643

‫خواپەرستی و‬ ‫دەمارگیری‬

‫گفتوگۆ لەگەڵ د‪ .‬نەرس حامد ئەبوزەید‬ ‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ژمارە (‪ )643‬دووشەممە ‪2018/1/29‬‬

‫چڵە زەیتونی خوێناویی‬ ‫ئاڤێستای تانك شكێن‬ ‫ئەنقەرەی هەژاند‬

‫توركیا چەكی قەدەغەكراو بەكاردەهێنێت و كۆمەڵی‬

‫ئیسامعیل بێشكچی بیرمەندی تورك‪:‬‬

‫نێودەوڵەتیش هێشتا بێ دەنگە‬

‫جگە لە سەرۆك كۆمارو سەرۆك وەزیران‬

‫میدیا جیهانییەكان‪ :‬توركیا شكستی هێناوەو‬

‫هەموو توركیا دژی لەشكركێشی سەر عەفرینن‬

‫ناتوانێت لە عەفرین پێشڕەویی بكات‬

‫«‬

‫ئەودیوی تێڕوانین‬ ‫مشتومڕی نیشتامنی‌و نەتەوەیی لە تێزەكەی (بەرهەم ساڵح)دا‬

‫«‬

‫د‪ .‬سەربەست نەبی‬

‫‪2‬‬

‫‪3‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )643‬دووشەممە ‪2018/1/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪2‬‬

‫ئەودیوی تێڕوانین‬ ‫مشتومڕی نیشتامنی‌و نەتەوەیی لە تێزەكەی (بەرهەم ساڵح)دا‬

‫د‪ .‬سەربەســت نەبی‪ ،‬مامۆستای‬ ‫زانكــۆ و پســپۆڕی بــواری‬ ‫فەلســەفە‪ ،‬لــە وتارێكیــدا بــۆ‬ ‫رۆژنامــەی (الحیــاة) چاپــی‬ ‫لەنــدەن‪ ،‬رەخنــە لــەو تێڕوانین‬ ‫و بۆچونانــەی د‪ .‬بەرهــەم‬ ‫ســاڵح‪ ،‬دەگرێــت‪ ،‬كــە ناوبــراو‬ ‫رۆژی ‪ ،2018/1/5‬لــە وتارێكــدا‬ ‫لەهەمان رۆژنامەدا بە ناونیشانی‬ ‫"تێڕوانینێــك بــۆ كۆتایپێهێنانی‬ ‫قەیرانــەكان‬ ‫بەردەوامیــی‬ ‫لەعیراق"‪ ،‬باڵویكردبۆوە‪.‬‬ ‫د‪ .‬سەربەســت نەبــی‪ ،‬لــە‬ ‫وتارەكەیــدا‪ ،‬تیڕوانینەكانــی‬ ‫د‪.‬بەرهــەم بۆ چارەســەركردنی‬ ‫كێشەكانی عێراق‪ ،‬شیدەكاتەوەو‬ ‫پێیوایــە‪ ،‬د‪ .‬بەرهــەم دەیەوێت‬ ‫بــە دوركەوتنــەوە لــە مافــی‬ ‫چارەنوســی كورد‪ ،‬بچێتەوە ناو‬ ‫گۆڕەپانــی سیاســیی عێــراق و‬ ‫لەوێوە بانگەشــەی فریادرەســی‬ ‫بۆ چارەســەركردنی كێشــەكانی‬ ‫عێراق بكات‪ ،‬هەروەك نوسەر لە‬ ‫وتارەكەدا دەنوســێت‪ :‬د‪.‬بەرهەم‬ ‫دەڵێت كــوردەكان (نەك كورد)‬ ‫مافێكــی سرووشــتیان هەیــە‬ ‫لەدیاریكردنــی چارەنووســی‬ ‫خۆیاندا "بەاڵم" مافی چارەنووس‬ ‫پشتبەســتن‬ ‫لەئەنجامــی‬ ‫بــە بەغــدای پایتەختــەوە‬ ‫لەڕاســتیدا‬ ‫دێتەكایــەوە‪...‬‬ ‫لۆجیكی ئەم فەنتازیا سیاســییە‬ ‫لــە فەنتازیــای دیموكراســیەتی‬ ‫عەرەبە ســتەمكار و تاكڕەوەكان‬ ‫دەچێت كە دەڵێت‪ ،‬دوو بژاردەت‬ ‫بەمەرجێــك‬ ‫لەبەردەمدایــە‬ ‫یەكەمیان هەڵبژێریت‪.‬‬ ‫ئەم وتارەی د‪ .‬سەربەست نەبی‪،‬‬ ‫دەكرێــت ببێتــە دەروازەیەك بۆ‬ ‫دیالــۆگ و گفتوگــۆی بۆچــون‬ ‫و تێڕوانینەكانــی د‪ .‬بەرهــەم‪،‬‬ ‫بەتایبەتی‪ ،‬قســە لەبــارەی ئەو‬ ‫پرســیارەوە بكرێت‪ ،‬كە ئایا ئەم‬ ‫تێڕوانینانە زادەی هەلومەرجێكی‬ ‫بابەتیین‪ ،‬یاخود‪ ،‬ســەرئەنجامی‬ ‫كێشــەو ملمالنــێ ناوخۆیــی و‬ ‫عێراقیەكانە‪.‬‬ ‫لێرەدا‪( ،‬چاودێر) بە رەزامەندیی‬ ‫د‪ .‬سەربەســت نەبــی‪ ،‬دەقــی‬ ‫وتارەكــە بــە زمانــی كــوردی‬ ‫باڵودەكاتــەوەو بڕیاریشــە ئــەم‬ ‫هەفتەیــە دەقــە عەرەبییەكــەی‬ ‫لــە رۆژنامــەی (الحیــاة)دا‬ ‫باڵوبكرێتەوە‪.‬‬

‫د‪ .‬سەربەست نەبی‬

‫ئەودیوی تێڕوانین‬ ‫مشتومڕی نیشتامنی‌و نەتەوەیی‬ ‫لە تێزەكەی (بەرهەم ساڵح)دا‬ ‫تێڕوانین( الرؤیە) چاوگەكەی روانینە‪ ،‬واتە‬ ‫روونكردنەوەی ئەوەی كە شتێك لە داهاتوودا‬ ‫بــەرەو كــو ‌ێ دەگات و چــی بەســەردێت‪،‬‬ ‫یاخوود دەبێت چی لێبێت‪ .‬تێڕوانین لەڕووی‬ ‫زمانەوانییەوە بینین و رای باش و راســت‪-‬ی‬ ‫تێدایە‪ ،‬بەاڵم ئەگەر ئەلیفی بۆ درێژبكرێتەوەو‬ ‫ببێتــە (رؤیا) ئەوا زانینی پەنهانیی (غەیب)‬ ‫دەگەیەنێــت‪ .‬یەك پیتی ئەلیفــی درێژكراوە‬ ‫ئــەو جیاوازییــە كەمەیــە كە لەنێــوان رای‬ ‫ئەقاڵنی راســت یان شیكردنەوەی زانستی‌و‪،‬‬ ‫پێشبینیكردنی غەیب و خوێندنەوەی ئایندە‬ ‫و دۆزینەوەی ئەوەی تێدا حەشاردراوە‪ ،‬هەیە‪.‬‬ ‫ئــەوەش دەكرێــت‪ ،‬بەزمانێكــی هەڵپاچراو‪،‬‬ ‫ناوی فاڵگرتنەوەی سیاسی لێبنێین‪.‬‬ ‫بانگەشە‌و الف لێدانی تێڕوانین‪ ،‬ب ‌ێ بەش‬ ‫نییــە لــە خواســتێكی مەعریفــی چاودێری‬ ‫ئامێز كە روانین‌و خۆزگەخواستن بۆ دواڕۆژ‪،‬‬ ‫لەباردەبات‪ ،‬یان تێگەیشــتنێكی كۆتكراو بۆ‬ ‫مێــژوو پێشــكەش دەكات‪ ،‬كــە بیروڕاكانی‬ ‫بەســەردا دەســەپێنێت‪ .‬كەســێكی خاوەن‬ ‫تێڕوانین دەسەاڵتێكی مەعریفی و توانایەكی‬ ‫ئەوتــۆی خوێندنــەوەی رووداو‪ ،‬یان داهاتوو‬ ‫بەخــۆی دەدات‪ ،‬كــە هەڵوێســتی چاودێری‬ ‫ب ‌ێ الیــەن یان بابەتی تێدەپەڕێنێت‪ ،‬چونكە‬ ‫تێڕوانین الیەنگرییەو‪ ،‬خواستێكی ئاشكرا یان‬ ‫شــاراوەی تێدایە بۆ نوشتانەوەی ملی رووداو‬ ‫و واقیعە بابەتییەكان و راستییەكان و ملكەچ‬ ‫پێكردنی بۆ خواست و مەبەستەكانی خاوەنە‬ ‫سیاسییەكەی‪.‬‬ ‫لەهەمــوو وێســتەگە سیاســییەكانیدا د‪.‬‬ ‫بەرهــەم ســاڵح هەوڵیــداوە لەتێڕوانینــی‬ ‫هەمووانــەوە‪ ،‬بەدیمەنــی سیاســییەك خۆی‬ ‫نیشانبدات كە لەهەمووان كراوەترو‪ ،‬ئەقاڵنی‬ ‫تر و‪ ،‬ئازادیخوازترە و بااڵترە لە شەڕەقســە‬ ‫بچووكــەكان و‪ ،‬لەهەمــووان بەتواناتــرە لــە‬ ‫پەیوەندیگرێــدان لەگــەڵ هەمــوو ئەوانــەی‬ ‫ركابــەری یەكتــرن‪ ،‬بااڵتــرە لــە ملمالنــێ‌‬ ‫تایفیی و نەتەوەییەكان لەواڵتەكەی(عیراق)‬ ‫دا‪ .‬گرنگتریــن شــتیش لــە تێڕوانینیــدا‪،‬‬ ‫گوایــە ئــەو لەهەموو كەس زیاتر پەســەندە‬ ‫الی ناوەنــدە سیاســییەكان‌و ناوەندەكانــی‬ ‫بڕیــاری جیهانــی‪ ،‬ئەمریكایــی‌و ئەوروپایــی‬ ‫بەتایبەتــی‪ .‬بــەاڵم ئەمجــارە لەوتارەكەیــدا‬ ‫بەناونیشــانی" تێڕوانینێك بۆ كۆتایپێهێنانی‬ ‫بەردەوامیی قەیرانەكان لەعیراق"‪ ،‬لەژمارەی‬ ‫رۆژی ‪ 2018/1/5‬رۆژنامــەی (الحیــاة) دا‪،‬‬ ‫دەیەوێت تێڕوانینێكی گشتگیر الی هەمووان‬ ‫درووســتبكات‪ ،‬بەتایبەتــی الی رای گشــتی‬ ‫عەرەبی‪ -‬عیراقی كە ئەوە مەبەســتەكەیەتی‬ ‫لــە گووتارەكــەی‪ -‬كە ئــەو بەڕاســتی تاكە‬ ‫عیراقییــە لــەم ســەردەمە خەمۆكیهێنەردا‪،‬‬ ‫ئــەو عیراقییە پاك‌و پووختەی هیچ خەوش‌و‬ ‫كەموكورتییەكــی‪ ،‬نەتەوەیی یــان مەزهەبی‬ ‫نییە لەئینتیما یان ناسنامەكەیدا‌و‪ ،‬ئەو رەنگە‬ ‫تەنها كەس بێت توانای رزگاركردنی هەمووانی‬ ‫هەبێت‪ ،‬ئەوە ئامانجی سەرەكی حەشاردراوی‬ ‫ئاشــكرانەكراوە لــە وتارەكەیدا‪ .‬بــەاڵم ئەو‬ ‫پرســیارەی لێرەدا قووت دەبێتــەوە ئەوەیە‬

‫چــۆن؟ بــەچ شــێوەیەك؟ چۆن نووســەری‬ ‫تێڕوانینەكە زەمینەسازدەكات بۆ رزگاربوون‬ ‫لــە بەردەوامیــی و خوالنــەوەی قەیرانەكانی‬ ‫عیراق؟ وەكو ئەوەی گووایە عیراق بەدرێژایی‬ ‫مێــژووە دوورو درێژەكــەی لــەدەرەوەی ئەو‬ ‫قەیرانانە بووبێــت‪ ،‬ئەو قەیرانانەی تێپەڕبوو‬ ‫و نائاسایین سەبارەت بەم واڵتە!!!‬ ‫لەســەرەتای وتارەكەدا‪ ،‬نووسەر دیارترین‬ ‫ئەو دوو هەڕەشــەیەی بەردەم ســەقامگیریی‬ ‫ئــەو عیراقــە بــاس دەكات كــە دەیەوێــت‬ ‫پێی بــگات‪ ،‬ئەوانیش بریتین لــە رێكخراوی‬ ‫داعــش و لێكەوتەكانــی ریفراندۆمەكــەی‬ ‫هەرێمــی كوردســتان‪ ،‬زۆری نەمــاوە وەكــو‬ ‫یەك لەڕووی پێگــەو رۆڵ‌و گرنگییەوە لێیان‬ ‫بڕوانێت‪ ،‬بەوەی دوو هەڕەشەی مەترسیدارن‬ ‫لەبەردەم ســەقامگیریی عیراق‌و ســەرلەنوێ‌‬ ‫دامەزراندنــەوەی بەچەشــنێك كــە هیــچ‬ ‫قەیرانێكی تێدانەبێت‪ .‬روونیشە كە سەرلەنوێ‌‬ ‫دامەزراندنــەوەی عیــراق و یەكگرتــووی‬ ‫واڵتەكــە‪ ،‬ئــەو ئامانجــە بااڵیەیە كــە بەڕێز‬ ‫بەرهــەم هەوڵی بۆ دەدات‪ ،‬ئــەو بژاردەیەش‬ ‫رەوا و رێگەپێدراوە بۆ هەموو كەسێك‪ ،‬بەاڵم‬ ‫روون نییــە یــان گوومانــی لێدەكرێت ئاخۆ‬ ‫هێشتا بە سیفەتی سیاسییەكی كورد بیر لە‬ ‫چارەسەر دەكاتەوە یان لە پێگەی ئینتیمای‬ ‫نەتەوەیی تایبەتی خۆیەوە‪ ،‬یاخوود هێشــتا‬ ‫ترسی شــوناس یان شایستەكانی مەسەلەی‬ ‫نەتەوەیــی كارە لەپێشــینەكانێتی لەكاتــی‬ ‫نزیكبوونەوەیدا لە چارەسەركردن‪.‬‬ ‫ســەرباری ئەوانــەی باســكران‪ ،‬دەتوانین‬ ‫ئامــاژە بۆ ئەو حوكمە ناڕەوا و قەبارەی ئەو‬ ‫ســوكایەتییە بكەین كــە بەرانبەر بەئیرادەی‬ ‫نەتەوەیەك‪ ،‬یان گەلێك دەیكات كە ویســتی‬ ‫لە راپرســییەكی ئاشتیانەو دیموكراسیانەدا‪،‬‬ ‫ئازادانە گوزارشت لە خواستە نەتەوەییەكانی‬ ‫بــكات‪ ،‬كاتێك راپرســیی و لێكەوتەكانی بە‬ ‫هەڕەشــەیەك دەزانێــت بەرانبــەر بە خەونە‬ ‫لەنــاكاوە عیراقییەكــەی‪ ،‬كــە هاوشــێوەی‬ ‫هەڕەشەی شكستپێهێنانی داعشە‪ ...‬هتد‪.‬‬ ‫نووسەری وتارەكە مافی تەواوی هەیە كە‬ ‫خۆی داماڵێت لەهەر ئینتیمایەكی سیاســی‬ ‫یــان شوناســێكی پێشــوو‪ ،‬كە بە كۆســپی‬ ‫دەزانێــت لەبــەردەم خواســتە نوێیەكانیدا‪.‬‬ ‫هەمــوو كــەس مافی هەیــە دەســتبەرداری‬ ‫بیروبــاوەڕ و تێڕوانینە سیاســییەكانی بێت‪،‬‬ ‫لــە بازاڕی سیاســەتدا‪ ،‬كاتێك ببێتە لەمپەر‬ ‫لەبــەردەم هەڵكشــانی یان پێشــكەوتنیدا‪،‬‬ ‫بەهەمــان ئــەو ئاســانییەی كــە مــرۆڤ‬ ‫دەســتبەرداری یەخەی كراســە چڵكنەكەی‬ ‫بێــت‪ ،‬بەاڵم ئەوەی ناتوانیــن لێی تێبگەین‪،‬‬ ‫یــان پاســاوی بۆ بهێنینەوە‪ ،‬لــەم حاڵەتەدا‬ ‫ئەوەیــە ئــەم كــردەوەی لەكۆڵخۆكردنــەوە‬ ‫هاوشــان بێت لەگەڵ تاوانباركردنی سیاسی‌و‬ ‫سەركۆنەكردنی هەموو كەسێك‪ ،‬كە بەتووندی‬ ‫دەستی بەقەناعەتی سیاسیی یان نەتەوەیی‬ ‫یان بیروڕاكانی خۆیەوە گرتبێت‪.‬‬ ‫بڕگــەی دواتر دێــت كە ئامانجــی ئەوەیە‬ ‫الی وەرگــر ئــەو تێڕوانینــە بچەســپێنێت‬ ‫كــە خاوەنــی" تێڕوانینەكــە" هاتــووە بــۆ‬ ‫ئەوەی كودەتا یان شۆڕشــێكی سیاســی لە‬ ‫گووتــاری "نیشــتیمانپەروەریی" عیراقیــدا‬ ‫بــكات و دابڕانێكــی مەعریفــی لەگەڵ جۆرە‬ ‫بەســەرچووەكان و شــێوە كۆنەكانی گووتار‬ ‫رابگەیەنێت‌و‪ ،‬دەڵێت‪ :‬رەنگە بۆیەكەمجاربێت‬ ‫لەمێــژووی دەوڵەتــی هاوچەرخــی عیراقــدا‬ ‫(زۆرێــك لەكــوردەكان) خۆشــبەختانە‬ ‫نووســەر وەكو مێژوونووسانی كۆن نەیوتووە‬ ‫كۆمەڵێك لە كوردەكان داخوازی چاكســازی‬ ‫نێوخۆیی و دەســەاڵتی باش و دادپەروەرانە‬ ‫پێــش درووشــمە نەتەوەییــەكان دەخــەن‪،‬‬ ‫ئــەوەش گۆڕانێكــی گەورەیە‪ .‬راســتیەكەی‬ ‫من لەوە تێنەگەیشــتووم لێرەدا بەدرووستی‬ ‫مەبەستی لە "درووشمە نەتەوەییەكان" چییە‬ ‫و مەبەســتی چ جــۆرە درووشــمێكە؟ ئایــا‬ ‫داواكردنــی جێبەجێكردنی مــاددەی ‪ 140‬ی‬

‫دەســتووری عیراقە؟ یان جێبەجێكردنی ئەو‬ ‫ماددانەی تری دەســتوور كە حكومەتەكانی‬ ‫ناوەنــد لە ‪2005‬ەوە خۆیانــی لێ دەدزنەوە؟‬ ‫یاخــوود رەتكردنــەوەی بەعەرەبكردنــی‬ ‫كەركــوك‌و ناوچــە كوردســتانییەكانی ترە؟‬ ‫یــان مافــی یەكســانبوونە لەســامانەكاندا؟‬ ‫یان خواســتی دادپەروەرییــە لەنێوان ناوەند‬ ‫و ناوچەكانــی تــردا؟ یــان خواســتی مافی‬ ‫چارەنووســە‪ ...‬هتد‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەشــدا‬ ‫وادیــارە نووســەر بەنهێنــی وتوویەتــی‬ ‫با(لەچوارچێوەی درووشمەكاندا) ئەم بەقسە‬ ‫قوربانییدانەش لەسەر سەربڕگەی نیشتمانی‬ ‫عیراقــی پێشــكەش بكەیــن و بیخەینەبــەر‬ ‫ئــەو هەڵگەڕانــەوە نەتەوەییــە‪ ،‬بەڵكو قایل‬ ‫بن‪ .‬پاشــان من لــەو ناكۆكیی و دژبەیەكییە‬ ‫تێناگەم كە نووسەری وتارەكە دەیخوڵقێنێت‬ ‫لەنێوان ئەوەی ئەو ناوی لێدەنێت" درووشمە‬

‫نیشتمانیداین بۆ موزایەداتی سیاسی لەسەر‬ ‫سەروەریی نیشتمانی‪ ،‬هاواری ئەو كەسانەی‬ ‫بۆ یەكێتــی‌و ســەروەریی عیــراق دەگریان‪،‬‬ ‫هەتــا زیاتر قووڵ دەبوونــەوە لە گەندەڵیی‌و‬ ‫تااڵنكــردن‌و مەزهەبگەرایی و پێشــێلكردنی‬ ‫دەســتووری عیراقــی بەدرێژایــی زیاتــر لــە‬ ‫دەیەیەك‪ ،‬بــەردەوام بەرزدەبووەوە‌و تووندتر‬ ‫دەبوو‪.‬‬ ‫یــەك هەنــگاوی تــر لــەو چوارچێوەیەدا‬ ‫بهاوێژرێــت‪ ،‬لــە كەســانی تر زیاتــر دەبینە‬ ‫عیراقــی!!! هەنگاوێكی تر بۆ كۆتایپێهێنانی‬ ‫پــرۆژەی نەتەوەیــی و بنیاتنانــی رێبــازی‬ ‫نــاوازەی نیشــتمانی عیــراق‪ .‬ئــەو هەنگاوە‬ ‫دەبێتە ســەرەتایەك بۆ لەباربردنی ئیرادەی‬ ‫نیشــتمانی‌و ئــازادی هەڵبژاردن‪ ،‬ســەرەتای‬ ‫فەلســەفەی هــەق‪ .‬لەبــەر ئــەوەی خاوەنی‬ ‫تێڕوانینەكــە لەســەرەتادا دەســتبەرداری‬

‫د‪ .‬بەرهەم دەڵێت‪ :‬كوردەكان( نەك كورد) مافێكی رسوشتیان هەیە‬ ‫لەدیاریكردنی چارەنووسی خۆیاندا "بەاڵم" مافی چارەنووس لەئەنجامی‬ ‫پشتبەسنت بە بەغدای پایتەختەوە دێتەكایەوە‪ ...‬لەڕاستیدا لۆجیكی‬ ‫ئەم فەنتازیا سیاسییە لە فەنتازیای دیموكراسیەتی عەرەبە ستەمكار و‬ ‫تاكڕەوەكان دەچێت كە دەڵێت‪ ،‬دوو بژاردەت لەبەردەمدایە بەمەرجێك‬ ‫یەكەمیان هەڵبژێریت! لەگەڵ تێبینیكردنی ئەوەی كە بەكارهێنانی‬ ‫"بەاڵم" لەم چوارچێویەدا هیچی لە زیرەكیی ئەو عەرەب‌و تورك‌و فارسە‬ ‫رەگەزپەرستەكان كەمرت نییە‪ ،‬كە كاتێك دەبینن ناچارن باسی مافی‬ ‫چارەنووسی كورد بكەن‪ ،‬ئەو "بەاڵم"ە بەكاردەهێنن‪.‬‬ ‫من لەو ناكۆكیی و دژبەیەكییە تێناگەم كە د‪ .‬بەرهەم‪ ،‬دەیخوڵقێنێت‬ ‫لەنێوان ئەوەی ئەو ناوی لێدەنێت "دروشمە نەتەوەییەكانی كورد"و‬ ‫چاكسازی و دەسەاڵتی دروستی دادپەروەرانە لەعیراق؟ و بۆچی مەرجە‬ ‫حوكمی دروست و دادپەروەرانە لەسەر شكستپێهێنان و زیندەبەچاڵكردنی‬ ‫دروشم یان داواكارییە نەتەوەییەكانی كورد دروست بكرێت؟ لەو‬ ‫حاڵەتەدا دەسەاڵت لەعیراقدا چۆن دەسەاڵتی باش‌و دادپەروەرانە دەبێت‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا نكۆڵی لەداواكارییە رەواكانی كورد بكرێت؟‬ ‫نەتەوەییەكانی كورد"و چاكسازی و دەسەاڵتی‬ ‫دروســتی دادپەروەرانــە لەعیــراق؟ و بۆچی‬ ‫مەرجە حوكمی دروست دادپەروەرانە لەسەر‬ ‫شكســتپێهێنان و زیندەبەچاڵكردنی درووشم‬ ‫یان داواكارییە نەتەوەییەكانی كورد درووست‬ ‫بكرێت؟ لەو حاڵەتەدا دەســەاڵت لەعیراقدا‬ ‫چۆن دەسەاڵتی باش‌و دادپەروەرانە دەبێت‪،‬‬ ‫لەكاتێكدا نكۆڵی لەداواكارییە رەواكانی كورد‬ ‫بكرێت؟‬ ‫لەمیانــەی تێبینیكردنــی مەبەســتەكانی‬ ‫وتارەكــەدا ئــەوە روون دەبێتــەوە كــە‬ ‫نووسەرەكەی بەڕوونی گرنگییەكی ستراتیژیی‬ ‫بــااڵ‌و ئەوپــەڕی بەهــا دەداتــە داواكاریــی‬ ‫یەكێتی خاكی عیراق و چاكسازیكردن تێیدا‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەگەر ئەو ئامانجە لەســەر حیسابی‬ ‫لەناوبردنی داواكارییــە رەواكانی كورد بێت‪،‬‬ ‫رەنگــە بــەو كارەی بیەوێــت قەناعــەت بەو‬ ‫كەســانە بكات كــە كردوونیەتییــە ئامانجی‬ ‫تێزەكــەی خــۆی‪ ،‬كە پــرۆژە نیشــتمانییە‬ ‫سیاســییەكەی ئەو زۆر پێویســتە‪ .‬نووسەر‬ ‫ئــەو هەڵوێســتە بەپێوەرێك هەژمــاردەكات‬ ‫بۆ هــەر كارێكی سیاســی نەتەوەیــی رەوا‪،‬‬ ‫لەوەشــدا هاوئاوازە لەگــەڵ گووتاری هەموو‬ ‫ئــەو سیاســییە عیراقییانــەی یەكێتــی‌و‬ ‫ســەروەری عیراقیان كردبووە پاساو لەكاتی‬ ‫پرۆســەی ریفراندۆم‌و پاش پرۆسەكەش‪ .‬لەو‬ ‫دەمەدا هەستمان بەوەدەكرد كە لە بازاڕێكی‬

‫پرەنســیپی مافی چارەنــووس دەبێت‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەو كاتەدا دەبێت دووركەوتنەوەیەك لە بیری‬ ‫سیاسی نوێ‌‌و هاوچەرخدا بەدیبهێنێت‪ .‬لێرەدا‬ ‫بــە گوونجان لەگــەڵ تێزەكانی پێشــوویدا‪،‬‬ ‫نووسەری وتارەكە پێشنیاری تێگەیشتنێكی‬ ‫نــو ‌ێ دەكات لەبــارەی مافــی چارەنــووس‌و‬ ‫ناوەڕۆكەكەی‪ ،‬كە خۆی لەئازادی هەڵبژاردندا‬ ‫دەبینێت‪ ،‬دەڕوخێنێت‌و جێگرەوەكەی خۆی‬ ‫پێشكەشــدەكات‪ ،‬كــە لەســەر زۆرلێكردن و‬ ‫پابەندكردن راوەستاوە و دەڵێت‪ :‬كوردەكان(‬ ‫نــەك كــورد) مافێكــی سرووشــتیان هەیــە‬ ‫لەدیاریكردنــی چارەنووســی خۆیاندا "بەاڵم"‬ ‫مافــی چارەنــووس لەئەنجامی پشتبەســتن‬ ‫بــە بەغــدای پایتەختــەوە دێتەكایــەوە‪...‬‬ ‫لەڕاستیدا لۆجیكی ئەم فەنتازیا سیاسییە لە‬ ‫فەنتازیای دیموكراســیەتی عەرەبە ستەمكار‬ ‫و تاكــڕەوەكان دەچێــت كــە دەڵێــت‪ ،‬دوو‬ ‫بژاردەت لەبەردەمدایە بەمەرجێك یەكەمیان‬ ‫هەڵبژێریت!!! لەگەڵ تێبینیكردنی ئەوەی كە‬ ‫بەكارهێنانی " بەاڵم" لەم چوارچێویەدا هیچی‬ ‫لــە زیرەكیــی ئەو عــەرەب‌و تورك‌و فارســە‬ ‫رەگەزپەرســتەكان كەمتر نییــە‪ ،‬كە كاتێك‬ ‫دەبینــن ناچارن باســی مافی چارەنووســی‬ ‫كورد بكەن‪ ،‬ئەو "بەاڵم"ە بەكاردەهێنن‪.‬‬ ‫راستییەكەی‪ ،‬هەموو ئەوانەی پێشتر وتران‬ ‫الوازدەبن لەبەردەم ئەو تێگەیشــتنە نوێیەی‬ ‫نوســەر لەمیانەی ئاماژەیەكی سەرپێیدا‪ ،‬بۆ‬

‫لێكدانــەوەی بزووتنەوەی رزگاریخوازی كورد‬ ‫لە باشووری كوردســتان دەریدەبڕێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئــەو ئاماژەیە رەنگدانــەوەی باوەڕی قووڵی‌و‬ ‫هەڵوێســتێتی بەرانبەر بە سرووشت‌و رەوایی‬ ‫ئەو بزووتنەوە‪ ،‬لەڕووی مێژووییەوە‪ .‬دەڵێت‪:‬‬ ‫حاڵەتی مێژوویی" كوردەكان" وایە كە رەنگە‬ ‫لــەڕووی ســەربازییەوە لــە دەشــتاییەكاندا‬ ‫شكســتبهێنن‪ ،‬بەاڵم لەچیاكان كۆدەبنەوە و‬ ‫جارێكی تر شۆڕش دەستپێدەكاتەوە‪ .‬زۆربەی‬ ‫جارەكانیش بەپشــتیوانی دەرەكــی‪ ،‬عیراق‬ ‫هەمیشە مەحكوم دەبێت بەو بەردەوامبوونە‬ ‫ب ‌ێ ئەنجامە وێرانكارییە‪.‬‬ ‫تێروانینــی یەكەممــان كــە بــەرەو ئــەو‬ ‫لێكدانەوەیەمان دەبات ئەوەیە شۆڕشی كورد‬ ‫نزیكە لە جواڵنەوەكانی یاخیبوونی جوتیاران‬ ‫لــە ئەوروپا لــە چاخی ناوەڕاســتدا‪ .‬دووەم‪،‬‬ ‫توانای هیچ كارێكی ئاشتییانە یان تێكۆشانی‬ ‫دیموكراســی مەدەنی نییە‪ .‬سێهەم‪ ،‬زۆربەی‬ ‫جــارەكان لەبــەر هــۆكارو فاكتەرگەلێكــی‬ ‫نێوخۆیی رەوا دەستپێناكات‪ ،‬بەڵكو بەهۆكار‬ ‫یان هاندانی دەرەكی دەستپێدەكات‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫شەرعیەتی سیاسی‌و مێژوویی نییە‪ .‬چوارەم‌و‬ ‫كۆتایی‪ ،‬شۆڕشی كورد هۆكاری بەردەوامیی‬ ‫بــ ‌ێ هودەیــی‌و وێرانكارییانــەی عیراقە‪ ،‬ئەو‬ ‫واڵتــە نیازپــاك و باشــە‪ ،‬دوور لــە جەنگ‌و‬ ‫شــەڕەنگێزییە‪ ،‬كە جگە لە فریشــتە‌و كەسە‬ ‫پیــرۆزەكان كــەس حوكمی نەكــردووە‪ ،‬ئەم‬ ‫واڵتە ئارام‌و ئەمینە قوربانی ئەو كەسە خاوەن‬ ‫بیرو ئاسۆ الدەرانەیە‪ ...‬ئەمەیە كە دەتوانین‬ ‫لە واتا شاراوەكانی ئەو دەقە هەڵیبهێنجین‪،‬‬ ‫بــ ‌ێ هیــچ زیادكــردن یــان لێكدانەوەیەكــی‬ ‫نادادپەروەرانــە‪ ،‬ئەوە ئەوپەڕی ئاســۆیە بۆ‬ ‫لێكدانەوەی قسەكانی نووسەری وتارەكە‪.‬‬ ‫لە كاتە مێژووییە نائاســایی‌و الدەرەكانی‬ ‫وەكو ئەم كاتەدا‌و‪ ،‬لەو بارودۆخانەی كە زۆر‬ ‫دژی ئەقڵن‪ ،‬كاتێك مرۆڤ دەیەوێت ئەقاڵنی‌و‬ ‫میانڕەوبێت لە گۆشەنیگای كەسانی ترەوە‌و‪،‬‬ ‫دەیەوێــت كوردێكی باش بێــت‌و تائەوپەڕی‬ ‫ئەندازە نەرمونیان بێت‪ ،‬واتە تەنانەت ناسك‌و‬ ‫سەرنجڕاكێش بێت لە گۆشەنیگای خەڵكەوە‪،‬‬ ‫دەبێت گوونجاوبێت لەگەڵ بانگەشــەكانیاندا‬ ‫سەبارەت بە بااڵدەستیی‌و زانایی‌و چاودێریی‌و‬ ‫سەروەریی‪ .‬توانای ئەوەی هەبێت بژێت لەگەڵ‬ ‫تەواوی بانگەشــە‌و گومرایە ئایدۆلۆژییەكانی‬ ‫ئەوانــدا لەبــارەی گەلــی نەمــر‌و شــوناس‌و‬ ‫چارەنووسی هاوبەش و وەاڵمدانەوەی هەبێت‬ ‫لەگەڵ لۆجیكە سیاسییەكەیاندا و هەماهەنگ‬ ‫بێــت لەگــەڵ ئاراســتە نەتەوەییەكانیــان‌و‬ ‫ئاراســتەكانی تریانــدا‪ .‬دەبێــت بەگوێــرەی‬ ‫پێوەری دڵخوازی ئەوان كورد بێت‪ ،‬كوردێكی‬ ‫لەســەرخۆ و نەرمونیان و تەنانەت رۆمانسی‬ ‫كە گۆرانی بەســەر شــكۆ و شــانازییەكانی‬ ‫عیراقدا دەڵێت‌و خەون بە نیشتمانپەروەرییەك‬ ‫دەبینێــت كە بەگوێرەی ئارەزووی كەســانی‬ ‫تــر داڕێــژراوە‪ .‬لەبەرانبەریشــدا هەندێجــار‬ ‫ناچــار دەبێــت دەســتبەرداری هەر شــتێك‬ ‫بێت كــە پەیوەندیداربێت بە شوناســەكەی‌و‬ ‫ئینتیماكــەی‪ ،‬تاكــو بگونجێــت و بســازێت‬ ‫لەگــەڵ لەخۆباییبوونەكانــی ئەوانــدا‪ .‬ئەو‪،‬‬ ‫ئــەو كوردەیە كــە رزگاربــووە لــە حاڵەتی‬ ‫قەتیســبوونی ئایدۆلۆژیــی بەرهەمهاتــوو لە‬ ‫هەســتكردن بەســتەم‪ ،‬پاككراوە لــە پەتای‬ ‫رقی ئەو رەگەزپەرستە گەمژانەیانەی نكۆڵی‬ ‫لــە مافی مرۆڤ دەكەن لــەوەی بە كەرامەت‬ ‫و یەكســانی بژێــت‪ .‬ئــەو‪ ،‬ئــەو كوردەیــە‬ ‫كــە ئێســتا بــە تكاكردنێكــی زۆرەوە‪ ،‬بــۆ‬ ‫هەموو پۆســتەكان پێویســتە و بــۆ تەواوی‬ ‫رۆڵەكانیش دەستدەدات‪ .‬پێچەوانەكەشی ئەو‬ ‫كوردە رەگەزپەرســتەیە‪ ،‬ئــەو كوردە خراپە‬ ‫جوداخوازە قێزەونەیە‪ ،‬لەتێڕوانینی ئەوانەوە‪،‬‬ ‫كــە هەســتی مرۆییانەی نییە بــۆ كەرامەت‪،‬‬ ‫رەنگە هەموو ئەوانە پاســاوبن بۆ تێڕوانینی‬ ‫نووسەری وتارەكە‌و مەبەستەی قسەكانی‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )643‬دووشەممە ‪2018/1/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫چڵەزەیتونی خوێناویی‬ ‫ئاڤێستای تانكشكێن‪ ،‬ئەنقەرە دەهەژێنێت‬ ‫میدیا جیهانییەكان‪:‬‬ ‫توركیا شكستی هێناوەو ناتوانێت لە‬ ‫عەفرین پێشڕەوی بكات‬ ‫ئیسامعیل بێشكچی بیرمەندی تورك‪:‬‬ ‫هەموو توركیا جگە لە سەرۆك كۆمارو‬ ‫سەرۆك وەزیران دژی لەشكركێشی‬ ‫سەر عەفرینن‬ ‫ئاڤێستا خاپور‪ ،‬ئەو شەڕڤانەی بە فیداکاریی گیانی خۆی تانکێکی سوپای تورکیای تێکشکاند‬

‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫بۆ مــاوەی ‪ 10‬رۆژە لەشكركێشــی‬ ‫ســوپای توركیــا‌و گروپــە‬ ‫ئۆپۆزســیۆنی‬ ‫چەكدارەكانــی‬ ‫ســوریای هاوپەیمانــی بــۆ ســەر‬ ‫كانتۆنــی عەفریــن بە نــاوی چڵە‬ ‫زەیتــون‪ ،‬كــە لەراســتیدا چڵــە‬ ‫زەیتونــی خوێناوییە‪ ،‬بەردەوامە‌و‪،‬‬ ‫جگە لە كوژرانی ژمارەیەكی زۆری‬ ‫سەربازی سوپای توركیاو چەكدارە‬ ‫بەكرێگیراوەكانی‪ ،‬ژمارەیەكی زۆری‬ ‫هاواڵتــی‌و ژمارەیەك شــەڕڤانیش‬ ‫شەهیدبون‪.‬‬ ‫هەرچەندە لە ئاستی نێودەوڵەتیش‬ ‫كاردانــەوەكان بەرامبــەر توركیــا‬ ‫تونــد نیــن‪ ،‬بــەاڵم شــەڕڤانانی‬ ‫عەفرین شــەڕێكی سەخت دەكەن‌و‬ ‫تــا ئێســتا تــەواوی هێرشــەكانی‬ ‫ســوپای توركیایان تێكشــكاندوەو‬ ‫زیانــی زۆریــان لێــداون‪ .‬دوێنێش‬ ‫كچــە شــەڕڤان ئاڤێســتا خاپــور‬ ‫بــە كردەیەكــی گیانفیدایــی خۆی‬ ‫بــە تانكێكــی ســوپای توركــدا‬ ‫تەقانــدەوە‌و هێرشــێكی فراوانــی‬ ‫ســوپای توركیــای تێكشــكاند‌و‬ ‫خۆشی شەهید بوو‪.‬‬ ‫بەڕای شــارەزایانی سیاســی‌و سەربازی‬ ‫و هــاوكات زۆربــەی ناوەنــدە میدیاییەكانی‬ ‫جیهــان‪ ،‬ئامــاژە بەوەدەكــەن‪ ،‬توركیا لەم‬ ‫لەشكركێشییەیدا شكســتیهێناوە‌و ناتوانێت‬ ‫عەفریــن داگیربــكات‪ ،‬ئەمــەش لەكاتێكــدا‬ ‫بەرپرســانی توركیا هەڕەشەی داگیركردنی‬ ‫مەنبج‌و فراوانكردنی ئۆپراسیۆنەكەیان دوای‬ ‫عەفرین دەكەن‪.‬‬ ‫جگە لەو بەرخودانە مەزنەی شەڕڤانانی‬ ‫عەفریــن‪ ،‬چاالكییــە مەدەنییــەكان‌و‬ ‫خۆپیشــاندان لەتەواوی شــارەكانی باشورو‬ ‫رۆژئــاوا‌و رۆژهەاڵتــی كوردســتان‌و تەواوی‬ ‫شارو پایتەختە گرنگەكانی ئەوروپاو ئەمریكا‬ ‫فــراوان بوە‪ ،‬تاكــو رایگشــتی نێودەوڵەتی‬ ‫لــەو بێدەنگییــە بێتە دەنــگ و چیتر رێگە‬ ‫بــە ســوپای داگیركاریی توركیــا نەدرێت‪،‬‬ ‫كۆمەڵكوژیــی لە عەفریــن ئەنجام بدات‪ ،‬بە‬ ‫تایبەت كە لە ئێستادا باس لەوەدەكرێت كە‬

‫توكریا چەكی قەدەغەكراوی بەكارهێناوە‪.‬‬ ‫لەالیەكــی دیكــەوە‪ ،‬بڕیــارە ئەمــڕۆ دوو‬ ‫شــەممە لەشاری سلێمانی‪ ،‬خۆپیشاندانێكی‬ ‫بەرفــراوان بۆ ســەركۆنەكردنی كردەوەكانی‬ ‫دەوڵەتــی توركیــا‌ بەڕێوەبچێــت‌و رۆژی‬ ‫سێشــەممەش پارلەمانی كوردستان رەوشی‬ ‫عەفرین تاووتوێدەكات‪.‬‬

‫شەڕو بۆردومان لە عەفرین‬ ‫بەردەوامە‬ ‫لە درێــژەی ئەو هێرشــە داگیركارییەی‬ ‫ماوەی ‪ 10‬رۆژە بەردەوامە‪ ،‬ســوپای توركیا‬ ‫دوێنــێ لــە چیــای قەســتەل هێرشــێكرد‌و‬ ‫لەالیەن شەڕڤانەوە تێكشــكێنران‪ ،‬ئاڤێستا‬ ‫خاپور خۆی تەقاندەوە بە تانكێكی سوپای‬ ‫توركــدا‌و بەهۆیــەوە هێرشــەكە تێكشــكا‪،‬‬ ‫خۆشی شەهید بوو‪.‬‬ ‫ئاڤێســتا خاپور ناوی راســتەقینەكەی‬ ‫زێلوخ حەموە‌و لە دایكبووی ساڵی ‪1998‬ی‬ ‫ناحیەی بلبلێیە‪.‬‬ ‫دوای تێكشــكاندنی هێرشــەكەی توركیا‪،‬‬ ‫فڕۆكــە جەنگییەكانــی ســوپای توركیــا‬ ‫دەســتیانكرد بــە بۆردومانكردنــی گونــدی‬ ‫حاجی خەلیل لــە ناوچەی راجۆ‪ ،‬بەهۆیەوە‬ ‫ژمارەیەك هاواڵتی شەهیدو برینداربون‪.‬‬ ‫لەالیەكــی دیكــەوە فڕۆكــەكان بەنداوی‬ ‫میدانكێیــان بۆردومانكــرد‌و مەترســیان بۆ‬ ‫ژیانی هاواڵتیانی ســەدان گوند دروستكرد‪،‬‬ ‫هەروەهــا خێوەتــگای روباریشــیان‬ ‫بۆردومانكرد‪.‬‬ ‫بەپێــی دوایــن ئامارەكانــی دەزگا‬ ‫تەندروســتییەكانی كانتۆنــی عەفریــن‪ ،‬تــا‬ ‫ئێســتا زیاتــر لــە(‪ )100‬هاواڵتــی مەدەنی‬ ‫شــەهید بــون‌و زیاتــر لــە(‪ )200‬تریــش‬ ‫برینداربون‪.‬‬ ‫الیخۆشیەوە‪ ،‬ئەنژێال رەشۆ‪ ،‬هاوسەرۆكی‬ ‫ئەنجومەنــی تەندروســتی كانتۆنی عەفرین‌و‬ ‫جــوان محەمــەد‪ ،‬ئەندامــی دەســتەی‬ ‫بەڕێوەبــەری نەخۆشــخانەی عەفریــن‪،‬‬ ‫لەبــارەی ئامــاری شــەهیدو بریندارانــی‬ ‫مەدەنیــەوە‪ ،‬رایانگەیانــدوە‪ ،‬لەســەرەتای‬ ‫هێرشــە داگیركارییەكانــی ســوپای تورك‌و‬ ‫چەتەكانییــەوە بــۆ ســەر عەفریــن‪)٨٦( ،‬‬ ‫هاواڵتــی مەدەنی شــەهیدبون‪ ،‬كە (‪ )٦‬لەو‬ ‫شــەهیدانە‪ ،‬ئەندامی یەك خێزانن‪ ،‬هەروەها‬ ‫(‪ )١٩٨‬هاواڵتیــش برینداربــون‪ ،‬زۆرینــەی‬

‫شەهیدو بریندارەكان ژن‌و منداڵن‌و داواشیان‬ ‫لەڕێكخراوە تەندروستییەكان كرد‪ ،‬هاوكاریی‬ ‫تەندروســتی‌و پێداویســتی پزیشــكی بــۆ‬ ‫نەخۆشخانەكانی عەفرین دابین بكەن‪.‬‬

‫خۆپیشاندان‌و كاردانەوەكان‬ ‫دژی توركیا‬

‫یــان رۆژئــاوای هەرگیز رازی نابین كێشــە‌و‬ ‫پشێوی نوێ لەناوچەكەدا بۆ ئەمڕۆ‌و داهاتو‬ ‫ئەنجام بدرێت‪ ،‬خۆش گوزەرانی ئاسایشــی‬ ‫واڵت‌و گەلەكەمان‌و بۆ سەر ئاسایشی گیان‌و‬ ‫ماڵی هاواڵتییانمان بكرێنە ئامانج"‪.‬‬ ‫الی خۆشــیەوە بەكــر بــۆزداغ جێگــری‬ ‫ســەرۆك وەزیــران‌و وتەبێــژی حكومەتــی‬ ‫توركیــا لە چەنــد بۆنەی جیادا هۆشــداری‬ ‫دایــە هێزەكانی ئەمریكا لە باكوری ســوریا‬ ‫بەتایبــەت لە منبج كە لەحاڵی نەكشــانەوە‬ ‫و بەردوامیان لەپرۆژەكانیان لەوێ‪ ،‬دەكرێنە‬ ‫ئامانجی ســوپای توركیا‌و ئــەو هێزانەی بە‬ ‫پاڵپشتی تیرۆر تۆمەتبار كرد‪.‬‬

