TEMA 12 ORA 2 PLLENIMI, SHTATZËNIA DHE ZHVILLIMI EMBRIONAL Pllenimi është proces i bashkimit të qelizës seksuale mashkullore dhe femërore gjatë së cilës fitohet qeliza vezë e pllenuar – zigoti, që e fillon zhvillimin embrional të individit të ri. Shtatzënia fillon me pllenimin (fekondimin) e qelizës vezë, ndërsa përfundon me lindjen e frytit. Gjatë periudhës 38 javore të zhvillimit që quhet periudhë e shtatzënisë, të gjitha indet e organizmit të ri njerëzor formohen prej një qelize vezë të vetme të pllenuar. Gjatë shtatzënisë ndodhin shumë ndryshime, si në mitër ashtu edhe në frytin i cili rritet në të. Pllenimi dhe fillimi i shtatzënisë Gjatë kontaktit seksual, gjatë ejakulimit, në vaginën e femrës hidhet një numër i madh i spermatozoideve, të cilët lëvizin dhe disa prej tyre nisen nga mitra dhe vezëpërçuesit. Nëse në vezëpërçues ka qelizë vezë të pjekur, një numër i madh i spermatozoideve mblidhen rreth saj. Duke përdorur enzime, ata e zbërthejnë mbështjellësin rreth qelizës vezë. Prej spermatozoideve të pranishëm vetëm një do të depërtojë nëpër membranën qelizore dhe do ta pllenojë (fekondojë) qelizën vezë. Atëherë bërthamat e spermatozoidit dhe qelizës vezë bashkohen dhe fitohet qelizë vezë e pllenuar (fekonduar) ose zigot. Bashkimi i qelizës seksuale mashkullore dhe femërore kryhet në një të tretën e parë të vezëpërçuesit. Në këtë mënyrë fitohet një qelizë e vetme, numri i kromozomeve i të cilës përsëri është 46. Zigoti duke lëvizur nëpër vezëpërçues fillon të ndahet gjatë së cilës numri i qelizave vazhdimisht rritet dhe fitohet një topth prej qelizave që quhet morula. Ajo paraqet fillimin e embrionit. Kur morula do të arrijë në mitër, ajo fiksohet aty (strofullohet), proces i quajtur implantim¸ në endometriumin mjaft të trashë të mitrës që tanimë është përgatitur. Me strofullimin në mitër vazhdon procesi i ndarjes së qelizave. Fryti, gjatë tetë javëve të para të zhvillimit të tij, quhet embrion. Gjatë kësaj periudhe formohen të gjitha sistemet në organizëm. Zemra dhe truri janë ndër organet e para të cilat zhvillohen. Enët e zemrës dhe të gjakut formohen gjatë javës së dytë, ndërsa rrahja e parë e zemrës ndodh gjatë javës së katërt. Paralelisht me zhvillimin e embrionit, qelizat e jashtme të cilat e mbulojnë murin e mitrës dhe kanalet e gjakut prej nënës formojnë organ të rrumbullakët të mbushur me gjak dhe thekë, që quhet placentë. Pas muajit të tretë embrioni quhet fetus. Termi fetus përdoret për zhvillimin e frytit prej fillimit të muajit të tretë e gjer në lindje. Fetusi lidhet me placentën e zhvilluar përmes trungut indor i cili kalon në lidhësen e kërthizës (korda umbilikale). Kjo lidhëse (shirit) ka dy arterie të cilat sjellin gjak prej fetusit në placentë dhe formohet lidhja ndërmjet qarkullimit të gjakut të frytit dhe qarkullimit të gjakut të nënës. Kështu fryti i fiton të gjitha materiet e nevojshme, ndërsa materiet e dëmshme, të panevojshme, kthehen në qarkullimin e gjakut të nënës. Fetusin e rrethon mbështjellës ujor ose uji amniotik, i cili është i mbushur me lëng të pastër, ujë amniotik në të cilin fryti noton lirshëm dhe zhvillohet. Gjatë kësaj periudhe, fetusi zhvillohet, zhvillohen edhe sistemet e organeve. Rritja më intensive ndodh gjatë kohës së periudhës së dytë (prej 4-6 muaj). Në këtë periudhë
159