengezet. De Jozephina is herboren. Klaar!

creatieve plek

Het werkzame leven van dit schip is voorbij, er is nu tijd om ruim te wonen. Er is tijd voor optredens, er wordt muziek gemaakt, boekpresentaties, tentoonstellingen, workshops. Het groot scheepsdictee (foto) wordt er afgenomen. Er wordt geleefd en wordt genoten. De Jozephina nam een belangrijke creatieve plek in in onze wijk het A-kwartier.

de vlag

Na Bob en Albertien werden Hans en Miranda de eigenaren. Samen met de kinderen en de hond wonen in de stad, wonen in het A-Kwartier met zicht vanuit het schip op de plekken die talloze malen worden gefotografeerd. Rustig wonen op een plek waar vanuit je binnen 5 minuten bij de Martinitoren staat of in het Noorderplantsoen. Heerlijk op het water, genietend van het mooie plekje, genietend van de wapperende vlag. De vlag die Hans zelf ontwierp om zijn liefde voor Groningen, maar ook die van zijn geboorte provincie Brabant te laten zien. Half moi, half houdoe, misschien is de volgende vlag driekwart moi en een kwart houdoe, we zullen zien. Ik sluit de prachtige toegangsdeur, nu met antwoorden op mijn vragen. Het laatste wat ik zie als ik vanaf de Reitdiepskade de Lage der A op loop is de vlag. Door de wind nog steeds strak gespannen, maar nu herken ik de vlag, ken ik de betekenis. Moi en houdoe!

foto: Han Santing

oetje voor voetje schuifelen langs historische schepen en gezellig ingerichte marktkraampjes, een recyclebare beker warme glühwein in de ene hand, een braadworst in de andere, zo heeft menig Stadjer de afgelopen 'Winterwelvaart' beleefd. Nicolette Bartelink (foto), directeur van het Museum aan de A (hierna: MadA) en tevens voorzitter van het WWV-bestuur geeft desgevraagd aan dat ze het persoonlijk iets te druk vond. Daarin staat ze niet alleen. Vooropgesteld: het was een zeer succesvolle editie! Zo grandioos, dat menigeen zich afvraagt of het evenement niet ten onder gaat aan het eigen succes.

Een belangrijke factor bij openlucht-evenementen is het weer en daarover hadden we niets te klagen. Afgezien van een lichte motregen op zaterdagochtend, waren de weergoden het A-Kwartier goed gezind. En dat was te merken! Bijna 40.000 mensen bezochten het weekend van 15 tot en met 17 december de stad Groningen. Met name het horecaplein op de Vishoek leidde tot flinke opstoppingen op de Vissersbrug en ook op de A-brug was er zo nu en dan geen doorko men aan. Liep je op de Hoge of Lage de A, dan kon je maar één kant op: die van de massa. De drukte, die niet onderdeed voor een gemiddelde Koningsdag, weerhield sommigen ervan zich erin te mengen. De organisatie beraadt zich dan ook, in nauwe samenspraak met de gemeente, op maatregelen om de stroom beter te spreiden, waarbij opties

Winterwelvaart:

terugkijken op een feest

tekst: Esther Klaver | foto's: Han Santing

als uitbreiding en verlenging van 'Winterwelvaart' onder de loep worden genomen. Uit een evaluatie van de organisatie blijkt dat 75% van de bezoekers en 83% van de bewoners het evenement een 8 of hoger geeft. Men waardeert de gezelligheid, de sfeer, de schepen en de lichtjes. Als minpunten worden naast de drukte en opstoppingen genoemd: weinig zitplaatsen, hoge horecaprijzen en te weinig straatmuziek en -theater. Wat de bezoekers betreft mag 'Winterwelvaart' worden uitgebreid en verlengd, maar niet als dat ten koste gaat van de sfeer. Als suggestie wordt gedaan om elders in de stad een Kerstmarkt te organiseren.

Ook de schippers waren dit jaar heel erg tevreden. Zij vragen aandacht voor de veiligheid, die met de grote bezoekersaantallen in het gedrang komt en pleiten voor een hogere vergoeding. Op een verlenging van het festival zit deze doelgroep niet te springen, omdat ze hun schip (waar ze soms zelf op wonen) niet langer dan drie dagen voor het publiek willen openstellen.

De marktkraamhouders hadden evenmin te klagen: 88% gaf deze editie van 'Winterwelvaart' een 8 of hoger. Het mooie weer, grote aantal bezoekers en de gemoedelijke sfeer zorgde voor een mooie omzet. Daar tegenover staat dat de pachters de plek 'duur' vinden en van mening zijn dat er aan de Lage der A relatief weinig kramen stonden. Ook deze groep staat niet te springen om een verlenging van het festival. Men ziet hiertoe wel mogelijkheden mits de kraam per dag gehuurd mag worden. Ook een uitbreiding van het festival naar andere delen van de stad wordt niet direct met enthousiasme ontvangen. Deze groep wil in ieder geval de plek aan de A behouden.

De bewoners en ondernemers in het A-kwartier die de moeite hebben genomen om de vragenlijst in te vullen, waren net zo enthousiast als de schippers en marktkraamhouders, met als belangrijkste kanttekeningen de drukte, het lawaai en het gedrag van menig bierdrinker. Ook wat deze doelgroep betreft mag 'Winterwelvaart' zich wel

uitbreiden in de stad, zolang het maar niet ten koste gaat van de sfeer. Op een verlenging van zitten de bewoners niet te wachten, alhoewel een enkeling ervoor pleit om het evenement op donderdagavond te laten beginnen, omdat het nu wel erg veel werk en gedoe is voor slechts twee dagen. De ondernemers staan er (vanzelfsprekend) anders in: hun omzet vaart er wel bij en dus is een verlenging wat hen betreft geen probleem.

Tot slot zijn ook de kunstenaars van de kunstroute gevraagd naar hun mening over de afgelopen 'Winterwelvaart'. Alle respondenten gaven het evenement een 8 of hoger. Zij zien dat de kunstroute een meerwaarde heeft voor het evenement, omdat het publiek dit onderdeel erg waardeert. Ondanks het feit dat deze groep de markt als 'te commercieel' ervaart, vinden ze een uitbreiding van het evenement in de stad een goed idee en doen daarbij als suggestie om die straten erbij te nemen waar ook kunstenaars wonen (denk aan de Pottebakkersrijge, Visserstraat, Reitdiepskade en Noorderhaven). Ook deze doelgroep ziet een verlenging wel zitten, maar dan alleen door de donderdag erbij te trekken.

