de OOST-VLAAmse graanjenever
;SSHVS[ ;MPWSRTPIMR e +IRX 8 e MRJS$IVSZ FI e [[[ IVSZ FI
DE OOST-VLAAMSE GRAANJENEVER Europees erkend streekproduct 30 oktober 2016
INHOUDSTAFEL VOORWOORD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Stokerij Van Damme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Braeckman graanstokerij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
GESCHIEDENIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Bruggeman. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Destilleren als basis: een arabische uitvinding . . . . . . . . . . . 4
Nectaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
De kringloop: van korrel tot borrel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
De Stoop . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Industriële revolutie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Rubbens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
APPELLATIES: O’DE FLANDER ALS BESCHERMD PRODUCT . . . . 7
JENEVER: DE MOEDER VAN GIN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
Cijfers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
DE TOEKOMST . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Kwaliteits- en herkomstlabel O’de Flander . . . . . . . . . . . . . 10
Uitdagingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
Werking O’de Flander . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 De tien O’de Flander producenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Definitie van een O’de Flander jenever. . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Oportuniteiten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
OP BEZOEK BIJ DE OOST-VLAAMSE MEESTER-DISTILLATEURS . . 13 Stokerij De Moor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Filliers graanstokerij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Mertens. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Thyssen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 2
ROL VAN ECONOMISCHE RAAD VOOR OOST-VLAANDEREN. . . . . 38 COLOFON . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
VOORWOORD De actie ter promotie van Oost-Vlaamse streekproducten binnen de Economische Raad voor Oost-Vlaanderen begon bij de oprichting van de vzw Orde van de Oost-Vlaamse Meester-Distillateurs in 1991. Reeds meer dan 25 jaar worden op succesvolle wijze initiatieven genomen om de Oost-Vlaamse graanjenever bekend te maken. Eerst werd de strenge definitie vastgelegd waaraan het kwaliteitslabel O’de Flander moet voldoen. Daarna volgde de Europese erkenning als Beschermde Geografische Aanduiding als kers op de taart. Hiermee behoort O’de Flander tot een selecte club waar het in Oost-Vlaanderen enkel gezelschap heeft van de Geraardsbergse Mattentaart en de Gentse Azalea. De jeneversector vormt een mooi voorbeeld van de landbouw die aan de basis ligt van een ganse productieketen en hiermee een grote economische meerwaarde mogelijk maakt. Zo brengt de verwerking van granen een jeneverproductie op gang, die verder resulteert in activiteit voor de distributiesector, de handelszaken; maar bijvoorbeeld ook de bouwsector bij de realisatie van vernieuwde stokerijen. Deze keten wordt ook wel eens de agrovoedingsketen genoemd en is een belangrijke economische katalysator.
Centraal in onze visie omtrent de ruime betekenis van “streekproducten” staat vakmanschap en beleving. De mens achter het product en het verhaal dat hij kan vertellen, bieden een belangrijke meerwaarde in een context van globalisering en van vervlakking van de smaken. Deze brochure waarbij de Oost-Vlaamse Meester-Distillateurs één voor één aan het woord komen, is een mooi en levend bewijs van de sterkte van onze streekproducten, waarvan de Oost-Vlaamse graanjenever bij uitstek een voorbeeld is. We wensen de producenten veel succes toe. Als Provinciebestuur en EROV zullen wij blijvend ons steentje bijdragen in de verdere ontwikkeling van deze boeiende sector. Gent, 30 oktober 2016
Eerste gedeputeerde Alexander Vercamer Bevoegd voor o.m. Landbouw en platteland
Gedeputeerde Jozef Dauwe, voorzitter EROV Bevoegd voor o.m. Middenstand en EROV
3
INLEIDING
GESCHIEDENIS
De leden van de Orde van de Oost-Vlaamse Meester-Distillateurs willen de rijke (Oost-Vlaamse) jenevertraditie onderhouden, stimuleren en promoten. Onze ‘nationale geestrijke drank’ heeft een heel aparte geschiedenis geschreven. Een geschiedenis die heel nauw verweven is met deze van een volk. En het is goed dat een volk haar tradities koestert.
DESTILLEREN ALS BASIS: EEN ARABISCHE UITVINDING
Deze publicatie dragen we op aan Eric Van Schoonenberghe, overleden op 22 januari 2016. Eric was een voorvechter van de erkenning van de jenevertraditie in ons land. Hij was de grondlegger van de cursus ‘O’de Flander Jeneverkenner’, gestart in 2004 en nog steeds jaarlijks ingericht. Tussen 1997 en 2008 was hij ook voorzitter van de vzw Nationaal Jenevermuseum. Zijn boek ‘Jenever in de Lage landen’ biedt dé historische basis om de geografische oorsprong en traditie van jenever te staven. De gulheid waarmee hij kennis overbracht en deelde, blijft van onschatbare waarde en zal ook enorm gemist worden.
Jenever ontstaat uit een destillatieproces, een uitvinding van de Arabieren. De kennis ervan verspreidt zich in de loop van de veertiende eeuw over Europa via de universiteiten en de kloosters. Om te destilleren wordt vaak een alambiek gebruikt. De naam alambiek is afgeleid van het Arabische al ‘inbiq1. De alambiek was het eerste destilleertoestel dat in Europa werd gebruikt, eerst voornamelijk door alchemisten, later door jeneverstokers en parfumeurs. Ook vandaag wordt sterkedrank nog vaak in een alambiek gestookt. Meestal is deze van koper gemaakt. In de middeleeuwse alchemistenkamers wordt de destillatietechniek verder verfijnd.
DE KRINGLOOP: VAN KORREL TOT BORREL Vanaf de zestiende eeuw wordt de destillatietechniek toegepast om sterkedrank te maken. Het stoken van brandewijn was toen bijvoorbeeld al gekend. In 1552 verschijnt een boek over destilleren geschreven door Philippus Hermanni met recepten voor jeneverbessen-water en brandewijn uit wijn. Later werd ook uit granen alcohol gewonnen2.
1
2
4
RJ Forbes, Korte geschiedenis van de kunst van het destillatie , Leiden, EJ Brill, 1948, 406 p. Jenever in de Lage Landen, Eric Van Schoonenberghe, 1996, p 70-84.
1. Malen Voor de stookbeurt van de volgende dag wordt het graan gemalen tussen twee op elkaar draaiende cilindervormige stenen die bevestigd zijn in een houten kast. 2. Macereren Dan brengt men het gemalen graan samen met het mout in warm water dat voortdurend omgeroerd wordt in een macerateur. Onder invloed van het mout wordt het graan omgezet in maltosuiker. 3. Gisten Door toevoeging van gist wordt de maltosuiker omgevormd tot alcohol in koolzuurgas. 4. Distilleren De kunst van het distilleren bestaat erin het goede moment te bepalen waarop de ‘kop’ - eerste alcohol - en de ‘staart’ - eindalcohol - van het ‘hart’ - de goede alcohol - mag afgescheiden worden. Dit gebeurt via de ‘proeftepels’. 5. Rijpen De graanjenever wordt gerijpt op kamertemperatuur in eiken vaten. Hier ontwikkeld de scherpe geur en de wilde smaak van de vers gestookte graanalcohol zicht tot een geurig aroma en zachte belegen graansmaak. 6. Versnijden De graanjenever van verschillende vaten en data wordt na uitklaring door de accijnzen uit het rijpingsmagazijn overgebracht en versneden tot het eindproduct. 7. Bottelen
Bron: stokerij Van Damme te Balegem
8. Drinken De productie van een landbouwbedrijf wordt graag afgenomen door dorpsgenoten, kenner en liefhebbers, enkele handelaars of plaatselijke restaurants die de jenever combineren met de specialiteiten van de streek.
