ΠΑΣΧΑ Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή των Ορθοδόξων Χριστιανών και η πιο πλούσια σε έθιμα. Η λέξη "Πάσχα", προέρχεται από το Εβρϊκό "Πασάχ" που σημαίνει "Πέρασμα". Οι Εβραίοι γιορτάζουν το "Πασάχ" στην ανάμνηση της απελευθέρωσης τους από τους Αιγύπτιους και το πέρασμα από την Ερυθρά Θάλασσα, ενώ οι Χριστιανοί γιορτάζουν την Ανάσταση του Χριστού και το πέρασμα από τον θάνατο στη ζωή. Η αντίστοιχη ελληνική λέξη για το "Πάσχα" είναι "Λαμπρή" γιατί η μέρα της Ανάστασης του Χριστού είναι μια μέρα γεμάτη χαρά και ευεξία. Ο θάνατος έχει νικηθεί, οι ψυχές έχουν ελευθερωθεί. Η ημέρα αυτή είναι ¨εορτή εορτών και πανήγυρις πανηγύρεων¨. Το Πάσχα είναι μια κινητή γιορτή. Ο εορτασμός γίνεται την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο της εαρινής ισημερίας. Το Πάσχα είναι η πιο ιερή μέρα των ελληνικών εορτών, αλλά και η πιο χαρούμενη, μια γιορτή της άνοιξης και της αναγέννησης (κατά την κυριολεκτική αλλά και την μεταφορική της έννοια). Οι Έλληνες γιορτάζουν το Πάσχα στην εξοχή, συνήθως στις ιδιαίτερες πατρίδες τους.
Το Σάββατο του Λαζάρου
Η τελευταία μέρα της Σαρακοστής είναι το Σάββατο του Λαζάρου. Ο Λάζαρος ήταν ένας πολύ καλός φίλος του Χριστού και η ανάσταση του από τον Χριστό ήταν ένα σημάδι για την δική Του Ανάσταση μετά από μία εβδομάδα. Αυτήν την μέρα, σε κάποια χωριά, οι γυναίκες ψήνουν μικρά ψωμιά στο σχήμα ανθρώπινου σώματος, τα "λαζαράκια" και τα παιδιά πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν τα κάλαντα του Λαζάρου.
Μεγάλη Εβδομάδα Κυριακή των Βαΐων (Βαϊοφόρος)
Η Κυριακή των Βαΐων είναι η αρχή της Μεγάλης Εβδομάδας. Το πρωί , όλες οι εκκλησίες προσφέρουν βάγια θυμίζοντας έτσι την θριαμβευτική είσοδο του Χριστού στην Ιερουσαλήμ, πριν τα Πάθη του. Επιτρέπεται η κατανάλωση του ψαριού. Μόνο για να βρούμε την δύναμη να συνεχίσουμε την νηστεία για άλλες 6 μέρες. Το απόγευμα της Κυριακής των Βαΐων και κάθε απόγευμα της Μεγάλης Εβδομάδας, οι άνθρωποι πηγαίνουν στην εκκλησία και παρακολουθούν την "Ακολουθία του Νυμφίου", μια ιδιαίτερη λειτουργία.
Μεγάλη Δευτέρα
Η Εκκλησία μας, έχει αφιερώσει την ημέρα αυτή στη μνήμη του Ιωσήφ του Πάγκαλου. Θυμόμαστε τον αγαθό Ιωσήφ, γιο του Ιακώβ, που πουλήθηκε από τα αδέρφια του γιατί τον ζήλευαν. Δούλος πια έφτασε στην Αίγυπτο, όπου, μετά από φυλάκιση και μεγάλες ταλαιπωρίες, πήρε υψηλά αξιώματα, όταν κατάφερε να εξηγήσει το παράξενο όνειρο που είχε δει ο Φαραώ, ο βασιλιάς της χώρας. Η ερμηνεία που έδωσε ο Ιωσήφ, ήταν ότι για επτά χρόνια στην Αίγυπτο οι καλλιέργειες θα αποδώσουν πολλούς καρπούς και γενικά θα επικρατήσει ευφορία. Τα επτά όμως αυτά χρόνια, θα τα διαδεχθούν επτά χρόνια ξηρασίας, λιμού, πείνας και δυστυχίας. Ο Φαραώ, που τον πίστεψε, του εμπιστεύθηκε τη διαχείριση της χώρας. Έτσι όταν ήρθαν οι δύσκολες , οι αποθήκες ήταν γεμάτες καρπούς και ο λαός δεν πείνασε. Στο πρόσωπο και στην ιστορία του Ιωσήφ, οι χριστιανοί θυμούνται τον ίδιο το Χριστό, που φθονήθηκε, πουλήθηκε, βασανίστηκε και θανατώθηκε, για να αναστηθεί τελικά ένδοξα και να θρέψει τους πιστούς με τον άρτο της ζωής. Τη Μεγάλη Δευτέρα σε όλη την Ελλάδα ξεκινούν οι ετοιμασίες, στα σπίτια, για τον εορτασμό του Πάσχα. Έτσι εκείνη την ημέρα, στα χωριά κυρίως, ασπρίζονται με ασβέστη οι αυλές, βάφονται οι γλάστρες κόκκινες και φυτεύονται διάφορα λουλούδια. Σε κάποιες περιοχές, οι πιστοί συνήθιζαν να τρέφονται μόνο με ψωμί και νερό
έως τη Μεγάλη Πέμπτη το πρωί, που λάμβαναν από την εκκλησία την Θεία Κοινωνία.
