TÜRKİYE ELEKTRİK SİSTEMİ VE GENEL POLİTİKALAR
2. RÜZGAR SEMPOZYUMU 4-5 Haziran 2009 SAMSUN Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
BU SUNUMDA ;
Dünyada -Ülkemizde Enerji Politikalarında Temel Yönelimler
Ülkemiz Elektrik Enerjisi Üretim Kaynakları ve Kullanım Oranları
Üretim – İletim ve Dağıtımda Türkiye elektrik sisteminin son durumu
Türkiye Enerji Politikalarının tarihsel süreci- Yeniden Yapılanma Uygulamaları
Elektrik Mühendisleri Odası’nın Uygulanan Enerji Politikalarına Bakışı ve Çözüm Önerileri
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Yıllara Göre Kurulu Güç
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
2009 MAYIS İTİBARİYLE KURULU GÜÇ VE ÜRETİM DEĞERLERİ
42.185,7 MW
Kurulu Güç
:
Termik (Kömür-Petrol-Doğalgaz)
:
27.858,8 MW
Hidrolik
:
13.875,0 MW
Rüzgar
:
451,9
MW
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Birincil Kaynakların Elektrik Üretimindeki Payları Birincil Kaynak
Üretim (MWh)
Doğalgaz
95.024.783
Fuel-Oil
6.469.543
Motorin
13.205
Nafta
43.920
İthal Kömür
11.846.685
Taşkömür
3.289.656
Linyit
38.294.722
Barajlı Santrallar
33.320.259
Akarsu Santralları
2.530.571
Rüzgar Santralları
355.138
Jeotermal Santrallar
155.954
Yenilenebilir Atık Santrallar
213.703
TOPLAM
191.558.139 TABLO-TEİAŞ-2007
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Kurulu Gücün Kaynaklara Dağılımı
1990’dan 2007 yılına gelindiğinde (MW olarak); Kurulu Güç
: 16.317 42.185 % 258 (2,5 kat)
Kömür Santralları
: 5.000
Hidrolik Santrallar
: 6.700 13.875 % 207 (2,0 kat)
8.500 % 170 (1,7 kat)
Doğal Gaz Santrallar : 2.200 15.826 % 719 (7,1 kat) Artmıştır. Bu değerler aynı zamanda ülkemiz enerji politikalarındaki yerli kaynaktan, dış kaynağa ( doğal gaza) dönüşümünü de açıklamaktadır.
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Üretimin Kuruluşlara Göre Dağılımı ve Dışalım – Dışsatım (milyar kWh) – 2007)
Kuruluş Adı EÜAŞ
Termik
Hidrolik+ Jeo.+ Rüz.
42,8
31,0
Toplam
Oran (%)
73,8 46
EÜAŞ’a Bağlı Ortaklıklar
13,6
0
13,6
Üretim Şirketleri
74,4
4,4
78,8
41,1
Otop.+ İşl. Hakkı Devir
18,6
0,9
19,5
10,2
0,7
0
155,1
36,6
Mobil Türkiye Üretimi
0,7 191,5
Dışalım
0,8
Dışsatım
2,4
Türkiye Tüketimi
0,3
190,0
100
Özel sektör üretiminin payı % 54 olmuştur. 4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Yıllara Göre Elektrik Tüketimi
Yıllara Göre Elektrik Tüketimi
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Kurulu Güç ve Üretimin Gelişimi
Yıllar
Kurulu Güç (MW) Termik
Hidro+Ye.
Üretim Toplam
(Milyar kWh)
1913
17,2
0,1
17,3
…..
1923
32,7
0,1
32,8
0,04
1930
74,8
3,2
78,0
0,10
1940
209,2
7,8
217,0
0,39
1950
389,9
17,9
407,8
0,78
1960
860,5
411,9
1272,4
2,81
1970
1509,5
725,4
2234,9
8,62
1980
2987,9
2130,8
5118,7
23,27
1990
9535,8
6781,8
16317,6
57,54
2000
16054,5
11211,6
27264,1
124,92
2007
27271,1
13564,1
40835,7
191,55
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Yapılmakta Olan Santrallar (Lisansı alınıp inşaatına başlanmış) Ortalama Proje Üretimi (milyar kWh)
Santral Türü
Birincil Kaynak
Sayısı
Lisans kurulu Gücü (MW)
Termik
Linyit, Taşkömürü, Fuel Oil v.s.
