ΟΡΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
Είναι γνωστό ότι η έννοια που δημιουργείται από τη λέξη περιβάλλον έχει ποικίλλες διαστάσεις, ανάλογα με τη σκοπιά από την οποία το εξετάζει κανείς. Από τη σκοπιά των θετικών επιστημών "περιβάλλον" θεωρείται το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων που αλληλοεπιδρώντας επηρεάζουν την ποιότητα ζωής, την ανάπτυξη της κοινωνίας και γενικότερα την οικολογική ισορροπία.
Αειφόρος ανάπτυξη: • Αειφόρος ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις μελλοντικές τους ανάγκες. • Κατά την Παγκόσμια Οργάνωση για την Διατήρηση της Φύσης η αειφόρος διαβίωση συνεπάγεται την αποδοχή του καθήκοντος της αρμονικής συμβίωσης με τους άλλους ανθρώπους και με την φύση, ενώ η στρατηγική επίτευξης της αειφορικότητας οδηγεί σε μια ανάπτυξη η οποία βελτιώνει πραγματικά την ποιότητα της ανθρώπινης ζωής, διατηρώντας παράλληλα την σφριγηλότητα και την ποικιλομορφία της γης.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ; • "Ανάπτυξη η οποία ανταποκρίνεται στις ανάγκες του παρόντος χωρίς να περιορίζει τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες". • ΟΙΚΟ-κεντρική άποψη: προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και διατήρηση των φυσικών πόρων χωρίς να υπονομεύεται η οικονομική ανάπτυξη και η ευημερία της ανθρωπότητας. • ΑΝΘΡΩΠΟ-κεντρική άποψη: μεγιστοποίηση του καθαρού οφέλους της οικονομικής ανάπτυξης, υπό την προϋπόθεση της διατήρησης των υπηρεσιών και της ποιότητας του φυσικού κεφαλαίου διαχρονικά.
• Αειφορική οικονομική ανάπτυξη είναι η μεγιστοποίηση των καθαρών ωφελειών της οικονομικής ανάπτυξης υπό την προϋπόθεση ότι διατηρούνται μακροπρόθεσμα οι υπηρεσίες που προσφέρουν στον άνθρωπο οι φυσικοί πόροι και η ποιότητα των πόρων. • Αειφορική ανάπτυξη θεωρείται εκείνη που περιλαμβάνει αλλαγές στην παραγωγή ή και στην κατανομή επιθυμητών αγαθών και υπηρεσιών που επιφέρουν σε ένα πληθυσμό ανθρώπων αύξηση της ευμάρειάς του, η οποία μπορεί να διατηρηθεί μακροπρόθεσμα.
Αειφόρος ανάπτυξη ανά τομέα • Στον αγροτοδιατροφικό τομέα η αειφορικότητα συνεπάγεται την χρήση επιστημονικών γνώσεων και νέων τεχνολογιών, μέσω των οποίων θα πραγματοποιείται καλύτερος έλεγχος των εφαρμογών του ύδατος και των αγροχημικών, ενώ ιδιαίτερη μέριμνα θα πρέπει να ληφθεί για την δημιουργία προγραμμάτων προστασίας του εισοδήματος των αγροτών και των αλιέων, ούτως ώστε να μην εξωθούνται σε υπερβολικές πιέσεις επί των πόρων που ελέγχουν.
Το περιβάλλον αποτελούν το έδαφος, το υπέδαφος, τα υπόγεια και επιφανειακά νερά, η θάλασσα, ο αέρας, η χλωρίδα, η πανίδα, οι φυσικοί πόροι και τα στοιχεία πολιτισμού έτσι όπως διαμορφώθηκαν από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Τα παραπάνω στοιχεία, με την πάροδο των αιώνων, έχουν έρθει σε μια πολύπλοκη κατάσταση αλληλοεπιδράσεων και ισορροπιών και έχουν διαφοροποιηθεί σε πολλά μικρά και μεγάλα οικοσυστήματα
• Ο άνθρωπος από την ύπαρξή του πάνω στη γη επιδρά στο περιβάλλον με διάφορες δραστηριότητες, οι οποίες, όταν ξεπεράσουν ορισμένα όρια, διαταράσσουν τις ισορροπίες που διέπουν τα διάφορα οικοσυστήματα.
