DE STAD-LAND-BOUWERIJ
DE WERELD VERANDERT IN EMMEN
Von Zesenstraat 4aHS 1093AW Amsterdam KvK Amsterdam 54608732 tel: 0031 (0)20 845 0070 www.felixx.nl felixx@felixx.nl DISCLAIMER: Deze publicatie is opgesteld door Felixx Landscape Architects & Planners. Reproductie en openbare presentie kan slechts na officiële toestemming. Op alle materiaal geldt het auteursrecht van Felixx Landscape Architects & Planners © mei 2013 Felixx, Amsterdam
DE STAD-LAND-BOUWERIJ
DE WERELD VERANDERT IN EMMEN
DE WERELD VERANDERT IN EMMEN
Eat your view (2011) is een strategisch onderzoek naar de ruimtelijke kansen van een duurzame voedseltransitie. We werken verder aan dit thema op twee schaalniveaus: Foodmap Europe 2050, een onderzoek naar een duurzaam voedselsysteem op Europese schaal, en De Stad-Land-Bouwerij in Emmen, een testlab waar in de praktijk onderzoek kan worden gedaan naar duurzame teelmethodes en medegebruik.
EAT YOUR VIEW Naar een duurzaam voedselsysteem AARDAPPELVERWERKING AVIKO / RIXONA
SUIKERUNIE
AVEBE
MAALTIJDEN OOSTERLENGTE
AVEBE
ZORGINST. BLANKENBORG
ZORGINST. MOLENHOF
VAKANTIEPARK WEDDERMEER
ENERGY PARK
AGRARISCHE UNIE
GOLFCLUB WESTERWOLDE
BIOGAS STERENBORG
AVEBE
ZWEMBAD DE BUINER STRENG
AVEBE ZORGINST. MONDKERSHEEM KENNISCTR. W.U.R.
WERELDSE TUINEN
FOODMAP EUROPE 2050
STAD-LAND-BOUWERIJ
Onderzoek duurzaam voedsel in
Testlab duurzaam voedsel in Emmen
?
TESTLAB EMMEN
CONCRETE START Elke transitie heeft een startpunt nodig. Een testlaboratorium waar op kleine schaal technieken en mogelijkheden worden getest om later op te schalen.
1. KLEINSCHALIGE TESTLOCATIE
2. BEPERKT AANTAL SPELERS/GRONDEIGENAREN
3. ONTTROKKEN VAN MARKTWERKING
4. TIJD/RUIMTE VOOR EXPERIMENT & ONDERZOEK
DOEL De bedoeling is te onderzoeken hoe ver een landbouwtransitie rijkt, waar die invloed op heeft, en wat daarvan de kansen en mogelijkheden zijn. Door landbouwmodellen te testen, en de sociale, economische en ecologische mogelijkheden te onderzoeken. Het doel is draagvlak creeren bij verschillende actoren om geteste en beproefde onderdelen over te nemen en op te schalen. LANDBOUWMODEL: TESTEN, EVALUEREN, VERFIJNEN, BIJSTUREN SOCIAAL: NEVENFUNCTIES EN MEDEGEBRUIK ECONOMISCH: VERDIENMODELLEN, SAMENWERKINGEN ECOLOGISCH: PROCESSEN TESTEN, EFFECTEN EVALUEREN DRAAGVLAK CREEREN: BIJ BELANGENGROEPEN EN ACTOREN
TESTLAB ≠STADSLANDBOUW
Het opzetten van een testlab biedt de kans om af te stappen van de cultuur die vandaag rond stadslandbouw heerst.
Die creĂŤert vandaag een schijnromantiek waar landbouw en recreatie harmonieus samengaan. Deze voorstelling is op geen enkele manier in staat om in voedingspatroon te voorzien, en heeft niets te maken met hoe voedselproductie vandaag echt werkt.
STADSLANDBOUW UIT PROTEST
Stadslandbouw ontstaat uit protest tegen de manier waarop ons voedsel vandaag wordt geproduceerd.
STADSLANDBOUW ALS REVOLUTIE
Waar ons huidig voedselsysteem grootschalig en innovatief is, kiest stadslandbouw voor kleinschalig en ambachtelijk. Als revolutie. Op die manier draagt de maatschappelijke druk -die aan de basis ligt van stadslanbouwniet bij tot een echte transitie. Beide systemen hebben niks met elkaar te maken.
TESTLAB EMMEN ALS EVOLUTIE
Het testlab zet daarom juist in op de samenwerking tussen echte voedselproductie en stedelijke functies, om instrumenten te testen die bijdragen aan nieuwe, duurzame voedsellandschappen. Geen reactie tĂŠgen het oude systeem, maar een bijdrage aan het nieuwe systeem.