Kortom: ook uit de evaluatie blijkt

dat we kunnen spreken van een zeer gewaardeerd evenement, maar wel één dat aan onderhoud toe is. Datzelfde geldt overigens voor het bestuur van Winterwelvaart. Nicolette vertelt:

"Sinds 2007 is de organisatie van in handen van de Stichting Samenwerkende Nautische Organisaties Groningen, waarvan het bestuur gevormd wordt door een voorzitter (tevens directeur MadA), penningmeester (tevens hoofd Bedrijfsvoering MadA), medewerker communicatie (tevens hoofd Marketing & Communicatie MadA), drie buurtbewoners (vertegenwoordigers namens de buurtvereniging) en twee schippers. Toen we in het kader van de Wet Bestuur en Toezicht Rechtspersoon (auteur: een wet die verenigingen en stichtingen beoogt te helpen en beschermen tegen misstappen), de statuten nog eens tegen het licht hielden, bleek dat de theoretische samenstelling van het bestuur niet meer overeenkwam met de praktijk.

Zo bleek de buurtvereniging geen officiële positie te hebben (en bij navraag dat ook niet te ambiëren) en bleken de schippers geen afvaardiging te zijn van de (inmiddels slapende) vereniging Historische Zeilvaart Groningen, die volgens de statuten wel een officiële positie innam." Na intern beraad en overleg met de gemeente en provincie Groningen is besloten de stichting op te heffen en de organisatie van 'Winterwelvaart' in z'n geheel

onder te brengen bij het MadA. Nicolette: "De organisatie van 'Winterwelvaart' past perfect bij de missie en visie van het museum. Onze doelstelling is om de historie van Groningen onder de aandacht te brengen. Wat ons betreft mag in de programmering van het evenement iets meer aandacht zijn voor de geschiedenis van de werkzaamheden die aan de kades van de A plaatsvonden. We willen daar bijvoorbeeld de Groninger Archieven bij betrekken. Als je kijkt naar de huidige samenstelling van het bestuur, dan zie je dat het museum veel personele capaciteit levert aan de organisatie. Een aparte stichting voor een evenement van drie dagen, is eigenlijk een beetje 'oubollig'. Al met al is het een logische stap om 'Winterwelvaart' als evenement onder te brengen bij MadA. Vanzelfsprekend willen we de schippers en bewoners betrokken houden, evenals de deelnemers in Zoutkamp en Hoogezand/Sappemeer. Het projectteam, dat onder leiding van een projectleider staat, willen we ook graag houden. Eigenlijk verandert er dus niet zoveel."

Schepen: 20 stuks, waarvan 3 voor rondvaarten

22 exposerende kunstenaars

58 marktkramen (chalets)

Meer dan 75 acts/activiteiten

Voor Harry de Vries, die de afgelopen 17 jaar betrokken is geweest, waarvan de laatste 7 jaar als projectleider/kapitein, is nog geen opvolger gevonden, maar daar wordt hard aan gewerkt. En daarmee zijn de voorbereidingen voor de volgende editie alweer begonnen.

Nicolette: "Het leuke is dat de gemeente een soort van 'logische winterprogrammering' wil: in december de nadruk op kerstsfeer, versiering en verlichting en daarna, in januari, meer focus op gezondheid en welzijn."

Projectleider van de Winterprogrammering is Ina Bakker (foto), senior projectleider bij de gemeente Groningen. Zij kan hierover inmiddels het volgende zeggen: "We hebben nog niet veel ruchtbaarheid aan dit idee gegeven, omdat we momenteel in gesprek zijn met partijen die gaan participeren. Wat opvalt aan de huidige winterprogrammering is dat er gaten zitten tussen het einde van de Kerst - Oud en Nieuw - en het einde van de Kerstvakantie. De idee is dan ook om gedurende de laatste drie weken van december en de eerste week van januari een winterprogramma te ontwikkelen dat in elkaar overloopt; vanaf Sinterklaas tot en met de Kerstvakantie zeg maar. In januari kun je echter niet meer aankomen met Glühwein, glitters en cadeautjes. De festiviteiten moeten dan een ander karakter hebben; iets meer focus op gezondheid en goede voornemens. 'Winterwelvaart' zien we als een parel in het programma; dat willen we graag zoveel mogelijk laten zijn wat het is, maar het is ook veel drukte op een heel klein stukje stad. Daarom willen we de Grote

foto: gemeente Groningen

Markt gaan gebruiken. Je kunt dan denken aan een wandelroute in de vorm van een lint met marktkramen vanaf 'Winterwelvaart' naar de Grote Markt en na het WWV-weekend een wandelroute tussen een ander deel van de stad en de Grote Markt.

De invulling van die wandelroutes willen we zoveel mogelijk vormgeven met winkeliers (denk aan Lutje Lokaal) en horecaondernemers uit de stad, zodat we optimaal gebruik kunnen maken van hun creativiteit en slagkracht. Zodra bekend is hoe deze wandelroutes gaan lopen, zullen we ook de bewoners betrekken bij de verdere planvorming. We vinden het belangrijk dat het Winterprogramma niet uitsluitend een binnenstad evenement wordt. Daarom zijn we met buurtcomités in gesprek om te horen wat zij graag zouden willen in hun wijk. Via het Onderzoek Inwonerspanel doen we daar ook onderzoek naar." De gemeente komt na een inventarisatieronde tot de conclusie dat er zo ontzettend veel

winteractiviteiten worden georganiseerd, dat niemand door de kerstbomen het bos nog ziet. Ina: "De gemeente kan helpen door beter te communiceren richting inwoners wat er wanneer waar gebeurt, denk aan een blokkenschema. Marketing Groningen zal in de loop van het jaar een plan ontwikkelen voor een publiekscampagne."