• Οικοσύστημα ορίζεται ένας καθορισμένος χώρος που περιλαμβάνει το σύνολο της μη ζωντανής ύλης, των ζώντων οργανισμών και των φυσικών παραγόντων (άνεμοι, ακτινοβολία, βροχή κ.ά.) που δρουν στο χώρο αυτό και βρίσκονται σε αλληλοεπίδραση μεταξύ τους. Έτσι, για παράδειγμα ένα δάσος, ένας βάλτος ή μια λίμνη θεωρούνται στο σύνολό τους οικοσυστήματα, αλλά και η γη είναι ένα μεγάλο οικοσύστημα.
• Οικολογική ισορροπία είναι η σταθερή σχέση που έχει διαμορφωθεί μέσα από τους αιώνες, ανάμεσα σε διάφορα σύνολα φυτών, μικροοργανισμών και ζώων, καθώς και ανάμεσα στις αλληλεπιδράσεις τους με το περιβάλλον. Με την πάροδο του χρόνου τα οικοσυστήματα είναι δυνατό να αλλάζουν, εξελισσόμενα ή υποβαθμιζόμενα. Οι αλλαγές αυτές καθορίζονται κυρίως από παράγοντες που επηρεάζουν τις σχέσεις των ζώντων οργανισμών με το αβιοτικό περιβάλλον.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ; • Ο οικοτουρισμός αποτελεί ένα πεδίο σύνδεσης του τουρισμού με την αειφόρο ανάπτυξη, ιδιαίτερα σημαντικό για τις προστατευόμενες φυσικές περιοχές.
• Η συμβολή του μέχρι σήμερα έχει αναδείξει τις αξίες της διατήρησης της φύσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς, της διατήρησης του κοινωνικού ιστού και της ευημερίας των τοπικών κοινωνιών, την αξία της απόλαυσης της φύσης και της συμμετοχής στα τοπικά δρώμενα για τους περιηγητές και την αξία της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης, σε παγκόσμιο επίπεδο.
• Οι δράσεις που έχουν μέχρι σήμερα αναπτυχθεί, έχουν συνεισφέρει θετικά στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και των προστατευόμενων περιοχών. Η ανάπτυξη του οικοτουρισμού σε κάθε χώρα, αλλά και κάθε τοπικό προορισμό, διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από τις τοπικές ιδιαιτερότητες.
• Οικοτουρισμός είναι ο τουρισμός που αναπτύσσεται σε οικολογικά αξιόλογες περιοχές, δεν υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα της περιοχής, προωθεί την προστασία και διαχείριση του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, σύμφωνα με νομικά ή άλλου τύπου αποτελεσματικά μέτρα, ενώ ταυτόχρονα διατηρεί τη συνοχή του κοινωνικού ιστού.
• Ο οικοτουρισμός, δηλαδή ο τουρισμός που αξιοποιεί τους πολιτιστικούς πόρους και τους πόρους του φυσικού περιβάλλοντος, αποτελεί μια ταχύτατα αναπτυσσόμενη και οικονομικά αποδοτική αγορά του τομέα του τουρισμού στην Ευρώπη. • Τουρισμός υπαίθρου είναι η μορφή τουρισμού που οφείλεται στο ενδιαφέρον του κατοίκου της πόλης να γνωρίσει ή να ξανασυνδεθεί με αξίες που χαρακτηρίζουν τον συγκεκριμένο χώρο.