Μεγάλη Τρίτη Το τροπάριο της Κασσιανής στην Ορθόδοξη Εκκλησία αλλά και οι παραβολές των μωρών παρθένων και των ταλάντων μνημονεύονται τη Μεγάλη Τρίτη στην εκκλησία. Δέκα παρθένες κρατώντας λυχνάρια στα χέρια ετοιμάστηκαν να υποδεχθούν τον Ιησού Χριστό κάποιο βράδυ. Οι πέντε σώφρονες παρθένες είχαν πάρει και επιπλέον λάδι για την περίπτωση που τους χρειαστεί. Η νύχτα προχωρούσε και ο Ιησούς αργούσε να έρθει με αποτέλεσμα να τελειώσει το λάδι των λυχναριών αυτών που δε φρόντισαν να πάρουν παραπανήσιο. Αργά την νύχτα, μια φωνή ακούστηκε να λέει “Ιδού ο Νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός” και οι Παρθένες με τα αναμμένα λυχνάρια ετοιμάστηκαν για να τον προϋπαντήσουν, ενώ οι άλλες πέντε έχασαν την ευκαιρία να τον υποδεχτούν. Με την παραβολή αυτή πρέπει να κατανοήσουμε ότι πρέπει να φροντίζουμε την ψυχή μας όσο ζούμε για να καταφέρουμε να πάμε στον παράδεισο. Οι προετοιμασίες ξεκινούν και η νηστεία συνεχίζεται. Το απόγευμα στην εκκλησία ακούμε τον ύμνο της Κασσιανής. Η Κασσιανή ήταν βυζαντινή ποιήτρια που έζησε τον 9ο αιώνα μ.Χ. Επειδή δεν την επέλεξε ως σύζυγό του ο αυτοκράτωρ Θεόφιλος,
έγινε μοναχή και αφιερώθηκε στη λατρεία του Θεού και την ποίηση.
Μεγάλη Τετάρτη Τη Μεγάλη Τετάρτη θυμόμαστε την αμαρτωλή γυναίκα που άλειψε με μύρο τα πόδια του Χριστού. Την ίδια μέρα το Συνέδριο των Ιουδαίων αποφάσιζε να καταδικάσει τον Χριστό, με την προδοτική βοήθεια του μαθητή του Ιούδα. Την Μεγάλη Τετάρτη, γίνεται το Μέγα Ευχέλαιο ενώ οι πιστοί γονατίζουν πριν οι ιερείς τους χρίσουν με το Άγιο Λάδι για να να λάβουν συγχώρεση. Το απόγευμα, στις εκκλησίες, το θέμα της λειτουργίας είναι το "Πλύσιμο των ποδιών των Μαθητών" που γίνεται σε πολλά μέρη. Για παράδειγμα, στην Πάτμο στήνεται μια εξέδρα στην πλατεία της πόλης. Κατά την λειτουργία, που διαρκεί περίπου μιάμιση ώρα, ο ιερέας που "παίζει τον ρόλο" του Χριστού, πλένει τα πόδια δώδεκα μοναχών -οι μαθητέςμια μίμηση της πράξης του Χριστού πριν την Σταύρωση Του.