Voor de liefhebbers van kerstmarkten, Glühwein en winteractiviteiten zijn deze plannen goed nieuws. Als het bijdraagt aan een toegankelijker 'Winterwelvaart', zonder dat het afbreuk doet aan het karakter en de sfeer, dan valt er ook veel voor te zeggen. Terug- en vooruitkijkend kunnen we in ieder geval concluderen dat we met 'Winterwelvaart' goud in handen hebben. Een evenement dat gewaardeerd en gedragen wordt. We wensen alle betrokkenen veel succes en wijsheid toe om er ook dit jaar weer een succes van te maken.

Vulpunt

betaald terras

tekst: Tjitske Zuiderbaan | foto's: Han Santing

Het Vulpunt op de hoek van de Visserstraat valt een beetje uit de toon in de hippe Oude Kijk. Je vindt er geen caffè macchiato met vegan tom pouce of Koreaanse pizza. In dit hoekwinkeltje koop je cartridges en toner voor je printer. Of de zaterdagkrant, een verjaardagskaart, een nieuwe printer, een Grunnegs boukje en je kunt er via Western Union geld naar verre familie sturen.

Zes dagen per week onderneemt Bert de Jonge de reis vanuit Stadskanaal naar Groningen. Twaalf uur per week zit hij in de bus om zijn klanten van nieuwe printerinkt te voorzien. Al 18 jaar en geen dag met tegenzin. "Ik heb hier een betaald terras." Gedurende zijn werkdag ziet hij van alles voorbijkomen. De verschillen tussen stad en platteland vallen Bert op. "Als je in Stadskanaal je de deur uitstapt, is het 'moi'. Als ik een half uur met de hond loop, kan ik wel een uur uittrekken. Dan kom je die tegen en dan die. In de stad zie je mensen die je al twintig jaar over de tenen lopen en die je nog geen gedag groeten. Wel de mensen uit het hofje en Hans en de wat oudere klanten, maar geloof maar niet dat studerend Groningen hallo zegt." Toch vindt hij de sfeer in de stad gezellig. "Er is altijd wel wat. En diverse nationaliteiten van wie Engels en Duits of google translate de voertaal is."

vijf ton

De winkel bestaat al vanaf 2004. De nadruk lag toen op het navullen van cartridges. Na twee jaar zette de eigenaar de winkel te koop wegens gezinsuitbreiding. Bert was toen bedrijfsleider in een supermarkt. "Er is niks leukers dan werken in een supermarkt. Er is altijd wat te doen. Maar de openingstijden veranderden en als je een verantwoordelijke functie hebt, moet je dan steeds langer beschikbaar zijn. Dan ben je een jaar of veertig en denk je, is dit het nou?" Op het moment dat hij de advertentie in het DvhN zag staan: 'Goedlopende zaak ter overname aangeboden', was hij bezig een supermarkt te franchisen. "Maar als je niet van goeie komaf bent en je hebt geen grote spaarpot, dan kom je er niet tussen. Je moet vijf ton meenemen; waar moet je die weghalen."

pilot

Hij trok de stoute schoenen aan, reageerde op de advertentie en nam de winkel over. Terwijl hij twee man personeel in de zaak had, was hij zelf aan het pionieren. De franchisegever wilde een pilotstore ontwikkelen zodat potentiële franchisenemers konden zien waaraan ze begonnen. "Die man woonde in Westernieland of all places. Nou, daar staan honderd huizen, daar moet je geen pilotstore beginnen. Waar haal je de klandizie weg?" Het werd Winsum, met de bedoeling het concept uit te rollen over de provincie. "Die pilot kon net wel, net niet. Toen na drie jaar het contract afliep, heb ik Groningen overgenomen. En hier zit ik nog steeds, achttien jaar later."

Ze hebben een andere achtergrond.

hooghoudt ranja

Bert verkoopt vooral cartridges en toner, maar is ook pakketpunt voor GLS en agent voor Western Union. Daarnaast probeert hij Groningse artikelen aan de man te brengen. "Dat Groninger spul heb ik overgenomen van een collega uit Stadskanaal. Maar Stad Groningers zijn geen echte Groningers, dat zijn Stadjers. Alles wat om de stad zit, dat zijn Groningers. Daar hangt een bordje bij de achterdeur met: 'Welkom, klompen oet'. Dat zie je hier niet. Af en toe neemt een buitenlander een fles Hooghoudt ranja mee, en die heeft geen idee wat het is. Als ik daarvan moest leven kon ik morgen de deur wel dicht doen."

de klant blijft koning

Het Western Uniongebeuren blijft onverminderd druk nu de prostitutie uit het A-Kwartier is verdwenen. "De dames blijven komen. Het zijn niet alleen de dames, je hebt zo veel nationaliteiten in de stad." In de hele stad zijn slechts twee WU punten overgebleven. "Het is ook niet altijd even makkelijk. WU klanten zijn veelal mensen uit het buiteland die soms wat meer uitleg nodig hebben.

Maar ons motto is: 'altijd klantvriendelijk blijven', want daar moet je het uiteindelijk van hebben wil je de concurrentie met het internet blijven voeren en dat valt zeker niet mee. Wel veiligheid boven alles, je hoort tegenwoordig zulks rare verhalen dus…"

vier sterren

"En nu helemaal. El Txoko is dicht. Evenals Manpower hier tegenover, daar zaten vroeger vijf à zes mensen te werken. Onwillekeurig houd je contact met elkaar. Je had de Ganze met zijn fietsenspul hier op de andere hoek. We hadden een belsysteem. Een keer bellen: Komen! Twee keer bellen: Paniek. Nooit gebruikt. Er is een keer een raam ingegooid, dat is het ergste dat hier is gebeurd." Maar Bert is niet bang en gaat bovendien niet uit van het ergste. "Je komt hier om een boterham te verdienen en om de klant te helpen." Klanten reageren tegenwoordig via Google. "De ene keer wat positiever dan de andere keer. Gelukkig met een gemiddelde score van 4 sterren."