5
Het jeneverstoken in Oost-Vlaanderen heeft een aparte en rijke traditie. In tijden van overvloedige graanoogsten werden de graanoverschotten gebruikt voor het destilleren van graanalcohol. Hierdoor werd vermeden dat de graanprijzen en de inkomens van de landbouwers te sterk zouden dalen door overaanbod. Niettegenstaande de arme grond in bepaalde streken, slaagde men er in Vlaanderen toch in om hoge rendementen te realiseren in de landbouw. Bij het verwerken van graan tot alcohol komt tijdens het stookproces een spoeling vrij. Deze spoeling is rijk aan vitaminen en eiwitten en werd als veevoeder aangewend. De hieruit voortvloeiende succesvolle veeteelt voorzag op zijn beurt de arme bodems van ruime bemesting, wat een nieuwe rijke graanoogst mogelijk maakte. Zo was de kringloop gesloten.3
Verspreiding van industriële en landbouwstokerijen in 1850
INDUSTRIËLE REVOLUTIE
industriële stokerijen landbouwstokerijen
In de negentiende eeuw bereikt de Belgische jeneverproductie ongekende hoogten. Weinigen weten dat omstreeks 1883 een kwart van de industriële stokerijen en twee derden van de landbouwstokerijen in Oost-Vlaanderen gevestigd waren. Terecht kan men dus stellen dat Oost-Vlaanderen toen en ook nu het centrum van het jenevergebeuren in België is.
Verspreiding van industriële en landbouwstokerijen in 2016
Diverse gebeurtenissen (waaronder de Wet Vandervelde, opeising koperen destilleerkolommen in de Eerste Wereldoorlog, economische depressie, de Tweede Wereldoorlog, accijnsverhogingen) hebben deze jenevertraditie een zware slag toegediend.
3
6
Jenever in de Lage Landen, Eric Van Schoonenberghe, 1996, p 88-89.
industriële stokerijen landbouwstokerijen
Nu zijn er nog elf producenten van graanjenevers in de provincie Oost-Vlaanderen actief, waarvan tien zich verenigden in de vzw Orde van de Oost-Vlaamse Meester-Distillateurs. Sinds een aantal jaren is er - terecht - een hernieuwde belangstelling voor de streekproducten. De Orde van de Oost-Vlaamse Meester-Distillateurs werd opgericht in 1991 en zal zich ook in de toekomst blijven inspannen voor de erkenning van een bijzonder Europees erkend streekproduct: de Oost-Vlaamse graanjenever.
APPELLATIES: O’DE FLANDER ALS BESCHERMD PRODUCT Jenever is sinds 15 januari 2008 door de Europese Unie geografisch beschermd, zoals dit eerder reeds het geval was voor whisky en cognac. Jenever kreeg dus zijn eigen beschermde geografische aanduiding of indication géographique protégée, zoals in het wijnjargon gekend. Concreet mag enkel in België, Nederland, Frankrijk (de departementen Nord en Pas-de-Calais) en Duitsland (Nordrhein-Westfalen en Niedersachsen) drank geproduceerd worden die de naam (graan)jenever, genièvre of genever draagt. Bovendien zijn nu ook de benamingen jonge jenever en oude jenever beschermd voor in België en Nederland geproduceerde jenevers die aan de wettelijke bepalingen terzake voldoen.
Dat jenever een beschermd product is, is vooral belangrijk in de strijd tegen namaak. Het biedt de producenten de mogelijkheid om de commerciële meerwaarde van hun know-how te vrijwaren. Bovendien draagt de erkenning bij tot het prestige van de drank op de internationale markt. Niet alleen de jeneverstokers halen voordeel uit een dergelijk label, ook de consument weet nu zeker dat het gaat om een kwaliteitsproduct dat op traditionele wijze wordt gestookt. Behalve O’de Flander (de Oost-Vlaamse graanjenever), zijn ook de Hasseltse jenever (Hasselt, Zonhoven, Diepenbeek), de Balegemse jenever (Balegem), de Pékêt de Wallonie (Waals Gewest), Genièvre Flandres Artois (Nord en Pas-de-Calais) en Ostfriesischer Korngenever (Duitsland) als geografische benaming erkend. De geografische bescherming van O’de FlanderOost-Vlaamse graanjenever kwam er na zestien jaar gezamenlijke inspanningen door de Economische Raad voor Oost-Vlaanderen, de Orde van de Oost-Vlaamse Meester-Distillateurs, de Belgische Federatie voor Wijn en Gedistilleerd (nu Vinum&Spiritus), de FOD Economie (de cel wijn en gedistilleerd) en het bijzonder landbouwcomité. De Oost-Vlaamse jeneverstokers verenigden zich in de Orde van de Oost-Vlaamse Meester-Distillateurs vzw om deze bescherming als geografische benaming door Europa te bekomen. De Orde werkt ook als confrérie en kan daardoor de bekendheid van de O’de Flander uitdragen en de erkenning en labelling van het product beschermen.
7
Volume verkoop spirits per categorie in BelgiĂŤ (in 1000 liter)
cognac en brandy likeuren rum
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
1.514,1
1.418,3
1.344,6
1.281,0
1.225,4
1.177,9
1.142,0
10.490,9 10.537,8 10.663,1 10.470,2 10.235,8 10.047,3
9.918,8
2.678,1
2.924,5
3.028,0
3.113,9
3.148,6
3.138,0
3.115,8
227,4
233,3
241,1
245,3
244,3
242,7
240,8
whiskies
8.904,7
9.358,2
9.670,8 10.187,9 10.186,4 10.041,0
9.913,0
white spirits (gin en vodka)
9.772,4
9.833,3 10.047,2 10.244,5 10.390,0 10.288,0 10.215,0
andere gedistilleerde dranken
2.974,8
2.938,5
tequilla
totaal
3.025,2
2.990,4
2.955,0
2.928,0
36.562,4 37.243,9 38.057,2 38.568,0 38.420,9 37.889,9 37.473,4
bron : Euromonitor International from official statistics
8
3.062,4
CIJFERS Er zijn geen aparte cijfers of sectorgegevens over de verkoop van jenever beschikbaar. Vinum Et Spiritus houdt wel cijfers bij over de verkoop van sterkedrank (spirits) voor de periode 2009-2015 in BelgiĂŤ. De cijfers laten toe enkele tendensen te detecteren. In de tabel zijn de jenevers in de categorie ‘andere gedistilleerde dranken’ terug te vinden. Hieruit blijkt de achteruitgang in de verkoop sinds 2012 (-97.200 liter op vier jaar tijd). De terugval is eveneens te merken bij ‘cognac en brandy’ en bij likeuren. Dit is minder het geval voor de andere sterkedranken die een lichte vooruitgang of stagnatie in de verkoop kenden.