Μεγάλη Πέμπτη
Τη Μεγάλη Πέμπτη τρία είναι τα γεγονότα που φέρνουμε στη μνήμη μας: Το Μυστικό Δείπνο. Την Προσευχή του Χριστού στη Γεθσημανή. Την προδοσία του Ιούδα με το φιλί που Του δίνει και τη σύλληψη του Χριστού. Ο λαός συνηθίζει να λέει ότι την ημέρα αυτή διαβάζονται στις εκκλησίες τα δώδεκα Ευαγγέλια. Πως γίνεται όμως αυτό, αφού τα Ευαγγέλια είναι μόνο τέσσερα, όσοι και οι Ευαγγελιστές; Απλώς, σε κατάλληλες στιγμές της Λειτουργίας, ο ιερέας διαβάζει δώδεκα διαφορετικά αποσπάσματα από τα τέσσερα Ευαγγέλια. Οι προετοιμασίες για τον εορτασμό της Ανάστασης ξεκινούν την Μ. Πέμπτη. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν παραδοσιακά τσουρέκια, αυγοκούλουρα, κουλούρια ούζου και χρωματιστά αυγά (κυρίως κόκκινα).
Από την αρχαιότητα το αυγό συμβολίζει την αναγέννηση της ζωής και το κόκκινο χρώμα συμβολίζει το αίμα του Χριστού. Στο παρελθόν, οι άνθρωποι συνήθιζαν να τοποθετούν το πρώτο αυγό στο εικονοστάσι του σπιτιού για να διώξουν τα κακά πνεύματα. Σε κάποια χωριά συνήθιζαν να μαρκάρουν το κεφάλι και την πλάτη των νεαρών αρνιών με την μπογιά από τα αυγά. Επίσης κρατούσαν μία από τις μεγάλες στρογγυλές κουλούρες της Μ. Πέμπτης στις εικόνες, για να προστατέψουν τα μέλη της οικογένειας από τα μάγια. Το πρωί της Μ. Πέμπτης, ομάδες παιδιών επισκέπτονταν τις γειτονιές της πόλης, κρατώντας καλαθάκια, τραγουδώντας και μαζεύοντας λουλούδια για να διακοσμήσουν τον επιτάφιο του Χριστού. Ο στολισμός του Επιταφίου γίνεται τις πρώτες πρωινές ώρες, μετά την τελετουργία της Σταύρωσης. Είναι έθιμο να μένουν οι γυναίκες στην εκκλησία και να τραγουδούν παραδοσιακά μοιρολόγια. Το απόγευμα στις εκκλησίες γίνεται η λειτουργία των 12 Ευαγγελίων και η αναπαράσταση της Σταύρωσης του Χριστού. Οι πιστοί προσφέρουν στεφάνια σε Αυτόν.
Μεγάλη Παρασκευή
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι η πιο ιερή αλλά και η πιο πένθιμη από τις μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας. Ο Χριστός σταυρώνεται και πάσχει. Οι καμπάνες των εκκλησιών σημαίνουν πένθιμα, για να θυμίσουν ότι ο Χριστός εμπαίζεται, υβρίζεται, υποφέρει και τελικά πεθαίνει πάνω στο Σταυρό.
Είναι η μέρα της αποκορύφωσης των Παθών του Χριστού με την αποκαθήλωση και την ταφή Του. Στην απογευματινή λειτουργία, τον Εσπερινό, γίνεται η αποκαθήλωση (ήλος σημαίνει καρφί). Ύστερα, μέσα στο στολισμένο με λουλούδια ειδικό κουβούκλιο τοποθετείται ένα κεντημένο ύφασμα που απεικονίζει νεκρό τον Χριστό. Στην Ελλάδα τα μαγαζιά είναι κλειστά μέχρι τις 12 το μεσημέρι. Όλη μέρα οι καμπάνες της εκκλησίας κτυπούν με πένθιμο κτύπο. Επειδή είναι ημέρα θρήνου, οι νοικοκυρές δεν κάνουν καθόλου δουλειές στο σπίτι, αποφεύγοντας ακόμη και το μαγείρεμα. Οι γυναίκες και τα παιδιά πηγαίνουν στην εκκλησία και στολίζουν τον Επιτάφιο με λουλούδια που μαζεύουν ή αγοράζουν. Οι θρήνοι ψάλλονται το απόγευμα, ακολουθεί η έξοδος του Επιταφίου στους δρόμους της πόλης ή του χωριού και τρεις φορές γύρω από την εκκλησία. Κάποιες φορές, στα μεγάλα χωριά και στις πόλεις με περισσότερες από μία εκκλησίες, οι Επιτάφιοι συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία και όλοι ο άνθρωποι και οι ιερείς ψάλλουν τους θρήνους.
