597

‫مەال بەختیار‪:‬‬

‫«‬

‫چارەنوسی نەتەوەو‬ ‫ئەزمونەكەمان پێویستی بەوەیە‬ ‫كە هەموو الیەكامن بەرامبەر‬ ‫یەكرت نەرمی بنوێنین‬

‫‪6+5+4‬‬

‫رؤذنامةيةكي سياسي‪ ،‬روناكبريي‪ ،‬كؤمةآليةتيي هةفتانةية‬

‫ذمارة (‪ )597‬دو شةممة ‪2017/2/6‬‬

‫چەند هۆكارێك بونەتە هۆی دواکەوتنی كۆبونەوەكان‬

‫بەر لەكۆبونەوەیان لەگەڵ پارتی‪ ،‬مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتی هەڵسەنگاندن بۆ دانوستانەكان دەكات‬ ‫وتەبێژی سەركردایەتیی پارتی لەسلێامنی‌و هەڵەبجە‪:‬‬ ‫هیچ گرفتێكی سیاسی بۆ كۆبونەوە چاوەڕوانكراوەكەی یەكێتی‌و پارتی دروست نەبووە‬

‫چاودێر‪ -‬تایبەت‪:‬‬

‫‪2017‬‬

‫«شکۆی ناشنت»ی ژان ژینییە‬

‫ڕۆمانێکی سیاسی یان ڕیتواڵێک بۆ خۆشەویستی‬

‫وانەكانی‬ ‫ژیانم‬

‫(بیرەوەرییەكانی عەلی وەردی)‬

‫تادێت‪ ،‬ناوچەكانی ژێر كۆنترۆڵی داعش بەرتەســكتردەبنەوەو‬ ‫ســوپای عیــراق‌و حەشــدی شــەعبیش خۆیــان لەناوچــە‬ ‫دابڕێنــراوەكان زیاتــر جێگیردەكــەن‪ ،‬بەرپرســانی بەغدادیــش‬ ‫ناوەنــاوە جەختلەوەدەكەنــەوە‪ ،‬كــە دەبێــت پێشــمەرگە لــەو‬ ‫ناوچانــە بكشــێنەوە‪ ،‬بــەاڵم بەرپرســانی هەرێم كشــانەوە لەو‬ ‫ناوچانــە رەتدەكەنــەوە‪ ،‬لــە مــاوەی رابردوشــدا گــرژی كەوتە‬ ‫نێــوان پێشــمەرگە‌و حەشــدی شــەعبییەوە‪ .‬الیخۆشــییەوە‬ ‫فەرماندەی هێزەكانی حەفتای پێشمەرگە رایدەگەیەنێت‪ ،‬لەهیچ‬ ‫هەڕەشــەیەك ناترســن‌و خۆیان بۆ هەر ئەگەرێك ئامادەكردوە‪،‬‬ ‫ئەو ناوچانەشــیان بەخوێن ئازادكــردوە‌و بەخوێنیش دەیپارێزن‪.‬‬ ‫ئەندامێكــی ئەنجومەنــی نوێنەرانــی عیراقیــش‪ ،‬پێیوایــە‪ ،‬دوو‬ ‫گوتــاری ناعەقاڵنــی لە كوردســتان‌و بەغداد هەن‪ ،‬كە رەوشــی‬ ‫ناوچە دابڕێنراوەكان بەرەو مەترسی دەبەن‪.‬‬ ‫فەرماندەی گشتی هێزەكانی حەفتای پێشمەرگە‪ ،‬بە(چاودێر)ی راگەیاند‪،‬‬ ‫ئەو ناوچانەی لەژێر دەســتی داعشــدابون‌و ئێســتا ئازادكراون‪،‬‬ ‫پێشــتر كوردســتانی بون‌و پێشــمەرگەش نزیكەی هــەزارو ‪200‬‬ ‫شــەهید‌و بریندار‌و ونبویان هەیە‪ ،‬واتــە ئەو ناوچانەیان بەخوێن‬ ‫ئازادكــردوە‌و بەخوێنیــش دەیپارێزن‪ ،‬بەاڵم راســتە لەمالو لەوال‬ ‫هەندێك كەســی نابەرپرس لەبەغداد هەڕەشــەی ئەوە دەكەن‪،‬‬ ‫پێشــمەرگە لەو ناوچانە بكشــێتەوە‪ ،‬بۆیە هێزەكانی پێشمەرگە‬ ‫هەمیشــە لەحاڵەتــی ئامادەباشــیدان لەئێســتا‌و داهاتــودا بــۆ‬ ‫پارێزگاریكردن لەو ناوچانە‪.‬‬ ‫شــێخ جەعفەر شێخ مستەفا‪ ،‬وتیشــی «لەهیچ هەڕەشەیەك‬ ‫ناترســین‌و هەركەســێك هەڕەشــەی هێزیان لێ بكات‪ ،‬روبەڕوی‬ ‫دەبنــەوە‪ ،‬ئومێدیش دەكەم‪ ،‬هیچ الیەنێــك پەنا بۆ هێز نەبات‪،‬‬ ‫بەڵكو بچنەســەر مێــزی گفتوگــۆ‪ ،‬چونكە ناوچەكە پێویســتی‬ ‫بەئاوەدانكردنەوەیە‌و خەڵك لەشەڕ بێزاربووە»‪.‬‬

‫«‬

‫شێخ جەعفەر‪ :‬هەركەسێك هەڕەشەی هێزمان لێبكات روبەڕوی دەبینەوە‬ ‫کـاندیدەکانی‬ ‫بـاشرتین‬ ‫فیلمی ئۆسکاری‬

‫«‬

‫حەشدی شەعبی هەڕەشە دەكات‌و‬ ‫پێشمەرگەش دەڵێت بەخوێن ناوچە‬ ‫دابڕێرناوەكان دەپارێزین‬

‫‪3‬‬

‫ناوجەرگەی داعش‬

‫‪ 10‬رۆژ‬ ‫لە (دەوڵەتی ئیسالمی)‬ ‫یۆرگین تۆدنهۆفەر‬

‫لە فارسییەوە‪ :‬رزگار فایەق‬

‫‪2‬‬

‫‪3‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )597‬دوشةممة ‪2017/2/6‬‬

‫كتێبی (ناوجەرگــەی داعش‪10 -‬‬ ‫رۆژ لــە «دەوڵەتی ئیســامی»)‬ ‫ســەفەرێكە بۆ پێگەی تیرۆر‪ ،‬بۆ‬ ‫ناوچەكانی ژێر دەســتی داعش‪،‬‬ ‫نوســەری ئەم كتێبــە‪ ،‬یەكەمین‬ ‫پەیامنێــری رۆژئاواییــە كــە بە‬ ‫شــێوەیەكی رەســمی مۆڵەتی‬ ‫پێدەدرێــت كــە ســەردانی‬ ‫موســڵ و رەقــە بــكات‌و‪،‬‬ ‫لەگــەڵ خەڵــك و هەنــدێ لە‬ ‫ئەندامانی ئەو گروپە تاوانكارە‬ ‫چاوپێكەوتــن ئەنجامدەدات‌و‬ ‫بــە زیندوییــش دەگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫ئــەو یاداشــتەكانی خــۆی‬ ‫لەو ســەفەرە مەترســیدارەدا‬ ‫لەشێوەی ســەفەرنامەیەكی‬ ‫سەرنجڕاكێش‌و چیرۆكئامێزدا‬ ‫دەخاتەڕوو‪ .‬لەم الپەڕەیەی‬ ‫رۆژنامــەی چاودێــر هــەوڵ‬ ‫دەدەیــن چەنــد بەشــێكی‬ ‫ئەو كتێبــە باڵوبكەینەوەو‬ ‫دواتر تــەواوی كتێبەكەش‬ ‫بــە چــاپ دەگەیەنیــن‪.‬‬

‫ناوجەرگەی داعش‬

‫‪10‬‬

‫سەفەر بۆ‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی‬ ‫كەمێكی ماوە بۆ سنور‬ ‫سێ شەممە‪2 ،‬ی دیسەمبەری ‪2014‬‬ ‫ســەعاتە ئاگاداركەرەوەكەم لە سەعات‬ ‫حەوتــی بەیانــی زەنگــی لێــدا‪ .‬بــاش‬ ‫نەخەوتــوم‪ ،‬بــەاڵم لە ئێســتا بــەدواوە‬ ‫هەموو شــتێك وەك هەمیشە‪ :‬هەستان‪،‬‬ ‫خۆئامادەكــردن‪ ،‬چێــك كردنــی تەواوی‬ ‫دۆكیومێنتەكان‪ ،‬تەواوی پێداویستیەكان‌و‬ ‫بەڕێكەوتن‪ .‬بەهەرحاڵ ئەمجارە شتەكان‬ ‫بەجۆرێكــی ترە‪ .‬هەســت ناكەم خەریكم‬ ‫بــۆ ســەفەر دەچــم‪ ،‬بەڵكــو خەریكە لە‬ ‫نەخۆشــخانە بــە بێهۆشــیی خــۆم بــۆ‬ ‫نەشــتەرگەرییەكی قورس ئامادە دەكەم‪.‬‬ ‫بۆنی مادەی دژە هەوكردن بە دەم‌و لوتما‬ ‫دێت‪ .‬هەســتێكی سەیرم هەیە پێش ئەم‬ ‫سەفەرە دورودرێژە‪.‬‬ ‫كەمێــك پێش ســەعات ‪ ،10‬فێردریك‬ ‫لەگــەڵ مالكــوم كــە هاوپــۆل‌و هاوڕێــی‬ ‫دێرینیەتــی‪ ،‬لەپێش دەرگای شــوقەكەم‬ ‫وەســتاون‪ .‬فێردریــك بــە شــێوەیەكی‬ ‫كتوپــڕ بڕیــار دەدات مالكــۆم بكاتــە‬ ‫هاوســەفەر خۆی‪ ،‬كە چەنــد هەفتەیەك‬ ‫دەبــوو پێداگری دەكرد بێــت لەگەڵمان‪.‬‬ ‫بەم شــێوەیە مالكۆم لەســەفەرەكەماندا‬ ‫پوختــەی گفتوگــۆ و دانوســتانەكان‬ ‫دەنوســێت‌و فێردریكیــش وێنە دەگرێت‪.‬‬ ‫ڤالێــری كچە گەورەكــەم ئەویش لێرەیە‪،‬‬ ‫كۆپیی مۆڵەتنامەكــەی خەلیفەی لەگەڵ‬ ‫خۆیدا هێناوەو یەكی دانەیەكمان دەداتێ‌و‬ ‫ئێمە دوولۆی دەكەین‌و دەیخەینە گیرفانی‬ ‫التەنیشتی چاكەتەكانمانەوە‪ .‬ئەم كاغەزە‬ ‫تەنیا گرەنتی ئێمەیە بۆئەوەی بە زیندویی‬ ‫لــە (دەوڵەتــی ئیســامی) بگەڕێینەوە!‬ ‫هەڵبەتــە ئەگەر فێڵێك لەئــارادا نەبێت‌و‬ ‫بە دیل نەمانگرن‪.‬‬ ‫دوا لــە مالكۆم دەكەم لــە دوكانەكەی‬ ‫تەنیشتمانەوە هەندێ شیرینی زەنجەفیلی‬ ‫تازە بۆ دیــاری بكڕێت‪ .‬ڤالێریش هەندێ‬ ‫جەلــی بــۆن ‌و نوقڵــی شــكوالتەیی‌و‬ ‫نەســتەلەی پێچاوەتــەوە‪ .‬فێردریــك‬ ‫پاكەتەكانــی لێوەردەگرێت‌و دەپرســێت‪:‬‬ ‫ئایــا ئەوە دروســتە كــە دیــاری بدەینە‬ ‫تیرۆرســتان‪ ،‬ئەو كارە تاوان نییە؟ ئەمە‬ ‫بە پاڵپشــتی بۆ رێكخراوێكی تیرۆرســتی‬ ‫هەژمــار ناكرێــت؟ منیــش وەاڵمــی‬ ‫دەدەمەوە‪ :‬نیشاندنی رێزو ئاداب هەرگیز‬ ‫پێچەوانــەی یاســا نییە‪ .‬تەنیــا (جەلی‬ ‫بۆن)ەكــە لەگەڵ خۆماندا نابەین‪ .‬چونكە‬ ‫لە جەالتینی بەراز دروســتكراوە‪ .‬پاشان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫رۆژ لە (دەوڵەتی ئیسالمی)‬

‫بــۆ ماوەیەك بــاوەش بەیەكــدا دەكەین‪.‬‬ ‫ڤالێری زۆر ئازا و بەهێزە‪.‬‬ ‫لەرێگــەی فڕۆكەخانــە نوێنەرێكــی‬ ‫دەزگای فیدراڵیی پۆلیسی تاوانی ئەڵمانیا‬ ‫(‪ )BKA‬تەلەفونــی بــۆ كــردم‪ .‬وتــی‬ ‫ئاگاداركراوەتەوە كە نیازم هەیە سەردانی‬ ‫دەوڵەتــی ئیســامی بكــەم‪ .‬بــە وردی‬ ‫ئامۆژگاریم دەكات واز لەو سەفەرە بێنم‪.‬‬ ‫هەروەها وەزارەتی دەرەوەش هۆشــداری‬ ‫داوە كــە ســەفەر بــۆ ئــەوێ نەكەیــن‪.‬‬ ‫كارمەنــدان لەو دەزگایە نیازیان هەیە من‬ ‫ببینــن‌و لەوبارەیەوە هەندێ پرســیاریان‬ ‫هەیە‪ .‬بەو كەســەم وت كە تەلەفونەكەی‬ ‫كــردوە‪ ،‬بەداخەوە كاتم نییە‪ .‬سوپاســی‬ ‫دەكەم‌و بەڕێــزەوە ماڵئاوایــی لێدەكەم‪.‬‬ ‫خۆشبەختانە لە فڕۆكەخانە هەموو شتێك‬ ‫بێ كێشــە بەڕێوەچوو‪ .‬مەبەســتمانە لە‬ ‫رێگــەی هێڵی فڕۆكەوانی توركش ئێرالین‬ ‫بەرەو ئیســتەنبول بڕۆیــن‪ ،‬لەوێش دوای‬ ‫وەستانێكی كورت بەرەو غازی عەنتاب‪.‬‬ ‫نــە لەكاتی دەرچون لە واڵت پێشــیان‬ ‫پێگرتیــن‪ ،‬نە هیچ یەكێك لە كارمەندانی‬ ‫ئاســایش پرســیاریان لێكردین‪ .‬كارەكان‬ ‫بە شــێوەیەكی رۆتینــی بەڕێوە دەڕوات‪.‬‬ ‫مالكــۆم و فێردریــك بــە گاڵتــەوە پێــم‬ ‫دەڵێن مەگەر دەوڵەتــی ئەڵمانیا عەقڵی‬ ‫لەدەستداوە رێگریی لە سەفەری تۆ بكات‬ ‫بــۆ دەوڵەتی ئیســامی‪ .‬بــۆ رزگاربوون‬ ‫لەشــەڕی مــن‪ ،‬هەرگیــز لــەوە ئاســانتر‬ ‫نابێت‪ .‬وادیارە توركەكانیش ســەرنجێكی‬ ‫وایان لەسەرمان نییە‪.‬‬ ‫بەداخەوە فڕۆكەكەمان بۆ ئیســتەنبول‬ ‫كەمێــك دواكــەت‪ .‬لەبەرئــەوە دەبێــت‬ ‫پێڕاگەیشــتن بۆ گەشــتی غازی عەنتاب‬ ‫فەرامــۆش بكەیــن‪ .‬لەگەڵ ئەوەشــدا لە‬ ‫فڕۆكەخانەی ئیســتەنبول بــە هەڵەداوان‬ ‫خۆمــان گەیانــدە كابینەی گەشــتكردن‪،‬‬ ‫بــەاڵم بەهــۆی خراپیــی كەشــوهەواوە‬ ‫گەشتەكەی غازی عەنتاپ هەڵوەشابۆوە‪.‬‬ ‫هەڵبەتە لە نیوەشەودا گەشتی فڕۆكە بۆ‬ ‫ئەدەنــە هەیە‪ ،‬كە لەوێوە بــە ئۆتۆمبێل‬ ‫تاوەكو غازی عەنتاپ تەنیا دوو ســەعات‬ ‫رێگەیــە‪ .‬ئەگەر واقیعبین بین‪ ،‬ســەعات‬ ‫چــواری بەیانــی دەتوانیــن بخەوین‪ .‬ئەو‬ ‫كاتە بۆ من زۆر درەنگە‪ ،‬كەواتە ئەمشەو‬ ‫لە ئوتێلی فڕۆكەخانە بەسەردەبەین‪.‬‬