• Αγροτουρισμός, είναι η ειδική μορφή τουρισμού υπαίθρου στην οποία οι προσφέροντες τις υπηρεσίες ύπνου, εστίασης και αναψυχής είναι κατ' επάγγελμα (όχι υποχρεωτικά κύριο) αγρότες. Οι υπηρεσίες αυτές μπορεί να παρέχονται είτε μέσα στην αγροτική εκμετάλλευση είτε όχι.
• Ως οικοτουρισμός ορίζεται ο περιβαλλοντικά υπεύθυνος τουρισμός και η επίσκεψη σε φυσικές περιοχές, που αποσκοπεί στην απόλαυση και εκτίμηση της φύσης (και των πολιτισμικών στοιχείων του παρόντος και παρελθόντος) και ο οποίος προάγει τη διατήρηση της φύσης, έχει χαμηλή επίδραση επισκεπτών και παρέχει χρήσιμα ενεργή κοινωνικο-οικονομική ανάμιξη του ντόπιου πληθυσμού.
• Ο οικοτουρισμός είναι μια περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένη μορφή τουρισμού, η οποία προωθεί την κατανόηση και την προστασία της φύσης, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στη γνώση και στο σεβασμό της ιστορίας ενός τόπου. Η ανάπτυξη του οικοτουρισμού έχει ως στόχους: • την ανάδειξη και αξιοποίηση περιοχών ιδιαίτερου φυσικού κάλλους ή περιβαλλοντικής αξίας • την προστασία οικολογικά ευαίσθητα περιοχών μέσω της περιβαλλοντικής έρευνας • τη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας και του τοπικού χαρακτήρα της περιοχής • την ενθάρρυνση της περιβαλλοντικής συνείδησης των επισκεπτών μέσω της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης
Οικοτουρισμός στην Ελλάδα • Το ποικίλο φυσικό ανάγλυφο του Ελληνικού τοπίου αντανακλάται σε ένα μωσαϊκό ανθρώπινων δραστηριοτήτων, που ασκούνται σε μικρές μονάδες χώρου.
• Οι οικοτουριστικοί προορισμοί βρίσκονται διάσπαρτοι στο κλασσικό αγροτικό τοπίο και συνδέονται σε μεγάλο βαθμό με τις παραδοσιακές ασχολίες. Ταυτόχρονα, οι προορισμοί αυτοί είναι ενταγμένοι σε τοπία με πλούσια ιστορία, σημαντικές αρχαιολογικές περιοχές και μνημεία. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό τους είναι ότι βρίσκονται σε μικρές συνήθως αποστάσεις από αναπτυγμένα τουριστικά κέντρα, παγκόσμιας φήμης. Και βέβαια, αποτελούν μοναδική ευκαιρία παρατήρησης σπάνιων ζώων και φυτών ή πολλών ειδών δέντρων που δεν επηρεάστηκαν από τους παγετώνες που κάλυψαν την Ευρώπη στα προϊστορικά χρόνια.
•
Ο ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Είναι δύο μορφές τουρισμού διακριτές ως προς την αφετηρία τους, που όμως λειτουργούν ενιαία στο χώρο: το σημείο αρχικής αναφοράς του οικοτουρισμού είναι η φύση, ενώ του αγροτουρισμού ο αγροτικός οικισμός. Αυτοί οι δύο τύποι περιήγησης πλαισιώνονται από τον πολιτιστικό τουρισμό, που περιλαμβάνει θρησκευτικού, αρχαιολογικού και καλλιτεχνικού περιεχομένου δραστηριότητες και τον τουρισμό περιπέτειας με τα κανώ, τα καγιάκ, την αναρρίχηση κ.λπ.