Foodscapes
by Carl Warner
ONDERSCHEID TOV ANDERE STEDEN
Op die manier kan Emmen zich onderscheiden tegenover al die andere steden die schijnbaar zonder reflectie ‘stadslandbouw’ omarmen.
BOUWSTENEN
SCHAKEL STAD- PLATTELAND In tegenstelling tot stadslandbouw, dat zich positioneert in de stad en zich uitsluitend richt op stedelingen, vormt het testlab de schakel tussen stad en platteland. Het ontwikkelt zich daarom aan de rand van de stad. Het lab trekt stedelijke functies en gebruikers aan, maar experimenteert met teeltschema’s en landbouwtechnieken waardoor het ook de boeren en bewoners uit het omliggende buitengebied aan zich bindt. Het koppelt landbouwtechnische innovatie voor het buitengebied aan mogelijkheden voor stedelijk medegebruik.
BOUWSTENEN Het testlab is opgebouwd uit twee ruimtelijke bouwstenen: STADS-TEST- BOERDERIJ WELLNESS VERGISTER Een stads-test-boerderij, als hart en PLUKTUIN katalysator van het testlab,Educatie en de testvelden, BOOMGAARD waar duurzame landbouwmethodes DE KAS STREEKPRODUCTEN VERKOOP worden uitgeprobeerd in combinatie met mogelijkheden voor medegebruik. VERWERKING
NATUUR MET VLEESVEE
TIJDELIJKE NATUUR WEIDE MET MELKVEE
1. DE STADS-TEST-BOERDERIJ BIOBASED GEWASSEN
BIOLOGISCHE GROENTENTEELT
STADS-TEST- BOERDERIJ VERGISTER PLUKTUIN BOOMGAARD
VERWERKING
DE KAS
WELLNESS
Educatie
STREEKPRODUCTEN VERKOOP
NATUUR MET VLEESVEE
2. DE TESTVELDEN
TIJDELIJKE NATUUR WEIDE MET MELKVEE
BIOBASED GEWASSEN
BIOLOGISCHE GROENTENTEELT
1. DE STADSTEST-BOERDERIJ
VERGISTER PLUKTUIN BOOMGAARD
VERW
DE KAS
STREE
NATUUR MET VL
BIOBASED GEWASSEN
BIOL
STADS-TEST- BOERDERIJ
WERKING
Educatie
EKPRODUCTEN VERKOOP
LEESVEE
WELLNESS
KATALYSATOR VAN DE VERSCHILLENDE INITIATIEVEN
TIJDELIJKE NATUUR WEIDE MET MELKVEE
LOGISCHE GROENTENTEELT
BIOBASED GEWASSEN VERGISTER BIOL
2. TESTVELDEN
PLUKTUIN
BOOMGAARD
VERW
DE KAS
STREEK
NATUUR MET VL
BIOBASED GEWASSEN
BIOL
STADS-TEST- BOERDERIJ
LOGISCHE GROENTENTEELT
WERKING
WELLNESS
Educatie
KPRODUCTEN VERKOOP
LEESVEE
TESTEN TEELTCOMBINATIES
TIJDELIJKE NATUUR WEIDE MET MELKVEE
LOGISCHE GROENTENTEELT
TESTEN TEELTSCHEMA’S
TESTEN MEDEGEBRUIK
ENTHOUSIASTE PARTNERS Een testlab is geen statisch gegeven, maar een platform voor onderzoek en experiment. Dit functioneert alleen door de interactie van verschillende partijen.
IN REGIE
IN KENNIS
IN UITVOERING
IN FINANCIERING
DELFTLANDEN
POSITIONERING OP HET RAAKVLAK STAD-PLATTELAND
Delftlanden ligt aan de rand van de stad, en legt de verbinding tussen het stedelijk gebied en het omliggende platteland.
TESTLAB
BESTAANDE SITUATIE
De tweedeling tussen stad en platteland is ook in het gebied aanwezig. Fase1 is reeds gedeeltelijk uitgevoerd en via fiets- en wandelnetwerken goed ontsloten naar het centrum. Er is een school en buurtcentrum gebouwd. Fase 2 doet nog dienst als landbouwgebied, met een oude boerderij.
STADS-TEST-BOERDERIJ
De bestaande boerderij zou omgevormd kunnen worden tot de stads-test-boerderij, en samen met de school en het informatiecentrum een interessante campus kunnen vormen als katalysator van het testlab.
TESTVELDEN
De landbouwkavels van Fase2 kunnen gebruikt worden als testvelden.
PROEF- EN PLUKTUINEN
Op de vrijliggende kavels van Fase 1 kunnen op een veel kleinere schaal een aantal proef- en pluktuinen ingericht worden.
