ТЕМА 3
1
PASQYRIM FILOGJENETIK I GRUPEVE TË ORGANIZMAVE TË GJALLË Përkujtohu: Në klasën e gjashtë keni mësuar si janë grupuar bimët.
Për çdo vit biologët zbulojnë dhe emërtojnë mijëra lloje të reja të organizmave të gjallë. Shkenca për klasifikimin, grupimin dhe emërtimin e organizmave quhet taksonomia ose sistematika. Tentimin e parë për grupimin e organizmave e bëri filozofi grek Aristoteli para 2000 vitesh. Ky i ndau shtazët në banues të ujit, tokës dhe ajrit, ndërsa bimët i ndau në bazë të dallimit të kërcellit. Por, me kalimin e kohës me zhvillimin e shkencës dhe me zbulimin e numrit të madh të llojeve të reja shtazore, është arritur në përfundim se ndarja të cilën e ka bërë Aristoteli nuk e pasqyron tërësisht llojllojshmërinë e organizmave të gjallë. Mu për këtë, janë bërë tentime të reja për krijimin e sistemit me të cilin lehtë do të grupohen të njëjtat. Sot në Tokë janë përshkruar mbi 1500000 lloje të organizmave të gjallë të cilët janë të grupuar në pesë mbretëri (fig. 3. 1). Të gjithë organizmat prokariote-bakteret dhe algat blu-të gjelbra janë vendosur në mbretërinë e Monerëve ose Prokariotëve. Katër mbretëritë tjera janë formuar nga organizmat eukariot. Mbretëria e parashtazorëve dhe e algave është e formuar nga parashtazorët dhe algat, të cilat janë njëqelizore ose shumëqelizore, autotrofe ose heterotrofe. Grupimi i tyre në një mbretëri është për shkak të krijimit të qelizave seksuale ose gameteve në organet njëqelizore seksuale. Mbretëria e kërpudhave gjendet në grupin e organizmave heterotrof. Trupi është i përbërë Monerët Algat nga degëzimet e fijeve shumëbërthamore-hifeve. Shumohen me spore të cilat krijohen në hife. Mbretëria e bimëve është e përbërë nga organizmat shumëqelizor autotrof, te të cilët qelizat seksuale-gametet krijohen në organet shumëqelizore, Bimët Monerët ndërsa zigoti kalon nëpër fazat e embrionit në inde të posaçme mbrojtëse. Mbretëria e shtazëve është e përbërë nga shtazët shumëqelizore. Ato janë heterotrofe dhe lëvizin, edhe pse shumë lloje mbesin të pa Shtazët lëvizshme si rezultat i kushteve Fig. 3.1 të mjedisit jetësor. Gametet, Mbretëritë e organizmave të gjallë rëndom, krijohen në organet shumëqelizore seksuale, ndërsa zigoti kalon nëpër stadin embrional.
28