‫چوار شەممە ‪3‬ی دیسەمبەری ‪2014‬‬

‫رۆژی دواتر مالكۆم مەسەلەی ئەگەری‬ ‫بــە بارتمەگرتنمــان‌و ئازادكردنمــان بــە‬ ‫پــارە دەهێنێتــە بــەر باس‪ .‬دەپرســێت‬ ‫ئەگەر شــتێكی وا رووبــدات‪ ،‬كێ پارەی‬ ‫ئازادكردنەكــەی ئــەو دەدات؟ توانــای‬ ‫دارایی خێزانەكەیان بەو جۆرە نییە بتوانن‬ ‫ئــەو پارەیە بدەن‪ .‬مەبەســتی لەوەیە كە‬ ‫مــن ئــەو پارەیــە بگرمــە ئەســتۆ‪ .‬بۆی‬ ‫روندەكەمەوە‪ :‬لە ئەگەرێكی وادا تەنانەت‬ ‫نازانم خۆشــم پارە لەكوێ بەدەستبهێنم‪.‬‬

‫یۆرگین تۆدنهۆفەر‬ ‫پێــم وت هێشــتا دەتوانێــت بگەڕێتەوە‪.‬‬ ‫مالكۆم رۆدەچێتە ناو بیركردنەوەوە‪ .‬دوو‬ ‫دڵە‪ .‬دواتر ئومێد پەیدا دەكاتەوە‪ .‬رەنگە‬ ‫دەوڵەتــی ئەڵمانیــا رزگاری بــكات‪ .‬وتم‬ ‫«بەڵێ‪ ،‬بەو خەیاڵەوە بە» بەاڵم مالكۆم‬ ‫ئیتر نەیوست باســی گەڕانەوەی بكەین‪.‬‬ ‫لەدواییــدا دەفتەرێكی گەورەی یاداشــت‬ ‫دەكڕێــت‪ ،‬تاوەكو پوختــەی گفتوگۆكانی‬ ‫تێدا بنوسێتەوە‪.‬‬ ‫گەشــتی ســەعات ‪6:00‬ی ئێــوارەی‬ ‫ئەمڕۆش بــەرەو غازی عەنتــاپ‪ ،‬بەهۆی‬ ‫خراپیــی كەشــوهەواوە هەڵوەشــایەوە‪.‬‬ ‫چــوم بــەرەو كابینەی گەشــتی ئەدەنە‪،‬‬ ‫كــە لەو كاتــەدا خەریكبــوو دادەخرا‪ .‬بە‬ ‫هەزار حاڵ توانیم جێ بۆ خۆمان بگرین‪.‬‬ ‫فێردریــك و مالۆكــم خەیاڵــی ئەوەیــان‬ ‫هەبــوو بــە ئەســتەنبوڵدا بگەڕێن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەدەنەش خراپ نییە‪.‬‬ ‫لە فڕۆكەكەدا ژمارەیەك قوتابی تێدایە‬ ‫كــە هەمویان خۆشــحاڵ‌و بەختــەوەرن‪.‬‬ ‫هەرچەنــدە ئەدەنــە لــە كەنار ســنوری‬ ‫ســوریادایەو جەنگ باڵی بەسەر ئەوێشدا‬ ‫كێشــاوە‪ ،‬بەاڵم كوڕو كچــە قوتابییەكان‬ ‫زۆر خۆشــحاڵ دیــارن‪ .‬دوو كچــی ئاوها‬ ‫هــەژدە ســاڵ‪ ،‬بــە شــەوق و زەوقــەوە‬ ‫بۆم بــاس دەكەن كە شــارەكەیان چەند‬ ‫جوانە‪ .‬كاتێ فڕۆكەكە دەنیشێتەوە هەوا‬ ‫تەمومژاوییەو بۆنی داری ســوتاو و دیزڵ‬ ‫‌و مۆلیدەی كارەبایی دێت‪ .‬شارێك لە ناو‬ ‫تەمومژ و دوكەڵدا‪.‬‬ ‫لــە وێســتگەی تاكســییەكان‪،‬‬ ‫ئوتۆمبێلێــك بــە كــرێ دەگریــن تاوەكو‬ ‫بمانبــات بۆ غــازی عەنتاپ‪ .‬بە كەمتر لە‬ ‫‪ 100‬دۆالر رێكدەكەویــن‪ .‬شــۆفێرەكەمان‬ ‫نــاوی ئەردۆگانــە‪ .‬بــە دەم لێخوڕینەوە‬ ‫بۆمان باس دەكات‪ ،‬كە زۆربەی چەكدارە‬ ‫بیانییەكانی داعش لەرێگەی شاری هاتای‪،‬‬ ‫ئورفەو غازی عەنتاپەوە دەپەڕنەوە بەری‬ ‫سوریا‪ .‬لە غازی عەنتاپەوە پێویستە بچنە‬ ‫كیلیس و لەوێوە لە سنور دەپەڕنەوە‪.‬‬ ‫لەباكوری(قەهرەمان ماراش) سیستمی‬ ‫موشەكی بەرگریی (پاتریۆت)ی ئەڵمانی‬ ‫جێگیــر كراون‪ .‬هیچ كەســێك بە باشــی‬ ‫نازانێــت ئەو موشــەكانە دەبێت بەرگریی‬ ‫لە چ شتێك بكەن‪ .‬توانای جەنگی سوریا‬ ‫ناگاتــە هاوشــانی توركیا‪ ،‬كــە ئەندامی‬ ‫ناتۆیــە‪ ،‬لەبەرئەوە تیرۆرســتە تازەکانی‬ ‫داعــش كــەم‌و زۆر لــە پەنای موشــەكە‬ ‫بەرگرییەكانــی ئەڵمانیــاوە لــە ســنوری‬ ‫توركیــا دەپەڕنــەوە‪ .‬فڕۆكەوانەكانــی‬ ‫هێزی ئاســمانی ســوریا مەگەر عەقڵیان‬ ‫لەدەســتدابێت كــە بیانەوێــت لــەو‬ ‫دەوروبەرەدا هێرش بكەنە ســەر داعش‪.‬‬ ‫بە كەمترین هەڵــەی فڕین رێك دەكەونە‬ ‫نــاو ئامانجی موشــەكە ئەڵمانییەكان‪ .‬لە‬ ‫راســتیدا پاتریۆتەكانی ئێمە پارێزگاریی‬ ‫لە هاتوچۆی بێ وەستانی تیرۆرستەكانی‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی دەکەن‪.‬‬

‫لە فارسییەوە‪ :‬رزگار فایەق‬ ‫نزیــك ســەعات ‪11‬ی شــەو دەگەینــە‬ ‫ئوتێلی غــازی عەنتاپ‪ ،‬لە ژێر لێومانەوە‬ ‫بە بریقەداریی هۆڵی پێشوازی‌و كڵێشەیی‬ ‫ئوتێلەكــە پێدەكەنیــن‪ .‬لــە ئۆفیســی‬ ‫ئوتێلەكــە كۆمەڵە كەســێكی بە رواڵەت‬ ‫دەوڵەمەند دانیشــتون كــە وەك ئەندامی‬ ‫گروپی مافیایی دەردەكەون‌و بە نیگایەكی‬ ‫پڕ لە گومانی خراپ لێمان دەڕوانن‪ .‬تەنیا‬ ‫شتێك دەتوانین پێشبینی بكەین ئەوەیە‬ ‫ژمارەیەك لە میوانانــی ئوتێلەكانی ئێرە‬ ‫كە ســەعاتێك لە سنوری سوریاوە دورە‪،‬‬ ‫لەگــەڵ داعشــدا كاردەكــەن‪ .‬بەهەرحاڵ‬ ‫بــە باشــی دەخەویــن‪ .‬لــە بەیانییــەوە‬ ‫كارەكانمان دەستپێدەكات‪.‬‬

‫پێنج شەممە‪4 ،‬ی دیسەمبەری ‪2014‬‬

‫ئەبــو قەتادە هێشــتا هیــچ هەواڵێكی‬ ‫نییــە‪ .‬وەكــو هەمیشــە‪ .‬خۆمــان بــۆ‬ ‫چاوەڕوانییەكــی درێژخایەنتــر ئامــادە‬ ‫دەكەیــن‪ .‬بڕیارمان دا دوانیوەڕوان بەرەو‬ ‫بەشــی دێرینــی شــارەكە بچیــن‪ .‬كەمێ‬ ‫لە بازاڕ پیاســە بكەیــن‌و خواردنی بەتام‬ ‫بخۆیــن‪ .‬لەبیــری ئەوەدایــن كــە ئەگەر‬ ‫لــە رۆژانی ئایندەدا ئەبــو قەتادە دەنگی‬ ‫نەبێــت‪ ،‬ئەوا رێگەی دیكــە دەگرینەبەر‪.‬‬ ‫شــاری كیلیس‪-‬ی ســنوریی‪ ،‬یەكێكە لەو‬ ‫رێگایانــە‪ ،‬بــەاڵم تاوەكــو ئێســتا چەند‬ ‫بیانییەكیــان لەوێ رفانــدوە‪ .‬ئێمە گوێ‬ ‫نادەین بەو جۆرە شــتانە‪ .‬رەنگە بتوانین‬ ‫خزمەتگوزارییەكی ئەمنــی متمانەپێكراو‬ ‫پەیــدا بكەین‪ ،‬بەاڵم شــتی لەوجۆرە لەم‬ ‫نــاوە پەیدا دەكرێت؟ بەرەو مزگەوتێكی‬ ‫جــوان‌و بێدەنــگ دەڕۆیــن‪ .‬مــن حەزم‬ ‫لــە ژینگــەی ســۆفییانەی مزگەوتەكانی‬ ‫توركیایــە‪ .‬دواتر دەچینە بــازاڕ و لەوێ‬ ‫مێوژ و فســتق و مۆز دەكڕین‪ .‬لە زۆرێك‬ ‫لە كارگــە بچوكــەكان‪ ،‬خەڵكی خەریكی‬ ‫كاركردنــن‪ ،‬بــە باشــی كار دەكــەن‪ .‬بە‬ ‫شێوەیەكی هونەری خەریكی دروستكردنی‬ ‫قاپ و قاچاخی كانزایی گەورەن‪.‬‬ ‫لەنــاكاو فێردریــك لــە مۆبایلەكەیــدا‬ ‫دەبینێــت كە ئەبو قەتــادە ئۆنالین بوە‪.‬‬ ‫ئەو بۆی دەنوسێت هەر ئێستا لە رێگەی‬ ‫ســكایپەوە قســەمان لەگەڵ بــكات‪ .‬نیو‬ ‫ســەعات دواتر قســەی لەگــەڵ دەكەین‪.‬‬ ‫بەپێــی وتەی ئەبــو قەتادە لە ئێســتادا‬ ‫دۆخــی ئەمنــی رەققــە جێگیــرە‪ .‬لــەم‬ ‫ماوەیەدا هێزەكانی ئەســەد شــارەكەیان‬ ‫بۆمبــاران نەكردوە‪ .‬ئەمــەش پەیوەندیی‬ ‫بــە خراپیــی كەشــوهەواوە هەبــوە‪.‬‬ ‫فڕۆكەوانەكانــی ئەســەد لــەو كەشــەدا‬ ‫ناتوانن بۆمبــاران بكەن‪ ،‬ئەگەر بۆمباران‬ ‫بكــەن واپێویســت دەكات بــە فڕۆكــە‬ ‫كۆنەكانیانــەوە لەژێر هەورەكانەوە بفڕن‪،‬‬ ‫بەمەش خۆیــان دەخەنە مەترســییەوە‪.‬‬ ‫لەالیەكی دیكەشەوە لەو كەشەدا ناتوانن‬ ‫ئامانجەكانیــان بــە وردی بپێكــن‪ ،‬بــەم‬ ‫هۆیشــەوە خەڵكانێكــی زۆری مەدەنــی‬

‫‪2‬‬

‫یۆرگیــن تۆدنهۆفــەر (‪jurgen‬‬ ‫‪1940‬‬ ‫‪)todenhofer‬‬ ‫لەدایكبــوە‪ ،‬لــە ئەڵمانیــاو‬ ‫فرەنســا بڕوانامــەی لە یاســادا‬ ‫بەدەســتهێناوە دواتــر پلــەی‬ ‫بەدەســتهێناوەو‬ ‫دكتــۆرای‬ ‫بۆتــە حاكم‪ .‬ماوەی ‪ 18‬ســاڵ‬ ‫لەپارلەمانــی ئەڵمانیا نوێنەری‬ ‫پارتی دیموكرات مەسیحی بوە‪.‬‬ ‫مــاوەی ‪ 22‬ســاڵیش ئەندامی‬ ‫ئەنجومەنــی جێبەجێــكاری‬ ‫كۆمپانیــای میدیایی (هوبرت‬ ‫بوردا) بــووە‪ .‬ئــەو چەندەها‬ ‫جار بــۆ ناوچە جەنگییەكانی‬ ‫وەكــو ئەفغانســتان‪ ،‬عێراق‪،‬‬ ‫لیبیا‪ ،‬ســوریاو فەلەســتین‪،‬‬ ‫ســەفەری كــردوە‪ .‬ئــەو لە‬ ‫كۆتایــی ‪2014‬دا ســەفەرە‬ ‫بــۆ‬ ‫مەترســیدارەكەی‬ ‫ناوچەكانی ژێردەستی داعش‬ ‫دەســتپێدەكات مــاوەی ‪10‬‬ ‫رۆژ لــەو ناوچانە بەتایبەت‬ ‫موســڵ‪ ،‬دەمێنێتــەوە‪.‬‬

‫رۆژانەی لەپێشــمە خــۆم بخەمە بەردەم‬ ‫رەخنــە گریمانەییەكانــی رای گشــتی‪،‬‬ ‫لەبەرئــەوە لــە كۆتایــدا بڕیارماندا دوای‬ ‫گەڕانــەوە‪ ،‬ســەفەرەكەمان رابگەیەنین‪.‬‬ ‫ئەگــەر دیلیــش بكرێیــن‪ ،‬ئــەوا ڤالێــری‬ ‫مۆڵەتنامەكەی خەلیفە باڵودەكاتەوە‪.‬‬ ‫پێش ئەوەی بخەوین كەمێك ســەیری‬ ‫تەلەڤزیــۆن دەكەین‪ ،‬بــەاڵم راپۆرتەكانی‬ ‫ئەلجزیــرە دەربــارەی ‪ 50‬كــوژراو لــە‬ ‫عێــراق‪ ،‬پێكدادانەكانی داعش لە ســوریا‬ ‫و بەبارمتەگرتنــە زۆرەكان‪ ،‬ســەرودڵمان‬ ‫دەگرێت‪ .‬تەلەڤزیۆنەكە دەكوژێنینەوە‪.‬‬