1. de verschuivende klantenverwachtingen, denk aan de hype rond gin, 2. de verschillende overheidscampagnes tegen alcoholgebruik en -misbruik (BOB-campagne en blaasmarathon), 3. de opeenvolgende accijnsverhogingen, die maken dat sterkedrank sterk in prijs steeg de voorbije jaren. Uit een rondvraag van Vinum Et Spiritus bij zijn leden, blijkt eveneens een dalende trend in de productie van jenever en moutwijn (in liter pure alcohol): e NIRIZIV QSYX[MNR e NIRIZIV QSYX[MNR
De mogelijke redenen voor de achteruitgang in de verkoop zullen uitgebreid aan bod komen in het hoofdstuk over de toekomst. Het is voor Vinum Et Spiritus echter duidelijk dat drie factoren hierop invloed hebben:
9
KWALITEITS- EN HERKOMSTLABEL O’DE FLANDER Werking O’de Flander Het label is er om de rijke Oost-Vlaamse jenevertraditie beter bekend te maken o.a. door: -
deelname aan verschillende manifestaties zoals beurzen, proeverijen, culturele acties, de jaarlijkse organisatie van een O’de Flander jeneverfestival, de inrichting van een jenevercursus, de toekenning van een ‘O’de Flander ambassadeur plaket’ aan de horecazaken (met minstens 2 soorten Oost-Vlaamse graanjenever op de kaart).
Elk jaar worden tijdens een ceremonieel, het kapittel, een aantal verdienstelijke personen opgenomen of geïntroniseerd in de Orde. Deze intronisanten leggen de eed af en beloven het Europees erkend streekproduct O’de Flander te verdedigen en te promoten waar en wanneer ze dit kunnen.
10
Er wordt een selectie gemaakt uit verschillende sectoren: politiek, economie, media, cultuur en sport en bevriende confrerieën. De lijst intronisanten bestaat vandaag uit 327 enthousiaste verdedigers van O’de Flander.
Etn. P. Bruggeman
Nectaria bvba Distillery De Stoop Stokerij Van Damme
Graanstokerij Filliers nv
Graanstokerij Braeckman bvba
Thyssen bvba Likeurstokerij Rubbens bvba
Likeurstokerij De Moor nv
Mertens jenever
De tien O’de Flander producenten
11
Balegemse - Stokerij Van Damme Issegem 2, 9860 Balegem Bobke - Nectaria bvba Brusselsepoortstraat 107, 9000 Gent Braeckman - Graanstokerij Braeckman bvba Berchemweg 61, 9700 Oudenaarde Thyssen graanjenever - Thyssen bvba Kuitelgem 18, 9255 Buggenhout De Stoop - Distillery De Stoop Hundelgemsesteenweg 286, 9820 Merelbeke Dirk Martens - Likeurstokerij De Moor nv Gentsesteenweg 398, 9300 Aalst Filliers - Graanstokerij Filliers nv Leernesteenweg 3, 9800 Deinze Peterman Platinum - Etn. P. Bruggeman Wiedauwkaai 56, 9000 Gent
Definitie van een O’de Flander jenever Elke producent heeft in zijn gamma één of meerdere O’de Flander graanjenevers laten testen op de drie criteria van de definitie. De definitie van O’de Flander bepaalt eerst en vooral dat het gaat om een graanjenever die vervaardigd wordt op het grondgebied van de provincie Oost-Vlaanderen. De bereidingsfase van de graanjenever, waarin deze zijn definitief karakter krijgt, moet dus in Oost-Vlaanderen plaatshebben. Ten tweede moeten alle Oost-Vlaamse graanjenevers O’de Flander een minimum alcoholgehalte van 35° hebben. Hoewel de Europese wetgeving4 de jenever een minimum alcoholgehalte van slechts 30° oplegt, meent de Orde dat een karaktervolle kwaliteitsjenever een alcoholgehalte van 35° of meer vraagt. Ten derde moet de producent kunnen bewijzen dat hij bij de bereiding van de jenever enkel graanalcohol gebruikt: de granen eau-de-vie wordt gedistilleerd uit een beslag van granen (tarwe, rogge, gerst, maïs). Bij de toetreding tot de Orde moet men bijgevolg herkomstcertificaten voorleggen, waaruit blijkt dat er uitsluitend graanalcohol gebruikt wordt.
Mertens - Mertens jenever Steenweg op Aalst 84, 9620 Zottegem Rubbens - Likeurstokerij Rubbens bvba Bohemen 101, 9260 Wichelen
4
12
bijlage II, Verordening nr. 110/2008.
OP BEZOEK BIJ DE OOST-VLAAMSE MEESTER-DISTILLATEURS Er maken tien producenten deel uit van de Orde van de Oost-Vlaamse Meester-Distillateurs vzw. We bezochten ze één voor één in willekeurige volgorde. Telkens liep het gesprek uit tot meerdere uren. We werden geboeid door de verscheidenheid maar vooral door de passie van elke producent voor het product jenever.
13
Patrick Van Schandevijl - DE MOOR
14
STOKERIJ DE MOOR We ontmoeten de welbespraakte en eeuwig vriendelijke zaakvoerder Patrick Van Schandevijl in Aalst. Frans De Moor (overgrootvader van Greet) en zijn vrouw Anna startten in 1910 met een kleine stokerij van jenevers en likeuren in het centrum van Aalst. Naast de eigen producten verkochten ze in hun winkel ook andere sterkedranken en wijnen. Tijdens de eerste Wereldoorlog wordt Frans vermoord. Weduwe Anne en jongste zoon Albert zetten de zaak verder. Albert sterft in 1952 en de weduwe beslist in 1958 om de zaak in twee te splitsen : voor elke zoon één bedrijf. Ook vandaag bestaan beide zaken in Aalst nog steeds : tabakswinkel Huis De Moor en Likeur- en wijnhandel De Moor. In 1958 runt Gilbert met zijn vrouw Eliane de likeur- en wijnhandel. De eigen producten werden nog steeds volgens oud recept vervaardigd, maar de sterkedranken uit de hele wereld en wijnen wonnen aan belang. De basis voor het huidige uitgebreide assortiment werd toen gelegd. In 1985 kwamen dochter Greet De Moor en haar man Patrick Van Schandevijl als vierde generatie in de zaak. In 1992 verhuisden zij de winkel weg van het centrum naar de Gentsesteenweg en in 1999 werd de stokerij volledig vernieuwd. In 2010 vertrok de eerste fles jenever richting Amerika. Het beschikbare gamma wordt daar op de markt gebracht onder de naam Diep 9 Genever. In 2012 werd Flemish Gin 20-3 gelanceerd, een premium gin, waarmee voor de stokerij een nieuw hoofdstuk begon.
In 2012 vervoegde dochter Carolien Van Schandevijl als vijfde generatie haar ouders in het familiebedrijf en sinds eind 2015 is ook dochter Liesbeth deeltijds in de zaak actief. Beide dochters zijn heel complementair. Voor Patrick volgt binnenkort de belangrijke taak om te zorgen voor opvolging in de productie. De hele familie is heel gedreven en tracht het hoofd te bieden aan concurrentie en accijnsverhoging door : e IIR KSIHI TVSJMPIVMRK ZER ^EEO IR TVSHYGXIR e IIR YMXKIFVIMH EWWSVXMQIRX HEX KIOIRH WXEEX MR HI WXVIIO e IIR LIIP TIVWSSRPMNOI IR KIHMJJIVIRXMIIVHI EERTEO REEV particulieren en horeca. Er wordt gestreefd naar een imago van ‘huis van vertrouwen’. Patrick hoopt dat het jeneververhaal een nieuw elan krijgt. Een mogelijkheid is om bartenders te overtuigen van de mogelijkheden van jenever in cocktails en dit voornamelijk op basis van oude graanjenever. Cocktailbars zijn een uitstekend middel om jongeren aan te spreken en fier te maken over de eigen streekproducten. De samenwerking met O’de Flander is belangrijk omdat alle producenten op één lijn staan en gezamenlijke promotionele acties ontwikkelen. De provinciale omkadering vindt Patrick een meerwaarde. Er moet volgens hem meer werk gemaakt worden van de bekendmaking van de Europese erkenning van O’de Flander bij het groot publiek. Dit is een historische en geografische erkenning en moet meer uitgespeeld worden. Het zal bovendien het imago van het product verbeteren. Een goede positionering van het product graanjenever is essentieel.