15
4707,7
32,6
Termik
İthal Kömür
7
3225,5
23,1
Termik
Doğal Gaz
28
3793,5
28,4
Yenilenebilir
HES
326
10.398,7
37,5
Yenilenebilir
Rüzgar + Diğer
92
3161,6
11,5
468
25.280
132,2
Toplam
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Ülkemizde Elektrik Enerjisi Üretimi (Tarihçe) 1935-1940 :
EİEİ, ETİBANK, MTA’nın Kurulması DSİ, TKİ, TPAO, İller Bankası ilave oluyor.
1953
:
1. Enerji İstişare Kongresi
1963
:
ETKB’nin Kurulması
1970
:
TEK’in Kuruluşu
1984
:
3096 Sayılı Yasa (Özelleştirme Başlangıcı)
1989
:
AKTAŞ (İst.Anadolu Yakası imtiyaz söz.)
1993
:
513 Sayılı KHK ile TEK’in 2’ye bölünmesi
1994
:
YİD Modeli ile hizmet yaptırılması(4046)
1996
:
Yİ Modeli
1999
:
Tahkim Yasası(47,125 ve 155. Mad. Değ.)
1999
:
İHD Modelinin Gündeme Gelmesi
2001 2001
: :
TEAŞ’ın 3’e Bölünmesi( TEİAŞ, EÜAŞ, TETAŞ) 4628 Sayılı EPY ve EPDK’nın Kurulması
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
KÖMÜR Dünya Toplam Kömür Rezervi
:
909 Milyar Ton
Dünya kömür üretiminin yaklaşık % 70’i elektrik üretimi amacıyla kullanılmaktadır. Elektrik üretimi amaçlı kullanımının 2030 yılında % 80 düzeyine yükseleceği tahmin edilmektedir.
TÜRK İ YE :
Linyit rezervi Taş Kömürü
8,4 milyar ton 1,12 milyar ton
Türkiye linyit rezervinin % 68’ini alt ısıl değeri 2000 kcal/kg olup kalorifik değeri oldukça düşüktür. Bugün ülkemiz kömürlerinin enerji üretimindeki payı %20’lerin altına düşmüştür.
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Günümüzde dünya elektrik enerjisi üretiminin %40,1’i kömürden karşılanmaktadır. Ülkelerin elektrik üretiminde kömürün payı:
Polonya Güney Afrika Çin Avustralya Hindistan
% % % % %
96 88 78 77 77
Çek Cumhuriyeti Yunanistan ABD Almanya Danimarka
% % % % %
72 67 55 52,5 47
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Mevcut Linyit kaynaklarına göre elde edilecek elektrik enerjisi üretim potansiyelinin yılda 120 Milyar kwh düzeyinde olmasına karşın, halen bu potansiyelin % 35’ ine denk gelen yıllık 42 Milyar kwh’lik bölümü kullanılmaktadır.
Elektrik sektöründe ülkemizin linyite dayalı kurulu gücü yaklaşık 8.500 Mw’a ulaşmıştır. Linyit rezervlerinin % 30’u TKİ, % 46’sı EÜAŞ ve % 24’ü özel sektör elindedir.
Taşkömüründe ise 11 Milyar kwh’lik yıllık üretim potansiyeline karşın 3.1 Milyar kwh’lik üretimle potansiyelin % 32’si değerlendirilmektedir
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
DOĞALGAZ :
1960’lı yıllardan itibaren kullanımı giderek yaygınlaşan doğalgaz üretimi Dünyada 2004 yılı itibariyle 2692 milyar m3, tüketimi ise 2689 milyar m3’e ulaşmıştır.
2020 Yılında tüketimin 4,72 trilyon m3’e ulaşacağı tahmin edilmektedir.
2004 Sonu itibariyle varlığı kanıtlanmış dünya doğalgaz rezervi 179,53 trilyon m3 olarak tahmin edilmektedir.
Mevcut rezerv ve üretim trendine göre dünya doğalgaz rezervleri için öngörülen ömür yaklaşık 67 yıldır.