Bert maakt van alles mee. Zo kwam er een Indonesische vrouw die hem op loempiaatjes trakteerde en kreeg hij een kerstkaart van een klant. Van wie wist hij pas toen de klant vroeg of hij zijn kaartje had ontvangen.

goud

"Er overlijden ook wel eens klanten, zoals die kunstenares laatst en die accountant. Die was met pensioen, maar nog wel aan het werk. Hij kwam hier altijd toner halen en een praatje maken. Komt er nu een klant voor diezelfde toner, dan moet ik altijd even aan de accountant denken."Omdat Bert ook een pakketdienst heeft, kan hij niet zomaar de winkel een dag sluiten. "Stel dat er een klant komt voor zijn pakket. Er kan wel een klomp goud in zitten, of medicijnen die mensen nodig zijn. Je bent toch gebonden aan openingstijden. Maar ik vind tien uur open al een luxepositie, ambtenarentijd. In de supermarkt begon ik om zeven uur. Op zaterdag heb je je vaste klanten voor de zaterdagkrant. Dan ga je ook niet dicht. Maar dat vind ik niet erg. Ik zit op een goeie plek, betaald terras voor de deur. Ik verveel me hier nooit."

Spelenderwijs ondernemen

tekst: Tjitske Zuiderbaan | foto's: Han Santing

Vorig jaar november ontving Kim Hoetjes, eigenaar van Wirwar spellen & puzzels in de Oude Kijk, De Jans Cats Prijs 2023. De uitreiking vond plaats in de Martiniplaza tijdens de viering van het 30-jarig bestaan van de Groningen City Club die ook de prijs uitlooft. De Jans Cats Prijs onderscheidt personen, instellingen of bedrijven die zich op een bijzondere wijze verdienstelijk maken voor de binnenstad van Groningen en bestaat al sinds 2007. Genoemd naar wijlen Jans Cats, senior beleidsambtenaar van de gemeente Groningen, met hart voor ondernemers.

Kim kreeg de prijs volgens de jury: "Omdat zij dagelijks laat zien wat ondernemen eigenlijk is. Daarmee is Kim een fantastisch voorbeeld voor andere ondernemers en laat ze zien dat je ook als zelfstandig detaillist een goede rol kunt spelen in Groningen. Zonder investeerders, zonder grootkapitaal. Maar met passie en creativiteit."

noorderspel

Dat was niet de enige reden vertelt Kim. "Ik ben penningmeester van de straatvereniging, haak in op acties in de binnenstad en we zeggen nooit nee tegen acties om ergens aan mee te doen. Ook al moeten we achteraf soms nog uitvogelen hoe we het voor elkaar krijgen. Met de etalages van Wirwar sluit ik snel aan op lopende thema's. Bovendien organiseer ik om de twee jaar 'Noorderspel', een bordspellenbeurs in de Martinikerk die door meer dan 2000 bezoekers wordt bezocht. Daar kun je 175 nieuwe spellen uitproberen met zo'n vijftig vrijwilligers die zich er al in bekwaamd hebben. Dit jaar op 21 september. Een kaartje kost ¤3,50, kinderen gratis, en we draaien kostenneutraal. Ook hier was de jury van gecharmeerd."

mini crisis met maxi gevolgen

• De Jans Cats Prijs bestaat uit een stuk leisteen opgegraven op de hoek van de Grote Markt en de Oude Boteringestraat, met daarop een zilveren schaal.

Sinds ze in Groningen bewegingswetenschappen kwam studeren, is Kim spelletjesfanaat. Ze bezocht Wirwar met de bedoeling om andere spelliefhebbers te ontmoeten. "Willeke (vorige eigenaar Wirwar) verwees me naar Simplon en daar heb ik mijn beste vriendin en mijn man ontmoet." Kim bleef de spellenwinkel bezoeken. Na haar studie ging ze bij

Beatrixoord aan het werk als stafadviseur, maar na verloop van tijd realiseerde ze zich dat ze daar niet gelukkig van werd. Haar droom was het om een eigen spellenwinkel te voeren, en met Wirwar was het een perfecte match. Samen met Willeke heeft ze de winkel vier jaar gedraaid waarna ze hem in 2015 overnam. Startkapitaal had ze niet. Het was economische crisis en banken stonden niet te springen om startende ondernemers in het zadel te helpen. Maar Willeke en hun accountant hadden een idee waarbij Kim zich langzamerhand kon inkopen en zo kon ze haar droom waarmaken.

gemiddeld twintig minuten

Een plek waar mensen graag verblijven, dat had Kim voor ogen met Wirwar. En dat is gelukt. Gemiddeld vertoeven klanten zo'n twintig minuten in de winkel. Ze hoeft het niet alleen te doen, samen met drie parttimers en haar man die sinds 2017 mede-eigenaar is, laat ze de klanten zich zo veel mogelijk welkom voelen. Het is ondoenlijk om alle spellen die ze verkoopt ook echt te kennen. Omdat er zo veel nieuwe uitkomen, spelen ze de meeste slechts één keer. "Jaarlijks komen er 500 nieuwe spellen uit. We proberen wel over alle spellen iets te weten. We

lezen reviews en bekijken filmpjes en met ons vijven komen we een heel eind." Door de jaren heen heeft Kim verschillende trends in spellen zien ontstaan. Op dit moment is het thema natuur hot. "Het kan gaan over tuinen of vlinders of de aarde bij elkaar puzzelen, landschappen maken. Dat is echt van de laatste jaren. Toen ik begon was het de tijd van 30 seconds en party games."

spotify

Wanneer Kim en haar man zelf ter ontspanning een spel doen, is het een oud spel, dat niet meer in de handel is. Dan zit er geen druk achter. Hun favoriete spel is Race for the galaxy, een ouder kaartspel. "Dat kunnen we niet meer met anderen doen, we spelen het zo snel! Het muziekspel Hitster spelen we ook graag, hierbij moet je nummers op volgorde leggen van het jaar waarin ze zijn uitgekomen. Je scant een kaartje en via Spotify hoor je dan een nummer. Heel gezellig om samen te spelen en herinneringen op te halen aan de tijd dat dat nummer een hit was."