15
Bernard Filliers - FILLIERS
16
FILLIERS GRAANSTOKERIJ Het gesprek met productiedirecteur Filip Waelkens vindt plaats in een bureel achteraan de stokerij; de jenevergeuren komen ons tegemoet. We zitten meteen in de juiste sfeer. Karel Filliers (°1792)5 start oorspronkelijk een landbouwbedrijf maar heeft reeds ideeën om ook jenever te stoken. In 1880 kreeg Karel de vergunning om een jeneverbranderij op te richten in Bachte-Maria-Leerne, een deelgemeente van Deinze. In 1980 stappen de neven Bernard en Jan Filliers (vijfde generatie) in het steeds groter wordende Filliers familiebedrijf. Er is dan geen sprake meer van een landbouwbedrijf. Samen slagen ze erin om de graanstokerij Filliers verder te professionaliseren. Na het tragisch ongeval van Jan Filliers in 2008, staat Bernard Filliers vandaag aan het hoofd van de graanstokerij. De volgende (zesde) generatie staat reeds klaar om de fakkel over te nemen. Er gebeurden veel grote investeringen vanaf 2006: een nieuwe stookkolom, een brouw- en gistingszaal, een bottelarij en burelen. Laatste aanwinst in 2015 is een nieuw rijpingsmagazijn, naast het bestaande, met plaats voor ongeveer 2000 vaten. Dit wijst op de visie die het bedrijf op lange termijn aanhoudt: de keuze voor kwalitatieve en belegen (op eiken vaten) producten. Voor de jenevers zal focus vooral liggen op 5 en 8 jaar belegen maar ook op 12 en 15 jaar oude graanjenevers. Filliers wil dus werken op een nichemarkt, onder eigen label en wil niet de goedkoopste zijn. Voor Filliers is ook het halffabrikaat moutwijn een belangrijk 5
de Filliersdreef is naar hem genoemd
product. Dit wordt in grote hoeveelheden doorverkocht aan producenten die geen eigen distillatiekolom hebben maar hun jeneverrecept maken aan de hand van gekochte moutwijn. Afhankelijk van de hoeveelheid gebruikte moutwijn heeft jenever tegenwoordig namen als jonge jenever (maximaal 15% moutwijn), oude jenever (minimaal 15% moutwijn) of korenwijn (minimaal 51% moutwijn). In 2007 wordt de eerste Belgische whisky Goldlys door Filliers geïntroduceerd. Hij ontleent zijn naam aan de ‘gouden’ rivier de Leie (of Lys in het Engels) die aan de graanstokerij voorbij stroomt. In 2012 wordt de eigen Filliers Dry Gin 28 gelanceerd, gemaakt op basis van 28 verschillende kruiden en volgens een recept uit 1928. Dit gaf een stimulans aan de export. Ook voor jenever biedt de gin-hype voordeel, gin is immers ontstaan vanuit jenever waardoor de interesse voor het moederproduct toeneemt, ook bij jongeren en ook in het buitenland. Filliers wil het uithangbord zijn en blijven van degelijke en kwaliteitsvolle producten voor de Benelux, met een professionele en internationale uitstraling. Hiervoor zetten 22 personeelsleden zich dagelijks in. Voor de toekomst moet graanjenever zich volgens Filip Waelkens beter gaan positioneren, meer op het niveau van whisky. Ook moet de uitstraling van het product verjongen. Filliers zal hiertoe stappen zetten onder meer via hippe marketingcampagnes. Ook O’de Flander kan volgens Filip een rol spelen en het algemeen imago van deze kwaliteitsvolle graanjenevers naar hun juiste niveau tillen via gerichte promotionele acties.
17
Jan Mertens - MERTENS
18
MERTENS In de jaren 1920 maakte grootvader Kamiel Mertens cider. Hij combineerde dit met een kruidenierswinkel. De ciderproductie werd uitgebreid, maar na de Tweede Wereldoorlog verminderde de verkoop. Er werd gespecialiseerd in wijnimport en in productie van gedistilleerde dranken. In de jaren 1950 kwamen er ook meer fruitdestillaten bij. Vader Alfred Mertens runde nadien de wijn- en likeurhandel maar kwam in 1979 plots te overlijden. Jan was toen 23 jaar en werkte bij de Rijkswacht. Hij had weinig keuze en zette de zaak samen met zijn moeder verder. Hij bleef de recepten van zijn vader trouw en de zaak werd lid van O’de Flander in de jaren ‘90. In 1999 werd uitgebreid en een nieuwe ontvangstruimte voor bezoekers werd ingericht. Hier werd een gloednieuwe stokerij ondergebracht in 2012. De motivatie van Jan om zelf te gaan stoken is ten eerste de meerwaarde om een volledig verhaal te kunnen bieden aan de consument en ten tweede wordt het steeds moeilijker
om moutwijn aan te kopen. Ondertussen krijgt Jan heel vaak geïnteresseerde bezoekers over de vloer die het stookproces van dichtbij willen meemaken. Ook dit geeft aan Jan extra motivatie en een nieuwe uitdaging in zijn loopbaan. Jan wenst vooralsnog niet te denken aan opvolging. De twee dochters kozen voor een andere richting. Voorlopig wenst hij de zaak zelf verder te voeren en hij doet dit met veel plezier. Jan haalt aan dat het moeilijk is om in te schatten hoe jenever in de toekomst zal evolueren. Kwalitatief is jenever een hoogwaardig product. De markt speelt een rol maar hij poneert nooit te zullen stoppen met de jeneverproductie. Jan meent dat de aandacht voor gin zal afnemen en hierdoor mogelijks de aandacht voor jenever, de grootvader van gin, zal doen toenemen. Ook O’de Flander is voor hem een belangrijk initiatief. Hij trad toe tot de vereniging omdat deze alleen gelijkgestemde producenten groepeert. Voor hem biedt het kansen om op beurzen te staan en ook buiten Zottegem contacten te leggen zoals tijdens het Jeneverfestival te Gent. Alleen zou hij dit niet kunnen of doen.
19
Philip Thyssen - THYSSEN
20
THYSSEN Philip en Nancy Thyssen wachten ons op voor een enthousiaste babbel. Reeds op 16-jarige leeftijd werkte Philip Thyssen bij zijn vader die in 1986 de wijnzaak Schellekens uit Buggenhout overnam. In 1988 wordt ook het kleinschalige bedrijf Asselman overgenomen en begin jaren ‘90 verhuist de zaak naar de huidige locatie in Buggenhout, een voormalig lokaal schooltje. In het jaar 2000 gaat zijn vader met pensioen en runt Philip de zaak samen met zijn echtgenote Nancy. Klemtoon ligt op import van wijnen en productie van eigen jenevers en gin. Philip belevert zijn klanten zelf, het gaat vooral om winkels, drankencentrales en horecazaken. In 2014 startte hij met de eigen Pink Cloud Gin waarin een kriekje zit dat kleur geeft aan de gin. Opvolging vormt momenteel nog geen zorg, maar mogelijks zal de dochter indien zij er zelf voor kiest, de zaak verderzetten. Thyssen werd als laatste lid van de vereniging O’de Flander. Hij vroeg zelf om toetreding en wou er bij horen. Hij is tevreden deel uit te maken van de groep en stelt dat de Europese erkenning onvoldoende gekend is. Voor de toekomst zouden er volgens hem meer degustaties met uitleg over O’de Flander mogen ingericht worden.