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
TÜRKİYE’DE DOĞALGAZ KULLANIMININ YAYGINLAŞMASI
14.02.1986’da SSCB ile yılda 6 milyar m3 gaz alımına yönelik imzalanan anlaşma ile Türkiye 1987’de doğalgaz kullanmaya başlamıştır.
Doğalgazın yaygın olarak kullanıma başlandığı 1987 yılında 522 milyon m3 olan tüketim, 18 yıl içinde 51,5 kat artarak 2005’de 26.865 milyon m3 e ulaşmıştır.
2005 Sonu İtibariyle; Rusya Federasyonu Batı Hattından : 12.857 milyon m3 Rusya Federasyonu(Mavi Akım) : 4.969 milyon m3 Nijerya’dan : 1.030 milyon m3 Cezayir’den(doğalgaz eşdeğeri LNG) : 3.851 milyon m3 İran’dan : 4.322 milyon m3 TOPLAM : 27.029 MİLYON m3
gaz ithal edilmiştir. 4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
HİDROLİK
EİEİ Hesaplamalarına göre Teknik olarak değerlendirilebilir potansiyelin 216 milyar kwh/yıl 2005 yılı itibariyle teknik ve ekonomik potansiyelin ise 130 milyar kwh/yıl olduğu tespit edilmektedir 2006 Yılında 130 milyar kwh olan ekonomik hidroelektrik potansiyelimizin %22’si olan 39 Milyar kwh’i elektrik enerjisi üretiminde kullanılmıştır 130 Milyar kwh’e göre 37 bin MW ‘lık potansiyelin yaklaşık 13 bin MW’ı değerlendirilmektedir
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
JEOTERMAL - Ülkemiz jeotermal kaynaklar açısından Avrupa
da 1. Dünyada ise 7. sırada olmasına rağmen enerji üretimindeki payı halen % 4’ler seviyesindedir. - Türkiye’nin jeotermal brüt teorik ısı potansiyelinin 31.500 MW, teknik ısı potansiyelinin 7.500 MW ve kullanılabilir ısı potansiyelinin de 2.843 MW olduğu belirtilmektedir Kanıtlanmış jeotermal elektrik teknik potansiyeli 500 MW Kadardır. 4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Konut ve işyerlerinin ısıtılmasında kullanılabilecek dışa bağımlı olmayan, ucuz, yenilenebilir, tükenmeyen ve çevre dostu jeotermal 21. Yüzyılın enerjisidir.
*Türkiye jeotermal potansiyeli ile 5 milyon konuta sağlanacak merkezi ısıtma, yılda 9,3 milyar dolar fueloil, 30 milyar metreküp doğalgaz eşdeğeri ve 30 milyon motorlu aracın karbondioksit emisyonunu azaltma eşdeğeridir.
*Türkiye’de hedeflenen 1 milyon konutun jeotermal ile ısıtılması, 8.000 MW kurulu güç ile karşılaştırıldığında, 1.400 MW’lık bir Nükleer Santralin 5 katı, yıllık ısı ikamesi olarak karşılaştırıldığında ise, 3 katı eşdeğerindedir
*Kaynak/ Türkiye Jeotermal Vakfı Raporu-Mehmet Ali Doğan
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
RÜZGAR
Bugünkü teknik koşullarda yılda 2500 saat kullanma süresi ile kurulabilecek teknik kapasite (yararlanabilir potansiyel içerisinde) 48 bin MW Rüzgar Potansiyeli ifade edilmektedir.
Halen yaklaşık 450 MW gücünde rüzgar santrali işletmededir.
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Rüzgar, yerli bir kaynak olması, gaz emisyonlarını azaltması ve işletme maliyetlerinin düşüklüğü ile önemli bir seçenektir. 1 MW Rüzgar Enerjisine dayalı kurulu gücün yaklaşık 150 Bin ağaca eşdeğer oksijen tasarrufu sağladığı biliniyor. Dünyada rüzgar enerjisi iki yönde gelişiyor.Birincisi, daha büyük ve daha verimli rüzgar türbinleri ile daha büyük sistemler kurulması. İkincisi ise, küçük rüzgar türbinleri ile evsel elektrik üretilmesi yönünde. Bugün Almanya’da 14.609 MW, İspanya’da 6.202 MW, ABD’de 6.370 MW, Danimarka’da 3.110 MW, Hindistan’da 2.110 MW elektrik enerjisi, Rüzgar Santralleri ile üretilmektedir.