‫دەســتپێكردنی‬ ‫لــەدوای‬ ‫هــەر‬ ‫ئۆپەراســیۆنەكانی ســوپای توركیــاوە‬ ‫لەزۆربــەی پارچەكانــی كوردســتانی‬ ‫گــەورەو واڵتانــی ئەوروپا‪ ،‬خۆپیشــاندان‌و‬ ‫گردبونــەوەی ناڕەزایــی ئەنجامــدراوە‌و داوا‬ ‫لەكۆمەڵــگای نێودەوڵەتــی‌و واڵتانــی زلهێز‬ ‫توركیا شكستیهێناوە‬ ‫دەكرێــت‪ ،‬كــە هەرچــی زوە ســنورێك بــۆ‬ ‫كــردەوە سەرشــێتانەكانی دەوڵەتی تورك‌و‬ ‫لەشكركێشییەكەی ســوپای توركیا بۆتە‬ ‫بەتایبەتیش لێدوان‌و كردەوەكانی حكومەتی جێی بایەخی میدیا جیهانی‌و ناوچەییەكان‌و‬ ‫ئاكپارتــی دابنرێــت‪ ،‬چونكە ئەوەی ئێســتا گرنگی زۆر دەدەن بە بەرگری شەڕڤانەكانی‬ ‫لەكانتۆنــی عەفرین دەگوزەرێــت دژی بەها عەفرین‪.‬‬ ‫مرۆییەكانــە‌و ســنورەكانی تێپەڕانــدوە‪،‬‬ ‫لــەو چوارچێوەیەدا میدیــا جیهانییەكان‬ ‫لەوچوارچێوەیەشــدا بڕیارە ئەمڕۆ لەشــاری باس لە شكستی لەشكركێشییەكەی سوپای‬ ‫ســلێمانی‪ ،‬خۆپیشــاندانێكی بەرفــراوان بۆ توركیــا‌و هاوپەیمانەكانــی دەكــەن كــە بۆ‬ ‫ســەركۆنەكردنی كردەوەكانــی دەوڵەتــی ماوەی ‪ 10‬رۆژە بەردەوامە‪.‬‬ ‫توركیا بەڕێوەبچێت‪.‬‬ ‫لەشكركێشــی توركیــا كــە ئەنقــەرە بە‬ ‫پارلەمانــی‬ ‫كارنامــەی‬ ‫هــاوكات بەپێــی‬ ‫"چڵــە زەیتوون" ناوی دەبــات‪ ،‬بەاڵم خۆی‬ ‫دەســت‬ ‫وێنەیەكــی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬كــە‬ ‫چڵە زەیتونی خوێناوییە‪ ،‬لەرۆژی شەممەی‬ ‫كوردســتان‪،‬‬ ‫پارلەمانی‬ ‫(چاودێر) كەوتوە‪،‬‬ ‫رابردوو ‪ ،2018-1-20‬دەستیپێكردوە‌و تاوەكو‬ ‫رۆژی سێشــەممەی ئاینــدە ‪ 2018/1/30‬ئێستا بەردەوامە‪ ،‬بەپێی ئامارەكانی نەتەوە‬ ‫كۆدەبێتەوە‌و تێیدا سەرۆكی فراكسیۆنەكان یەكگرتووەكان‪ ،‬ئۆپەراســیۆنەكە مەترســی‬ ‫پەیــام لەبــارەی دۆخــی ئێســتای عەفرین ئاوارەبونی لەســەر نزیكــەی (‪ )324‬هەزار‬ ‫دەخوێننەوە‪.‬‬ ‫ژن‪ ،‬پیاو‪ ،‬منداڵ لەشارەكە دروستكردوە‪.‬‬ ‫رۆژنامەی (دیار)ی لوبنانی لە راپۆرتێكدا‬ ‫بــەوردی باســی لــە پالنەكانــی شــەڕی‬ ‫ئەنقەرە هەڕەشە لە ئەمریكا‬ ‫شــەڕڤانەكان كردوەو ئەوەی خســتوەتەڕوو‬ ‫دەكات‬ ‫كــە ســوپای توركیــا شكســتیهێناوە لــە‬ ‫پێشڕەویكردن لە عەفرین‪.‬‬ ‫هــاوكات لەدرێــژەی بەردەوامــی‬ ‫هــاوكات كەناڵــی (ســكای نیــوز)‬ ‫ئۆپەراســیۆنی بەناو چڵە زەیتــون‪ ،‬بینالی باڵویكــردەوە‪ ،‬لەمــاوەی هێرشــەكانی‬ ‫یڵــدرم‪ ،‬ســەرۆك وەزیرانــی توركیــا‪ ،‬وتی ئەمدواییەدا‪ ،‬هێزەكانی سوپای توركیا هیچ‬ ‫"زیاتــر لە(‪ )300‬شــەڕڤانی یەپەگە گیانیان پێشــڕەوییەكی ئەوتۆیان لەســەر زەوی بۆ‬ ‫لەدەســتداوەو بە رون‌و ئاشــكرایی دەیڵێین نەكراوە‌و دەستكەوتێكی ئەوتۆیان نەبوە‪.‬‬ ‫كە ئێمە لەئێرانەوە بۆ دەریای ناوەڕاســت‪،‬‬ ‫پەیامنێری كەناڵەكە‪ ،‬دەڵێت "هێزەكانی‬ ‫بەدرێژایــی هــەزارو ‪ 350‬كیلۆمەتر ســنوری توركیــا تــا ئێســتا لــەروی زەمینییــەوە‬ ‫باشورمان لەگەڵ عێراق‌و سوریادایە‌و‪ ،‬رێگە نەیانتوانیوە هیچ پێشڕەوییەك ئەنجامبدەن‪،‬‬ ‫بەدروستبونی هیچ رێكخراوێكی تیرۆریستی دوای (‪ )10‬رۆژ لەدەســتپێكردنی‬ ‫نادەیــن‪ ،‬ئینجا لە رۆژهەاڵتــی فورات بێت‪ ،‬هێرشــەكەیان‪ ،‬شــەڕ‌و روبەڕوبونــەوەكان‬

‫بەچــڕی بەردەوامییــان هەیە‪ ،‬لەشــارەدێی‬ ‫راجــۆی باكــوری رۆژئاوای عەفریــن‪ ،‬دوای‬ ‫ئــەوەی لە بەیانی ئەمــڕۆ هێزەكانی توركیا‬ ‫دەستیان بە پێشڕەوی كردووە"‪.‬‬ ‫ســەرچاوەكان ئاشــكرایدەكەن‪ ،‬توركیــا‬ ‫ترســی گەورەی لە شكست هەیە‌و بەردەوام‬ ‫هێــزی پشــتیوانی بۆ ناوچەكان بەگشــتی‌و‬ ‫رۆژهەاڵتــی عەفریــن بە تایبەتــی دەنێرێت‬ ‫لەســنوری شــاری ئەعــزازەوە‌و دەیانەوێ‬ ‫لەناوەوەی سوریاش دەست بە پێشڕەوی بۆ‬ ‫عەفرین بكەن‪ ،‬هێزەكانی سوریای دیموكرات‬ ‫توانیویانە دەیان سەرباز‌و چەكداری سوپای‬ ‫ئــازاد‌و تیرۆریســتانی بەرەی رزگاری شــام‬ ‫بكوژن‪.‬‬ ‫لەالیەكــی تــرەوە‪ ،‬هێزەكانی ســووریای‬ ‫دیموكــرات چەنــدان وێنــە‌و زانیارییــان‬ ‫باڵوكردۆتەوە‌و هێما بۆ ئەوە دەكەن‪ ،‬توركیا‬ ‫بۆمبی ناپاڵم لەبۆردمانەكانی بەكاردەهێنێت‪،‬‬ ‫كــە یەكێكــە لەبۆمبــە قەدەغەكــراوەكان‬ ‫لەالیــەن كۆمەڵگــەی نێودەوڵەتییــەوە‪،‬‬ ‫چونكــە گازێكی كۆمەڵكوژە‌و بەتەواوی رێی‬ ‫بەكارهێنانی لەالیەن نەتەوە یەكگرتوەكانەوە‬ ‫قەدەغەكراوە‪.‬‬

‫توركیا سەركەوتو نابێت‬ ‫شــارەزایانی سیاسی‌و ســەربازی ئاماژە‬ ‫بەوەدەكەن‪ ،‬توركیا لە لەشكركێشــییەكەی‬ ‫عەفریندا سەركەوتو نابێت‌و شكستدەهێنێت‪.‬‬ ‫ئیســماعیل بێشكچی نووســەری تورك‌و‬ ‫دۆســتی كورد بە رۆژنامەی دۆڤار‪-‬ی توركی‬ ‫راگەیانــدوە‪ ،‬عەفرین كوردســتانە‪ ،‬ژمارەی‬ ‫دانیشــتووانەكەی نزیكــەی یــەك ملیــۆن‬ ‫كەســە‪ ،‬لە ســەرەتای هەڵگیرسانی شەڕی‬ ‫نێوخۆی ســوریاوە ئارامترین شــوێن بووە‪،‬‬ ‫زۆرتــر لــە ‪ 400‬هــەزار ئاوارەی ســووریایی‬ ‫پەنایان بۆ بردووە‪.‬‬ ‫ناوبراو دەشــڵێت "شــەڕی دژی عەفرین‪،‬‬ ‫شــەڕی دژی هەمــوو كــوردە‪ ،‬دەبێت ئەوە‬ ‫قبوڵ بكرێت‪ ،‬كە شــەڕە دژی كوردســتان‪،‬‬ ‫هەمــووان لە توركیا ئەم شــەڕە شــەرمەزار‬ ‫دەكەن‪ ،‬جگە لە ســەرۆك كۆمارو ســەرۆك‬ ‫وەزیران كە گەل سەركوت دەكەن‪ ،‬رێدەگرن‬ ‫لــە دەرچوون بۆ شــەقامەكان و ناڕەزایەتی‬ ‫دەربڕین لە دژی ئەم شــەڕە‪ ،‬دەنگی خەڵك‬ ‫كپ دەكەن"‪.‬‬ ‫بێشــكچی‪ ،‬ئاماژە بەوەشدەكات‪ ،‬باكوری‬

‫ســوریا لــە جزیرەوە تــا عەفریــن ناوچەی‬ ‫كوردین‪ ،‬رژێمی بەعــس هەوڵیدا تەعریبیان‬ ‫بكات‪ ،‬بەاڵم ئێستا توركیا ئەو كارە دەكات‬ ‫لە چوار چێوەی هەڵمەتە سەربازییەكەی بۆ‬ ‫ســەر عەفرین‪ ،‬توركیا حەزنــاكات كیانێكی‬ ‫كوردی دروســت بێت لەوێ‪ ،‬شــەڕ بۆ ئەوە‬ ‫دەكات‪ ،‬بۆیە لەســەر كوردەكان پێویســتە‬ ‫ئــەوەی لە كەركوك رووی دا‪ ،‬نەهێڵن لەوێ‬ ‫روو بدات‪ ،‬ئەمە زۆر گرنگە‪.‬‬ ‫روونیشــیكردەوە‪ ،‬شــەڕ لــە عەفریــن‬ ‫درێژخایەن دەبێت‪ ،‬بەرگری دەكرێت‪ ،‬گەلی‬ ‫عەفریــن بەرگری لــە خاكەكەیــان دەكەن‪،‬‬ ‫عەفرین كەركوك نییە‪ ،‬هەڵەی كورد هەبوو‬ ‫لەوێ‪ ،‬دابەشــبوون هەبوو‪ ،‬گرووپێك چوون‬ ‫هاوپەیمانێتییــان لەگەڵ دووژمن كرد‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لــە عەفرین ئەوە نییە‪ ،‬هەموو ئاماژەكان بۆ‬ ‫ئــەوەن توركیا ناتوانێت پێشــڕەوی بكات‪،‬‬ ‫گەلی عەفرین واڵتەكەی چۆڵ ناكات‪.‬‬

‫كاردانەوە نێودەوڵەتییەكان‬ ‫كاردانــەوە نێودەوڵەتییــەكان لەبەرامبەر‬ ‫لەشكركێشــییەكانی توركیــا بەتایبــەت‬ ‫ئەمریكاو روسیاو ئەوروپاو ئێران‌و حكومەتی‬ ‫ســوریا لــە ئاســتی پێویســتدا نەبــوە‌و لە‬ ‫چوارچێوەی شەرمەزاركردندا ماوەتەوە‪.‬‬ ‫لەكۆنفرانســێكی رۆژنامەوانیــدا هێــزەر‬ ‫ناوێــرت‪ ،‬وتەبێــژی وەزارەتــی دەرەوەی‬ ‫ئەمریــكا‪ ،‬رایگەیانــدوە‪ ،‬لــەم دواییانــەدا‬ ‫حكومەتــی ئەمریــكا دانوســتاندنی زۆر‌و‬ ‫پەیوەندیــی تەلەفۆنــی زۆری لەگــەڵ‬ ‫بەرپرســانی توركیــا ئەنجامداوە‌و ســەرۆك‬ ‫ترەمــپ پەیوەنــدی تەلەفۆنــی لەگــەڵ‬ ‫ئــەردۆگان ئەنجامــداوە‪ ،‬دەتوانــم بڵێم ئەو‬ ‫پەیوەندییە زۆر توند بو‪.‬‬ ‫پەیوەندییــە تەلەفۆنییەكــەی ترەمــپ‌و‬ ‫ئــەردۆگان مشــتومڕی لە نێوان واشــنتۆن‌و‬ ‫ئەنقەرەدا دروســتكرد‪ ،‬كۆشــكی ســپی لە‬ ‫بەیاننامەیەكــدا رایگەیانــد‪ ،‬كــە ترەمــپ‬ ‫نیگەرانــی خــۆی لــە هێرشــەكانی توركیا‬ ‫دەربڕیوە‪ ،‬بەاڵم ئەنقەرە رەتیكردەوە‪.‬‬ ‫هەرچۆنێك بێت رایگشــتی نێودەوڵەتی‪،‬‬ ‫تا ئێســتا هەڵوێســتێكی جــدی لەمەڕ ئەو‬ ‫داگیركاریــەی توركیــا نەبــوە‪ ،‬جگــە لــە‬ ‫كۆبونەوەیەكــی بێئەنجامــی ئەنجومەنــی‬ ‫ئاسایشی نێودەوڵەتی‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )643‬دووشەممە ‪2018/1/29‬‬

‫وتار‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫كۆمەڵی كوردی لەژێر سایەی ئیسالمدا‬

‫ئاری ئازاد‬ ‫دەبــێ بیركردنــەوەی پیاوانــی ئاینی‌و‬ ‫دەزگا‌و رێكخــراوە ئیســامییەكان‌و وتاری‬ ‫مامۆستایانی ئاینی لەمینبەری مزگەوتەكان‬ ‫لەخزمــەت مرۆڤایەتیــدا بێــت‌و لــەڕوی‬ ‫مرۆڤایەتی‌و ژیاندۆستییەوە كراوەتر خۆیان‬ ‫لەگەڵ ســەردەمەكاندا بگونجێنن‌و وابكەن‬ ‫تاكی موســڵمان لەرێگەیــەوە بەجوانترین‬ ‫شێوە بەپیر قۆناغ‌و سەردەمەكانی ژیانەوە‬ ‫بچێت‪.‬‬ ‫بەپێی ئەو رێســا‌و یاســایانەی تایبەت‬ ‫بەمافی مرۆڤ‌و شێوازی ژیانی كۆمەڵگاكان‬ ‫بەتایبەتــی لەخۆرئــاوا دور لەهەمــوو‬ ‫دابونەریتێكــی ئاینــی‌و خۆســەپێنی ئاین‬ ‫بەسەر كۆمەڵگا‌و رێگری لەدەستێوەردانی‬ ‫پیاوانــی ئاینی‌و كڵێســاكان كــە روانگەی‬ ‫دیــدە ئاینییەكانیان نەبێتــە هۆی رێگری‬ ‫مافە مرۆییەكان‌و بەئامانجی پاراستی مافی‬ ‫مرۆڤ وەك ســەرەتاییترین‌و سەرەكیترین‬ ‫هــۆكاری رێگاكانــی پێدانــی نــرخ‌و بەهــا‬ ‫بەمرۆڤ‪،‬ئەوەمان بۆ دەخاتەڕوو كە دەبێت‬

‫لەژێر رۆشنایی ئەو پەیڕەوكارییەدا نەریت‌و‬ ‫شــێوازی ژیانی ئەمــڕۆ بەپێی خواســت‌و‬ ‫پێویســتییە ژیاری‌و جەستەییەكانی مرۆڤ‬ ‫بێــت‌و ئاینیــش لەگــەڵ گەشەســەندنی‬ ‫ســەردەم‌و بیــر‌و فیكــری مرۆڤــدا خــۆی‬ ‫بگونجێنێت‌و بناغەی بنیاتنانی رێكخستنی‬ ‫ژیانی كۆمەڵگا‌و پێشخستی ژیانی كۆمەڵگا‬ ‫بێت‌و بیرســا‌و لۆژیكانەتــر مامەڵە لەگەڵ‬ ‫مرۆڤــی ئەم ســەردەمەدا بــكات‌و هەندێ‬ ‫پێــوەری نەگــۆڕی خــۆی بخاتــە الوە‌و‬ ‫یاســا‌و دەســتورە مرۆییەكانی ســەردەمی‬ ‫ئەمڕۆ‪،‬واتــا ئــەو یاســایانەی رێــز لەمافە‬ ‫رەوا‌و شارســتانی‌و ژیارییەكانــی مــرۆڤ‬ ‫دەگرێــت‌و هەمــوو ئامانجێكــی پاراســتی‬ ‫گیانی مــرۆڤ‌و بەرەوپێشــوەبردنی ژیانی‬ ‫مرۆڤــە‪ ،‬ببێتــە بناغە‌و بنەمــای رێكخەری‬ ‫ژیانی كۆمەڵگاكان‪.‬‬ ‫بــۆ كۆمەڵــگای ئێمــە لەكوردســتان‬ ‫بەتایبــەت لەنــاو چینی گەنجــان‌و نەوەی‬ ‫داهاتوو پێویســتە تا رادەیەك ئەم شێواز‌و‬ ‫تێگەیشــتن‌و تێڕوانینــە ببێتــە بنەمــا‌و‬ ‫ئەساســی مرۆڤدۆســتی‌و ژیاندۆستی‪،‬نەك‬ ‫بەپێــی روانگــەی ئــەو یاســا بەنــدكار‌و‬ ‫چەقبەســتوانەی ئاینــی ئیســام مرۆڤــی‬ ‫موســڵمانی پێ ترســاندوە یاخــود كۆت‌و‬ ‫بەنــد كــردوە‌و ژیانێكــی قەفــەزی بــۆ‬ ‫نەخشــاندوە كــە لەروانگەی ئــەم ئاینەوە‬ ‫گوایە ئەمە رێچكە‌و شێوازی راستی ژیانە‌و‬ ‫ئەنجامــی تاقیكردنەوەكەی بەهەشــتێكی‬ ‫خودایی پڕ لەناز‌و نیعمەتە‌و پابەندبون بەم‬ ‫جــۆرە ژیانە دەبێتە هۆی مســۆگەركردنی‬

‫ئەو بەهەشــتەی ئومێدی دوای مردنی هەر‬ ‫تاكێكــی مرۆڤی موســڵمانە كــە لەرێگەی‬ ‫ملكەچییەكانی بۆ رێسا‌و سەوابتەكانی ئەم‬ ‫ئاینــە‌و حەرامكردنــی زۆر الیەنی تایبەت‌و‬ ‫گرنگــی ژیــان پێــی دەگات‪،‬لەكاتێكــدا‬ ‫حەاڵڵییەكانی ئەم بەهەشتە حەرامییەكانی‬ ‫ژیانی دونیایی موسڵمانانە؟!‬ ‫لەئێستاشــدا ئەم ئاینە تاكــە ئاینە كە‬ ‫بەنەگۆڕی لەخزمەت یاسا سەپێنراوەكانی‬ ‫خــۆی بەســەر مرۆڤــە پابەندبوەكانــی‬ ‫ماوەتــەوە‌و بەداخەوە كۆمەڵــگای كوردی‬ ‫بەپلــە یەك بەراورد لەگــەڵ كۆمەڵگاكانی‬ ‫تری ئیســامیدا خۆی لەم قەفەزی ئاینەدا‬ ‫دیلكــردوە‌و تــەواو ملكەچی ئــەو ئاینەیە‬ ‫كــە زیاتــر رەنگدانــەوەی ســەردەمێكی‬ ‫دیاریكــراوی خۆیەتی‌و لەو سەردەمیشــدا‬ ‫پێشــیێلكارییەكانی مافی مرۆڤ لەئاست‌و‬ ‫قەبارەیەكــی ئێجــگار زۆردا بــوە‌و پــەی‬ ‫بەكەمترین‌و سادەترین مافی مرۆڤ نەبراوە‬ ‫بــۆ ژیانكردن‌و ئەزمون‌و مومارەســەكردنی‬ ‫كۆمەڵگا لەسەر مافەكانی تاك یاخود هەر‬ ‫ئەوەندەی لەروانگەی ئەم ئاینەدا باسكراوە‬ ‫بەشیاوی مرۆڤ زانراوە‌و توانیویەتی تەنها‬ ‫لــەم ئاســتە داخــراوەدا ببێتــە رێكخەری‬ ‫ژیانــی تاكــەكان ئەویــش بــۆ كۆمەڵگای‬ ‫ئەوكاتــی نیمچەدورگەی عەرەبی‪ ،‬نەك بۆ‬ ‫ســەردەمە جیاوازەكان‌و بەتایبەت بۆ ئەم‬ ‫سەردەمە؟!‬ ‫لێردەا مەبەســتی ســەرەكی من ئەوەیە‬ ‫كــە دەبــێ بیركردنەوەی پیاوانــی ئاینی‌و‬ ‫دەزگا‌و رێكخــراوە ئیســامییەكان‌و‬

‫وتــاری مامۆســتایانی ئاینــی لەمینبەری‬ ‫مزگەوتــەكان كــە هەڵقــواڵوی دەقــە‬ ‫ئاینییەكانــی قورئانــە وەك رێبــەری‬ ‫ســەرەكی بۆ یاسا شــەرعییەكانی ئیسالم‬ ‫(كــە بەنەگــۆڕی ماوەتــەوە) لەخزمــەت‬ ‫مرۆڤایەتیــدا بێــت‌و لــەڕوی مرۆڤایەتــی‌و‬ ‫ژیاندۆســتییەوە كراوەتــر خۆیــان لەگەڵ‬ ‫ســەردەمەكاندا بگونجێنــن‌و وابكەن تاكی‬ ‫موســڵمان لەرێگەیەوە بەجوانترین شــێوە‬ ‫بەپیــر قۆنــاغ‌و ســەردەمەكانی ژیانــەوە‬ ‫بچێــت‌و بەو جۆرە بن كە تاكی موســڵمان‬ ‫ناچــار بەكۆیالیەتی‌و بەندایەتی نەكەن كە‬ ‫تەنها بۆ ئاین بژێت ‪.‬‬ ‫ئەوەنــدەی لەكۆمەڵــگای كوردیــدا‬ ‫هەســتی پێدەكرێت ئاینی ئیســام بوەتە‬ ‫تاكــە دیارخــەر‌و رێكخەری مافــە مرۆیی‌و‬ ‫ژیارییــەكان‌و ئــاوەز‌و عەقڵــی زۆرینــەی‬ ‫تاكــی كۆمەڵگاكەمانی لەنــاو بازنە‌و لەژێر‬ ‫سێبەری خۆیدا بەقەتیسماوی هێشتۆتەوە‌و‬ ‫بگرە ســنورێكی گەورە‌و دیاریكراویشی بۆ‬ ‫كێشــاوە كە نەزانێــت مافەكانــی لەكوێدا‬ ‫بەدی دێت‌و نەزانێت مافی بەرامبەرەكەشی‬ ‫لەكام كات‌و ســاتدا بەرجەستە دەبێت‌و تا‬ ‫چ ئاســتێك جێگــەی رازی بــون‌و مایــەی‬ ‫قبوڵكردنە؟!‬ ‫دەبێــت تاكــی كۆمەڵگای ئێمــە ژیان‌و‬ ‫دونیــا وەك خزمەتێكی سروشــتی مرۆڤ‬ ‫تەماشــا بكات كە مرۆڤ پێی بەخشراوە‌و‬ ‫پێــی رەوا بینراوە‌و هەروەها پێویســتە بۆ‬ ‫ژیانی راســتەقینەی مــرۆڤ خۆی تەرخان‬ ‫بــكات‌و هەوڵی خۆی بخاتەگــەڕ بۆئەوەی‬

‫پەی بەبنەماكانی ژیان ببات نەك رێنماییە‬ ‫تۆقێنەرەكانی ئــەم ئاینە‌و ملكەچییەكانی‬ ‫بۆی ببێتە رێگری پێشكەوتنە عەقڵییەكان‌و‬ ‫یاخــود خۆبەدورگرتــن لەهەنــدێ الیەنــی‬ ‫گرنگی ژیان كــە مافێكی رەوای خۆیەتی‪،‬‬ ‫یاخــود ئەوەنــدە پابەند بێــت بەكولتور‌و‬ ‫یاسا‌و سەوابتە سنوربەندەكانی ئیسالم كە‬ ‫ببێتە لەمپەرێكی تر بۆ گەیشــتن بەهەندێ‬ ‫دەرئەنجام لەبارەی كۆمەڵێك واقع‌و بنەما‬ ‫هۆژینــەكان‪ ،‬چونكــە لەسروشــتی ژیان‌و‬ ‫گەردونــدا مــرۆڤ گەورەتریــن بونــەوەر‌و‬ ‫هــۆكاری گەورەتریــن گۆڕانــكاری ژیانــی‬ ‫ئەم ســەرزەمینەیە‌و شایســتەی مەزنترین‬ ‫بەخششــی سروشــتە‪ ،‬بــەاڵم بەداخــەوە‬ ‫لەكۆمەڵگای رۆژهەاڵتی‌و ئیســامیدا پەی‬ ‫بــەزۆر مافی گرنگی تاك نەبراوە‌و نابرێت‌و‬ ‫هێــز‌و قەبــارەی ئەحكامەكانــی ئیســام‬ ‫بوەتە سمبول‌و مەرجەعی رێكخەری ژیانی‬ ‫مرۆڤــەكان‪ ،‬كــە زۆرینەیــان پێچەوانــەی‬ ‫خواســتە راســتەقینەكانی مرۆڤــن‌و‬ ‫كاریگەرییەكی گەورەشی بەسەر كۆمەڵگای‬ ‫كوردیدا هەیە‌و كۆمەڵگاكەمانی خســتۆتە‬ ‫نــاو پانتاییەكی تاریــك لەبیركردنەوە كە‬ ‫پێموایە بیر‌و هزری زۆرینەی تاكی كوردی‬ ‫تەواو خەفەقان كردوە‌و دەتوانین بەلەمپەر‌و‬ ‫سانسۆرێكی سەرەكی سەر ئاوەز‌و عەقڵی‬ ‫تاكــی زۆرینەی كــوردی دابنێیــن كە ئەم‬ ‫سانســۆرە زیانــی زۆری بەكۆمەڵــگای‬ ‫كوردی گەیاندوە بەئێستاشــەوە زیانەكان‌و‬ ‫مەترســی دواكەتویی‌و چەقبەســتویی بەم‬ ‫هۆیــەوە لەزیادبوندایــە بەتایبەت كە ئێمە‬

‫دەمانەوێ لەگەڵ ســەردەمی جیهانگیری‌و‬ ‫گڵۆبــاڵ_دا خۆمــان بگونجێنین‌و بكەوینە‬ ‫ملمالنــێ‌و كێبركــێ لەگــەڵ كۆمەڵــگا‬ ‫پێشــكەوتوەكاندا‪،‬بەاڵم بەداخــەوە دڵنیام‬ ‫كــە بــەم جــۆرە‌و لەروانگــەی ئــەم ئاینە‬ ‫وەك خــۆی بــۆ ژیانكردن ناگەیــن بەهیچ‬ ‫یەكێــك لــەو كۆمەڵگایانــەی كــە تەواوی‬ ‫بیــر‌و ئــاوەز‌و عەقڵیان هــاوكات‌و هاوتایە‬ ‫لەگەڵ ســەردەمی پێشــكەوتن‌و پێشــهاتە‬ ‫هەنوییەكەیی‌و مافە ژیاری‌و مەدەنییەكانی‬ ‫كۆمەڵگای مرۆڤایەتی‪.‬‬ ‫هەربۆیــە لەژێــر رۆشــنایی ئەمانــەی‬ ‫ســەرەوە هــۆكاری ســەرەكی دواكەوتویی‬ ‫لەئــاوەز‌و عەقــڵ‌و بیرتەســكی زۆرینــەی‬ ‫مرۆڤــی رۆژهــەاڵت بەگشــتی‌و عێــراق‌و‬ ‫كوردستان بەتایبەتی‪ ،‬بۆ رێكخستنی ژیانی‬ ‫كۆمەڵــگا‌و تێگەیشــتن لەواتا جــوان‌و پڕ‬ ‫بەهاكانــی مرۆڤایەتی دەگەڕێنمەوە بۆ ئەو‬ ‫كاریگەرییــە ئایدۆلۆژی‌و بیر‌و هزر‌و فەتوا‌و‬ ‫فیكــرە ســەلەفیی‌و چەقبەســتوانەی نــاو‬ ‫یاسا‌و دەستوری نەگۆڕی ئیسالمی بۆ ژیانی‬ ‫كۆمەڵگا‌و ملكەچی تەواوی موســڵمانان بۆ‬ ‫ئەم ئاینە كە زیاتر لەخزمەت خۆی‌و پیاو‌و‬ ‫مەرجەعە ئاینی‌و ئەحكامــە نەگۆڕەكانی‌و‬ ‫چیــرۆك‌و بەســەرهاتە ئەفســانەییەكان‌و‬ ‫مێــژوی رەنگدانەوەی ســەردەمی خۆیدایە‬ ‫نەك لەخزمەتی مافە رەوا‌و راستەقینەكانی‬ ‫مــرۆڤ‪ ،‬بەتایبەت مرۆڤی ئەم ســەردەمە‬ ‫كــە ئەمــڕۆ جیهــان لەســایەیدا رۆشــنتر‬ ‫دەنوێنێت‌و ژیان ئاســانتر هەنگاو دەنێت‌و‬ ‫مرۆڤ هیواكانی گەشتر چرۆ دەكەن‪.‬‬

‫ئایا لە سوریا‪ ،‬كورد توركیا تێك دەشكێنێ؟‬ ‫كوردی توركیا كرد ئەگەر ئەوان لەجیاتی‬ ‫كوردانی ســوریا بێنە گۆ‪ ،‬پاشان بەڵێنی‬ ‫سەركەوتنی دا لەماوەیەكی كورتدا‪.‬‬ ‫ئەمە هەڵەیەكی كوشندەی ئەردۆغانە‪،‬‬ ‫هەڵەیەك كە لەوانەیە توركیا گۆج بكات‪.‬‬ ‫ئەردۆغــان نەخۆشــی غــروری هەیــە و‬ ‫دەســتێوەردانە سەربازی و سیاسیەكانی‬ ‫زۆر قورس لەسەر توركیا كەوتووە‪ .‬كاتی‬ ‫ێ ی شــانازی ناتۆ بوو‬ ‫خــۆی توركیــا ج ‌‬ ‫بەهرۆز جەعفەر‬ ‫بــەاڵم ئێســتا خزمەتگوزاریە ســەربازی‬ ‫و ئەمنیەكانــی توركیــا لە ســێبەر زیاتر‬ ‫توركیــا بــە ڕاجیمە پەالماری شــاری هیچی تر نین‪ .‬ســوپا و ئەمنی توركیا نە‬ ‫عەفرینی كوردیدا لە سوریا‪ ،‬ئەو شارەكەی ئەزمونیان هەیە نە راهێنان نە دیسیپلینی‬ ‫كە كورد لە سوریا بەڕێوەی دەبات ‪،‬دوای نەوەی پێشوی خۆیان هەیە‪ .‬لە ئێستا لە‬ ‫ئەوەی كــە ئەلقاعیــدە و تیرۆریســتانی هەر چوار فرۆكەوانێكی توركیا یەكێكیان‬ ‫داعشــیان تێكشــكاند‪ .‬بەرپرســەكانی لــە زینداندایــە و زۆربەی فرۆكە ئێف ‪16‬‬ ‫توركیــا دەڵێت ئەوان پالنیــان هەیە كە كانــی توركیا لــەزەوی كەوتــون بەهۆی‬ ‫پشــتێنێكی ســەالمەتی بەدرێژایی ( ‪ 20‬نەبوونی فرۆكەوانی مەشق پێكراو‪.‬‬ ‫) میل لە ســوریا دروســتدەكەن لەســەر‬ ‫لە ‪ 2012‬دا هێزەكانی سوریا فرۆكەیەكی‬ ‫ســنوری توركیا‪ .‬ئەردۆغان هەڕەشەی لە ئیــف ‪ 4‬ی توركیایان خســتە خوارەوە‪.‬‬

‫وە كــوردەكان چەندیــن هەلیكۆپتــەری‬ ‫توركیایان خستۆتە خوارەوە‪.‬‬ ‫ئەوەش ڕوون نیە ئایا ســوپای توركیا‬ ‫توانــای شــەڕی بەشــێوەیەكی كاریگەر‬ ‫هەیە‪ .‬لەوانەیە توركیا دەسەاڵتی بەسەر‬ ‫هەندێــك لەناوچەكانــی ســوریا هەبێــت‬ ‫بەاڵم بونی توركیا لە سوریا تەنها لەسەر‬ ‫ئاستی سیمبۆلدایە نەوەم واقیع‪ .‬ئەمەش‬ ‫ئــەو هۆیــە كــە دەزگای میتــی توركیــا‬ ‫كۆمەك و هاریكاری بەرەی نوسرەی سەر‬ ‫بە ئەلقاعیدەی كــرد وە ڕێگەی بەداعش‬ ‫دەدا بــە ئازادی بەســنورەكانی توركیادا‬ ‫تێپەڕن بۆ ســوریا‪ .‬بەكورتی‪ ،‬ئەردۆغان‬ ‫دەیویست ڕۆڵی فەرماندەیەكی سەربازی‬ ‫ببینێت‪ ،‬لەكاتێكدا پێویســت بەوە ناكات‬ ‫خــۆی شــەڕی قــورس بــكات‪ ،‬دەیەوێت‬ ‫الســایی ئەزمونــی موســتەفا كەمــال‬ ‫ئەتاتــورك بكات كــە ناوبانگی پێدەركرد‬ ‫و بوو بە دامەزرێنەری كۆماری توركیا‪.‬‬ ‫چەندیــن نمونە هەیە بۆ ئەوەی الوازی‬

‫هێــزەكان و ســوپای توركیــا لەبەرامبەر‬ ‫نەیارەكانــی خــۆی لــە ســوریا بخەینــە‬ ‫ڕوو‪ .‬لــە ‪ 2016‬دا داعــش دوو فرۆكەوانی‬ ‫توركیای سوتاند كە لە سوریا دەستگیری‬ ‫كــردن‪ .‬كە ئەگــەر توركیا بەهێــز بوایە‬ ‫نەیدەهێشت ئەو فرۆكەوانانەی بكەوێـــتە‬ ‫دەســت داعــش ‪ ،‬ئەمــەش بەڵگەیــە كە‬ ‫توركیا لــە هەواڵگیریدا واڵتێكی الوازە و‬ ‫كەموكورتــی گەورەی هەیــە‪ .‬یان ئەگەر‬ ‫توركیا بەهێز بوایە ئەوا دەیتوانی شوێنی‬ ‫ئەو فرۆكەوانانەی دەست نیشان بكردایە‬ ‫پێــش ئــەوەی بكەونە دەســت داعش و‬ ‫ئەمــەش دیســانەوە بەڵگەیەكــە لەڕووی‬ ‫هەواڵگیریەوە توركیا كورتی هێناوە‪ .‬هەر‬ ‫بۆیە ئەردۆغان نەیتوانی دان بە شكستی‬ ‫خۆیدا بنێت كاتێك كە ئەو دوو فرۆكەوانە‬ ‫ســوتێنران‪ ،‬بۆیە ئەردۆغان تەنها نكۆڵی‬ ‫لە كوشــتنی ئەوان دەكرد و ڕەتی كردوە‬ ‫دان بە راســتی ئەو ڤیدیۆیەدا بنێـــت كە‬ ‫باڵوكرایەوە و لە میدیاكانەوە نەیهێشــت‬

‫ئەو فیدیۆیانە باڵوبێتەوە‪.‬‬ ‫خاڵێكی تــری الوازی توركیا تێكچونی‬ ‫ئاسایشــی ناوخــۆی ئــەو واڵتەیــە‪ .‬بــۆ‬ ‫دەیان ســاڵە تیرۆریســتان بەدڵی خۆیان‬ ‫پەالماری تیرۆریســتی لــە توركیا ئەنجام‬ ‫دەدەن‪ ،‬راســتە چەنــد جارێــك هێــزی‬ ‫ئەمنــی و ئاسایشــی توركیــا توانیویانە‬ ‫هەندێــك هەوڵــی تیرۆریســتی پوچــەك‬ ‫بكەنــەوە بــەاڵم ئەمە كاریگــەر نەبووە‪.‬‬ ‫دوای ئــەوەی كــە ئەردۆغــان لــەدوای‬ ‫كوردەتاكە دەســتی كرد بە پاكتاوكردنی‬ ‫بەرپرســە بااڵكانــی ســەربازی و ئەمنی‬ ‫واڵتەكەی یان ســزادانیان بەگواستنەوەی‬ ‫شــوێنی كارەكانیــان ئەمە بــوو بەهۆی‬ ‫زیادبوونی پەماری تیرۆریستی نەك تەنها‬ ‫لەناو توركیا بەگشــتی بەڵكو لەناو شارە‬ ‫گەورە و ســەالمەتەكانی وەك ئیستانبول‬ ‫و ئەنقەرە‪ .‬ئەمەش شــتێكی نەزانراو نیە‬ ‫بۆ كەســێك كە شارەزای مێژوو بێت‪ .‬بۆ‬ ‫نمونە دوای ئەوەی كە جۆزیف ســتالینی‬

‫دیكتاتۆری یەكێتی سۆفیەت دەستی كرد‬ ‫بە پاكتاوكردنی نەیارەكانی لەناو سوپای‬ ‫سوور پێش ئەوەی كە نازیەكان واڵتەكەی‬ ‫داگیــر بكــەن لەكاتــی جەنگــی جیهانی‬ ‫دووەم‪ .‬یــان بۆ نمونــە ئەو هۆكارەی كە‬ ‫وای كــرد عێــڕاق بەئاســانی بچێتــە ناو‬ ‫خاكــی ئێرانــەوە لــە بەهێــزی عێڕاقەوە‬ ‫نەبــوو بەڵكــو بەهــۆی ئەوەوە بــوو كە‬ ‫ئایەتواڵ خومەینی دەستی بەپاكتاوكردنی‬ ‫بەرپرســە ســەربازیەكانی ئێران كردبوو‬ ‫لــە قۆناغی پاكتاوكردنی دوای شۆڕشــی‬ ‫ئیســامی‪ .‬یان لــەم دواییەانــەدا داعش‬ ‫بەئاســانی توانی موســڵ بگرێت چونكە‬ ‫نــوری مالیكــی بەرپرســە پرۆفێشــناڵە‬ ‫ســەربازیەكانی لەســەر كارەكانی خۆیان‬ ‫الدەدا و لەجیاتی ئەوان هەوادارانی خۆی‬ ‫دادەنــا كە هــەر لەگەڵ یەكەم فیشــەی‬ ‫داعشــدا وەك مریشــك هەڵهاتن و موسڵ‬ ‫كەوتە دەست داعش‪.‬‬

‫خەیاڵی (ژیانێكی خەیاڵی) لە ئەوروپا‬

‫جوتیار شەریف‬ ‫لــە ســوید ســەبارەتبە ئ جــادەو‬ ‫ڕێگاكان گفتوگۆمان دەكرد‪ ..‬ڕاســتە ئێرە‬ ‫لەكوردســتان باشــترە‪ ،‬بــەاڵم ئێرەش بێ‬ ‫كــەم و كوڕی نیــە چاڵ و پینــەو پەڕۆی‬ ‫زۆر تێدایە‪.‬‬ ‫هەندێــك ئەوروپــا پەرســت‪ ،‬هــەزار‬

‫بیانویــان ئەهێنایــەوە بۆ ئــەوەی بڕوا بە‬ ‫خۆیــان و تــۆش بێنن كە ژیانــی ئەوروپا‬ ‫بێ كێشەیە!‬ ‫بــۆ نمونــە دەیانــوت ئاخر ســوید خۆ‬ ‫نەوتــی نیــە‪ ،‬واڵتێكــە هیچ داهاتــی نیەو‬ ‫تەنها لەســەر ڕیســایكڵینی زبڵ و خاشاك‬ ‫دەژین‪ ،‬لەكاتێكدا ســوید خاوەنی زۆرترین‬ ‫ســنوری ئاویــی و داهاتــی بەرهەمەكانی‬ ‫زەریاو هەروەها خاوەنی زۆرترین جەنگەڵ‬ ‫و دارســتانی لەبن نەهاتو و بەرهەمی دارو‬ ‫تەختەیە!‬ ‫هێشــتاش دەڵێــم ســەدانجار ئافەریــن‬ ‫بــۆ ســویدییەكان‪ ،‬واڵتێكیــان بــۆ خۆیان‬ ‫دروستكردوە خەڵك بڕوات لێیان بپاڕێتەوە‬ ‫مافــی ژیانــی پێبــدەن‪ ،‬ئەویــش بەئارەزو‬ ‫میزاجــی خۆیــان بیدەن و نەیــدەن‪ ،‬دیارە‬

‫هەمیشە خەڵكی پاســیڤ چاوی لەدەستی‬ ‫خەڵكــی ئەكتیڤــە‪ ،‬دانیــش بــەوەدا ئەنێم‬ ‫ســەدانجار لەكوردســتان باشــترە‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫هێشــتا خەیاڵــی نیەو خاڵێــك نیە مەحاڵ‬ ‫بێت بۆ گەشتن پێی!‬ ‫زۆرێــك لەشــتەكانی ژیانــی ڕۆژانــە‬ ‫ئەوەنــدە پێش نەكەوتــوە زۆر جیاوازبێت‬ ‫لەژیانــی ئێمــە!‪ ..‬بــا لە ســوید گەڕێین‪،‬‬ ‫ئێســتا لەئەڵمانیــا لەگوندێــك دەژیــم‬ ‫بەنــاوی «بوربــاخ»‪ 8 ،‬هــەزار كــەس‬ ‫دانیشــتوانەكەیەتی تا دەگەمــە نزیكترین‬ ‫شــارێك بەنــاوی «زیگــن» زیاتــر لــە‬ ‫‪ ٤٥‬خولەكــە بەپــاس دەڕۆم و ڕێــگای‬ ‫شــەمەندەفەریی نیە بۆ زیگن‪ ،‬لەكاتی ئەم‬ ‫نوســینەدا لەپاسدام ڕێگاكە هێندە چاڵ و‬ ‫پینەی تێدایە تادەگەم‪ ،‬ناو سكم ئەبێت بە‬

‫سەروپێی كواڵو! هەســتەكەم ڕیخۆڵەكانم بنیادنــان ڕاگرین‪ ،‬بێن بــۆ ژیان بپاڕێنەوە‪،‬‬ ‫پارچە پارچە ئەبن!‬ ‫گەورەیمــان بگۆڕینــەوە بەبچوكــی‪،‬‬ ‫نامەوێت بەراوردی ئێــرەو ئەوێ بكەم‪ ،‬بەخزمەتــكاری و بەزەیــی ڕازیبیــن‪ ،‬هــەر‬ ‫ئەمەوێت بڵێم ئەڵمانیا واڵتێكی دەوڵەمەندو هەڵبێن و هەڵبێن و هەرنەگەین‪ ،‬ڕانەوەستین‬ ‫تەكنۆلۆژی و پیشەسازیی و الی هەموتان تا دروست بین‪ ،‬هەربۆیە تاكی كورد لەهیچ‬ ‫ئاشــنایە‪ ،‬بــەاڵم حكومڕانــی مرۆڤەكان و جێگایەكی ئەم هەسارەیە ئاسوده نابێ!‬ ‫خزمەتگــوزاری لەهیچ شــوێنێكی جیهاندا‬ ‫ئێســتاش هەزاران خەڵكــی ئێمە ماڵ و‬ ‫ناگاتە پلەی بێ پەڵەو كەموكوڕی !‬ ‫موڵــك ئەفرۆشــن و ئەمــرن تا بگــەن بەم‬ ‫ئەمەوێــت بڵێــم لەمــاوەی ‪ 27‬ســاڵی ژیانــە! لێــرەش ئەمرن تا ئیقامــە وەرگرن‬ ‫ڕابردودا لەپاڵ عەقڵییەتــی دزو مافیاكاندا هــەزاران ڕێگــە ئەگرنــە بــەر كەشــكۆی‬ ‫عەقڵییەتــی ڕەشــبینانە لــەدژی ئــەوان مرۆڤبونیان ئەخاتە ژێر سفرەوە!‬ ‫كەچــی دو ڕۆژ پێــش ئێســتا بیســتم‬ ‫لەكوردســتان كاریكــردوە تا ژیــان لەپێش‬ ‫چــاوی تاك بەتاكی ئــەو كۆمەڵگایە بخات گەنجێكــی دەربەندیخانــی دوای ئــەوەی‬ ‫هەمــو وزەیەكــی بنیادنەرانــە بكوژێــت‪ 3 ،‬ســاڵە لەئەڵمانیایــە ئەڕواتــە ئۆفیســی‬ ‫بڕوایەك دروســتكات ئێمە هەرگیز ناگەین‪ ،‬پەنابــەران و ئەڵێــت ئــەوە ئیقامەكەتان و‬ ‫بەكەموكــورت خۆمــان ببینیــن‪ ،‬خەباتــی بمنێرنــەوە بــۆ ئەو كاولبــوە! پاش ئەوەی‬