kerstdorpen

Naast de spelletjes houdt Kim zich ook bezig met de kerstversiering van de etalages in de Oude Kijk. "In de coronatijd mocht de winkel niet open. Jacky van Jaxons had toen een kerstetalage gemaakt. Ik bedacht vervolgens een project om alle etalages van kerstdorpen te voorzien. Hiervoor vroeg ik subsidie aan en die is voor drie jaar toegekend. 2024 wordt het derde jaar. Op Marktplaats koop ik tweedehands huisjes en rond kerst verdeel ik die onder de deelnemers. Elke etalage krijgt een letter en met alle letters maken de bezoekers een woord. Zend je het juiste woord in, dan kun je een prijzenpakket winnen. Vorig jaar hadden we rond de 120 inzendingen. Maar belangrijker is dat we letterlijk duizenden mensen de straat in hebben getrokken. Hele schoolklassen en kinderopvanggroepen kwamen kijken. We kregen heel veel leuke, positieve reacties. Het is misschien een beetje kneuterig, maar mensen hebben nu eenmaal behoefte aan gezelligheid. Altijd, maar vooral in de winter." En daar dragen gezelschapsspellen aan bij.

foto's links en midden: Wirwar

Visserstraat 47/49 DE

deel 5: 1963 - 1968

Meubelfabriek LM

tekst: Han Santing

In de geschiedenis van Visserstraat 47 en 49 zijn we aangekomen in 1963. Op 5 maart van dat jaar meldt het Nieuwsblad van het Noorden het vertrek van de Technische Unie uit de straat. Het bedrijf gaat in Groningen verder in het statige pand aan de Radesingel. In hetzelfde bericht wordt de opvolger van de TU in de Visserstraat aangekondigd; in de panden komt de meubelgroothandel LM van de dan 45 jaar oude Jan Eildert Broens.

Jan Eildert is het derde kind van Nicolaas Broens en Maria Gezina Boven, wonend in Ter Apel. Vader Nicolaas begint er zijn carriere aanvankelijk als café-eigenaar. Hij treedt daarmee in de voetsporen van zijn vader (ook een Jan Eildert) die een café heeft aan de Noorderbuitensingel in Groningen. Erg succesvol lijkt dat café niet, want in 1933 wordt het faillissement uitgesproken. Opa Jan Eildert heeft de achternaam Broens, maar in de

kennisgeving van het faillissement wordt hij ook 'Bruins' genoemd. Misschien dat hier het Gronings een rol speelt.

Of de ondergang van zijn vaders café de aanleiding was, is niet helemaal duidelijk, maar in deze periode komt zoon Nicolaas (Nico) met zijn gezin vanuit Ter Apel naar Groningen. Hij laat -net als zijn vader- de horeca achter zich en begint hier in 1935 een meubelhandel 'en gros'. De zaak loopt voorspoedig. De firma Broens betrekt een groot pakhuis aan het Nieuwe Kerkhof 13 en begint daar een meubelfabriek. Men fabriceert voornamelijk houten stoelen.

Een paar jaar later (in 1940) volgt een tweede pand aan de Lage der A 12 (nu het Werkmanhuis).

Daarnaast heeft het bedrijf nog een derde locatie aan de Eerste Spoorstraat. Hier zit het kantoor. De firma Broens heeft nu alle onderdelen van de meubelbranche in huis: een fabriek, de 'meubelbekleederij' (een stoffeerderij) en de handel en gros.

Jan Eildert komt na de HBS in 1935 bij zijn vader in de fabriek. Zijn oudere broer Bernard (Bennie) deed dat al eerder. Bernard wordt de bedrijfsleider, Jan houdt zich vooral bezig met de verkoop. Vader Nico is de eigenaar en directeur. Het is een bijzondere familie. Strikt katholiek en zoals het een goed r.k. gezin betaamt gezegend met veel kinderen. Er worden maar liefst 9 kinderen Broens geboren.

• Jan Eidert Broens wordt geboren op 23 juli 1918.

• Faillissement van opa Broens (Bruins) in 1933.

• Meubelfabriek Nicolaas Broens aan het Nieuwe Kerkhof 13 in Groningen (foto: RHC Gron. Archieven).

• Advertentie van Broens in Die Deutsche Zeitung in den Niederlanden (DZN) in 1941.

• De onderdelen van Meubelfabriek N. Broens in 1940.

Eensgezind in het geloof, maar op politiek gebied ernstig verdeeld: vader is lid van de NSB, zoon Bennie is dat -naar eigen zeggen- "slechts een paar maanden", en aan de andere kant moeder en zoon Jan Eildert, fervent anti-Duits. (bron: CABR, Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging)

Al vroeg in de oorlog bouwt de onderneming een warme relatie op met de bezetter. Voormalige werknemers typeren de handel van het meubelbedrijf tijdens de oorlog als volgt: "De firma Broens heeft tijdens de bezetting veel, ja alles wat zij fabriceerden, aan de Duitse Wehrmacht afgeleverd of rechtstreeks naar Duitsland gezonden." (bron: CABR)

Na de oorlog blijkt de boekhouding en de administratie van het bedrijf zeer incompleet. De Politieke Recherche noemt het in 1945 "... één grote knoeierij. Een zeer groot gedeelte van de leveranties aan de ...Wehrmacht komt niet in de boeken voor, terwijl soms slechts gedeeltelijk leveranties zijn vermeld". (bron: CABR)

Een jaar later in 1946, is die constatering niet anders en wordt het ook duidelijk hoe het is gegaan. "Het bedrijf gaf ... belangrijke uitbreiding aan de zaken met de Duitsers door buiten de normale handelingen om onder de naam Handels Onderneming Meutex destijds handel te drijven in alle mogelijke artikelen waarop maar veel geld viel te verdienen."

De conclusie in 1946 luidt: "De totale omzetten zoowel van de Meubelfabriek N. Broens als die van de Handelsonderneming Meutex zijn in verband met de zeer onvolledige, resp. geheel ontbrekende boekhouding niet bij benadering te schatten, doch vast is komen te staan dat deze enorme proporties hebben aangenomen." (Bron: CABR).

Uiteindelijk wordt door het Tribunaal voor het Arrondissement Groningen, op 28 mei 1948 het vonnis uitgesproken over Bernard en Nico Broens. Voor Bernard betekent dit: "Verbeurdverklaring van het vermogen tot een bedrag van f 500,-" en voor vader: "Ontzetting uit de rechten van kiezen en de verkiesbaarheid ... voor de tijd van 10 jaren." En daanaast: "Verbeurdverklaring van het vermogen tot een bedrag van f 8000,-". Jan Eildert wordt niet aangeklaagd of bestraft voor deze economische delicten.