NETWERKEN
De goede ontsluiting van Fase1 vormt de aanleiding om met eenvoudige ingrepen ook de rest van het gebied toegankelijk te maken, en met recreatienetwerken in het buitengebied te verbinden.
WERKING EN KANSEN STADS-TEST-BOERDERIJ
De bestaande boerderij vormt de basis, en wordt omgevormd tot een werkend bedrijf. Buurtbewoners kunnen er lokale producten kopen. De nabijgelegen school, samen met het AOC Terra, organiseren er educatieve activiteiten. Er worden testen gedaan om verwerking dichter bij de boerderij uit te voeren. Daarnaast wordt er in samenwerking met bijvoorbeeld Energy Valley, onderzocht wat de kansen zijn voor de koppeling met andere functies zoals energiewinning. Maar ook recreatieve nevenfuncties zoals zorg- en welnnessvoorzieningen zjin mogelijk. KOPPELING MET ANDERE FUNCTIES
VERWERKING
EDUCATIE
BESTAANDE BOERDERIJ
WERKEND BEDRIJF
LOKALE PRODUCTEN
TESTVELDEN
Diverse mogelijkheden voor duurzame landbouw worden getest. Testvelden voor nieuwe gewassen. Wisselwerkingen met andere teelten en veehouderij. Combinaties van gewassen zoals agro-forestry. Er wordt op verschillende manieren onderzocht wat combinaties met natuurontwikkeling opleveren. Op welke manier kan medegebruik ingepast worden zodat het de opbrengst en productie niet verstoort?
WISSELWERKING ANDERE TEELTEN
TESTVELDEN
INTEGRATIE VAN NATUUR
COMBINATIE VAN TEELTEN
RECREATIENETWERK
VAKANTIEHUISJES
EVENEMENTEN
PROEF- EN PLUKTUINEN
In buurttuinen worden kleinschalige pluken proeftuinen ingericht samen met de buurtbewoners. Er zijn veel voorbeelden te noemen waar dergelijke initiatieven erg waardevol zijn voor de buurtwerking en de sociale cohesie. Deze gebiedjes zijn niet zozeer op productie ingericht (zoals fase2) zodat er bij de inrichting meer nadruk kan liggen op educatie en recreatie.
KLEINSCHALIGE TEELT
BUURTWERKING & SOCIALE COHESIE
RECREATIE EN EDUCATIE
SPECIALS
Het landschap wordt gediversifieerd met een aantal specials, de gekke vormen die verspreid liggen over het gebied. Ze hebben zowel een functionele als atractieve waarde. Functioneel als signaalgewassen*, atractief als onderdeel van het recreatief- en medegebruiknetwerk.
*In wijngebieden worden rozen bij de druivelaars geplant. Insecten waar druivelaars kwetsbaar voor zijn houden meer van rozen, daar gaan ze als eerste heen. Wanneer deze geinfecteerd zijn, weet de wijnboer dat hij de druivelaars moet behandelen.
SIGNAALGEWASSEN
ROZENTUIN
BUURTKAS
SPIN OFF IDENTITEIT DELFTLANDEN
Het inrichten als testlab levert een sterke identiteit op voor de Delftlanden, dat zich profileert als plattelandswoongebied. Het testlab is namelijk een gigantisch interactief en beleefbaar reclamebord, waar onderzoek wordt gedaan naar hoe het nieuwe platteland eruit kan zien. Mensen leren het kennen, en worden er misschien verliefd op. Toch een van de meest voorkomende redenen waarom mensen op een bepaalde plek gaan wonen. Daarnaast biedt het ook ruimtelijke aanleidingen voor de ontwikkeling daarna. Vandaag is het gebied een doorsnee landbouwgebied. Het testlab diversifieert dit, en creĂŤert verschillende aanleidingen voor ontwikkelingen. Het zorgt voor een tussenstap tussen de bestaande en ontwikkelde situatie.
DELFTLANDEN: PLATTELANDSWONEN
RUIMTELIJKE AANLEIDINGEN VOOR ONTWIKKELING
IDENTITEIT EMMEN
Het onderscheidt Emmen, doordat twee fenomenen worden gecombineerd: stadslandbouw en de braakliggende gebieden van vertraagde ontwikkelingen. Stadslandbouw wordt hier ingezet, niet voor het creĂŤren van een romantische schijnwerkelheid, maar als katalysator voor een werkelijke transitie naar duurzame voedselproductie. Door te onderzoeken hoe productieve landbouw samengaat met diverse vormen van medegebruik. Daarnaast stelt het een voorbeeld hoe omgegaan kan en moet worden met de grote hoeveelheid braakliggende gronden op dit moment. Er wordt nu vaak gefocust op de kleine binnenstedelijke gebieden. Er is misschien nog een belangrijke opgave voor grote ontwikkelingsgebieden buiten de stad, die nu minder urgent lijken. Het testlab laat zien hoe deze gebieden ingezet kunnen worden op een manier die ook nu al een maatschappelijke meerwaarde creĂŤert.