‫بەردەكەون‪ .‬ســەبارەت بە ئەمریكییەكان‬ ‫شــتێكی تــرە‪ .‬فڕۆكەكانــی ئــەوان‬ ‫مەترســیدارترن‪ ،‬بــەاڵم ئەوانیش ناتوانن‬ ‫دیاری بكەن كە لە فاڵن بینادا چەكداری‬ ‫تێدا دەژی یان مەدەنی‪.‬‬ ‫دەمانەوێــت لەگــەڵ ئەبــو قەتــادە لە‬ ‫بارەی شــوێنی خەوتــن و كاتی هاتنیان‬ ‫بە شــوێنماندا قســە بكەین‪ ،‬بــەاڵم ئەو‬ ‫وەاڵمێكی وردی زۆربەی پرســیارەكانمان‬ ‫ناداتــەوە‪ .‬واڕێكدەكەویــن دوانیــوەڕۆی‬ ‫ڕۆژی دواتر ســەعات ‪3:00‬ی پاشــنیوەڕۆ‬ ‫دوبــارە قســە لەگــەڵ یــەك بكەینەوە‪.‬‬ ‫پەڕینەوە لە سنورو رۆشتن بەرەو سوریا‪،‬‬ ‫بــە ناچاری دەبێت لــە درەنگانێكدا‪ ،‬یان‬ ‫هەینی‪5 ،‬ی دیسەمبەری ‪2014‬‬ ‫شەوان ئەنجام بدرێت‪ .‬ئەبو قەتادە پێمان‬ ‫رۆژی دواتــر لــە ســەعات ‪3:00‬ی‬ ‫دەڵێت پێویســتە خۆمان ئامــادە بكەین پاشــنیوەڕۆ‪ ،‬بــێ هــودە چاوەڕوانــی‬ ‫سبەی شەو‪ ،‬یان دوو سبەی بەڕێكەوین‪ .‬تەلەفونیــن‪ .‬ســۆماڵم كەوتــەوە بیر‪ .‬لە‬ ‫بێگومــان كات بــەالی داعشــەوە گرنــگ ســااڵنی رابردودا لــەوێ لەگەڵ گروپێكی‬ ‫نیە‪ .‬لەگەڵ ئەبو قەتادەدا دەربارەی ئەو تەلەڤزیۆنــی و پەیامنێرێكــی رۆژنامــەی‬ ‫كۆمێنتە چڕوپڕانەی تویتەر قسە دەكەین (فرانكفۆرتــەر ئەلگماینــە) هەفتەیەكــی‬ ‫كە بە شێوەیەكی پێچەوانە خوێندنەوەیان تــەواو لەچاوەڕوانــی دیــداری (ســیاد‬ ‫بــۆ ڕەخنەكانــی من لە داعــش كردووەو بــری(‪ ))1‬ســەرۆك كۆمــاری ســۆماڵدا‬ ‫بە دورودرێژی قســەیان لەســەر كردوەو ماینــەوە‪ .‬ســەرئەنجام شــەوێك كاتــی‬ ‫ماناكانیــان هەڵگەڕاندۆتــەوە‪ .‬ئەبــو دیداریــان بــۆ دیاریكردیــن‪ ،‬لــەو كاتەدا‬ ‫قەتــادە جەخت دەكاتەوە كە داعش هیچ گروپە تەلەڤزیۆنییەكە نەدەدۆزرانەوە‪ ،‬لە‬ ‫كێشەیەكی لەگەڵ ئەوەدا نیە‪.‬‬ ‫یەكێك لەیانە شەوانەكاندا بێ سەروشوێن‬ ‫بــە وتــەی ئــەو‪ ،‬مۆڵەتنامەكەمــان ببون‪ .‬تەنیا (گۆنتەر كرابێ)‪ ،‬پەیامنێری‬ ‫باوەڕپێكــراوەو هیــچ شــتێك ناتوانێــت رۆژنامەی (فرانكفۆرتەر ئەلگماینە) دانی‬ ‫گۆڕانێك لەوەدا دروســت بــكات‪ .‬مەگەر بەخۆیــدا گــرت‌و نەڕۆشــت‪ .‬فێردریــك‌و‬ ‫ئەوەی یەكێك لە ئێمە بیەوێت لە دەوڵەتی مالكۆمیــش هەروەكو ئــەو ئارامگرتوون‪.‬‬ ‫ئیســامی‪ ،‬ســوكایەتی بە پێغەمبەر یان لــە الیەكــی دیكەشــەوە هێنــدە پەلەی‬ ‫خودا بكات‪ .‬لەو بارەدا ئیتر مۆڵەتنامەكە رۆشتنیان نەبوو بۆ دەوڵەتی ئیسالمی‪.‬‬ ‫ناتوانێت لە سزای مەرگ رزگارمان بكات‪.‬‬ ‫چاوەڕوانــی‪ ،‬چاوەڕوانــی‪ ،‬دیســان‬ ‫پێمان ناڵێت لە چ كاتێك بەدواوە شتێك چاوەڕوانــی‪ .‬دووبــارە بە مەبەســتی نان‬ ‫وەكــو (ســوكایەتیكردن بــە پێغەمبەر) خواردن دەچینەوە بۆ بەشــە دێرینەكەی‬ ‫و كفركــردن هەژماردەكرێــت‪ .‬فێردریــك شار‪ ،‬بەاڵم دواتر ئەبو قەتادە پەیوەندیی‬ ‫دواتــر دەڵێــت‪« :‬تەقریبــەن هــەر لــەم كــرد‪ .‬ژمــارە تەلەفونێكــی داینــێ كــە‬ ‫سەرەتایەوە»‪ .‬فێردریك گیانی دەلەرزێت پەیوەندیــی پێــوە بكەیــن‪ .‬كارەكە بوە‬ ‫لەو جۆرە قســەكردنە ناسیاســیانەی من بــە جدی‪ .‬تەلەفون بــۆ ژمارەكە دەكەم‪،‬‬ ‫لەگەڵ توندڕەوەكان (لە ئەفغانســتانیش كەســێك وەاڵمی دایەوە كە زۆر بە باشی‬ ‫هەرگیز دەمی خۆم نەدەگرت)‪.‬‬ ‫بــە ئەڵمانی قســە دەكات‪ .‬پێــی دەڵێم‬ ‫ئەبــو‬ ‫لەگــەڵ‬ ‫دوای گفتوگۆكەمــان‬ ‫ئێمــە ئامادەیــن‪ .‬دەڵێــت ‪ 15‬دەقیقــەی‬ ‫قەتــادە‪ ،‬دوبارە رۆشــتینەوە بۆ بەشــی تر هەواڵمــان دەداتــێ‪ .‬چارەكێك دواتر‬ ‫دێرینــی شــارەكە تا بە الیەنــی كەمەوە تەلەفونــی كردەوەو پێی وتین ئەمشــەو‬ ‫جارێــك خواردنــی خۆشــی توركــی ناگونجێت لە ســنور بپەڕنــەوە‪ .‬كارەكان‬ ‫بخۆیــن‪ .‬كەبابخانەیەكی دێرین و نەریتی دواخرا بۆ ســبەینێ سەعات ‪9‬ی بەیانی‪.‬‬ ‫دەدۆزینــەوە‪ .‬هەرچــی ببینیــن داوای دەبێــت بەیانــی دوبــارە تەلەفونــی بــۆ‬ ‫دەكەین‪ :‬جۆرەهــا كەبابی بەرخ‪ ،‬كەبابی بكەینــەوە‪ .‬ئیتــر خەریكــە ئارامیــم‬ ‫مریشــك‪ ،‬موقەبیالت‪ ،‬كولێرە بەقیمە بە تەواودەبێــت‪ .‬بۆچــی هەمــوو شــتەكان‬ ‫زەاڵتەو شــتی ترەوە‪ .‬لــە كاتێكدا كە بە ئەوەنــدە ئاڵــۆزن؟ ناشــێ كێشــەیەك‬ ‫تاســەوە پەالماری خواردنەكان دەدەین‪ ،‬هاتبێتە ئاراوە؟‬ ‫باســی ئــەوەش دەكەیــن ئایا پێویســتە‬ ‫پێش پەڕینەوە لە ســنور‪ ،‬سەفەرەكەمان‬ ‫پەراوێز‪:‬‬ ‫بــە هاوپێچــی كۆپیــی مۆڵەتنامەكــەی‬ ‫‪ -1‬محمد ســیاد بری‪ .‬سەرۆك كۆماری‬ ‫خەلیفــەوە لــە فەیســبووك ڕابگەیەنیــن‬ ‫یــان نا‪ .‬لەهەنــدێ رووەوە رەزامەندین و سۆماڵ لە سااڵنی ‪ 1969‬تا ‪1991‬‬ ‫لەهەنــدێ رووی دیكــەوە دژیــن‪ .‬دژیەكە‬ ‫زیاتــر لەوبارەیەوەیە كە مــن ناتوانم لەم‬

‫راپۆرت‬

‫ذمارة (‪ )597‬دو شةممة ‪2017/2/6‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪3‬‬

‫چارەسەركردنی دوالیەنە یان گشت الیەنە؟‬

‫بەر لەكۆبونەوەیان لەگەڵ پارتی‪ ،‬مەكتەبی سیاسیی‬ ‫یەكێتی هەڵسەنگاندن بۆ دانوستانەكان دەكات‬ ‫وتەبێژی سەركردایەتیی پارتی لەسلێامنی‌و هەڵەبجە‪ :‬هیچ گرفتێكی سیاسی بۆ كۆبونەوە چاوەڕوانكراوەكەی یەكێتی‌و پارتی بوونی نییە‬ ‫چاودێر – رێبین حەسەن‪:‬‬ ‫ئەگەرچــی بڕیــار بــو‪ ،‬كــە هەفتــەی‬ ‫رابــردو‪ ،‬كۆبونــەوە چاوەڕوانكراوەكــەی‬ ‫یەكێتــی‌و پارتــی ئەنجامبدرێــت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫كۆبونەوەكــە نەكــرا‪ ،‬هــەروەك وتەبێژی‬ ‫ئەنجومەنــی ســەركردایەتیی پارتــی‬ ‫لەســلێمانی‌و هەڵەبجــە‪ ،‬رایدەگەیەنێت‪،‬‬ ‫هیچ گرفتێكی سیاسی بۆ ئەو كۆبونەوەیە‬ ‫نەهاتۆتە پیشــەوەو بڕیاریشە بەمنزیكانە‬ ‫كۆبونەوەكــە بكرێــت‪ ،‬بــەاڵم "چاودێــر"‬ ‫زانیویەتی‪ ،‬یەكێتی بەر لەو كۆبونەوەیە‪،‬‬ ‫دەیەوێــت ئــەو پرســە لەنــاو مەكتەبــی‬ ‫سیاســیی حزبەكەدا بۆ تاوتوێكردنی دوا‬ ‫كۆبونەوەیان لەگەڵ پارتیدا یەكالبكاتەوە‪،‬‬ ‫چونكــە لەئێســتادا چەنــد ئەندامێكــی‬ ‫نــاو ســەركردایەتیی یەكێتــی‪ ،‬گرفتیات‬ ‫بــۆ دانوســتانەكان‪ ،‬یان بۆ چارەســەری‬ ‫گشتالیەنە دروستكردوە‪ ،‬بۆیە بەمەبەستی‬ ‫كۆتایهاتن بەفرەئاڕاستەیی یەكێتی لەسەر‬ ‫رێككەوتــن‌و گفتوگــۆكان‪ ،‬لەچەند رۆژی‬ ‫رابــردودا وەفدی دانوســتانكاری یەكێتی‬ ‫كۆبونەوەیەكــی ئەنجامــداوەو لەچەنــد‬ ‫رۆژی داهاتوشــدا‪ ،‬مەكتەبی سیاســی بۆ‬ ‫ئەو مەبەستە كۆدەبێتەوە‪ .‬هاوكات پێش‬ ‫كۆتایی دوارێككەوتنیش ســەركردایەتیی‬ ‫یەكێتــی بــۆ دوابڕیــار كۆدەبێتــەوەو‬ ‫ئەنجومەنی ناوەندیش هەروەها‪.‬‬

‫هۆكارەكانی دواكەوتنی كۆبونەوەی‬ ‫پارتی‌و الیەنەكان‬

‫بەپێــی ئــەو زانیارییانــەی دەســت‬ ‫(چاودێر) كەوتون‪ ،‬لەئێستادا سێ هۆكار‬ ‫لەئارادان بۆ ئەوەی دەســتپێكردنەوەی‬ ‫كۆبونــەوەو گفتوگــۆی نێــوان الیەنــە‬ ‫سیاســییەكانی هەرێمــی كوردســتان‬ ‫بەتایبەتــی كۆبونەوەی نێــوان پارتی‌و‬ ‫یەكێتــی‪ ،‬پارتــی‌و گــۆڕان دوابكەوێت‪،‬‬ ‫كــە بریتیــن لەیەكــەم‪ :‬گۆڕان لەســەر‬ ‫مەرجەكانــی پیشــوی ســورە‪ ،‬دووەم‪:‬‬ ‫پارتــی بڕیارەكانی ناگۆڕێت‪ ،‬ســێیەم‪:‬‬ ‫یەكێتیــش نایەوێــت بەتەنیــا كێشــەی‬ ‫نێوان پارتی‌و یەكێتی چارەســەربكات‪،‬‬ ‫بەڵكو مەبەســتیەتی چارەسەركردنەكە‬ ‫گشــتگیربێت‌و ئامادەكاریــی نەتەوەیی‬ ‫لە باشــوردا بــۆ ئەگەرە سیاســییەكان‬ ‫بكرێت‪.‬‬ ‫هەر بەپێی زانیارییەكانی (چاودێر)‪،‬‬ ‫لەنــاو یەكێتیدا ئاڕاســتەیەك هەیە‪ ،‬كە‬ ‫هــەر جارێــك زەمینەیەك بڕەخســێت‬ ‫بــۆ رێككەوتنــی یەكێتــی‌و الیەنەكانی‬ ‫دیكە‪ ،‬بەتایبەتی پارتی‪ ،‬ئەو ئاڕاستەیە‬ ‫بەشــێوەیەكی ناتەندروســت دژایەتــی‬ ‫رێككەوتنەكــە دەكــەن‌و ئەمــان تەنیــا‬ ‫چارەســەری دوالیەنــە بــە لەپێشــتر‬ ‫دەزانــن‪ ،‬هەروەهــا هەمیشــە زۆرینــەو‬ ‫كەمینــەی كورســییەكانی پارلەمانیش‬ ‫دەكەنــە پێــوەر بــۆ چارەســەركردنی‬ ‫كێشــەكان‪ ،‬لەكاتێكــدا دەركــەوت ئەم‬ ‫كێشە سیاسییانە‪ ،‬بەزۆرینەو كەمینەی‬ ‫پارلەمانی چارەسەر نەكراون‌و ناشكرێن‪.‬‬

‫ئاڕاستەی سەرەكی‌و بڕیار بەدەستی ئەو‬ ‫حزبەش پێیوایە‪ ،‬دەبێت چارەســەرێكی‬ ‫گشــتالیەنە بــۆ كێشــەكان بەئەنجــام‬ ‫بگەیەنرێت‌و یەكێتی نە پاشكۆی پارتی‬ ‫بێت‌و نە هەژمونی گۆڕان قبوڵ بكرێ‌و نە‬ ‫خۆپارێزیی دیموكراسی بەرامبەر ئەركە‬ ‫دیموكراسییەكان بكرێتە رێباز‪ .‬هاوكات‬ ‫بۆ ئــەوەی ئەو پرســە یەكالبكرێتەوە‌و‬ ‫دانوســتانەكان بەئەنجامێــك بگــەن‪،‬‬ ‫بڕیــارە ســەركردایەتیی یەكێتی بۆ دوا‬ ‫گەاڵڵە ئەو پرسە یەكالبكاتەوە‪.‬‬ ‫زانیارییــە تایبەتەكانــی (چاودێــر)‪،‬‬ ‫ئــەوەش دەخەنــەڕوو‪ ،‬لەچەنــد رۆژی‬ ‫رابردودا وەفدی دانوستانكاری یەكێتی‪،‬‬ ‫كۆبونەوەیەكــی ئەنجامداوەو بڕیاریشــە‬ ‫بەم نزیكانە‪ ،‬مەكتەبی سیاسی یەكێتی‬ ‫بــۆ هەڵســەنگاندنی دانوســتانەكان‬ ‫كۆببێتــەوەو‪ ،‬بــە زۆرینــەو كەمینــە‪،‬‬ ‫بڕیاری رۆشــن ســەبارەت بە چۆنێتیی‬ ‫درێژەپێدانی دانیشتنەكان بدات‪.‬‬