In 1947 is hij inmiddels begonnen met een eigen bedrijf binnen de meubelfabriek van vader; hij gaat handelen in Franse importstoelen. Twee jaar later, in 1949, koopt hij (dan 31 jaar) de fabriek van zijn vader. Die blijft tot zijn dood in 1957 werkzaam in het bedrijf als verantwoordelijke voor de toonzaal en als grossier. Het bedrijf gaat verder onder de naam LM (wat staat voor 'Luxe Meubelen'

• Jaren '50: J.E. Broens met zijn mobiele toonzaalcaravan (privé-collectie)

maar misschien ook wel een verwijzing is naar zijn vrouw en grote liefde: Louise Maria).

In 1956 wordt het pand aan het Nieuwe Kerkhof verruild voor een vestiging in Eelde. Het pakhuis aan de Lage der A (met de stoffeerderij) wordt voorlopig nog aangehouden tot LM zich vestigt aan de Visserstraat in 1963. In Eelde is de fabriek ondergebracht in twee voormalige bunkers vlak bij het vliegveld, daar nog door de Duitsers neergezet. In november 1963 slaat in de grootste bunker (waarin op de begane grond de lakspuiterij is ondergebracht) een bolbliksem in waarbij veel vernield wordt. Omdat de schade niet op korte termijn kan worden hersteld, wordt in Hoogkerk aan de Aduarderdiepsterweg 9, nog een loods gekocht.

De LM meubelfabriek zit dan op drie verschillende locaties, een logistieke misgreep die de fabriek later nog lelijk zou opbreken.

Gemiddeld werken er in het bedrijf zo'n 45 mensen, inclusief het kantoorpersoneel.

Jan Broens woont tot 1959 met zijn gezin aan de Noorderbinnensingel 138a. Buurmeisje Marieke Hoogkamp (zij woonde op 138b) herinnert zich: "Onze benedenbuurman meneer Broens had een grote Amerikaanse slee, waar -in mijn herinnering- een heleboel sliertjes aan vastgeknoopt werden, waarna we door de besneeuwde straten van de buurt getrokken werden. De familie Broens was een van de eersten die televisie had, zwart-wit, waar de buurtkinderen dan naar Pipo

• boven: op 31 januari 1959 breekt brand uit in de stoffeerderij van LM Meubelen aan de Lage der A 12. Op de gevel zijn nog vaag reclameborden van LM te zien met illustraties van stoelen (foto: NvhN).

• De 'grote' bunker Weegbreestee in Eelde nabij het vliegveld is een mooi voorbeeld van Duitse camouflage-achitectuur tijdens de oorlog. Alles moest vanuit de lucht de suggestie wekken van een villa (inclusief een zwembad).

• onder: bouwtekeningen uit 1963 van Visserstraat 47/49 met de bestaande en de nieuwe situatie. De centrale ingangspartij is de grootste verandering.

de Clown mochten kijken. Ook mochten we af en toen eens in de auto mee naar de meubelfabriek in Eelde. Dat maakte op ons kinderen veel indruk, waarschijnlijk ook wel door de geur van het hout dat binnen lag" (bron: '200 jaar niewe stadt').

In de Visserstraat gaat Broens in 1963 voortvarend van start. De inrichting van de beide panden is weinig veranderd sinds de spiegelfabriek van de broers Stoppelman er zat, en de vorige gebruiker (de Technische Unie) was geen eigenaar maar huurder en wachtte liever tot een nieuw onderkomen zich aandiende.

In een interview met het Nieuwsblad van het Noorden in 1968 zegt Broens over het bedrijf in de Visserstraat: "Er is veel in geïnvesteerd, meer dan de aankoopsom."

Op de bouwtekeningen van LM Meubelen is goed te zien hoe ingrijpend de aanpassingen zijn. Zo is de open ruimte tussen het gebouw aan de Visserstraat en de panden aan de Hoekstraat (het voormalige schoolplein) nu helemaal overkapt.

In nummer 49 (de vroegere school) wordt een nieuwe verdieping aangebracht. Van overheidswege moest een school hoge lokalen (4 meter of meer) hebben, maar die verplichting is er nu niet meer. De nieuwe etage is vanaf de Visserstraat ook nu nog goed te zien: achter de ramen zijn de ouderwetse radiatoren nog steeds prominent zichtbaar evenals een metalen (steun-) balk die over de hele lengte van de gevel achter de ramen doorloopt.

De grootste verandering is de voorgevel van nummer 49. Tot 1963 had het gebouw aan de voorzijde geen ingang. Men kwam binnen via de deur van nummer 47 of via het doodlopend steegje aan de linkerkant van het pand. De nieuwe ingang komt midden in de gevel, links en rechts geflankeerd door de bakstenen penanten (gemetselde, als 'zuilen' uitspringende delen van een muur) waartussen de ramen zitten en wordt bekroond met een rechthoekig fronton met een bescheiden Amsterdamse School-achtige decoratie. De eerder over de gehele gevel doorgetrokken daklijst wordt nu boven de deur in het midden onderbroken en netjes op de uiteinden afgewerkt met consoles, identiek aan de (bestaande) paarsgewijs aangebrachte consoles aan de top van de penanten.

Ook de 'bekleding' van de voorgevel krijgt een ander uiterlijk: het onderste gedeelte wordt bedekt met zwarte

geglazuurde tegels, aangebracht puur om het optrekkend water te blokkeren. En nu wordt ook duidelijk waarom dat ingemetselde tegeltje naast de ingang daar zit. Jan Broers was een belijdend katholiek en liet dat blijken door dit bescheiden eerbetoon aan de maagd Maria. Voor de volledigheid: het is een tegel van de firma Westraven uit Utrecht, gemaakt tussen 1930 en 1950 en is gebaseerd op een Byzantijnse ikoon uit de 14e eeuw, voorstellend de Maria van Altijddurende Bijstand.

We zitten in de jaren '60. De tijd dat je voor elke klus een vakman moest inhuren ligt achter ons. Nederland slaat -naar Amerikaans voorbeeld- de Doe-Het-Zelf richting in en Jan Broens haakt met een nieuwe zaak in op die trend. Op 22 november 1963 opent hij in een deel van de Visserstraatpanden het bedrijf Reform.