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
GÜNEŞ Ülkemizde yıllık güneşlenme süresi 2640 saat. Ancak bu potansiyelin 1/200’ü kullanılabiliyor. Ülkemiz üzerine düşen güneş enerjisi miktarı 80 milyon ton petrole eşdeğerdir. Türkiye’de güneş enerjisinden en fazla düzlemsel kollektörlerle sıcak su elde etmekte yararlanılıyor.
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Ülkemizde Güneş Enerjisinden elektrik enerjisi üretimi amacıyla kullanılan güneş pillerinin kurulu gücü sadece 2 MW.dır
Piller daha çok iletişim baz istasyonları, aydınlatma sistemleri gibi elektrik şebekesinden bağımsız otonom sistemlerde kullanılıyor.
Almanya’da güneş enerjisinden elektrik enerjisi üretimi için kurulan sistemlerin kurulu gücü 2000 MW’a, Dünyada ise elektrik enerjisi üretimi için kurulan güneş pili güç sistemlerinin 10 Bin MW’ı geçtiği görülmektedir.
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
BİOKÜTLE : *Hammaddeleri bitkisel ve hayvansal kökenli (Enerji Ormanları, ağaç atıkları, yağlı tohum bitkileri,patates, buğday vb.karbonhidrat bitkiler, elyaf, kentsel ve endüstriyel atıklar) olarak tanımlanır. *Biokütle her yerde yetiştirilebilen, sosyo-ekonomik gelişme sağlayan, çevre dostu, elektrik üretebilen, taşıtlar için yakıt elde edebilen stratejik bir enerji kaynağıdır. *Biokütleden ısı ve elektrik üretiminde Avusturya, Finlandiya, Almanya ve İngiltere başı çekmekte, Almanya’da yılda 2,2 milyon ton ucuz ve çevre sorunu yaratmayan biyo-motorin üretilmekte, ABD’de 8 bin MW’lık kapasite kullanımda, Fransa’da birincil enerji tüketiminin % 2’si odun yakılması ile sağlanıyor.
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
ENERJİNİN ETKİN KULLANIMIVERİMLİLİK
Enerji Tasarrufu; enerjinin akıllıca kullanışı ile kayıpların en aza indirilmesi, aynı enerji ile daha çok iş yapılması veya aynı iş için daha az enerji kullanılması anlamını taşımaktadır.
Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından yapılan çalışmalar sonucu sanayi, bina ve ulaşım sektörlerinde yıllık enerji tasarrufu potansiyelinin yaklaşık 3 milyar dolar olduğu tespit edilmiştir.
Bu çalışmalar ışığında ülkemizde % 30’lara varan enerji tasarrufu potansiyelinin % 10-15’lik bir bölümü hiçbir harcama gerektirmeyen, yalnızca bilinçlendirme, yönlendirme çalışmaları ile kazanılabilecek bir oran/büyüklük olarak önümüzde durmaktadır.
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
ÜLKEMİZDE UYGULANAN ENERJİ POLİTİKALARI
1980’lerden itibaren ülkemizde uygulanmaya çalışılan serbestleşme sürecine enerji alanı da dahil edilmiştir. Enerji alanındaki özelleştirme ve serbestleştirme uygulamalarının çoğu yargıdan geri dönmüş, ancak uygulamalar devam etmiştir.
Gelinen noktada TEK parçalanmış, üretim, iletim, toptan satış, dağıtım ve perakende olmak üzere 5’e bölünmüş bir yapı yaratılmıştır. Bu yapının iletim dışında tamamen özel sektöre bırakılması planlanmaktadır. Bu çerçevede dağıtım özelleştirmelerine de başlanmıştır.