‫"پارتی‌و یەكێتی رەوشەكەیان‬ ‫راگرتوە"‬

‫هــەر لەبــارەی دانوســتانەكانەوە‪،‬‬ ‫وتەبێــژی ئەنجومەنــی ســەركردایەتیی‬ ‫پارتی لەپارێزگای سلێمانی–هەڵەبجە‪،‬‬ ‫بە"چاودێــر"ی راگەیانــد‪ ،‬كابینــەی‬ ‫هەشــتی حكومەتی هەرێم‪ ،‬كە ناونرابو‬ ‫كابینەی بنكەفــراوان‪ ،‬نەیتوانی لەروی‬ ‫ئــەدای كاری حكومی‌و ئیدارییەوە وەك‬ ‫پێویســت لەئاســت قۆناغەكــەدا بێت‪،‬‬

‫بۆیە حاڵەتێكی تەندروســت‌و ئاساییە‪،‬‬ ‫كــە هێزە سیاســییەكان بژاردەی تریان‬ ‫لەبەردەمــدا بێت بۆ بەڕێوەبردنی واڵت‪،‬‬ ‫جگــە لەوەش پارتی‌و یەكێتی دو هێزی‬ ‫ســەرەكین لــەروی رەهەنــدی مێژویی‌و‬ ‫هەر كاتێــك ئەو دو هێزە پێكەوەبوبن‪،‬‬ ‫توانیویانە سەقامگیریی سیاسی لەسەر‬ ‫گۆڕەپانی سیاسیی هەرێم دروستبكەن‌و‬ ‫لەروی خزمەتگوزاری‌و پەیوەندییەكانی‬ ‫نێــوان خەڵــك‌و حكومــەت توندوتــوڵ‬ ‫بــوە‪ ،‬توانیویانــە‪ ،‬پەیامی كوردســتان‬ ‫بەهاوبەشــی بۆ دەرەوە ئاڕاســتەبكەن‪،‬‬ ‫كارێكی ئاســاییە‪ ،‬كە لەگەڵ كۆمەڵێك‬ ‫هێــزی سیاســی دیكــە پێكــەوە بــۆ‬ ‫بەڕێوەبردنــی واڵت رێكبكــەون‪،‬‬ ‫لەروی كورســییەكانی پارلەمانیشــەوە‬ ‫بەهەماهەنگــی لەگــەڵ هەندێــك‬ ‫هێــزدا حكومــەت پێكبهێننــەوەو واڵت‬ ‫بەڕێوەبــەرن‪ .‬لەناوچەكەو جیهانیشــدا‬ ‫دانیان پێدانراوە‪.‬‬ ‫عەتــا شــێخ حەســەن‪ ،‬وتیشــی‬ ‫بەدەســتپێكردنەوەی‬ ‫"ســەبارەت‬ ‫كۆبونــەوەكان‌و بەتایبەتیــش گفتوگۆی‬ ‫نێــوان یەكێتــی‌و پارتــی‪ ،‬دیاریكردنی‬ ‫كاتــی كۆبونــەوە چاوەڕوانكراوەكــەی‬ ‫یەكێتی‌و پارتی پەیوەندی هەیە بەهەردو‬ ‫شــاندەكەوە‪ ،‬ئەوەندەی ئاگاداربم‪ ،‬هیچ‬ ‫گرفتێكــی سیاســی‌و تەكنیكــی نییــە‪،‬‬ ‫رەنگــە گرفتەگان ئەگــەر هەبن‪ ،‬گرفتی‬ ‫تەكنیكــی بــن‪ ،‬چونكە مــاوەی رابردو‬ ‫مەسعود بارزانی لەدەرەوەی واڵت بو"‪.‬‬ ‫ناوبــراو پێشــیوایە‪ ،‬لــەم هەفتەیەدا‬

‫ئــەو كۆبونەوەیــە دەكرێــت‪ ،‬ئەگەریش‬ ‫زۆرە‪ ،‬كــە پارتــی و یەكێتــی بەیــەك‬ ‫وەفدی هاوبەش سەردانی الیەنەكانی تر‬ ‫بكەن‪ ،‬بەتایبەتی لەسەر پرسی بەغداد‪،‬‬ ‫كە بڕیــارە لیژنەیەكی بااڵ بەبەشــداری‬ ‫كۆی هێزە سیاسییەكان پێكبهێندرێت‪،‬‬ ‫كە خەڵكــی ئەكادیمی‌و پیاوانی ئاینی‌و‬ ‫كەمەنەتەوەییەكانی تێدا دەبێت‪.‬‬

‫هەڵوێستی گۆڕان‌و كشانەوە‬ ‫لەحكومەت‬

‫دوای بەڕێوەچونــی كۆبونەوەیــەك‬ ‫لەنێوان وەفدی دانوســتانكاری پارتی‌و‬ ‫بزوتنــەوەی گــۆڕان‪ ،‬لەئێســتادا بــاس‬ ‫لەوەدەكرێــت‪ ،‬دەستپێشــخەرییەكەی‬ ‫بارزانی ئەو حزبەی دابەشــی دوو بەرە‬ ‫كردوەو بەرەیەك لەگەڵ بەشداریكردنن‬ ‫لەكۆبونەوەكانــی پارتــی‌و بەرەیەكــی‬ ‫تریــش دژی ئــەوەن‪ ،‬بەپێــی زانیارییە‬ ‫تایبەتەكانــی (چاودێــر)‪ ،‬لەئێســتادا‬ ‫گۆڕان بەنیازە بەشــێوەیەكی رەســمی‬ ‫لەحكومەتــی هەرێمــی كوردســتان‬ ‫بكشــێتەوەو ئێســتا ئەم رەوتــە لەناو‬ ‫گۆڕانــدا زاڵە‪ .‬رەوتەكەی تر‪ ،‬كە نەرمە‬ ‫بۆ چارەسەری كێشەكان‌و مانەوە لەناو‬ ‫حكومەت‪ ،‬لەپاشەكشێدایە‪.‬‬ ‫الیخۆشــیەوە چاودێرێكــی سیاســی‪،‬‬ ‫كــە نەیویســت نــاوی ئاشــكرابكرێت‪،‬‬ ‫بە(چاودێــر)ی راگەیانــد‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫بزوتنــەوەی گــۆڕان لەحكومەتی هەرێم‬ ‫بكشــێتەوە‪ ،‬لــەو كاتــەدا پرســیارەكە‬

‫ئــەوە دەبێت‪ ،‬یەكێتی چــۆن دەتوانێت‬ ‫ئەو هاوسەنگییە رابگرێـــت‪ ،‬لەكاتێكدا‬ ‫یەكێتــی خــۆی لەحكومەتــدا بێــت‌و‬ ‫رێككەوتنیشــی لەگــەڵ حزبێكــی‬ ‫ئۆپۆزســیۆندا بێت‪ ،‬كە ئەوەش كارێكی‬ ‫گران دەبێت‪.‬‬ ‫ئــەو چاودێــرە‪ ،‬دەشپرســێت‪ ،‬ئایــا‬ ‫گــۆڕان تەنیــا لەحكومەتــی هەرێمــدا‬ ‫دەكشــێتەوە؟ یاخــود لەحكومەتــە‬ ‫خۆجێییەكانی پارێزگاكانی هەرێمیشدا؟‬ ‫ئەگەر گۆڕان تەنیا لەحكومەتی هەرێمدا‬ ‫بكشێتەوە‪ ،‬ئەو كاتە لەالیەن حكومەت‌و‬ ‫ســەرۆكایەتی هەرێمــەوە بڕیار دەدرێت‬ ‫لەســەر كشــانەوەی یەكجارەكی گۆڕان‬ ‫لەحكومەتە خۆجێیەكانی پارێزگاكاندا‪.‬‬ ‫چاودێــرە سیاســییەكە‪ ،‬وتیشــی‬ ‫"بزوتنــەوەی گۆڕان پێش ئەوەی بچێتە‬ ‫نــاو حكومــەت‪ ،‬ئۆپۆزســیۆنێكی توند‬ ‫بــوو‪ .‬دوای ئــەوە چوە نــاو حكومەت‌و‬ ‫كرایــە دەرەوە‪ .‬ئێســتاش دوای ســاڵ‌و‬ ‫نیوێــك كــە مەرجەكانــی بــۆ نەچــوە‬ ‫ســەر دیســان خوازیارن لــە حكومەت‬ ‫بكشــێنەوە‪ .‬پرسیار ئەوەیە‪ :‬ئەی ساڵ‬ ‫و نیوێــك بۆچی بــە هەڵپەســێردراوی‬ ‫مانەوە؟ ئایــا ئەگــەر داخوازییەكانیان‬ ‫قبــوڵ بكرایە‪ ،‬لەنــاو هەمان حكومەت‌و‬ ‫سەرۆكایەتیی پارلەماندا‪ ،‬نەدەمانەوە؟‬ ‫بۆیــە باشــتر وایــە كە گــۆڕان‌و هەموو‬ ‫الیەنەكان نەرمی بنوێنن‌و چارەســەری‬ ‫مامناوەنجی بدۆزرێتەوە‪.‬‬

‫چارەنوسی ناوچە دابڕێرناوەكان ‪،‬دوای داعش‬

‫حەشدی شەعبی هەڕەشە دەكات‌و‬ ‫پێشمەرگەش دەڵێت بەخوێن ناوچە دابڕێنراوەكان دەپارێزین‬ ‫شێخ جەعفەر‪ :‬هەركەسێك هەڕەشەی هێزمان لێبكات روبەڕوی دەبینەوە‬ ‫پەرلەمانتارێكی كورد لەبەغداد‪ :‬دوو گوتاری ناعەقاڵنی لەهەرێم‌و بەغدا رەوشی ناوچە دابڕێرناوەكان بەرەو مەترسی دەبەن‬ ‫بەخوێنیــش دەیپارێــزن‪ .‬الیخۆشــیەوە‬ ‫ئەندامێكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق‪،‬‬ ‫چاودێر‪ -‬نزار جەزا‪:‬‬ ‫پێیوایــە‪ ،‬دوو گوتــاری ناعەقاڵنــی لــە‬ ‫كوردســتان‌و بەغــداد هەن‪ ،‬كە رەوشــی‬ ‫ناوچــە دابڕێنــدراوەكان بەرەو مەترســی‬ ‫تادێــت‪ ،‬ناوچەكانــی ژێــر كۆنترۆڵــی دەبەن‪.‬‬ ‫داعــش بەرتەســكتردەبنەوەو ســوپای‬ ‫عیــراق‌و حەشــدی شــەعبیش خۆیــان‬ ‫ناوچە دابڕێندراوەكان بەخوێن‬ ‫لەناوچــە دابڕێنــدراوەكان زیاتــر‬ ‫دەپارێزرێن‬ ‫جێگیردەكــەن‪ ،‬بەرپرســانی بەغدادیــش‬ ‫فەرماندەی گشتی هێزەكانی حەفتای‬ ‫ناوەناوە جەختلەوەدەكەنەوە‪ ،‬كە دەبێت‬ ‫پێشمەرگە لەو ناوچانە بكشێنەوە‪ ،‬بەاڵم پێشمەرگە‪ ،‬بە(چاودێر)ی راگەیاند‪ ،‬ئەو‬ ‫بەرپرســانی هەرێم كشانەوە لەو ناوچانە ناوچانەی پێشتر لەدەستی داعشدابون‌و‬ ‫رەتدەكەنــەوە‪ ،‬لــە مــاوەی رابردوشــدا ئێســتا ئازادكراون‪ ،‬پێشــتر كوردستانی‬ ‫گرژی كەوتە نێوان پێشــمەرگە‌و حەشدی بون‌و پێشمەرگەش نزیكەی هەزارو ‪200‬‬ ‫شــەعبییەوە‪ ،‬فەرمانــدەی هێزەكانــی شــەهید‌و بریندار‌و ونبویــان هەیە‪ ،‬واتە‬ ‫حەفتــای پێشــمەرگەش رایدەگەیەنێت‪ ،‬ئەو ناوچانەیــان بەخوێــن ئازادكردوە‌و‬ ‫لەهیــچ هەڕەشــەیەك ناترســن‌و خۆیــان بەخوێنیــش دەیپارێــزن‪ ،‬بەاڵم راســتە‬ ‫بــۆ هــەر ئەگەرێــك ئامادەكــردوە‪ ،‬ئەو لەمالو لەوال هەندێك كەســی نابەرپرس‬ ‫ناوچانەشــیان بەخوێــن ئازادكــردوە‌و لەبەغــداد هەڕەشــەی ئــەوە دەكــەن‪،‬‬

‫پێشــمەرگە لــەو ناوچانــە بكشــێتەوە‪،‬‬ ‫ئەگــەر نەكشــێتەوە‪ ،‬ئەوا جێــی قبوڵ‬ ‫نییــە‪ ،‬بۆیــە هێزەكانــی پێشــمەرگە‬ ‫هەمیشــە لەحاڵەتــی ئامادەباشــیدایە‬ ‫لەئێســتا‌و داهاتودا بــۆ پارێزگاریكردن‬ ‫لەو ناوچانە‪.‬‬ ‫شــێخ جەعفــەر شــێخ مســتەفا‪،‬‬ ‫وتیشــی "لەهیچ هەڕەشەیەك ناترسین‌و‬ ‫هەركەسێك هەڕەشەی هێزیان لێ بكات‪،‬‬ ‫روبــەڕوی دەبنــەوە‪ ،‬ئومێدیش دەكەم‪،‬‬ ‫هیــچ الیەنێــك پەنــا بــۆ هێــز نەبات‪،‬‬ ‫بەڵكو بچنەســەر مێزی گفتوگۆ‪ ،‬چونكە‬ ‫ناوچەكە پێویستی بەئاوەدانكردنەوەیە‌و‬ ‫خەڵك لەشەڕ بێزاربووە"‪.‬‬ ‫ناوبــراو جەختیلەوەشــكردەوە‪ ،‬وەكو‬ ‫كورد ئــەم قۆناغەی پێیــدا تێدەپەڕن‪،‬‬ ‫وەك ‪ 10‬ســاڵ پێــش ئێســتا نییــە‪،‬‬ ‫لەئێســتادا هەندێــك كــەس هەڕەشــە‬ ‫دەكــەن‪ ،‬لەبەرامبەردا هەندێك الیەنیش‬ ‫دژی ئــەو هەڕەشــانەن‪ ،‬هــاوكات كورد‬

‫واز لەبیــری تەســكی حزبایەتــی‌و ئــەو‬ ‫هەاڵیــەی لەڕاگەیاندنەكانــەوە هەیــە‪،‬‬ ‫بهێنن‪ ،‬بیر لەكوردستان بكەنەوە‪ ،‬هەمو‬ ‫یەكگرتوبــن‪ ،‬چونكە ئەگــەر یەكگرتوبن‬ ‫كوردستان بەرەو سەربەخۆیی دەڕوات"‪.‬‬

‫پشــتیوانی گــەورەی هەیــەو بێكــەس‬ ‫نییە‪ ،‬بەشــێوەیەك دەوڵەتە زلهێزەكان‬ ‫لەكوردستانن‌و پشتگیری كورد دەكەن‪،‬‬ ‫لەگــەڵ ئەمانەشــدا دەبێــت حســابی‬ ‫هەڕەشــە‌و مەترســییەكان بكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەو شــێوەیەش ئاســان نییە‪ ،‬خەڵكێك‬ ‫جورئەت بــكات‪ ،‬پەالماری كوردســتان‬ ‫كورد بۆ هیچ شتێك ئامادە نییە‬ ‫بدات‪.‬‬ ‫هــاوكات ئەندامێكــی ئەنجومەنــی‬ ‫هێمای‬ ‫پێشمەرگە‪،‬‬ ‫فەرماندەیەی‬ ‫ئەو‬ ‫نوێنەرانــی عیــراق‪ ،‬بە(چاودێــر)ی‬ ‫بــۆ ئەوەشــكرد‪ ،‬چەندێــك یەكڕیــزی‌و راگەیانــد‪ ،‬كورد بۆ هیچ شــتێك ئامادە‬ ‫تەبایــی لەهەرێمی كوردســتان هەبێت‪ ،‬نییــە‪ ،‬تەنها بۆ شــەڕەدەندوك نەبێت‪،‬‬ ‫ئەوەنــدەش كورد لەبەرامبــەر دوژمنان ئێســتا كــورد كۆمەڵێــك هاشــوهوش‬ ‫بەهێزتــر دەبێــت‌و شكســت بەهــەر نەبێــت‪ ،‬كــە لەمیدیاكانــەوە دەكرێت‪،‬‬ ‫هەڕەشــە‌و مەترســییەك دەهێنــن‪ ،‬هیچــی دیكەی نییە‪ ،‬كورد لەســەر هیچ‬ ‫بــەاڵم چەندێــك كــورد پەرتەوازەبێت‪ ،‬شــتێك رێك نییە‌و هــەر حزبێك بەپێی‬ ‫ئەوەنــدەش الوازدەبێــت‌و دوژمــن زیاتر بەرژەوەندییەكانی خۆی مامەڵە دەكات‪.‬‬ ‫دەتوانن پالنەكانیان جێبەجێبكەن‪.‬‬ ‫مەحمــود رەزا‪ ،‬ئامــاژەی بەوەشــدا‪،‬‬ ‫زۆر‬ ‫"هەوڵێكی‬ ‫فەرماندەكە‪ ،‬وتیشــی‬ ‫هەمــو هێــزەكان خۆیــان بــۆ دوای‬ ‫الیەنەكان‬ ‫هەمــو‬ ‫بــاش هەیە‌و دەبێــت‬ ‫داعــش ئامادەدەكەن‪ ،‬بــەاڵم كورد هیچ‬ ‫بەهەمــوو‬ ‫بەرپرســیارێتییەكیانەوە ئامادەییەكــی نییــە‪ ،‬چونكــە رەوشــی‬