EMMEN: STADSLANDBOUW ALS DUURZAME KATALYSATOR
ACTIEF GEBRUIK BRAAKLIGGEND GEBIED
BETROKKENHEID EN PARTICIPATIE
Het verbindt verschillende partijen met het gebied, en bij uitbreiding met Emmen. Het testlab verbindt vakgroepen met wetenschappelijke instituten en bewoners. Die betrokkenheid kan gefaciliteerd worden door een online platform, waar burgers ideeĂŤn en wensen kunnen aandragen, die vervolgens worden besproken en getest. Door activiteiten te organiseren voor burgers, en vakbijeenkomsten voor professionals wordt het testlab ook fysiek een broedplek.
VAKGROEPEN
WETENSCHAP
BURGERS EN BEWONERS
WEBSITE
ACTIVITEITEN
VAKBIJEENKOMSTEN
DOEL OPSCHALEN
Het uiteindelijke doel is de geteste en beproefde technieken op te schalen, naar de regio, en ook te verbinden met ontwikkelingen op nationale en Europese schaal.
PARTNERS
FASCILITERENDE DIEN • Gemeente / ontwikkelaar in gronden, boerderij, middelen en fasciliterende diensten • Regionale / Nationale / Europese fondsen voor financiële ondersteuning • ...
INVESTEERDERS
• Gemeente Emmen • Provincie Drenthe • Felixx
• Werkgroep Delftlanden • Geëngageerde boer • Bewonersvereniging • Gemeente Emmen • AOC Terra • ...
REGIE T PROJECT
UITVOERDERS
TESTLAB D
NSTEN / INSTELLINGEN
PARTICIPANTEN
• Burgers • Boeren • Scholen • Vakorganisaties (bv LTO) • Bedrijfsleven • Voedselbank • ...
TEAM / TBUREAU
ADVISEURS
DELFTLANDEN
• WUR: Wagening Universiteit • RUG: Universiteit Groningen • ANOG: Agrarische Natuurvereniging Oost Groningen • Energy Valley • Waterschap Hunze & Aa • ...
PROCESPLAN
CONCEPT PROCESPLAN - 2014 MEI-13 JUN-13
JUL-13 AUG-13 SEP-13 OKT-13 NOV-13 DEC-13
INITIATIE - Teamsamenstelling - Projectorganisatie - Gebiedsanalyse Presentatie Testlab Emmen
Opdrachtverlening
JAN-14 FEB-14 MRT-14
ORGANISATIE - Ambitiedocument - Participatiestrategie - Meerjarenplan
Teamsamenstelling
Financiën + Fondsen
Gebiedsonderzoek
Opstellen ambitiedocument
PR en participatie strategie
Lancering website
Opstellen meerjarenplan
Programma van Eisen 2014
Planning Ontwerp Organisatie
P
- Program - Organisa - Uitvoerin
Start uitvoering:
zaaien&planten
Op bo
VOORSTEL PROGRAMMA VAN EISEN 2014: Testen van technieken en middelen die de overgansperiode van conventionele landbouw naar ‘agro-ecologische landbouw’ verkorten.
PROCESSTRATEGIE 2014 Testen: Planning + Uitvoering
2015 Evaluatie
Testen: Planning + Uitvoering
Evaluatie
APR-14 MEI-14 JUN-14
JUL-14 AUG-14 SEP-14 OKT-14 NOV-14 DEC-14 JAN-15 FEB-15
PLANNING+UITVOERING
EVALUATIE
mma van Eisen 2014 atie en ontwerp ng en activiteiten
pening oerderij
Start activiteiten kalender 2014
Beheer en bewerking velden
- Reflectie - Bijstellen - Optimaliseren
Inrichten proeftuin
Eerste oogstfeest
Wetenschappelijke analyse werking en effecten
Evaluatie van activiteiten en participaties
Programma van Eisen 2015
Aanbevelingen voor 2015
Planning Ontwerp Organisatie
Start uitvoering:
zaaien&planten
2016 Testen: Planning + Uitvoering
2017 Evaluatie
Testen: Planning + Uitvoering
Evaluatie
Felixx Landscape Architects & Planners Von Zesenstraat 4A HS 1093 AW Amsterdam +31 (0)20 84 500 70 felixx@felixx.nl www.felixx.nl