‫لێی ئەپرســن بــۆ ئەڕۆیتــەوە؟! لەوەاڵمدە‬ ‫دەڵێت‪ 3 :‬ســاڵە ئیش ئەكەم ئێوە بەناوی‬ ‫بــاج و ســەرانەوە هەمویــم لێوەرەگرنەوە‪،‬‬ ‫بۆیــە بەكورتی خــۆم وەك «ئاژەڵ» دێتە‬ ‫پێش چاو و ئەمەوێت بگەڕێمەوە !‬ ‫ئــەو پۆینتــەی لەنوســینەكەدا ویســتم‬ ‫لێیدەم‪ ،‬ئەوەیــە تاكی ئێمە ناتوانێ بەهیچ‬ ‫ڕازی بێت‪ ،‬لێرەش لەهەمو نەتەوەكان زیاتر‬ ‫بۆڵە بۆڵییەتی و ناتوانێ لەگەڵ ئەم ژیانەی‬ ‫ئێرە خۆی ڕابێنێ!‬ ‫لــەوێ كەدێــت‪ ،‬دەڵــێ ژیانــم هەرنیەو‬ ‫وێرانەو كاولە و‪ ..‬لێرەش باســی سەیارە و‬ ‫ژیان و گەشتە بەهارییەكانی دەكات و ئەڵێ‬ ‫لەدەســتمدا!‪ ..‬كەواتــە ئێمــە ناڕازییەكــی‬ ‫نێگەتیڤــی ڕوخاومان بەرهەم هێناوە‪ ،‬نەك‬ ‫ناڕازییەكی دروستكەر ‪.‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫ذمارة (‪ )643‬دووشەممە ‪2018/1/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫عەفرین‪( ،‬چڵە زەیتونی) چاوی داگیركەران‬

‫سدیق حەسەن شوكری‬ ‫لە بیرتانە‪ ،‬كاتێ داعش سەری شەنگالی‬ ‫بــڕی‪ ،‬دەوڵەتــی توركیــا بــە نوێنەرایەتی‬ ‫حكومەتی ئاكەپە لە پشت گروپە جیهادییە‬ ‫تیرۆریســتەكانەوە چــاوی دابــڕی بوو و لە‬ ‫چۆڕینــی خوێنــی ئــەم گەلە رادەمــا و لە‬ ‫بۆســەدا بــوو؟ ئــەو كات توركیا داعشــی‬ ‫بــە «گەنجە توڕەبــووەكان» پێشكەشــی‬ ‫دنیــا دەكرد‪ ،‬بۆ ئــەوەی بە روخســارێكی‬ ‫جــوان بیانڕازێنێتــەوە؟ لــە بیرتانە‪ ،‬كاتێ‬ ‫هەندێك كەس‪ ،‬پێویستیان بە یەك بەرداخ‬ ‫ئــاو هەبوو‪ ،‬دەوڵەتی تــورك ئامادە نەبوو‬ ‫تەنانەت «یەك بەرداخی ئاوی سارد»ـیش‬ ‫پێشكەش بكات؟‬ ‫لە بیرتانە‪ ،‬كاتێ بە ســەدان پێشمەرگە‪،‬‬ ‫دەیــان هەزار كەســی ســڤیلی شــەنگال و‬ ‫تەلەعفــەر‪ ،‬لە ترســی ســەربڕانی داعشــی‬ ‫لەشــكری تاریكــی ســەردەم‪ ،‬پەنایــان بۆ‬ ‫چیــای پیرۆزی شــەنگال بردبــوو‪ ،‬لە هەر‬ ‫چــوار الوە چەمبەر درابوون‪ ،‬كچ و كوڕانی‬ ‫یەپەگــە‪ ،‬شێرئاســا‪ ،‬بــە پێشكەشــكردنی‬ ‫خوێنی دەیان شــەهید‪ ،‬تەوقــی چەمبەری‬ ‫ســەر چیای پیرۆزی شەنگالـــیان شكاند و‬ ‫رێڕەویان كــردەوە‪ ،‬لەوێوە بە دەیان هەزار‬ ‫خەڵكی ســڤیل و پێشمەرگەیان لە دەستی‬

‫تورکیا لەشکرێکی زۆر لەسەر سنوری رۆژئاوای کوردستان جێگیردەکات‬ ‫لەشــكری تاریكی سەردەم‪ ،‬رزگار كرد؟ لە‬ ‫بیرتانە‪ ،‬كاتێ داعش ویستی سەری كۆبانێ‬ ‫ببڕێ‪ ،‬ســەربازە توركەكان لەسەر سنوری‬ ‫كۆبانێ‪ ،‬لەگەڵ شەمشە كوێرەكانی داعش‪،‬‬ ‫لەبــەر چــاوی كامێرەكانــەوە‪ ،‬پۆزیــان لێ‬ ‫دەدا؟ لە بیرتانە‪ ،‬هەر لەو كاتدا‪ ،‬ئەردۆغان‬ ‫دەیشیڕاند «كۆبانێ ها كەوت‪ ،‬دەكەوێت»‬ ‫لە بیرتانە‪ ،‬چۆن بە شاگەشــكەوە جێگری‬ ‫ئەردۆغــان‪ ،‬بوڵەنت ئارنج دەیوت «كۆبانێ‬ ‫كەوت‪ ،‬ئینجا نۆرەی عەفرین دێت»؟‬ ‫بەڵــێ‪ ،‬بــە پشــتیوانی كــوڕە شــێرانی‬

‫یەكێتی نیشــتمانی كوردستان و خۆڕاگری‬ ‫قارەمانانــەی یەپەگە‪/‬یەپــەژە‪ ،‬لەشــكری‬ ‫تاریكی سەردەم لە كۆبانێ تێكشا و خۆری‬ ‫ئازادی و ســەرەفرازی لەنێو شــەوە زەنگی‬ ‫تاریكســتانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‪ ،‬لە پاڵ‬ ‫كێوە سەركەشــەكانی واڵتی كاوە‪ ،‬مەدیا و‬ ‫زەردەشتی كاڵ سەری هەڵدا‪.‬‬ ‫لە بیرتانە‪ ،‬لەدوای تێكشانی یەكجارەكی‬ ‫داعش‪ ،‬خەونی گاڵوی عوسمانییە نوێیەكان‬ ‫لــە گۆڕ نــرا‪ ،‬دوای ئەمە كەوتنــە پیالن و‬ ‫گەلەكۆمــە لــەدژی دەســكەوتەكانی گەلی‬

‫كوردســتان؟ خــودی ئەردۆغان دەســت و‬ ‫باســكی لێهەڵماڵی و هاتە مەیدان‪ ،‬ئەوەی‬ ‫داعــش بۆی نەكــراوە‪ ،‬دەیەوێــت ئەنجامی‬ ‫بدات‪ .‬لــە بیرتانە‪ ،‬چۆن بەپەلە‪ ،‬پایتەختە‬ ‫داگیركەرەكانــی كوردســتانی لــە دەوری‬ ‫یەكتــر كۆكــردەوە‪ ،‬لــەدژی كوردســتانی‬ ‫بوونــی كەركــوك و ناوچــە دابــڕاوەكان و‬ ‫دەســكەوتەكانی گەلــی كوردســتان‪ ،‬چ‬ ‫گەلەكۆمەیەكــی نایەوە؟ بەڵێ‪ ،‬ئێســتاش‬ ‫خۆری كۆنەپەرستی و شەمشەمە كوێرەكان‬ ‫لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەسەر ئاوا بوونە‪،‬‬

‫بۆیــە خــودی دەوڵەتی داگیركــەری تورك‬ ‫هاتۆتــە چەقــی مەیــدان‪ ،‬ئــەوەی داعــش‬ ‫تیایدا شكســتی خواردووە‪ ،‬خۆی دەیەوێت‬ ‫جێبەجێ بكات‪ .‬بۆ ئەمەش هێرشــی ســەر‬ ‫عەفرین دەكات‪.‬‬ ‫وەكــو چۆن ســوڵتان و نەژداپەرســت و‬ ‫فاشیســتەكان لە دێرســم‪ ،‬پاڵــۆ‪ ،‬گەنجۆ‪،‬‬ ‫گەلیــێ زیــان‪ ،‬ئامــەد و نەهــری كوردیان‬ ‫جینۆســاید كرد و ئێستاشی لەگەڵدا بێت‪،‬‬ ‫نكۆڵی لە هەبوونی نەتەوەی كورد دەكەن‪.‬‬ ‫بە هەمــان شــێوەی ئــەوان‪ ،‬ئەردۆغانیش‬ ‫دەیەوێــت جینۆســایدی كورد لــە عەفرین‬ ‫ئەنجــام بــدات و ســەددام ئاســا كــورد‬ ‫لەناوببــات‪ .‬ئەردۆغــان زۆر بە راشــكاوانە‬ ‫دەڵێــت «كــورد لــەم دواییانــە هاتۆتــە‬ ‫عەفریــن‪ ،‬ئــەوێ خاكــی عەرەبــە»‪ ،‬وەكو‬ ‫چــۆن دەڵێن «‪ %90‬كەركــوك توركمانە»‪.‬‬ ‫كورد كێشــەی لەگەڵ هیچ ئایین‪ ،‬ئایینزا و‬ ‫هیچ نەتەوەیەك نییە‪ .‬بەڵكو كێشەی كورد‬ ‫لەگەڵ ئەقڵییەتی داعشی و جینۆسایدكاری‬ ‫دەوڵەتە داگیركارەكان هەیە‪.‬‬ ‫توركیــای ئەردۆغــان‪ ،‬گەر بــۆی بچێتە‬ ‫سەر‪ ،‬دەستەواژە و ناســنامەی كوردستان‬ ‫بەتــەواوی لەســەر نەخشــەی سیاســی‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاست دەسڕێتەوە‪ .‬ئامانجی‬ ‫ســتراتیژی توركیا لــە داگیركردنی ئەفرین‬ ‫بۆ پیادەكردنی سیاسەتی سڕینەوەی ناوی‬ ‫كوردســتانە‪ .‬تەنیا لە عەفرین ناوەســتێت‪.‬‬ ‫گەر بتوانێت ســەركەوتن دەستەبەر بكات‪،‬‬ ‫هێرشــی ســەر هەمــوو رۆژاڤا و باشــوری‬ ‫كوردســتان دەكات‪ .‬ناســنامەی كــورد و‬ ‫كوردســتانی لەم دوو بەشەدا دەسڕێتەوە‪،‬‬ ‫چونكــە توركیــای ئەردۆغــان‪ ،‬رۆژاڤــا و‬ ‫باشوری كوردســتان بەبەشێك لە میساقی‬ ‫میللــی تورك دەبینێــت‪ ،‬هەروەها هەبوونی‬ ‫هەر دەســكەوتێكی كــورد و كوردســتانی‬

‫لــەم دوو بەشــەدا‪ ،‬بــۆ خۆی بە مەترســی‬ ‫دادەنێــت‪ .‬بۆیــە كار بــۆ لەناوبردنی كورد‬ ‫دەكات‪ .‬هەتــا‪ ،‬پیالنــی توركیای ئەردۆغان‬ ‫لەســەر كەركــوك و ناوچــە دابــڕاوەكان‬ ‫سەرینەگرتووە‪ .‬دەیەوێت ئەمەش جێبەجێ‬ ‫بكات‪ .‬بۆ ئەمەش‪ ،‬ئەردۆغان دەیەوێت سود‬ ‫لــە «بــرا كوردەكانی» خــۆی وەربگرێت‪.‬‬ ‫هەم بە پشــتیوانی گروپە جیهادیستەكان‪،‬‬ ‫هەمیش بە پشــتیوانی «بــرا كوردەكانی»‬ ‫خۆی عەفرین كۆكوژی بكات و ناســنامەی‬ ‫كوردستانی بوونی عەفرین بسڕێتەوە‪ .‬دوای‬ ‫ئەمــە‪ ،‬پیالنەكانــی لەســەر میللەتی كورد‬ ‫جێبەجــێ بكات‪ .‬بە هێزی ســوپا و الیەنە‬ ‫نانەتەوەیی و نانیشــتمانییە كورد و گروپە‬ ‫جیهادیســتەكان كار بــۆ سەرخســتنی ئەم‬ ‫بیرۆكە شومەی دەكات‪.‬‬ ‫بەاڵم سەردەم‪ ،‬سەردەمی سوڵتان یاڤوز‪،‬‬ ‫مســتەفا كەمــال و مەالكانــی خەتێ نییە‪.‬‬ ‫ئەم ســەردەمە‪ ،‬ســەردەمی پێشــكەوتنی‬ ‫مرۆڤایەتــی‪ ،‬ئــازادی‪ ،‬دیموكراســی‪،‬‬ ‫یەكســانی‪ ،‬دادپەروەری و پێكــەوە ژیانە‪.‬‬ ‫ســەردەمی یاخیبوونــی ئاغــا و دەرەبەگە‬ ‫كوردەكانیش نییە‪ .‬سەردەمی شۆڕشی نوێ‬ ‫و پێشــكەوتووخوازی گەلــی كوردســتانە‪،‬‬ ‫كــە داوای رزگای بەشــەرییەت و بانگــی‬ ‫ئــازادی و یەكســانی مرۆڤایەتــی دەدات‪.‬‬ ‫دەنگــی مرۆڤایەتــی و ویژدانــی زینــدووی‬ ‫جیهــان‪ ،‬لەگەڵ دەنگی پێشــكەوتووخوازی‬ ‫و عەفرینـــە‪ .‬عەفریــن ناكەوێــت‪ ،‬عەفرین‬ ‫دەبێتــە ناوەنــدی بەرخــۆدان و شۆڕشــی‬ ‫پێشكەوتووخوازی هەموو گەالنی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬جارێكی تر‪ ،‬مێژوو ئەم شەرەفە‬ ‫گەورەیــە‪ ،‬پێشكەشــی گەلــی كوردســتان‬ ‫دەكات‪ ،‬كــە بۆتــە سەرمەشــقی رزگاری‬ ‫بەشەرییەت‪.‬‬

‫عەفرین‪ ،‬سیمبولی بەرخودانی گەلێك‬

‫هێژا دڵشاد‬

‫رادەكێشــێت‪ ،‬ئامانج لەمــە درێژەپێدانی ئەم‬ ‫بابەتەیە لە رووی میدیاكان و راگەیەندنەكانەوە‬ ‫تاكــو ئەم بەشــە زۆرەی كۆمەڵگەی تورك و‬ ‫رایگشــتی توركیا ئامادەبكات بۆ هەڵبژاردنی‬ ‫ساڵی ئایندە‪.‬‬ ‫‪ -2‬لــە رووی ســەربازییەوە‪ ،‬توركیــا‬ ‫دەیەوێــت بەم ئۆپەراســیۆنە ئیدعــای ئەوە‬ ‫بكات كە ســەركەوتێنێكی بەدەســتهێناوە لە‬ ‫شــەڕی پەكەكە دا‪ ،‬ئەمــەش لەپاش ئەوەی‬ ‫توشی شكستییەكی زۆر هاتووە‪.‬‬ ‫‪ -3‬لــە رووی ئابورییــەوە‪ ،‬پێگەی ئابوری‬ ‫توركیــا لەپــاش ‪ 2015‬روبــەڕووی داكشــان‬ ‫هاتــووە‪ ،‬بەتایبەت لــە كەرتی گەشــتیاریدا‬ ‫زیانێكی زۆری بەركەوتووە‪.‬‬ ‫‪ -4‬دیســان حكومەتی توركیا مەبەستێتی‬ ‫زۆرتریــن پانتایــی ئــەم شــەڕە لەڕێگــەی‬ ‫راگەیاندنەوە بكات‪ ،‬بــۆ پڕوپاگەندەكردن بۆ‬ ‫هەڵبژاردنی ســاڵی ئایندە‪ ،‬ئەم ئۆپەراسیۆنە‬ ‫وەك ســەركەوتنێك بــۆ ئەردۆغــان نیشــان‬ ‫دەدەن! لــە كاتێكــدا زۆربــەی میدیــا و‬ ‫راگەیاندنەكانــی ئــەو واڵتــە بەهــۆی ئــەو‬ ‫دۆخــە ناهەمــوارەی هاتۆتەكایــەوە‪ ،‬زۆربەی‬ ‫راگەیاندنــەكان لەژێر ركێفــی حكومەتی ئاك‬ ‫پارتیــدان و وەك كەناڵــی فەرمی دەوڵەتیان‬ ‫لێهاتووە‪.‬‬

‫هێرشــەكانی ئەم جارەی توركیا بۆ ســەر‬ ‫عەفرینــی رۆژئــاوای كوردســتان‪ ،‬جارێكیتر‬ ‫چــاوی نەتەوەی كوردی بۆ رۆژئاوا راكێشــا‪،‬‬ ‫لەپاش ئۆپەراسیۆنی قەڵغانی فورات ئەمجارە‬ ‫توركیا بەناوی ئۆپەراســیۆنی (چڵە زەیتون)‬ ‫هێرش دەكات‪.‬‬ ‫جێی ئاماژەیە توركیا لەپاش شكستییەكی‬ ‫زۆر لــە روبەڕووبونــەوەی لە شــەڕی لەگەڵ‬ ‫پارتــی كرێكارانی كوردســتان (پەكەكە) لە‬ ‫قەندیــل بەدرێژایــی ‪ 35‬ســاڵی رابــردوو‪ ،‬چ‬ ‫لە رووی هێرشــی زەمینی ســەربازییەوە‪ ،‬چ‬ ‫لە رووی هێرشــی ئاســمانییەوە‪ ،‬نەیتوانیوە‬ ‫ئامانجەكانی بپێكێت‪ ،‬بەشــێوەیەكی گشتیی‬ ‫هێرشــەكانی توركیــا بــۆ ســەر رۆژئــاوای‬ ‫كوردســتان بــە رێكــەوت نییــە و پیــان و مەترسییەكە هەر رۆژئاوای كوردستان نییە‪،‬‬ ‫ستراتیژی مەودا درێژی هەیە‪ ،‬هاوكات توركیا‬ ‫باشووریش لەمەترسیدایە!‬ ‫ناتوانــێ لــە رووی تەكنیكییــەوە درێژە بە‬ ‫ئەگەرێكــی دوور نییــە توركیــا هێرشــی‬ ‫ئۆپەراسیۆنەكە بدات لەبەر ئەم هۆكارانە‪:‬‬ ‫‪ -1‬توركیــا پێیوایــە بــە ئەنجامدانی ئەم زەمینی بۆ سەر خاكی هەرێمی كوردستانیش‬ ‫ئۆپەراســیۆنە كــە بەناوی ( چڵــە زەیتون) بكات!‬ ‫ئــەم بابەتــە هەمیشــە خــەون و پالنــی‬ ‫ی ناودەبــات‪ ،‬بەشــێكی زۆر لــە رایگشــتی‬ ‫توركیــا بەتایبــەت نەتەوەپەرســتی تــورك توركیــا بــووە و لەپــاش ریفڕاندۆمەكــەی‬ ‫و موحافزكارەكانــی بــەرەی ئــاك پارتــی و باشــووری كوردســتان‪ ،‬لە توركیا گفتوگۆی‬ ‫پارتــی بزاڤی نەتەوەپەرســت بــۆ الی خۆی لەســەر كراوەو تەنانــەت لەڕێگــەی مێدیا و‬

‫پەکەکە رابەرایەتیی گەلی کرود و پرسی کورد لە باکور و رۆژئاوای کوردستان دەکات‬ ‫راگەیاندنەكانەوە بەشێكی زۆری رایگشتی بۆ‬ ‫ئامادەكراوە‪.‬‬ ‫قۆناغــی پــاش ئەنجامدانــی ریفرانــدۆم‪،‬‬ ‫باشــووری كوردســتانی زیاتــر بــێ رۆڵ و‬ ‫پاســیڤ كرد و زۆر لە هاوكێشــە دیبلۆماسی‬ ‫و سیاســییەكانی لەگــەڵ ئەمریــكا و واڵتانی‬ ‫دەرەكی و ئیقلیمی بە سلبی گۆڕی بۆ ئێمە‪.‬‬ ‫توركیا لە ناوەڕاســتی سااڵنی نەوەدەكان‬ ‫و لەم دواییەش لە زســتانی ‪ ٢٠٠٧‬بۆ بەهاری‬ ‫‪ ٢٠٠٨‬بەپاســاوی بونی پەكەكــە لە قەندیل‪،‬‬ ‫ویســتی هێــرش بۆ ســەر خاكی باشــووری‬ ‫كوردســتان بكات‪ ،‬تەنانەت لەو دوو ماوەیەدا‬ ‫هێزی ســەربازی جواڵند و ســنوریان بەزاند‪،‬‬ ‫بــەاڵم پالنەكەی شكســتی هێنــا و ئامانجی‬ ‫خــۆی نەپێــكا‪ ،‬توانــی بەشــێك لــەو هێز و‬

‫تانكانــەی خۆی بەشــێوەیەكی ســنوردار لە‬ ‫باشوور جێگیر بكات‪.‬‬ ‫هەرێمــی كوردســتان نــە ســەركردایەتی‬ ‫بەهێــزی هەیــە نەوەك هێزێكــی دامەزراوەی‬ ‫نیشــتیمانی‪ ،‬نەبونــی هێزێكــی نیشــتیمانی‬ ‫خاڵێكی الوازی ئێمەیە‪.‬‬ ‫لەم رووەوە رۆژئاوای كوردســتان لەڕووی‬ ‫ســەركردایەتی و خــۆ ئیــدارەدان‪ ،‬هەروەها‬ ‫لــە رووی هێزی ســەربازییەوە‪ ،‬دامەزراوتر و‬ ‫بەئیرادەترن‪.‬‬

‫دەربارەی پەكەكە‬

‫لەپــاش بەهــاری عەرەبــی و‬ ‫گۆڕانكارییەكانــی ســوریا‪ ،‬لــە ئێســتادا‬ ‫پەكەكــە رابەرایەتــی شۆڕشــی باكــووری‬

‫كوردستان ( زیاتر لە چارەكە سەدەیەك)‬ ‫و هەروەها لە رۆژئاوای كوردستان دەكات‪.‬‬ ‫پەكەكە‪ ،‬لەم دوو بەشــەی كوردســتان‬ ‫خــاوەن پارتی سیاســییە‪ ،‬خاوەن ســوپا‬ ‫(هێــزی چەكداری) و رێكخراوی مەدەنییە‪،‬‬ ‫خــاوەن پێگــەی جەمــاوەری بەهێــز و‬ ‫دامــەزراوەو رێكخســتنی تایبــەت بە خۆی‬ ‫هەیە‪.‬‬ ‫پەكەكــە توانــی بــە كردنــەوەی یەكەم‬ ‫كەناڵــی كــوردی بەنــاوی ‪MED TV‬‬ ‫خزمەتێكــی گــەورە بە دونیای سیاســی‪،‬‬ ‫هونەریی و كلتوری گەلی كورد پێشــكەش‬ ‫بكات و ببێتە وێستگەیەكی سەردەمیانە بۆ‬ ‫هەر چوار پارچەی كوردستان‪.‬‬ ‫بەشــێوەیەكیتر‪ ،‬واقیعــی ئەمــڕۆی‬

‫پەكەكــە‪ ،‬وەك هێزێكــی كارا رۆڵ لــە‬ ‫هاوكێشــە ئەمنی و سیاســییەكانی باكوور‬ ‫و رۆژئــاوای كوردســتان دەگێڕێــت‪ ،‬بۆتە‬ ‫خــاوەن و نوێنەری پرســی كــورد لەو دوو‬ ‫بەشــە‪ ،‬هەربۆیە كتێبەكەم كە ســاڵی پار‬ ‫چاپكرا بــە ناوی «دوو پرســی گرێدراو»‬ ‫نــاوم لێنــا‪ ،‬بــەوەی پەكەكــە رابەرایەتی‬ ‫گەلی كورد و پرســی كورد دەكات لەو دوو‬ ‫بەشەی كوردستان‪ .‬هەردووكیان گرێدراوی‬ ‫یەكتــری بوون‪ ،‬راســتە لەم دوو بەشــەی‬ ‫كوردســتان‪ ،‬پارتە سیاسییەكانی نزیك لە‬ ‫خەتــی پەكەكە‪ ،‬لە ناودا جیــاوازن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەالیەن یەك هێز و یەك ســەركردایەتیی و‬ ‫یەك ئایدۆلۆژیاوە بەڕێوەدەبرێت‪.‬‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )643‬دووشەممە ‪2018/1/29‬‬

‫«‬

‫‪Erich Fromm‬‬

‫بێگوێیی‬ ‫ئەریك فرۆم‬ ‫لە ئینگلیزیەوە ‪ -‬محەمەد سەعید‬

‫ئازادی‌و توانای بێگوێی‬ ‫لەیەك جیانابنەوە‪ ،‬كەواتە‬ ‫هەر سیستمێكی سیاسی‌و‬ ‫ئاینی‌و كۆمەاڵیەتی‬ ‫بانگەشەی ئازادی بكات‪،‬‬ ‫بەاڵم ڕێگیری لە بێگوێی‬ ‫بكات‪ ،‬ئەوا بەڕاستی‬ ‫بانگەشە ناكات‬ ‫گوێڕایەڵی بۆ «دەسەاڵتی‬ ‫دەسەاڵتگەر» گوێڕایەڵییە‬ ‫بۆ هەمو بیرو هێزە‬ ‫دەرەكییەكان كە مەبەستیان‬ ‫الوازكردنی «ویژدانی‬ ‫مرۆڤانەیە» كە بریتییە لە‬ ‫ویژدانی توانای بون‬ ‫بە بڕیاردەری خود‬

‫بەدرێژایی سەدەكان پاشاكان‌و قەشەكان‌و‬ ‫لۆردو فیوداڵو خاوەن كارگەكان‌و خێزانەكان‬ ‫ســوربون لە ســەر ئــەوەی كــە گوێڕایەڵی‬ ‫چاكەیەو بێگویی قێزەون‌و خراپەیە‪.‬‬ ‫بــۆ دەربڕینــی ڕوئیایەكــی تــر كــە بــە‬ ‫پێچەوانــەی ئەمــەوە بــێ لێــرەدا رونــی‬ ‫دەكەینەوە‪:‬‬ ‫مێــژوی مرۆڤایەتــی بەهــۆی بێگوێیەوە‬ ‫هەنــگاوی نــاوە‪ ،‬بــەاڵم وادەردەكــەوێ‬ ‫بەهۆی گوێڕایەڵییــەوە بوبێ‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫بێگوێیــەوە بەرەو پێشــەوە هەنگاوی ناوە‪،‬‬ ‫بەگوێــرەی ئەفســانەی گریكــی «هێربڕۆ»‬ ‫ئــادەم‌و حەوا لــە باخچەی عــەدەن ژییاون‬ ‫كە بەشــێكبوە لەسروشــت لەوێــدا ئادەم‌و‬ ‫حــەوا بەشــێوەیەكی هارمۆنــی گونجــاو‬ ‫ژییانیان بردۆتە ســەر تا ئــەو كات توانای‬ ‫پێشــكەوتنیان نەبوە‪ ،‬چونكە لەسروشــتدا‬ ‫بــون‪ ،‬وەك كۆرپەلەیەك لەســكی دایكیدا‪،‬‬ ‫ئــەوان (ئادەم‌و حەوا ‪-‬و) مرۆڤ بون‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لەهەمــان كاتــدا تا ئەوكاتەیــش نەبو بون‬ ‫بەمرۆڤ هەمو ئەمانە گۆڕا كاتێ بێگوێییان‬ ‫كــرد لە فرمانــەكان‌و شــكاندنی پەیوەندی‬ ‫لە گەڵ سروشــتی دایكــداو ئەویش بەهۆی‬ ‫بڕینــی كۆدی رایەڵەی نهێنــی‪ ،‬لەو كاتەوە‬ ‫مــرۆڤ دەركەوت‌و پەیدابــو لە مرۆڤی پێش‬ ‫مرۆڤایەتی یــەوە‪ ،‬توانی یەكەمین هەنگاوی‬ ‫ئازادی‌و ســەربەخۆیی بنێ‪ ،‬كردەی بێگوێی‬ ‫ئــادەم‌و حــەوای بــەرەو چاوكرانــەوە بردو‬ ‫یەكتریان ناســی وەكــو دو بونەوەری نامۆ‌و‬ ‫دژ بەیەك‌و تەنانەت دوژمن بەیەكیش ‪.‬‬ ‫كــردەی بێگوێی ئادەم‌و حــەوا بوە هۆی‬ ‫شكاندنی بۆندو پەیوەندی سەرەتای لە گەڵ‬ ‫سروشتداو كردنی بە تاكێكی ئیندیڤیجوەڵ‪.‬‬ ‫«گوناحــی یەكــەم» مرۆڤی وێــران نەكرد‪،‬‬ ‫بەڵكــو بــەرەو ئــازادی بــرد‪ ،‬كــە ئەمەش‬ ‫ســەرەتای مێژوە‪ ،‬مرۆڤ بۆ ئەوەی پشــت‬ ‫بەخۆی ببســتێ‌و فێر بــێ دەبوایە باخچەی‬ ‫عەدەنی بەجێ بهێشتایە‬ ‫پەیامبەران لە مەفهومــی پەیامەكانیاندا‬ ‫جەخــت لەوە دەكەنەوە كــە مرۆڤ كارێكی‬ ‫راســتیكردوە لــە وەی كــە بیگوێــی كردوە‬ ‫بــە هۆی « گوناحــە» كەوە وێــران نەبو‪،‬‬ ‫بەڵكــو رزگاری بــو لە كــۆت‌و بەندی پێش‬ ‫مرۆڤایەتــی‪ ،‬بۆ پەیامبەران مێژو بریتی یە‬ ‫لە شوێنێ كە بەنی ئادەم بوبێتە مرۆڤ ‪.‬‬ ‫لــە ئەنجامــی ئــەم كرانەوەیــەدا مرۆڤ‬ ‫توانــای عەقــڵ‌و خۆشەویســتی گەشــەی‬ ‫ســەند لەوكاتەوە پەیوەندییەكــی هارمۆنی‬ ‫نوێــی دروســتكرد لەگــەڵ خــودی خــۆی‌و‬ ‫مرۆڤی هاوەڵی‌و سروشتدا‪ ،‬ئەم پەیوەندییە‬ ‫هارمۆنییــە نوێیــە بــە «كۆتــای رۆژەكان‬ ‫دادەنرێ» ماوەیەكی مێژوییە تیادا ئاشــتی‬ ‫لە نێوان مرۆڤ‌و مرۆڤداو سروشــت‌و مرۆڤدا‬ ‫دروستبو‪ ،‬بەهەشتێكی نوێ لەالیەن خودی‬ ‫مرۆڤــەوە دروســتكرا‪ ،‬بەهەشــتێ كە تەنها‬ ‫خــودی مرۆڤ دەتوانــێ خالقی بێ‪ ،‬چونكە‬ ‫مــرۆڤ ناچاركرا بەهەشــتی «كۆن» بەجێ‬ ‫بێڵێ ئــەم هەنگاوەیش بەهــۆی بێگوییەوە‬ ‫بو‪.‬‬ ‫ئەفســانەی یۆنانی «پرۆمیسۆس» وەكو‬ ‫ئەفسانەی «هێبرۆ»‪ ،‬هەمو شارستانییەتی‬ ‫مرۆڤایەتــی وەكــو كردەیەكــی بێگویــی‬ ‫دەبینێــت‪ ،‬پرۆمیســۆس بەدزینــی ئاگر لە‬ ‫خواوەنــدەكان پێشــكەوتنی مرۆڤایەتــی‬ ‫دادەمەزرێنــێ‪ ،‬بەگوێــرەی پرۆمیســۆس‬ ‫دروســتبونی مێژوی مرۆڤایەتــی «گوناح»‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫پرۆمیســۆس‪ ،‬وەكــو ئــادەم‌و حــەوا‬ ‫بەهۆی بێگوییەوە ســزادرا‪ ،‬بەاڵم پەشیمان‬ ‫نەبویەوە‪ ،‬بەڵكو بەپێچەوانەوە شانازیشــی‬ ‫پێــوە كرد وتی «پێم باشــترە بەم تاشــە‬ ‫بــەردەوە زنجیــر بكرێــم لــە وەی ببمــە‬ ‫خزمەتكارێكی گوێرایەڵی خواوەندەكان»‪.‬‬ ‫مرۆڤ بەردەوام بو لە پێشكەوتن بەهۆی‬ ‫كردەی بێگوییەوە نــەك لە ڕوی ڕوحییەوە‬ ‫كــە بەهــۆی بوێــری‌و ئازایەتییــە‌وە دەڵێ‬ ‫«نەخێر»بەرامبــەر ئــەو دەســەاڵتدارانەی‬ ‫بەنــاوی ویــژدان‌و بــاوەڕەوەن‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫گەشەكردنی هۆشیارێكەی‌و رۆشنبیریەكەشی‬ ‫پشــت بــە توانــای بێگوێییەوە دەبەســتێ‬ ‫بەرامبــەر ئــەو دەســەاڵتدارانەی كە رێگرن‬ ‫لــە بیــری نــوێ‌و بــۆ ماوەیەكــی دورودرێژ‬ ‫ئایدۆلۆجییان دامەزرانــدوە بانگەوازی ئەوە‬ ‫دەكەن كە گۆڕانكاری كارێكی بێ ئەقاڵنەیە‪.‬‬ ‫گەر توانای كردەی بێگوێی دروســتكەری‬

‫مێژوی مرۆڤایەتی بێ ئەوا دەڵێم گوێڕایەڵی‬ ‫كۆتایی مێژوە‪ ،‬ئەمە قســەیەكی شاعیرانەو‬ ‫رەوانبێژی نییە‪.‬‬ ‫زۆربەی ئەوانەی لە دەسەاڵتدان هەرچەندە‬ ‫لەســەدەی بیســتەمی ئەتــۆم‌و تەكنیكیــدا‬ ‫دەژیــن‌و خاوەنــی زانســتی سروشــتی‌و‬ ‫مامتماتیك‌و گەردون ناســین‪ ،‬بەاڵم ئایدیاو‬ ‫سستمی سیاسی‌و ئایدۆلۆجییان‌و روانینیان‬ ‫بــۆ دەوڵەت هێشــتا هی ســەدەكانی پێش‬ ‫ســەدەكانی زانســتە‪ ،‬بۆیــە ئەگــەری ئەوە‬ ‫هەیــە لە دوای پێنج بۆ دە ســاڵی داهاتودا‬ ‫رەگەزی مرۆڤایەتی‌و شارســتانیەت تەنانەت‬ ‫هەمــو ژیانیــش لە ناو بچێــت‪ ،‬كە ئەمەیش‬ ‫هیچ ئەقاڵنێتیەك‌و هەستێكی تیادا نییە‪.‬‬ ‫گەر مــرۆڤ خۆكوژی بكات‪ ،‬ئەوا بەهۆی‬ ‫گوێڕایەڵــی ئەوانەوەیــە كــە فرمانییــان‬ ‫بەسەردا دەدەن ئەویش بە پاڵنانی دوگمەی‬ ‫مردنــە‪ ،‬چونكە خەڵكــی گوێڕایەڵی تەماع‌و‬ ‫چاوچنۆكی‌و سەروەری دەوڵەت‌و نەتەوەن‪.‬‬ ‫وەكچۆن پێشــەوا روســەكان ســەبارەت‬ ‫بەشــۆڕش قســەیان دەكرد‪ ،‬ئێمەش ئێستا‬ ‫لــە جیهانێكــی ئــازادا دەژیــن كە قســەی‬ ‫زۆر دەكەیــن ســەبارەت بەئــازادی‪ ،‬ئەوان‌و‬ ‫ئێمەش هانی گوێڕایەڵی دەدەین لە یەكێتی‬ ‫ســۆڤیەتدا فرمانــەكان بەهێــزو بەئاشــكرا‬ ‫دەكــرا لــە جیهانی ئازادیشــدا بەشــاراوەی‬ ‫یاخود بەوەســیلەیەكی نەرمونیان خەڵكیان‬ ‫قەناعەت پێدەكرد‪.‬‬ ‫مەبەســتم لەوەنییە كە هەمو بێگوێییەك‬ ‫فەزیلەت‌و چاكە بێ وە هەمو گوێڕایەڵییەك‬ ‫خراپــە بــێ‪ ،‬وەكو ئــەو ســەیركردنەی كە‬ ‫پەیوەندیــی دیالێكتیكی نێــوان گوێڕایەڵی‌و‬ ‫بێگویــی پشــتگوێ دەخــات‪ ،‬هــەر كاتێك‬ ‫فرمانەكان پێویستیكرد دەبێ گوێرایەڵی بۆ‬ ‫بكرێ یاخود بەپێچەوانەوە هەر كات بێگوێی‬ ‫پێویســت بو دەبێ بكــرێ ‪« .‬ئەنتیگۆنیا»‬ ‫نمونەیەكــی دوفاقــی كالســیكییە بــۆ ئەم‬ ‫مەبەســتە گوێڕایەڵــی كردنــی بــۆ یاســا‬ ‫نامرۆڤایەتیەكانــی دەوڵــەت ئەنتیگۆنــا‬ ‫دەبوایە بێگێویی بكات بەرامبەر یاســاكانی‬ ‫مرۆڤایەتــی‪ ،‬بۆیە دەبوایە بێگوێی بكردایە‬ ‫بەرامبەر بەیاســاكان‪ ،‬هەمو شــەهیدەكانی‬ ‫ئاینــەكان‌و بــاوەڕداران‌و ئــازادی‌و زانســت‬ ‫پێویســتی كــردوە بێگوێی بكــەن بەرامبەر‬ ‫بەوانەی كە ویســتویانە ئازادییان لێ زەوت‬ ‫بكــەن‪ ،‬لــە پێنــاو گوێڕایەڵی بــۆ ویژدانی‬ ‫دەسەاڵتداران‌و یاساكانی مرۆڤایەتی‌و عەقڵ‪،‬‬ ‫گــەر مــرۆڤ تەنهــا گوێڕایەڵی بــكات ئەوا‬ ‫دەبێتــە كویلــە‪ ،‬بەاڵم تەنهــا بێگوێی بكات‬ ‫دەبێتە یاخی نەك (شۆڕشگێڕ)‬ ‫بــۆ ڕێگریكــردن لــە تێكەاڵوبــون‌و‬ ‫سەرلێشــواندن لە نێوان ئــەم دو چەمكەدا‬ ‫(گوێڕایەڵــی‌و بێگویــدا ‪-‬و) پێویســتە‬ ‫توانایەیەكــی پــڕ بایــەخ دروســتبكرێ‪،‬‬ ‫گوێڕایەڵــی بۆ كەســێك‪ ،‬دەزگایەك یاخود‬ ‫هێزێــك (گوێڕایەڵــی یاســا جیــاوازەكان)‬ ‫بریتیــە لەسەرشــۆڕكردن‪ ،‬دەبێتــە هــۆی‬ ‫وازهێنــان لە خۆدێتــن‌و ڕازی بونە بەهێزی‬ ‫دەرەكــی یاخــود بڕیارێــك لە بــری خودی‬ ‫خــۆم‪ ،‬گوێڕایەڵی بۆ هۆشــیاری‌و قەناعەتی‬ ‫خــۆم (گوێڕایەڵــی خــود) بریتــی نییە لە‬ ‫كرداری سەرشــۆڕكردن‪ ،‬بەڵكو جەختكردنە‬ ‫لە خود (ئیندیڤجواڵێتی‪-‬و‪)-‬‬ ‫بڕیــاڕەكان‌و قەناعەتەكانــم گــەر‬ ‫بەشــێوەیەكی ڕیشــەی هی خۆدی خۆم بێ‬ ‫یاخود بەشــێك نەبێ لەوانی تر ئەوا خودی‬ ‫خۆمم بۆیە وشــەی گوێڕایەڵــی تەنها وەكو‬ ‫هەســتێكی مەجــازی جێبەجــێ دەكرێ كە‬ ‫ئەمە بەشــێوەیەكی ڕیشــەیی جیــاوازە لە‬ ‫مانادا لە» یاسا جیاوازەكان»‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئــەم جیاوازییــە دو تایبەتمەندی‬ ‫هەیە ‪:‬‬ ‫یەكەمیــان پەیوەســتە بەچەمكــی‬ ‫ویــژدان‪ ،‬ئەویتریان پەیوەســتە بە چەمكی‬ ‫دەسەاڵتگەری‪.‬‬ ‫وشــەی ویــژدان بــەكار دەهێنرێــت بــۆ‬ ‫دو دیــاردە كــە هەریەكەیــان بەتەواوەتــی‬ ‫جیــاوازە‪ ،‬یەكەمیــان بریتییە لە «ویژدانی‬ ‫دەســەاڵتگەرێتی» كــە ئەمــەش دەنگێكی‬ ‫ناوەكــی دەســەاڵتە‪ ،‬كەوامــان لێــدەكات‬ ‫بەپەرۆشــەوە ئاسودەی بكەین بشترسین لە‬ ‫بێزاركردنــی‪ ،‬ئەم ویژدانی دەســەاڵتگەرییە‬ ‫ئەوەیــە كە خەڵكــی زۆر ئەزمونیان كردوە‬ ‫كاتێ كە گوێڕایەڵی ویژدانیان دەكەن‪ ،‬ئەمە‬ ‫هەر ئەو ویژدانەیە كە فرۆید بە «منی بەرزە‬ ‫بااڵ» ناوی دەبات كە بریتییە لە كۆی فرمانە‬ ‫قەدەغــەو حەرامەكانــی بــاوك كەلەالیــەن‬ ‫كــوڕەوە بەهۆی ترســەوە قەبــوڵ دەكرێ‪،‬‬ ‫جیــاواز لــەم «ویژدانی دەســەاڵتگەرییە»‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ویژدانێكــی ترمان هەیە كــە ناودەبرێ بە‬ ‫«ویژدانی مرۆڤایەتــی» كە تەعبیر دەكات‬ ‫لــە دەنگێك كە لە هەمــو مرۆڤێكدا هەیە و‬ ‫سەربەخۆیە لە سزاو پاداشتی دەرەكی ‪.‬‬ ‫«ویژدانی مرۆڤایەتی» لەســەر ئەساسی‬ ‫ئــەوە دامەزراوە كە ئێمــەی مرۆڤ خاوەنی‬ ‫زانیاری بۆماوەین لەوەی كەچی مرۆڤانەیە‌و‬ ‫چی نامرۆڤانەیە‪ ،‬ئەم ویژدانە خزمەتی كارو‬ ‫فرمانەكانی مرۆڤایەتیمان دەكات‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ئەودەنگەیە كە بانگمان دەكات بۆ گەڕانەوە‬ ‫بۆ خودی خۆمان‌و مرۆڤایەتی‪.‬‬ ‫«ویژدانی دەســەاڵتگەرێتی ‪ -‬منی بااڵ»‬ ‫هەتــا ئێشــتا گوێڕایەڵــی هێــزی دەرەوەی‬ ‫خۆمە‪ ،‬تەنانەت گەر ئەو هێزەش لە ناخیشدا‬ ‫دروستكرا بێت‪ ،‬وای بۆ دەچم كە بەئاگایی‌و‬ ‫هۆشــیارییەوە دوای ویژدانم كەوتوم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە ڕاســتیدا بە بنەماو رێســاكانی دەسەاڵت‬ ‫قوتــدراوم ئەمەش هەمــوی بەهۆی تەماحی‬ ‫بون‌و لە یەكچونی «ویژدانی مرۆڤانەوەیە»‬ ‫لە گەڵ منی بااڵوە‪.‬‬ ‫دەســەاڵتی ناوەكی كاریگەرێتــی زیاترە‬ ‫لــە دەســەاڵتێك كــە بەڕونــی‌و ئاشــكرای‬ ‫دەیبینی‌و ئەزمونی دەكەی كە بەشێك نییە‬ ‫لە خودی خۆم‪ ،‬گوێڕایەڵی بۆ «دەســەاڵتی‬ ‫دەســەاڵتگەر» گوێڕایەڵییــە بــۆ هەمــو‬ ‫بیــرو هێــزە دەرەكییەكان كە مەبەســتیان‬ ‫الوازكردنی «ویژدانی مرۆڤانەیە»كە بریتییە‬ ‫لە ویژدانی توانای بون بەبڕیاردەری خود‪.‬‬ ‫لەالیەكــی تــرەوە‪ ،‬كاتــێ توانیمــان‬ ‫گوێڕایەڵی «عەقاڵنــی» لە « ناعەقاڵنی»‬ ‫جیــا بكەینەوە ئــەو كات گوێڕایەڵی دەبێتە‬ ‫ئەمرێكــی واقیــع‪ ،‬نمونە لە دەســەاڵتگەری‬ ‫ئەقاڵنــی پەیوەنــدی مامۆســتاو قوتابــی‪،‬‬ ‫وە پەیوەنــدی نێــوان كویلــەو خاوەنەكەی‬ ‫بریتییە لە دەسەاڵتگەری ناعەقاڵنی‪ ،‬هەردو‬ ‫پەیوەنــدی یەكــە (ئەقاڵنــی نائەقاڵنی‪-‬و‪)-‬‬ ‫لەســەر ئەو راســتییە دامەزراوە دەســەاڵت‬ ‫دەبــێ فرمــان جێبەجێ بكات‪ ،‬ســەرەڕای‬ ‫ئەوەی كە هەردو دەسەاڵتەكە بەشێوەیەكی‬ ‫داینامیكــی جیــاوازن‪ ،‬ئــارەزو‌و مەبەســتی‬ ‫مامۆســتاو قوتابــی بابەتێكــی میســالییە‬ ‫كــە مەبەســتی هەردوالیان دەكەوێتە ســەر‬ ‫هەمان هێڵ‌و ئاڕاســتە ‪ .‬مامۆستا خۆشحاڵ‬ ‫دەبێ گــەر ســەركەوتوبێ لــە یارمەتیدانی‬ ‫قوتابییەكــەی گەر شكســتیش بێنــێ ئەوا‬ ‫دەبێتــە شكســت بۆ خــۆی‌و قوتابییەكەی‪،‬‬ ‫لەالیەكــی ترەوە پەیوەندیــی نێوان كۆیلەو‬ ‫خاوەنەكــەی ناكەوێتــە هەمــان ئاڕاســتە‪،‬‬ ‫چونكە تا كۆیلە بچەوسێتەوە خاوەن كۆیلە‬ ‫زیاتر ئاســودەتر دەبێ‪ ،‬ئەمــە لە كاتێكدا‬ ‫كۆیلــە هەوڵدەدات بەرگــری لە خۆی بكات‬ ‫تابتوانێــت بەختــەوەری دەســتبكەوێ‪،‬‬ ‫كەواتــە بەرژەوەندیی كۆیلــەو خاوەنەكەی‬ ‫دژ بەیەكــن‪ ،‬چونكــە ئــەوەی بەســودە بۆ‬ ‫یەكێكیان بۆ ئەوی تریان زیان بەخشە‪.‬‬ ‫لــە هــەردو پەیوەندیەكــەدا‪ ،‬هێــزو‬ ‫توانــای هەر یەكەیان بەســەر ئــەوی ترەوە‬ ‫بــە میكانیزمێكــی جیــاوازدا تێپــەڕ دەبێ‪،‬‬ ‫لــە پەیوەنــدی یەكەمیانــدا (مامۆســتاو‬ ‫قوتابــی‪-‬و‪ )-‬تازیاتــر قوتابــی گوێڕایەڵبــێ‬ ‫باشــتر فێــر دەبێ‪ ،‬بــەاڵم لــە پەیوەندی‬ ‫كۆیلە‌و خاوەنەكەیدا گوێڕایەڵی دەبێتە زیاتر‬ ‫چەوسانەوە‪.‬‬ ‫یەكێكــی تــر لــە جیاوازییــەكان كــە‬ ‫هاوتەریــب دەڕوات‪ ،‬دەســەاڵتی عەقاڵنــی‬ ‫بۆیــە عەقاڵنییە‪ ،‬چونكە دەســەاڵتەكە گەر‬ ‫لــە الیــەن مامۆســتاوە بێ یاخــود كاپتنی‬ ‫كەشــتییەوە كاتــێ كــە فرمــان دەدرێ لە‬ ‫حاڵەتــی كتوپڕدا لەوكاتەدا ڕازی دەبم پێی‬ ‫بەبــێ مــل كەچكــردن پێی‪ ،‬چونكــە ئەمە‬ ‫كردەیەكی گەردونی یە‪.‬‬ ‫دەســەاڵتی نائەقاڵنی پێویستدەكات هێز‬ ‫بەكار بهێنێ‪ ،‬چونكە هیچ كەســێ گەر ئازاد‬ ‫بێ ڕێگا بەوە نادا بچەوسێنرێتەوە‪.‬‬ ‫بۆچــی بۆ مرۆڤ زۆر ئاســانە گوێڕایەڵی‬ ‫بكات‪ ،‬بەاڵم قورسە بێگوێی بكات؟ هەر كاتێ‬ ‫گوێڕایەڵی دەســەاڵتی دەوڵەت‌و كەنیســە‌و‬ ‫ڕای گیشــتیم كــرد هەســت بەســەالمەتی‌و‬ ‫بەرگیــری دەكــەم‪ ،‬گوێڕایەڵــی دەمكاتــە‬ ‫بەشــێك لەو هێــزەی كە دەیپەرســتم بۆیە‬ ‫هەســت بە بەهێزی دەكەم و هیچ هەڵەیەك‬ ‫ناكەم‪ ،‬چونكە ئەوە دەســەاڵتەكەیە بڕیارم‬ ‫بــۆ دەدات و خــۆم بەتەنهــا نیــم‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەوە دەســەاڵتەكەیە چاودێریم دەكات بۆیە‬ ‫ناتوانم تــاوان‌و گوناح بكــەم چونكە ڕێگام‬ ‫پێنادا بیكەم تەنانەت گەر تاوان‌و گوناحیش‬ ‫بكەم سزاكەی بریتییە لە تەنها گەڕانەوە بۆ‬ ‫دەسەاڵتە گەورەكە‪.‬‬ ‫بــۆ ئــەوەی بێگوێی بكــەی دەبێ بوێری‬