‫كوردســتان دیارە چۆنەو رەوشی كورد‬ ‫ئێســتا نەخۆشە‌و داڕزاوە‪ ،‬بۆیە بەرگەی‬ ‫هیچ شتێك ناگرێت‪.‬‬ ‫ناوبراو‪ ،‬وتیشــی " مادەی ‪ 140‬دەبو‪،‬‬ ‫تاكــو ‪ 2007-12-31‬جێبەجێبكرێــت‪،‬‬ ‫ســەركردایەتی پێشــتری كــورد‬ ‫بەرپرســیارە لەبەرامبــەر خــواو مێژو‌و‬ ‫میلەتەكەمانــدا‪ ،‬كــە نەیتوانــی مادەی‬ ‫‪ 140‬جێبەجێبــكات‌و نەیتوانــی ئــەو‬ ‫مادانــەی دەســتور تێپەڕێنێــت‪ ،‬بۆیــە‬ ‫بەرپرسیارە لەهەمو ئەو شتانەی بەسەر‬ ‫ئــەو ناوچانــەدا دێت لەئێســتاو داهاتو‬ ‫و قیامەتتــدا"‪ .‬دەشــڵێت "داهاتــوی‬ ‫ئــەو ناوچانــە نادیــارە‪ ،‬لەبەرئــەوەی‬ ‫دو وتــاری عەنتــەری هەیە لەشــەقامی‬ ‫عەرەبی‌و شەقامی كوردیدا‪ ،‬هەریەكەیان‬ ‫لەخۆیانــەوە خەریكــی وتاردانــن‌و دوو‬ ‫وتــاری زۆر ناعەقاڵنیــن‪ ،‬بۆیــە ئــەو‬ ‫ناوچانانە دەخەنە مەترسییەوە"‪.‬‬

‫تایبەت‬

‫ذمارة (‪ )597‬دوشةممة ‪2017/2/6‬‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪4‬‬

‫دەقی كۆڕەكەی مەال بەختیار لە دەربەندیخان‪:‬‬

‫“چارەنوسی نەتەوەو ئەزمونەكەمان پێویستی بەوەیە‬ ‫كە هەموو الیەكمان بەرامبەر یەكتر نەرمی بنوێنین”‬ ‫ئا‪ :‬چاودێر‬ ‫رۆژی هەینــی ‪3‬ی ئــەم مانگــە‬ ‫لەدەربەندیخــان‪ ،‬مــەال بەختیــار‪،‬‬ ‫لێپرســراوی دەســتەی كارگێــڕی‬ ‫مەكتەبــی سیاســی یەكێتــی‬ ‫نیشتمانی كوردســتان‪ ،‬لەدرێژەی‬ ‫ئــە‌و زنجیــرە كۆڕوســیمینارانەیدا‬ ‫كە لەچەند شــارو شــارۆچكەیەكی‬ ‫هەرێمی كوردســتاندا سازیكردبوو‪،‬‬ ‫باســێكی گرنــگ‌و هەنووكەیــی‬ ‫پێشكەشــكرد‪ ،‬كــە باســەكەی‬ ‫چەندیــن تــەوەری ناوخۆیــی‌و‬ ‫هەرێمی‌و نێودەوڵتی لەخۆگرتبوو‪..‬‬ ‫كــە گرنگترینیــان بریتیبــوون‬ ‫لــە مەســەلەی چارەســەركردنی‬ ‫كێشــە ناوخۆییەكانــی هەرێمــی‬ ‫كوردســتان‌و عیــراق‌و هەرێمــی‬ ‫كوردســتان‌و ناوچەكە پاش شەڕی‬ ‫داعــش‌و میكانیزمــی مامەڵەكردن‬ ‫لەگــەڵ زلهێزەكان بۆ پشــتیوانی‌و‬ ‫بەدەســتهێنانی مافە دیموكراسی‌و‬ ‫نەتەوەییەكان‪..‬‬

‫ئەم كاتەتان باش دۆستانی ئازیز ‪..‬‬ ‫بەخێربێن‪ ،‬سەرچاو ‪..‬‬ ‫خۆشــحاڵین لە دوا‌وێستگەی ئەم گەشتە‬ ‫سیاسی‌و حزبیەی كە كردمان لە دەربەندیخان‬ ‫كۆتایی پێدەهێنین‪ ،‬ئومێدەوارین ئەم كۆڕە‬ ‫‌وەكو كۆڕەكانی تر بتوانین هەندێك شیكاری‬ ‫بــۆ هەلومەرجەكــە بكەیــن‌و‪ ،‬ناونیشــانی‬ ‫كۆڕەكــە روون بكەینەوە‌و هەندێ تەموموژو‬ ‫پڕوپاگەندەو قسەی ئەمالوئەوال كە لەپارەوە‬ ‫تائێســتا دەكرێت هەندێكــی بڕەوێنینەوەو‪،‬‬ ‫هەندێكیشی ئێوەی كادیر‪ ،‬ئێوەی دڵسۆزان‪،‬‬ ‫بەدەروونێكی ئاســودەتر بیر لەچارەنووسی‬ ‫كوردستان‪ ،‬بیر لەچارەنووسی میلمالنێكان‌و‬ ‫بیر لەچارەنووسی حزبەكەتان بكەنەوە‪.‬‬ ‫مەسەلەی ملمالنێ‌و ئایندەی كوردستان؛‬ ‫ئەم ناونیشانە قسە زۆر هەڵدەگرێت‪ ،‬ئێجگار‬ ‫قســە هەڵدەگرێت ئــەم ناونیشــانە‪ ،‬ئەگەر‬ ‫دەســتەواژەی ملمالنێ خۆی لەیەكبدەینەوە‬ ‫تا ئەگاتە ئەوەی ئایندەی كوردســتان لە چ‬ ‫رێگەیەك‌و لەبەردەم چەندین دووڕێیاندا بەرەو‬ ‫كوێــی ئەبەین‪ ،‬چــۆن دەتوانین ئامانجەكان‬ ‫بــەدی بێنیــن‪ ،‬پیالنــەكان پەكبخەیــن‪،‬‬ ‫كۆسپ‌و تەگەرەكان البەرین‪ ،‬هەموو ئەمانە‬ ‫لەناونیشــانی كۆڕەكەدا خۆیان ئەدۆزنەوە‪،‬‬ ‫ملمالنــێ شــتێكی ئاســاییە لەمێــژوودا‪،‬‬ ‫نەبوونی ملمالنێ شــتێكی نائاســاییە‪ ،‬هەر‬ ‫كۆمەڵێــك بەڵكــو هــەر بنەماڵەیەكیــش‬

‫ئەگەر جۆرێك لەملمالنێی شــەرەفمەندانەی‬ ‫لەنــاودا نەبێــت بــۆ ئــەوەی بتوانێت بیری‬ ‫جیاواز لەسەر كێشەكان لەسەر دیاردەكان‪،‬‬ ‫لەسەر رووداوەكان‪ ،‬لەسەر ئەركەكان‪ ،‬بیرە‬ ‫جیــاوازەكان تەتەڵــە بكــەن‌و‪ ،‬ســەرەنجام‬ ‫بیری یەكگرتوو دروســت بكــەن ئەركەكان‬ ‫رابپەڕێن‪ ،‬بێگومان نە ئەو كۆمەڵەیە نە ئەو‬ ‫نەتەوەیــە نە ئەو بنەمااڵنــەش ناتوانن ببن‬ ‫بە بنەماڵــە یان كۆمەڵە یــان نەتەوەیەكی‬ ‫زیندوو‪ ،‬لەكۆنیشەوە ئێمە خوێندومانەتەوە‪،‬‬ ‫كاكڵــەی فەلســەفە ناكۆكییــە‪ ،‬ناكۆكــی‬ ‫داینەمۆی پێشكەوتنە لەژیانی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫بەپێی یاســاكانی گەشەكردنی كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫بەبێ ناكۆكی بەیینی چینەكان بەبێ ناكۆكی‬ ‫بەینــی گروپــەكان بەبــێ ناكۆكــی بەینــی‬ ‫دەســتەو توێژەكان‪ ،‬بەبــێ ناكۆكی لەنێوان‬ ‫كۆمــەڵ‌و دەســەاڵت بەبێ ناكۆكــی لەنێوان‬ ‫توێــژو دەوڵەت‪ ،‬بەبێ ناكۆكی لەنێوان دام‌و‬ ‫دەزگاكانی دەسەاڵت‪ ،‬بەبێ ناكۆكی لەبیری‬ ‫دەوڵەتان‪ ،‬بەبێ ناكۆكی لە نێوان دام‌و دەزگا‬ ‫جیهانیــەكان‪ ،‬ناكرێت بەیــەك قاڵب بەیەك‬ ‫ئاڕاســتە بەیەك بڕیــار‪ ،‬بەیەك ســەركردە‬ ‫یــا بەیەك حزب یا بەیەك ســەرۆك هەموو‬ ‫دنیــا بەڕێوەبچێــت‪ ،‬میللەتــان بەڕێوەبچن‬ ‫كۆمەڵــەكان بەڕێوەبچــن‪ ،‬دەوڵەتــەكان‬ ‫بەڕێوەبچن‪ ،‬بۆیە بوونــی ملمالنێیەك لەناو‬ ‫هەموو كۆمەڵێكدا دیاردەیەكی تەندروستە‪،‬‬ ‫بەپێچەوانەوە نەبوونی ملمالنێ دیاردەیەكی‬ ‫ناتەندروستە‪ ،‬ئەوەی كە رێگە ئەدا ملمالنێ‬

‫دەبوایە گرنگرتین شت الی ئێمە لە ‪10‬‬ ‫ساڵی رابردوودا جێبەجێكردنی ماددەی‬ ‫‪140‬و دیاریكردنی سنوری كوردستان بێت‪،‬‬ ‫ئەگەر مادەی ‪ 140‬جێبەجێنەكرێت و‬ ‫سنوری كوردستان دیارینەكرێت ئێمە چۆن‬ ‫ریفراندۆم بكەین؟‬

‫هەبێــت بــە بەردەوامــی ئــەو سیســتەم‌و‬ ‫حزبەی رێگــە ئەدا بــە بەردەوامی ملمالنێ‬ ‫بەئاڕاســتەی تەندروســتەكەیدا تێبپەڕێــت‬ ‫ئــەوە حزبی دیموكراتەكانە حزبە چەپەكانە‬ ‫ئــەوان باوەڕیــان بــە راپەڕاندنــی ئەركــە‬ ‫شارستانیەكان‌و بە ئەركە هاوچەرخەكانیان‬ ‫هەیــە‪ ،‬ئەوانــەی ناهێڵن ملمالنێ بەشــێوە‬ ‫تەندروســتەكەی بەشــێوەیە مێژوویەكــەی‬ ‫خــۆی نــەڕوات ئــەوە دیكتاتۆرەكانن ئەوە‬ ‫ئیمپراتۆرەكانــن ئــەوە ئەوانــەن كە عەقڵی‬ ‫شــمولییان هەیە بیــری تۆتالیتاریان هەیە‪،‬‬ ‫بیری تۆتالیتاری فەلســەفەی تۆتالیتارییە‪،‬‬ ‫هەناســەی ئازادی ئەبڕێــت دیكتاتۆرەكانن‬ ‫دیموكراسی سەركوت دەكەن‪ ،‬جەمسەرەكانی‬ ‫ناكۆك بەرامبەر بەیەكتر بۆ دەربڕینی بیری‬ ‫جیاواز سیاسیەتی جیاواز رەخنەی جیاواز‪،‬‬ ‫ئەوانــە دیكتاتۆرەكانــن‪ ،‬خەفــە دەكــەن‪،‬‬ ‫پێیانوایــە هــەر ناكۆكیــەك بێتە پێشــەوە‬ ‫دەســەاڵتیان لەنــاو دەبــات‪ ،‬بەپێچەوانەوە‬ ‫ســەیری رۆژئــاوا بكەیــن‪ ،‬لەئەمریــكاوە‬ ‫بیگــرە تــا دوا دەوڵەتی رۆژئــاوا‪ ،‬ئەبینین‬ ‫كە ئــەو‌واڵتانــە ناكۆكیــان زۆرە ملمالنێی‬ ‫چینایەتی ملمالنێــی كۆمەاڵیەتی‪ ،‬ملمالنێی‬ ‫ئایدۆلــۆژی‪ ،‬ملمالنێی فەلســەفی‪ ،‬ملمالنێی‬ ‫شارستانی‪ ،‬ملمالنێی تەكنەلۆژی‪ ،‬ملمالنێی‬ ‫كۆمپانیاكانیــان زۆرە‪ ،‬لەگــەڵ ئەوەشــدا‪،‬‬ ‫چونكە سیستەمیان هەیە‪ ،‬دەستوریان هەیە‬ ‫نەریتیان هەیە تەكنەلۆژیان هەیە زانستیان‬ ‫هەیــە پەروەردەیــان هەیــە فەلســەفەی‬ ‫پەروەردەیــان گۆڕیــوە‪ ،‬ســەرئەنجام‬ ‫ملمالنێكان دەخرێتە خزمەتی دەوڵەتەكان‌و‬ ‫سیستەمەكان‌و جێبەجێكردنی یاسا‪ ،‬لەالی‬ ‫ئێمــەش‪ ،‬چونكــە ملمالنێــكان بەئاقــاری‬ ‫تەندروســتدا ناڕوات‪ ،‬لەالی ئێمە شۆڕشــی‬ ‫تەكنەلۆجیــا نیە‪ ،‬ئاســتی مەعریفە نزمە‪،‬‬ ‫ئاستی فەلسەفە نزمە‪ ،‬خەباتی چینایەتیی‬ ‫چینەكانــی كۆمەاڵیەتی یــا بنەمای ئابوری‬ ‫چینەكانــی كۆمەاڵیەتی یا ژێرخانی ئابوری‬ ‫ئەم‌واڵتەی ئێمە‪ ،‬یا سەرخانی ئابوری ئەم‬ ‫‌واڵتەی ئێمە‪ ،‬ژێرخانێكی الوازو سەرخانێكی‬ ‫الوازە‪ ،‬لەچوارچێوەیەكــی تەندروســتی‬ ‫هاوچەرخا نە ســەرخانمان نــە ژێرخانمان‬ ‫نە پەیوەنــدی كۆمەاڵیەتیمان نە چۆنیەتی‬ ‫بەكارهێنانــی تەكنەلۆژیــا نــە چۆنیەتــی‬ ‫بەكارهێنانــی فەلســەفە‪ ،‬نەچۆنیەتــی‬ ‫بەكارهێنانی ئایدۆلۆژیــا لەنێوانی خۆماندا‬ ‫‌وەكو پێویســت بەكارناهێنین‪ ،‬سەرئەنجام‬ ‫دەیبینیــن هەم دەســتورەكانی دەوڵەتانی‬