Μεγάλο Σάββατο Το Μεγάλο Σάββατο, ο Ιησούς μετά την ταφή Του, κατεβαίνει στον Άδη, προκειμένου να λυτρώσει όλους εμάς τους ανθρώπους από το προπατορικό αμάρτημα, χαρίζοντας μας αιώνια πνευματική ζωή. Κάθε Μεγάλο Σάββατο στις 12 το μεσημέρι, γίνεται στα Ιεροσόλυμα η αφή του Αγίου Φωτός. Ο Πατριάρχης μπαίνει στον Πανάγιο Τάφο και από εκεί παίρνει το Άγιο Φως. Αυτό στην συνέχεια μεταφέρεται με κάθε τρόπο, σ’ όλες τις ορθόδοξες εκκλησίες του κόσμου για την λειτουργία της Ανάστασης. Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, τελείται στις εκκλησίες μας, η Θεία Λειτουργία της Πρώτης Ανάστασης. Αυτή ονομάζεται έτσι, γιατί σε κάποιο σημείο ο ιερέας προαναγγέλλει την Ανάσταση του Κυρίου, λέγοντας τα εξής λόγια «Ανάστα ο Θεός κρίνων την γην».Οι ιερείς ντύνονται στα λευκά και σκορπούν βάγια και ροδοπέταλα, ενώ οι καμπάνες κτυπούν χαρούμενα και οι ψάλτες υμνούν την δόξα του Κυρίου. Σε πολλές περιοχές υπάρχει το έθιμο του 'σεισμού'. Αυτό είναι μια αναπαράσταση του σεισμού που έγινε μετά την Ανάσταση, όπως περιγράφεται στην Βίβλο. Το εκκλησίασμα κτυπά τα στασίδια ρυθμικά, ενώ έξω το χάος βασιλεύει, με πυροβολισμούς, κροτίδες και πυροτεχνήματα. Αυτό είναι η τελετή της 'Πρώτης Ανάστασης'. Σύμφωνα με ένα άλλο έθιμο κλείνουν οι πόρτες της εκκλησίας και οι ιερείς, αφού κάνουν τρεις κύκλους την εκκλησία ψάλλοντας, κλωτσούν την κεντρική πόρτα να ανοίξει και μπαίνουν, τραγουδώντας τον ψαλμό "Άρατε πύλας" που σημαίνει ανοίξτε τις πύλες.
Μια άλλη ιδιαίτερη παράδοση της Πρώτης Ανάστασης είναι το έθιμο του 'πετάγματος των στάμνων', που γίνεται σε κάποια Ιόνια νησιά και κυρίως στην Κέρκυρα. Οι ντόπιοι πετούν στάμνες από τα παράθυρά τους, και αυτά σπάζουν στο δρόμο. Κάποιες φορές οι στάμνες είναι γεμάτες νερό για να κάνουν μεγαλύτερο θόρυβο. Επίσης κρεμούν ένα κόκκινο πανί στα παράθυρα (κόκκινο είναι το χρώμα της Ανάστασης). Στην Κέρκυρα ακόμη, αποβιώνεται το έθιμο της 'μαστέλας'. Ένα μισό βαρέλι διακοσμημένο με μύρτα και φιόγκους γεμίζεται με νερό, και οι περαστικοί ρίχνουν μέσα νομίσματα για καλή τύχη. Όταν ακουστεί η πρώτη καμπάνα για την Ανάσταση, κάποιος πηδά μέσα στο βαρέλι και μαζεύει τα χρήματα. Τον παλιό καιρό ο δύτης δεν ήταν εθελοντής αλλά ένας ανυποψίαστος περαστικός, που τον πέταγαν μέσα παρά την θέληση του. Στην Ελλάδα, η Θεία Λειτουργία της Αναστάσεως γίνεται το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου ακριβώς στις 12 τα μεσάνυχτα. Πριν τα μεσάνυχτα όλα τα φώτα του ναού σβήνουν και ο ιερέας εμφανίζεται στην Ωραία Πύλη προσφέροντας το Άγιο Φως σε όλους. Λέει "Δεύτε Λάβετε Φως" που σημαίνει ελάτε να πάρετε το Άγιο Φως. Αυτή η μοναδική φλόγα έρχεται κατ' ευθείαν από τον Ιερό Τάφο του Χριστού στην Ιερουσαλήμ, όπου ανάβει ως εκ θαύματος