‫‪6‬‬

‫ئــەوەت هەبــێ لە تــاوان‌و هەڵــەدا بەتەنها‬ ‫بی‪ ،‬بەاڵم تەنهــا بوێری بەس نییە‪ ،‬توانای‬ ‫بوێری دەكەوێتە ســەر پێشكەوتنی حاڵەتی‬ ‫كەسایەتی‪ ،‬تەنها كەسێك كە توانای ئەوەی‬ ‫هەبــێ لــە باوەشــی دایــك‌و فەرمانەكانــی‬ ‫باوكیدا بێتــە دەرەوە یاخود فەردانێتیەكی‬ ‫(ئیندیڤجواڵێتێكــی) پیشــكەوتوی هەبــێ‌و‬ ‫توانای ئەوەی هەبێ بیر بكاتەوە وە هەست‬ ‫بەخودی خۆی بكات تەنها ئەو كات دەتوانێ‬ ‫بەدەسەاڵت بڵێ» نەخێر»‌و بێگوێی بكات‪.‬‬ ‫كەســێك دەتوانــێ ئــازاد بێ لــە رێگای‬ ‫كــردەی بێگوێــی یەوە كاتێك بەدەســەاڵت‬ ‫بڵــێ نەخێر‪ ،‬بەاڵم تەنهــا قودرەتی بێگوێی‬ ‫مــەرج نییە بــۆ ئــازادی‪ ،‬بەڵكــو ئازادیش‬ ‫مەرجە بۆ بێگوێی ‪.‬‬ ‫گەر لە ئازادی بترســم ئەوا توانای ئەوەم‬ ‫نابــێ بڵێم «نەخێــر» و ناتوانــم ئازایەتی‬ ‫ئــەوەم هەبــێ بێگوێی بكــەم‪ .‬لەڕاســتیدا‬ ‫ئازادی‌و توانای بێگوێی لەیەك جیانابنەوە‪،‬‬ ‫كەواتە هەر سیســتمێكی سیاســی‌و ئاینی‌و‬ ‫كۆمەاڵیەتی بانگەشــەی ئازادی بكات بەاڵم‬ ‫ڕێگیــری لە بێگوێــی بكات ئەوا بەڕاســتی‬ ‫بانگەشە ناكات‪.‬‬ ‫هۆكارێكی تر كــە دەبێتە هۆی نەوێرانی‬ ‫بێگوێــی‌و نە وتنی «نەخێر» بۆ دەســەاڵت‬ ‫ئەوەیــە كــە بەدرێــژای مێــژوی مرۆڤایەتی‬ ‫گوێرایەڵــی هاوشــانی چاكــەو فەزیلــەدا‬ ‫ڕۆیشــتوە وبێگوێــی لــە گــەڵ گوناحــەدا‬ ‫ناسێنراوە‪.‬‬ ‫هۆیەكەشــی ئاســانە‪ ،‬بەدرێژایــی مێــژو‬ ‫كەمایەتی یــەك حكومڕانی زۆرایەتی كردوە‬ ‫ئــەم حكومڕانیییــەش ســودەكەی تەنها بۆ‬ ‫كەمینەیــەك بــوە و قوڕ بەســەرێكەش بۆ‬ ‫زۆرینە‪ ،‬بۆیە گەر كەمینە بیویستایە لەزەت‬ ‫لەشتە باشەكان بكات وە لەالیەن زۆرینەوە‬ ‫خزمــەت بكرانایــەو كاریان بــۆ بكرایە ئەوا‬ ‫تەنها باردۆخێك پێویســت بو ئەویش تەنها‬ ‫پێویســت بو زۆرینــە فێری گوێڕایەڵی بێ ‪.‬‬ ‫بەدڵنییاییەوە گوێڕایەڵی بەهێز دامەزێنراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەم پرۆســەیە زۆر كەم‌و كوڕی زیانی‬ ‫هەیــە ئەویــش دروســتبونی هەڕەشــەی‬ ‫بەردەوامە كە ڕۆژێك زۆرینە كەمینە لەسەر‬ ‫كورسی دەســەاڵت الدەبات‪ ،‬لەمەش زیاتر‬ ‫چەندەها كردەوە‌و ئیش‌و كار هەیە بەباشی‌و‬ ‫ڕێــك‌و پێكــی جێ بەجــێ ناكــرێ ئەوەش‬ ‫بەهــۆی ئــەو ترســەوە هەیــە كە لەپشــت‬ ‫گوێڕایەڵــی یەوەیە‪ ،‬لە بەر ئەوە گوێڕایەڵی‬ ‫بەهۆی هێزی ترسەوە گواستراوەتەوە بۆ ناو‬ ‫دڵی مــرۆڤ وەبۆتە هۆی ئــەوەی كەمرۆڤ‬ ‫تەنهــا بییــەوێ گوێڕایەڵی بكات و بترســێ‬ ‫لە بێگوێــی گەر ئەمەش بەدەســتهات ئەوا‬ ‫دەسەاڵت هەمو تایبەتمەندییەكانی «چاكە‌و‬ ‫ژیــری» دیاریــدەكات‌و وە وادەكات هەمــو‬ ‫كەســێ پێویست كات بیزانێت‪ ،‬گەر ئەمەش‬ ‫ڕویدا ئەوا دەسەاڵت بانگەشەی ئەوە دەكات‬ ‫كە گوێڕایەڵی چاكەو فەزیلەیە و بێگوێییش‬ ‫گوناحەیە‪ ،‬گەر ئەمەش بانگەشــەی بۆكرا‬ ‫زۆربــەی رازی دەبێ بــە گوێڕایەڵی‪ ،‬چونكە‬ ‫چاكەیــە و قێزیــان لە بێگوێــی دەبێتەوە‪،‬‬ ‫چونكە خراپەیە‪ ،‬و ڕقیان لە ترســنۆكبونی‬ ‫خۆیان دەبێتەوە‪.‬‬ ‫لە لۆپەرەوە تا دەســەاڵتدارانی ســەدەی‬ ‫بیســتەم‌و پاشــاكان‌و پۆپ نیگەرانی گرتنە‬ ‫دەســەاڵت بون‌و وە ویســتویانە دەســەاڵتە‬ ‫بگرنــە دەســت‪ ،‬وەچینــی ناوەڕاســت‌و‬ ‫كرێــكاران‌و فەیلەســوفان هەوڵیانــداوە‬ ‫دەسەاڵت ریشــەكێش بكەن‪ ،‬شەڕەكە دژی‬ ‫دەســەاڵت بوبــێ لە نــاو دەوڵەتــدا یاخود‬ ‫لــە ناو خێزانــدا ئەمــە بنچینــە‌و بنەمابوە‬ ‫بــۆ كەســێیەتیەكی بوێــرو ســەربەخۆی‬ ‫گەشەسەندو‪.‬‬ ‫شەڕ لەدژی دەسەاڵت جیانەكراوەتەوە لە‬ ‫نییەتی ڕۆشنبیران كە بەهۆی فەیلەسوفان‌و‬ ‫زانایانــی ڕۆشــنگەرییەوە نەخشــەی‬ ‫بۆكێشــراوە‪ ،‬ئــەم «نییەتــی رەخنەییــە»‬ ‫یەكێكە لە باوەڕدارانی ئەقڵ‌و لە هەمانكاتدا‬ ‫گومانكردنــە لــە هەمــو شــتێكی وتــراو و‬ ‫بیســتراو كە لەســەر ئەساســی دابونەریتی‬ ‫ســونەتی دەســەاڵت بونیات نرابێ‪ ،‬بنەمای‬ ‫«بونــە بوێری ژیــر»وە « گومانكەر» بوە‬ ‫كارەكتەرو هەڵســوكەوتی ئەوەی كە رێگای‬ ‫بۆ زیاتر توانای «نەخێر» خۆش كرد‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬

‫< ‪On Disobedience and‬‬ ‫‪other essay, by Erich Fromm‬‬ ‫‪,New York .sea bury press.‬‬ ‫‪1981‬‬

‫وتار‬

‫ذمارة (‪ )643‬دووشەممە ‪2018/1/29‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪7‬‬

‫وش ـ ــةى ي ـ ــة كـ ـ ت ـ ـ ــربـ ـ ـ ـ ـ ـ ِر‬

‫كۆمپانیای فۆرد‪ ،‬ئۆتۆمبێلی كارەبایی بەرهەم دەهێنێ‌‬ ‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫كۆمپانیای فۆڕد رایگەیاند‪ ،‬لەئێستادا‪،‬‬ ‫نیازی چڕوپڕكردنی وەبەرهێنانەكانیەتی‬ ‫لە بەرهەمهێنانــی ئۆتۆمبێلی كارەبایی‪،‬‬ ‫بە بڕی (‪ )11‬ملیار دۆالر بۆ پێنج ساڵی‬ ‫داهاتو‪.‬‬ ‫ئــەو بــڕە پارەیــەی كۆمپانیــای‬ ‫(فــۆرد) رایگەیاندبــو‪ ،‬گەورەتــرە‬ ‫لــەو پابەندبونــە پێــش وەختەیــەی‬ ‫رایگەیاندبــو‪ ،‬بەزیادكردنــی قەبــارەی‬

‫وەبەرهێنــان لەبەرهەمهێنانی ئۆتۆمبێلە‬ ‫كارەباییەكاندا‪.‬‬ ‫(بیــل فۆرد)ی ســەرۆكی كۆمپانیاكە‬ ‫رایگەیانــد‪( ،‬فــۆرد) بەنیــازە كــە چل‬ ‫ئۆتۆمبێلــی (هەجیــن) و ئۆتۆمبێلــی‬ ‫تەواو كارەبایی‪ ،‬بەهاتنی ساڵی (‪)2022‬‬ ‫بەرهەم بهێنێ‌‪.‬‬ ‫ئەم پالن‌و نەخشــانەی (فۆرد)یش‪،‬‬ ‫دوای ئەو هەمو فشارانە دێت كە واڵتان‬ ‫ئەنجامی دەدەن سەبارەت بە بەرگرتنی‬

‫لــە باڵوبونــەوەی دوكــەڵ‌و گازی ئــەو‬ ‫ئۆتۆمبێلە فۆردانەی كە دەری دەكات‪.‬‬ ‫هەریــەك لــە كۆمپانیاكانی‪ ،‬جەنەڕاڵ‬ ‫مۆتۆرز‪ ،‬تۆیۆتا‪ ،‬فۆلكس واگن‪ ،‬چەندین‬ ‫نەخشــەی ئامانجداریــان خســتەڕو بــۆ‬ ‫بەرهەمهێنانی ئۆتۆمبێلی كارەبایی‪.‬‬ ‫بەڕێوەبــەری كۆمپانیــای (فــۆرد)‬ ‫ئەوەیشــی راگەیانــد‪ ،‬لــە ئێســتاوە تا‬ ‫گەیشــتن بــە ســاڵی (‪( ،)2022‬فۆرد)‬ ‫شــازدە ئۆتۆمبێلــی كارەبایــی و (‪)24‬‬

‫ئۆتۆمبێلی (هەجین) دەخاتە بازاڕەوە‪.‬‬ ‫رایشــیگەیاند‪ ،‬ئێمــە هەمومــان‬ ‫ئــەم رێگەیەمــان گرتۆتەبــەر و لــەم‬ ‫پڕۆژەیەدا قاڵبوینەتەوە‪ ،‬ئەویش بەوەی‬ ‫ئۆتۆمبێلــە ناســراوەكانی بەرهەمهاتوی‬ ‫كۆمپانیاكەمــان‪ ،‬بگۆڕین بۆ شــێوازێكی‬ ‫ێ كە بــەوزەی كارەبایــی كاربكات‪،‬‬ ‫نــو ‌‬ ‫چونكە باشــترین رێگەیە بــۆ رەواجدان‬ ‫بەو پڕۆژەیە‪.‬‬

‫فەیسبوك‪ ،‬پروپاگەندەی‬ ‫ئیسالمیی توندڕەو ناهێڵێ‌‬

‫ئاسۆیی‬

‫ستونی‬

‫‪-1‬قسەیەكی ژنانەیە بۆ رقێك بۆ‬ ‫بەرامبەرەكەی‪.‬‬ ‫‪-2‬ئاڵساندنی برین «پ»‪ ،‬قامكی‬ ‫ئەسەر و ئەوسەری پەنجە پێی‬ ‫هەڵدەستێ‌‪.‬‬ ‫‪-3‬روخسار‪ ،‬سەوزەیەكە‪ ،‬هەمو‬ ‫هەمانە‪.‬‬ ‫‪-4‬نیوەی الرە‪ ،‬بۆ چاوە‪ ،‬نیوەی گرام‪،‬‬ ‫دۆستی ئاگر «پ»‪.‬‬ ‫‪-5‬سیان لە خانە‪ ،‬میوەیەكە «پ»‪،‬‬ ‫ئۆتۆمبێل هەیەتی‪.‬‬ ‫‪-6‬سەوزەیەكە‪.‬‬ ‫‪-7‬هێڵ بە تێكەڵی‪ ،‬ژمارەیەكە‪.‬‬ ‫‪-8‬باڵندەیەكە «پ»‪ ،‬ورگم‪ ،‬بۆ‬ ‫داتاشینە‪.‬‬ ‫‪-9‬شتی تێ‌ ئەكرێ‌‪ ،‬دوان لە خەو‪،‬‬ ‫لەگۆشتایە «پ»‪.‬‬ ‫‪-10‬بۆ دورخستنەوەی باڵندەیە‪ ،‬پیاز‬ ‫زۆر سەرف ئەكا‪.‬‬ ‫‪-11‬ئاوات‌و خۆزگەی قوتابییە «پ»‪،‬‬ ‫شەوێكی درێژە‪.‬‬ ‫‪-12‬دو وشەیە یەكەم بۆ چەكە و دوەم‬ ‫بۆ بوك ‪ +‬هەرچی بەیتێ‌ ئەیخوا‪.‬‬

‫‪-1‬چەكێكە زۆرمان دروستی دەكەین ‪+‬‬ ‫رەفیقی زنجیرە‪.‬‬ ‫‪-2‬دەریاچەیەكە‪ ،‬ناوێكی كوڕانەیە‪.‬‬ ‫‪-3‬چۆن‪ ،‬بی ژنە «پ»‪ ،‬دوان لە پنە‪.‬‬ ‫‪-4‬وەك ئابڕوبردن وایە‪ ،‬ئەستێنرێ‌‪،‬‬ ‫باڵندەیەكە‪.‬‬ ‫‪-5‬شارێكی كوردییە‪ ،‬قەدەری لەگەڵدا‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫‪-6‬جەنابت‪.‬‬ ‫‪-7‬بەشێكە لە روخسار «پ»‪.‬‬ ‫‪-8‬هەوا «پ» ‪ +‬بۆ جوانكاری خانوە‪،‬‬ ‫چیایەكە لە كوردستان‪.‬‬ ‫‪-9‬سەرخۆش «پ»‪ ،‬نیوەی كراس‪،‬‬ ‫گشت «پ»‪.‬‬ ‫‪-10‬نیوەی كارت‪ ،‬نزیك لە وەزیر‪،‬‬ ‫هەڵۆی بێ‌ سەر‪.‬‬ ‫‪ -11‬ددانێكە‪ ،‬ژمارەیەكە‪ ،‬دوان لە‬ ‫داس‪.‬‬ ‫‪-12‬پیتێك ‪ +‬یەكێك لە قێزەونترین‬ ‫شوێنەكان بۆ كورد‪.‬‬

‫وش ـ ــةى ونبو‬ ‫تێكەڵەی ماست‌و‬ ‫برۆكلی‪ ،‬چارەسەرە بۆ‬ ‫شێرپەنجەی گەدەو‬ ‫قۆڵۆن‬ ‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫ئاژانسەكان‪:‬‬ ‫لەم هەفتەیەی رابردودا‪ ،‬فەیسبوك بەشداری ئەو‬ ‫گفتوگۆ سەرەكییەی لەگەڵ دەزگا سەرەكییەكانی‬ ‫پۆلیســی ئەوروپیدا كرد‪ ،‬ســەبارەت بە چۆنیەتی‬ ‫وەستاندن‌و بنەبڕكردنی ئەو باڵوكراوە جیهادییانەی‬ ‫نێــو ئەنتەرنێت‪ ،‬كە پەیوەســتن بە كاری تیرۆر‌و‬ ‫توندوتیژییەوە‪.‬‬ ‫ئەمەیش لە چوارچێــوەی پەرەپێدانی هەنگاوی‬ ‫روبەڕوبونــەوەی ئــەو جۆرەیــە لەبانگەشــە‪ .‬بــۆ‬ ‫ئــەم مەبەســتەیش‪ ،‬بەرپرســانی ئــەم كۆمەڵەیە‬ ‫رایانگەیاند‪ ،‬كەوا نوێنەرانی تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫ســەفەری (الهای) یــان كردوە بۆ بەشــداریكردن‬ ‫لــەو وتووێژانەدا كە لە بارەگای (یۆرۆپول) ی ئەو‬ ‫شارە بەڕێوەدەچێت‪.‬‬ ‫(یۆرۆپــول)‪ ،‬لە راگەیاندراوێكیدا‪ ،‬باســی لەوە‬ ‫كــردوە كــە نوێنەرانــی تــۆڕی (ئینســتگرام)یش‬ ‫بەشــداری ئەو كۆبونەوەیەیان كردوە‪ ،‬كە هەریەك‬ ‫لــە نوێنەرانــی پۆلیســی بریتانی‌و فەڕەنســی‌و‬ ‫بەلجیكی تێدا بوە‪ ،‬ئەوەیش بە مەبەستی ناسینی‬ ‫بابەتــە تونــدڕەوی‌و تیرۆریــی‌و توندوتیژییەكان‬ ‫كــە باڵودەكرێنەوە و بەخێرایــی الدەبرێن‪ ،‬ئەویش‬ ‫لەبەرئەوانەی كە چاودێرن بەسەریانەوە‪.‬‬ ‫(فنســنت سیمســتەر)‪ ،‬ســەرۆكی یەكــەی‬ ‫ئەنتەرنێــت لە (یۆرۆپــول)‪ ،‬ئاماژەی بــەوەدا كە‬

‫بریكاری پۆلیسی ئەوروپی‪ ،‬ماوەی دو ساڵە‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫فەیســبوكدا هــاوكارە‪ ،‬ئەویش لە پێنــاو بەرگرتن‬ ‫لە گەیشــتن بەو بانگەشــانەی ســەر ئەنتەرنێت‪،‬‬ ‫بەشــێكیش لە ئامانجەكانیان‪ ،‬دۆزینەوەی رێگەی‬ ‫مامەڵەكردنــە لەگــەڵ ئــەو مشــتومڕە تازانەداو‪،‬‬ ‫چۆنیەتی پارێزگاریكردن لە خود‪ ،‬لە بەرامبەر ئەو‬ ‫جۆرە لەخراپەكاری‪.‬‬ ‫فەیســبوك‪ ،‬ئەوەیشــی راگەیاند‪ ،‬كە وا پابەندە‬ ‫بــە البردنــی ئــەو جــۆرە باڵوكراوانەی پاڵپشــتی‬ ‫توندڕەویــی دەكــەن‪ ،‬ئەگــەر بێــت‌و ئاگایــان لە‬ ‫باڵوكردنەوەیان بێت‌و وا لە تۆڕە كۆمەاڵیەتییەكان‬ ‫بكەن‪ ،‬دژ بە تیرۆرستان بوەستنەوە‪.‬‬ ‫(سیمســتەر) ئاماژەی بەوەیشــدا كــە ئەوان لە‬ ‫چاوەڕٍوانــی ئەوەدان‪ ،‬كە بزانیــن توندڕەوەكان‬ ‫چــۆن دەربــاز دەكــەن لــەو رێــكارە دژانــەی كە‬ ‫فەیســبوك دایناون‪ ،‬لەم كاتانەی كە ‪ %99‬ی ئەو‬ ‫باڵوكراوانە كەشف دەكرێن‌و ئەسڕدرێنەوە‪.‬‬ ‫لەگــەڵ لەناوچــون ‌و پوكانــەوەی دەوڵەتــی‬ ‫ئیســامی لــە عێراق‌و ســوریا‪ ،‬تێبینــی ئەوەیش‬ ‫كــراوە‪ ،‬كــە چاالكییەكانیشــیان لــە تۆڕەكاندا لە‬ ‫پاشەكشــەدایە‪ ،‬مەترسی ئەوەیشــی خستەڕو كە‬ ‫الیەنگرانی دەوڵەتی ئیسالمی هۆكار و دروستكاری‬ ‫ئەو جۆرە لە باڵوكردنەوە و بانگەشەكردنانەن‪ ،‬كە‬ ‫قورســە لە رێی بەرنامە ئەلكترۆنیەكانەوە كەشف‬ ‫بكرێ‌‪.‬‬

‫توێژەرەوان لە (ســەنگافورە)‪ ،‬ئەوەیان خســتەڕو‪ ،‬كە‬ ‫تێكەڵەی ماســت لەگــەڵ (برۆكلی) و دروســتكردنی ئەو‬ ‫پێكهاتەیــە و خواردنــی‪ ،‬دەبێتە مایەی چارەســەركردن‌و‬ ‫پاراســتنی مرۆڤ لە شێرپەنجەی گەدە و قۆڵۆن‪ ،‬چونكە‬ ‫كاریگەرییەكــەی هێندە بەهێــزە‪ ،‬توانای لەناوبردنی ‪%75‬‬ ‫ی لوە شێرپەنجەییەكانی هەیە‪.‬‬ ‫توێژەرەوان ئەوەیشــیان رونكردۆتەوە‪ ،‬كە لە (برۆكلی)‬ ‫ێ‬ ‫دا‪ ،‬مادەیەكی كیمیایی هەیە‪ ،‬كە بەر بەشێرپەنجە ئەگر ‌‬ ‫‌و پێــی ئەوتــرێ‌ (ســلفۆران)‪ ،‬هەروەهــا لە ماستیشــدا‪،‬‬ ‫(پڕۆبایۆتیــك) ی تەواوكاریــی خۆراكیــی هەیــە‪ ،‬كــە‬ ‫یارمەتیدەرە لە راگرتنی بونی هاوســەنگی سروشــتی‪ ،‬لە‬ ‫نێوان كۆمەڵێك زیندە‪ ،‬كە بونیان هەیە لە گەدەی مرۆڤدا‪.‬‬ ‫بــە پێی دەرخســتەی ئــەم دەرئەنجامە‪ ،‬توێــژەرەوان‬ ‫رایانگەیاند‪ ،‬كەوا ئەو پێكهاتەیە‪ ،‬دژی ئەو نەخۆشــیەیەو‬ ‫ێ بــۆ رزگاربونــی مــرۆڤ لــە‬ ‫ێ بەكاربهێنــر ‌‬ ‫ئەتوانــر ‌‬ ‫شــێرپەنجەی گــەدە و قۆڵــۆن‌و بنەبڕكردنــی هەمو ئەو‬ ‫خانە شێرپەنجەییانەی تر كە ماون‌و سەریان هەڵنەداوە‪،‬‬ ‫ئەویش لە دوای ئەنجامدانی البردنی لوە شێرپەنجەییەكان‬ ‫لە رێی نەشتەرگەرییەوە‪.‬‬ ‫رۆژنامــەی (دەیلــی مەیــل)ی بریتانــی‪ ،‬لــە زاری‬ ‫(ماتیۆتشــانگ)ی بەشداربو لەو توێژینەوەیەدا و مامۆستا‬ ‫لــە زانكــۆی نیشــتمانی (ســەنگاپورە)دا رایگەیانــد‪ ،‬لە‬ ‫هەرە الیەنە ســەرنج راكێشــەكانی لەو رێگا ستراتیژییەی‬ ‫گرتومانەتەبەر لەم توێژینەوەیەدا ئەوەیە‪ ،‬كە هەوڵ بدەین‬ ‫خواردنی خۆراكی رۆژانەی خۆمان بگۆڕین بۆ بەرنامەیەكی‬ ‫چارەسەریی چڕ و پڕ و كەم تێچو‪.‬‬

‫وشەی ونبو‪:‬‬ ‫جۆرە یارییەكە‬

‫دۆندرمە – تەتەڵەمیران – كۆمەك‬ ‫قەپان –‬ ‫گەشتیار‬ ‫كیلۆمەتر –‬ ‫سقلو –– چو‬ ‫بۆق –‬ ‫قەنارە ––بەتریق –‬ ‫ساڵۆن –‬ ‫–‬ ‫پۆڕ‬ ‫–‬ ‫الند‬ ‫چاڤی‬ ‫مۆز‬ ‫قەلەباچكە–– قەزوان – قولەرەیسی –‬ ‫–‬ ‫قەوان––كۆتر‬ ‫قۆپیێ‌ –– پرد‬ ‫تۆڕنەچی – ز‬ ‫–‬ ‫كۆگا‬ ‫قەپان – قیمە – قازان –‬ ‫قەسر گرد‬ ‫شەریك –‬ ‫گەاڵڕێزان –‬ ‫سڵق– –قاژو –‬ ‫قەرزار‬ ‫قژ – فتق–– قۆڕ –‬ ‫– برۆ – مێشولە – بەڕازیل – چڵ‬ ‫– قاز – قاقبەقاق –قۆری – قیر –‬ ‫– سۆز – دڕك – كەسك – مازو‬ ‫قەزاتمە – قشڵە‬ ‫– سمە‪.‬‬ ‫قەلەندەر – تاق –‬ ‫– قڵیش ‪ -‬جل‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫نوێرتین كلیپی (هانی)‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬

‫شەهید ئارام‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئازادی‬

‫بۆ خونچە بۆ گوڵ بۆ بەهار‬ ‫نەمگوت هەتا سەر وانابێ‌ ‬ ‫چاوت لە بەزەیی خۆردا بێ‌‬

‫‪No. (643) 29-01-2018‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫دەگەڕێتەوە باخی گشتی‬ ‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬

‫بە سەرپەرشتی سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی‌و بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫باخچــەكان‪ ،‬رۆژی چوارشــەممە ‪ ،2018/1/31‬كاتژمێــر (‪)1‬‬ ‫ی پاشــنیوەڕۆ‪ ،‬لە ناو باخی گشــتی ســلێمانی‪ ،‬تەنیشــت دەرگای‬ ‫ســەرەكی‌و بەرامبەر ســلێمانی پااڵس‪ ،‬بە ئامادەبونی ژمارەیەكی‬ ‫زۆر لە كەســایەتی‌و سیاســەتمەدار و كەسانی رۆشــنبیر‪ ،‬پەردە‬ ‫لەسەر پەیكەری شەهید ئارام الدەبرێ‌‪.‬‬ ‫ئەم پەیكەرە بە یەكێك لە گەورە پەیكەرەكانی دروســتكراو بە‬ ‫بەرد دادەنرێت لە شاری سلێمانیدا‪.‬‬ ‫كامەران حەمەســاڵح بەرێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی باخچەكان بە‬ ‫(چاودێر)ی راگەیاند‪ :‬پرۆژەی ســەكۆی پەیكەری شەهید ئارام لە‬ ‫ێ دەكرێت‪،‬‬ ‫الیەن باخچەكانی سلێمانییەوە دیزاین كراوە و جێبەج ‌‬ ‫بیرۆكەی پرۆژەكەش بۆ البردنی الدانی پەردە لەسەر پەیكەرەكە‪،‬‬ ‫بیرۆكەی خزمانی خۆیانە‪ ،‬تەنها ئەركی جێبەجێكردنی لە الیەن‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی باخچەكانەوە كراوە‪.‬‬ ‫ســەبارەت بەچۆنیەتی دروســتكردنی ئەم پەیكــەرە و كارو‬ ‫مــاوەی كارەكــە‪ ،‬هونەرمەنــدی پەیكەرتــاش بــەرزان زاهیــر‬ ‫دروســتكەری پەیكەرەكە‪ ،‬بە (چاودێر)ی راگەیاند‪ :‬ماوەی دو‬ ‫مانگــە كارم لــەم پەیكــەرەدا كــردوە و بە یەكێــك لە كارە‬ ‫جوانەكانمــی دادەنێم‌و دوای تەواوبونیشــی تەواو دڵخۆشــی‬ ‫كــردم‪ ،‬بەرزی ئەم پەیكــەرە (‪2،5‬م) دو مەترو نیوە‪ ،‬جۆری‬ ‫بەردەكەشی (مەڕمەڕی دەیوی)یەو لە (قروە)ی نزیك شاری‬ ‫(سنە)ی ئێرانەوە هاتوە‪.‬‬ ‫ێ سوپاســی بەڕێز د‪ .‬تەها رەســوڵ بكــەم كە ئەو‬ ‫دەكــر ‌‬ ‫سپۆنســەری گرتە ئەســتۆ و لەم نەبونــی‌و قەیرانەدا توانی‬ ‫ئەو پەیكەرە بەدیدەی خۆشەویستانی سلێمانی شاد بكات‪.‬‬

‫دوو‬ ‫شەم هە‬ ‫مەی موو‬ ‫ەک‬

‫رۆ‬ ‫بە ژنام‬ ‫رپر ەوان‬ ‫رۆ سیا یی‬ ‫شن ر و‬ ‫گەر‬

‫ڤیدیۆ كلیپــی (ئــازادی)‪ ،‬نوێترین‬ ‫(هانــی) لــە ئەكاونتــی تایبەتــی‬ ‫گۆرانــی خانمــە گۆرانیبێــژی كــورد‬ ‫(هانــی)ە‪ ،‬ئــەم ڤیدیــۆ كلیپــە لــە تــۆڕی كۆمەاڵیەتــی فەیســبوك‪،‬‬ ‫ێ‬ ‫بەشــێوەیەكی نــاوازە كلیپــی بــۆ ســەبارەت بــەم گۆرانییــە دەڵــ ‌‬ ‫كــراوە و تۆمــار كــراوە‪ ،‬گۆرانییەكــە (دەچینە ســەر شــەقامەكان لەپێناو‬ ‫باســكردنە لە ئازادی كە لەوەســفێكی بەدەســتهێنانی خەونەكانمــان‪ ،‬ئێمــە‬ ‫جوانــی سروشــتدا (هەژار)ی شــاعیر خــەون بــە داهاتویەكــی باشــترەوە‬ ‫دەبینیــن‪ ،‬داهاتویــەك پــڕ بێــت لــە‬ ‫بەرجەستەی كردوە و دەڵێت‪:‬‬ ‫ئــازادی ‌و ئاشــتی‪ ،‬بــەاڵم لەگــەڵ‬ ‫ئەوەشدا ئێمەیان گرت‌و خەونەكانمان‬ ‫بولبول ئەی یارەكەی دێرین ‬ ‫خرایــە تاریكییــەوە‪ ،‬ســجنیان كردین‬ ‫خونچیالنەی دەنوك زێڕین‬ ‫‌و بگــرە لــە سێدارەشــیان دایــن‪ ،‬بۆ‬ ‫هاوفەردی زوم بۆ هەژاری ‬ ‫لەمــەودوا ناتوانیــن بێدەنــگ بیــن‪،‬‬ ‫هاوڕێی پێشوم لە دڵداری‬ ‫هەرگیز بێدەنگ نابین‪ ،‬ئێستا كاتێكی‬ ‫ ‬ ‫ێ پایزی پار‬ ‫وەبیرت د ‌‬ ‫باشــە بۆ یەكگرتویی‌و پشتیوانی براو‬ ‫رەشپۆشیی دەشت‌و زەردیی دار‬ ‫خوشكەكانمان)‪.‬‬ ‫گژەو گڤەت لە (با) دیبو ‬ ‫گۆرانــی ئــازادی شــیعری (هــەژار‬ ‫هەوای پێش تەرمی شادی بو‬ ‫موكریانی) شاعیرە و (رۆزبێ موسلیح)‬ ‫دەیدا خشپەی گەاڵرێزان ‬ ‫كاری موزیكی بۆ بەئەنجامگەیاندوە و‪،‬‬ ‫خەبەری مەرگی ئازیزان‬ ‫هونەرمەنــد (هەڵمەت جەبــار) كاری‬ ‫كلوە بەفری درشت‌و ورد ‬ ‫ڤیدیۆیی جێبەجێ‌ كردوە‪.‬‬ ‫چۆن سەر زەویی كفن ئەكرد‬ ‫دەگریاین بە بانگ‌و هاوار ‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ژمارەکانی داهاتوو‬ ‫جۆن دۆن‪ ..‬الواندنه‌وه‌یه‌ک‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫نووسینی‪ :‬جۆزێڤ برۆدسکی‬

‫وه‌رگێڕانی ل ‌ه سویدییه‌وه‌‪ :‬هیوا قادر‪ /‬عه‌بدواڵ قادر دانساز‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )585‬دووشەممە ‪2018/1/29‬‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫زۆڵەکەی ئیستانبووڵ‬ ‫ڕۆمانی دانپێدانان‬ ‫دابڕان و تەنیایی‬

‫««‬

‫سەاڵح حەسەن پاڵەوان‪:‬‬ ‫ئەلیف شەفەق ڕۆماننووسی‬ ‫نووسینەوەی ئازاری ژنانە‬

‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫ڕۆمانی زۆڵــەکــەی ئیستانبووڵ‪ ،‬ڕۆماننووسی‬ ‫ناسراوی تورکیا ئەلیف شەفەقە و سەاڵح حەسەن‬ ‫پااڵوانی نووسەر و وەرگێڕ کتێبەکەی کردووە بە‬ ‫کوردی و لە الیەن چاپەمەنیى مانگەوە هەفتەی‬ ‫پێشوو باڵو کراوەتەوە‪.‬‬ ‫ڕۆمانی زۆڵەكەی ئیستانبووڵ‪-‬ی ئەلیف شەفەق‪ ،‬ڕۆمانی‬ ‫دانپێدانان‪ ،‬دابڕان و تەنیاییە‪ .‬لە قواڵیی مێژووەوە بەسەرهاتی‬ ‫ئەو مرۆڤانە دەگێڕێتەوە جارێك دەبنە قوربانی و هەندێ جاریش‬ ‫دۆشداماون‪ ،‬نە ڕاستی دەبینن و نە دەشزانن هەڵەكان لە كوێوە‬ ‫سەرچاوەیان گرتووە‪ ،‬لەم ڕۆمانەدا ژنان بابەت و پاڵەوانی‬ ‫ڕووداوەكانن‪ .‬لەبەردەم ترسناكیی پیاودا واق وڕماون‪ ،‬لە نێوان‬ ‫دوو بەرداشی ئەواندا وردوخاش دەبن‪ ،‬پیاوانێ وەك خۆرە لە‬ ‫ڕۆحیاندان و لە ساتە ناسۆرەكاندا بە تەنیا بەجێیان دێڵن‪ .‬پیاوانی‬ ‫نێو ئەم ڕۆمانە پێچەوانەی ژنان تەمەنیان كورتە و مێژوویان‬ ‫درێــژە‪ ،‬لە نێوان ژیان و سیاسەتدا شەكەت بوون‪ .‬زۆڵەكەی‬ ‫ئیستانبووڵ هەڵدانەوەی برینە قوڵەكانە‪ ،‬بەسەرهاتی تێكەڵبوونی‬ ‫خوێنی دژەكانە‪ ،‬بەسەرهاتی نەوەی قوربانی و داماوی سیاسەت و‬ ‫مێژوو و ئایینە‪ .‬تەنیایی ئەو ژنانەیە پیاوەكانیان هەر زوو دەمرن‪.‬‬ ‫سەاڵح حەسەن پاڵەوان‪ ،‬وەرگێڕی ڕۆمانەکە بە ڕەخنەی‬ ‫چاودێری ڕاگەیاند‪ ،‬ئەلیف شەفەق نووسەری ئەم ڕۆمانە و‬ ‫ڕۆمانەكانی تری وەك (شەرەف و شیری ڕەش و سێ كچی حەوا‬ ‫‪...‬تا) لە دنیای ڕۆماننووسیندا بە ڕۆماننووسی ژنان ناسراوە‪،‬‬ ‫بەرهەمەكانی زۆربەیان لە بازنەی ئازار و دەروونناسی و باری‬ ‫كۆمەاڵیەتیی ئەواندا دەسوڕێنەوە و وەك زۆربەی كارەكانی تری‬ ‫لەم ڕۆمانەشدا ژن كارەكتەرە سەرەكیەكانن‪ ،‬هەموو قۆناغ و‬ ‫جۆرەكانی مێ‪ ،‬كچ و دایك و خوشك و داپیرە و كچەزاكان‪.‬‬

‫ئەو وتی‪« :‬ئەم ڕۆمانە سەرەتا بە سەردانی زولەیخای كچە‬ ‫بچووكی خانەوادەی قازانچی بۆ الی دكتۆر دەست پێ دەكات‬ ‫تا ئەو زۆڵەی لە هەناویدا هەڵیگرتووە لەباری بەرێت‪ ،‬مستەفا‬ ‫قازانچی تاقە كوڕی ئەو خانەوادەیە و بەدەست دەردە دەروونی و‬ ‫سێكسوالیەكانەوە دەناڵێنێت‪ ،‬لە جوڵەیەكی زۆر خێرای تۆڵەئامێز‬ ‫و لە دەستدرێژییەكی سێكسی كە سەرچاوەكەی ڕق و تووڕەییە‬ ‫بەرامبەر بە زولەیخای ئازادیخواز‪ ،‬خوشكەكەی بە تۆوی گوناهی خۆی‬

‫باردار‬ ‫دەكــــــــــات‪،‬‬ ‫لە پــاش ملمالنێیەكی دەروونــی‬ ‫لەگەڵ خۆیدا زولەیخا بڕیار دەدات ئەو گوناهە بهێنێتە دنیاوە‪.‬‬ ‫ئەو كۆرپەڵەیەی نێو جەستەی زولەیخا سیمبولێكی گەورەی‬ ‫دەستدرێژی نەتەوەیەكە یەك بەرامبەر بەوی تر‪ ،‬زۆڵێكە لە هەناوی‬ ‫یەك كۆمەڵگاوە سەری هەڵداوە‪ ،‬هەروەك چۆن ئەرمەنیەكانی نێو‬ ‫توركیا بە دەستی توركەكان كۆمەڵكوژ و جینۆساید كران‪».‬‬ ‫«فەریدە و شوكریە و بانو خوشكانی تری زولەیخا بوون‬ ‫لەگەڵ كەلسومی دایكیان و داپیرە پیتیتی لە سەرایەكی گەورەی‬ ‫ئیستانبووڵدا دەژین‪ .‬زۆربەی زۆری پیاوانی ئەو خانەوادەیە بە‬ ‫ڕووداوی سەیروسەمەرە لە كۆتاییەكانی چل ساڵیدا دەمردن‪ ،‬كوڕی‬ ‫تاقانەیان مستەفا قازانچی دەبێ‪ ،‬بۆ ئەوەی لە چاوی شەڕ بە دوور‬ ‫بێت و ژیانێكی درێژتر لە پیاوانی قازانچی بژی ڕەوانەی ئەمەریكای‬ ‫دەكەن‪ .‬مستەفا هەر لە دڵەوە لە ترسی ئەوەی بەسەرهاتەكەی‬ ‫لەگەڵ زولەیخا سەرتاپای خێزانەكەی بیزانین بڕیار دەدا جارێكی‬ ‫تر نەگەڕێتەوە ئیستانبووڵ‪ .‬ئەو نهێنیەش هەروا دەمێنێتەوە‪ .‬لە‬ ‫ئەمەریكا مستەفا هاوسەرگیری لەگەڵ ڕۆزای ئەمەریكایی دەكات‪،‬‬ ‫ڕۆزا پێشتر ژنی پیاوێكی ئەرمەنی بــووە‪ ،‬لە تۆڵەی ئەوەی‬ ‫خانەوادەی زڕپیاوەكەی دەهری بكات شوو بە كابرایەكی تورك‬ ‫دەكات و ئارمانۆش ی كچیشی دەباتە الی خۆی‪ ..‬ئەو خێزانە‬ ‫ئەرمەنییە ڕەگوریشەیان بۆ ئەستەنبوڵ دەگەڕێتەوە‪ ،‬لە ئەنجامی‬ ‫ڕەشەكوژی و جینۆسایدی توركان لە ئەمەریكا دەگیرسێنەوە‪.‬‬ ‫ئارمانۆش بڕیار دەدات بە دوای سەرچاوەی خانەوادە ئەرمەنیەكەی‬ ‫خۆیدا بگەڕێ‪ ،‬بۆ ئەم مەبەستەش دەچێتە ئیستانبووڵ و لە‬ ‫ڕێگای ماڵی قازانچی كە دەكاتە ماڵی مستەفای زڕباوكی و لە‬ ‫پەیوەندی لەگەڵ ئاسیادا بە دووی هەواری ونبووی داپیرەیدا‬ ‫دەگەڕێت‪ .‬ئەم گەشتەی بەتەواوی نهێنئامێز دەبێ‪ ،‬هاوڕێیەتییەكی‬ ‫سەیر لەنێوان ئارمانۆش و ئاسیادا دروست دەبێت و چیرۆكە‬