• Οι τέσσερις αυτές μορφές τουρισμού, αποτελούν το ολοκληρωμένο ενιαίο τουριστικό προϊόν, που μπορεί να προσφέρει η ελληνική ύπαιθρος. Το προϊόν αυτό μπορεί να προωθηθεί στην Ελλάδα μέσω τριών βασικών κατευθύνσεων:
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗΣ • Ο οικοτουρισμός είναι ειδικού ενδιαφέροντος όσον αφορά στη σχέση του με τη διατήρηση, την ικανότητα υποστήριξης και τη βιολογική ποικιλομορφία. Σαν εργαλείο ανάπτυξης, ο οικοτουρισμός μπορεί να προωθήσει τους τρεις βασικούς στόχους της σύμβασης σχετικά με τη βιολογική ποικιλομορφία: • το να συντηρεί τη βιολογική (και πολιτιστική) ποικιλομορφία, από την ενίσχυση των προστατευμένων διοικητικών συστημάτων θέρμανσης, αερισμού και κλιματισμού της περιοχής (δημόσιων ή ιδιωτικών) ως την αύξηση της αξίας των υγιών οικοσυστημάτων, • το να προάγει τη βιώσιμη χρήση της βιοποικιλότητας, με το να παραγάγει το εισόδημα των εργασιών και των επιχειρησιακών ευκαιριών στον οικοτουρισμό και τα σχετικά επιχειρησιακά δίκτυα, και του μεριδίου, το να προάγει δίκαια τα οφέλη των αναπτύξεων οικοτουρισμού στις τοπικές κοινότητες και τους γηγενείς πληθυσμούς, με τη λήψη της ενημερωμένης συγκατάθεσης και της πλήρους συμμετοχής τους στον προγραμματισμό και τη διαχείριση των επιχειρήσεων οικοτουρισμού.
• Στο πεδίο, ο καλά προγραμματισμένος και ρυθμισμένος οικοτουρισμός έχει αποδείξει ότι είναι ένα από τα αποτελεσματικότερα εργαλεία για τη μακροπρόθεσμη διατήρηση της βιοποικιλότητας, όταν οι σωστές περιστάσεις (όπως το εφικτό αγοράς, το διοικητικό δυναμικό μονάδας στο τοπικό επίπεδο, η αποσαφήνιση και οι ελεγχόμενες συνδέσεις μεταξύ της ανάπτυξης οικοτουρισμού και της διατήρησης) είναι παρούσες.
ΤΑ ΕΝΝΕΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ • Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού οι επιχειρήσεις που προβάλλουν οικοτουριστικό προϊόν, θα πρέπει να τηρούν τις ακόλουθες εννιά προϋποθέσεις: • Η επιχείρηση να οργανώνει ταξίδια αναψυχής, ξενάγησης και ψυχαγωγίας σε τόπους φυσικού κάλλους. • Να παίρνει μέρος στην προστασία μη ανανεώσιμων πόρων και άλλων πηγών του περιβάλλοντος. • Να δημιουργεί περιβαλλοντική γνώση. • Να προσφέρει άμεσα χαρακτηριστικά προτερήματα για την συντήρηση παραδοσιακών τόπων και άλλων περιοχών. • Να προσφέρει χαρακτηριστικά πλεονεκτήματα για την ενδυνάμωση των γηγενών πληθυσμών. • Να σέβεται την τοπική κουλτούρα. • Να στηρίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και άλλες δημογραφικές κινήσεις. • Να συνεισφέρει στην εκπαίδευση και γνωριμία του επισκέπτη με την τοπική κουλτούρα, ήθη, έθιμα και λοιπές τοπικές συνήθειες. • Να προωθεί τη φιλοσοφία για "επιστροφή στη φύση" και τα μοναδικά φυσικά χαρακτηριστικά της.