21
Ludo Lampaert - VAN DAMME
22
STOKERIJ VAN DAMME Dominique Kerckhof ontvangt ons op de vierkantshoeve in het gezellige koffiehuis waar ook een jeneverwinkel is ondergebracht. In 1862 start Henricus De Backer met een jeneverstokerij op het bestaande landbouwbedrijf in Balegem. In 1885 huwt oudste dochter Sidonie met Gustaaf Van Damme. Zij baten het bedrijf samen uit en geven de naam aan jenever Van Damme. Er wordt uitgebreid en geïnvesteerd en in 1898 wordt een Engelse stoommachine in gebruik genomen, deze is vandaag nog steeds in werking en een bezoek waard. De acht kinderen blijven op het bedrijf en alleen dochter Maria huwt en krijgt een dochter, Cecile. Zij is bijgevolg de enige erfgename. In 1958 huwt ze met André Van Hecke maar het echtpaar blijft kinderloos. Na hun overlijden wordt neef Ludo Lampaert de nieuwe eigenaar. Samen met echtgenote Dominique Kerckhof runnen zij sinds 1993 het landbouwbedrijf en de stokerij. De nieuwe uitbaters zorgen voor veel vernieuwing: een bottelmachine, uitbreiding van de boerderij, toename bedrijfsbezoeken en sinds 2005 hoevetoerisme. Het gamma jenevers bestaat uit graanjenevers, citroen- en kriekenjenever.
In 2012 wordt de landbouwstokerij als monument erkend. Het is de enige nog werkende landbouwstokerij in de hele Benelux! Sinds 2013 werkt dochter Eva mee in het landbouwbedrijf en in het koffiehuis. De landbouwuitbating is gemengd met akkerbouw en veeteelt, meer dan 70 ha en meer dan 150 dieren. De oude stal in de vierkantshoeve werd omgebouwd tot gelagzaal voor toeristen. Achter de hoeve kwam een grote moderne stal. Er kwam ook een feestzaal met keuken en salon met daarbovenop 7 kamers voor hoevetoerisme. In 2013 werd met het koffiehuis gestart waar de jenevers uitgebreid op de kaart staan. De verkoop gebeurt hoofdzakelijk vanuit de zaak zelf. De verkoopcijfers blijven nogal gelijk over de jaren, meestal komen de klanten zelf hun bestelling ophalen. Toch wordt overwogen om ook een gin te lanceren, de vraag van de klanten is groot. In het najaar van 2016 zou de lancering voorzien zijn. Stokerij Van Damme was bij de stichtende leden van O’de Flander. Dominique vindt samenwerking voor de promotie van jenever belangrijk en nodig. Het is een kwalitatief product maar eerder bekend bij een bepaald, ouder publiek. Om te groeien zal vooral gemikt moeten worden op de jongeren. O’de Flander kan hierbij zeker een rol spelen.
23
Filip Braeckman - BRAECKMAN
24
BRAECKMAN GRAANSTOKERIJ Het gesprek met meester-stoker Filip Braeckman gaat door in de burelen van de moderne stokerij die in 1996 werd geïnstalleerd. De beelden in de moderne stokerij in de televisieserie de Smaak van De Keyser op Eén werden bij Braeckman gefilmd. In 1918 start Achiel Braeckman met een handel in geestrijke dranken te Nederzwalm. Zowel de stokerij als de jenever kregen de naam De Blauwe Duif. Achiel was namelijk een fervent duivenmelker. De jenever werd vooral verkocht in de regio ZuidOost-Vlaanderen. Kort na de Tweede Wereldoorlog besloot men de kruideniersactiviteiten stop te zetten en zich volledig toe te leggen op de productie van alcoholische dranken. In 1947 zorgt dochter Gabriëlle Braeckman voor de productie en schoonzoon Léon Pappens neemt de verkoop op zich. In de jaren ‘70 neemt jongste zoon Willy de zaak over. Naast de jenever De Blauwe Duif en Kiekendief kwam ook Braeckman’s Graanjenever op de markt. In 1987 neemt kleinzoon Filip Braeckman de zaak over van zijn vader Willy. Hij verandert de firmanaam naar Braeckman. In eerste instantie legt hij zich toe op het creëren van een belegen graanjenever. Hij legt zich ook toe op de productie van fruitjenevers en lanceert zijn Flemish coffee. De producten hebben succes en het verouderde bedrijfspand in Nederzwalm is ongeschikt voor uitbreiding. In 1996 volgt de verhuis naar een nieuw pand in Oudenaarde met nieuw geconstrueerde graanstokerij. Hier verloopt het volledige proces van korrel tot borrel.
Met de bouw van een nieuwe graanstokerij koos Braeckman voor de traditie van het jenever distilleren in Oost-Vlaanderen. Filip gelooft sterk in jenever als product van de lage landen. Hij is van mening dat dit kwalitatieve product nooit mag verdwijnen. Hij houdt bovendien vast aan de oorspronkelijke recepturen en werkt op basis van grondstoffen rogge (2/3) en mout (1/3), zoals in de 16de eeuw gebeurde voor het maken van korenbrandewijn. Braeckman was van bij de opstart betrokken bij O’de Flander. Filip stelt dat de destillatiecultuur belangrijk is en in stand moet gehouden worden. Voor hem zouden alle leden van de vzw dan ook ‘warme stokers’ moeten zijn. Hij stelt ook de sterke daling van de jeneververkoop vast. Het imago is volgens hem te oubollig en jongeren geven voorkeur aan andere sterkedranken, vaak gemengd in cocktails zoals bv. gin-tonic. Hij meent dat er te weinig chauvinisme is. Dit mag meer aangewakkerd worden. De Europese erkenning als streekproduct is heel waardevol en kan meer uitgespeeld worden. Binnenkort brengt Braeckman een gin op de markt, een premium distilled gin, op basis van kruiden uit de eigen streek. Hierdoor kan ook exportgericht gewerkt worden en biedt dit tevens nieuwe kansen voor jenever. Cocktailbars vormen een belangrijk middel om ook jenever hip te maken. Voor de opvolging kijkt Filip richting twee zonen, waarbij de jongste studeert voor bedrijfsmanagement richting marketing. Vooral de ontwikkeling van gin krijgt zijn interesse.