‫رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت شــێواون‪ ،‬هــەم‬ ‫چۆنیەتی جێبەجێكردنی یاســا‌و رێساكانی‬ ‫رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت شــێواون‪ ،‬تەنانەت‬ ‫هــەم چۆنیەتی بەكارهێنانــی ئایدۆلۆژیەت‌و‬ ‫سیاســەت‌و فەلســەفەش‌و ئنجا بێتە ســەر‬ ‫ئەوەی سیســتەمیش چۆن بەكاردێت‪ ،‬هەتا‬ ‫دادگا لــە رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت دادگای‬ ‫قەزایــی ســەربەخۆ نین‪ ،‬بۆیە تێگەیشــتن‬ ‫لەملمالنێ لە جیهانبینیە هاوچەرخەكەیەوە‬ ‫لەجیهانبینیە زانستیەكەیەوە لەجیهانبینیە‬ ‫فەلســەفیەكەیەوە كارێكی ئیجــگار گرنگە‪،‬‬ ‫ئێمە نابێت لەملمالنــێ بێتاقەت بین نابێت‬ ‫لەملمالنێ‌وەڕس بین‪ ،‬بەڵكو بەپێچەوانەوە‬ ‫ئەبێــت تێبگەیــن ئــەوە ئێمەیــن هەڵەیــن‬ ‫بەرامبــەر چۆنیەتــی بەكارهێنانی ملمالنێ‪،‬‬ ‫ئــەوە ملمالنێ نیە كە خــۆی بوونی بابەتی‬ ‫هەیــە كە ئێوە خۆشــیتان بێت‌و ترشــیتان‬ ‫بێــت هەمــوو دنیابینیــەك ملمالنێی تیایە‪،‬‬ ‫هەموو كۆمەڵ‌و نەتەوەیەك ملمالنێی تیایە‪،‬‬ ‫هەموو كۆمەڵێك ملمالنێی تیایە‪ ،‬ئەســڵەن‬ ‫رێكخــراو نیە ملمالنێی تیا نەبێت ئەســڵەن‬ ‫دوو ئینســانیش نیــە كتومــت‌وەك یــەك‬ ‫بیربكەنەوە‪ ،‬هەتا بەپێی لۆژیكی فەلســەفە‬ ‫سێوێك بێنیت بیكەیت بە دوو لەتەوە هێشتا‬ ‫جۆرێك فەرقی هەیــە لەگەڵ یەكتر ناكرێت‬ ‫بڵێیــت بەدەســتی خــۆم ناوەڕاســتەكەیم‬ ‫گرتــووە چۆنم لەتكردوە كــە وابێت بڵێیت‬ ‫‌وەكو یەكە جیاوازیان نیە‪ ،‬شتی‌وانیە! هەر‬ ‫جیاوازیان دەبێــت‪ ،‬مومكین نیە جیاوازیان‬ ‫نەبێت‪ ،‬كەوابێــت ئێمە ئەبێت پێش هەموو‬ ‫شتێك قبوڵ بكەین‪ ،‬بەشێكی گرنگی ژیانیش‬ ‫ملمالنێی تیایە‪ ،‬بەاڵم چۆنیەتی مامەڵەكردن‬ ‫لەگەڵ ملمالنێ‌و سەرئەنجام چارەسەركردنی‬ ‫هەنــدێ لەملمالنــێ ناوەختــەكان‪ ،‬ســود‬ ‫وەرگرتــن لەملمالنــێ سروشــتیەكان ئەمە‬ ‫مەســەلەیەكە پەیوەنــدی بەســەركردایەتی‬ ‫دەوڵەتانەوە هەیە بەسەركردایەتی حزبەكان‬ ‫هەیە بەقیادەو یاســا‌و چاودێریكردنی یاساو‬ ‫پەیوەندی بەمانەوە هەیە‪.‬‬ ‫ئێمە میللەتێكین بەداخەوە‌وەكو ئەوروپا‬ ‫‌وەكو رۆژئاوا نە بزوتنەوەی نەتەوەیی لەالی‬ ‫ئێمــە بزوتنەوەیەكی نەتەوەیــی دامەزراوە‬ ‫لەســەر بنەمای تەكنەلۆژیا‪ ،‬لەسەر بنەمای‬ ‫شۆڕشــی پیشەســازی‪ ،‬لەســەر فەلسەفە‪،‬‬ ‫لەســەر تێگەیشــتنی نــوێ‪ ،‬بزوتنــەوەی‬ ‫نەتەوەیــی لەالی ئێمە لەســەر ئەو بنەمایە‬ ‫دانەمــەزراوە‪ ،‬ئێســتاش لەســەر شۆڕشــی‬ ‫ئەیلــول بیروبۆچوونــی جیــاواز زۆر زۆرە‪،‬‬

‫هەندێك دەڵێــن دەرەبەگەكان بەرپایانكرد‪،‬‬ ‫هەندێك دەڵێن حزب قبوڵی نەكرد هەندێك‬ ‫دەڵێــن ســەركردایەتی پارتــی بــوو بەدوو‬ ‫بەشــەوە‪ ،‬لەســەری چەندین بۆچوون هەیە‬ ‫لەســەر ئــەو شۆڕشــە‪ ،‬كــە شۆڕشــێكی‬ ‫نەتەوایەتــی و رزگاریخوازیبــوو‪ ،‬ئێســتاش‬ ‫كێشەی نەتەوەیی لە كوردستاندا ئەوەیە كە‬ ‫ئایا مەسەلەیەكە‪ ،‬یاخود چەند مەسەلەیەكە؟‬ ‫ئایا كۆنگرەی نەتەوەیی دەبەستین یان نا؟‬ ‫حزبەكانی ناو ئەم كوردایەتیەی كە هەیە لە‬ ‫باكوور بەجۆرێك بیردەكەینەوە لە باشــوور‬ ‫بەجۆرێــك لــە رۆژهــەاڵت و رۆژئــاوای‬ ‫كوردســتانیش بــە جۆرێكــی دیكــە‬ ‫بیردەكەینــەوە‪ ،‬ئــەوە بەڵگــەی ئەوەیە كە‬ ‫یــەك نەتــەوەی مێژووكــرد لەنــاو ئــەو‬ ‫پرۆســەیەی كە لە ئەوروپا بەرپابوو لەسەر‬ ‫بنەمای شۆڕشی پیشەسازی دروستبوو‪ ،‬الی‬ ‫ئێمە دروست نەبووە جارێ‪ ،‬هێشتا دروست‬ ‫نەبــووە‪ ،‬كــە دروســتیش نابێــت بێگومان‬ ‫پایەكانــی دروســتنەبوونی نەتەوەیەكــی‬ ‫مێژوویی خەمڵیــو‪ ،‬نەتەوەیەكــی مێژوویی‬ ‫تەندروســت‪ ،‬نەتەوەیەك كە لەســەر هەموو‬ ‫جومگــەكان و روكنەكانی دروســت نەبێت‪،‬‬ ‫سەرئەنجام وەكو پێویست دروست نەبوونی‬ ‫بزوتنەوەیەكی رزگاریخوازی‪ ،‬ئەمە بێگومان‬ ‫كێشەكانی دەبینین‪ ،‬كە چەند كێشەی البەال‬ ‫بــۆ ئێمە دروســت دەكات‪ ،‬چەند كێشــەی‬ ‫البەال بــۆ حزبــەكان دروســتدەكات‪ ،‬چەند‬ ‫كێشەی البەال بۆ دەســەاڵت دروستدەكات‪،‬‬ ‫چەنــد كێشــەی البەال بــۆ شــارەكان و بۆ‬ ‫پێكهاتەی شارەكان دروستدەكات‪ ،‬ئێستاش‬ ‫ئێمە‪ ..‬ئەوە عیراق‪ ،‬ئەوە كوردســتان‪ ،‬ئەوە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوەڕاســت‪ 100 ،‬ساڵ پڕۆژەیەك‬ ‫لەالیــەن واڵتانــی ســەرمایەداری گــەورەوە‬ ‫بەناوی (ســایكس‪-‬بیكۆ)وە هات ویســتیان‬ ‫دەوڵەتی ناشــناڵ یان دەوڵەتی نیشــتمانی‬ ‫لێرە دروستبكەن بەزەبری لەشكرو زیندان و‬ ‫كوشتن‪ ،‬بەزەبری لەسێدارەدان‪ ،‬دەیانویست‬ ‫بەزۆری زۆرداری ئــەم واڵتانە وەك قاڵبێك‬ ‫دارێــژن و ئەم میللـــەتانە بخەنــە ناوی بۆ‬ ‫ئەوەی بتوانن لێكچوویەك لە نێوان دەوڵەتی‬ ‫نەتەوە لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاســت و دەوڵەتی‬ ‫نەتەوە لە رۆژئاوا دروستبكەن‪ ،‬كە بێگومان‬ ‫ئــەوە زیانێكــی ئێجــگار گــەورەی بــە‬ ‫گەشــەكردنی سروســتی ئــەم دەوڵــەت و‬ ‫نەتەوانە ئەم پێكهاتانەدا هێنا‪ ،‬سەرئەنجام‬ ‫بینیمان هەموو پرۆژەكانی كە ســەپێندران‬ ‫هەمــوو پڕۆژەكانی لەیەك قاڵبی خوازراودا‪،‬‬ ‫نەك یەك قاڵبی سروشتی كردی مێژووكردی‬ ‫بــە ئاســایی گەشــەكردودا‪ ،‬لەیــەك قاڵبی‬ ‫خــوازراوی بەپێــی كۆلۆنیاڵیــزم‪ ،‬بەپێــی‬ ‫بەرژەوەندیــی حاكمڕانەكانــی دواكەوتووی‬ ‫دینــی مەزهەبــی‪ ،‬قەومــی‪ ،‬كۆنەپارێز ئەم‬ ‫دەوڵەتانە دامەزران‪ ..‬ســەرئەنجام بینیمان‬ ‫كە تەشویشــێكی زۆر لەم پێكهاتانەدا هەیە‬ ‫كە ئێستا ئەوە بەرەو ‪ 60‬ساڵ دەڕوات باجی‬

‫ئــەو بــەزۆر لەقاڵبدانانەی ئــەو دەوڵەت و‬ ‫سیســتەمانە دەدەین‪ ،‬كە تیایدا دەژین‪ ،‬كە‬ ‫بــە نەتیجــە شكســتیخوارد‪ ،‬پێنج شــەش‬ ‫دەوڵەت لە هەڵوەشاندنەوەدان‪ ،‬باقیەكەشی‬ ‫ناتوانێــت لــە ئاســتی راپەراندنــی ئەركــە‬ ‫بنچینەییەكانــی خــۆی ملمالنێــكان بــە‬ ‫ئاراستەی مێژووی باشدا بەرێت‪‌،‬و بتوانێت‬ ‫كێشــەكانی چارەســەر بكات و میللـــەتانی‬ ‫ئێــرە‪ ،‬هاوواڵتیانــی ئێرە‪ ،‬ئامــادە بكات بۆ‬ ‫قۆناغێكــی بااڵ‪ ،‬كە قۆناغی ســەرمایەداری‬ ‫جیهانگیرییــە‪ ،‬ئێمــە كەوتووینەتــە نــاو‬ ‫دۆخێك‪ ،‬هەم لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاست باجی‬ ‫هەڵە مێژووییەكان دەدرێت‪ ،‬هەم لە دونیادا‬ ‫ناكۆكییەكــی گەورە لەنێوان واڵتاندا لەدوای‬ ‫كۆتایهاتنــی جەنگــی ســارد لــە نێــوان‬ ‫زلهێزەكانی دونیا لە نێوان سیســتەمەكانی‬ ‫دونیا دەدرێت‪ ،‬بۆیە بینیمان لە ‪ 25‬ســاڵی‬ ‫رابــردوودا چارەكە ســەدەیەكە نە دەوڵەتە‬ ‫گەورەكان دەتوانن لە نێوان خۆیاندا رێكەون‬ ‫نــە دەوڵەتــە گــەورەكان و دەوڵەتــە‬ ‫ئیقلیمییــەكان دەتوانــن لەناوخۆیانــدا‬ ‫رێكبكــەون و نــە سیســتەمە ئیقلیمییەكان‬ ‫دەتوانن كێشە بنچینەییەكان و سیاسیەكانی‬ ‫خۆیــان چارەســەر بكــەن نــە دەشــتوان‬ ‫دەســتورێكی گەل پەســەندی بــاش بخەنە‬ ‫راپرسییەوە‪ ،‬كە میللـەت لەسەری رازیبێت و‬ ‫ســەرئەنجام بەرەبــەرە گرێبەســتێكی‬ ‫كۆمەاڵیەتــی بــاش لــە نێــوان هاوواڵتی و‬ ‫دەســەاڵتدا هەبێــت بۆئــەوەی پرۆســەی‬ ‫مێژوویی دیموكراسی دوردرێژ ئەنجامبدەین‪،‬‬ ‫لەئێستادا هەموو دونیا شێواویەكی تیادایە‪،‬‬ ‫بەتایبەتی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست شێواویەكی‬ ‫ســەیرو ســەمەرەی تێدایە کە زۆر سەیرە‪،‬‬ ‫ئێســتاش یەكێتی سۆڤیەت (روسیا) باجی‬ ‫ئەو هەاڵنە دەدات كە لە شۆڕشی ئۆكتۆبەردا‬ ‫لــەو واڵتــە دراوە‪ ،‬لە شۆڕشــی ئۆكتۆبەردا‬ ‫رێگــە نەدرا لەالیەن لینین و ســەركرەكانی‬ ‫حزبی بەلشــەفیكی روســیای ئۆكتۆبەرەوە‬ ‫رێگــە نــەدرا گەشــەكردنی سروشــتی‬ ‫بەڕێڕەوەكانــی دیموكراســی تێپەرێــت‪ ،‬بە‬ ‫زۆری زۆرداری سۆســیالیزمیان ســەپاند‬ ‫لەســاڵی ‪1917‬دا سۆسیالستیان سەپاند لە‬ ‫ساڵی ‪1987‬دا هەڵوەشایەوە‪ ،‬سەرەتاكانی‬ ‫هەڵوەشــاندنەوەی تیادا دەركەوت ئێستاش‬ ‫كە سۆڤیەت هەڵوەشایەوە چەندین دەوڵەتی‬ ‫لێ پەیابوو‪ ،‬روســیا كە یەكێكە لە دەوڵەتە‬ ‫زلهێزەكانی دونیا‪ ،‬نەیتوانیوە لە پاشماوەی‬ ‫هەڵەكانی شۆڕشــی ئۆكتۆبــەر دەربچێت لە‬ ‫ئاسەواری هەڵەكانی نەبوونی ئستجابیەت لە‬ ‫ئەوروپــای شــەرقی و چارەســەركردنی‬

‫««««‬

‫دەقی کۆڕەکەی مەال بەختیار لە‬ ‫دەربەندیخان‪..‬‬

‫ئێستا سرتاتیژییەت لەالی دەوڵەتە‬ ‫ئیقلیمییەكان ئەوەیە هەلی دوای‬ ‫تێكشكانی داعش بقۆزنەوە بۆئەوەی‬ ‫سیستەمەكانیان بپارێزن‪ ،‬و حكومەتەكانیان‬ ‫بسەپێننەوە‬