‫دڵتەزێنەكانی‬ ‫قــــــڕكــــــردن‬ ‫سەرئاو دەكــەون‪،‬‬ ‫ئارمانۆش ڕەش و سپی‬ ‫ڕووداوەكـــان لەژێر بــەڕەوە دەهێنێتە سەر‬ ‫بەڕە‪ .‬هەرچەندە ناخی ئارمانۆش تەژییە لە ڕق لەو مێژووە‬ ‫تاڵەی بەسەر نەتەوەكەیدا هاتووە‪ ،‬بــەاڵم چــاوەڕوانــی ئەوە‬ ‫نابێت توركەكان ئاوەها بە نەرمی بڕواننە بەسەرهاتەكانی‪ .‬لە‬ ‫دانیشتنێكدا لەگەڵ خانەوادەی قازانچی دەڵێت‪( :‬لیستی ئەو‬ ‫ڕۆشنبیرە ئەرمەنیانەی بڕیار بوو توركەكان لە ناویان بەرن لە‬ ‫ڕابەرە سیاسی‪ ،‬شاعیران‪ ،‬نووسەران‪ ،‬پیاوانی ئایینی‪ ..‬ژمارەیان‬ ‫‪ 234‬كەس بوو)‪( ..‬توركەكان بە بەرنامە ئەرمەنیەكانیان لەناودا‪).‬‬ ‫« سەاڵح حەسەن پاڵەوان وای وت‪.‬‬ ‫ناوبراو وتیشی‪« :‬بیركردنەوەی ئارمانۆش لەم گەشتەدا گۆڕانی‬ ‫گەورەی بەسەردا دێت‪ ،‬بە تایبەت لەمەڕ نەوەی نوێی تورك و‬ ‫ڕوانینیان بۆ بەسەرهاتەكان‪ ،‬لە دڵەوە ئەشقی ئیستانبووڵ دەبێ‪.‬‬ ‫لەم هەموو بەسەرهاتەدا ئەوەی دەمێنێتەوە گەڕانەوەی مستەفایە‬ ‫بۆ ئیستانبووڵ بۆ ئەوەی ئارمانۆش لەو گەشتە نهێنییەی بۆ‬ ‫ئەمەریكا بگەڕێنێتەوە‪ .‬بەاڵم لەوێ گڵۆڵەی ژیان دەكەوێتە لێژی‪،‬‬ ‫مستەفا پاش تووشبوونی بە نەخۆشیەكی كتوپڕ‪ ،‬بڕیار دەدات‬ ‫الی بانوی خوشكە گەورەی نهێنی منداڵەكەی زولەیخا بدركێنێ‪،‬‬ ‫بۆیە بانۆ دەیخاتە بەردەم دوو بڕیار‪ :‬خۆكوشتن یان هەڵگرتنی‬ ‫ئەم نهێنییە تا ئەو تەمەنە كەمەی كە لە ژیانیدا مابوو‪ ،‬بەو‬ ‫حوكمەی نەسلی قازانچی پاش چل ساڵی دەبێ چاوەڕوانی مەرگ‬ ‫بن‪ .‬مستەفا بە عاشورای ژەهراوی بە سیانیدی پۆتاسیۆم كۆتایی‬ ‫بە ژیانی خۆی هێنا و هەردووكیانی بەجێ هێشت‪ ،‬ڕابردوو و‬ ‫ئاییندەی خۆی‪.‬‬ ‫ئەم ڕۆمانە لە الیەن چاپەمەنيی مانگەوە هەفتەی ڕابردوو باڵو‬ ‫کرایەوە‪.‬‬

‫بێزوو‪ ،‬سه‌رگوزشته‌ی ده‌قێك پێش نووسینی‬ ‫شیعری و نووسه‌ر و شاعیر ڤینۆس فایه‌ق ل ‌ه عه‌ره‌بییه‌و‌ه‬ ‫كردوویەتی‪.‬‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫«بێزوو سه‌رگوزشته‌ی ده‌قێك پێش نووسینی»‬ ‫«بێزوو سه‌رگوزشته‌ی ده‌قێك پێش نووسینی» كۆمه‌ڵێك كورته‌شیعر‌ه ك ‌ه خوێنه‌ر له‌ نێویاندا به‌ر‬ ‫كتێبێكی شیعری شاعیر و ڕۆماننووس و چیرۆكنووس‪ ،‬ده‌نگ و ئازاری مرۆڤی ته‌نیا‪ ،‬مرۆڤی خاكداگیركراو‪،‬‬ ‫عەبدولڕەزاق كوبه‌ی ‌ه كه‌ پێك هاتوو‌ه ل ‌ه چه‌ند ده‌قێكی مــرۆڤــی شـه‌یــدای ئـــازادی و مــرۆڤــی تینو بـه‌ ژیــان‬

‫ناونیشانێكم ده‌وێ ل ‌ه نهۆمی سه‌ر زه‌وی‬ ‫به‌اڵم ده‌هێڵێت ئاسمانی لێوه‌ دیار بێت‬

‫ده‌كه‌وێت و دواجار هه‌ر ئه‌و مرۆڤ ‌ه ده‌بینێته‌وه‌ تیایدا‬ ‫كه‌ بانگی ئازادی و جێهێشتنی ئه‌و جه‌ور و سته‌م ‌ه‬ ‫ده‌دات كه‌ ڕابردووی داگیر كردوو‌ه و وه‌ك كابوسێك‬ ‫ئ ـه‌م كتێب ‌ه ئێستا له‌ كتێبفرۆشییه‌كان ده‌ست‬ ‫به‌ دوایه‌وه‌یه‌تی‪ ،‬خوێنه‌ر له‌م تێكستانه‌دا شاعیرێكی‬ ‫هه‌ڵهاتوو‪ ،‬عاشق به‌ ژیان ده‌بینێت ك ‌ه سه‌ره‌ڕای هه‌ر ده‌كه‌وێت‪.‬‬ ‫ده‌ردو ئازارێك ئێشتا بیر له‌ ژیان ده‌كاته‌وه‪:‬‬

‫‪2‬‬

‫ژماره‌ (‪ )585‬دووشه‌ممه‌ ‪2018/1/29‬‬

‫هەرکەسە و بە شێوازێک لە ژیان هەڵدێت‬

‫««‬

‫گفتوگۆ لەگەڵ کەریم پەڕەنگ‬ ‫سازدانی‪ :‬گۆران ڕەئوف‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫کەریم پەڕەنگ لە ساڵی ‪١٩٦٠‬دا‬ ‫لە کەرکوک لە دایک بووە‪.‬‬ ‫قــۆنــاغــەکــانــی ســەرەتــایــی و‬ ‫ناوەندی و ئامادەیی پیشەسازیی‬ ‫هەر لە کەرکوک تەواو کردووە‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪١٩٨٠‬ەوە لە ڤێنای‬ ‫پایتەختی نەمسا دەژی‪.‬‬ ‫هەوڵی خوێندنی زانکۆی داوە‪،‬‬ ‫بەاڵم بۆی دەرکەوت لە ژیان و‬ ‫کتێبەوە زیاتر فێری شت دەبێت‬ ‫وەکو لە زانکۆوە‪ ،‬لە بەر ئەوە‬ ‫دەستی لە خوێندن هەڵگرتووە‪.‬‬ ‫لە ‪١٧‬ـساڵییەوە دەستی بە‬ ‫نووسین کردووە‪.‬‬ ‫دیوانێکی شیعر و ڕۆمانێکی‬ ‫نووسیوە و ‪ ١١‬شانۆنامە‪٨ ،‬‬ ‫ڕۆمان‪ ،‬سێ کتێبی لێکۆڵینەوە و‬ ‫یاداشتنامەیەکی لە ئەڵمانییەوە‬ ‫وەرگێڕاوە‪.‬‬ ‫ئێستا بە هــۆی سەرقاڵییەوە‬ ‫بە کــاروبــاری ڕۆتینیی ژیانی‬ ‫ڕۆژانەوە کەم دەنووسێت‪.‬‬

‫ڕەخنەی چاودێر‪ :‬ده‌مه‌وێت سه‌ره‌تا له‌و‬ ‫پرسیاره‌و‌ه ده‌ست پێ بكه‌م‪ ،‬كه‌ ڕیشه‌یه‌كی‬ ‫دینی هه‌یه‌‪ ،‬مه‌به‌ست لێی ڕووداوی ئاده‌م و‬ ‫حه‌وایه‌‪ ،‬ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر هه‌ڵه‌یه‌ك فڕێ ده‌درێن ‌ه‬ ‫سه‌ر زه‌وی و ته‌واوی نه‌وه‌كانیان باجی هه‌ڵه‌ی‬ ‫ئـه‌وان ده‌ده‌ن‪ ،‬كه‌وای ‌ه له‌م گۆشه‌نیگایه‌و‌ه‬ ‫شوێنی ڕاستەقینه‌ی مرۆڤ به‌هه‌شتێك ‌ه و‬ ‫زه‌وی به‌جۆرێك ل ‌ه جۆره‌كان دۆزه‌خی ئه‌و‬ ‫به‌هه‌شته‌یه‌! پوخته‌ی پرسیاره‌كه‌ی ‌ه ئه‌وه‌یه‌‪:‬‬ ‫ئه‌و چركانه‌ی مرۆڤ هه‌ست ب ‌ه نائارامیی‬ ‫ده‌كات و بیر ل ‌ه شكۆمه‌ندیی خۆی ده‌كاته‌وه‌‪،‬‬ ‫مه‌گه‌ر ڕه‌وا نیی ‌ه ئیتر ڕه‌تكردنه‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫جۆر‌ه له‌ ژیــان؟ یاخود ڕه‌تكردنه‌وه‌ی ئه‌م‬ ‫ژیان ‌ه له ‌پێناو ئه‌وه‌ی هه‌ست ده‌كرێت باجی‬ ‫هه‌ڵه‌یه‌ك ده‌ده‌ن؟‬ ‫کەریم پەڕەنگ‪ :‬لەوەتەی مرۆڤ لە سەر‬ ‫ڕووی ئەم گۆی زەوییە هەیە پێویستی بە‬ ‫حیکایەت هەبووە‪ ،‬پێویستی بە ئەفسانە‬ ‫هەبووە‪ ،‬ڕەنگە ئایینە ئاسمانییەکان لە‬ ‫ڕێی کتێبە پیرۆز و یۆنانییە کۆنەکان لە‬ ‫ڕێێ ئەفسانەکانەوە زۆر باش هەستیان بەم‬ ‫پێویستییەی مرۆڤ کردبێت و لە داهێنانی‬ ‫حیکایەتدا زۆر چوست و چــاالک بــوون و‬ ‫کەمتەرخەمییان نــەکــردووە‪ .‬زۆربــەی ئەم‬ ‫حیکایەتانە بۆ ئاگادارکردنەوەی مرۆڤن لەوەی‬ ‫کارێک بکات یان خۆی لە ڕەفتارێک البدات‪.‬‬ ‫داهێنەری حیکایەتەکان زۆر باش زانیویانە‬ ‫ئەگەر ئاگادارکردنەوەکان بە شێوەی حیکمەت‬ ‫و پەند و ئامۆژگاریی بن کەمتر سەرنجڕاکێش‬ ‫دەبن و گوێگریان کەمتر دەبێت‪.‬‬ ‫ئێمە هیچ ئەزموونێکی بەهەشتمان نییە‪،‬‬ ‫بەاڵم دەزانین شوێنێکی خۆشە و تێیدا مرۆڤ‬ ‫بەختەوەر دەبێت‪ ،‬ئەم زانینەشمان تەنیا لە‬ ‫ڕێگای ستایشی ئایینە ئاسمانییەکانەوەیە‬ ‫بــۆ بــەهــەشــت‪ .‬ئایینەکان هــەوڵ دەدەن‬ ‫هەمیشە مرۆڤ تاسەی شتێکی خۆش بکات‬ ‫و تامەزرۆی شتگەلێکی خۆش بێت کە لە‬ ‫ڕاستیدا هەر ئایینەکان خۆیان لێیان قەدەغە‬ ‫کردووین و ئەگەر هەوڵ بدەین پێیان بگەین‪،‬‬ ‫ئەوا خۆمان گوناهبار دەکەین و لەو بەهەشتە‬

‫خۆشە بێبەری دەبین‪ ،‬بۆ ئەوان تاقە شتێک‬ ‫کــە دەتــوانــیــن تــامــەزرۆی بین و هــەوڵ و‬ ‫کۆششی بۆ بدەین و لێیان قەدەغە نەکردووین‬ ‫بەهەشتە‪.‬‬ ‫کە ئادەم و حەواش لە بەهەشت وەدەردەنرێن‬ ‫لە بەر ئەوەیە کە یەکێک لە تاسەکانیان‬ ‫دادەمرکێننەوە‪( ،‬تۆ لە پرسیارەکەتدا ئەمەت‬ ‫بە هەڵە ناو بردووە‪ ،‬کێ دەڵێت ئەوە خەونی‬ ‫چەند ساڵەیان نەبووە‪ ،‬کێ دەڵێ ئەمە هەوڵی‬ ‫یاخیبوون و خۆدزینەویان لە یاسا و ڕێساکان‬ ‫نەبێت‪ ،‬یــان گوناهێک نەبێت بە دەستی‬ ‫ئەنقەست کــردوویــانــە؟) ئــەمــەش دەبێتە‬ ‫هۆکاری لە بەهەشت وەدەرنــانــیــان‪ ،‬ئەمە‬ ‫تەنیا بۆ سزادانیان نییە‪ ،‬بەڵکو بۆ ئەوەیە‬ ‫حیکایەتەکەیان بۆ مرۆڤەکانی دیکە ببێتە‬ ‫پەند و عیبرەت بۆ نەوەکانی دوای خۆیان‬ ‫و بۆ ئەوەی هەوڵ نەدەن خۆیان لە قەرەی‬ ‫حەرام و تابووەکان بدەن و سەرپێچی بکەن و‬ ‫هەوڵی گۆڕینی ئەو ئاقارە بدەن کە بۆ مرۆڤ‬ ‫دیاری کراون‪.‬‬ ‫بەڵێ‪ ،‬ئایینە ئاسمانییەکان پێمان دەڵێن‬ ‫جێی ڕاستەقینەی مــرۆڤ بەهەشتە‪ ،‬ئەو‬ ‫بەهەشتە خۆیان وەسف و ستایشی دەکەن‬ ‫و هەتا زیاتر لە بــارەی ئــەم بەهەشتەوە‬ ‫بخوێنینەوە تاسە و تامەزرۆییمان بۆ ئەم‬ ‫بەهەشتە زیاتر دەبێت‪ ،‬بەاڵم ئەم بەهەشتە‬ ‫بۆ ئەو مرۆڤانەیە کە گوێڕایەڵ و ملکەچ و‬ ‫پابەندی ڕێنماییەکان دەبــن‪ ،‬نەک بۆ ئەو‬ ‫مرۆڤانەی لە بەری داری مەعریفە دەخۆن کە‬ ‫لێیان قەدەغە کردوون (وەکو چیرۆکی ئادەم‬ ‫و حەوا)‪ ،‬ئادەم و حەوا لە بەهەشت وەدەر‬ ‫دەنرێن لە بەر ئەوەی (ئاقڵ و سەالر) نەبوون‪،‬‬ ‫لە بەر ئەوەی قەومی لۆت هاوڕەگەزباز بوون‬ ‫شاری سدوم و عەمورەیان بە سەردا خاپوور‬ ‫دەکرێت‪ ،‬یان ئەفسانەی یۆنان لە ئەفسانەی‬ ‫ئۆدیبدا پێمان دەڵێت‪ ،‬ئۆدیب سەرجێی‬ ‫لەگەڵ دایکیدا کرد‪ ،‬کوێر بوو‪ .‬ئایینەکان‬ ‫و ئەفسانەی یۆنانی دەیانەوێ ئێمە پەند و‬ ‫عیبرەت لەم حیکایەتانە وەرگرین و دەیانەوێ‬ ‫پێمان بڵێن‪ :‬ئەها‪ ،‬دەبینن‪ ،‬ئادەم و حەوا‬ ‫گوێڕایەڵ نەبوون نەک هەر خۆیان چییان‬ ‫بە سەر هات‪ ،‬بەڵکو نەوەکەنیشیان دەبێت‬ ‫باجی ئەو گوناهە بدەن‪ ،‬دەبینن قەومی لۆت‬ ‫تابوویان شکاند چییان بەسەر هات‪ ،‬دەبینن‬ ‫ئۆدیب دەستی لەگەڵ دایکیدا تێکەڵ کرد‪،‬‬ ‫ئەگەر لە بێئاگاییەوەش بێت‪ ،‬سەرەنجام‬ ‫چاوەکانی خۆی دەرهێنا‪ ،‬ئەمانە حیکایەتی‬ ‫سەرنجڕاکێشن و سەرساممان دەکەن‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەم حیکایەتانە بۆ ئەوە نەنووسراون واقمان‬ ‫وڕ بمێنێت و دەممان دابپچڕێت و چاومان‬ ‫زەق ببێتتەوە و بڵێین‪ :‬ئای ئەمە چیرۆکێکی‬ ‫چەند خۆشە‪ ،‬بەڵکو ئەم چیرۆکانە دانراون بۆ‬ ‫ئەوەی مرۆڤ خۆی لە هەندێ ڕەفتار بە دوور‬ ‫بگرێت کە ئاماژەی بۆ کراوە‪.‬‬ ‫ئێمە ئەزموونی سەر ژیانی زەویمان هەیە‬ ‫و کەس لە بەهەشت نەگەڕاوەتەوە‪ ،‬هەتا‬ ‫کەمێک باسی ئەو بەهەشتەمان بۆ بکات‬ ‫کە لە کتێبە پیرۆزەکاندا وەسفی دەکرێت و‬ ‫ئادەم و حەوایان لێوە وەدەرنــراون‪ .‬من لە‬ ‫گۆشەنیگای خۆمەوە دەڵێم‪ ،‬دۆزەخ شتێکە‬ ‫خۆمان وێنای دەکــەیــن‪ ،‬هــەر مرۆڤێک و‬ ‫دۆزەخی خۆی هەیە و هەر مرۆڤەش بەهەشتی‬ ‫خۆی هەیە‪ .‬سارتەر دەڵێ‪« :‬دۆزەخ ئەوانی‬ ‫دیکەن»‪ ،‬ئایا ئەگەر مرۆڤ بە تەنیا بوایە‬ ‫بیری لە دۆزەخ دەکردەوە‪ ،‬ئایا ئەوانەی دیکە‬ ‫نین کە ئاگری دۆزەخمان بۆ خۆش دەکەن؟‬ ‫ئایا ڕۆبنسن کروزۆ هەتا فرایتاگی نەبیینبوو‬

‫لە بەهەشت وەدەر نراوە‪ ،‬چونکە لە بەری‬ ‫درەختی مەعریفەی خوارد‪ .‬مرۆڤ بە سەر‬ ‫مــەرگ لە ڕێی لەخاچدان و هەستانەوەدا‬ ‫سەرەنجام بۆ بەهەشت دەگــەڕێــتــەوە‪ .‬بە‬ ‫سادەیی مرۆڤ لە بارودۆخێکی بەهەشتانەدا‬ ‫دەژیا‪ ،‬بەاڵم بە نائاگایی تێیدا دەژیا‪ .‬لەگەڵ‬ ‫بێداربوونەوەی هۆشدا هەستی بە دوانەیی‬ ‫دژیەکی باش و خراپ کرد و ناچار بوو‪ ،‬ئازادانە‬ ‫بڕیار بــدات‪ .‬نرخی ئەم ئازادییە دووڕیانی‬ ‫ژیانە‪ ،‬ئێمە هەمیشە لە سەر دووڕیانین‪.‬‬ ‫ئەوەندەش تووشی گومڕایی دەبین هەتا بە‬ ‫سەر ئەم دووڕیانەدا زاڵ دەبین و بە جۆرێکی‬ ‫دیکە و بە ڕەهەندێکی دیکە زیندوو دەبینەوە‪،‬‬ ‫ئەم ڕەهەندەی دیکە ڕێگاپێشاندەرمان دەبێت‬ ‫بۆ ڕزگاربوون لەو دوو ڕیانە و بڕیار دەدەین‬ ‫باش بین و ڕەفتارمان بگۆڕین و سەرەنجام‬ ‫جێگامان هەر بەهەشت دەبێت‪.‬‬ ‫ڕەتکردنەوەی ژیان و یاخیبوون لێی مەرج‬ ‫نییە تەنیا وەکــو کاردانەوەیەک بەرامبەر‬ ‫ئەو سزایە سەیر بکرێت کە بە سەر مرۆڤدا‬ ‫سەپێنراوە و ئادەم و حەوا هۆکارەکەی بوون‪،‬‬ ‫ڕەتکردنەوەی ژیان هۆکاری زۆرە‪ ،‬ژیان و‬ ‫یاسا و ڕێساکانی ژیان ئەوەندە تەنگن هەر‬ ‫کەسێک لە ئێمە میکانیزمی خۆی هەیە بۆ‬ ‫ڕزگاربوون لەو کۆت و پێوەندانە‪.‬‬

‫ژیانێکی بەهەشتییانە نەدەژیا و فرایتاگ و‬ ‫مرۆڤخۆرەکان و کەشتییەوانە یاخییەکان‬ ‫ژیانیان نەکردە دۆزەخ؟‬ ‫درێژەدان بە ژیان‪ ،‬ژیان بە گوێرەی ئەو‬ ‫ڕێسا و وێنایانەی مرۆڤ بۆ خۆی هەیەتی‬ ‫ڕەتــکــردنــەوەی ژی ــان خــۆیــەتــی‪ .‬مــن لەو‬ ‫بڕوایەدام ئێمە ناتوانین بەو گشتگیرییە و‬ ‫ڕەهاییە باسی مرۆڤ بکەین‪ ،‬لەو بڕوایەدام‬ ‫چەند مرۆڤ لە سەر گۆی ئەم زەوییە هەیە‪،‬‬ ‫ئەوەندە بۆچوونی جیاواز لە بارەی ژیان و‬ ‫مردن و دۆزەخ و بەهەشتەوە هەیە‪ ،‬چونکە‬ ‫بایۆگرافیای مرۆڤەکان جیاوازن‪ .‬لە ژیانی‬ ‫فەردیی خۆشماندا ڕەنگە گۆڕانکاریی بە‬ ‫سەر بۆچوونماندا لە بــارەی ئەم پرسیارە‬ ‫فەلسەفییانەوە بێت‪ .‬ڕەنگە هەندێ جار‬ ‫بڵێین‪ :‬من کــەس پرسیاری بۆ ژیانم لێ‬ ‫نەکردووم‪ ،‬من لە خوڵقاندنی خۆمدا بەشدار‬ ‫نەبووم‪ ،‬من مەحکومم بە ژیان‪ ،‬وەکو چۆن‬ ‫زیندانییەک بــە چەند ســاڵ زیــنــدان یان‬ ‫هەتاهەتایی مەحکومە‪ .‬ئەم جۆرە مرۆڤانە‬ ‫ژیــان وەکــو ســزایــەک تــێ دەگـــەن و هیچ‬ ‫شتێکی سەر ڕووی ئەم زەمینە ناتوانێت‬ ‫بەختەوەریان بکات و دۆزەخیان بۆ خۆیان گڕ‬ ‫داوە و هەمیشە ژیان ڕەت دەکەنەوە‪ ،‬هەندێ‬ ‫جار ئەم ڕەتکردنەوەیە دەبێتە داینەمیک و‬ ‫ئەم مرۆڤە دۆزەخییە ڕەشبینانە داهێنانی‬ ‫سەرسووهێنەریان لێ دەوەشێتەوە‪ ،‬ڕەنگە‬ ‫ڕەخنەی چــاودێــر‪ :‬گـه‌ر زه‌وی دۆزه‌خــی‬ ‫بوونگەراکان و بە تایبەتی کامۆ باشترین به‌هه‌شت نه‌بێت و مرۆڤ فڕێ نه‌درابێت ‌ه سه‌ر‬ ‫نموونەی ئــەم ‌هەڵوێستە بێت‪ .‬هەندێک زه‌وی و هه‌ڵه‌یه‌كی وه‌ك هه‌ڵه‌كه‌ی ئاده‌م‬ ‫مرۆڤی دیکە ژیان وەکو بەخششێکی خودایی و حه‌وا ل ‌ه گۆڕێدا نه‌بێت‪ ،‬به‌اڵم دواجار ل ‌ه‬ ‫سەیر دەکەن و چێژ لە هەموو چرکەساتێکی مێژووی ئه‌دیب ‌ه خۆكوژه‌كاندا هه‌ست به‌و‌ه‬ ‫ژیانیان دەبینن و ژیانی سەر ڕووی زەمین ده‌كرێت پرۆسه‌ی ژیانیان ب ‌ه ڕه‌هایی ڕه‌ت‬ ‫وەکو ئامادەکارییەک بۆ بەهەشتێکی دیکە كــردووەت ـه‌وه‌‪ ،‬بۆ وێنه‌ (ڕۆمــان گــاری) بۆ‬ ‫دەبینن‪ ،‬ڕەنگە هەر ئەم گەشبینییە کوێرانەیە ئ ـه‌وه‌ی پیر نه‌بێت خۆكوژی ده‌كــات‪ ،‬یان‬ ‫بەرچاویان تاریک بکات و توانای خوڵقاندنی (مارتا لنیش) به‌رگه‌ی ئ ـه‌وه‌ی نه‌ده‌گرت‬ ‫هیچیان نەبێت‪ .‬نوسەری گەورەی ئەڵمانی لۆچی ده‌مــوچــاوی ببینێت بۆی ‌ه خۆكوژی‬ ‫سیگفرید لێنتز دەڵێ‪« :‬من سوپاسگوزارم کە ده‌كــات‪ ،‬مه‌به‌ستم ‌ه بڵێم دیسانه‌و‌ه مرۆڤ‬ ‫ژیانم وەکو دیاریی پێشکەش کراوە‪».‬‬ ‫نایه‌وێت بگه‌ڕێته‌و‌ه بــۆ به‌هه‌شتێك ك ‌ه‬ ‫لە سەرەتاوە ئاماژەم بۆ ئەوە کرد کە ئایینە جیهانێكی نموونه‌یی بێت؟‬ ‫ئاسمانییەکان لە ڕێی کتیبە پیرۆزەکانەوە‬ ‫کەریم پــەڕەنــگ‪ :‬دەبــێ ئێمە جیاوازیی‬ ‫حیکایەت بۆ خەڵکی دەگێڕنەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی لە نێوان ڕەتکردنەوەی ژیــان وەکــو ژیان‬ ‫مەبەستی ئەم حیکاتانە ببنە کرۆکی پەند خۆی و قبووڵنەکردنی سروشت و حوکم و‬ ‫و عیبرەت و شتی لێوە فێر ببن‪ .‬چونکە پرۆسەکانی ژیاندا بکەین‪ ،‬هەر مرۆڤێک بژی‬ ‫ئەفسانە سەرەنجام باسی دونیا و ژیانی دەزانێ پیریی هەیە‪ ،‬مرۆڤ هەتاهەتایە منداڵ‬ ‫مرۆڤی ئەم دونیایە دەکات‪ .‬بەمەش ئەفسانە و گەنج نامێنێتەوە‪ ،‬ئەگەر (ڕۆمان گاری) لە‬ ‫مانابەخشە‪ .‬ئەفسانە دونیامان بۆ ڕوون بەر ئەوە خۆی کووشتبێت کە پیریی قبووڵ‬ ‫دەکــاتــەوە و ڕێپیشاندەرمانە‪ .‬ئایا ئێمە نەبووە‪ ،‬ئەوا بەو مانایە نایەت بێزی لە ژیان‬ ‫بڕوامان بە ئەفسانەی ئادەم و حەوا هەیە یان کردووەتەوە‪( .‬مارتا لینش) تەمەنی شەست‬ ‫نا‪ ،‬ئەفسانە گونجاوە‪ ،‬بۆ ئەوەی مانایەکمان ساڵ بوو کە خۆی کوشت‪ .‬نازانم ئایا لە‬ ‫پێببەخشێت و ڕیپیشاندەرمان بێت؟ مرۆڤ بەر ئەوە بووە پیر نەبێت خۆی کووشتوە‬

‫یان هۆکارێکی دیکەی هەبووە‪ .‬حەز دەکەم‬ ‫پێش ئەوەی وەاڵمی سەرجەمی پرسیارەکەت‬ ‫بدەمەوە باسی خۆکوشتنی ژنانی نووسەر‬ ‫لە ئەمەریکا و ئەوروپا بکەم‪ .‬لە سەدەی‬ ‫نۆزدە و سەدەی بیستدا دیاردەی خۆکوشتنی‬ ‫ژنانی نووسەر لە ڕۆژئاوا زۆر بەرباڵو بووە‪.‬‬ ‫ژنەشاعیری ئەرجەنتینی ئەلفۆنسینا ستۆنی‬ ‫بــە ‪ ٤٦‬ســاڵــی خــۆی کــوشــت‪ ،‬کۆنترین‬ ‫ژنەشاعیریش کە سافۆ بووە خۆی کووشتوە‪.‬‬ ‫ژنەشاعیرانی ئەمەریکی سلڤیا پالت و ئان‬ ‫سێکستن خۆیان کووشتوە‪ ،‬کارۆلینە فۆن‬ ‫گویندەرڕۆدە خۆی کووشتوە‪ ،‬ڤیرجینیا وڵف‬ ‫بە پەنجا ساڵی گیرفانەکانی پڕ لە بەرد‬ ‫کردووە و خۆی فڕێ داوەتە نێو ڕووبارێکەوە‪.‬‬ ‫دەتوانم دەیان نموونەی دیکەت بۆ بهێنمەوە‪،‬‬ ‫ئــەم گفتوگۆیەش جێگای هۆکارەکانی‬ ‫خۆکوشتنی ژنانی نووسەری تێدا نابێتەوە‪.‬‬ ‫زۆر نووسەری دیکە‪ ،‬زۆر سیاسەتمەدار‪،‬‬ ‫با بڵێین ئەوانەی لەبەرچاون بە جۆری دیکە‬ ‫ڕووبـــەڕووی پرۆسیسی ژیــان بوونەتەوە و‬ ‫دەبنەوە‪ .‬ژنان ئارایشت دەکەن بۆ ئەوەی‬ ‫ڕووخــســاریــان گــەش دەربــکــەوێــت‪ ،‬قژیان‬ ‫بۆیاخ دەکەن‪ ،‬بۆ ئەوەی گۆڕانکاریی بهێننە‬ ‫ئاراوە یان تاڵە سپییەکان داپۆشن‪ ،‬لێویان‬ ‫ئەستوور دەکەن‪ ،‬لووتیان بە نەشتەرگەریی‬ ‫بچووک دەکەنەوە‪ ،‬پێاڵوی پاژنەبەرز لە پێ‬ ‫دەکەن بۆ ئەوەی بااڵیان بەرزتر دیار بێت‪.‬‬ ‫پیاوان قژیان بۆیاخ دەکەن‪ ،‬سمێڵیان بۆیاخ‬ ‫دەکــەن‪ .‬ئێمە هەموو دەزانــیــن کە مرۆڤ‬ ‫گەیشتە تەمەنێکی دیاریکراو قژی ماش و‬ ‫برنج و دواییتر سپی دەبێت‪ ،‬ژێر چاو چرچ و‬ ‫لۆچی تێ دەکەوێت‪ .‬یان مرۆڤ پیر دەبێت‬ ‫و نە توانای گەنجێتی دەمێنێت‪ ،‬نە دەتوانێت‬ ‫بەو گوڕ و تینەوە ئەرکەکانی ئەنجام بدات‪.‬‬ ‫مرۆڤ بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم پرۆسێسە‬ ‫چەند ئەگەرێکی لە بەردەمدایە‪ ،‬یان ئەم‬ ‫پرۆسێسانەی ژیان بەو جۆرە قبووڵ دەکات‬ ‫کە هەن‪ ،‬یان وەکو هەندێ سیاسەتمەدار و‬ ‫نووسەر وهونەرمەند قژ و سمێڵیان بە جۆرێک‬ ‫ڕەش و قاوەیی دەکەن کە لەگەڵ تەمەنیاندا‬ ‫ناگونجێن و خۆی بە عیبرەت و ناشیرین‬ ‫دەکــەن‪ ،‬یان کە هەست بکەن ئەم فرت و‬ ‫فێاڵنەت کەڵکیان نییە خۆیان دەکوژن‪ .‬ژیان‬ ‫مەترسیدارە‪ .‬کۆتاییەکەی هەمیشە مردنە‪.‬‬ ‫نووسین مەترسیدارە‪ ،‬ئەنجامی نووسین‬ ‫بەرهەمە‪ .‬باجی ئەم بەرهەمانە نووسەران‬ ‫بە ژیانی خۆیان دەیدەن‪ .‬ڕەنگە نووسەر کە‬ ‫گەیشتە تەمەنێکی دیاریکراو و هەست بکات‬ ‫ئەو گوڕ و تینەی داهێنانی تێدا نەمێنێت‬ ‫هەست بکات مانایەک بۆ ژیانی نەماوەتەوە‬ ‫و ژیانی زیادەیە‪.‬‬ ‫ئەگەر ڕۆمانی «یــادەوەریــی سۆزانییە‬ ‫غەمگینەکان»ی گابریەل گارسیا مارکیز وە‬ ‫بیری خۆمان بهێننەوە‪ ،‬کە لە پیریدا حەز‬ ‫دەکــات لەگەڵ کیژۆڵەیەکی زۆر گەنجدا‬ ‫سەرجێیی بکات‪ ،‬ئەمە ئاخ و کسپەی پیرییە‬ ‫کە لە ڕاستیدا لە ناخی مارکیز خۆیەوە‬ ‫دەردەچــێــت؛ بــۆکــڕووزی سووتانی دڵی بە‬ ‫لــووتــی خوێنەر دەگـــات‪ .‬ڕۆژنــامــەنــووســە‬ ‫پیرەکە لــە ‪ ٩٠‬ســاڵــەی تەمەنیدا داوای‬ ‫کچێکی پاکیزە دەکات‪ ،‬بە درێژایی شەوەکە‬ ‫لە ژوورێک لەگەڵیدا دەبێت‪ ،‬بەاڵم دەستی‬ ‫لێ نــادات‪ ،‬ڕەنگە ئەمە ویست و خواستی‬ ‫هەموو پیرەمێردێک بێت‪ ،‬بــەاڵم توانای‬ ‫هەموو مرۆڤێک لەو تەمەنەدا سنووردارە و‬ ‫ڕەنگە تەنیا بە سەیرکردن تەسکینی دڵی‬ ‫بێت‪ .‬ئەگەر ئێمە ڕۆژنامەنووسەکە بکەینەوە‬

‫ڕۆمانووسێک و کچە پاکیزەکە بکەینە ڕۆمان‪،‬‬ ‫بە هەمان ئەنجامەوە ڕۆژ دەکەینەوە‪.‬‬ ‫لــەو بــڕوایــەدام (ڕۆمــان گــاری) هەستی‬ ‫بەوە کردبێت تەمەنی بە سەر دەچێت‪ ،‬ئیتر‬ ‫ناتوانێت ئەو داهێنان و بەخششانە پێشکەش‬ ‫بکات و بۆ ئەو کۆتایی بەخشش کۆتایی ژیان‬ ‫بووبێت (لە پرسیارێکی تردا ئەو بابەتەت‬ ‫ورووژانـــدووە لەوێدا تێروتەسەلتر وەاڵمت‬ ‫دەدەمەوە‪).‬‬ ‫من خۆم بڕوام بە جیهانی نموونەیی نییە‪.‬‬ ‫من بڕوام بە یەک جیهانی نموونەیی هەیە‪،‬‬ ‫ئەویش جیهانی نموونەیی ناخمانە‪ ،‬هەر‬ ‫یەکێک لە ئێمە جیهانێکی نموونەییمان لە‬ ‫ناخی خۆماندا خوڵقاندووە‪ ،‬کە گوشارەکانی‬ ‫دەرەوە لــە س ــەرم ــان زۆر دەبــــن‪ ،‬کە‬ ‫قێزەونییەکانی ژیان زۆر دەبن‪ ،‬هەر کەسە‬ ‫لە ئێمە پەنا بۆ جیهانە نموونەییەکەی ناخی‬ ‫دەبات‪ ،‬سەرمان دەخەینە سەر سنگی‪ ،‬وەکو‬ ‫دایکێکی میهرەبان دڵنەواییمان دەکــات و‬ ‫دەمانپارێزێت‪ .‬بەهێزیی یان بێهێزیی ئەو‬ ‫جیهانە لە مرۆڤێکەوە بۆ مرۆڤێکی دیکە‬ ‫جیاوازە و هەندێ جار ئەو جیهانەی ناخ یان‬ ‫با بڵێین ئەو دایکە دەڕۆستی ئەو هەموو‬ ‫ناشیرینییە نایەت‪.‬‬ ‫مــرۆڤ منداڵێکی هەمیشەییە‪ ،‬مــرۆڤ‬ ‫هەمیشە لە هەوڵی ئەوەدایە منداڵەکەی ناخی‬ ‫ون نەبێت‪ .‬وێنای منداڵێک بکە کە ون دەبێت‬ ‫و دایکی نادۆزێتەوە‪ .‬منداڵ کە لە دەرەوە‬ ‫غــەدری لێ دەکــرێ‪ ،‬کە هاوپۆلەکانی دڵی‬ ‫دەشکێنن‪ ،‬کە مامۆستاکان لێی تێ ناگەن‪،‬‬ ‫هەست دەکات شوێنێکی لە کۆمەڵگەدا نییە‬ ‫ڕووی تێ بکات‪ ،‬بە دڵشکاویی بۆ ماڵەوە‬ ‫دەگەڕێتەوە و دایکی قەرەبووی زۆر شتی بۆ‬ ‫دەکاتەوە‪ .‬بەاڵم کە ئەو دایکە میهرەبانە نەما‬ ‫دەست بە سەرماندا بهێنێت و فرمێسکەکانمان‬ ‫بسڕێتەوە‪ ،‬کە ڕووخسارمان چرچ و لۆچی تێ‬ ‫کەوت دڵنەواییمان بکات‪ ،‬یان کە پیر دەبین‬ ‫دڵمان بداتەوە‪ ،‬یان کە نووسەر وشک دەکات‬ ‫دەست بە سەریدا بهێنێت ئیتر دونیامان بە‬ ‫سەردا دەڕووخێت‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەگەر هەر نووسەرێک هەستی بە‬ ‫پیریی کرد و خۆی بکوژێت‪ ،‬هەر نووسەرێک‬ ‫هەستی بە لۆچی ڕووخساری کرد و خۆی‬ ‫بکوژێت‪ ،‬ئەوا نووسەر لە دونیادا نامێنێت‬ ‫تەمەنی لــە چــل و پەنجا تێپەڕ بکات‪.‬‬ ‫خۆکوشتن نە بۆ پیریی چارەسەرە نەیش‬ ‫بۆ لۆچیی ڕووخسار‪ ،‬نەخۆشییەک هەیە پێی‬ ‫دەگوترێ (ئالس)‪ ،‬ئەم نەخۆشییە دەبێتە‬ ‫هۆکاری مردنی خانەکانی هەستەدەمار و‬ ‫لە نەخۆشێکەوە بۆ نەخۆشێک جیاوازە‬ ‫و نەخۆشی وا هەیە لە مــاوەی ‪ ٦‬مانگدا‪،‬‬ ‫نەخۆشی وا هەیە لە ماوەی چەند ساڵێکدا‬ ‫هێواش‌هێواش کۆئەندامەکانی لە جووڵە‬ ‫دەکەون‪ .‬نووسەری هۆڵەندی پیتەر ستاینتس‬ ‫دەچــێــت بــۆ پشکنینی پزیشکیی و پێی‬ ‫ڕادەگەیەنن کە نەخۆشیی ئالسی هەیە‪ ،‬لە‬ ‫نەخۆشخانە دەیخەن‪ ،‬بە سۆندە خواردن بە‬ ‫قوڕگیدا دەکــەن‪ ،‬بە مەکینە هەناسەی پێ‬ ‫دەدەن‪ ،‬تەنیا لە ڕێی ئایپادەوە دەتوانێت قسە‬ ‫بکات‪ ،‬تەنیا دەتوانێت دەست و پەنجەکانی‬ ‫بجووڵێنێتەوە‪ ،‬لە جیاتی بڵێ‪ ،‬من نەخۆشم‬ ‫و ژیانم کۆتایی هاتووە با خۆم بکوژم‪ ،‬دەڵێ‬ ‫مــادام کەمم لە ژیاندا مــاوە‪ ،‬هەتا دەتوانم‬ ‫پەنجەکانم بجووڵێنمەوە بنووسم‪ ،‬هەتا ئەو‬ ‫کاتەی مرد لە نووسین بەردەوام بوو‪ .‬لێرەدا‬ ‫ئەم چیرۆکەم وەکو دژوازییەک بۆ خۆکوشتنی‬ ‫گاری و لینش هێنایەوە‪.‬‬

‫كافكا‪ ،‬دنياى نامۆيى و لوغز و ته‌مومژى‬ ‫ئا‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫فيكرى و ڕۆشنبيرى و ئه‌ده‌بى كاريگه‌ر ده‌نوقسرێت‬ ‫و باڵو ده‌كرێته‌وه‌‪.‬‬ ‫«كافكا‪ ،‬دنياى نامۆيى و لوغز و ته‌مومژى»‬ ‫«كافكا‪ ،‬دنيای نامۆيى و لوغز و ته‌مومژى»‪،‬‬ ‫ه‬ ‫كتێبێكى نوێى ده‌زگاى چاپ و پەخشی سه‌رده‌م ‌ وتارى كۆمه‌ڵێك نووسه‌ر و بيرمه‌نده‌ ده‌رباره‌ى‬ ‫و زنجيره‌يه‌ك ‌ه ل ‌ه دۆسييه‌كانى سه‌رده‌م‪ ،‬کە هه‌ر ڕۆمان و فيكر و دونيابينى كافكا و باس له‌ دونياي‬ ‫جاره‌ى له‌سه‌ر كۆمه‌ڵێك پرسى گرنگ و كه‌سێتى‬

‫ته‌نگ و تاريكى كافكا و جيهانى ڕۆمانه‌كانى‬ ‫ده‌كەن‪ ،‬ل ‌ه هه‌ر وتارێكدا به‌ وردى تيشك ده‌خرێت ‌ه‬ ‫سه‌ر اليه‌نێك و ديوێكى ترى كافكا و ژيــان و‬ ‫به‌رهه‌مه‌كانى‪.‬‬ ‫بۆ خوێنه‌رانى كافكا‪ ،‬كتێبی «كافكا‪ ،‬دنياى‬

‫نامۆيى و لوغز و ته‌مومژی»‪ ،‬كتێبێكى گرنگ ‌ه بۆ‬ ‫زياتر چوون ‌ه ناو ڕاڕه‌و و ژيانه‌ تاريك و بێخه‌وه‌كه‌ى‬ ‫نووسه‌ره‌ ئاڵۆز و پڕگرێكه‌ى جيهان‪ ،‬فرانز كافكا‪.‬‬ ‫ئه‌م كتێب ‌ه ئێستا ل ‌ه كتێبفرۆشييه‌كان ده‌ست‬ ‫ده‌كه‌وێت‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ژماره‌ (‪ )585‬دووشه‌ممه‌ ‪2018/1/29‬‬

‫وەرگێڕانی پێچەوانە و هەنگاوی یەکەمی بە جیهانیبوون‬

‫مەریوان هەڵەبجەیی‬ ‫لە مێژووی ئێمەدا هەمیشە کتێبەکان‬ ‫لە زمانی بێگانەوە کــراون بە کوردی‬ ‫نەک بە پێچەوانەوە‪ .‬ئەویش بە پڕۆژە‬ ‫و بــەرنــامــەی تــەنــدروســت و ڕێكخراو‬ ‫نەبووە‪ ،‬كەموكوڕیی زۆری پێوە دیار‬ ‫بووە‪ .‬بە تایبەتیش لە ڕووی چەندێتیی‬ ‫و چۆنێتییەوە‪ .‬الوازیی زۆر لە ئاستی‬ ‫وەرگێڕانی بەرهەمەكان و تەنانەت ئاستی‬ ‫چاپ و باڵوبوونەوەشیاندا هەبووە‪ .‬ئەوەی‬ ‫جێی ڕەخنەی زۆرە نەبوونی وەرگێڕانی‬ ‫پێچەوانەیە لە زمانی کوردییەوە بۆ‬ ‫زمانەکانی تــر‪ ،‬نە لە ڕابـــردوو نە لە‬ ‫ئێستاماندا پڕۆژە و بەرنامەیەكی كاریگەر‬ ‫و بەرچاو لەو بوارەدا بەدی ناكرێت‪ .‬تا‬ ‫ئێستا هەوڵی تاكەكەسی و پەڕاگەندە‬ ‫هەیە و نەبووەتە پــڕۆژەی بــەردەوام و‬ ‫كاریگەر و خاوەن پاڵپشتی ئابووری و‬ ‫هەمیشەیی‪ .‬ئەمەش وای کردووە ئێمە‬ ‫نەناسراو ماوینەتەوە الی ئەویدی‪،‬‬ ‫وەرگێڕانی پێچەوانە لە زمانی کوردییەوە‬ ‫بۆ زمانە بیانییەکان لە شیعری نوێی‬ ‫کــوردی و بە بەرهەمەکانی گــۆران و‬ ‫شیرکۆ بێکەس و ڕەفیق سابیر و لەتیف‬ ‫هەڵمەت و عەبدوڵاڵ پەشێو و فەرهاد‬ ‫شاکەلی و چەند ناوێکی تر دەستی پێ‬