25
Michel Haemers - BRUGGEMAN
26
BRUGGEMAN Technisch directeur Michel Haemers ontvangt ons in één van de moderne zalen van het vernieuwde bedrijf. In 1886 start Pieter Bruggeman in Sassepoortstraat te Gent met een handel in likeuren en wijnen genaamd De Noordpool. Reeds in 1921 lanceert hij jenever Peterman. Dochter Anaïs Bruggeman trouwt in 1924 met Louis De Schepper, zoon van een Gentse brouwer. De stokerij en bottelarij verhuist naar de gebouwen van brouwerij, De drie sleutels. De afdeling gedistilleerd aan de Tichelrei verlegde in 1987 zijn activiteiten naar de huidige locatie aan de Wiedauwkaai. In 1988 neemt Bruggeman de distilleerderij Fryns te Hasselt over waardoor ze jenever met de oorsprongsbenaming mogen produceren. Een jaar later verwerft Bruggeman de wereldwijde rechten van de Schotse whisky Ainslie’s. In 2009 wordt Bruggeman overgenomen door de Franse groep La Martiniquaise, waardoor een forse uitbreiding van het assortiment plaatsvindt. De goede ligging van Bruggeman in de Benelux is een belangrijk logistieke pluspunt voor de Franse groep vooral voor de verdeling van het totale assortiment. Dit zorgt voor een grote flexibiliteit naar de klant toe. Dit diversificatieproces gaat verder in de volgende jaren en in 2011 neemt Bruggeman Smeets over, de nummer 1 van de Hasseltse jenever. Michel vertelt ons dat de algemene verkoop van jenever met ongeveer 3% per jaar achteruit gaat in tegenstelling met het merk Peterman dat blijft stijgen. De bedrijfsoppervlakte is
sinds 2009 verdubbeld en er zijn constant uitbreidingen en investeringen gepland. Bruggeman startte als eerste met het gebruik van jenever in cocktails (o.a. Gento) en ziet hierdoor het merk Peterman weer vooruitgaan. Er is een enorme evolutie in smaken en dit geeft een elan aan de verkoop. In volume is Peterman de nummer 1 in België met 1 miljoen liter per jaar. Michel merkt op dat cocktails bij de jeugd nog steeds in zijn, maar de wildgroei aan nieuwe gins zal volgens hem iets afnemen, de markt raakt stilaan verzadigd. Bruggeman was bij de stichters van de O’de Flander. Het is volgens Michel een goede vertegenwoordiging van de producenten en het label moet zeker uitgespeeld worden in de verkoop. Het is een imago-ondersteunend initiatief en Bruggeman zal ook in de toekomst blijven investeren in het product jenever. Men wil marktleider blijven en de Franse groep is bereid te investeren in een lokaal en authentiek product. De bedoeling is om jenever beter te positioneren en de barmannen in cocktailbars hierbij te betrekken. Zij kunnen een heel grote rol spelen om een product te ondersteunen. De consument is minder merkentrouw, hij wil snel nieuwe smaken ontdekken en wil dit ook in de horeca opgevolgd zien. De markt nauwgezet volgen is ook voor de toekomst één van de prioriteiten.
27
Martine Oris - NECTARIA
28
NECTARIA In 1946 sticht Roger Mortier in Gent het familiebedrijf Nectaria, dat als likeurstokerij bekend staat. Naast de likeuren ontwikkelt hij ook graanjenever Bobke. De tweede generatie, broer Etienne en zus Regine, werken in dezelfde geest verder en vullen het gamma aan met aperitieven en wijnen. De winkel in de Brusselsepoortstraat staat gekend als huis Reginal. Sinds 2003 zet Martine, dochter van Regine, de traditie van het huis verder. Ze runt de zaak volledig zelf: van productie tot verkoop en boekhouding. Het huismerk Bobke is als O’de Flander fel begeerd en het etiket veranderde nooit. De verkoop kent een achteruitgang o.a. door de accijnsverhoging van eind 2015. Nectaria is sinds 1995 lid van O’de Flander. Als kleinere producent, wil de zaak zich mee profileren door zich te verenigen met gelijkgestemde producenten. Voor Martine is het niet evident om vaak aan evenementen buitenshuis deel te nemen, ze moet aanwezig zijn in de zaak. De initiatieven van O’de Flander zijn een welkome promotie. Zeker in het Gentse is Bobke jenever gekend en geapprecieerd. Voor de opvolging is Martine niet zeker dat één van de kinderen de zaak wil verderzetten.
29
Freddy en Luc Bollaert - DE STOOP
30
DE STOOP We brachten een bezoek aan Willy Van Ruyskensvelde, nog steeds lid van de raad van bestuur O’de Flander en grootmeester van de Orde, en aan Luc en Freddy Bollaert, de huidige zaakvoerders. De merknaam De Stoop is afkomstig van de familienaam De Stoop. Jozef De Stoop begon in Gent in 1868 een distillerie en produceerde op artisanale manier tal van alcoholische dranken. De merknaam werd in de zestiger jaren van de vorige eeuw overgenomen door Willy Van Ruyskensvelde, stichter van Willy’s Distillery te Merelbeke. In 1975 worden de feestsalons Ter Wallen gebouwd aan de Potaardeberg. In de kelders maakt Willy Van Ruyskensvelde graanjenever De Stoop en advokaat. Dit gebeurt op koude wijze via een draaimengklopper en vormt het paradepaardje van het bedrijf. In 2001 wordt de zaak verkocht. Toen Wijnhuis Bollaert bij stopzetting van Willy’s Distillery de zaak in 2002 overnam werd de oude merknaam eveneens overgenomen. Zaakvoerders Luc en Freddy Bollaert produceren op basis van de aloude recepten. De producten zijn heden ten dage nog steeds halfautomatisch geproduceerd. De oude jenever van 38° wordt gedurende jaren gerijpt in eikenhouten vaten. Dit gebeurt in een doorzichtige maar gesloten ruimte. Deze is niet toegankelijk en kan enkel geopend worden door de Accijnsambtenaren. De reden ligt bij de accijnsrechten die op alcoholische dranken worden geheven en die een hoog bedrag vertegenwoordigen. Samen met de BTW kan dit bedrag oplopen tot 3/4 van de kostprijs. Gezien de graanjenever 5 jaar
gerijpt wordt op eikenhouten vaten wenst Distillery De Stoop de accijnsrechten slechts te betalen na de rijping. Dat is de reden van dit ‘gesloten entrepot’ waar men slechts de accijnsrechten moet betalen nadat, in bijzijn van de Accijnsdiensten, het benodigde aantal gerijpte vaten uit het magazijn wordt genomen. In totaal liggen ongeveer een 70-tal eikenhouten vaten met een inhoud van 225 liter te rijpen aan een alcoholgehalte van 57° alcohol. Dit wordt na de rijping versneden met water tot een eindproduct van 38° alcohol. In 1995 wordt De Stoop net als Nectaria lid van O’de Flander. Dit is een bewuste toetreding om ook de kleinere producenten een stem te geven. De boodschap van Willy naar de horeca is om graanjenever op de juiste wijze te serveren: in een soort cognacglas en niet te koud zodat de smaken en aroma’s meer tot uiting komen. Dit geldt voor de jenevers op basis van moutwijn zoals de O’de Flander. Een herpositionering van de graanjenever is noodzakelijk en kan mee door O’de Flander gebeuren. Er zijn nog steeds liefhebbers van het authentieke product; dit zal niet verdwijnen. De concurrentie van o.a. gin is groot. Er is dus werk voor de stokerijen en daarom is het nodig om samen te werken. Meer solidariteit is volgens Willy nodig en ook de Europese erkenning kan beter uitgespeeld worden. De broers Bollaert hebben de zaak op de Hundelgemse steenweg al meerdere keren uitgebreid. Op 10 jaar tijd werd de oppervlakte verviervoudigd. Ook de omzet stijgt nog jaarlijks en de derde generatie Bollaert is klaar om de zaak verder te zetten.