‫««««‬ ‫كێشــەكانی نێــوان ئەوروپــای شــەرقی و‬ ‫ئەوروپــای غەربــی دەربچێــت‪ ،‬ئەمــە بــە‬ ‫نیســبەت واڵتێكی وەكو روســیا كە چەكی‬ ‫ئەتۆمــی هەیــەو ئەتوانێــت ملمالنێ لەگەڵ‬ ‫ئەمەریــكا بكات كــە وایە‪ ،‬بێگومــان لیبیا‬ ‫هەڵدەوەشــێتەوە ئەگەر بەراوردیان بكەیت‬ ‫بەیەكــەوەو بێگومــان یەمــەن دوچاری ئەو‬ ‫كێشــانە دەبێـــتەوە كە هەیە‪ ،‬كە ئێستاش‬ ‫یەمەنیەكان (قــات) ئەخۆن قات لەو واڵتە‬ ‫وەكــو تلیاك وایــە لــە ‪90%‬ی خەڵكی ئەو‬ ‫واڵتــە قــات ئەخــۆن النــی كەمــی ئەقڵ و‬ ‫مەعریفەو فەلسەفەو مەنهەجەكانی پەروەردە‬ ‫لــەو واڵتانە هاوچەرخ نیە دیموكراســی نیە‬ ‫ئامادەبوانی كۆڕەكە بە سەرنج و پرسیار بەشدارییان هەبوو‬ ‫گۆڕانكاری لەوێ نیە‪ ،‬ســەیری جلوبەرگیان‬ ‫بكە سەیری خەنجەرەكانی بەرباخەڵیان بكە‬ ‫ســەیری شەڕو شۆڕیان بكە‪ ،‬سەیری شەڕی‬ ‫گەڕەك و شــەڕی عەشرەت و شەڕی شیعەو خەڵك‪ ،‬هەرێم و بەغداد‪ ،‬حكومەتی هەرێم و دەســەپێندرێت ئیمپراتۆریەتــی عوســمانی‬ ‫ســونەو ئەنواعــی تر‪ ،‬بزانــە چ دۆخێك لەو دەوروبەرمــان و حكومەتــی هەرێــم و دەڕوخێندرێت دەوڵەتی كەمالیزم دێتە سەر‬ ‫یەمەنــە هاتووەتــە پێــش كە بــووە مایەی پارچەكانی دیكەی كوردستان‪ ،‬لەماوەی ‪ 25‬تەخــت كــە ئەســڵەن دەوڵە‌تــی كەمالیزم‬ ‫ئەوەی دەوڵەتانی ئیقلیمی بەتایبەتی ئێران ســاڵی رابردووەوە تائێســتا ســەرئەنجامی پاشەكشەی بە دەسەاڵتی ئیستعمار كرد لە‬ ‫و ســعودیەو هەندێك واڵتی ئیقلیمی لەسەر گەشــەكردنی ناسروشــتی ئــەم واڵتانــەی ناوچەكــەدا‪ ،‬یەكێك لەوانەی پاشەكشــەی‬ ‫یەمەن ناكۆكی قوڵیان هەیە‪ ،‬ئەبینین میسر ئێمەیە‪ ،‬دۆخی ناوچەكە بەگشــتی تێكچووە پێكردوەو وەكو كــورد زەرەری گەوەرەمان‬ ‫چی لێ بەســەرهاتووەو ئەبینین سوریا چی هەموو پرۆژەكانی ماوەی ‪ 100‬ساڵی رابردوو لێكرد پەیمانی ســیڤەری هەڵوەشــاندەوە‪،‬‬ ‫لێبەسەرهاتووە‪ ،‬عیراق چی بەسەر هاتووە‪ ،‬شكســتی خــواردوە‪ ،‬ســایكس‪-‬بیكۆ كە لە توركیــا ئەوەندە پێگەیەكی گرنگی هەبووە‪،‬‬ ‫هەرێمی كوردستان ئەگەر بەراوردمان بكەی ســاڵی ‪ 1916‬نوســراوەو لــە ‪1918‬دا و كۆڵۆنیالیزمــی بەریتانــی و فرەنســی‬ ‫بــەو واڵتانــە كــە ســەرەڕای ئــەوەی ئێمە ســەپێندراوە ئێســتاش كــە لــە ســاڵی ئەوەندەیــان توركیــا الگرنــگ بــووە كە لە‬ ‫بــەزۆری زۆرداری لەســەر دەســتی ‪2017‬دایــن‪ 100 ،‬ســاڵە ئێمــە باجــی ئــەو ئەنجامدا لەبــەر رازیكردنی توركیا پەیمانی‬ ‫ئیستعمارەكان شەتەك دراین‪ ،‬بە عیراقەوە سەپاندنە دەدەین بەبێ دیراسەكردنی دۆخی ســیڤەر كە بەرەزامەندی و بە لێكۆڵینەوەی‬ ‫شــەتەك دراین‪ ،‬بە ئێرانەوە شەتەك دراین‪ ،‬رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت و ئــەو واڵتانەی كە ورد پەیمانــی لــۆزان قبوڵكــرا‪،‬‬ ‫بە توركیاوە شــەتەك دراین‪ ،‬بە ســوریاوە‪ ،‬هــەن‪ ،‬رای زۆر لەســەر ئەوەیــە كــە گوایە هەڵوەشــێندرایەوە‪ ،‬بۆئــەوەی توركیــا‬ ‫بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا بە بەراورد بەو دۆخەی عەرەب لە رێككەوتنامەی ســایكس‪-‬بیكۆدا رازیبكــەن كوردیان فەرامۆشــكرد‪ ،‬ئێمەیان‬ ‫كــە لــە عیراق و ســوریاو یەمــەن و لیبیاو دابەشكراوە یاخود واڵتانی توركیاو ئێران و‬ ‫واڵتانــی تــر هەیــە‪ ،‬ئیســتقراری ئێمە لەو رۆژهەاڵتی ناوەڕاســت زەرەریان كردوە‪ ،‬كە‬ ‫واڵتانــە باشــترە‪ ..‬ئنجــا لەگەڵ ئەوەشــدا ئەوە بۆچونێكی زۆر ناڕاستە‪ ،‬پێش هاتنی‬ ‫هێشتا ناتوانین دڵنیابین لەوەی كە ئامانجە ئیســتعمار بــۆ واڵتانــی ئێمەو ســەپاندنی‬ ‫ســتراتیژییەكانمان بەدیدەهێنین‪ ،‬بێگومان رێككەوتنامــەی ســایكس‪-‬بیكۆ‪ ،‬عــەرەب‬ ‫خواســتەكانی كوردیــش لەســەر ئەوەیە‪ ،‬و واڵتێكــی یەكگرتــووی نەبــووە‪ ،‬ئەســڵەن‬ ‫ناتوانم پێتان بڵێم ئایا كێشە سیاسییەكانی بەمانــای دەوڵــەت‪ ،‬دەوڵەتــی مۆدێــرن و‬ ‫هەرێمــی كوردســتانیش‪ ،‬و ملمالنــێ بەمانــای دەوڵەتی ســەرمایەداری نەبووە‪،‬‬ ‫سیاســییەكان وەكــو پێویســت چارەســەر هەروەهــا دەوڵەتی نیشتمانیشــی نەبووە‪،‬‬ ‫بكەین یان نا‪ ،‬ئەم دۆخە لەخۆیەوە دروست دەوڵەتی بــەدەوی دەوڵەتی دەرەبەگایەتی‬ ‫نەبــووە‪ ،‬بەڵكو زادەی ئــەو دۆخەیە كە لە هەبــوو الی واڵتانــی عەرەبــی‪ ،‬هەروەهــا‬ ‫ناوچەكەو لە كوردســتان هەیەو زادەی ئەو دەوڵەتــی بەڕێوەبەردنی ئەقڵی شــومولی‬ ‫پرۆژانەیە كە لەســەردەمی (سایكس‪-‬بیكۆ) هەبــووە بەنــاوی دیــن و مەزهەبــەوە‪ .‬لە‬ ‫وە شكست دەخوات‪ ،‬و زادەی ئەو پرۆژانەیە واڵتانــی عەرەبی شــتێك نەبــووە بەناوی‬ ‫كــە لە حكومــەت جیاوازەكانەوە مەلیكی‌و عــەرەب‪ ،‬عەرەبــی یەكگرتــوو‪ ،‬دەوڵەتــی‬ ‫كۆماری‌و جۆرەها دەســتورو سیاســەت و عەرەبســتانی یەكگرتــوو‪ ،‬بــڕۆن مێــژوو‬ ‫سیســتەم و حاكــم تاقیدەكەنەوە‪ ،‬هەروەها بخوێننەوە‪ ،‬هاتا لەســەردەمی خولەفاكانی‬ ‫جۆرەهــا بڕیار دەســەپێنن ناتوانن كێشــە راشــیدین لە ســەردەمی عەباســییەكان و‬ ‫بنەڕەتیەكانی واڵتانی ئێمە چارەسەر بكەن‪ ،‬ئەوانــی تریــش عــەرەب هــەر یەكگرتــوو‬ ‫لەئێستادا ئێمە بووین بە میراتگری دوو جۆر نەبووە‪ ،‬میرنشینی جیاواز هەبووە دەسەاڵت‬ ‫كێشەی گەورە‪ ،‬كێشەیەك لەدوای سایكس‪ -‬و خەلیفــەی جیــاواز هەبــووە‪ ،‬ئەنواعــی‬ ‫بیكــۆو دامەزراندنــی ئــەم دەوڵەتانــەوە خەلیفــە نێردراوە بــەم الو بــەوالدا عیراق‬ ‫بەســەرماندا سەپێندراوەو پاشــماوەكانیان حكومەتی خۆی هەبووە میســر حكومەتی‬ ‫مــاوە كە ئێمە بمانەوێت و نەمانەوێت لەناو خۆی هەبووە‪ ،‬ئیســماعیلی هەبووە فاتیمی‬ ‫ئــەو واڵتانەداین‪ ،‬و هێشــتا دەبێت رەچاوی هەبووە‪ ،‬ســورییەكان دەوڵەتــی خۆیانیان‬ ‫كێشە سیاســی‪ ،‬ئابوری‌و كۆمەاڵیەتیەكانی هەبوو‪ ،‬نیمچە واڵتی بەدەوی دەرەبەگایەتی‬ ‫ئــەو چوار واڵتە بكەین كە بەزۆری زۆرداری موشــتەقاتی جیــاواز جیــاواز بــوون‪ ،‬بــە‬ ‫ئێمەی پێوە شــەتەك دراویــن‪ ،‬و لەالیەكی پێچەوانــەوە لــە دوای رێككەوتنامــەی‬ ‫تریشەوە گیرۆدەی نەبوونی گەشەكردنێكی سایكس‪-‬بیكۆ عەرەبەكان جۆرێك لە واڵتی‬ ‫سروشتی نەتەوەیی كۆمەاڵیەتی كوردەوارین نیشتمان و جۆرێك لە واڵتی پاشایەتیان بۆ‬ ‫خۆشــمان‪ ،‬ئــەو حزبانەی لەنــاو خۆماندان دروســتبووە‪ ،‬دەستوری كاتی بۆ یەكەمجار‬ ‫ئایدۆلۆژیەتــی جیــاواز سیاســەتی جیــاواز لــەدوای ئــەو رێككەوتنامەیــە لــە واڵتانی‬ ‫بڕیاری جیاواز ســتراتیژی جیاواز تێروانینی عەرەبی دروستبووە تەنها میسر نەبێت كە‬ ‫جیــاوازو پێشــینەی پــڕ لــە شەڕوشــۆڕو پێشتر قســەی لەسەركراوە ئەویش بەهۆی‬ ‫بەدبەختــی و یەكتــر كوشــتنمان هەیە‪ ،‬و یەكێــك لەســەرۆكەكانیانەوە بەنــاوی‬ ‫تائێســتاش نەمانتوانیــوە دەســتورمان (محەمەد عەلی)‪ ،‬كــە كورد بووەو كوردی‬ ‫بنوسینەوە‪ ،‬دەســتورێكی گەل پەسەند كە باكــوور بووە چووەتە ئەلبانیــاو لەوێوە بۆ كــردە قوربانــی پەیمانــی لۆزان كــە مافی‬ ‫بخرێتە راپرسیەوە‪ ،‬لەبیرمە لەپێش روخانی میسر كە لەو واڵتە بووە بە پیاوێكی گەورە‪ ،‬المەركەزیەتیشــی تێــدا نیە لە ســەپاندنی‬ ‫ســەدام مــن ئەوكاتــە ئەندامــی پارلەمانی ئەگەرنــا ئــەو واڵتانــەی ئێســتا بەنــاوی پەیمانــی ســایكس‪-‬بیكۆدا زەرەرمەندتریــن‬ ‫كوردســتان بــووم ســەرقاڵی نوســینەوەی نیشــتمانی عەرەبــی هاواریــان لێهەســتاوە نەتەوە لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا كورد بووە‪،‬‬ ‫پرۆژەی دەستور بووین‪ ،‬ئەوە تائێستا نەك بەنــاوی ئەوەی ئیســتعمار زوڵمی لێكردون حكومەتۆكەیەكــی بچوكیشــیان پــێ رەوا‬ ‫نەمانتوانــی دەســتورێكی تەوافوقــی لەناو هەتــا رادەیەك خزمەتی كــردون‪ ،‬ئێرانیش نەبینیــن نە هێنــدەی بەحرەین نە هێندەی‬ ‫خۆمانــدا بنوســینەوە‪ ،‬بەڵكــو یەكێــك لە هەر پەیوەندی بە ســایكس‪-‬بیكۆوە نەبووە‪ ،‬كوەیت نەهێندەی ئەو واڵتە بچووكانەی كە‬ ‫هۆكارەكانی تێكچوونی دۆخی كوردستان و بەهیچ شێوەیەك سایكس‪-‬بیكۆ دەستكاری لــەو ســەردەمەدا ســەرژمێرییەكەیان‬ ‫پەیوەندییــە سیاســییەكان و لــە گرێژنــە یەك بست لە خاكی ئێرانی نەكردوە‪ ،‬ئێران نەگەیشــتووەتە ‪ 40‬بــۆ ‪ 50‬هــەزار كــەس‪،‬‬ ‫دەرچوونــی ملمالنێــی سیاســییەكانی ئەم شــەش هەزار ســاڵە ئیمپراتۆریەتی هەبووە تائێســتا واڵتی بەحرەین ناگاتە نیو ملیۆن‬ ‫هەرێمــەش بــۆ مەســەلە یاســایی و كــە گەیشــتبووە ســەر دەوڵەتــی شــاو هاوواڵتی رەسەنی بەحرەینی‪ ،‬هەروەها بزانە‬ ‫دەســتورییەكان دەگەڕێتــەوە‪ ،‬مەســەلەی شاهانشــایی تا هاتە سەر دەوڵەتی كۆماری قەتەر ژمارەی هاوواڵتی رەســەنی چەندە؟‬ ‫یاســایی ســەرۆكایەتی هەرێم و پەكخستنی ئیسالمی ئەوە هەموو دونیا دەزانێت‪ ،‬هەموو كوەیــت تــازە بە تــازە دوو ملیــۆن كەس‬ ‫پارلەمــان مەســەلەی پــرۆژە دەســتورو مێــژوو بخوێننەوە بزانن لــە رێككەوتنامەی تێدەپەڕێنێت یــان دەگاتە دوو ملیۆن‪ ،‬ئەو‬ ‫ســەرۆكایەتی حكومەتەكەمان و سیستەمی سایكس‪-‬بیكۆدا قســە لەسەر ئێران كراوە؟ كاتــە كــورد بــە هەرچــی چۆنێــك كــۆت‬ ‫حكومــەت و خەڵــك‪ ،‬حكومــەت و موچەی هەروەها توركیا كە سایكس‪-‬بیكۆی بەسەردا بكردایەتەوەو بەدواداچوونت بكردایە هەشت‬

‫ملیۆن كەس بووە‪ ،‬واڵتانی ئیستعمار لەیەك‬ ‫شــاریش دەوڵەتۆكەیەكیــان بەئێمــە رەوا‬ ‫نەبینی هەمووی لەژێر فشــاری شۆڤێنیەتی‬ ‫عەرەبــی و فارســی و توركیــدا‪ ،‬ئێمەیــان‬ ‫تەفروتوناكــردو لــە ئەنجامیشــدا خۆیــان‬ ‫شكستیان خوارد ئێمەش ئێستا پاشماوەكەی‬ ‫ئەنۆشین پاشــماوەی هەڵەكانی ئەنۆشین‪،‬‬ ‫رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت هەمووی شكســتی‬ ‫خــوارد لەگەڵــی‪ ،‬ئینجا بەداخەوە هێشــتا‬ ‫دەوڵەتە زلهێزەكانی دونیا لە شكســتەكانی‬ ‫خۆیان وانــەی مێژوویــان وەرنەگرتووەو لە‬ ‫واڵتانی ئێمە ستراتیژێكی دیموكراسییان بۆ‬ ‫ئــەو ملمالنێیانە گەاڵڵەنەكــردوە بۆ ئەوەی‬ ‫بەو دیموكراسییە بتوانن رێرەوێكی مێژووی‬ ‫نوێ بۆ چارەسەركردنی كێشە سیاسییەكان‪،‬‬

