!!made in athens:Layout 1
8/9/12
9:39 PM
Page 221
>
φραση προόδου και εξευρωπαϊσµού που µπορούσε να προσφέρει η ελληνική αρχιτεκτονική. Άλλωστε απευθύνονταν στα ανώτερα κοινωνικά στρώµατα, συχνά σ’ εκείνους που διέθεταν τα σχετικά κεφάλαια επένδυσης. Γι’ αυτό άλλωστε συναντάµε τόσες πολλές «οικογενειακές» πολυκατοικίες εκείνη την εποχή: χτισµένες µε «ιδία κεφάλαια» και για στέγαση συγγενών. Με αυτούς τους όρους το αν οι πολυκατοικίες ντύνονται «εκλεκτικιστικές» ή «µοντέρνες» όψεις ή οποιοδήποτε κράµα των δύο έχει µάλλον δευτερεύουσα σηµασία. Τα γούστα επιβάλλονται από µόδες κι έχουν µικρή σχέση µε τις φαντασιώσεις που συχνά καταδυναστεύουν τους θεωρητικούς της αρχιτεκτονικής. Η καθαρά «αριστοκρατική» αντίληψη λοιπόν εκείνων των πρωταρχικών πολυκατοικιών πρόβαλλε σκόπιµα την πρόοδο ως κατάκτηση «ανέσεων» ευρωπαϊκού επιπέδου – χρησιµοποιούνταν µάλιστα ως όρος η λέξη «κοµφόρ», καθώς τα γαλλικά ήταν τότε η κυρίαρχη γλώσσα τής ελίτ. Αυτή η διάσταση θα διατηρηθεί ως και µεταπολεµικά, πρώτα στις πολυκατοικίες (σταθερά των εύπορων στρωµάτων) που σχεδιάζονται από το «νέο κύµα» µοντέρνων αρχιτεκτόνων του ’60 µέσα στις πόλεις και λίγο αργότερα, το ’70 -’80, στα προάστια συµβαδίζοντας µε κατάλληλες προσαρµογές της σχετικής νοµοθεσίας. Η πιο πρόσφατη «επιστροφή» στην πόλη, µιµητική κίνηση αντίστοιχων ξένων τάσεων, δηµιούργησε το νέο κίνηµα δηµιουργίας «λοφτ» σε υποβαθµισµένες περιοχές της Αθήνας, ως επανάληψη του φαινοµένου των πολυκατοικιών που ξεφύτρωναν µέσα στη θάλασσα από νεοκλασικά στις αρχές του ’30. Ανάµεσα όµως στην αρχική, «αριστοκρατική» πολυκατοικία και στην «ιδιαιτερότητα» των λοφτ, ή µάλλον για να µπορέσει να επιτευχθεί µια τέτοια επιστροφή, χρειαζόταν ενδιάµεσα να εκπέσει η πολυκατοικία στο χυδαίο επίπεδο της µαζικής (ιδιωτικής) παραγωγής που άγγιξε ως και τα κατώτερα λαϊκά στρώµατα. Για κρατική παραγωγή δεν µπορούµε φυσικά να συζητάµε σοβαρά, γιατί σχεδόν δεν συνέβη ποτέ. Η προσφυγή σε µια πολιτική «εργατικής κατοικίας» ήταν καταστροφική για τα ελληνικά δεδοµένα και δίκαια ηττήθηκε κατά κράτος. Τι άλλο θα µπορούσε άλλωστε να συµβεί, όταν µε αυτό τον τρόπο επιβεβαιωνόταν η απροσχηµάτιστα ταξική προκατάληψη προς «δικαιούχους-παρίες» που διέµεναν σε δακτυλοδεικτούµενα συγκροτήµατα οργανωµένης δόµησης; Για να µπορέσει όµως η µαζική πολυκατοικία να ανθήσει στη µεταπολεµική Ελλάδα χρειαζόταν ένας µηχανισµός αντιµετώπισης της µόνιµης έλλειψης κεφαλαίων. Έτσι επινοήθηκε (ανώνυµα κι όχι από κάποια δήθεν διαβολική κυβέρνηση ή συµπαιγνία κυνικών επιχειρηµατιών) η αντιπαροχή. Σε αυτήν επάνω έπεσαν λάβροι οι διαφόρων προελεύσεων κριτικοί της πολυκατοικίας ως µηχανισµού εγκληµατικής εκµετάλλευσης, θεωρώντας την υπαίτια όλων των δεινών που θα µπορούσε κανείς να σκεφτεί.
221
resented the most evolved expression of progress and westernisation that Greek architecture could offer. In any case, these were intended for the upper classes, oftentimes for those who had the requisite investment capital at their disposal. This is why we encounter so many “family” polykatoikies during that period: built with their own capital, in order to house relatives. Under such terms, whether a polykatoikia wore an “eclectic” or a “modern” façade, or any amalgam of the two, is probably of secondary importance. Tastes are imposed by fashion and have very little to do with the fantasies that often dominate architectural theorists. The purely aristocratic perception of those initial polykatoikias deliberately promoted progress as the acquisition of European-level comforts, and in fact use the French term "confort" for it, as French was then the predominant language of the elite. This dimension would be maintained after WWII as well, initially in polykatoikias (steadily aimed at the well-off) designed by the “new wave” of modern architects in the sixties in the cities and later, in the seventies and eighties, in the suburbs, aligning themselves with appropriate modifications in the relevant legislation. The most recent “return” to the city, a move that mimicked corresponding foreign trends, created a new movement for the creation of “lofts” in seedier areas of Athens, in a repeat of the polykatoikies that sprang up out of a sea of neoclassical buildings at the start of the nineteen thirties. However, between the initial “aristocratic” polykatoikia and the “idiosyncracies” of lofts, or rather, in order for such a return to be achieved, the polykatoikia had first to fall to the vulgar level of mass (private) production, which affected even the lower working classes. There is no serious discussion about state production, because that almost never occurred. Taking refuge in a policy of “workers’ houses” was catastrophic for Greek circumstances and was justly deemed a clear failure. What else could have happened, indeed, when in this re-affirmed the out-and-out prejudice towards “beneficiaries/pariahs”, who resided in those infamous organised construction complexes? But for the polykatoikia to flourish as a mass phenomenon in post-war Greece, a mechanism was required, to tackle the permanent lack of capital. This was how the concept of antiparohi was concocted, anonymously and not by some purportedly fiendish government or as the conniving product of cynical businessmen). This was pounced upon by impassioned critics of the polykatoikia of diverse provenance, who viewed it as a mechanism of criminal exploitation, and considered it the root cause of all the ills one could consider. The mora-