En dan hebben we het niet over natuurproducten zonder chemische toevoegingen, maar doe-het-zelf matrassen en doe-het-zelf meubelbekleding. U kunt meer dan U denkt.

Wat voor meubels maakte Broens in zijn LM-fabriek?

Gerenommeerde meubelontwerpers uit de jaren '50 en '60 zijn met hun creaties terug te vinden in naslagwerken en hun ontwerpen worden nog steeds gevierd en verkocht.

De meubels van LM zijn niet of nauwelijks terug te vinden. Van vader Broens is bekend dat hij 'Weener' stoelen maakte, een variant op de bekende 19e-eeuwse Thonetstoelen, ontwikkeld door de Oostenrijkse meubelmaker Michael Thonet die rond 1830 een methode bedacht om meubels te maken van gebogen hout door dunne houten latjes in lijm te koken tot ze buigzaam werden.

Hoe de meubels van Jan Broens eruit zagen wordt enigszins duidelijk aan de hand van foto's. Waarschijnlijk zijn die gemaakt op een meubelbeurs zoals die van de Vereniging Vakbeurs Meubelen en Woningtextiel die elke twee jaar werd gehouden in het Jaarbeurs Complex in Utrecht. Dat waren inmense manifestaties waar bijvoorbeeld in 1963 ruim 50.000 verschillende meubels werden getoond.

Er bestaan twee foto's van de LM-stands: de eerste uit de jaren '50 waarbij Eelde genoemd wordt als maakplek, de tweede uit de jaren '60 waar Groningen genoemd wordt.

Begin 1968 pakken donkere wolken zich samen boven de meubelfabriek LM. 1967 was een slecht jaar voor het bedrijf met een verlies van f 100.000,- en binnen de fabriek gonzen de

• Twee stands van Meubelfabriek LM. Boven uit de jaren '50, onder uit de jaren '60 (foto's: privé-collectie)

geruchten dat deze financiële strop voor een groot aantal van de dan 55 werknemers het ontslag zal gaan betekenen. Directeur Broens wuift de somberheid weg. Hij noemt de geruchten "Uit de lucht gegrepen. Misschien", vervolgt hij: "moeten er zo'n drie mensen uit, maar zelfs dat is nog lang niet zeker." De oplossing voor de problemen is volgens hem de centralisatie van het bedrijf in Hoogkerk. Een maand later zijn de signalen al heel wat duidelijker. De Leeuwarder Courant van 7 februari meldt vergevorderde plannen voor de aanvraag van surséance (uitstel) van betaling. Ook wordt al gesproken over het ontslag van 25 werknemers. In het artikel valt ook te lezen dat de moeilijkheden mede een gevolg zijn van "...on-economisch beleid en hoge privé-uitgaven van directeur J. E. Broens." Die spreekt alle berichten tegen. Het Nieuwsblad van het Noorden is al concreter. Men heeft contact gehad met de vakbonden en is de stemming op de werkvloer gaan peilen. Uit alles blijkt dat het goed mis is. Voor 25 man is al ontslag aangevraagd; een surséance van betaling is onafwendbaar en huisbankier Amro garandeert "... alleen voor deze week nog uitbetaling van de lonen."

In de opmars naar de ondergang besluit het Nieuwsblad van het Noorden begin februari zijn licht op te steken bij de hoofdpersoon van dit drama, directeur Jan Eildert Broens. Het is een opmerkelijk interview. De directeur komt erg sympathiek over bij de journalist. Ook lijkt Broens hem: "... niet een man ... die het geld over de balk smijt." De kop van het artikel zegt veel: "Aardige directeur kan ook wel falen."

De verslaggever merkt op dat dreigende sluiting van deze fabriek anders is dan die van andere bedrijven want: "Het ligt niet aan de orderportefeuille, werk is er genoeg...." Hij vraagt zich ook af hoe de crisis is ontstaan: "Heeft de decentralisatie van het bedrijf zo

kostenverzwarend gewerkt? Is er teveel geld belegd in gebouwen? Heeft directeur Broens het geld met handenvol uit- en weggegeven? Het is een ondoorzichtige zaak."

Die gulheid van de directeur wordt geïllustreerd met het verhaal van een Groningse pastoor die bij zijn emiraat naar een andere plaats verhuisde en voor wie Broens een woning inrichtte. "En ik ben vast niet de enige voor wie hij zoiets heeft gedaan", vertelt de dankbare geestelijke.

Broens komt in het gesprek met de krant monter en optimistisch over. Zeker, er zijn problemen, maar geen moment maakt hij zich zorgen over de toekomst en volgens hem is de oplossing nabij. Zo heeft hij -naar eigen zeggen- het complex aan de Visserstraat voor 2 ton verkocht aan de RUG: "... om aan liquide middelen te komen."

Weliswaar is de Universiteit de volgende eigenaar van de panden, maar op het moment dat Broens met het Nieuwsblad praat, is de koop nog niet gesloten. Hij vertelt over de tegenslagen, het verlies van het vorige jaar. Volgens hem is de reden daarvan: "Omdat er teveel onproduktief personeel werkte. Onproduktief, omdat het bedrijf op drie plaatsen is gevestigd en omdat we minder hebben afgezet."

Binnen drie maanden wil hij het bedrijf centraliseren in Hoogkerk. Maar, dat kan alleen met ongeveer de helft van het personeel. "De gehuwden blijven, degenen voor wie ontslag is aangevraagd, zijn allemaal vrijgezel."

Ook de 'bunker' in Eelde, waar de het grootste deel van de fabriek in is ondergebracht, wil Broens verkopen voor f 250.000,- aan de stichting Hoog Hullen, een van de eerste professionele verslavingszorginstanties in Nederland die aan het eind van de jaren '60 vanwege uitbreiding op zoek is naar een nieuwe locatie. Maar de stichting vindt de vraagprijs voor de bunker veel te hoog. Later wordt het gebouw alsnog gekocht..

Het pand bestaat nog steeds. Tegenwoordig is het in gebruik onder de naam 'Thuisbasis Veteranen' waar ondersteuning wordt geboden aan militaire veteranen met PTSS die door hun opgelopen problematiek niet meer zelfstandig kunnen functioneren in het dagelijkse leven.

