ТЕМА 12
1
TRASHËGIMIA – BARTJA E VETIVE TRASHËGUESE NGA NJËRA GJENERATË NË TJETRËN Nga mësimet e deritanishme e din se njëra nga karakteristikat themelore biologjike të secilit organizëm të gjallë është shumimi. Gjatë këtij procesi vazhdimisht fitohen pasardhës të cilët ngjajnë me prindërit e tyre. Për shembull, nga papuçorja njëqelizore fitohen qeliza të njëjta – bija, nga peshku-peshk, nga bretkosa-bretkosë, nga ujku fitohen ujq etj. Shpeshherë je i habitur nga ajo kur dikush do të thotë se ngjan në nënën ose babain. Ndoshta edhe vet pyet se si ngjyra e syve t’u është e njëjtë me ngjyrën e syve të nënës tënde. Ose forma e hundës është e njëjtë me formën e hundës së babait tënd. Sigurisht je pyetur se si këto veti të janë bartur nga prindërit. Ngjashmëria e pasardhësit me prindërit e tij vjen si rezultat i një paraqitjeje natyrore e cila quhet trashëgimi. Nëpërmjet procesit të trashëgimisë vetitë e të dy prindërve barten në pasardhësin. Vetitë të cilat barten quhen veti trashëguese. Domethënë, secili prind pasardhësit të tij i jep material trashëgues i cili është përgjegjës për vetitë trashëguese. Trashëgimia është drejtpërdrejt e lidhur me qelizat, gjegjësisht bërthamën në të cilën janë të vendosura kromozomet. Në kromozome janë të vendosura gjenet – bartësit e vetive trashëguese. Bartja e vetive trashëguese ka qenë problem i cili ka qenë i paqartë dhe i ka interesuar njerëzve prej para njëqind vjetësh. Megjithatë, studimet themelore për trashëgimi filluan në fillimin e shekullit 19. Murgu austriak Gregor Mendel fig. 12. 1, duke eksperimentuar me bizelen zbuloi se ekziston skemë precize në paraqitjen e ngjashmërive dhe dallimeve ndërmjet prindërve dhe pasardhësve të tyre. Kontributi më i madh i Mendelit për kuptimin e trashëgimisë, ishte zbulimi i ekzistimit të njësive të pavarura të cilat trashëgohen. Më vonë këto Fig. 12.1 Gregor Mendel njësi të pavarura janë quajtur gjene. Por, sa do që të ngjajnë pasardhësit me prindërit e tyre, ata asnjëherë nuk mund të jenë plotësisht të njëjtë. Ndryshimet paraqiten sepse te individët e ri paraqiten përzierje të vetive nga të dy prindërit. Por, jo vetëm për shkak të përzierjes së vetive, ndryshimet paraqiten edhe për shkak të ndikimit të mjedisit të jashtëm. Secili organizëm, si individ i veçantë zhvillohet nën ndikimin e dy faktorëve. Njëri faktor Fig. 12.2 Kromozomet
148