kwartalnik o iluminowanych manuskryptach
ISSN: 2084-5952
Cena: 17 zł (5% VAT)
luminacje I
2/2013 (6)
Od redakcji Drodzy Czytelnicy
Udało nam się wydać nowy, zaległy numer 2/2013. Pozostałe dwa numery z 2013 roku postaramy się wydać do końca kwietnia 2014. Niniejszy numery był już przygotowany na początku stycznia. Długa przerwa świąteczna trwająca od 23 grudnia do 6 stycznia praktycznie unieruchomiła proces zamawiania zdjęć. W tym okresie większość bibliotek, nie tylko za granicą, nie funkcjonuje. Tak więc, nie wszystko zależy od redakcji. Dziękuję swoim stałym odbiorcom za wytrwałość. W następnym numerze dodamy łyk egzotyki. Od następnego zeszytu zacznie się ukazywać cykl artykułów o sztuce iluminowania ksiąg w państwie Wielkich Mogołów. Dla osób zainteresowanych wystawami i konferencjami podaję parę informacji. Podaję je z dużym wyprzedzeniem. Od 25 października 2014 do 25 stycznia 2015 w Muzeum Etnograficznym w Kolonii będzie trwała wystawa „Święci Trzej Królowie. Mit, sztuka, kultura”. Będą na niej wystawione przede wszystkim relikwie Trzech Króli. Na co dzień przebywają one w katedrze w Kolonii. Sam relikwiarz przypomina trzynawową świątynię. Pokryty jest tysiącami kamieni szlachetnych i pereł. Otaczają go 74 figury z pozłacanego srebra. Spośród wielu eksponatów wypożyczonych z wielu muzeów znajdą się między innymi rzeźby z kości słoniowej, grafiki i manuskrypty. Drugą informacja pochodzi z Polski. Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu organizuje w dniach 23-24 października 2014 konferencję pt. „Wczoraj i dziś konserwacji – restauracji zabytkowych kodeksów”. W dniach od 14 lutego do 30 czerwca tego roku można będzie zobaczyć rękopis naszej narodowej epopei „Pana Tadeusza”. Będzie ona prezentowana na wystawie wraz z najciekawszymi wydaniami „Pana Tadeusza” oraz obrazami i rzeźbami przedstawiającymi Mickiewicza. Wystawa odbędzie się w kamienicy Pod Złotym Słońcem na wrocławskim Rynku. Organizatorem całego przedsięwzięcia jest Ossolineum, a okazją do takiej wystawy jest 180 rocznica pierwszego wydania Pana Tadeusza. Mickiewicz ukończył pisanie dzieła dokładnie w nocy z 13 na 14 lutego 1834 r. Pragnę przeprosić panią Magdalenę Łanuszkę za przekręcenie nazwiska w ostatnim zeszycie Iluminacji. Wydawnictwo już przyjmuje zapisy i płatności za prenumeratę Iluminacji na rok 2014. Kwota prenumeraty wynosi 77,20. Jest to cena za 4 zeszyty i koszty ich przesyłek. Wszelkie dane wydawnictwa znajdują się w stopce redakcyjnej. Zeszyt 2/2013 również zostanie wydany w formie elektronicznej w formacie pdf. Życzę przyjemnej lektury Emil Mizgalski
Iluminacje
2/2013
8
13
Spis treści
35
Redakcja: Redaktor naczelny: Emil Mizgalski Redaktor: Emil Mizgalski Email: emilmi@wp.pl Reklama: emilmi@wp.pl
4
LIBER SCIVIAS, CZYLI WIDZENIA ŚW. HILDEGARDY Z BINGEN Emil Mizgalski
9
PIĘTNASTOWIECZNY RĘKOPIS POWIEŚCI O RÓŻY PRZECHOWYWANY W KRAKOWIE (MS. CZART. 2920 IV)
Siedziba redakcji: ul. Senatorska 13/27; 58-316 Wałbrzych tel./fax: 74 841 80 92 tel. kom. 502 280 310
13
ŚREDNIOWIECZNE KSIĘGI: KILKA SŁÓW O PSAŁTERZACH Kinga Sozańska
16
CYNOBER, VERMILION, OCHRA CZERWONA I KRAPLAK Barbara Bodziony
WYDAWCA: WYDAWNICTWO I BIURO TŁUMACZEŃ BIBLIOPOLA EMIL MIZGALSKI ul. SENATORSKA 13/27 58-316 WAŁBRZYCH
19
