ТЕМА 13 shembull lakuriqi, janë aktive natën. Gjithashtu, edhe lagështia e ajrit te disa lloje të shtazëve ka rol të rëndësishëm. Shtazë të caktuara janë aktive kur koha është e vranët dhe ka lagështi, gjegjësisht pas shiut, të tjerave ajo lagështi u pengon. Për shembull kërmillit. 2. Faktorët edafik, ku bëjnë pjesë karakteristikat fizike dhe kimike të tokës, siç është sasia e elementeve të caktuara të dobishme dhe helmuese, humusit etj. Kështu, toka e përcakton vetinë themelore të dheut. Gjithkund në sipërfaqen e tokës ku ekzistojnë organizma të gjallë, ekzistojnë edhe forma të ndryshme të dheut. Si rezultat i ndikimit të organizmave të gjallë, ajrit dhe ujit, shtresa sipërfaqësore e tokës shndërrohet në tokë pjellore. Pjellshmëria është aftësia e tokës që të furnizojë bimët me ujë, materie minerale dhe oksigjen. Nëse sipërfaqja e tokës nuk është pjellore, bimët nuk do të mund të ekzistojnë. Për këtë toka është njëra ndër komponentët themelore të ekosistemit. Sa më e madhe të jetë pjellshmëria e tokës, aq më e madhe do të jetë edhe sasia e ushqimit të prodhuar nga bimët. Në tokë, gjithashtu, kryhet edhe pjesa më e madhe e zbërthimit të materieve organike. Sipas kësaj prej përbërjes së tokës do të varet edhe shpejtësia e fotosintezës dhe intenziteti i zbërthimit të materieve organike. Në sipërfaqen e tokës dhe pjesët e cekëta të saj pandërprerë lindin, jetojnë dhe vdesin organizma të shumtë. Sipas kësaj toka është vendbanim i miliona llojeve të ndryshme të organizmave të gjallë që u takojnë mbretërive të ndryshme.
3. Faktorët orografik. Në këtë grup të faktorëve ekologjik hyjnë: relievi, përhapja e dheut (tokës), pjerrtësia e terrenit, lartësia mbidetare, drejtimi nga ana e caktuar e botës etj. Relievi si faktor nuk ndikon drejtpërdrejt në organizmat e gjallë, por ka ndikim në vetitë klimatike në biotop. Nga ana tjetër, me rritjen e lartësisë mbidetare bie temperatura. Drejtimi nga anë të ndryshme të botës ka ndikim mbi ndryshimin e bashkësisë jetësore. Domethënë, shpatet jugore janë më të ngrohta dhe më të thata dhe përbërja e botës së gjallë dallohet në krahasim me botën e gjallë në shpatet veriore të cilat janë më të ftohta dhe më pak të ndritshme.
FAKTORËT BIOTIK Mbi zhvillimin e bashkësisë jetësore në një ekosistem kanë ndikim edhe faktorët biotik. Këta faktorë përfshijnë: veprimet reciproke ndërmjet organizmave, ndikimin e organizmave të gjallë në natyrën e jashtme jo të gjallë dhe ndikimin e njeriut. Veprimi reciprok ndërmjet organizmave përfaqëson marrëdhëniet më të komplikuara që mbisundojnë në ekosistem. Lidhshmëria në mënyrën e të ushqyerit të pjesëtarëve në biocenozë është një nga marrëdhëniet më themelore dhe më të rëndësishme që mbisundojnë në ekosistem. Përveç marrëdhënieve në të ushqyer, në secilën biocenozë ekzistojnë numër i madh i llojeve të ndryshme të marrëdhënieve. Ato shpesh janë të lidhura me problemet e vendbanimit, shumimit ose shpërndarjes së anëtarëve të bashkësisë jetësore. Për shembull, luqerbulla lufton për biotopin e saj. Nëse në vendbanimin e saj hyn ndonjë luqerbull tjetër fillon lufta për territor. Nëse ajo luftë është e suksesshme, luqerbulla e mban hapësirën e saj dhe burimin e ushqimit. Veprimi reciprok ndërmjet organizmave në bashkësi mund të jetë në nivel të individëve të llojit të njëjtë dhe individëve të llojeve të ndryshme. Marrëdhëniet mund të vendosen ndërmjet vetë
168