31
Dirk Beck - RUBBENS
32
RUBBENS We worden ontvangen door de enthousiaste zaakvoerder Dirk Beck die fier de hele site voorstelt en vol overgave uitleg geeft. De Jeneverstokerij Rubbens werd in 1817 gesticht te Zele. Aanvankelijk begonnen als landbouwbedrijf werd er vlug overgegaan naar het stoken van jenever op basis van graan en mout. Onder leiding van Charles Rubbens kent het bedrijf een verdere uitbreiding. In 1911 wordt de stokerij overgenomen door de gebroeders Jean en Benoit Rubbens. Het bedrijf kende een eerste bloei door de productie van de ‘jenever Vieux-Système’. In de periode 19251940 breidt men het pakket jenevers uit. Na de Tweede Wereldoorlog kwam het bedrijf onder leiding van Elisabeth en Martha, dochters van Jean Rubbens, die samen het bedrijf verder uitbouwen. Na verloop van tijd komen ook de echtgenoten van de vrouwen in de zaak: Ludo Fobe en Aviel Geerinck. Het assortiment wordt uitgebreid met meerdere soorten jenever. De stokerij wordt gemechaniseerd en de distilleercapaciteit verhoogd. De stokerij krijgt een automatische lijn met een vulcapaciteit van circa 1700 flessen per uur. Zo wordt per jaar zowat 60.000 liter alcohol aan 100% vol. verwerkt. Intussen zijn er bij Rubbens zo’n twintig werknemers. In 1970 wordt de zaak geleid door Etienne Fobe en Jaak Geerinck. Xavier Fobe leidt de productie en de distillatie. In 2005 willen de toenmalige eigenaars hun zaak van de hand doen. Dirk Beck uit Sint-Gillis-Waas had meteen interesse en nam
contact met hen op. In september 2007 nam Dirk Beck het bedrijf over, inclusief de 20 werknemers. In 2014 verhuist de productie van Zele naar een groter complex in het nabije Wichelen. Het opknappen van het gebouw, oorspronkelijk een draadtrekkerij aan de oevers van de Schelde, duurde vier jaar. De idee is om opnieuw zelf te stoken en de volledige cyclus van korrel tot borrel aan te bieden. Dit geeft een meerwaarde aan het landbouwproduct. Vandaag de dag is Rubbens een bedrijf dat geen vervuiling loost en dat zo goed als geen CO2 uitstoot. Het heeft een eigen waterzuiveringstation en het wil in de toekomst een totaalpakket van energie opwekken. Eén van de middelen daartoe is warmterecuperatie uit het nabijgelegen Scheldewater. Bovendien wil Dirk een belevingscentrum maken met een brasserie, rondleidingen, verhaal over de oude site, museum en expositie Heirmanklok (astrologisch horloge van 1956). Hiermee wil Dirk het regionaal toerisme aanwakkeren. De bouw van een aanlegsteiger aan de Schelde moet het watertoerisme activeren. In het assortiment is er een uitgebreid gamma aan wijnen, porto en eigen producten zoals jenevers en gin. De klanten zijn drankencentrales en kleinere warenhuizen. Alle plannen van Rubbens wijzen erop dat ze hun oude lijfspreuk nog altijd willen blijven waarmaken: ‘Rubbens zegt wat waar is, eet wat gaar is en drinkt wat klaar is’.
33
Olivier Jacobs - JIGGER’S
34
JENEVER: DE MOEDER VAN GIN Het bereiden van jenever start met de keuze van de grondstoffen. De basisregel is vrij eenvoudig. Alle landbouwproducten die suiker of zetmeel bevatten zijn geschikte grondstoffen. Suiker wordt namelijk door gisten in alcohol omgezet. Zetmeel kan omgezet worden in suikers, die vervolgens vergist kunnen worden. De alcohol, die spontaan ontstaat na de vergisting, wordt door destillatie geconcentreerd. Je krijgt een ‘sterke’ drank. Zo wordt cognac gemaakt op basis van de suikers uit druiven, calvados met de suikers uit appelen, kirsch op basis van kersen. Voor whisky en graanjenever wordt het zetmeel uit graankorrels gebruikt6. Het verband tussen de productie van jenever en gin is het gebruik onder andere van jeneverbessen als ingrediënt en smaakmaker. De Engelse en de Hollandse protestantse troepen trokken in 1618 ten strijde tegen de Spanjaarden. Dit echter niet zonder zich moed in te drinken met een drankje op basis van jeneverbes. De Engelsen namen algauw de gewoonte over. De term Dutch courage vond zijn ingang. Omdat jenever niet vlot in de mond ligt van een Engelstalige, wordt het zeer snel uitgesproken als ginniver, later afgekort tot gin. In Engeland heeft deze drank een eigen ontwikkeling doorgemaakt en is uitgegroeid tot een typisch Brits product7.
Gin Tonic wordt rond 2010 het hipste drankje in Spanje en zorgt zo voor een totale revival wereldwijd. De cocktail Gin en Tonic is een echte rage, en het lijkt erop dat iedereen een gin op de markt wil brengen. De gin-hype houdt zeker nog wel even aan. “Maar het succes van gin kan ook een herwaardering betekenen voor het moederproduct, zijnde jenever”, zo vertelt Olivier Jacobs ons van cocktailbar Jigger’s8 uit Gent. Als toonaangevende zaak, werkt Jigger’s bewust niet met de grote merken. Ook nu al worden cocktails gemaakt met graanjenever, bij voorkeur de betere en duurdere uit het gamma. De tendens van premium drinks is volgens Olivier de toekomst: een mix van een drankje met een alcohol van topkwaliteit. Een uitgelezen kans voor de kwaliteitsvolle graanjenevers om terug aan bod te komen en ook jongeren te bekoren. Trendwatchers voorspellen bovendien dat een nieuwe hype op komst is, met name vermout. De eerste Belgische vermoutbar opende zijn deuren in Gent op 30 juni 2016. Maar ook jonge jenever maakt een opmars. Er zijn veel jonge mensen die hun eigen gin of jenever maken. Het is een klassieke drank met een moderne twist: jenever-cola of jenever-tonic. * Foto: Zaza Bertrand
8
6 7
bron: Jenevermuseum bron: www.angelsshare.be
De Gentse cocktailbar Jigger’s in Oudburg heeft voor het derde jaar op rij in 2015 de lijst gehaald van 100 beste cocktailbars ter wereld. Daardoor prijkt Gent - als enige Belgische stad - in een lijstje met wereldsteden als New York, Londen, Parijs en Hong Kong
35
DE TOEKOMST UITDAGINGEN Zowel uit de cijfers als uit de gesprekken met de producenten komen drie grote uitdagingen naar voor. 1. Het imago van (graan)jenever bij de consument Jenever moet op zoek naar een vernieuwd imago bij de jongere generaties. Het product biedt door zijn verhaal en traditie vele mogelijkheden. Bovendien werkt de drank, als moeder van de gin, ook goed in cocktails. Jongeren kunnen aangesproken worden door hippe cocktails met hoogwaardige alcoholische dranken. Op die manier leren ze de basisproducten kennen en keren ze terug naar de oorspronkelijke smaken. Die trend zet zich nu reeds in, met een verhoogde belangstelling voor pure dranken als whisky en bij uitbreiding oude graanjenever vaak op houten vaten gelagerd. Dat ook meer en meer jongeren de cursus Jeneverkenner volgen en enthousiast reageren is hiervan zeker een bewijs. Er is dus zeker nog toekomst voor de graanjenever maar het blijft wellicht een nichemarkt. 2. De prijs van jenever betaalbaar houden De jeneverproducenten zijn hiervoor vooral afhankelijk van de overheid die met het opleggen van belastingen op sterkedrank, de prijs in grote mate beïnvloeden. Zo werden de accijnzen op wijn en gedistilleerde dranken op 1 november 2015 verhoogd met respectievelijk 31 procent en 41 procent.