‫کــردووە و لەو ڕێگایەوە توانیوێتی لە‬ ‫دەروازەی کتێبخانەی ئەویدی بدات وەک‬ ‫سەرەتایەکی خۆناساندن و هەنگاوی‬ ‫یەکەم بۆ بە جیهانیبوون و چوونە ناو‬ ‫کتێبخانەی جیهانییەوە‪ .‬لە نەوەدەکاندا‬ ‫شێرکۆ بێکەس دوو خەاڵت وەردەگرێت‪.‬‬ ‫ئەدەبیاتی ئێمە هەنگاوی گرنگی خۆی‬ ‫هەڵدەنێت و هــەوڵ دەدات وێنەیەكی‬ ‫ڕاستەقینەی خۆی نیشان بدات‪ .‬هەوڵەکان‬ ‫لە بواری وەرگێڕاندا لە زمانی کوردییەوە‬ ‫بۆ زمانە بیانییەکان تاكەكەسی و پچڕپچڕ‬ ‫و نابەردەوام بوون تا سااڵنی ڕابردوو کە‬ ‫جموجوڵێكی گرنگتر و كاریگەرتر دەستی‬ ‫پێ کرد‪ ،‬ئەویش وەرگێڕانی چیرۆك و‬ ‫ڕۆمانی كوردییە بۆ زمانەكانی دی‪،‬‬ ‫سەرەتا لە واڵتە دراوسێیەكاندا دەركەوت‬ ‫و دەنگدانەوەی كاریگەری هەبوو‪ ،‬بە‬ ‫تایبەت پێشوازی زۆر لە بەرهەمەکانی‬ ‫شێرزاد حەسەن و بە ختیار عەلی لە‬ ‫الیەن ڕەخنەگران و خوێنەرانی ئێرانەوە‪.‬‬ ‫دواتر پێی نایە ناو زمانەكانی ئەڵمانی‬ ‫و ئینگلیزی و فەڕەنسی و‪ ...‬ساڵی‬ ‫ڕابردووش پاش چەند ساڵ چاوەڕوانی و‬ ‫تێپەڕین بەسەر وەرگێڕانی بەرهەمەكانی‬ ‫نووسەری گەورەی كورد بەختیار عەلی بۆ‬ ‫زمانەكانی ئەڵمانی‪ ،‬فەڕەنسی‪ ،‬ئینگلیزی‬ ‫و باڵوبوونەوەی لە الیەن خانەیەکی چاپ‬ ‫و باڵوکردنەوەی بەناوبانگی ئەڵمانییەوە‬ ‫و تەنیا لە ئەڵمانیا ‹دواهەمین هەناری‬ ‫دونیا› لە ماوەیەکی کەمدا چەندین جار‬ ‫چاپ کرایەوە و میدیاكانی ئەوروپا وەك‬ ‫هیوایەكی گەورە و دیار و دیاردەیەكی لەگەڵ ساز دەكەن‪.‬‬ ‫نوێی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست باسی دەكەن‪.‬‬ ‫دواجـــار بەختیار عەلی لە مانگی‬ ‫كەناڵە تەلەفزیۆنییەكانی ئەڵمانیا و ڕابــردوو خەاڵتی ئەدەبیی نیلی زاکسی‬ ‫نەمسا و سویسرا فیلمی بەڵگەنامەیی شاری دۆرتمۆندی ئەڵمانیای وەرگرت‪،‬‬ ‫لە بارەوە درووست دەكەن و گفتوگۆی کە بــووە هەواڵی سەرەکی سەرجەم‬

‫خەاڵتی نیلی زاکس سەرەتایەکی گەورە و گرنگە بۆ‬ ‫بەختیار عەلی و ئەدەبیاتی کوردی و بە دڵنیاییەوە‬ ‫دەبێت لە ئاییندەدا چاوەڕوانی خەاڵتی گۆتە و ئاشتی‬ ‫«فرانکفۆرت»ی ئەڵامنیا و زۆر خەاڵتی تری جهانی بین‬ ‫بۆ ئەم نووسەرە شایستەیەمان‬

‫میدیاکانی ئەڵمانیا و وەک شانازییەک‬ ‫باسیان لەوە کرد نووسەرێکی کوردی‬ ‫بە ڕەگەزنامەی ئەڵمانی و دانیشتووی‬ ‫واڵتــی ئەڵمانیا ئــەو خەاڵتە گرنگەی‬ ‫وەرگرتوو کە پێشتر چەندین نووسەری‬

‫گەورەی وەرگری خەاڵتی نۆبڵ و چەندین‬ ‫داهێنەری مەزنی وەک‪ :‬نادین گۆردمەن‪،‬‬ ‫ئەلیاس کانتی‪ ،‬میالن کۆندێرا‪ ،‬مارگرێت‬ ‫ئەتوود‪ ،‬ئەریک فرۆم‪ ،‬داڤید گرۆسمان‪،‬‬ ‫کریستڤا وڵڤ ئەو خەاڵتەیان وەرگرتووە‪.‬‬ ‫لەم ساتەوە چی دی بەختیار عەلی و‬ ‫ئەدەبیاتی کــوردی هەنگاوی گــەورە‬ ‫بــەرەو جیهانیبوونی هەڵدەنێن و چی‬ ‫دی ئەدەبیاتی کــوردی ئەو وێنە ون‬ ‫و ناڕوونەی نییە بۆ بیانییەکان کە لە‬ ‫ڕابــردودا هەیبوو‪ .‬ئەمە ئەو هەنگاوەیە‬ ‫دەبــێــت کــورد شانازیی پێوە بکات‬ ‫و بەردەوامیی پێ بدرێت و بە هەموو‬ ‫شێوەیەک پاڵپشتی بکرێت و لە هەوڵی‬ ‫تاکەکەسی و بچڕچڕ و پەراگەندەوە‬ ‫بگوازرێتەوە بۆ پــڕۆژەی بـــەردەوام و‬ ‫گشتگیر‪ ،‬وەرگێڕانی زیاتری بەرهەمە‬ ‫کوردییەکان بۆ زۆربەی زمانەکان‪ .‬ئەم‬ ‫بابەتەش بێ پشتیوانی حکومەت ئەستەم‬ ‫دەبێت‪ .‬ناکرێت حکومەتێک چارەکە‬ ‫سەدەیەک دژایەتی جدیترین نووسەری‬ ‫واڵتەکەی بکات و لەبری ئــەوەی پارە‬ ‫بدات بە وەرگێڕ بەرهەمەکانی وەربگێڕن‬ ‫بۆ زۆربەی زمانەکانی دنیا‪ ،‬پارە بدات‬ ‫کتێب لە دژی بنووسن و دژایەتی بکەن‬ ‫و ڕۆژانــە تۆمەتی بێبنەما بخەنە پاڵی‬ ‫و پاش دوو دەیە و کاتێک خەاڵتێکی‬ ‫گەورەی جیهانی بۆ بەدەست دەهێنێت‪،‬‬ ‫تازە پەرلەمانەکەی خەبەری دەبێتەوە‬ ‫و دەکەوێتەوە بیری و پیرۆزبایی لێ‬ ‫دەکــات‪ .‬ڕەنگە گرنگی خەاڵتی نیلی‬ ‫زاکس ئەو ڕاچەنینە گەورەیەی درووست‬ ‫کردبێت کە زۆر لە نەیارەکانی بەختیار‬ ‫عەلی و تەنانەت بەشێک لەو نووسەرانەی‬ ‫بە هۆی ئیرەیی و نەبینینەوە لە ڕابردودا‬ ‫بە توندی دژایەتییان دەکرد‪ ،‬لە ئێستادا‬

‫ئەو «نانی ڕووت»ـەی فێری کردین و تێری نەکردین‬ ‫بە یادی محەمەد شوکری‬

‫شوان ئەحمەد‬ ‫چــواردەســاڵــە بەجێی هێشتووین‬ ‫(‪ .)2003-1935‬خۆی مرد و تێكستەكانی‬ ‫زیندوون‪ .‬ئەو خەڵكی شاری (تەنجە)‬ ‫بوو‪ .‬لە پەراوێزی پەراوێزدا دەژیا‪ .‬هەژار‬ ‫ێ وەك خۆی‬ ‫و ب ـێ‌دەرەتــان بــوو‪ ،‬وەل ـ ‌‬ ‫دەیوت‪« :‬ئەگەرچی هەژاری و نەبوونی‬ ‫سیمایان سڕیمەوە‪ ،‬بەاڵم ئینسانیەتیان‬ ‫تیا نەكوشتووم‪».‬‬ ‫وێڵگەردێك لە وێڵگەردەكانی (تەنجە)‬ ‫بــوو‪ ،‬بــەرلــەوەی لە مانای بــوون و لە‬ ‫مەتەڵی ژیان حاڵی بێت و لەسەر ڕیحلەی‬ ‫ێ و فێرەنووسین و‬ ‫قوتابخانە دابنیش ‌‬ ‫خوێندنەوە بێت‪ ،‬برسیەتی و تەنیایی و‬ ‫مەینۆشی و دڵڕەقی چواردەوری‪ ،‬ژیانیان‬ ‫برد‪.‬‬

‫لە بیست ساڵی بەرەوسەر‪ ،‬بە تۆبزی‬ ‫خۆی فێری خوێندەواری دەكــات‪ .‬كە‬ ‫بوو بە حیكایەتخوان و چیرۆكنووسیش‪،‬‬ ‫ژیانی پڕ نەهامەتی خۆی لە خوێنەرەكانی‬ ‫نـــەشـــاردەوە‪ .‬كێشە و ملمالنێی ناو‬ ‫تێكستەكانی‪ ،‬بابەتی فیكری و كولتووری‬ ‫و ژیاری نین‪ ،‬هێندەی كێشە و بابەتی‬ ‫وجودی و تایبەتین‪.‬‬ ‫شوكری لەو نووسەرانە بووە‪ ،‬هەرچی‬ ‫جارێك دەستی قەڵەمی گرتبێ‌‪ ،‬ئێش و‬ ‫ئازارە بێشومارەكانی سەردەمی منداڵی‪،‬‬ ‫هاتوونەتەوە بەرچاوی و زەق و زۆپ لە‬ ‫بەردەمیدا قوت بوونەتەوە‪.‬‬ ‫ئــەو لــەگــەڵ تاڵی و سوێرییەكانی‬ ‫ژیانیدا‪ ،‬زۆر ڕاستگۆیانە دەینووسی‪ .‬بەو‬ ‫ڕاستیانەش زۆرێكی زۆری تووڕە كرد‪،‬‬ ‫بەر لە هەموانیش خزم و كەسوكارەكانی‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫سەرباری هەموو ئەو داخ و دەردانە‪،‬‬ ‫تا لە ژیاندابوو ئااڵی سپی هەڵنەكرد‪.‬‬ ‫ئاخر ئــەو فەلسەفەیەكی هــەبــوو كە‬ ‫دەیوت‪« :‬ئەوەی كۆڵ بە مردن دەدات‪،‬‬ ‫خۆشویستنی ژیانە‪».‬‬ ‫ێ ڕتــوش)‪،‬‬ ‫ڕەنــگ و ڕووخــســاری (بـ ‌‬ ‫ناخی بەیان دەكــرد‪ .‬لە كاتی الپــەڕە‬ ‫ڕەشكردنەوەدا نەبێت‪ ،‬نەگریاوە و نە‬ ‫دەردەدڵی بۆ كەس كردووە‪« .‬ئەوانەی‬

‫دەردەدڵ ناكەن و بە ئاشكرا ناگرین‪ ،‬خەم‬ ‫بە قوڵی بە سیمایانەوە دیارە»‪ .‬خۆی‬ ‫وای دەوت‪.‬‬ ‫گــەر دەتــانــەوێــت محەمەد شوكری‬ ‫ڕاستەقینە بناسن‪ ،‬بڕۆن (نانی ڕووت)‬ ‫بخوێننەوە‪ .‬ماجەرای بەشێكی گرنگ و‬ ‫زیندووی ژیانی لەوێدایە‪ .‬لەوێدا مەرگی‬ ‫بەسوێی عەبدولقادری برای دەبینن كە‬ ‫ئەم زۆری خۆش دەوێت‪« :‬براكەم هیچ‬ ‫تاوانێكی نەبوو‪ ،‬ئەو نەخۆش و دەردەدار‬ ‫بوو‪ .‬لە تاو ئازار دەگریا و باوكم شەوێك‬ ‫بە سەرخۆشی هات بەسەریدا و كوشتی‪».‬‬ ‫«نــانــی ڕووت» نــاوێــكــی تـــرە بۆ‬ ‫«محەمەد شوكری»‪ ،‬ئەو تێكستەی هەتا‬ ‫مردنیش وەك نەفرەت تێی ئااڵ و لێی‬ ‫نەبووەوە‪ .‬كە باس دێتە سەر محەمەد‬ ‫شوكری‪ ،‬هەموو ڕێگاكان دەچنەوە سەر‬ ‫(نانی ڕووت)‪.‬‬ ‫ئەو نزیك بە ‪ 68‬ساڵێك ژیا‪ ،‬ژیان‬ ‫لەگەڵ لەشفرۆش و هەتیوباز و قوندەر‬ ‫و دوودەگـــی و چەقۆكێش و موعتاد‬ ‫و دز و قاچاخچیان‪ ،‬بــەاڵم هیچ یەك‬ ‫لەوانە لە مرۆڤبوونیان نەخست‪ .‬هەر‬ ‫بە جوانی مایەوە و هەر بۆ جوانكردنی‬ ‫ژیانیش دەینووسی‪ .‬هەرچەندە دەیزانی‬ ‫ناشیرینییەكانی ئەم دنیایە هێندە زۆرن‪،‬‬ ‫ئەستەمە بە نووسین جوان بكرێن‪.‬‬

‫«نانی ڕووت» ناوێكی‬ ‫ترە بۆ «محەمەد‬ ‫شوكری»‪ ،‬ئەو تێكستەی‬ ‫هەتا مردنیش وەك‬ ‫نەفرەت تێی ئااڵ و لێی‬ ‫نەبووەوە‬

‫««‬

‫ڕایــان گــــۆڕدراوەو هــاوڕابــوون لەگەڵ‬ ‫شەپۆلەکەدا! پەرلەمانیش بــەر ئەو‬ ‫شەپۆلە کەوتووە و ئەمەش خراپ نییە‬ ‫گەر ڕاستگۆیانە بێت و ببێتە دەستپێکێکی‬ ‫نــوێ و ئـــاوڕدانـــەوە لــە نــووســەرانــی‬ ‫سەربەخۆ‪ .‬خۆم وەک یەکەم وەرگێڕی‬ ‫ئەم نووسەرە بۆ زمانێکی بێگانە لە‬ ‫سااڵنی ڕابردوودا ڕووبەڕووی سزاو تاڵی‬ ‫و دژایەتیکردنی زۆر لە الیەن نووسەران‬ ‫و ڕۆژنامەنووسانی حیزبییەوە بوومەتەوە‬ ‫تا ئەو ڕادەیەی لە کۆتایی نەوەدەکاندا بە‬ ‫تەلەفون و بە نامە ناشرە فارسەکەم لە‬ ‫تاران ئاگادار کرا لەوەی ئێوارەی پەروانە‬ ‫ڕۆمانێکی دزراوە و چاپکردنی دەبێت‬ ‫بە هۆی ئابڕوچوونیان!! بەختیار عەلی‬ ‫هەرگیز گوێی لەو غەڵبەغەڵبە نەگرت و‬ ‫هەوڵی زۆری داو پشتیوانی و ئەزموون و‬ ‫بنەمایەکی قوڵ و بەهێزی هەبوو‪ ،‬هەر‬ ‫ئەوەش وای کرد سەرەڕای دژایەتییەکی‬ ‫زۆر و بە بەرنامەو درێژخایەن لە ناوەوە‬ ‫و دەرەوەی هــەرێــم‪ ،‬هەرگیز کۆڵی‬ ‫نەداو بــەردەوام بیرکردنەوەو کارکردنی‬ ‫یۆنیڤێرساڵی فراوانتر کــرد و زیاتر‬ ‫پەرەی بە داهێنانە ئەدەبییەکانی دا‪.‬‬ ‫خەاڵتی نیلی زاکس سەرەتایەکی گەورە‬ ‫و گرنگە بۆ بەختیار عەلی و ئەدەبیاتی‬ ‫کــوردی و بە دڵنیاییەوە دەبێت لە‬ ‫ئاییندەدا چاوەڕوانی خەاڵتی گۆتە و‬ ‫ئاشتی «فرانکفۆرت»ی ئەڵمانیا و زۆر‬ ‫خەاڵتی تری جهانی بین بۆ ئەم نووسەرە‬ ‫شایستەیەمان‪ .‬بێگومان ئەم پڕۆسەیەش‬ ‫زۆر پەیوەستە بە وەرگێڕانی سەرجەم‬ ‫ڕۆمانەکانی بۆ زمانە ئەوروپییەکان و‬ ‫بەتایبەت ئینگلیزی و فەڕەنسی وئەڵمانی‬ ‫و ئیسپانی و ڕوسی و سویدی ‪.‬‬

‫له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ك‌ه تۆ هه‌یت‪،‬‬ ‫به‌اڵم‪..‬‬ ‫وه‌ك گورگێكی بریندار له‌تاو دووریت ده‌ناڵێنم‪ ،‬ئامینێ‬ ‫چون ئه‌و دارسنه‌وبه‌ره‌ی ئاسكێك ل ‌ه ژێریا پێكراوه‌‬ ‫ماندوو‌ه بیستن‬ ‫ڕۆژه‌كان‌پتر ل ‌ه سروشتی خۆیان كورتن‬ ‫شه‌وه‌كان‪ ،‬له به‌رگری ناو شه‌وێكی سه‌نگه‌ر درێژتر‬ ‫له‌ په‌نجه‌ره‌ی یاده‌وه‌رییه‌و‌ه نه‌بێت‬ ‫ئاشنایه‌ك به‌م هه‌واره‌دا تێناپه‌ڕێت‬ ‫قه‌رار نه‌بوو ته‌نانه‌ت غه‌ریبیش به‌م چه‌شن ‌ه تاڵ بێت‬ ‫فریامكه‌وه‌ ئامینێ‪..‬‬ ‫له‌په‌نجه‌ره‌و‌ه ل ‌ه دنیا ئه‌ڕوانم‬ ‫له‌ده‌ره‌و‌ه باران ده‌بارێت‬ ‫ژووره‌وه‌ش كه‌مێك شێداره‌‬ ‫شه‌قام له‌سه‌ر پشت ڕاكشاو‌ه و ب ‌ه دڵته‌ڕی ئاسمان پێده‌كه‌نێت‪.‬‬ ‫به‌رامبه‌رم باخچه‌یه‌ك هه‌ی ‌ه له‌ خه‌ونه‌كانمدا خه‌یاڵم ده‌كرد‬ ‫به‌ناویا پیاس ‌ه بكه‌م‬ ‫به‌اڵم پێیه‌كانم وه‌ك بڵێیت ب ‌ه زه‌وی ژووره‌كه‌و‌ه نووسابن‬ ‫ل ‌ه كاتێكا‬ ‫باخچه‌ك ‌ه هه‌ر په‌نجا مه‌ترێك ل ‌ه منه‌و‌ه دووره‌‪،‬‬ ‫بارانیش مینا ڕاز‌ه نه‌دركێنراوه‌كانی ژێر پێستی بێده‌نگیم بێت‬ ‫به‌ڕووی زه‌ویا ده‌ته‌قێته‌و‌ه و بێده‌نگ نابێت‪.‬‬ ‫بێحه‌واس من‪ ،‬ل ‌ه چاویلكه‌ی ته‌ڵخی په‌نجه‌ره‌و‌ه ل ‌ه بارانه‌ك ‌ه‬ ‫ئه‌ڕوانم‬ ‫قژیشم زیاد له سروشتی خۆی درێژ بووەته‌وه‌‬ ‫بزانه‌ ڕه‌وشی دنیا ئاسایی نییه‌‪.‬‬ ‫شێوه‌ی دڵگیرت ده‌چێته‌و‌ه سه‌ر دنیا‬ ‫ك ‌ه ب ‌ه هه‌موو هه‌راوهۆریایه‌كی خۆیه‌وه‌‬ ‫توند ده‌ستمان ل ‌ه دامێنی گیر كردوو‌ه و‬ ‫له‌ژێر پێیه‌ زه‌به‌الحه‌كانیدا گیرمان خواردووه‌‬ ‫هێشتایش‪ ،‬ئاماده‌نین جانتاكه‌مان بپێچینه‌وه‌‪ ،‬ب ‌ه خاتری تامی‬ ‫ترشی به‌رسیله‌ی لێوه‌كانی له‌سه‌ر دارمێو‌ه به‌رزه‌كانی دنیا‬ ‫كێبه‌ركێ ده‌كه‌ین و له‌سه‌ر پێخه‌فی مانگ‪ ،‬چاومان به‌كلی‬ ‫نیشتیمان ده‌ڕێژین و كراسی بارانی بۆ له‌به‌ر ده‌كه‌ین‪ ،‬ئه‌و‬ ‫شه‌وه‌ی دره‌خت وه‌ك كتێبێكی گه‌رم پاساری جه‌سته‌م ل ‌ه خۆ‬ ‫ده‌گرێت‪ ،‬غه‌ریبیم گه‌اڵیه‌كی مانوو‌ه و نێرینه‌یی چاوه‌كانت‪،‬‬ ‫ئاگرێكن ترسم له‌ په‌نایا ئه‌مان ده‌گرێت‪ ..‬له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ‬ ‫تۆ بوون له‌سه‌ر و سنووره‌كانی ئه‌ندێشه‌و پیاسه‌كانی هه‌قیقه‌ت‬ ‫و ئه‌ودیو په‌رژینه‌ ده‌ستكرده‌كانی به‌خته‌وه‌رییه‌وه‌یه‌‪ ،‬خۆشم‬ ‫ئه‌وێی‪ .‬له‌به‌ر خاتری خۆت و له‌به‌ر خاتری خۆم و له‌به‌ر بۆنی‬ ‫شه‌هید و بزه‌ی ئاشتی و كێوماڵی ڕووناكی و كچێنی به‌رده‌م‬ ‫ئاوێن ‌ه و نان و چایی به‌یانیان و دڵی سووتاوی گه‌رمیان و‬ ‫چوارپارچه‌ی زامی واڵت و هه‌زار و یه‌ك چیرۆكی تره‌و‌ه خۆشم‬ ‫ئه‌وێی‪..‬‬

‫ب ‌ه یادی ئه‌و ڕۆژانه‌و‌ه‬ ‫ك ‌ه به‌سه‌ر شه‌قامه‌كانی شاره‌و‌ه دره‌خت بووم‬ ‫بووم به‌ دارستان‬ ‫له‌ ئه‌ندێشه‌ی كۆتردا فڕینی خه‌ونێكم‬ ‫به‌اڵم‪ ،‬ب ‌ه كه‌یفی خۆی زه‌وی باڵم ده‌كات‬ ‫ئه‌و ڕۆژانه‌ی‬ ‫خوێی غه‌ریبی به‌سه‌ر زه‌ینكوێریی په‌نجه‌ره‌دا ده‌بارێت‬ ‫بە جوانیی بەردەم ئاوێنە و‬ ‫ڕەنگی سووری ئەڤینت لەسەر گۆنا و‬ ‫کلو کلدانی کچانەم پەنا دەگرم‪ ..‬لە چاوەنواڕی ڕۆیشتووێکدا‪ ،‬کە‬ ‫تۆیت بێ ئاوڕدانەوە دەڕوات جادەیەک کە ڕۆژگارێک تۆ بێ من‬ ‫من بێ تۆ بە سەریدا گوزەر دەکەم‬ ‫‪..‬‬ ‫بەیادی ئەو ڕۆژانەوە کە حەز دەکەین‬ ‫بە تەنافی هەتاوەوە‬ ‫پێستمان هەڵخەین‬ ‫دەبم بە شەو‬ ‫بە خاتری ئەو هەموو گولالنەی‬ ‫بەناو سەری نیشتیماندا دەتەقێنرێن‬ ‫دەبمە قەڵغان‬ ‫وه‌لێ‪..‬‬ ‫به‌گوێی دنیادا زمانم خه‌ریكه‌ ده‌پژێت‬ ‫ئامااان‬ ‫ئه‌م ڕۆژان ‌ه ب ‌ه لێو ژیركه‌‪.‬‬ ‫ڕۆمانێكن لێوه‌كانت‬ ‫ئاو ئەینووسێت‬ ‫تابلۆیەکن‪ ،‬زەیتی ئاوی نا‬ ‫بەرامەی مێینەییم دەیکێشێت‬ ‫ڕووبارێک ‌ه نێرینه‌ییت‪ ،‬تینوێتیم لە کەناریا ئارام دەگرێت‫‪‬..‬‬ ‫ببەخشە بزورگی عەلەوی‬ ‫بۆ پیانۆی جەستەم‪ ،‬لە بارترین پەنجەن‬ ‫لێوەکانت‬ ‫ببین ‌ه‬ ‫لە دووریتدا‪ ،‬ئاو تینووە‬ ‫بگه‌ڕێوه‌‪..‬‬ ‫وەک بەچکە پشیلەیەکی خەستە‬ ‫لەژێر پێی جیهان ڕایدەکێشم‬ ‫دڵم‪،‬‬ ‫وەک کۆالرەیەکی پێکراو‬ ‫لە بۆشایی نێوان ئاسمان و زەویدا‬ ‫دیالنێ دەکات‪،‬‬ ‫فڕۆکەکەم‪..‬‬ ‫په‌نجه‌كانت لەناو پرچم‬ ‫ماندوێتیم لەسەر سینەت‬ ‫بە گەرمی لێوتەوە لێوم‬ ‫گرێ ئەدەم‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫ژا‬

‫وێ‬ ‫ن شا‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ڵی‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪375‬‬ ‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )375‬دووشەممە ‪2018/1/29‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫ڕەگەکانی دێواندنی کورد لە ڕۆشنبیریی ئیسالمیدا‬ ‫خوێندنەوەیەک بۆ کتێبی (وێنەی کورد لەسەرچاوەکانی ڕۆشنبیریی ئیسالمیدا)‬ ‫بەهمەن تاهیر نەریامن‬ ‫بەشی سێ و کۆتایی‬ ‫دکــتــۆر ئەحمەد مەحمود خەلیل‬ ‫لەم کتێبەدا بە وردی چوتەوە بەو‬ ‫دێواندنەی لەناو ڕۆشنبیری ئیسالمی بۆ‬ ‫کورد کراوە‪ ،‬ویستویەتی گرێی بداتەوە‬ ‫بەو ڕۆشنبیرییە فارسی(ئەخمینی‪-‬‬ ‫ساسانی)یەی کە لە ڕابـــردودا دژی‬ ‫میدیاییەکان خراوەتەڕێ‪ .‬دواتر ئەم‬ ‫بوغزاندنە لەڕێی ڕۆشنبیریی فارسییەوە‬ ‫دێتە ناو ڕۆشنبیری ئیسالمییەوە‪ .‬بۆ‬ ‫ئەم مەبەستە هەوڵی داوە ڕەچەڵەکی‬ ‫ئەو گێڕەرەوانەی مێژوی ئیسالمیییان‬ ‫نوسیوتەوە بباتەوە بۆ ڕەچەڵەکی‬ ‫خـــۆیـــان‪ ،‬یــاخــود ئـــەو قوتابخانە‬ ‫مێژوییەیان بدۆزێتەوە‪ ،‬تا ڕونی بکاتەوە‬ ‫ئەم قوتابخانانە لەژێر هەژمونی چ‬ ‫ڕۆشنبیرییەکی ئەو سەدەمەدا بوە‪ .‬بۆ‬ ‫نمونە‪:‬‬ ‫ئیبن ئەلکلبی(‪١٤٦‬ک مــردوە) کە‬ ‫یەکێکە لە گــێــڕەرەوە نــاودارەکــان و‬ ‫کاریگەریی زۆری لەسەر نوسینەوەی‬ ‫مێژوی ئیسالمی هەبوە‪ ،‬لە عەرەبی‬ ‫قەحتانی بوە و یەمەنی بــوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەوڵی داوە نەسەبی کوردی بباتەوە‬ ‫بۆ ال عەرەبی قەحتان‪ ،‬ئەمەش لەبەر‬ ‫ئەوەی لە شۆڕشەکەی عەبدولڕەحمانی‬ ‫کوڕی ئەشعەسدا(‪٨٣‬ک کوژراوە) کە‬ ‫قەحتانی بو‪ ،‬دژی ئومەوییەکان بەرپای‬ ‫کــرد‪ ،‬زۆربـــەی شــۆڕشــەکــەی لەسەر‬ ‫خاکی کوردستان بوە‪ .‬بۆیە پێویستی‬ ‫بەنزیکبنەوە بوە لەگەڵ کورد‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەم مێژونوسە هەوڵی داوە ڕەچەڵەکی‬ ‫کورد بباتەوە سەر عەرەبی قەحتان تا‬ ‫لەوێوە سۆزی کوردەکان بەدەستبهێنن‬ ‫و پشتگیری قەحتانییەکان بکەن‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئەبو یــەقــزان‪ ،‬لــەبــەر ئــەوەی‬ ‫خۆی عەرەبی عەدنانی بوە‪ ،‬نەسەبی‬ ‫کــوردی بردۆتەوە بۆ عەدنانییەکان‪،‬‬ ‫تا کوردەکان سۆزیان بەالی عەرەبی‬ ‫عەدنانیدا بشکێتەوە‪ .‬ال‪.١٢٩‬‬ ‫ئەززیبیدی(‪١٢٠٥‬ک‪١٧٩٠-‬ز) خۆشی‬ ‫لەبەر ئــەوەی عەرەبی یەمەنی بوە‪،‬‬ ‫چڕتر هەوڵی ئەوەی داوە ڕەچەڵەکی‬ ‫کــورد بباتەوە سەر قەحتانییەکان‪.‬‬ ‫دەبێت ئەوە بزانین کە چەندین سەدە‬ ‫عەدنانی و قەحتانییەکان ملمالنێی‬ ‫شەڕی توندیان لەنێواندا هەبوە‪.‬‬ ‫مــەســعــودی(م‪٣٤٦‬ک)یــش لەبەر‬ ‫ئــەوەی خۆی عەدنانی بوە و نەوەی‬ ‫عەبدواڵی کوڕی مەسعود بوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫لەسەدەی چواری کۆچیشدا هەر جەختی‬ ‫لە عەدنانیبونی کورد کردۆتەوە‪.‬ال‪١٣٠‬‬ ‫الی نوسەر‪ ،‬بۆ ئەو سەردەمە‪ ،‬ئەم‬ ‫بە عەدنانی و قەحتانیکردنەی کورد‪،‬‬ ‫بۆ کەمیی کورد نەبوە‪ ،‬بەڵکو بەپێی‬ ‫عورفی ئــەو کاتە بۆ بــەڕێــزی بوە‪،‬‬ ‫چونکە دابەشبونێکی قووڵ لە نێوان‬ ‫عــەرەب و غەیرە عەرەب(موالی)یدا‬ ‫هەبوە و هەمیشە عەرەب وەک مرۆڤی‬ ‫پلە بەرزو بەڕێز لە ژیاری ئیسالمیدا‬ ‫مامەڵەیان لەگەڵ ڕەگـــەزی خۆیان‬

‫ونکردنی ئەسڵوفەسڵی ڕاستەقینەی‬ ‫کــورد و بۆتە بەشێک لە پڕۆسەی‬ ‫دێواندنی کورد‪.‬‬ ‫الی نوسەر بە قەحتانی و بە عدنانی‬ ‫کردنی کورد لەوەوە سەرچاوەی گرتوە‬ ‫کە ئەم دو ڕەگەزەی عەرەب ملمالنێی‬ ‫قورس لە نێوانیاندا هەبوە و ویستویانە‬ ‫لە ملمالنێکەیاندا کورد بەالی خۆیاندا‬ ‫ڕابکێشن‪.‬‬ ‫نوسەر هەمو ئەو گێڕانەوانەی کە‬ ‫کــورد دەبــاتــەوە بۆ ســەر عــەرەب بە‬ ‫بێبەڵگە دەداتە قەڵەم‪ ،‬دەڵیت‪ :‬نوسەرە‬ ‫عەرەب و موسڵمانەکان هیچ بەڵگەیەکی‬ ‫زمانی و مێژوی و ئەنسرۆپۆلۆجی بۆ‬ ‫قسەکانیان ناهێننەوە و بیریشیان‬ ‫لێنەکردوەتەوە‪ .‬ال‪١٤٣‬‬ ‫کارێکی گرنگ کە نوسەر کردبێتی‬ ‫بریتییە لە گەڕان بەشوێن ئەسڵوفەسڵی‬ ‫ئەو مێژونوس و گێڕەرەوانەی لە سەدەی‬ ‫یەک و دوو و سێدا ژیــاون و مێژوی‬ ‫ئیسالمی الی ئەمانەوە نوسراوەتەوە‪،‬‬ ‫ئەم سێ سەدەیەش دواتر کاریگەری‬ ‫ڕون و یــەکــاکــەرەوە لەسەر هەموو‬ ‫مێژوی ئیسالمی جێدەهێڵن‪ .‬هەروەها‬ ‫ئـــەو ســـەرچـــاوانـــەی دوای خــۆیــان‬ ‫ئــەم زانیارییانەیان لێوەرگرتون‪،‬‬ ‫بەشێوەیەکی ڕەخــنــەگــرانــە لێیان‬ ‫نەڕوانین و هەر نەقڵیان کردون‪ .‬نوسەر‬ ‫ئەمە بە سێ خاڵ دەستنیشاندەکات‪:‬‬ ‫یـــــەک؛ نـــوســـەر دێــــت و ئــەم‬ ‫مێژونوسانە(عوبەید بن شرییە‪،‬م‪٦٧‬ک‪،‬‬ ‫وەهب بن موننەبهـ‪ ،‬م‪١١٤‬ک‪ ،‬محەمەد‬ ‫بــن ئیسحاق‪ ،‬م‪١٥١‬ک‪ ،‬هــشــام بن‬ ‫محەمەد کەلبی‪ ،‬م ‪٢٠٤‬ک‪ ،‬محەمەد‬ ‫بن عومەر ئەلواقدی‪ ،‬م‪٢٠٧‬ک‪ ،‬ئەبو‬ ‫حەسەنی مەدائینی‪ ،‬م‪٢٢٥‬ک‪ ،‬ئبن‬ ‫سەعد‪ ،‬م‪٢٣٠‬ک‪ ،‬ئەحمەد بن یەحیا‬ ‫بــــەالزەری‪ ،‬م‪٢٧٩‬ک‪ ،‬ئالیەعقوبی‪،‬‬

‫کردوە‪ ،‬بەاڵم موالییەکان بە پلە نزمتر‬ ‫لێیان ڕوان ــراوە‪ .‬لەسەر ئەم بابەتە؛‬ ‫نوسەر چەندین ڕوداو لە کتێبە کۆنە‬ ‫ئیسالمەییەکاندا دێنێتەوە‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫لە الپەڕە ‪ ١٣٢‬دا دەڵێت‪ :‬موسعەبی‬ ‫کوڕی زوبێری کوڕی عەوام کە حاکمی‬ ‫ئێراق بوە‪ ،‬کاتێ بیستویەتی پیاوێکی‬

‫موالی ژنێکی عەرەبی بە دڵخوازی‬ ‫هەردوالیان هێناوە‪ ،‬دەچێت و لێکیان‬ ‫جــیــادەکــاتــەوە‪ ،‬چونکە پێی وابــوە‬ ‫نابێت ڕەگەزی بەرزی عەرەبی تێکەڵ‬ ‫بەڕەگەزی نزمی موالییەکان بێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫هەرچۆن بێت‪ ،‬بەعەرەبکردنی کورد لە‬ ‫ڕۆشنبیری ئیسالمیدا بەشێک بوە لە‬

‫بەعەرەبکردنی کورد لە‬ ‫ڕۆشنبیری ئیسالمیدا‬ ‫بەشێک بوە لە ونکردنی‬ ‫ئەسڵوفەسڵی ڕاستەقینەی‬ ‫کورد و بۆتە بەشێک لە‬ ‫پڕۆسەی دێواندنی کورد‬

‫خوێندنەوەی ئەم کتێبە‬ ‫کاتێک ئەم سەرچاوە‬ ‫بۆ کوردستانییەکان گرنگە‪،‬‬ ‫ئیسالمییانە بە ناو‬ ‫بەتایبەت لە ئێستادا‬ ‫هەموو دنیای ئیسالمیدا‬ ‫دەرئەنجامەکانی ئەم‬ ‫باڵودەبنەوە وێنەیەکی‬ ‫بەئیبلیسکردنە لەسەر‬ ‫شێوێرناوی کورد‬ ‫ئەرزی واقع دەبینین‬ ‫پەرەپێدەدن‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫و بوغزی ناسیۆنالزمی‬ ‫دونیای ئیسالمی لەگەڵ‬ ‫کتێبە کۆنە ئیسالمییەکاندا؛ شۆڤێنی(عەرەب‪،‬‬ ‫تورک‪ ،‬فارس) تێکەڵ بە‬ ‫زۆربەی کات وەک‬ ‫هەقیقەت لێیان دەڕوانن و ئیسالمێکی بەسیاسیکراو‬ ‫جۆرێک لە پیرۆزییان هەیە لەناو ئەم سێ گەلەدا‬ ‫بەتەواوی بەرچاوە‬

‫م‪٢٨٤‬ک‪ ،‬ئەلتەبەر ‪،‬م‪٣١٠‬ک) هەمو‬ ‫ئەمانە ڕۆشنبیریان لــەو ناوچانە‬ ‫وەرگرتوە کە فارسەکان دەسەاڵتیان‬ ‫بەسەریدا شکاوە و ڕۆشنبیری خۆیان‬ ‫تێدا بــاوکــردوەتــەوە‪ .‬فارسەکانیش‬ ‫هـــەر لـــە وەســیــەتــەکــەی پــاشــای‬ ‫ئەخمینییەوە(قەمبیز) بــە پــڕۆژە‬ ‫خــەریــکــی دێــوانــدنــی میدییەکان و‬ ‫نەوەکانیان بون‪.‬‬ ‫دو قــوتــابــخــانــەش هـــەبـــون کە‬ ‫گــێــرانــەوەکــانــی پــێــش ئیسالمیان‬ ‫گەیاندوە بە دوای خۆیان‪ ،‬ئەوانیش‬ ‫یــەک‪ :‬قوتابخانەی یەمەنی‪ ،‬کە لە‬ ‫یەمەن بوە و یەمەنیش لەژێر دەسەاڵتی‬ ‫فارسەکاندا بوەو ناودارترین مێژونوس‬ ‫و گێرەرەوەی ئەم قوتابخانەیە بریتی‬ ‫بووە لە وەهب بن مونەبهـ کە فارس‬ ‫بوە‪ .‬ال ‪١٦٠‬‬ ‫دو؛ قوتابخانەی ئێراق‪ ،‬ڕۆشنبیریی‬ ‫فارسیی تێدا زاڵبوە‪ .‬کتێبە فارسییەکان‬ ‫بــە ئــاســانــی لـــەو قــوتــابــخــانــەیــەدا‬ ‫دەستکەوتون و ڕۆشنبیرە فارسەکان‬ ‫بناغەدانەری بون‪.‬‬ ‫ســێ؛ مەنهەجی گــێــڕەرەوەکــانــی‬ ‫نــازانــســتــی بــون و زۆر خــۆیــان بە‬ ‫سەرچاوە و سەرهەڵدانی ڕوداوەکانەوە‬ ‫مــانــدونــەکــردوە و بـــەدوای ڕاستی و‬ ‫دروستی ڕوداوەکاندا نەگەڕاون‪ ،‬تەنها‬ ‫هەر نەقڵیان کردوە‪ .‬ئەگەر کێشەیەکیان‬ ‫بوبێت بە قیل و قال پینەوپەڕۆیان‬ ‫کردوە‪ .‬ئیتر ئەمە بوەتە هۆی ئەوەی‬ ‫زۆر جار پڕوپوچ و مێژویان تێکەڵ‬ ‫بەیەککردوە‪ .‬مێژونوسەکان میتۆدیکی‬ ‫زانستی ئەووتۆیان لەبەردەستدا نەبوە‬ ‫تا شەنوکەوی زانیارییەکانی پێبکەن‪.‬‬ ‫ال‪١٦١‬‬ ‫فارسەکان لەبەر ئەوەی دەمێک نەبوە‬ ‫ئیمپراتۆریەتیان ڕوخاوە‪ ،‬کتێبی پێش‬ ‫سەردەمی ئیسالمیان ماوە و زۆریان‬ ‫پاراستوە‪ ،‬بۆیە هــەر لەگەڵ هاتنی‬ ‫عەباسییەکاندا دەوڵەتی سەربەخۆ یان‬ ‫شێوە سەربەخۆی خۆیان دروستدەکەن‬ ‫و دەستدەکەنەوە بە خزمەتکردنی زمان‬ ‫و مێژو و ڕۆشنبیری فارسیی خۆیان‬ ‫زۆر کتێبی مێژویی خۆیان بۆ زمانی‬ ‫عەرەبی وەردەگێڕن‪ .‬کەسێکی فارسی‬ ‫وەک ئیبن لموقەففەع(کوژراوە‪١٤٢‬ک)‬ ‫خودانامەی فارسی کردوە بە عەرەبی‪،‬‬ ‫بەناوی کتێبی پاشاکانی فارس‪ .‬ال‪١٦٩‬‬ ‫هەر لە سەردەمی عەباسییەکانەوە‬ ‫ئیتر دەوڵەتی سەربەخۆ یان شێوە‬ ‫سەربەخۆی فارسی سەریان هەڵدا و‬ ‫سامانییەکان(‪٣٨٩-٢٦١‬ک) دەستیان‬ ‫کرد بە ڕەسمیکردنی زمانی فارسی‪.‬‬ ‫ال ‪١٦٩‬‬ ‫نــوســەر لــەســەر چیرۆکی زوحــاک‬ ‫زۆر وەستاوەو ئەوەی ڕونکردوەتەوە‬ ‫ئەخمینییەکان چــۆن توانیویانە بە‬ ‫درێژایی مێژوو کاری لەسەر بکەن و‬ ‫ئەم نــاوە لە ئەستیاگی دوا پاشای‬ ‫میدیییەکانەوە وەرگیراوەو وەک کەسێک‬ ‫ئێجگار ستەمکار تێکەڵ بە ئەفسانە‬ ‫کراوەو مێژونوسە ئیسالمییەکان ئەم‬ ‫بەسەرهاتە دروســتــکــراوەیــان وەک‬ ‫هەقیقەت گێڕاوەتەوە‪.‬‬ ‫لەناو ئەم چیرۆکە بەئەفسانییکراوەدا‪،‬‬ ‫ئەم ڕاستیانە هەن‪:‬‬ ‫کــــــورد ڕەچـــەڵـــەکـــیـــان‬ ‫‪ )1‬‬ ‫دەگــەڕێــتــەوە بــۆ ئــەو ڕاکــردوانــەی‬