ΟΙ ΔΕΚΑ ΕΝΤΟΛΕΣ ΤΟΥ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ • Σεβάσου την ευπάθεια της γης. Συνειδητοποίησε ότι όλοι πρέπει να έχουν τη θέληση να βοηθήσουν στην
• • • •
• • •
•
•
προστασία μοναδικών και όμορφων προορισμών, για τις επόμενες γενιές να απολαύσουν. Άφησε μόνο χνάρια. Πάρε μόνο φωτογραφίες. Όχι γκράφιτι. Όχι σκουπίδια. Μην παίρνετε ενθύμια και αναμνηστικά από τόπους ιστορικής αξίας και περιοχές φυσικού κάλλους. Για να κάνετε το ταξίδι σας πιο ενδιαφέρον, μάθετε για την γεωγραφία, ήθη, έθιμα, τρόπους και κουλτούρες των περιοχών που επισκέπτεστε. Ενθαρρύνετε τις προσπάθειες για τοπική συντήρηση. Σεβαστείτε την ησυχία και την αξιοπρέπεια των άλλων. Ρωτήστε πριν φωτογραφήσετε ανθρώπους. Μην αγοράσετε προϊόντα που προέρχονται από υπό εξαφάνιση φυτά και ζώα, όπως για παράδειγμα κισσός, καβούκι χελώνας, δέρματα ζώων και πούπουλα. Διαβάστε και ερευνήστε για προϊόντα που δεν μπορείτε να εισάγετε. Πάντα ακολουθείτε προεπιλεγμένες διαδρομές. Μην ενοχλείτε τα ζώα, φυτά ή το φυσικό τους περιβάλλον. Πληροφορηθείτε για προγράμματα συντήρησης και οργανισμούς που αποσκοπούν στη συντήρηση του περιβάλλοντος. Προσπαθείτε να περπατάτε ή να χρησιμοποιείτε περιβαλλοντικές μεθόδους μεταφοράς, όπου και όποτε είναι δυνατόν. Ενθαρρύνετε τους οδηγούς δημοσίων οχημάτων να σβήνουν τις μηχανές όταν παρκάρουν. Δείξτε κατανόηση σε αυτούς που συντελούν στην βελτίωση της ενεργειακής και περιβαλλοντικής συντήρησης (ποιότητα του αέρα, νερού, ανακύκλωση, ασφαλή διοίκηση των αποβλήτων και τοξικών προϊόντων, ηχορύπανση κλπ) και οι οποίοι προωθούν ειδικευμένο και εκπαιδευμένο προσωπικό. Ενθαρρύνετε τους διάφορους οργανισμούς να γίνονται μέλη σε περιβαλλοντικές οργανώσεις.
• Είναι γνωστό πως οι διαδρομές-μονοπάτια στην ύπαιθρο εξυπηρετούν εκτός των άλλων, όπως σκοπούς οικολογικούς, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, προστασίας της φύσης κ.ά., αλλά και αναψυχικές δραστηριότητες. Οι πιο γνωστές δραστηριότητες που σχετίζονται με τις διαδρομές είναι: περπάτημα, ορειβασία, ποδηλασία,αθλητισμός, παρατήρηση της φύσης, αισθητική απόλαυση μοτοσικλέτα, ιππασία,γνωριμία με τόπους ιστορικούς και πολιτισμικούς, όπως και νέες δραστηριότητες που σχετίζονται με το χιόνι ή με το νερό-χιόνι (kayak, snowmobile κ.ά.).
Βότανα
• Οι ωφέλειες από τις δραστηριότητες στη φύση μπορεί να συνοψισθούν σε κοινωνικές (υγεία, επαφές, γνωριμίες κ.ά.), περιβαλλοντικές και σε αρκετές περιπτώσεις και οικονομικές.
• Ο μελετητής πρέπει να έχει υπόψη του πως αρκετά αγαθά και υπηρεσίες (όπως και η αναψυχή) παράγονται και καταναλώνονται (ή χρησιμοποιούνται) «επί τόπου». • Επίσης, δεν πρέπει να μας διαφεύγει η χωρητικότητα -οικολογική, φυσική,οικονομική, κοινωνική (συνωστισμός)- των φυσικών πόρων αναψυχής.