ELEMENTARZE JAKO JEDEN Z ELEMENTÓW NASZEGO DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
20
SREBRNA BIBLIOTEKA KSIĘCIA ALBRECHTA W TORUŃSKICH ZBIORACH Emil Mizgalski
30
OPRAWA SAKWOWA W ZBIORACH TORUŃSKICH Emil Mizgalski
31
PRZEPYCH I PERGAMIN część III KONTYNUACJA I ZMIANY W SZTUCE MALARSTWA KSIĄŻKOWEGO W XI W. OD KONRADA II Emil Mizgalski
Magdalena Łanuszka
40
MAPA ŚLĄSKA PETRUSA KAERIUSA Kazimierz Kozica
3
Adres do korespondencji: WYDAWNICTWO I BIURO TŁUMACZEŃ BIBLIOPOLA EMIL MIZGALSKI ul. SENATORSKA 13/27 58-316 WAŁBRZYCH Konto bankowe: mBank: 09114020040000340251755066 Projekt graficzny, skład, łamanie: Drukarnia POLDRUK s.c. Strona internetowa: www.bibliopola.com.pl Copyright by BIBLIOPOLA Druk: Drukarnia POLDRUK s.c. Józef Grzywa, Marek Kawka ul. Wrocławska 39 a 58-309 Wałbrzych Nakład: 1000 egz. Okładka przednia:
©Biblioteka Uniwersytecka Toruń, Srebrna okładzina górna dzieła Lutra Postylla domowa. Postać księcia Albrechta w zbroi. Pole dolne: Scena Nawiedzenia
Okładka tylna:
©Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być zwielokrotniona jakąkolwiek techniką bez pisemnej zgody Wydawnictwa i Biura Tłumaczeń BIBLIOPOLA.
©Bawarska Biblioteka Państwowa, Monachium. Prawdopodobnie Tegernsee; I połowa XII w.; Clm 2939; folio 3v. Ewangelistarz z Altomünster. Obficie iluminowany kodeks zawiera całostronicowe sceny z życia Jezusa od chwili Jego narodzin aż do Wniebowstąpienia. Prezentowana scena rozpoczyna cykl miniatur. Widzimy w górnej części narodzenie Jezusa, z kolei w dolnej części autor umieścił obwieszczenie nowiny pasterzom przez anioła.
Iluminacje
12 2/2013 pozostawił mu skryptor. Różnice płci przedstawianych postaci w stosunku do rodzaju gramatycznego ich francuskich imion (kobiece personifikacje, np. Majętność, lub Zazdrość, ukazane jako mężczyźni) pozwalają nawet założyć, że artysta nie tylko nie do końca znał poemat, ale może także nie całkiem rozumiał owe podpisy – być może nie pochodził on z terenów francuskojęzycznych, ale, na przykład, z Europy Środkowej, za czym przemawiałyby niektóre cechy stylistyczne (postacie o skróconych proporcjach, grubych rysach, dużych dłoniach i głowach, skadrowane tak, by zajmo-
wać jak największą część miniatury – spotykane w środkowoeuropejskich prowincjonalnych rękopisach z 1 połowy XV w.) i kostiumologiczne (krótki kubrak męski o szerokich, otwartych rękawach). Zaskakująca stylistyka rękopisu Czartoryskich nie pozwala jednak na określenie konkretnego miejsca w Europie Środkowej, z którego mógłby pochodzić jego dekorator (choć Śląsk wydaje się możliwością prawdopodobną), ani na jego datowanie ściślejsze niż pierwsza ćwierć XV wieku. W każdym razie wszystko wskazuje na to, że skądinąd bogata dekoracja „krakowskiego” rękopisu została z niewyjaśni-
onych powodów powierzona malarzowi, który nie był jakimś wybitnym twórcą w dziedzinie malarstwa książkowego – z pewnością było to jednak specjalne zamówienie i w żadnym wypadku nie można kodeksu Czartoryskich nazwać produkcją seryjną. Książę Claude de Gouffier, Wielki Koniuszy Królestwa Francji, musiał także cenić sobie ten rękopis, zapewne ze względów sentymentalnych, skoro w XVI wieku zdecydował się zainwestować w jego nową oprawę i to wyjątkowo bogatą, z herbami i dewizą tłoczonymi złotem.