‫کــە لــە دەســتــی ئــەســتــیــاگ ڕایـــان‬ ‫کــردوە(ڕەچــەڵــەکــی کـــورد خەڵکی‬ ‫هەاڵتوی پەرشەوەبون)‪.‬‬ ‫کورد یەک بونیادی نەژادی‬ ‫‪ )2‬‬ ‫یەکگرتوی نییە‪ ،‬بەڵکو تیکەڵەیەکە لە‬ ‫ڕەگەزی جیاواز‪.‬‬ ‫کــــورد گــەلــێــکــی شاخیی‬ ‫‪ )3‬‬ ‫و کێوین‪ ،‬سەرەتاکانی ژیــار نازانن‬ ‫و کەڵکی ئــەوەیــان نییە لە بازنەی‬ ‫کێوییەوە ببرێن بۆ بازنەی مەدەنی‪.‬‬ ‫ال‪١٩٠‬‬ ‫هــەروەهــا نوسەر لەسەر چیرۆکی‬ ‫سوتاندنی ئیبراهیم پێغەمبەر وەستاوە‬ ‫و باسی ئەو سەرچاوانەی کردوە‪ ،‬کە‬ ‫باسی ئەوەیان کردوە گوایە کوردێک‬ ‫پێشنیازی سوتاندنی ئەم پێغەمبەرەی‬ ‫کــردوە‪ ،‬پێغەمبەرەکەش(ئیبراهیم)‬ ‫کــورد نەبوە‪ .‬ئــەم کــوردەی کە ئەو‬ ‫پێشنیازەدەکات؛ دڵرەقێک بــوە لە‬ ‫کوردان(خێڵەکییەکانی ناو فارس)‪،‬‬ ‫وەک چـــۆن لــە ســـەردەمـــی نــوێــدا‬ ‫تۆرانییەکان بە کورد دەڵێن (تورکانی‬ ‫کــێــویــلــە)‪ ،‬ئـــەوا لــەنــاو ڕۆشنبیری‬ ‫ئیسالمیدا (خێڵەکییەکانی ناو فارس)‬ ‫بۆ کورد بەکارهاتوە‪ .‬ال‪٢٢٧-٢٢٦‬‬ ‫بــۆیــە کــاتــێــک ئـــەم ســـەرچـــاوە‬ ‫ئیسالمییانە بــە نــاو هــەمــوو دنیای‬ ‫ئیسالمیدا بــاودەبــنــەوە وێنەیەکی‬ ‫شــێــوێــنــراوی کـــورد پــەرەپــێــدەدن‪،‬‬ ‫بەتایبەت دونــیــای ئیسالمی لەگەڵ‬ ‫کتێبە کۆنە ئیسالمییەکاندا؛ زۆربەی‬ ‫کات وەک هەقیقەت لێیان دەڕوانن و‬ ‫جۆرێک لە پیرۆزییان هەیە‪.‬‬ ‫لە کۆتاییدا نوسەر دەڵێت‪:‬‬ ‫‪)١‬کــاتــێــک کــــورد دەکـــرێـــت بە‬ ‫هەاڵتوەکانی دەستی زوحاک‪ ،‬بەمانای‬ ‫ڕەچــەڵــەکــی ئــەم گەلە نــەزانــراوە و‬ ‫ناسنامەیان یەکال نییەو تیکەڵەیەکە لە‬ ‫ڕەگەزی جیاواز‪.‬‬ ‫‪)٢‬ئەو الفلێدانەی کە پێی وایە کورد‬ ‫لە ڕەگەزی شەیتانێکە ناوی جەسەدە‪،‬‬ ‫دایکیشیان لــەو جارییە داوێنپیس‬ ‫و دوڕوانـــەیـــە کــە زیــنــایــان کــردوە‬ ‫لەگەڵ شەیتاندا‪ ،‬ئیتر پێغەمبەریکی‬ ‫عیبرانی وەک سلێمان فەرمانی داوە‬ ‫بەرەو چیاکان وەدەریان بنێن‪ ،‬تەواو‬ ‫نازانستییە‪.‬‬ ‫‪)٣‬ئەوەی گوایە کورد لەوانە بون کە‬ ‫قورئان بە خاوەن هێزی زبر(اولی باس)‬ ‫ناوی بردون‪ ،‬لە قورئاندا بە مانای باس‬ ‫نەهاتوە‪ ،‬بەڵکو بەمانای یاخیبوان‬ ‫لە فەرمانی خوا هاتوە‪ ،‬ئەمەش هەر‬ ‫نێگەتڤە‪ .‬ال‪١٢٦-١٢٥‬‬ ‫بــۆیــە نــوســەر پــێــی وایـــە لــەنــاو‬ ‫ڕۆشنبیریی ئیسالمیدا بەئیبلیسکردنی‬ ‫کوردان بەپرۆژە هەبوە و بە درێژایی‬ ‫ئەم مێژوە بەتایبەت لە سێ الوە کاری‬ ‫لــەســەرکــراوە‪ ،‬ئەوانیش کەناڵەکانی‬ ‫مێژوو‪ ،‬تەفسیر‪ ،‬ئەدەب بوە‪.‬‬ ‫خــوێــنــدنــەوەی ئـــەم کتێبە بۆ‬ ‫کوردستانییەکان گرنگە‪ ،‬بەتایبەت‬ ‫لــە ئێستادا دەرئەنجامەکانی ئەم‬ ‫بەئیبلیسکردنە لەسەر ئــەرزی واقع‬ ‫دەبینین و بــوغــزی ناسیۆنالزمی‬ ‫شۆڤێنی(عەرەب‪ ،‬تورک‪ ،‬فارس) تێکەڵ‬ ‫بە ئیسالمێکی بەسیاسیکراو لەناو ئەم‬ ‫سێ گەلەدا بەتەواوی بەرچاوە‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )375‬دووشەممە ‪2018/1/29‬‬

‫‪2‬‬

‫ئیسالمگەراو ئیشكالیەتی بانگەواز‬ ‫هەستی مەحمود‬ ‫ئیسالمییەكان ب ــەر لــە هەرشتێك‬ ‫بانگەشەی ئــەوە دەكــەن كە ئــەوان بۆ‬ ‫ئەوە هاتوون بانگەواز بۆ ئایینی ئیسالم‬ ‫بكەن‪ ،‬بەڵكو بە تاكە ئەرك و ئامانجی‬ ‫خۆیانی دەزانــن‪ .‬پێیان وایە جگە لەوان‬ ‫لەم ناوەندەدا هیچ كەس و گرووپێك نییە‬ ‫ئاین بەراست و دروستی و وەك خۆی بە‬ ‫شوێنكەوتووانی بگەیەنێت‪ ،‬لەم نێوەندەدا‬ ‫خۆیان بە راستكەرەوەی هەڵە گەورەكان‬ ‫و پڕكەرەوەی كەلێنە زەقەكان دەزانــن‪،‬‬ ‫بەدڵنیاییەكی تەواوەوە لەوە دەدوێن‪ ،‬گەر‬ ‫ئــەوان نەبونایە مسوڵمانان لە دۆخێكی‬ ‫سەختی نەزانیی و دوور لە ئاین و بێئاگا لە‬ ‫زانستەكانی دەژیان‪ ،‬پەروەردەیان وێران و‬ ‫الیەنی رۆحییان الوازو بیروباوەڕیان پڕ لە‬ ‫هەڵەی گەورەو ترسناك دەبوو‪.‬‬ ‫كێشەكە لەوەدا نییە كە ئەوان بانگەواز‬ ‫دەكەن یان نا‪ ،‬ئاوڕی لـێ‌ دەدەنــەوە یان‬ ‫فەرامۆشی دەكــەن‪ ،‬بەڵكو لــەوەدایــە كە‬ ‫ئەو بانگەوازەی ئەوان ئەنجامی دەدەن‪،‬‬ ‫واتە ئەو جۆرو ئاست و شێوازە‪ ،‬چییەو‬ ‫چۆنە؟! ئایا بەڕاستی مافی پێدەدەن و‬ ‫پێداویستییەكانی دەگرنەبەر‪ ،‬مەرجەكانی‬ ‫بەدی دەهێنن و ئادابەكانی پەیڕەو دەكەن‬ ‫یان نا؟!‬ ‫قەیرانی بانگەواز لە ئەقڵی ئەمڕۆی‬ ‫ئیسالمیدا لە دوو رەهــەنــدی سەرەكیدا‬ ‫بەرجەستە دەبــێــت‪ ،‬ئەوانیش قەیرانی‬ ‫زانست یــان مەعریفە‪ ،‬لەگەڵ قەیرانی‬ ‫شێوازی گەیاندن و مامەڵەكردندایە لەگەڵ‬ ‫بانگكراوان (وەرگــــران)‪ .‬واتــە پرۆسەی‬ ‫بــانــگــەوازكــردن‪ ،‬یــان ئــەركــی گەیاندنی‬ ‫ئاین بەوانی دی‪ ،‬تەنیا لەبوونی چەند‬ ‫زانیارییەكی دیاریكراوو‪ ،‬گەیاندنیدا كورت‬ ‫نابێتەوە‪ ،‬ئیدی ئەو زانیاریانە چەندو چۆن‬ ‫بن‪ ،‬شێوازی گەیاندنەكەش هەرچییەك‬ ‫بێت‪ ،‬بەڵكو دەبێ‌ بەو پەڕی بایەخەوە ئاوڕ‬ ‫لەم دوو الیەنە بدرێتەوە (جۆرو ئاستی‬ ‫زانست و زانیارییەكە‪ ،‬شێوازی مامەڵەو‬ ‫گەیاندنەكەی)‪.‬‬ ‫‪-1‬رەهەندی زانستیی و مەعریفیی‪:‬‬ ‫مەبەست لەم رەهەندە ئەوەیە ئاخۆ ئەو‬ ‫باكگراوندە زانستیی و مەعریفییە چەندو‬ ‫چۆنە كە لەالی بانگخواز هەیە‪ ،‬ئایا ئەو‬ ‫بۆ خۆی لە جەوهەری ئاینەكەو‪ ،‬حەقیقەتی‬ ‫ئاینداریی و‪ ،‬ئەركی راستەقینەی ئاینداریی‬ ‫تێگەیشتووە‪ ،‬ئایا ئاشنایەتییەكی النیكەم‬ ‫مامناوەندی بە زانستەكان هەیە‪ ،‬ئەمە‬ ‫لەرووی بڕی زانست و زانیارییەوە‪ ،‬الیەكی‬ ‫دیكەی بابەتەكە بریتییە لە تێگەیشتن لەو‬ ‫زانستانەو مامەڵەكردن لەگەڵیاندا بە ئەقڵی‬ ‫مرۆڤی مۆدێرن‪ ،‬نەك ئەقڵی سەردەمی‬ ‫بەرهەمهاتنی ئەو زانستانە‪.‬‬ ‫واتــە هەرچەندە گەر لــەرووی جۆرێك‬ ‫لــە نــاچــاریــیــەوە مەنهەجی زانستەكان‬ ‫كۆن بن‪ ،‬بەاڵم ئەو دەبێت مامەڵەیەكی‬ ‫نوێیان لە تەكدا بكات‪ ،‬بەوەی ئەو بەش‬ ‫و بابەتانەی كــۆن و بەسەرچوون الیان‬ ‫ببات و‪ ،‬بابەتی نوێ‌ و هاوچەرخ بخاتە‬ ‫جێگایان‪ ،‬بەو مانایەی هەرچەندە بابەتەكان‬ ‫لـــەرووی زەمــەن و پێداویستیی مرۆڤی‬ ‫ئــەمــڕۆو ئاستی زانستی و هەلومەرجی‬ ‫ژیانییەوە كۆن و بەسەرچووبن‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫دەبێت خوێندنەوەی نوێی رەخنەگرانەیان‬ ‫بــۆ بــكــات‪ ،‬نــەك تــەنــانــەت ترسی لــەوە‬ ‫هەبێت لەمەزهەبێكەوە بۆ یەكێكی دیكە‬ ‫بگوازرێتەوە‪ ،‬بەڵكو دەبێ‌ لە مەقاسیدی‬ ‫شەریعەوە بۆ بابەتەكان بڕوانێت و ئامانجە‬ ‫بنەڕەتیەكانی بوونی ئاین رەچاو بكات‪.‬‬ ‫فەرموودەیەك لە نێو ئیسالمیەكاندا باوە‬ ‫كە ئەمە دەقەكەیەتی (بلغوا عنی ولو أية)‬ ‫واتە لە منەوە ئاین بگەیەنن با تەنانەت‬ ‫ئایەتێكیش بێت‪ ،‬لێرەوە ئیسالمیەكان‬ ‫ئەمەیان كـــردووە بە بەڵگە بۆ ئــەوەی‬

‫بــانــگــەوازكــردن لــەســەر هــەمــوو تاكێكی‬ ‫مسوڵمان واجبە‪ ،‬گرنگ نییە هیچ زانست‬ ‫و زانیارییەكی هەیە یان نا‪ ،‬بەڵكو تەنیا‬ ‫ئەوە گرنگە كە بــاوەڕی هەیەو دڵسۆزی‬ ‫ئاینەكەیە‪ ،‬ئاشكرایە ئەمجۆرە تێگەیشتنە‬ ‫كێشەی گەورەی بەدوای خۆیدا هێناوە‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە یەكێك لەو هۆكارانەی بۆتە هۆی‬ ‫ئەوەی زۆرێك لە وتاربێژو بانگخوازان لە‬ ‫شوێن و بۆنەی جیاوازدا‪ ،‬بەهۆی نەبوونی‬ ‫زانیاریی یان كەمی زانیاریی و‪ ،‬مامەڵەی‬ ‫روكەشانە لەگەڵ زانست و زانیارییدا‪،‬‬ ‫كەمتفاق و بێكەرەستە بــن‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ناچاریان دەكات بە حەماسەت و تووڕەبوون‬ ‫هەڵچوون پڕی بكەنەوە‪ ،‬بەدەنگی بەرز بە‬ ‫گوێگرانیان بڵێن ئاگاتان لە ئەخالقی خۆتان‬ ‫و پەروەردەی ماڵ و منداڵتان بێت‪ ،‬ئێمە‬ ‫لەبەردەم هەڕەشەی جولەكەو عەلمانیەت و‬ ‫پیالنی هەموو دوژمنانی دنیاداین‪ ،‬ئاگاتان‬ ‫لە ئیسالمەكەتان بێت كە چۆن لەبەردەم‬ ‫هەڕەشەی لەناوبردندایە‪ .‬كۆمەڵگەكەمان‬ ‫رووی لە بێدینی و بێئەخالقیی و فەساد‬ ‫كردووە! و ئەو جۆرە قسانە!‬ ‫بــێــئــەوەی تـــوانـــای ســەلــمــانــدن و‬ ‫شیكردنەوەیانیان هەبێت‪ ،‬بێئەوەی هیچ‬ ‫بەدیلێك بخاتەڕوو و هیچ چارەسەرێكی‬ ‫راستەقینەی پێ‌ بێت‪ ،‬لە باشترین حاڵەتدا‬ ‫چەند بەڵگەو نموونەیەكی تەقلیدیی‬ ‫دەخــاتــەڕوو‪ ،‬بەبێ‌ لە بەرچاوگرتنی ئەو‬ ‫هەموو گــۆڕان و وەرچــەرخــانــەی بەسەر‬ ‫شێوەی ژیــان و بیركردنەوەی خەڵكیدا‬ ‫هاتووە‪ ،‬واتە بەبێ‌ رەچاوكردنی هەلومەرج‬ ‫و ئاستی بیركردنەوەو ژیانی مسوڵمانان‪.‬‬ ‫‪-2‬شێوازی مامەڵەكردنی بانگخوازان‬ ‫لە كاتێكدا ئێمە لە قۆناغێكدا دەژین‬ ‫غەیری خۆی و گروپەكەی یان ئایدیاكەی‬ ‫لــــەرووی كــۆمــەاڵیــەتــیــیــەوە راگــــوزەرە‬ ‫(انتقالی)یە‪ ،‬واتە بەناچاریی دەبێت لە بە هەڵەو سەرلێشێواو دەزانێت‪ ،‬لێرەوە‬ ‫دۆخە تەقلیدییە كۆنەكەوە بگوازرێتەوە جۆرێك لە رق و نەفیكردن هەر لە سەرەتاوە‬ ‫بۆ دۆخێكی نوێ‌ و جیاواز‪ ،‬ئەم قۆناغە لە بەرامبەر ئەوی دیكەدا دروست دەبێت‪،‬‬ ‫ناسك و هەستیارەو پێویستی بە مامەڵەو زمانحاڵی ئەو كەسە ئەوەیە (هەندێكجار‬ ‫خوێندنەوەی تایبەت و جیاواز هەیە‪ ،‬واتە زمانی قسەكردنیشی بە راشكاوانە) كە‬ ‫نابێ‌ وتاربێژو بانگخواز لە هەمان شێوازو دەڵێت من هەقم دۆزیوەتەوەو رێگای راستم‬ ‫ناوەرۆك و ریتمی سااڵنی پێش راپەڕین بۆ گرتۆتە بەر‪ ،‬هەرچەندە هەڵەو ناتەواویشم‬ ‫نموونە‪ ،‬وتار بدات یان موحازەرە ئامادە هەبێت‪ ،‬بەاڵم تۆی بەرامبەر نەكەوتویتە‬ ‫بكات‪ ،‬دەبێ‌ النیكەم ئاوڕ لەوە بداتەوە كە سەر رێگاكەو نەتدۆزیوەتەوە تەنانەت گەر‬ ‫بۆ نموونە‪ :‬تەنانەت خێزانەكەی خۆی یان چەندین كردەوەی باشیشت هەبێت!‬ ‫ئــەمــجــۆرە تێگەیشتن و هەڵوێستە‬ ‫خوشكەكەیشی حیجابێك دەپۆشێت كە‬ ‫تەنیا سەری دادەپۆشێت‪ ،‬سەری داپۆشراو دەبێتە هــۆی ئــەوەی كەسی ئیسالمیی‬ ‫و ئیسالمیانەیە‪ ،‬لــە كاتێكدا بــۆدی و هەڵەكانی خۆی باش نەبینێت لەبەرامبەر‬ ‫پانتۆڵەكەی تەواو مۆدێرن و عەلمانیانەیە‪ ،‬چاكەی كەوتنەسەر رێگەی ئایندارییەكە‪،‬‬ ‫لەسەرەوە ئیسالمی و لە خوارەوە جیاواز! چاكەكانی بەرامبەریش نەبینێت بەراورد‬ ‫ئەمەش ئــەوە ناگەیەنێت كە ئەو خانمە بە الدانی لە رێگاكە (بێگومان ئەو چونە‬ ‫لەدین دووركەوتۆتەوە‪ ،‬بەڵكو ناچار بەوە سەر رێگاو الدانانەش لێی مایەی سەرنج و‬ ‫بووە وەك هەر تاكێكی دیكەی كۆمەڵگە‪ ،‬خوێندنەوەن‪ ،‬ئەمەیان هەڵدەگرین بۆ بوارو‬ ‫دەرفەتی دیكە)‪.‬‬ ‫پۆشاكی جیاواز بپۆشێت‪.‬‬ ‫هەروەها ئەمجۆرە دیــدە لە بەرامبەر‬ ‫ئەم راستەیە ئەوەمان پێدەڵێت كە ئەوە‬ ‫راستە دەبێت هەوڵی گۆڕینی واقیع بدەین‪ ،‬چاكەو خراپەدا‪ ،‬بە شێوەیەكی سروشتی‬ ‫بــەاڵم بمانەوێت و نەمانەوێت واقیعیش ئــەوەی لـێ‌ دەكەوێتەوە كە هــەوادارانــی‬ ‫ناڕاستەوخۆ لە هەوڵی گۆڕینی ئێمەدایە‪ ،‬خۆمم خــۆش بوێت و بەرامبەرەكانیش‬ ‫ئەمەشە فــشــاری واقــیــع و نــاچــاربــوون گەر رقیشم لێیان نەبێت النیكەم خۆشم‬ ‫بە مامەڵەكردن لەگەڵیدا‪ .‬كەواتە ئێمە نەوێن! لەكاتێكدا كە جەوهەری ئاینداریی‬ ‫بەقەدەر ئەوەی دەبێت خوێندنەوەمان بۆ و كرۆكی رۆحانیبوون لەسەر خۆشەویستی‬ ‫دەق و رۆحــی ئایین جیاواز بێت‪ ،‬دەبێ‌ و لێبوردەیی بەندە‪ ،‬لەو رووەوە كە دڵی‬ ‫خوێندنەوەمان بۆ واقیعیش گۆڕانی بەسەردا مرۆڤ هەرگیز پاك و ئاسوودەو تەندروست‬ ‫نابێت گــەر هەستی خۆشەویستی بۆ‬ ‫بێت‪.‬‬ ‫لێرەوە بەسەرسوڕمانەوە دەپرسین‪ :‬چۆن مرۆڤەكان بەگشتی نەبێت‪ ،‬خۆ دیارە دڵی‬ ‫كەسێك تاكە ئایەتێك بزانێت‪ ،‬یان كەمترین كەسی ئایندارو رۆحانیش دەبێ‌ نموونەی‬ ‫زانیاریی لە ئایندا هەبێت‪ ،‬دەتوانێت دڵی پاك و ئاسودەو تەندروست بێت‪.‬‬ ‫وەك چۆن دەگوترێت (ئــەوەی خۆی‬ ‫مامەڵەی تەندروست لەگەڵ واقیعێكدا بكات‬ ‫كە شارەزاییەكی باشی زانستە ئاینیەكانیش نەناسێت خوا ناناسێت)‪ ،‬دەكرێت بشگوترێت‬ ‫بەشی ناكات‪ ،‬بەبێ‌ بوونی خوێندنەوەی (ئەوەی خەڵكی خۆش نەوێت خوای خۆش‬ ‫وردو نوێ‌ بۆ ئەو زانستانەو‪ ،‬بۆ خودی ناوێت)‪ ،‬لەو روانگەیەوە كە خۆشەویستیی‬ ‫واقیعەكەش خۆی‪ ،‬ئەمەش كارێكی ئەوەندە خــوا دەبــێ‌ خۆشەویستییەكی گــەورەو‬ ‫ساناو سەرپێیی نییە بە گەنجێك بێتەدی پێگەیشتوو بێت‪ ،‬گونجاو لەگەڵ گەورەیی‬ ‫كە تەمەنی بیست یــان بیست و پێنج خــودادا‪ ،‬تواناو سیفەتی خۆشەویستیش‬ ‫ساڵی تێنەپەڕاندووە‪ ،‬لە كاتێكدا دەبوایە وەك هەر سیفەتێك و هەر جۆرە توانایەك‬ ‫ئەم بیست و ئەوەندە ساڵە لە هەوڵی خۆ لەمرۆڤدا‪ ،‬پێویستی بەپەروەردەكردن هەیە‪،‬‬ ‫پێگەیاندن و خوێندنەوەی خۆی و ئاین و ئەو پــەروەردەیــەش دەبـێ‌ لەگەڵ مرۆڤدا‬ ‫دروست بێت‪ ،‬كەواتە پێویستە خۆت لەسەر‬ ‫كەلتوورەكەی و واقیعەكەیدا بوایە!‬ ‫خۆشەویستی مرۆڤ رابهێنیت ئینجا بەرەو‬

‫خۆشەویستی خوا بچیت‪.‬‬ ‫فــەرمــودەیــەكــمــان هــەیــە دەكــرێــت‬ ‫لەمبارەیەوە بكرێت بە نموونەو بۆ بابەتی‬ ‫خۆشەویستی قیاسی لەسەر بكرێت كە‬ ‫لەبارەی سوپاسكردنەوەیە (من لم یشكر‬ ‫الناس لم یشكر الله)واتە (ئەوەی سوپاسی‬ ‫خەڵك نەكات سوپاسی خواش ناكات)‪ ،‬واتە‬ ‫دەبێت بەوەفایی و بەئەمەكیی و هەستكردن‬ ‫بە چاكە لەگەڵكردن لەبەرامبەر مۆۆڤەكانەوە‬ ‫دەست پێ‌ بكات‪ ،‬بۆ ئەوەی دروست بێت و‬ ‫پەروەردە بكرێت‪ ،‬هەتا لە بوونی دڵنیا بین‪،‬‬ ‫لێرەوە ناكرێت كەسێك لەبەرامبەر خەڵكیدا‬ ‫سپڵەو پێنەزان بێت‪ ،‬بەاڵم پێی وابێت زۆر‬ ‫شوكری خوا دەكــات‪ ،‬تەنانەت گەر ئەو‬ ‫كەس یان كەسانەی بەرامبەری بێباوەڕیش‬ ‫بن‪ ،‬چجای مسوڵمانی نائیسالمیی و میللی و‬ ‫گشتیی یان مسوڵمانی كۆمەاڵیەتیی گشتی‪.‬‬ ‫كەواتە ئەو دەقەی لە قورئاندا هاتووە‪:‬‬ ‫(ادعــو الــى الله علی بصیرە) (لەسەر‬ ‫بنەمای بەرچاوڕونیی بانگەواز بۆ الی خواو‬ ‫(ئاینەكەی) دەكەم‪ ،‬رەچاو نەكراوەو الی‬ ‫لـێ‌ نەكراوەتەوە‪ .‬لە هەمانكاتدا دەقی (ادع‬ ‫الـی سبیل ربك بالحكمە و الموعظە الحسنە)‬ ‫واتە (بانگەواز بۆ الی پەروەردگارت بكە بە‬ ‫دانایی و ئامۆژگاریی جوان)‪ ،‬بایەخێكی ئەو‬ ‫تۆی پێ‌ نەدراوە؟‬ ‫كەسێك بێئاگابێ‌ لە دۆخی كۆمەاڵیەتیی‬ ‫و ئاستی ژیاریی و زانستیی كۆمەڵەكەی‪،‬‬ ‫چۆن بە (بە رچاو روون‪ :‬علی بصیرە)‬ ‫هەژمار دەكرێت؟!‬ ‫چــۆن پشتبەستن بــە (حــەمــاســەت)‬ ‫جێگەی پشتبەستن بــە (حیكمەت)‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬لە كوێدا تــووڕەبــوون و رق‬ ‫و كینەو رەتكردنەوەی بەرامبەر‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫(حیكمەت)دا یەكدەگرنەوە!‬ ‫ناكرێت كەسی خــاوەن بیری تەسك و‬ ‫چیكڵدانەی چكۆلە و كۆنخوازو تەقلیدیی‬ ‫خاوەنی (بصیرە و حكمە) بێت‪ .‬مومكین‬ ‫نییە غـــرورو خــۆ بــەراســتــدانــان و فیزو‬ ‫تەكەبور‪ ،‬مرۆڤی خاكیی و لە خۆبوردوو‬ ‫و رۆحانیی راستەقینە دروستبكەن‪ ،‬وەك‬ ‫چۆن مەحاڵیشە عاتیفە جێگەی ئەقل و ‪،‬‬ ‫نەقڵ جێگەی خوێندنەوەی وردی زانستیانەو‬ ‫بابەتیانە بگرێتەوە‪.‬‬

‫ناكرێت كەسی خاوەن بیری‬ ‫تەسك و چیكڵدانەی چكۆلە و‬ ‫كۆنەخوازو تەقلیدیی خاوەنی‬ ‫(بصیرە و حكمە) بێت‪ .‬مومكین‬ ‫نییە غرورو خۆ بەڕاستدانان و‬ ‫فیزو تەكەبور‪ ،‬مرۆڤی خاكیی و لە‬ ‫خۆبوردوو و رۆحانیی راستەقینە‬ ‫دروستبكەن‬

‫چۆن پشتبەسنت بە (حەماسەت)‬ ‫جێگەی پشتبەسنت بە (حیكمەت)‬ ‫دەگرێتەوە‪ ،‬لە كوێدا تووڕەبوون‬ ‫و رق و كینەو رەتكردنەوەی‬ ‫بەرامبەر‪ ،‬لەگەڵ (حیكمەت)دا‬ ‫یەكدەگرنەوە!‬

‫ژمارە (‪ )375‬دووشەممە ‪2018/1/29‬‬

‫‪3‬‬

‫نامۆبوونی کار‬

‫زه‌رده‌شت نوره‌دين‬ ‫لــە ســادەتــریــن پێناسەدا‪ ،‬کــار بریتییە‬ ‫لــە چــاالکــيــی ئــاگــامــەنــد و بەکەڵکی‬ ‫مرۆڤەکان‪ ،‬بەمەبەستی دەستەبەرکردنی‬ ‫پێداویستییەکانی ژیانی ڕۆژانـــە‪ .‬کار‪،‬‬ ‫گرنگترین و حەیاتیيترین چاالکيی مرۆڤە‪.‬‬ ‫مــرۆڤ بــە تەنیشت ئ ــەوەی کــە توانيی‬ ‫لەڕێگەی کارەوە درێژە بە بوونی فیزیکيی‬ ‫خۆی وەک جۆرێک بدات‪ ،‬ئەوا لە هەمانکاتدا‬ ‫لەڕێگەی “کار”ـەوە گەيشتووە بە ئاستێک لە‬ ‫بەرهەمهێنانەوەی خۆی کە نەک جیابۆتەوە‬ ‫لە جۆرەکانی تــر‪ ،‬بەڵکو چارەنووسی‬ ‫جۆرەکان و عەرزیش لە ئێستادا لە دەستی‬ ‫مرۆڤدایە‪ .‬لــەم پنتەوە مــرۆڤ لەڕێگەی‬ ‫“کـــار”ەوە و بەناو “کـــار”دا دەسەاڵتی‬ ‫ڕەهای هاوشێوەی دەسەاڵتی خودای ناو‬ ‫ئوستورە و ئاینەکانی وەرگرتووە(بۆیە‬ ‫نامۆبوونی کار‪ ،‬نەک بە تەنیا چارەنوسی‬ ‫جۆری مرۆڤ بەڵکو هەموو جۆرەکانی تر و‬ ‫بگرە گۆی زەويیش دەخاتە مەترسییەوە)‪.‬‬ ‫گرنگی و کاریگەريی کار بەجۆرێکە کە‬ ‫«زانایانی بواری ئابوریی سیاسی دەڵێن‪:‬‬ ‫کار سەرچاوە و زاگەی هەموو سامانەکانە‪.‬‬ ‫لــە ڕاســتــیــدا کـــار‪ ،‬پــاش ســرووشــت کە‬ ‫ماتریاڵ و مەواد بۆ بەرهەمهێنانی سامان‬ ‫فەراهەمدەکات؛ سەرچاوە و زاگەی هەموو‬ ‫سامانەکانە‪ .‬تەنانەت گرنگی و بایەخی کار‬ ‫زۆر لەمە زیاترە‪ .‬کار مەرجی بنەڕەتییە بۆ‬ ‫هەموو بوونی مرۆڤ‪ ،‬بەمانایەک دەتوانین‬ ‫بڵێین کار مرۆڤی ئافراندووە»‪.‬‬ ‫وەک ئەنگڵس ئاماژەی پێدەدات یەکەم‬ ‫هــۆکــاری بنچینەيی کــە ڕۆڵــی هەبووە‬ ‫لــە پــەرەســەنــدنــی مــرۆڤــدا‪ ،‬کــار بــووە‪.‬‬ ‫بەدەربڕینێکی تر کار بووە هۆی ئەوەی‬ ‫مــرۆڤــەکــان کــەرەســتــە درووســتــکــەن و‬ ‫کەرەستە بووەهۆی ئەوەی مرۆڤەکان باشتر‬ ‫و کاریگەرتر کاربکەن‪ .‬پەرەسەندنی کار و‬ ‫کەرەستەکان زیاتر مرۆڤەکانی لەدەور یەک‬ ‫کــۆکــردەوە و بە کۆبوونەوەی مرۆڤەکان‬ ‫لەدەور یەک‪ ،‬زمان پەرەیسەند‪ .‬لەم پنتەوە‬ ‫کۆمەڵی سەرەتایی مرۆڤ سەرپێکەوت‪.‬‬ ‫مرۆڤەکان بە کۆمەڵ ڕاویــان دەکرد و بە‬ ‫کۆمەڵ ڕەگ‪ ،‬میوە و گژوگیای خۆراکییان‬ ‫کۆدەکردەوە و بە کۆمەڵ مەسرەفیان دەکرد‪.‬‬ ‫بەم پێیەش کار‪ ،‬هۆکاری سەرەکی بوو بۆ‬ ‫دروستبوونی پەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکانی‬ ‫کۆمەڵ‪.‬‬ ‫پــێــکــەوەبــوونــی مـــــرۆڤ‪ ،‬لـــە فــۆرمــە‬ ‫ســەرەتــایــیــەکــانــی دەســتــەبــەرکــردنــی‬ ‫پێداویستییەکانی ژیانی ڕۆژانـــە زیاتر‬ ‫هەڵکشا و جۆرێک لە ماناسازی‪ ،‬لە ژیانی‬ ‫کۆمەاڵیەتيی مرۆڤەکاندا هاته‌کایەوە‪ .‬پاش‬ ‫ئــەوەی مــرۆڤ توانيی لەڕێگەی کــارەوە‬ ‫بەجۆرێک لە جۆرەکان تا ڕادەیەک خۆی لە‬ ‫سرووشتدا جێگیربکات و بەشێکی کەم لە‬ ‫سرووشت بگۆڕێت و بیخاتە ژێر کۆنتڕۆلی‬ ‫خۆیەوە؛ ئەوا پاشان پرۆسەی کۆنترۆڵکردنی‬ ‫ســرووشــت و بەخۆییکردنی ســرووشــت‬ ‫لەڕێگەی ئوستورەسازییەوە دەستیپێکرد‪.‬‬ ‫ڕیتواڵ و مەراسیمە سەرەتاییەکانی مرۆڤ‬ ‫لە فۆرمی جادووگەری‪ ،‬ئانیمیزم و پاشان‬ ‫ئوستورەسازيیدا هەوڵی مــرۆڤ بــووە بۆ‬ ‫زیاتر کۆنترۆڵکردنی سرووشت لە پانتایی‬ ‫سوبێکتیڤ و زەیــن ـى‌دا‪ .‬مانا بەخشین‬ ‫بە سرووشت‪ ،‬ژیــان و مــرۆڤ لە ڕێگەی‬ ‫ئوستورەسازییەوە‪ ،‬پێکەوەبوونی مرۆڤی لە‬

‫لێرەدا مارکس لە بیریاران و فەیلەسوفانی‬ ‫پــێــش خـــۆی بــەشــێــوەیــەکــی ڕادیــکــاڵ‬ ‫جــیــادەبــێــتــەوە‪ ،‬ل ــەب ــەرئ ــەوەی چیدی‬ ‫جەوهەرێکی نــەگــۆڕی سایکۆلۆژی یان‬ ‫سرووشتی یان قەدەرێکی ئیالهی ‪...‬تاد‬ ‫دەستنیشانکەر و یەکالکەرەوە نین لە ژیانی‬ ‫مرۆڤدا و ژیانی مرۆڤ بــەدەوری ئەوانەدا‬ ‫پێناسە نابێت‪ ،‬بەڵکو کار و چاالکيی مرۆڤ‬ ‫ئەو ڕۆڵە وەردەگرێت‪ .‬دەشێت ئاماژەش‬ ‫بــەوە بــدەیــن کــە هــەلــومــەرج و ڕەوشــی‬ ‫“کار”کردن کاریگەريی ڕاستەوخۆیان هەیە‬ ‫لەسەر مرۆڤ؛ بۆیە زانینی ئەوەی کە لە‬ ‫ژیانی مرۆڤدا کار سەنتەر و چەقە‪ ،‬خۆبەخۆ‬ ‫نابێتە هۆی ئەوەی مرۆڤ ڕزگاری ببێت‪ .‬هەر‬ ‫لەم گۆشەنیگایەشەوەیە کە مارکس ئازادی‬ ‫و ڕزگاری تەواوی مرۆڤەکان دەبەستێتەوە‬ ‫بە ئــازادی و ڕزگاريی کرێکارانەوە؛ واتە‬ ‫تا کرێکار ڕزگاری نەبێت ئەوا مرۆڤایەتی‬ ‫بەشێوەیەکی ڕادیکاڵ ڕزگاری نابێت‪ .‬ئەمە‬ ‫بەمانای ئەوە نایەت کە دەبێت حەتمەن‬ ‫کرێکار شــۆڕش بکات و تەنیا کرێکار‬ ‫بکەری شۆرشە و ئەگەر شۆڕشێک کرێکار‬ ‫نەیکات سۆسیالیستی یان کۆمۆنیستی نیە؛‬ ‫بەڵکو ئەمە بەمانای ئەوە دێت کە لەڕووی‬ ‫شێوازی کارکردنەوە ڕزگاريی کرێکار بووە‬ ‫بە پێشمەرجی ڕزگاريی تەواوی مرۆڤەکان‪.‬‬ ‫هۆکارەکەشی سادەیە؛ “کار”کردن‪ .‬تا “کار”‬ ‫ڕزگار نەکرێت‪ ،‬کرێکار ڕزگاری نابێت و تا‬ ‫کرێکار بەمانا فراوانەکەی ڕزگاری نەبێت‬ ‫تەواوی مرۆڤەکان ڕزگاریان نابێت‪.‬‬ ‫مارکس تەنانەت لە کتێبی “شەڕی ناوخۆى‬ ‫فــەڕەنــســا‪ ”١٨٧١،‬شارستانییەت ئیدانە‬ ‫دەکات و دەڵێت‪“ :‬شارستانییەتی تاوانکار‪،‬‬ ‫کۆڵەکەکانی لەسەر کۆت و بەندکردنی‬ ‫کار بونیاتناوە”‪ .‬کۆت و بەندکردنی “کار”‬ ‫بەمانای کۆت و بەندکردنی مرۆڤ دێت‪،‬‬ ‫لەبەرئەوەی مرۆڤ لەڕێگەی کارەوە شوناس‬ ‫وەردەگرێت‪ .‬لە پەیوەند بەمەوە فرۆیدیش‬ ‫ڕەخنەی بنەڕەتی لە شارستانییەت دەگرێت‬ ‫کە لەسەر چەپاندن بنیاتنراوە‪ .‬بەم پێیە‬ ‫شارستانییەت نەخۆش و پاتۆلۆژیکە‪.‬‬ ‫ئەمەش کاتێک بەڕوونی دەردەکەوێت کە‬ ‫وێنە گشتییەکەی کۆڕابردووی مرۆڤ ببین‬ ‫کە کەمتر لە سەدا سێی لە شارستانییەتدا‬ ‫ژیاوە‪.‬‬ ‫لەم پنتەوە قسەکردن لەسەر نامۆبوونی کار‬ ‫بەمانای قسەکردن لەسەر نامۆبوونی کرێکار‪،‬‬ ‫بەمانای قسەکردن لەسەر نامۆبوونی مرۆڤ‬ ‫دێت‪ .‬بنکی ماتریاڵی و واقیعی نامۆبوونی‬ ‫مــرۆڤ لە ناموبوونی کاردایە نــەوەک لە‬ ‫نامۆبوونی ئاینی یان نامۆبوونی سروشتيیدا‪.‬‬ ‫لەڕاستیدا نامۆبوونی ئاینی و نامۆبوونی‬ ‫سرووشتیش بەهۆی نامۆبوونی کارەوەیە‪.‬‬ ‫لێرەدا بە گەڕانەوە بۆ کتێبی “دەستنوسە‬ ‫ئابوری و فەلسەفییەکانی ‪”١٨٤٤‬ـی کارل‬ ‫مارکس نامۆبوونی کار شیدەکەینەوە‪ .‬لەم‬ ‫شیکردنەوەدا کرێکار و کار لە گشتیيترین‬ ‫شێوەیاندا خراونەتە بەرباس کە هەموو‬ ‫جۆرەکانی کرێکار و کارکردن دەگرێتەوە‪.‬‬

‫ژیانی ڕووتی ڕۆژانە دەرکرد و ئەمەش پێگەی‬ ‫کاری لە ژیانی مرۆڤدا دوو هێند بەچەق و‬ ‫سەنتەرکرد‪ .‬دەشێت ئەمە بە یەکەم درز‬ ‫و کەلێنی نێوان کــاری هــزری و کاری‬ ‫دەستی ئەژمار بکەین و زاگەی سەرەتایی‬ ‫ئەو دابەشبوونە بۆ ئەم قۆناغە بگێڕینەوە‬ ‫ئەگەرچی لەسەرەتادا ئەم دابەشبوونە لە‬ ‫کاری ڕۆژانەدا ڕاستەوخۆ دەرنەکەوت‪.‬‬ ‫لێرەوە دەشێت باس لەوە بکەین کە مرۆڤ‬ ‫لەڕێگەی کارەوە بەکۆمەڵژیانی ڕەخساند و‬ ‫بەشێوەیەکی فیزیکی تاڕادەیەک دەستی‬ ‫بەسەر سرووشتدا گرت و مانای بە هەموو‬ ‫شت بەخشی‪ .‬ئەمەش ئــەو خاڵەیە کە‬ ‫دواتــر قڵپدەبێتەوە و ئایدیالیزەدەکرێت‪.‬‬ ‫وەک گۆتە دەڵێت‪« :‬لە سەرەتادا کار و‬ ‫ئەکت بــوو» نــەوەک وشە‪ ،‬وەک ئەوەی‬ ‫لە ترادسیۆنی ئاینیيدا هەیە‪ .‬دواتر ڕۆڵی‬ ‫گرنگی کار لەبەرچاوناگیرێت و سەرچاوە و‬ ‫هۆکارەکان بۆ زەین و مێشک دەگێردرێتەوە‬ ‫و لەم سۆنگەوە ئایدیالیزم سەرپێدەکەوێت‪.‬‬ ‫مرۆڤ تا زیاتر لە بەرکەوتنی ڕاستەوخۆی‬ ‫ســرووشــت دوورکــــەوتــــەوە و تــا زیاتر‬ ‫پەیوەندییە کۆمەاڵیەتییەکانی ئەبستراکت‬ ‫بوو ئيتر زیاتر لە ماتریالیزم و زەمینگەرایی‬ ‫دوورکــەوتــەوە و زۆرتــر خزایە باوه‌شی‬ ‫ئایدیالیزم و ئاسمانگەرایيه‌وه‌‪.‬‬ ‫«بەر لە هەموو شت‪ ،‬مرۆڤ تەنیا لەڕێگەی‬ ‫کارەکەیەوەیەتی‪ ،‬خۆی وەک بوونەوەرێکی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و کۆلێکتیڤ لــە جیهانی‬ ‫ئۆبێکتیڤ و هەستپێکراودا ئیسپاتدەکات‪.‬‬ ‫ئەم بەرهەمهێنانە [لەڕێگەی کارەوە دەبێتە]‬ ‫ژیانی چاالکانەی بەکۆمەڵ و کۆلێکتیڤ‪.‬‬ ‫لەڕێگە و بەهۆی بەرهەمهێنانەوەیە کە‬ ‫سرووشت وەک کار و واقیعی دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫بەم پێیەش ئۆبێکت و بابەتی کار‪ ،‬هاتنەدی‬ ‫و بەرهەستبوونی ژیانی کۆمەاڵیەتيی مرۆڤە‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی لەڕێگەی زەینییەوە واتە تەنیا‬ ‫لە ناو ئاگاییدا خۆی بەرهەمناهێنێتەوە‬ ‫بەڵکو بەشێوەیەکی چاالک لە واقیعیشدا‬ ‫خــۆی بەرهەمدێنێتەوە و لــەو جیهانەی‬ ‫کە بەرهەمیهێناوە خۆی دەکاتە بابەتی‬ ‫بیرکردنەوە»‪.‬‬ ‫لەم پاراگرافەی مارکسەوە تێدەگەین کە‬ ‫کار‪ ،‬گرنترین چاالکيی مرۆڤە لە هەموو‬ ‫ڕوویـــەکـــەوە‪ .‬هــەمــوو پەیوەندییەکان‪،‬‬ ‫هەموو بیرکردنەوەکان‪ ،‬هەموو چاالکییە‬ ‫بەرهەمهێن و نابەرهەمهێنەکان‪ ،‬هەموو‬ ‫جۆرە ئەکتێکی مرۆڤ و ‪ ...‬هتد ڕاستەوخۆ‬ ‫بێت یان ناراستەوخۆ بۆ کار دەگەڕێتەوە‬ ‫و کاریگەريی لەسەر دادەنێت‪ .‬لەم پنتەوە‬ ‫“کــار” شێوەپێدەر و ڕێکخەری تــەواوی‬ ‫چاالکییە تیۆری و پراکتیکییەکانی مرۆڤە‪.‬‬ ‫ئەمەش ئەو تێڕوانینە ورد و دەقیقەیە کە‬ ‫کار لە چاالکییەکی دەرەکــی و ئامرازی‬ ‫دەردەکات و دەیکات بە جەوهەر و ناواخنی‬ ‫مــرۆڤ‪ .‬کار دەبێتە میدیۆمی بەرکەوتنی‬ ‫مرۆڤ لەگەڵ سرووشت و جیهاندا و هەروەها‬ ‫دەبێتە میدیۆمی بەرکەوتنی مرۆڤ لەگەڵ‬ ‫مرۆڤ و ئەوانیتردا‪ .‬ئەگەر بشێت باس لە‬ ‫ئۆنتۆلۆژیای مارکسی بکەین ئەوا بێگومان‬ ‫فراوانترین‬ ‫دەبێتە ئۆنتۆلۆژیای کــار لە‬ ‫‪ -١‬نامۆبوونی بەرهەم‬ ‫مانایدا‪ .‬بەم پێیەش ئەگەر باس لە دیوە‬ ‫لەڕوانگەی مارکسەوە کار بەشێوەیەکی‬ ‫فەلسەفییەکەی کتێبی “سەرمایە” بکەین‬ ‫گشتی لەسەر چــوار ئاست یان بە چوار‬ ‫ئــەوا دەبێت بــاس لە ئۆنتۆلۆژیای کار‬ ‫شێوە نامۆدەبێت‪ .‬یەکەم دەرکــەوتــەی‬ ‫بکەین لە جیاتی ئۆنتۆلۆژیای میتافیزيکی‬ ‫نامۆبوونی کار کە هاوکات ڕاستەوخۆترین‬ ‫یان سرووشتی‪ .‬لەم ڕەهەندەدا کە باس‬ ‫و بەرجەستەترین جــۆری نامۆبوونە لە‬ ‫لە ئۆنتۆلۆژیای کار دەکەین دەبێت ئەو‬ ‫بەرهەمی کارکردندا بــەدیــار دەکــەوێــت‪.‬‬ ‫هۆشدارییەى هۆرکایمەر لەبەرچاوبگرین کە‬ ‫لەم پەرەگرافەی خــوارەوەدا مارکس بەم‬ ‫وتی «کار ئەو شتە گرنگەیە کە دەتوانێت‬ ‫شێوەیە نامۆبوونی کار لە بەرهەمی کاردا‬ ‫دڵنیايی ئەوە بدات کە هەموو شت باش‬ ‫ڕووندەکاتەوە؛ «کرێکار تا سامان زیاتر‬ ‫دەبێت‪ .‬بــەاڵم ئەگەر بە کار پێگەیەکی‬ ‫بەرهەمبێنێت و بەرهەمەکانی لەڕووی هێز‬ ‫هاوشێوەی خودا بدەین‪ ،‬ئەوا لە مانا بەتاڵ‬ ‫و ژمارەوە زیاتر بێت؛ ئەوا هەژارتر دەبێت‪.‬‬ ‫دەبێتەوە»‪ .‬بۆیە هەردەم دەبێت ئەوەمان‬ ‫کرێکار تا کــااڵی زیاتر بەرهەمبهێنێت‬ ‫لەیاد بێت کە نابێت کار وەک هێزێکی‬ ‫ئــەوا خــۆی دەبێتە کااڵیەکی هەرزانتر‪.‬‬ ‫دەرەکی یان بان‌سرووشتی مامەڵەی لەگەڵدا‬ ‫بەرزبوونەوە و هەڵکشانی بەهای جیهانی‬ ‫بکەین و ڕاستەوخۆ و بێ‌میدیۆم هەموو شت‬ ‫شتەکان پەیوەندیی ڕاستەوخۆی هەیە‬ ‫بۆ کار یان هەلومەرجی کار بگێڕینەوە‪.‬‬ ‫لەگەڵ نزمبوونەوە و داکشانی بەهای‬ ‫لەم ڕووەوە دەبێت کار وەک زیندووترین‬ ‫جیهانی مرۆڤەکان‪ .‬کرێکار بە تەنیا کااڵ‬ ‫و گۆڕاوترین و فرەڕەهەندترین چاالکی و‬ ‫بەرهەمناهێنێت بەڵکو خۆی و کرێکار وەک‬ ‫ئەکتی مرۆڤ سەیربکرێت‪.‬‬ ‫کااڵ بەرهەمدەهێنێت و ئەمەش بە هەمان‬