χωρίς καμία ανθρώπινη παρέμβαση. Ακολουθεί το Ευαγγέλιο της Αναστάσεως και ψάλλεται το «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι, ζωήν χαρισάμενος»! Όλοι οι πιστοί κρατώντας τις λαμπάδες και τα λευκά κεριά στα χέρια, κάνουν ευλαβικά τον σταυρό τους, αγκαλιάζονται και δίνουν το φιλί της αγάπης. Με το "Άγιο Φως" των κεριών οι άνθρωποι κάνουν το σχήμα του σταυρού πάνω από την κεντρική πόρτα για καλή τύχη. Όταν η οικογένεια γυρίσει από την εκκλησία, κάθονται γύρω από το γιορτινό τραπέζι και να δοκιμάσουν ένα από τα παλιότερα έθιμα του Πάσχα, το σπάσιμο των κόκκινων αυγών. Κάθε μέλος της οικογένειας έχει το δικό του αυγό και προσπαθεί να σπάσει τα αυγά των άλλων. Όποιου το αυγό όλα τα άλλα αυγά χωρίς να σπάσει, έχει καλή τύχη για όλο το χρόνο. Αυτό σημαίνει και το τέλος της νηστείας. Οι προετοιμασίες για το γιορτινό δείπνο της νύχτας της Ανάστασης ξεκινούν το Μ. Σάββατο το πρωί όπου οι νοικοκυρές μαγειρεύουν
την παραδοσιακή "μαγειρίτσα" (μια δυνατή και νόστιμη σούπα φτιαγμένη με εντόσθια και αρωματικά βότανα).
Σε λίγο θα ξημερώσει η μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης και του Ελληνισμού, η Κυριακή του Πάσχα.
Μεγάλη Κυριακή ή Κυριακή του Πάσχα ή Λαμπρή ή Πασχαλιά
Το πρωί της Κυριακής του Πάσχα, σε πολλά μέρη της χώρας το αρνί ετοιμάζεται στην σούβλα. Σε άλλες περιοχές, το κρέας για το πασχαλινό τραπέζι - αρνί ή κατσίκι - ψήνεται στον φούρνο. Υπάρχει γιορτινή ατμόσφαιρα παντού και οι άνθρωποι τρώνε και
χορεύουν συνήθως μέχρι αργά το βράδυ. Πολλοί νηστεύουν όλη την Σαρακοστή και την τελευταία εβδομάδα κάνουν πολύ αυστηρή νηστεία, καθόλου κρέας ή ελαιόλαδο! Έτσι αυτή η μέρα είναι αφιερωμένη στο φαγητό! Τίποτα δεν πάει χαμένο από το πασχαλινό αρνί, ακόμη και τα εντόσθια, το συκώτι, οι πνεύμονες και τα νεφρά πακετάρονται με έντερα και ψήνονται. Αυτό ονομάζεται 'κοκορέτσι'. Το κρασί ρέει άφθονο και μην ξαφνιαστείτε αν σας καλέσουν να συμμετέχετε στην γιορτή. Οι οικογένειες κάνουν επισκέψεις και ανταλλάσουν αυγά, κοκορέτσι και κουλούρια. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα γίνεται η "Δεύτερη Ανάσταση", και το ευαγγέλιο της Ανάστασης διαβάζεται σε εφτά γλώσσες. Αυτή είναι η "Λειτουργία της Αγάπης" και εκφράζει το γεγονός ότι το μήνυμα της Ανάστασης του Χριστού μεταδίδει την λυτρωτική του Δύναμη σε όλο τον κόσμο. Αργά το απόγευμα, σε πολλά μέρη, καίνε ένα ομοίωμα του Ιούδα. Οι νέοι φτιάχνουν το ομοίωμα από παλιά χαλιά, βάζουν στα χέρια του τα τιμαλφή της προδοσίας (μια σακούλα με 30 νομίσματα) και το κρεμούν στην αυλή μέχρι να καεί. Οι εορτασμοί συνεχίζονται με χορό, τραγούδι και φαγητό! Οι άνθρωποι σπάνε κόκκινα αυγά και κολλάνε τα τσόφλια στις πόρτες ή τα πετάνε στον κήπο για να ευλογηθεί η σοδειά.