il. 1
il. 2
il. 3
il. 4
il. 5
il. 6
il. 7
il. 8
il. 9
Spis ilustracji: fot. wg M. Łanuszka, Enluminures du "Roman de la Rose" de la Bibliothèque de Cracovie (Ms. Czart. 2920 IV), “Folia Historiae Artium seria nowa, t. 12: 2009, s. 5-20. 1. Ms. Czart. 2920 IV Pierwsza karta z inicjałem M [Maintes...] – str. 1 (fot. M. Łanuszka) 2. Ms. Czart. 2920 IV; Zawiść - str. 5 (fot. M. Łanuszka) 3. Ms. Czart. 2920 IV; Majętność z partnerem - str. 16 (fot. M. Łanuszka) 4. Ms. Czart. 2920 IV; Kochanek-Narcyz - str. 24 (fot. M. Łanuszka) 5. Ms. Czart. 2920 IV; Karta z miniaturą przedstawiającą Amora i miejscem na miniaturę – str. 30 (fot. M. Łanuszka) 6. Ms. Czart 2920 IV; Sprzyjający - str. 39 (fot. M. Łanuszka) 7. Ms. Czart. 2920 IV; Groźny - str. 41 (fot. M. Łanuszka) 8. Ms. Czart. 2920 IV; Zazdrość - str. 51 (fot. M. Łanuszka) 9. Ms. Czart. 2920 IV; Samobójstwo Nerona[?] - str. 98 (fot. M. Łanuszka)
Iluminacje
2/2013 13
ŚREDNIOWIECZNE KSIĘGI:
KILKA SŁÓW O PSAŁTERZACH KINGA SOZAŃSKA
il. 1
il. 2
Inicjał B[eatus] vir, Psałterz Floriański, Warszawa, Biblioteka Narodowa, Ms. 8002 III, f. 3r.
Inicjał D[ominus], Psałterz Potockich z kolekcji wilanowskiej, Warszawa, Biblioteka Narodowa, Ms. 8003 I, f. 50v.
Psałterz (łac. psalterium) to zbiór 150 psalmów Starego Testamentu, wydany jako oddzielna księga, używana do celów liturgicznych, bądź jako prywatny modlitewnik. Nazwa pochodzi od greckiego słowa psalmos, oznaczającego pieśń. Pierwotnie psalmy zostały spisane w języku hebrajskim, według tradycji przez króla Dawida. W rzeczywistości Dawid jest autorem tylko części utworów. Chrześcijanie zaadoptowali Księgę Psalmów na własny użytek, a psałterz wkrótce stał się jednym z najważniejszych tekstów przeznaczonych do dewocji. Mnisi i mniszki odmawiali psalmy zgodnie z regułami zakonnymi. „(…) w ciągu tygodnia powinien zostać odśpiewany cały psałterz w pełnej liczbie 150 psalmów; zaczynać go zaś należy zawsze od niedzielnych Wigilii. Nadmierną bowiem opieszałość w służbie Bogu i brak pobożności okazują ci mnisi, którzy przez jeden tydzień nie odmówią całego psałterza wraz ze zwyczajowymi kantykami. Skoro czytamy, iż nasi święci Ojcowie potrafili wypełnić to zadanie z gorliwością w jeden dzień, zdo-
bądźmy się w naszej oziębłości przynajmniej na to, by wywiązać się z niego w ciągu całego tygodnia”1. W księgach średniowiecznych psalmy były zazwyczaj ułożone zgodnie z biblijną numeracją, choć czasem ich układ dostosowywano do potrzeb liturgicznych. Przez wieki psalmy zostały opatrzone licznymi dodatkowymi tekstami. Stało się na przykład zwyczajem, iż psalmy były poprzedzane i zakańczane antyfoną (wersetem zaczerpniętym z psalmów lub innych ksiąg Pisma Świętego), która pomagała zrozumieć sens recytowanych tekstów. Psałterz służył początkowo głównie zakonnikom oraz klerowi świeckiemu; stopniowo przenikał do środowisk świeckich. Możni zamawiali luksusowe rękopisy, bogato zdobione przez iluminato-
1 Św. Benedykt z Nursji. Reguła. Św. Grzegorz Wielki. Dialogi. Księga druga, Kraków 1994, s. 119 (rozdział 18, wersy 23-25).
