TEMA 9 Tabela 9.1. Efektet e sistemit simpatik dhe parasimpatik të organeve të caktuara Efektori Bebëza e syrit Zemra Bronket dhe mushkëritë Fshika e urinës Enët e gjakut në muskujt skeletorë Sistemi respirator Organet digjestive
Simpatikusi zgjerim përshpejton zgjerim lirim
Parasimpatikusi mbledhje ngadalëson mbledhje shtrëngim
zgjerim
mbledhje
zgjerim zgjerim
mbledhje mbledhje
KUJDESI, HIGJIENA DHE MBROJTJA E SISTEMIT NERVOR Tanimë e di se sistemi nervor ka rol të koordinojë, kontrollojë dhe të rregullojë funksionet e organeve, e me këtë edhe të tërë organizmit. Gjatë funksionimit të tyre qelizat përdorin sasi të madhe të energjisë. Që të mund të funksionojnë me rregull qelizat nervore, e me vetë këtë edhe i tërë sistemi nervor, duhet t’ju shmangemi të gjitha atyre gjërave që mund të ndikojn;ë dëmshëm dhe të shkaktojnë çrregullime të caktuara dhe sëmundje. Pas punës së rëndë fizike dhe mendore, pason lodhja e sistemit nervor, e cila nuk është njëjtë te të gjithë njerëzit. Për këtë arsye secili duhet me qenë i vetëdijshëm për aftësitë veta fizike dhe psikike (mendore) dhe sipas tyre ta përcaktojë kohën e tij për punë dhe për pushim. Sistemi nervor i lodhur më së miri pushon me gjumë. Fjetja në mënyrë ritmike përsëritet dhe ia sjell pushimin e domosdoshëm organizmit. Që organizmi të pushojë nevojitet që të rriturit të flenë 8 orë, ndërsa te më të rinjtë kjo kohë duhet të jetë më e gjatë. Gjatë fjetjes, përderisa organizmi pushon, qelizat nervore i ripërtërijnë dhe i plotësojnë materiet energjetike të cilat gjatë ditës janë harxhuar. Gjumi duhet të jetë i qetë, pa asnjë ndikim të jashtëm apo ngacmim të cilat do ta prishnin gjumin. Për funksionim të rregullt, sistemi nervor duhet të ruhet që prej fëmijërisë së hershme. Te fëmijët duhet të zhvillohet ndjenja e relaksimit përmes lojërave të lehta dhe gjëegjëzave, dëgjimit të muzikës dhe shëtitjeve. Me aktivitete të matura trupore mundësojmë funksionim të rregullt të të gjitha organeve, e me vetë këtë edhe të sistemit nervor. Disa materie veprojnë në mënyrë të dëmshme në sistemin nervor. Një numër i madh i njerëzve janë konsumues të alkoolit dhe cigareve, por për fat të keq, kohëve të fundit gjithnjë e më tepër paraqiten edhe konsumues të llojeve të ndryshme të drogës. Alkooli përveç që ndikon dëmshëm në të gjitha organet e brendshme, e veçanërisht në mëlçi, ai vepron edhe në sistemin nervor. Ai e zvogëlon aftësinë për përçueshmëri të ngacmimeve nervore, e për këtë arsye te njeriu i cili ka pirë alkool ka ngadalësim të lëvizjeve dhe shumë më ngadalë reagon në krahasim me njeriun esëll. Me kalimin e kohës, te konsumuesit e alkoolit paraqitet varshmëria që sjell sëmundjen e alkoolizmit. Drogat në sasi minimale shfaqin veprim të rrejshëm të këndshëm, ndërsa me vetë këtë edhe ndjenjë të rrejshme të kënaqësisë. Rreziku qëndron në atë se organizmi shumë shpejt mësohet me drogat dhe gjithnjë e më tepër kërkon sasi më të madhe. Në këtë mënyrë, me kalimin e kohës organizmi bëhet i varur prej drogave. 127