Het is duidelijk: LM heeft teveel vastgoed en dat moet afgestoten worden. Ook directeur Broens erkent dat. Als hem gevraagd wordt wat er gebeurt als die gebouwen niet snel verkocht worden, wijst de directeur op zijn goede relatie met de Amro-bank. Maar die is zelf niet zo luchthartig; de bank stelt dat: "De liquiditeitspositie ... gespannnen is en kredietverlening op gedekte basis moet geschieden."

De privé-bezittingen van Broens zijn ook nog eens zwaar hypothecair belast. Dat geldt voor zijn huis aan de Dillenburglaan waar hij sinds 1959 woont en het -op zijn naam staande- ouderlijk huis aan de Koninginnelaan.

De hypothecaire leningen voor de bedrijfs- en privépanden en een persoonlijke lening, resulteren opgeteld in een bedrag van een half miljoen gulden (nu 2.64 miljoen euro).

Haast is dus geboden met de centralisatie, dat beseft ook de directeur, maar het Nieuwsblad van het Noorden vraagt zich dan toch fijntjes af waarom daarvoor dan nog geen enkele voorbereiding is getroffen.

Even nog lijkt er wat licht te gloren als in mei 1968 de surséance van betaling wordt ingetrokken en voor de fabriek een garantiekrediet van de overheid wordt aangekondigd, waarmee de crediteuren zich akkoord hebben verklaard. De Rijksnijverheidsconsulent in Groningen (Ir. P. C. de Rooy) heeft de mogelijkheden tot voortzetting van de fabriek onderzocht en komt tot de conclusie dat: "... de vooruitzichten voor het bedrijf ... gunstig lijken." Maar het mag niet baten. Op 16 september valt het doek voor LM. Zelfs de eerder zo optimistische Rijksnijverheidsconsulent ziet geen mogelijkheden meer. Alle werknemers krijgen hun ontslag.

Twee maanden later, op 26 november, wordt de complete inboedel van de Meubelfabriek LM openbaar geveild.

Voormalig directeur Jan Broens zoekt en vindt een nieuwe baan. Opnieuw in de meubelbranche. Hij wordt 'commercieel afgevaardigde' voor stoelenfabrikant Diva in het Belgische mijnstadje Opglabbeek en is de vertegenwoordiger voor het rayon Noord-Nederland. Diva is één van de onderdelen van de Velda-groep, opgericht door de broers Valère en Paul Veldeman. Naast Diva waren zij eigenaar van de fabrieken Velda,

Luxor en Glatexco. Tesamen verenigd op het enorme industrieterrein van Opglabbeek (foto). Naast stoelen en bankstellen werden matrassen en meubelbekleding gefabriceerd.

Op het hoogtepunt verdienden ruim 1700 mensen hier -volgens het dagblad Limburg

Vandaag- "hun boterham-met-toespijs." Inwoners van Opglabbeek werden daarom ook wel 'zetelmakers' genoemd.

Het bedrijf Diva sloot zijn deuren in 1988.

De Velda-groep was rond 1980 een van de grootste meubelfabrieken in Europa en exporteerde naar maar liefst 54 landen. Broer Valère Veldeman kreeg het zelfs voor elkaar dat hij begin jaren '80 de salons mocht leveren voor de decors van de Southfork Ranch in de populaire televisieserie Dallas.

Hoelang Jan Broens voor de Belgische meubelfabriek werkte is onbekend. In 1975 (hij is dan 57) geeft hij aan dat het werk hem soms teveel wordt. Het liefste zou hij 50% gaan werken, maar dat is niet mogelijk: "Hij is de alleen-vertegenwoordiger in zijn rayon. Een halve kracht naast hem is er niet en een hele kracht erbij zou hem uitschakelen. Hij werkt op provisiebasis, maakt zich daarom zorgen voor de toekomst. Er zijn ook geen voorzieningen voor een bedrijfsouderdomspensioen. Hiervoor heeft hij een levensverzekering afgesloten. Zijn huidige probleem is echter: verminderde arbeidsprestatie en hoe houd ik dit vol." (bron: OVCG, Stichting Oorlogs- en Verzetscentrum Groningen)

Op 13 juli 2008, een paar dagen voor zijn 90ste verjaardag, sterft Jan Eildert Broens in Voorschoten. Zijn stoffelijk overschot wordt bijgezet in het familiegraf op de R.K. begraafplaats in Groningen.

Tijdens de oorlog was Jan Eildert Broens als KP-er actief in het verzet. In 1944 wordt hij gearresteerd en gevangen gezet in het Scholtenshuis aan de Grote Markt. Hij blijkt het goed te kunnen vinden met zijn SD-bewakers. Te goed, volgens sommigen. Na de bevrijding wordt hij daarom beschuldigd van verraad en collaboratie. Het wordt het begin van een lange strijd om eerherstel te krijgen. Reden om ook in volgende aflevering nogmaals aandacht te geven aan Jan Broens.

Mijn grote dank gaat uit naar de medewerkers van de Groninger Archieven, Inez Meerema en Jur Eckhardt.

DESIGN MEUBELEN

VERLENGDE VISSCHERSTRAAT 1

9718 JA GRONINGEN

TELEFOON 050 - 314 36 22

MOBIEL 06 - 30 899 191

INFO@HOEKJEGRONINGEN.NL

WWW.HOEKJEGRONINGEN.NL

Antwoorden pag. 17:

• Martin Bril (1959-2009)

• Akerkstraat

• Rokjesdag

De A-krant is het wijkorgaan van het A-Kwartier in Groningen en wordt 4x per jaar in een oplage van 2300 exemplaten huis-aan-huis verspreid.

Advertenties kleiner dan A5 zijn altijd liggend.

Aanleveren graag kant en klaar in PDF.

Hebt u (nog) geen advertentie, dan kan onze vormgever deze tegen een bescheiden meerprijs leveren.

Dat gaat altijd in goed overleg met de adverteerder.

De nota wordt achteraf verstuurd, dus over het voorafgaande kalenderjaar.

Voor meer informatie: hetakwartier@gmail.com t.av. Ella Onrust.

1/4 pagina (11,8 x 4,5 cm)

1/3 pagina (11,8 x 6,2 cm)

1/2 pagina (11,8 x 8,7 cm)

1/1 pagina (11,8 x 18 cm)

68,75

92,-

137,50

275,-