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Arz Güvenliği
4628 sayılı Yasa ile kamunun yatırım yapması yasaklanmış, EPDK’nin lisanslar dağıttığı, ancak beklenen yatırımların gerçekleşmediği bir döneme girilmiştir. Elektrik üretimi, büyük kamu zararları ve yargının iptal kararlarına karşın özel sektöre terk edilmiş durumdadır.
En son TEİAŞ’ın üretim projeksiyonu, yatırım eksikliği ve ülkenin enerjisiz kalma riski açısından uyarıcıdır.
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Serbest Piyasa ve Sonuçlar…
1 Temmuz 2006 tarihinde ülkemizde 13 ili kapsayan uzun süreli enerji kesintileri yaşanmıştır. Otoprodüktör şirketlerinin elektrik satış fiyatlarına zam talepleri, ‘Maliyet artışı, kardan zarar” gibi tartışmalarla alevlenmiştir. Hükümet 1 Ağustos 2006’dan itibaren dengeleme ve uzlaştırma sisteminin devreye sokmuştur. Böylece dolaylı yoldan elektrik fiyatları artırılmıştır. 4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
3 Dağıtım bölgesinin özelleştirilmesi için 31 Ağustos’ta ihaleye çıkılmıştır. Bu kapsamda EÜAŞ’tan ayrılan kamu santralleriyle 6 portföy şirketi kurulmuş, bunların da doğrudan dağıtım şirketlerine satış yapması uygulaması başlatılmıştır. Bu durum TETAŞ’ın da maliyetlerini artırmış, zincirleme bir şekilde elektriğe zam yapılmaya başlanmıştır.
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Enerji kurumlarında oluşan finansman açığının karşılanması adına, aydınlatma giderleri için sabit ücret alınması uygulaması başlatılmak istenmiştir. Elektrik Mühendisleri Odası’nın aydınlatma gideri adı altında elektriğe zam yapılarak halktan iki katı fazla para tahsil edileceğini ortaya koyması üzerine söz konusu girişimden geri adım atılmıştır.
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
EMO VE ENERJİ
EMO, EPDK’nın verdiği çeşitli lisans işlemlerine yönelik olarak yargıya başvurmuştur. Çoklu başvurular adı altında EPDK’nın yaptığı ihalelerin alt yapısının oluşturan yönetmelik ve tebliğe ilişkin iptal kararı alınmıştır. Bunun üzerine hükümet yasa değişikliğine gitmiştir. Yeni süreç de yakından takip edilmektedir.
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Elektrik Mühendisleri Odası, ülkemizin enerji alanında krize girmemesi ve yaşanan karmaşık yapıdan kurtulabilmesi için öncelikle özgür bir bilgilenme ve tartışma ortamının yaratılması gerektiğine inanmaktadır.
Kamuoyunun bilinçlendirilmesi ve aydınlatılması ihtiyacının farkında olan EMO, basın açıklamalarının dışında broşür ve dergi çıkarma gibi çalışmalarını sürdürmektedir. EMO tarafından iki yılda bir yapılan Enerji Sempozyumu ise, bilimsel anlamda da enerji alanının masaya yatırılabildiği, çeşitli çıkar gruplarının etkisinden uzak bir ortam sağlamaktadır. Elektrik Mühendisleri Odası, yerel bazda enerji sorunlarının ele alınabilmesi için bölgesel enerji forumları da düzenlemektedir.
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
ENERJİ ALANINDA HUKUKİ DURUM
Enerji alanında mevcut hukuki düzenlemeler, kanunlar, yönetmelikler, tebliğler sürekli olarak değiştirilmektedir. Örneğin Elektrik Piyasası Kanunu onlarca kez değiştirilmiştir. Bu alanda faaliyet gösteren kurum, kuruluşlar bile ikincil mevzuatta yapılan değişiklikleri takip edemez noktaya gelmişlerdir.
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
Yeniden Yapılanma=
Neo-liberal Politikalar=
Elektrikte yaratılan çok parçalı yapı= KAOS
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi
ENERJİDE ARZ GÜVENLİĞİ…?
4-5 Haziran 2009 SAMSUN / Cengiz Göltaş-EMO Enerji Çalışma Gurubu Üyesi