• «πράσινες διαδρομές» • σε όλα σχεδόν τα περιβάλλοντα συμπεριλαμβανομένων και των αστικών. Οι • διαδρομές αυτές μπορεί να εξυπηρετούν ανάγκες αναψυχής ή και καθημερινές • απασχολήσεις, αλλά και προστασίας
Οι διαδρομές διακρίνονται σε μονοπάτια και πεζόδρομους. • Οι πεζόδρομοι και τα μονοπάτια σύνδεσης χρησιμοποιούνται να συνδέουν ευκολίες αναψυχής (π.χ. χώρο στάθμευσης κ.ά.). • Επίσης, στη διεθνή βιβλιογραφία συναντάμε και τον όρο «πράσινες διαδρομές» σε όλα σχεδόν τα περιβάλλοντα συμπεριλαμβανομένων και των αστικών. Οι διαδρομές αυτές μπορεί να εξυπηρετούν ανάγκες αναψυχής ή και καθημερινές απασχολήσεις, αλλά και προστασίας.
• Η χρήση των μονοπατιών-πεζόδρομων ποικίλει, ανάλογα με τη χώρα, τα ήθη και τα έθιμα, το επίπεδο της τεχνολογίας κ.ά. Καθώς σχεδόν όλες οι δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα στα μονοπάτια είναι ελάχιστου ή μικρού κόστους η συμμετοχή είναι δυνατή από όλες τις κοινωνικές και οικονομικές ομάδες. • Μεταξύ των άλλων ωφελειών, πολύ σημαντική είναι η συνεισφορά των διαδρομών, στην κοινωνικοποίηση των πολιτών. Διαφόρων ηλικιών πολίτες, με διαφορετικά επαγγέλματα, με διαφορετική κουλτούρα, επίπεδο μόρφωσης,οικονομική κατάσταση και όποιες άλλες διαφορές, ερχόμενοι σε επαφή μπορούν να ξεπερνούν τέτοιες διαφορές.
• Η ερμηνεία του περιβάλλοντος αποκαλύπτει έννοιες και σχέσεις της πολιτισμικής • και περιβαλλοντικής κληρονομιάς στους επισκέπτες δια μέσω εμπειριών από πρώτο χέρι με αντικείμενα, τόπους και τοπία. Η συνεισφορά της ερμηνείας του • περιβάλλοντος είναι προς πολλές κατευθύνσεις, ήτοι: • - οι επισκέπτες θα νοιώσουν το μονοπάτι ουσιαστικά, • - ο αριθμός και η διάρκεια παραμονής σε αυτό θα αυξηθεί, • - θα αυξηθεί η προθυμία των επισκεπτών για επανάληψη χρήσης του δικτύου, • - θα αυξηθεί η ποικιλία των ομάδων των επισκεπτών, • - ίσως δημιουργηθούν ομάδες εθελοντών, που θα στηρίξουν τη διαχείριση, • - σίγουρα η ερμηνεία του περιβάλλοντος θα παρέχει γνώση, ενημέρωση και • Κατανόηση.
• Η σπουδαιότητα των διαδρομών στην ύπαιθρο για κοινωνική ζωή των πολιτών,καθιστά αναγκαία την αναγνώριση του θέματος αυτού από μέρους των διαχειριστών και των ληπτών αποφάσεων για την κατανομή των χρήσεων της γης και των • επενδύσεων της χώρας που σκοπεύουν στην ευημερία των πολιτών.
• Αυτό είναι σοβαρό λόγω των πολλαπλών συγκρούσεων για τις χρήσεις της γης, όπως δάση, γεωργία, βιομηχανία, αστικοποίηση. Αλλά και μέσα σε αυτές τις χρήσεις λόγω των ποικίλων ενδιαφερόντων από μέρους των κοινωνικών ομάδων και των ιδιοκτητών της γης οι συγκρούσεις είναι πολλές καθιστώντας έτσι το έργο των αρμοδίων δύσκολο.