‫شێوەی بەرهەمهێنانی کااڵیە‪».‬‬ ‫هــەر ڕستەیەکی ئــەم پاراگرافە تێزێکی‬ ‫سەربەخۆیە و هاوکات لەگەڵ ڕستەکانی‬ ‫تردا کۆی کێشەکە دەخاتەڕوو‪ .‬لەم ڕووەوە‬ ‫واباشترە ڕستە بە ڕستە هەڵوەستەی‬ ‫لەسەر بکەین‪« .‬کرێکار تا سامان زیاتر‬ ‫بەرهەمبێنێت و بەرهەمەکانی لــەڕووی‬ ‫هێز و ژمــارەوە زیاتر بێت؛ ئەوا هەژارتر‬ ‫دەبــێــت»‪ .‬ئ ــەوە ڕوونـــە لــە سیستەمی‬ ‫سەرمایەداریيدا کرێکار جگە لە هێزی کار‬ ‫کە سەرمایەی ژیانێتی‪ ،‬هیچی تری نییە‪.‬‬ ‫هێزی کار بە مانای توانا و وزەی زەینی‬ ‫و جه‌سته‌يی کرێکار دێت بۆ کارکردن و‬ ‫سنوردارە بە ڕەوشی جەستە و هەلومەرجی‬ ‫چینایەتییەوە‪ .‬بــەو پێیەی کرێکار نە‬ ‫کەرەستەی بەرهەمهێنان و نە مادەی خاوی‬ ‫کارکردنی هەیە ئەوا ناچارە هێزی کاری‬ ‫خۆی بفرۆشێت و لەڕێگەی کاری کرێگرتەوە‬ ‫بژی‪ .‬ئەمەش بە مانای ئەوە دێت کرێکار‬ ‫بێبەری دەبێت لەو بەرهەمانەی کە خۆی‬ ‫بەرهەمیدێنێت؛ لەبەرانبەر ئەو بڕە پارەی‬ ‫کە وەک کرێی کارەکەی وەریگرتووە‪ .‬لەم‬ ‫ڕوەوەوە کرێکار تا سامان و سەرمایەی زیاتر‬ ‫بە کارکردنی لەڕێگەی بەرهەمەکانیەوە‪،‬‬ ‫بەرهەمبهێنێت و چۆنیەتی و چەندێتيی‬ ‫کااڵ بەرهەمهێنراوەکانی باشتر و زیاتر بکات‬ ‫ئەوا خۆی هەژارتر دەبێت‪ .‬لەبەرئەوەی‬ ‫پێشوەختە لەڕێگەی فرۆشتنی هێزی‬ ‫کارەکەیەوە هەموو بەرهەمە بەرهەمهێنراو‬ ‫و نەهێنراوەکانیشی فڕۆشتووە‪ .‬بۆیە ژمارە‪،‬‬ ‫چەندێتی و چۆنیەتيی کااڵی زیاتر و باشتر‪،‬‬ ‫هیچ کاریگەريی لەسەر سامان و داهاتی‬ ‫کرێکار ناکات بە ئەرێنی‪ ،‬بەڵکو هەژارتری‬ ‫دەکات لەبەرئەوەی بەرهەم و کااڵی زیاتر‬ ‫پێداویستيی زیاتر دەکاتە زەروورەتی ژیانی‬ ‫مرۆڤ و کرێکاریش وەک مرۆڤێک ناچارە‬ ‫پێداویستییە نوێکانی دەستەبەربکات‪،‬‬ ‫لــەســەر هــەمــان بــڕە پ ــارەی هێزی کــار‪.‬‬ ‫ڕوویەکی تری ئەم هەژاربوونی کرێکارە‬ ‫مەعنەوییە‪ .‬بەو مانایەی ئەو بەرهەمانەی‬ ‫کە کرێکار بەرهەمیهێناوە دەبوو هی خودی‬ ‫خۆی بایە؛ لەبەرئەوەی بە گۆشت و خوێنی‬ ‫خۆی بەرهەمی هێناوە و بەشێکە لە وجودی‬ ‫کۆمەاڵیەتی خۆی بەاڵم لە واقیعدا وانییە‪.‬‬ ‫ڕستەی دووەم؛ «کرێکار تا کااڵی زیاتر‬ ‫بەرهەمبهێنێت ئەوا خۆی دەبێتە کااڵیەکی‬ ‫هەرزانتر»‪ .‬کرێکار لە پانتایی کارکردندا‪،‬‬ ‫کورتدەبێتەوە بۆ هێزی کارەکەی و لەسەر‬ ‫ئەو بنەمایە بەردەوام دەبێت‪ .‬بەدەربڕینێکی‬ ‫تر‪ ،‬بوونی کرێکار لە پانتایی کارکردندا‬ ‫تەنیا بریتییە لە هێزی کار و ناچارە بۆ‬ ‫ژیانی دەرەوەی پانتایی کار و بۆ ژیانی‬ ‫نــاوەوەی پانتایی کار بیفرۆشێت‪ .‬کرێکار‬ ‫بوونێکی کااڵیی هەیە و کااڵش دواجار لە‬ ‫بــازاڕدا بەگوێرەی خواستن و خستنەڕوو‬ ‫بەرز و نزم دەبێتەوە‪ .‬شتێکی تر لە پەیوەند‬ ‫بەمەوە زیــادە بەرهەمهێنانە کە بەهۆی‬ ‫بەرهەمهێنانی کااڵی زۆرەوە ڕوودەدات‪.‬‬ ‫لەکاتی زیادەبەرهەمهێناندا‪ ،‬هێزی کار‪،‬‬ ‫هەرزان دەبێت لەبەرئەوەی خواستی کەمتر‬ ‫لەسەرە‪ .‬ئەمەش بەمانای ئەوە دێت کە‬ ‫«کرێکار تا کااڵی زیاتر بەرهەمبهێنێت ئەوا‬ ‫خۆی دەبێتە کااڵیەکی هەرزانتر»‪.‬‬ ‫ڕستەی سێیەم؛ «بەرزبوونەوە و هەڵکشانی‬ ‫بــەهــای جیهانی شــتــەکــان پەیوەندیی‬ ‫ڕاستەوخۆی هەیە لەگەڵ نزمبوونەوە و‬ ‫داکشانی بەهای جیهانی مرۆڤەکان»‪ .‬ئەم‬ ‫تێزەیان دەاللەتە لە کۆی نامۆبوون بە‬ ‫گشتی و کۆی وتارەکە دواجــار بەجۆرێک‬ ‫دەبێتە شیکردنەوەی‪ .‬لە قواڵییدا ئەم‬ ‫تێزە ئەوە ڕادەگەێنێت کە تا جیهان زیاتر‬ ‫کااڵیی بێتەوە و هەموو شتەکان بکرێنە‬ ‫کااڵ؛ ئەوا لە بەرانبەردا بەهەمان ئەندازە‬ ‫ویست و تایبەتمەنديی مرۆڤانەی مرۆڤ‬ ‫کە ئــازاديــی کۆمەاڵیەتییە بــەرەو نەمان‬ ‫و لەناوچوون دەچێت و دوا دیمەنی ئەم‬ ‫پرۆسەی نامۆبوونی مرۆڤە کە پرۆسەی‬ ‫لەمرۆڤداماڵینی مرۆڤە بەوە کۆتاییدێت کە‬ ‫مرۆڤ دەبێتە کویلەی بەرهەمهێنراوەکانی‬ ‫خــۆی و چــیــدی خــۆی ناتوانێت بڕیار‬

‫لەسەر چارەنوسی شەخسی و جەمعيی‬ ‫خۆی بدات‪ .‬ئەمەش تاریکترین داهاتووە‬ ‫کە چاوەڕیی مرۆڤ دەکات کە زۆرجار لە‬ ‫فیلمە ئاپۆکالیپسیەکاندا بەری دەکەوین کە‬ ‫پیشاندەری کۆتایی وێرانکەرانەی مرۆڤ و‬ ‫جۆرەکانی تر و گۆی زەوییە‪.‬‬ ‫ڕستەی چوارەم؛«کرێکار بە تەنیا کااڵ‬ ‫بەرهەمناهێنێت بەڵکو خــۆی و کرێکار‬ ‫وەک کااڵ بەرهەمدەهێنێت و ئەمەش بە‬ ‫هەمان شێوەی بەرهەمهێنانی کااڵیە»‪ .‬لە‬ ‫شیکردنەوەی ڕستەی دووەمــدا ئەوەمان‬ ‫ڕوونکردەوە کە چۆن کرێکار لە پانتایی‬ ‫کارکردندا دەبێتە کااڵ لەڕێگەی فرۆشتنی‬ ‫هێزی کاریەوە‪ ،‬هاوکات لێرەدا ئاماژە بەوە‬ ‫بدەین کە کرێکار چۆن وەک بەرهەمهێنانی‬ ‫کااڵ‪ ،‬خۆی وەک کااڵ و خۆی وەک خۆی‬ ‫کااڵئاسا بەرهەمدەهێنێتەوە‪ .‬لەگەڵ ئەوەی‬ ‫کرێکار بەناچار بۆ ژیانی هێزی کاری‬ ‫دەفرۆشێت ئــەوا دەبێتە کــااڵ و لەگەڵ‬ ‫کرێکارانی تــردا دەکەوێتەوە کێبڕکێوە‬ ‫بۆ بەدەستهێنانی کار‪ ،‬بەم جۆرە خۆی‬ ‫وەک بوونێکی کااڵیی لە فۆرمی کرێکاردا‬ ‫بەرهەمدەهێنێتەوە‪ .‬لە بەرانبەر ئەمەدا لە‬ ‫دەرەوه‌ی کار و بوونی کرێکاری‪ ،‬دووبارە‬ ‫خــۆی وەک کــااڵ بەرهەمدەهێنیتەوە؛‬ ‫ئەمجارەیان نەک لەڕێگەی فرۆشتنی هێزی‬ ‫کــاری خــۆیــەوە بەڵکو لەڕێگەی کڕینی‬ ‫بەرهەمە فرۆشراوەکانی خۆی و کرێکارانی‬ ‫ترەوە‪ .‬بەدەربڕینێکی تر‪ ،‬مرۆڤ لە دەرەوەی‬ ‫بوونی کرێکاری بەهۆی گیرخواردنی لە‬ ‫کۆپەیوەنديی کااڵییدا خــۆی وەک کااڵ‬ ‫بەرهەمدەهێنێتەوە لەڕێگەی کڕینی کااڵوە‬ ‫کە شوناس و ژیانی پێدەبەخشێت؛ بێگومان‬ ‫شوناس و ژیانێکی کااڵیی‪ .‬دەرکەوتەی‬ ‫بەرجەستەی ئەمەش ئەوەیە کە چیدی‬ ‫ئەوە خودی خه‌سڵەتە ناوەکییەکانی مرۆڤ‬ ‫و ئەدگارە تایبەتییە کۆمەاڵیەتییەکانی نیە‬ ‫کە پەیوەنديی کۆمەاڵیەتی و خه‌سڵەتی‬ ‫ناوەکيی مرۆڤ درووستدەکات‪ ،‬بەڵکو ئەوە‬ ‫کااڵ و ئاڵ و وێری کااڵییە کە ئەو کارە‬ ‫دەکات‪ .‬لە دیارترین نمونە هاوسەرگیرییە کە‬ ‫پێشوەختە دوو هاوژینەکە لەڕێگەی کااڵ و‬ ‫لەناو پەیوەنديی کااڵییدا بەیەک گەيشتوون‬ ‫و دڵخۆشی‪ ،‬وەفا‪ ،‬بەختەوەری و ‪ ...‬هتد‬ ‫لەڕێگەی کااڵوە بۆ یەکتری ئیسپاتدەکەن و‬ ‫دانپێدانانی کااڵیی لە یەکتری وەردەگرن‪.‬‬ ‫«هەموو ئەم دەرەنجامانە لەو ڕاستییەوە‬ ‫سەرچاوەدەگرێت کە پەیوەنديی کرێکار‬ ‫لەگەڵ بەرهەمەکەی خۆیدا‪ ،‬پەیوەندییە‬ ‫لەگەڵ شتی نامۆدا ‪ ...‬نامۆبوونی کرێکار‬ ‫لەو بەرهەمانەی کە درووستیدەکات تەنیا‬ ‫بەمانای ئەوە نایەت کە کارەکەی بووە بە‬ ‫شت یان بوونێکی دەرەکی بەڵکو بە مانای‬ ‫ئەوەش دێت کە کارەکەی لەدەرەوەی خۆی‬ ‫و سەربەخۆ لەخۆی وەک شتێکی نامۆ‪،‬‬ ‫بوونی هەیە و دەبێتە هێزێک کە بەرانبەری‬ ‫دەوەستێتەوە‪ .‬شتەکان لەگەڵ ئــەوەی‬ ‫کرێکار دەیانهێنێتەبوون بەاڵم وەک شتێکی‬ ‫نامۆ بەرانبەری دەوەستنەوە»‪ .‬کار ماتەوزە‬ ‫و جەوهەری مرۆڤە کە نەک تەنیا خۆی‬ ‫بەڵکو کۆی ژیان‪ ،‬کەلتور و شارستانیەتی‬ ‫پێ‌بەرهەمدەهێنێت‪ .‬بەم پێیەش نامۆبوونی‬ ‫کار لە فۆرمی بەرهەمدا‪ ،‬نامۆبوونی مرۆڤ‬ ‫بەرانبەر ژیــان‪ ،‬کەلتور و شارستانییەتی‬ ‫لێدەکەویتەوە‪ .‬ئەمەش بەمانای ئەوە دێت‬ ‫کە لەسەردەمی نامۆبوونی کاردا سەرەڕای‬ ‫بەرهەمە ڕۆژانەییەکانی کار‪ ،‬کۆی ژیان‪،‬‬ ‫کەلتور و شارستانییە بە مرۆڤ نامۆیە‪.‬‬ ‫هــەر لــە هــەڕەمــەکــانــی میسر و باخچە‬ ‫هەڵواسراوەکانی بابلەوە بیگرە تا شاری‬ ‫جوان و بورجی خەلیفە‪ ،‬هەمویان بەرهەمە‬ ‫نامۆکانی مــرۆڤــن و تەنیا نوخبەیەکی‬ ‫دەستەبژێر چێژیان لێ بینیوە و بۆ زۆرینەی‬ ‫مرۆڤایەتی دڵتەنگی و نامۆبوونی هێناوە‪،‬‬ ‫ئەمە جگە لە چەوساندنەوە ڕاستەوخۆکانی‬ ‫ئەو کرێکارانەی کە بەرهەمیانهێناوە و‬ ‫درووستیانکردووە‪.‬‬ ‫‪ -٢‬نامۆبوونی کار لە پرۆسەی کارکردندا‬ ‫دووەم شێوەی نامۆبوونی کار لە پرۆسەی‬

‫کارکردندا ڕوودەدات‪ .‬تا پرۆسەی کارکردن‬ ‫پرۆسەیەکی نامۆکراو نەبێت ئەوا نامۆبوونی‬ ‫بەرهەم ڕوونادات‪ .‬پرۆسەی کار‪ ،‬پرۆسەی‬ ‫بەرهەمهێنانە کــە کــرێــکــار لــە ڕێگەی‬ ‫چاالکی نامۆکراوی کارەوە‪ ،‬بەرهەمی نامۆ‬ ‫بەرهەمدەهێنێت‪ .‬خودی پرۆسەی کار کە‬ ‫چاالکی کرێکارە لەبەرهەمهێناندا‪ ،‬پرۆسەی‬ ‫نامۆبوونی کرێکارە و ئەمەش بەمانای ئەوە‬ ‫دێت کە کارکردن پەیوەندی بە ناواخنی‬ ‫خــودی کرێکارەوە نییە و بە ئاراستەی‬ ‫هاتنەدی ئارەزووە ناوەکییەکانی کرێکاردا‬ ‫کارناکات‪ .‬بەدەربڕینێکی تر کرێکار کار‬ ‫ناکات وەک ئەوەی ئــارەزوو یان ناواخنی‬ ‫خودی خۆی دەهێنێتەدی‪ ،‬بەڵکو بۆ پارە‬ ‫کار دەکات تا لە ڕێگەی پارەوە بتوانێت‬ ‫ئـــارەزو یــان ناواخنی خــۆی بێنێتەدی‪.‬‬ ‫کارکردن بۆ کرێکار ئامرازێکی دەرەکــی‬ ‫ناچارییە بۆئەوەی ناواخنی ناوەکی خۆی‬ ‫پێبهێنێتەدی‪ ،‬لەکاتێکدا خودی کارکردن‬ ‫بــااڵتــریــن چــاالکــی مــرۆڤــە کــە شوناسی‬ ‫دروستدەکات و بوونی پێدەبەخشێت‪.‬‬ ‫«کــار نیسبەت بە کرێکار‪ ،‬ڕەگەزێکی‬ ‫دەرەکییە‪ ،‬واتــە پەیوەنديی بە ناواخنی‬ ‫خــودی کرێکارەوە نیە؛ بۆیە بەدرێژایی‬ ‫کاركردن نەک هەر خۆی بەدیناهێنێت‪،‬‬ ‫بەڵکو خۆی نەفیدەکات‪ .‬لەجیاتی مورتاحی‬ ‫و ئاسودەیی‪ ،‬هەست بە ئــازار و بێزاری‬ ‫دەکـــات‪ .‬نــەک هــەر وزەی جەستەیی و‬ ‫زەینی خۆی ئازادانە گەشەپێنادات‪ ،‬بەڵکو‬ ‫جەستەی خــۆی بــەفــیــڕۆدەدات و زەینی‬ ‫خۆی دەپووکێنێتەوە‪ .‬کەواتە کرێکار تەنیا‬ ‫کاتێک کە لەدەرەوەی شوێنی کارەکەیەتی‪،‬‬ ‫خۆیەتی و کاتێک کە لە شوێنی کارەکەیەتی‪،‬‬ ‫لەدەرەوەی خۆیەتی [ و بەخۆی نامۆیە]‪.‬‬ ‫ئەو کاتە مورتاح و ئاسوده‌یە کە کارناکات و‬ ‫ئەوکاتەی کە کاردەکات نامورتاح و بێزارە‪.‬‬ ‫بــەم پێیەش کــارەکــەی بە ویستی خۆی‬ ‫نییە بەڵکو بەسەریدا سەپاوە؛ ئەم کارە‪،‬‬ ‫کاری ئیجبارییە‪ ،‬بۆیە هیچ پێداویستییەکی‬ ‫[نــاوەکــی] دەستەبەرناکات بەڵکو تەنیا‬ ‫ئامرازێکی ڕووتە بۆ دەستەبەرکردنی ئەو‬ ‫پێداویستییانەی کــە نیسبەت بەخۆی‬ ‫دەرەکییە‪ .‬تایبەتمەنديی نامۆبوون لەو‬ ‫ڕاستییەدا بــەڕوونــی هەستی پێدەکرێت‬ ‫کە لەگەڵ ئەوەی ئیلتیزام و پابەندبوونی‬ ‫فیزیکی یان هەر جــۆرە ئیلتیزامێکی تر‬ ‫[لەمەڕ کارکردن] نەمێنێت ئەوا وەک تاعون‬ ‫لێ ‌ی دووردەکەنەوە [و کەس کارناکات]»‪.‬‬ ‫یەکەم‪ ،‬کــاری نامۆبوو؛ کــاری ئیجباریی‬ ‫شاراوەیە‪ .‬دووەم‪ ،‬کاری کەمپی زۆرەملێ؛‬ ‫کاری ئیجباريی ئاشکرایە‪ .‬لەوەی یەکەمدا‬ ‫ئازادی کە کاری ئیجباری بکەیت‪ ،‬بەاڵم ئازاد‬ ‫نیت کە کاری ئیجباری نەکەیت؛ لەبەرئەوەی‬ ‫لە سیستەمی سەرمایەداريیدا‪ ،‬پێش مەرجی‬ ‫بوونی کرێکار‪ ،‬کارە و ئەگەر کارنەکات‬ ‫ئــەوا بوونیشی نیە و ناتوانێت لە ژیان‬ ‫بەردەوام بێت‪ .‬بەم پێیەش “ئازادە کاری‬ ‫ئیجباری بکات” بە مانای مومارەسەکردنی‬ ‫ئازادی نایەت‪ ،‬بەڵکو بەمانای ئەوە دێت کە‬ ‫ئازادە لە نیوان مردن و ژیاندا هەڵبژێرێت‬ ‫و هەڵبژاردنی ژیــان یەکسان دەبێت بە‬ ‫کاری ئیجباریکردن بە ئــازادی (ئەمە بۆ‬ ‫ئازاديی مرۆڤیش ڕاستە لە ئاینی ئیسالمدا‬ ‫کە خودا ئازادی کردەوە لەوەی کە ڕێگەی‬ ‫راست هەڵدەبژێرێت یان ڕێگەی هەڵە‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەگەر ڕێگەی هەڵە هەڵبژێرێت ئەوا سزای‬ ‫ئەبەدی دەدرێت بۆیە لەواقیعدا ئازاد نیە)‪.‬‬ ‫وەهمی گەورەی ئازادی لەوێدا دەردەکەوێت‬ ‫کە مرۆڤ چاوبەستی ئەوەی لێدەکرێت ئازاد‬ ‫نیە و نەبوونی ئازاديی وەک ئازادی بەسەردا‬ ‫دەسەپێنرێت‪ .‬لەوەی دووەمدا ئیجباری‪ ،‬کە‬ ‫کاری ئیجباری بکەیت‪ .‬تاکە جیاوازيی نێوان‬ ‫یەکەم و دووەم ئەوەیە لــەوەی دووەمــدا‬ ‫وەهمی ئازادی لە ئارادا نیە‪ ،‬بەڵکو مرۆڤ‬ ‫بەر ئەو حەقیقەتە دەکەوێت کە ئازاد نیە‬ ‫لە کارکردن بەڵکو ئیجبارە کاربکات‪ .‬لێرەوە‬ ‫جارێکی تر ئــەو تێزە گرنگەی مارکس‬ ‫دەزرنگێتەوە کە تا کار ئازاد نەکرێت مرۆڤ‬ ‫ئازادنابێت‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )375‬دووشەممە ‪2018/1/29‬‬

‫‪4‬‬

‫خواپەرستی و دەمارگیری‬ ‫‪-‬گفتوگۆ لەگەڵ د‪ .‬نەرس حامد ئەبوزەید‪-‬‬

‫شوان ئەحمەد كردویەتی بەكوردی‬ ‫(‪)٢-٢‬‬

‫نەكرێت و گەر ئاڕاستەشی كرا‪ ،‬ئەوا‬ ‫لەڕێی دروستكردنی ڕایەكی گشتی‬ ‫و بەرفراوانەوە بێت و دەستبەجێش‬ ‫هەوڵ بۆ بەرهەمهێنانی ئەو هۆشیاریە‬ ‫بدرێت‪.‬‬ ‫بەاڵم گەرهاتوو هەر لەسەرهەمان‬ ‫ئاستی جاران مامەڵەمان كرد‪ ،‬ئەوا‬ ‫ڕۆشنگەری ئەو چركەساتە دەبێت‬ ‫كە فەرمانڕەوا و ڕژێمی دەسەاڵتدار‬ ‫لــە واڵتــانــی عــەرەبــیــدا پێویستیان‬ ‫پێی دەبێت‪ .‬بۆ نمونە لەسەردەمی‬ ‫ناسریەتدا (الی خۆمان لەمیسر)‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ 1956‬دەســەاڵت لەپێشنیاز‬ ‫و دەستپێشخەرییەكانی جەماوەر‬ ‫تووڕەبوو‪ ،‬هەرچەندە دەسەاڵتێكی‬ ‫نیشتیمانیش بوو‪.‬‬ ‫لــەبــەرئــەوە ڕۆشنگەری لەدنیای‬ ‫ئێمەدا هەر بەسنورداری مایەوە و‬ ‫بەڕەگوڕیشەی هۆشیاریی كۆمەاڵیەتی‬ ‫نەگەیشت‪.‬‬

‫*پرۆژەی ڕۆشنگەری الی ئێمە چی‬ ‫بەسەردا هات‪ ،‬دوای ئــەوەی بەهێز‬ ‫و تەوژمەوە دەستی پێكردو لەمڕۆدا‬ ‫دەبینین لەپاشەكشەدایە؟‬ ‫ئــاقــاری ڕۆشــنــگــەری الی ئێمە‬‫الوازبــوو‪ .‬هەندێ‌ تەقەالبوو لێرە و‬ ‫لــەوێ‌ و بەتوندیش دژایــەتــی كرا‪.‬‬ ‫*ڕەنگە كەلەپوور بارگرانیەك بێت‪،‬‬ ‫ئێمە گەر بێتو نمونەكانی ڕۆشنگەری لەوانەشە بەشێك بێت لەناسنامە و‬ ‫وەربگرین‪ ،‬لەبەرامبەردا نمونەی زۆر نوێبونەوە و گوزارشت لەخۆكردن‪..‬‬ ‫بەهێزتر دەبینین‪.‬‬ ‫یــادەوەریــەكــە ڕەنگە ببێتە یەكێك‬ ‫و‬ ‫لەالیەك‬ ‫عەبدە‬ ‫محەمەد‬ ‫بۆ نمونە‬ ‫لــە خەسڵەتەكانی بــوونــمــان لەم‬ ‫ئەزهەر لەالکەی تر‪ .‬تەها حوسێنیش جیهانەدا‪ ..‬بۆچونی خۆتمان لەسەر‬ ‫هــەمــوو دەزانــیــن چــی بەسەرهات‪ .‬ئەم مەسەلەیە چۆن پێدەڵێیت؟‬ ‫ڕۆشـــنـــگـــەری گــــرێــــدراوی پـــرۆژە‬ ‫زۆر بەسادەیی كەلەپوور بریتییە‬‫سیاسییەكەی محەمەد عەلی پاشابوو‪ ،‬لەهەموو ئەو شتانەی (نەك ئەوانەی‬ ‫ئەوەبوو كە بە پــرۆژەی ڕێنیسانس لــە كتێبەكاندا نــوســراوە)‪ ،‬بەڵكو‬ ‫نــاوبــرا‪ .‬لەبەر ئــەوەی پــرۆژەكــەش بریتییە لە هەڵسوكەوت و ترادسیۆن‬ ‫بــە مــحــەمــەد عــەلــی پــاشــاوە گرێ‌ و نەریت و چی و چــی‪ ،‬داینامۆی‬ ‫درابوو‪ ،‬لەگەڵ داڕمانی ئەودا بزاوتی كەلەپوور مرۆڤەكانن‪ ،‬نەك كتێب‪.‬‬ ‫ڕۆشنگەریش پاشەكشەی كرد‪.‬‬ ‫بــەاڵم پێویستە لەسەرمان بــەدوای‬ ‫ئـــەو ڕۆشــنــگــەریــە ئــاڕاســتــەی ئەوەدا بگەڕێین و بزانین‪ ،‬چۆنچۆنی‬ ‫دەستەبژێری سیاسی كرابوو‪ ،‬نەك هەندێ‌ كتێب وەرگــێــڕاون و بوون‬ ‫جــەمــاوەر‪ .‬گــەر پــرۆژەی پــەروەردە بەهۆشیاریی كۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫و فــێــركــردنــەكــەی تــەهــا حوسێنی‬ ‫بەهۆی نێوبانگ یــان بااڵدەستی‬ ‫لێهەڵبوێرین كە ئەویش الی خۆیەوە‪ ،‬یاخود خۆ سەپاندنەوە‪ ،‬بەشێك لە‬ ‫دواجار پێویستی بە دەسەاڵتی سیاسی كەلەپوور توانیویەتی خۆی بخزێنێتەوە‬ ‫هەبوو بۆ جێبەجێكردنی‪ .‬هەروەها ناو هۆشیاریی كۆمەاڵیەتی‪ .‬بۆ نمونە‬ ‫پرۆژەی پەروەردە و فێركردنیش الی ڕەنگە هاواڵتییەكت توش بێت كە‬ ‫محەمەد عەبدە‪ ،‬بەو جۆرەبوو‪.‬‬ ‫نەغەزالی خوێندۆتەوە و نەناویشی‬ ‫ئــەم دەرگیربوونە بــەردەوامــە بە بیستووە‪ ،‬كەچی ئەو بونیادە ئەقڵیەی‬ ‫دەسەاڵتی سیاسییەوە‪ ،‬وایكرد پرۆژەی غەزالی دایمەزراندووە‪ ،‬جڵەوی ڕەفتار‬ ‫ڕۆشنگەری لەدۆخێكی هەڵنوتانی و هەڵسوكەوتی ئەو هاواڵتیە دەكات‪.‬‬ ‫هەمیشەیدابێت‪ .‬گەر فەرمانڕەوایەكی ئەویش بەحوكمی ئــەوەی غەزالی‬ ‫بوێری ڕۆشنگەری شك نەبردبێت تێكەڵ بەگوتاری میللی و فەرمی بووە‬ ‫هانی بدات و كارئاسانی بۆ بكات‪ ،‬و تێكستی زمانەوانی الی ئەو‪ ،‬گۆڕاوە‬ ‫هێزگەلێكی تر هەبوون كەتوانیویانە بۆ كۆمەڵێك لە تێكست‪.‬‬ ‫لەباری بەرن‪.‬‬ ‫لێرەدا گەرهاتوو الی تێكستی غەزالی‬ ‫ئەو هێرشانەی لەمڕۆدا ڕۆشنگەری ئێستێكمان كرد‪ ،‬ئەوا ئەو كارە لەگەڵ‬ ‫ڕوبەڕویان دەبێتەوە‪ ،‬دژوارترە لەوەی ئۆرژیناڵەكەدا دەكەین‪ ،‬بەرلەوەی‬ ‫پێشتر ڕووبــەڕووی بۆتەوە‪ .‬ئەوەتا وەرگــۆڕێــت بۆ پراكسیس‪ .‬ئەڵبەتە‬ ‫هەتا ئێستاش هێرش و پەالمار‪ ،‬ئەمەش هەمان شتە گەر لەگەڵ هزری‬ ‫بــۆســەر تــەهــا حــوســێــن و عەلی ئەشعەریدا ئەنجامی بدەین‪ .‬تەسەوف‬ ‫عەبدولڕازق و عەبدولڕەحمان كەواكبی پەیوەستە بەسستمی بیركردنەوەی‬ ‫و جەمالەدینی ئەفغانی بەردەوامە‪.‬‬ ‫ئەشعەریەوە‪ ،‬هەروەها موعتەزیلە و‬ ‫ڕۆشنگەری مادامەكی نەیتوانی ئیبن ڕوشدیش‪.‬‬ ‫چوارچێوەی دەستەبژێران تێپەڕێنێ‌‬ ‫دەست نیشانكردنی كامە كەلەپوورە‬ ‫(ئیدی فیكری بێت یان سیاسی)و لە و كامە میراتی و بۆماوەیە‪ ،‬نابێت تەنها‬ ‫هۆشیاری كۆمەاڵیەتی نزیك بێتەوە‪ ،‬هەرلەوەدا قەتیس بدرێت كە لە كتێبە‬ ‫ئەوا ناتوانین بڵێین ڕۆشنگەری بەدی كۆنەكاندا نوسراوە‪ ،‬بەڵكو پێویستە‬ ‫هاتووە و بەدیهاتنیشی بەوە دەبێت كە لەوانەشدا بۆی بگەڕێین كە لەڕێی‬ ‫گۆڕانكاری لە هۆشیاریی كۆمەاڵیەتیدا دامەزراوەكانی پەروەردە و فێركردن و‬ ‫دروست بكات‪.‬‬ ‫گوتارەكان و دامەزراوە ئایینیەكانەوە‬ ‫مــن لــەو بــڕوایــەدانــیــم لەمێژوی پێمان گەیشتووە‪ .‬هاوكات لێرەدا‬ ‫هاوچەرخی خۆماندا‪ ،‬بــەدۆخــی وا سەرنج دەدەیـــن‪ ،‬ئــەو دامــەزراوانــە‬ ‫ناهەموار گەیشتبین‪ .‬بۆیە دەبێت سوود چۆن زۆرێــك لەو كتێبانە دەگــۆڕن‬ ‫لەم وانەیە وەربگرین‪ .‬گەر دەمانەوێت بۆ شێوازی ڕەفتار و هەڵسوكەوت و‬ ‫چركەساتی ڕۆشــنــگــەری بەدەست هەندێ‌ كتێبیش وەالوە دەنێن‪.‬‬ ‫بهێنینەوە‪ ،‬ئەوا پێویستە لەسەرمان‬ ‫لەبەرئەوە گرنگە لەوە بكۆڵینەوە‬ ‫لە جێیەكی دیكەیدا دابنێین‪ .‬واتە و بزانین چی ڕێگە پێدراو بــووە و‬ ‫هەر بەتەنها ئاڕاستەی دەستەبژێرێك گەیشتووە‪ ،‬چیش سانسۆركراوەو‬

‫ڕۆشنگەری مادامەكی نەیتوانی‬ ‫چوارچێوەی دەستەبژێران‬ ‫تێپەڕێنێ‌ (ئیدی فیكری بێت‬ ‫یان سیاسی)و لە هۆشیاریی‬ ‫كۆمەاڵیەتی نزیك بێتەوە‪،‬‬ ‫ئەوا ناتوانین بڵێین ڕۆشنگەری‬ ‫بەدی هاتووە و بەدیهاتنیشی‬ ‫بەوە دەبێت كە گۆڕانكاری‬ ‫لە هۆشیاریی كۆمەاڵیەتیدا‬ ‫دروست بكات‬ ‫وەالوەنراوە‪ .‬ئایا ئەوەی گەیشتووە و‬ ‫ئامادەیی هەیە‪ ،‬بەهێزو توانای خۆی‬ ‫بووە‪ ،‬یان پاڵهێزی تری لەگەڵدا بووە؟‬ ‫ئایا سیاسەت لەوەدا ڕۆڵی هەبووە؟‬ ‫ئەمە ئــەو شتەیە پێی دەوتــرێــت‬ ‫*بــۆچــونــی ئــێــوە ســـەبـــارەت‬ ‫ناوكۆیی مێژویی‪ ،‬بۆ دروستبون و بـــەخـــوێـــنـــدنـــەوەی كـــەلـــەپـــوور‬ ‫هاتنەئارای ئەم یان ئەو فیكر‪.‬‬ ‫لــەبــەرڕۆشــنــایــی بــیــرۆكــەیــەكــی‬ ‫كەلەپوور زۆر ئاڵۆزە و گەر سەنج پێشوەختە‪ ،‬یــان مامەڵەكردنی‬ ‫لە بەردەوامێتی مێژویی بدەین هەتا پراگماتیانە لەگەڵ كەلەپوور بۆ‬ ‫ئێستا‪ ،‬ئــەوا پێویست بــەوەدەكــات خزمەتكردن بە مەبەستێكی كاتی‪،‬‬ ‫هەوڵی زۆر بەگەڕبخرێت بۆخاتری چییە؟‬ ‫پشكنینی (كەلەپووری زیندوو)‪ ،‬واتە‬ ‫هەندێجار بەو ئامانجەی سودێكمان‬‫ئەو كەلەپوورەی تا ئێستاش چاالكە و پێبگەیەنێ‌ یان كۆمەكێكمان پێبكات‪،‬‬ ‫كاریگەرە و تابزانین وەك خۆی ماوە‪ ،‬دەســت بۆ وتەزایەكی فیكری یان‬ ‫یاخود هەندێ‌ گۆڕانكاری بەسەردا بابەتێكی كــەلــەپــوور دەبــەیــن و‬ ‫هاتووە‪.‬‬ ‫بارگاوییان دەكــەیــن بەشتگەلێك‬ ‫كەلەپورێك هەیە هیچ كاریگەریەكی كەوانییە‪ .‬ئەمەش دەكاتە خوێندنەوە‬ ‫نییە و بۆتە بەشێك لــەڕابــردوو‪ ،‬و مامەڵەی فێندەمێنتالیستانە‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە تاوتوێی كەلەپوور وەك خۆی هیچ هێزێكمان‬ ‫ئەوەش بكەین‪ .‬من پێموایە دەبێت پێنابەخشێت و ئــەوە ئێمەین ئەو‬ ‫كەلەپوور لەنێو كۆییە مێژووییەكەیدا هێزەی دەدەینێ‪ .‬دید و تێڕوانینیشمان‬ ‫سەیربكەین و لە ئاقارە جیاجیاكانی بۆ چركەساتی مێژویمان‪ ،‬تێڕوانینمان‬ ‫بكۆڵینەوە‪ .‬نەك بۆخاتری ئەوەی ئەم بۆ كەلەپوور دیاری دەكات‪.‬‬ ‫ئاقارە لەدژی ئەو بەكاربێنین‪ ،‬یاخود‬ ‫جــێــی داخـــە ئێمە لەكەشێكی‬ ‫بە میتۆدێكی پراگماتیانە بكەوینە كەرنەڤاڵیدا دەژین و گەر بەشێوازێكی‬ ‫شەن و كەوكردنی‪ ،‬چونكە ئەوە بەرەو كەرنەڤالیانە گەڕاینەوە بۆ كەلەپوور‪،‬‬ ‫هەڵە خوێندنەوەمان دەبات‪.‬‬ ‫ئـــەوا مــانــای وایـــە بــە كــەلــەپــوور‬ ‫بۆنمونە سەروەختێك بــاس لە خوێندنەوەمان بۆ كەلەپووركردووە‪.‬‬ ‫ئازادی دەكەین‪ ،‬دەڵێین (ئازادی الی ئێمە دەبــێــت وەك شێخ ئەمین‬ ‫موعتەزیلە) و بێئاگا لەوەی ئەوەی ئەلخولی دەڵێت‪( :‬بەتوێژینەوە كۆن‬ ‫موعتەزیلە پێشكەشی مرۆڤایەتی بكوژین)‪.‬‬ ‫كــردووە (ســـەرەڕای گرنگیەكەی)‪،‬‬ ‫گەربێتو هۆشیاریەكی زانستی‬ ‫ئازادی مرۆڤ نەبووە لە كۆمەڵگەدا‪ ،‬بــونــیــادبــنــێــیــت‪ ،‬ئــــەوا دەتــوانــی‬ ‫بەڵكو ئازادی مرۆڤ بووە لەبەرامبەر لەدەسەاڵتی كەلەپوور قوتارت بێت و‬ ‫ئـــیـــرادەی خــــوداوەنــــددا‪ .‬تێرمی مێژوی خۆت دروست بكەیت‪.‬كەلەپور‬ ‫(خەڵقكردنی كار و كــردەوە)‪ ،‬نەك هەندێجار الی كەسانێك‪ ،‬بابەتێكە‬ ‫ئازادی ئیرادە‪.‬‬ ‫بۆ جوینەوە و السایكردنەوە‪ .‬یان‬ ‫تــۆ ســەروەخــتــێــك خەڵقكردنی بۆ تێگەیشتن و بەكاربردنیەتی الی‬ ‫هەڵسوكەوت دەگۆڕیت بۆ ئــازادی هەندێكی دیكە‪ .‬ئەوەی ڕاستی بێت‬ ‫ویست و ئیرادە‪ ،‬ئــەوە مانای وایە ئــەوانــەی كــەلــەپــوور بــۆ مەبەستی‬ ‫لــە نێوكۆیی هــزری موعتەزیلەوە سیاسی بەكاردێنن‪ ،‬لەهەموان زیاتر‬ ‫دەرچــویــت و پێتناوەتە نێوكۆیی سەركەوتووترن‪ ،‬لەبەرئەوەی سەودا‬ ‫خۆتەوە و پاكانە حیسابێكت لەنێوان لەگەڵ الیەنی زیندوی خەڵك و خودا‬ ‫ڕابــردوو و ئێستادا كــردووە‪ .‬چونكە دەكەن‪.‬‬ ‫ئــاخــر گـــەر تــۆ دەســـت بــەریــت‬ ‫پــرســی ئــــازادی لــەم ســەردەمــەی‬

‫ئێستاماندا‪ ،‬پرسێكی ئێجگار ئاڵۆزە‪.‬‬ ‫كەواتە پێویستە مێژوو لەناوخۆیدا و‬ ‫لە چوارچێوەی خۆیدا‪ ،‬بخوێنینەوە‪.‬‬

‫بــۆ موعتەزیلە و ئیبن ڕوشـــد و مــن‪ ،‬زۆر بــــەوردی كـــاری لەسەر‬ ‫بیروبۆچونەكانیان بهێنیتەوە‪ ،‬ئەوا كەلەپووركردووە و هاوکات حسێن‬ ‫نەیارەكانت دەست بۆ میراتی فیكری مروەکە لەروانگەیەکی ماتریالیانەوە‬ ‫ئەوان نابەن و ڕێك و ڕاست بەوەی خۆی لەقەرەی بابەتەكە داوە لەگەڵ‬ ‫فێری بوون و خراوەتە مێشكیانەوە‪ ،‬حەسەن حەنەفیدا‪ ،‬هەرچەندە زۆرێكی‬ ‫بــەرت پێدەگرن و دەكەونە شەڕی زۆر لە هاوچەرخایەتی كردووە بەبەری‬ ‫دەستەو یەخە لەگەڵتدا‪.‬‬ ‫كەلەپووردا‪.‬‬ ‫ئەوەی ئەوان شەڕی لەسەردەكەن‬ ‫ئــەوانــە بــەالی منەوە گرنگترین‬ ‫ئایینی ڕاستەقینە نییە‪ ،‬وەل ـ ‌‬ ‫ێ خــوێــنــدنــەوەكــانــن بــۆ كــەلــەپــوور‪،‬‬ ‫لەبیركردنەوەیاندا ئــەوە زیندووە‪ .‬كەمن ئاگاداری وردەكاریەكانیانم و‬ ‫گەر بەشێوەیەكی زانستی دەست بە پێموایە هەریەكەیان ئەوی دیكەیان‬ ‫تاوتوێكردنی كەلەپوربكەیت‪ ،‬نابێت تەواودەكات‪.‬‬ ‫ئــەم هەڵبژێریت و ئــەو البــدەیــت‪.‬‬ ‫بەبڕوای من هەموو ئەو هەواڵنە‪،‬‬ ‫بەڵكو پێویستە ب ‌‬ ‫ێ هیچ دەمارگیری دەست پێشخەری و زەمینە خۆشكردنن‬ ‫و جیاوازیەك‪ ،‬تــەواوی گوتارەكان بــۆ لێكۆڵینەوە و شرۆڤەكردنی‬ ‫بەسەربكەیتەوە‪.‬‬ ‫كەلەپوور‪ .‬كێشەكە لەوەدایە ئێمە‬ ‫بــەهــۆی خـــراپ مامەڵەكردنمان ئەمانە ناودەنێین پرۆژە و من ئەوە‬ ‫لــەگــەڵــیــدا‪ ،‬تـــادێـــت كــەلــەپــوور ڕەتدەكەمەوە‪ .‬ڕەنگە لەبەرئەوەی‬ ‫ئاڵۆزتردەبێت‪ .‬كەلەپوور لەبەرخاتری ئێمە زۆر هەژارین‪ ،‬لە گوزارشت و‬ ‫ئـــەوەی فــرە و هــەمــەجــۆرە‪ ،‬ئــەوا دەربڕینەكانماندا پڕكێشی دەكەین‪.‬‬ ‫دەبێت تێگەیشتنمان بۆ ئەو فرەیی و‬ ‫گەر بەخۆم دەست پێبكەم‪ ،‬ئەوا‬ ‫هەمەجۆرییەی هەبێت‪.‬‬ ‫دەڵێم‪( :‬من پــرۆژەم نییە‪ ،‬ئەوەی‬ ‫هەیە توێژەرێكم لەبواری كەلەپووردا)‪.‬‬ ‫*ئــــەوەی تــا ئێستا كــردومــانــە‬ ‫*دكتۆر نەصر بەڕاشكاوانە پێم‬ ‫(مەبەستم لێكۆڵینەوەی نوێیە) لەگەڵ‬ ‫كــەلــەپــووردا‪ ،‬شتێكی ئەوتۆنییە‪ .‬بڵێ‌‪ ،‬لەتیرۆركردن دەترسیت؟‬ ‫بــێــگــومــان دەتــرســم بــكــوژرێــم‪،‬‬‫گرنگترین ئەو باس و لێكۆڵینەوانە‬ ‫كامانەن كە تا ئێستا لە واڵتانی لــەبــەرئــەوەی ژیانم خــۆش دەوێــت‪.‬‬ ‫عەرەبیدا لەسەر كەلەپوور كراون حەزدەكەم بەرلەوەی بمرم‪ ،‬سەیری‬ ‫و بەدەسكەوتێكی ڕاستەقینەیان چاو و ڕووی ئازیزانم بكەم و بواری‬ ‫ئەوەم هەبێت پێیان بڵێم‪( :‬ماڵئاوا)‪.‬‬ ‫دادەنێیت؟‬ ‫ئەوانەی لەو بارەوەكراون و وەك هــەرچــی جــارێــك ئــەو پــرســیــارەم‬‫دەسكەوتی زانستی سەیردەكرێن لێدەكرێت‪ ،‬بەكورتی وەاڵم دەدەمەوە‬ ‫زۆرن‪ .‬لـــێـــرەدا دەتـــوانـــم باسی دەڵێم‪( :‬خواخۆی دەمانپارێزێت)‪.‬‬ ‫هەوڵەكانی محەمەد عابد جابری‬ ‫بكەم كە بەشێوەیەكی ئێپستمۆلۆژی سەرچاوە‪:‬‬ ‫كەوتە خوێندنەوەی كەلەپوور و‬ ‫هەروەها تەیب تیزینی كە بە بڕوای گۆڤاری(نزوی)‪.‬‬