Iluminacje
34 2/2013
« © Bawarska Biblioteka Państwowa, Monachium. Prawdopodobnie Augsburg; II połowa XI w., Clm 30040; karty 218/219; Sakramentarz Augsburski. Karta 218 to fantastyczny rysunek przygotowany pod miniaturę przedstawiającą Zesłanie Ducha Świętego. Na rysunku widzimy wszystkich apostołów i zstępującą gołębicę. Rysunek jest bardzo dokładnie przygotowany do wypełniania farbami. Obwiedziony jest dwoma ramkami. Z kolei na karcie recto możemy podziwiać niedokończony inicjał „D”.
«
Iluminacje
2/2013 35
» © Bawarska Biblioteka Państwowa, Monachium. Lorsch, około 1040-1050; Clm 23630; folia 31v/32r; Ewangelistarz Udalryka; Hipotetycznie ewangelistarz należał do opata klasztoru benedyktyńskiego w Lorsch (opat 1056 – 1075). Karta verso prezentuje św. Michała Archanioła przebijającego włócznią smoka. Miniatura namalowana została na purpurowym tle. Tło wypełniają też złote gwiazdy czteroramienne. Cała miniatura obwiedziona jest czterema ramkami. Wewnętrzna ramka jest srebrna, skrajnie zewnętrzna – złota. Dwie ramki znajdujące się w środku są naprzemiennie czerwone i zielone. Samego Archanioła otacza złoty nimb, jego skrzydła też są ze złota jak również wykończenia chitonu i obuwie. Smok pokryty jest srebrną farbą. Na karcie recto artysta przedstawił inicjał „A”. Pokaźnych rozmiarów inicjał wypełniają elementy florystyczne w kolorze złotym i srebrnym. Tło inicjału stanowi kolor zielony. Tło miniatury obwiedzionej ramką jest koloru purpurowego. Całą miniaturę otacza ramka z motywem labiryntu. Wewnątrz ramki tekst pisany jest złotym atramentem.
»
Iluminacje
40 2/2013 KAZIMIERZ KOZICA ZAMEK KRÓLEWSKI W WARSZAWIE
MAPA ŚLĄSKA PETRUSA KAERIUSA
Iluminacje
2/2013 41 Ryc. 2. Martin Helwig, mapa Śląska, 1561 Rytownik: H. Kron, Wydawca: Johann Creutzig Drzeworyt (odbity łącznie z 12 klocków) kolorowany w epoce; 57,5 × 73,0 cm, z ornamentem marginesowym: 67 × 81,5 cm; jedna podziałka liniowa, skala ok. 1 : 540 000, Badische Landesbibliothek, Karlsruhe (sygn.: Gg 1); wrocławski egz. zaginiony lub zniszczony w 1945 r.
Z 1621 I JOANNESA JANSSONIUSA Z 1630 – DWIE MAPY Z JEDNEJ PŁYTY MIEDZIORYTOWEJ1 Literatura: KOZICA, Kazimierz. 2010. Dawna Dolina Baryczy. Altes Bartschtal, Urząd Miejski w Miliczu, Milicz, poz. 1, il. s. 6–7. Tam dalsza szczegółowa literatura do tej mapy.