36
Sectorfederatie Vinum Et Spiritus stelt vast dat de consequenties voor de sector op zijn minst zorgwekkend te noemen zijn. Producenten van sterkedrank zien zich geconfronteerd met een omzetdaling van om en bij de 33 procent. In de retailsector daalde de verkoop van gedestilleerde dranken met 14 procent. De consument blijkt bovendien in toenemende mate sterkedrank te shoppen in het buitenland (grensstreken), waardoor de opbrengst voor de staatskas tegenvalt. De sectorfederatie Vinum Et Spiritus pleit dan ook voor een verlaging van de accijnzen naar het niveau van voor november 2015. Het bestelde een onafhankelijke studie die alternatieve accijnsscenario’s en hun effecten op zowel de alcoholsector als de overheidsinkomsten becijfert. 3. Bedrijfsmanagement De producenten investeren allen in de vernieuwing en innovatie van het productieproces en de marketing. Zo zijn er investeringen in duurzaamheid (waterrecuperatie, energieefficiënte ingrepen, ...) en wordt er volop gediversifieerd (men maakt likeuren, importeert wijn, maakt gin of zet in op bedrijfsbezoeken en toerisme...). In een omgeving die snel verandert, is het zaak om steeds mee te zijn met de laatste trends. Ook bedrijfsopvolging is een thema dat bij sommige producenten hoog op de agenda staat.
OPPORTUNITEITEN Tegelijk detecteren we ook twee grote opportuniteiten. 1. De eeuwenoude traditie van het product Het verhaal en de traditie achter een product spelen steeds meer een rol. Consumenten zoeken authenticiteit en willen weten hoe en waar iets gemaakt wordt. De streekproducten zijn vandaag om die reden enorm hip. Dit vormt een enorme troef voor jenever en is bij de jeneverproducenten een consistent verhaal. 2. De kwaliteit van het product en de passie waarmee het gemaakt wordt De boodschap voor de toekomst zal liggen in de hoog-kwalitatieve producten. De O’de Flander onderscheidt zich door zijn kwaliteit en de passie die de producenten in de productie leggen. Nooit inboeten aan kwaliteit vormt een basisprincipe. De consument moet nog meer geïnformeerd worden over het achterliggend vakmanschap en de menselijke energie die in de productie gestopt wordt.
37
ROL VAN ECONOMISCHE RAAD VOOR OOST-VLAANDEREN Het is duidelijk dat het samenbrengen van tien fabrikanten onder één kwaliteitslabel O’de Flander een reële meerwaarde betekent. Op die manier kon de Europese erkenning bekomen worden en kan er rond één gezamenlijk kwaliteitslabel promotie gevoerd worden. De strenge kwaliteitseisen waaraan O’de Flander graanjenevers moeten voldoen zijn voor de toekomst een troef. Immers, de kwaliteitsvolle producten zullen de komende jaren opnieuw meer aandacht kennen. Zij zijn niet modegevoelig en kunnen zich positioneren binnen het hogere gamma. Juist daar dient aan gewerkt te worden. Te lang is jenever laag gepositioneerd terwijl de oude graanjenevers een plaats verdienen tussen de betere gins en whisky’s. Wellicht wordt het een zaak van lange duur om de perceptie bij de consument (vooral jongeren) te veranderen. Hier kan de Economische Raad voor Oost-Vlaanderen (EROV) een rol spelen en promotie-acties organiseren die de kwaliteit van O’de Flander benadrukken. Dit gebeurt reeds via de inrichting van een Jenevercursus die jaarlijks in samenwerking met Syntra Midden-Vlaanderen wordt georganiseerd, met succes. Er is ook de deelname aan de Jaarbeurs Gent, waar elke dag een fabrikant, lid van O’de Flander, het verhaal brengt naar het grote publiek. En er is een jaarlijks Jeneverfestival, het laatste weekend van november in het Groot Vleeshuis aan de Groentenmarkt te Gent. Alle O’de Flander leden staan er met hun gamma jenevers en eigen gins, en laten de consument kennis maken via uitleg en proeverijen. Opvallend is alvast dat veel toeristen heel geïnteres-
38
seerd zijn en onze jenevertraditie fantastisch vinden. Zij ervaren het gesprek rechtstreeks met de fabrikant als een enorme troef en nemen de verhalen mee naar huis. Meer en meer komt er ook interesse bij de eigen bevolking, die geboeid luistert tijdens workshops cocktails maken en koken met jenever. EROV lanceerde de actie Lekker Oost-Vlaams in 2015. De huisstijl is authentiek met een moderne look & feel. De website www.lekkeroostvlaams.be geeft de consument informatie over de streek- en hoeveproducten uit Oost-Vlaanderen van ondertussen 195 producenten. Hieronder vallen ook de O’de Flander jenevers, zij worden meegenomen in alle acties onder de koepel Lekker Oost-Vlaams. De producenten kunnen ook inspelen op de nood aan beleving die de moderne consument zoekt. Het verhaal van de stokerijen die ook vandaag nog zeer actief zijn en prachtige producten ontwikkelen, moet nog meer bekend worden. Samen kan hieraan gewerkt worden en kan graanjenever terug de plaats krijgen die het verdient. De O’de Flander is een erkend streekproduct met potentieel : e JEFVMOERXIR LIFFIR HI XVEHMXMI IR LIX ZEOQERWGLET ^MN ^SVgen voor beleving, e )63: ^SVKX EPW TVSZMRGMEPI MRWXIPPMRK ZSSV IIR OVEGLXMKI SZIVkoepeling, e LSVIGE IR GSGOXEMPFEVW FVIRKIR HI GSRWYQIRX MR GSRXEGX QIX de kwaliteit en smaak. Elke speler heeft dus een rol en het komt erop aan deze blijvend op te nemen. Het is dus zaak het ‘chauvinisme’ voor onze eigen streekproducten te verhogen, wat stilaan aan het gebeuren is!
DANKWOORD EN BRONNEN Deze publicatie kwam tot stand dankzij persoonlijke gesprekken met instanties en jeneverproducenten. Dank gaat in het bijzonder uit naar Geert Van Lerberghe (Vinum Et Spiritus) en Johan Verhoeven (Algemene Directie Economische Inspectie, FOD Economie). Ook de leden/producenten van de Orde van de Oost-Vlaamse Meester-Distillateurs die EROV enthousiast onthaalden en steeds boeiende verhalen vertelden, worden hartelijk bedankt. Tot slot dank aan de opdrachtgever de Provincie Oost-Vlaanderen, die EROV toeliet om initiatief in de jeneversector te nemen en ook vandaag nog de trekker rond het kwaliteitslabel O’de Flander te zijn. Volgende bronnen werden voor dit rapport geraadpleegd : cijfergegevens Euromonitor International, Vinum Et Spiritus, website Jenevermuseum, diverse boeken (vermeld in de voetnoten), persartikels.
39
COLOFON De publicatie ‘De Oost-Vlaamse graanjenever, een Europees erkend streekproduct’ is een uitgave van de Economische Raad voor OostVlaanderen (EROV). Datum uitgave oktober 2016 Realisatie Brecht Carels, directeur EROV, voorzitter O’de Flander Chantal Gheysen, directieadviseur EROV, secretaris/schatbewaarder O’de Flander Geert Deweerdt, stafmedewerker EROV Verantwoordelijke uitgever Gedeputeerde Jozef Dauwe, voorzitter p/a Economische Raad voor Oost-Vlaanderen vzw Gouvernementstraat 1 9000 Gent 09 267 86 10 erov@oost-vlaanderen.be www.erov.be www.odeflander.be Meer informatie chantal.gheysen@erov.be Wettelijk depotnummer D/2016/9303/1
40
de OOST-VLAAmse graanjenever
;SSHVS[ ;MPWSRTPIMR e +IRX 8 e MRJS$IVSZ FI e [[[ IVSZ FI