Iluminacje
2/2013 47
Wymiary i ceny reklam
kwartalnik o iluminowanych manuskryptach
II, III strona okładki
206 x 297 (+2 mm spady)
2 800
cała strona
206 x 297 (+2 mm spady)
2 500
Junior Page
134 x 189,5 (+2 mm spady)
1 700
1/2 strony (pion)
102 x 297 (+2 mm spady)
1 300
1/2 strony (poziom)
206 x 145 (+2 mm spady)
1 300
1/3 strony (pion)
73,5 x 297 (+2 mm spady)
950
1/3 strony (poziom)
206 x 92 (+2 mm spady)
950
1/4 strony (pion)
102 x 145
650
1/4 strony (poziom)
206 x 70
650
6 modułów
114,5 x 124
840
4 moduły
114,5 x 82
560
3 moduły
53,5 x 124 lub 175 x 40
420
2 moduły
53,5 x 82 lub 114,5 x 40
280
1 moduł
53,5 x 40
140
kwartalnik o iluminowanych manuskryptach
2/2012 (2)
kwartalnik o iluminowanych manuskryptach
3/2012 (3)
kwartalnik o iluminowanych manuskryptach
4/2012 (4)
Iluminacje kwartalnik o iluminowanych manuskryptach
Cena: 17 zł (5% VAT)
Iluminacje
ISSN: 2084-5952
Iluminacje
ISSN: 2084-5952
Iluminacje
ISSN: 2084-5952
ISSN: 2084-5952
1/2012 (1)
Ceny reklamy (netto)
ISSN: 2084-5952
3 000
Cena: 15 zł (5% VAT)
206 x 297 (+2 mm spady)
Cena: 15 z³ (5% VAT)
IV strona okładki
Cena: 15 zł (5% VAT)
Wymiary (mm)
Cena: 15 z³ (5% VAT)
Iluminacje
Format reklam
1/2013 (5)
PRENUMERATA Zachęcamy Czytelników do prenumeraty kwartalnika za rok 2013 i 2014. Cena prenumeraty za rok 2013 wynosi 77,20 zł (68,00 zł cena czterech zeszytów + koszty wysyłki = 9,20 zł). Cena prenumeraty za rok 2014 wynosi 77,20 zł (68,00 zł cena czterech zeszytów + koszty wysyłki = 9,20 zł). Cena za zeszyty 3 i 4/2012 wynosi 34,60 zł (30,00 zł cena dwóch zeszytów + koszty wysyłki = 4,60 zł). Można zamawiać numery archiwalne nr 1 i 2/2012. Cena za jeden zeszyt 10,00 zł + 2,30 zł za wysyłkę. Cena pojedynczych numerów 3/2012 i 4/2012 wynosi 15,00 zł za egzemplarz + 2,30 zł (koszt wysyłki). Cena numeru 1/2013 w wersji papierowej wynosi 17,00 zł za egzemplarz + 2,30 zł (koszt wysyłki i pakowania). Wersja elektroniczna w formacie pdf. wynosi 13,00 zł. Cena numeru 2/2013 w wersji papierowej wynosi 17,00 zł za egzemplarz + 2,30 zł (koszt wysyłki i pakowania). Wersja elektroniczna w formacie pdf. wynosi 13,00 zł. Wersję elektroniczną można zamówić telefonicznie, pocztą lub emailem. Można również zamówić poprzez strony internetowe www.bibliopola.com.pl; www.bibliopola.eu; www.bibliopola.pl
DANE WYDAWNICTWA PODANE W STOPCE REDAKCYJNEJ Przy prenumeracie prosimy o dokładny adres wysyłki oraz dane do faktury: nazwisko, imię, dokładny adres z kodem, NIP, telefon.
Wydawnictwo oferuje swoje usługi odnośnie ekspertyz iluminowanych manuskryptów, starych map, starych zapisów nutowych oraz tłumaczeń z języków antycznych: łaciny, greki, hebrajskiego, starocerkiewnosłowiańskiego, staroniemieckiego oraz języków nowożytnych z angielskiego, niemieckiego, rosyjskiego, czeskiego, słowackiego. Wydawnictwo zachęca również do umieszczania ogłoszeń w sprawie sprzedaży i kupna starych książek, manuskryptów i map.
Iluminacje