‫قسەی سەرەكی دەوڵەتە گەورەكان لەگەڵ‬ ‫ئێمە ئەوەیە كە پێامن دەڵێن بچن كێشە‬ ‫ناوخۆییەكانتان چارەسەربكەن‪ ،‬یان لەگەڵ‬ ‫دەوڵەتی عیراق رێكبكەون‬

‫هیچ دەوڵەتێك لە دونیادا نیە لەدوای‬ ‫جەنگ و دابینكردنی بەرژەوەندییەكانی‬ ‫بڵێت مادەم پێشمەرگە ئازابووە با مافی‬ ‫چارەنوسیان بدەینێ‪ ،‬ئەمە ناكرێت‪ .‬دەبێت‬ ‫خۆمان لە ناو هاوكێشەكانی ئێستادا‬ ‫گرەنتی بەدیهاتنی مافەكامنان بكەین‬ ‫كێشــە ئابوورییــەكان‪ ،‬كێشــە نەتەوەیی و‬ ‫نیشتمانییەكان بدۆزنەوە‪.‬‬ ‫بەداخەوە ئێمە دەمانتوانی لەماوەی ئەم‬ ‫‪ 25‬ساڵەدا كاری باشتر بكەین‪ ،‬مەبەستم لە‬ ‫ریزبەندی حزبایەتیە كــە دەڵێم كاری باش‬ ‫بكرێــت‪ ،‬بەش بــە حاڵی خــۆم پێموایە لە‬ ‫كوردســتاندا هەرچی چۆنێك بێت بەراوردی‬ ‫بكەین بە سەردەمی داگیركەری پێشكەوتن‬ ‫و گۆڕانــكاری زۆر گەورەی بەدەســتهێناوە‪،‬‬ ‫ئەمــە بــە دانپێدانانــی هەمــوو الیەنەكان‪،‬‬ ‫لەخۆیــەوە ‪ 36‬بــۆ ‪ 37‬كونســوڵگەری‬ ‫ناهێندرێتــە واڵتەكەت ئەگەر بازاڕەكەمان و‬ ‫ئابــووری و ئەمنی قەومیمــان و ئاوەدانی و‬ ‫وەبەرهێنــان لە كوردســتان باش نەبێت‪ ،‬و‬ ‫لە خۆیەوە پەیوەندیەكی هاوسەنگ لەنێوان‬ ‫توركیاو ئێران و هەرێمی كوردستان دروست‬

‫نابێــت‪ ،‬هەروەهــا واڵتانــی دیكــە نایەن لە‬ ‫واڵتی ئێمە وەبەرهێنان بكەن‪ ،‬راســتە ئەم‬ ‫قەیرانە هاتووەتە پێشەوەو خەڵك نارازییە‪،‬‬ ‫گەندەڵــی و مشــەخۆری و نادادپــەروەری‬ ‫هەیــە‪ ،‬ئەمەمان هەمــووی قبوڵەو نامەوێت‬ ‫بچمە ناو ئەو بابەتەوە‪.‬‬ ‫لــەم دۆخەدا كە لــە ناوچەكە هەیە‪ ،‬لەم‬ ‫دۆخــەی كە نــاوی لێنرا بەهــاری عەرەبی‪،‬‬ ‫بــەاڵم پایزی عەرەبی دەرچوو‪ ،‬لەم دۆخەدا‬ ‫كــە قســەی زۆر لەســەر ئــەوە دەكرێــت‬ ‫ئایــا نەخشــە سیاســییەكەی ســەرلەنوێ‬ ‫دەكێشــرێتەوە‪ ،‬ئایــا جوگرافییەكــەی‬ ‫دەگۆڕدرێــت؟ ئایــا سیســتەمەكەی‬ ‫دەگۆڕدرێت؟ ئایا دەسەاڵتەكانی دەگۆڕدرێت‬ ‫و كێشــە سیاســیەكانی‪ ،‬چارەسەر دەكرێت‬ ‫یان ناكرێــت؟‪ ،‬ئایا كێشــە ئابوورییەكانی‬ ‫چارەسەر دەكرێـت یان نا؟ ئایا ئەو داهات‬ ‫و پاشــەكەوتی نەوتەی كە لــە رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاســت هەیــە دەبێتــە نیعمــەت بــۆ‬ ‫خەڵكیكــەی یان وەكو رابــردوو حكومەتە‬ ‫خراپــەكان و ســەرمایەداری دەوڵەتــی‬ ‫مشــەخۆر داهاتی نەوتەكەی هەڵدەلوشــن‬ ‫و سەرەنجام بۆچی بەكاریدەهێنن؟ بۆئەوە‬ ‫بەكاریدەهێنــن كە بە زەبــرو زەنگ خەڵك‬ ‫لــەدەوری خۆیان بهێڵنەوەو بە شوناســی‬ ‫جــۆراو جــۆرەوە درێــژە بــە دەســەاڵتی‬ ‫حكومەتەكانیــان بــدەن و بنەماڵەكانیــان‬ ‫درێژە بــە حكومڕانی خۆیان بــدەن‪ ،‬ئێمە‬ ‫میراتگری ئەمەین‪ ،‬ئەگەر ئێمە دەمانەوێـت‬ ‫چۆنیەتــی چارەســەركردنی ملمالنێكانمان‬ ‫وەكــو ئــەو حكوماتانەبێــت و بــە پشــت‬ ‫بەســتن بە هێزی چەك و هێزی ئاســایش‬ ‫و پشــت بــە دەزگای زانیاری و پاراســتن‬ ‫ببەســتین بــۆ ئــەوەی خەڵك كــپ بكەین‬ ‫خەفــەی بكەیــن و خەڵــك بترســێننین و‬ ‫رێگــەی ئازادییەكانیان لێبگرین و الســایی‬ ‫حكومەتەكانــی ناوچەكە بكەینەوەو بێباك‬ ‫بین لە چارەسەركردنی كێشەو ملمالنێكانی‬ ‫ناوخۆمــان ئــەوا نەتیجەی ئــەم كارانە لە‬ ‫‪ 100‬ســاڵی رابــردوودا دەركەوتــووە كــە‬ ‫ســەرئەنجاممان لــە حكومەتەكانــی تــر‬ ‫باشــتر نابێت‪ ،‬ئێمەش ئــەو باجە دەدەین‬ ‫كە ئەوان ئێســتا دەیــدەن‪ ،‬و بینیمان ئەو‬ ‫باجە چەند بە ســەختی لەسەریان كەوت‪،‬‬ ‫بەپێــی راپۆرتی پســپۆرە ئابوورییەكان لە‬ ‫ئێســتادا ســوریا ‪ 500‬بۆ ‪ 600‬ملیار دۆالری‬ ‫دەوێــت بۆ بونیادنانەوەی‪ ،‬تا وەكو جارانی‬ ‫لێبكرێتــەوە‪ ،‬لە ‪ %60‬بۆ ‪%70‬ی ئەو واڵتە‬ ‫روخێندراوە ‪ 11‬بۆ ‪ 12‬ملیۆن هاوواڵتی ئەو‬ ‫واڵتە ئاوارەو دەربەدەربوون‪ ،‬ئنجا جگە لەو‬ ‫كارەســاتە رۆحیانەی بەسەر هاوواڵتی ئەو‬ ‫واڵتەدا هاتووە كە هێشتا ماویەتی كە ئەمە‬ ‫چارەســەر بكرێت‪ ،‬ئاخــر ئەگەر ئەوە بیری‬ ‫دواكەوتووی بیری دیكتاتۆری و خۆسەپاندن‬ ‫نەبێــت ماقولــە خۆپیشــاندانێكی بچــوك‬ ‫بەشێوەیەك سەركوتبكرێت كە ئەنجامەكەی‬ ‫ئــەو ئاگرە گــەورەو ئەو دۆزەخــە بێت كە‬ ‫ئێستا ســوریای تێكەوتووە؟ بۆ لە ئەوروپا‬ ‫بەدەیان و ســەدان و هەزاران خۆپیشاندانی‬ ‫گــەورە دەكرێــت و بەملیۆنان كــەس بێتە‬ ‫سەرشــەقام نــاگات بــەوەی ئاراســتەو‬ ‫هاوكێشــەو ملمالنێكان بەرەو هەڵدێر بڕۆن‪،‬‬ ‫ئیســتا سەرۆكی نوێی ئەمەریكا بەسەدان و‬ ‫هەزاران كەس لەدژی هاتوونەتە سەرشەقام‬ ‫زۆر بەئاســایی دەبینرێت‪ ،‬یان بەریتانیا لە‬ ‫یەكێتــی ئەوروپا هاتــە دەرەوە یەك ملیۆن‬ ‫كەس خۆپیشــاندانی لــەدژی بڕیارەكە كرد‬

‫زۆر بە ئاساییش دۆخەكە تێپەڕی‪ ،‬لە یۆنان‬ ‫قەیرانێكی دارایی گەورە هاتە پێشــەوە كە‬ ‫ئەو واڵتە ‪ 400‬بۆ ‪ 500‬ملیار دۆالر قەرزدارە لە‬ ‫هەموو خۆپیشاندانێكدا بەسەدان و هەزاران‬ ‫كەس دەهاتنە سەرشــەقام كە هەندێك جار‬ ‫دەگەیشتە ملیۆنان خەڵك‪ ،‬لەگەڵ ئەوەشدا‬ ‫نــە سیســتەمەكە رووخا نــە ملمالنێكان لە‬ ‫گرێژنە دەركــران‪ ،‬نە واڵتەكە بەرەو هەڵدێر‬ ‫برا‪ ،‬هەڵبژاردنێكی پێشــوەختە كرا ئێســتا‬ ‫حكومەتێكــی چــەپ لەســەر كارە‪ ،‬من دوو‬ ‫مانــگ لەمەوبەر لە یۆنان بووم لە كۆنگرەی‬ ‫حزبــی دەســەاڵتداردا بــووم بەپێــی ئــەو‬ ‫راپۆرتەی كە ســەرۆكی حزبەكە خوێندیەوە‬ ‫لە ‪%15-10‬ی قەیرانــی دارایی تێپەڕاندووە‪،‬‬ ‫ئومێدیــان وایە لە ‪2020‬دا كێشــەكانیان بە‬ ‫تــەواوی لەكــۆڵ ببێتــەوەو حكومەتەكەش‬ ‫توشــی كوشــتارو تااڵنــی و بەدبەختــی و‬ ‫دابــڕان و شــەڕو ملمالنێــی عەشــایەری و‬ ‫شمشــێر هەڵگرتن و تلیاك خواردن و دزی‬ ‫و قاچاخچێتی نەبــوون كە وەك لە واڵتانی‬ ‫ئێمــە روودەدەن‪ ،‬كەوایــە لــە واڵتێكدا كە‬ ‫شارستانیەت و گەشەكردنی سروشتی هەبێت‬ ‫لە واڵتێكدا زەروریەتی دیموكراسی تەحەكوم‬ ‫بە عەقڵیەتی خەڵكەوە بكات‪ ،‬موئەسەسات‬ ‫هەبێــت و بــە فەلســەفەی هاوچــەرخ‬ ‫دەســەاڵتەكان بەڕێوەببرێن كێشەی گەوەرە‬ ‫گەورەش قابیلی چارەســەركردنەو ملمالنێی‬ ‫حزبەكانیــش قابیلی ئەوەیــە تەوزیفبكرێت‬ ‫بــۆ خزمەتكردنــی واڵت و پێشــكەوتنی‪،‬‬ ‫لەواڵتە دواكەوتووەكانیشدا ملمالنێی كەمتر‬ ‫لــەو ملمالنێیانــەی كــە لەواڵتانــی رۆژئاوا‬ ‫دروســتدەبێت دەبێـــتە هۆی ســەرهەڵدانی‬ ‫كارەسات‪ ،‬حكومەتێك دەڕوخێت سودی نیە‬ ‫دوان دەڕوخێن ســودی نیە‪ ،‬سیان دەگۆڕن‬ ‫ســودی نیە پارلەمان دەگۆڕن ســودی نیە‪،‬‬ ‫ســەرۆك دەكــوژن ســودی نیــە هــەزاران‬ ‫كەمیــن دادەنێــن ســودی نیــە‪ ،‬دەبــن بە‬ ‫پیاوی ئەم دەوڵەت و ئەو دەوڵەت ســودی‬ ‫نیــە‪ ،‬حكومەتی گەڕەكەكان دورســتدەبێت‬ ‫حكومەتــی حزبەكان دروســتدەبێت‪ ،‬داعش‬ ‫و قاعیــدە دەڕۆن ســودی نیــە‪ ،‬ئەنواعــی‬ ‫جەبهەی نوسرە دروست دەبێت‪ ،‬فڕۆكەكانی‬ ‫دونیا لەو واڵتانە شــەڕدەكەن‪ ،‬دەرگاكانیان‬ ‫دەكرێتەوە‪ ،‬ئەمنی واڵت نامێنێت خوێندنگا‬ ‫نامێنێت هەموو شــتێك لەدەســت دەدەن‪،‬‬ ‫ئەمــە تراژیدیایە‪ ،‬تراژیدیای سیاســیی لەو‬ ‫واڵتانە رودەدەن‪ ،‬ئەگەرچی عیراقی عەرەبی‬ ‫چووەتــە ناو ئــەو گێــژاوەوە‪ ،‬بــەاڵم ئێمە‬ ‫هێشتا ماومانە‪ ،‬قسەی من ئەوەیە‪ ،‬ماومانە‬ ‫بگەینــە نــاو ئــەو تراژیدیایەی كە ســوریا‬ ‫تێیكەوتووە‪ ،‬عیراق تاڕادەیەك تێیكەوتووە‪،‬‬ ‫یەمــەن و لیبیاو واڵتانی دیكە تێیكەوتوون‪،‬‬ ‫ماومانــە‪ ،‬بــەاڵم ئایا هەلومەرجی سیاســی‬ ‫هەمیشــە لەبــارە بــۆ ئــەوەی هەركاتێــك‬ ‫بمانەوێــت ملمالنێــكان بەئاراســتەی‬ ‫ئایندەیەكــی باشــدا بەریــن؟ پرســیارێكە‬ ‫دەبێت لە خۆمانی بكەین كە ئایا دوو مانگ‬ ‫یان شــەش مانگی دیكــە هەلومەرجەكە وا‬ ‫دەڕەخسێت بۆ ئێمە بەم شێوە حكومڕانیەی‬ ‫هەمانەو بەم پەیوەندییە سیاســییەو شێوە‬ ‫راگەیاندنەی كە هەمانە‪ ،‬ئایا بەردەوامبوون‬ ‫لەســەر ئەم رەوتە بەردەوامبین لەسەر ئەو‬ ‫رەوشە بەردەوامبین لەســەر قوڵكردنەوەی‬ ‫ملمالنێــكان و برینداركردنــی هەســت و‬ ‫ویژانــدی یەكترو پڕوپاگەندەكردن بۆ یەكتر‬ ‫بۆئــەوەی قســەی ئــەم حزب و ئــەو حزب‬ ‫بچێتە ســەرو قسەی ئەو بەرپرس و قسەی‬ ‫ئــەو بەرپرس بچێتە ســەر‪ ،‬ئایا ئەگەر بەم‬ ‫شــێوەیە بەردەوامبیــن و هەلومەرجەكــە‬ ‫كاتێكی دووری لەبەردەم ئێمە نەهێشتووە‪،‬‬ ‫ئایا پاشــماوەی ئــەو كاتەی كــە تەواوبوو‬ ‫نەمانتوانــی گۆڕانكاری لە ملمالنێكانمان لە‬ ‫ئاراستەی ملمالنێكانمان لە هاوكێشەكانمان‬ ‫و چارەسەری كێشــەی سەرۆكایەتیەكانمان‬ ‫و چۆنێتی نوسینی دەستورمان لە چۆنێتی‬ ‫راپرســی و گفتوگۆی نێوان هەولێرو بەغداد‬ ‫لە چارەســەری كێشــەكانی نێوان سلێمانی‬ ‫و هەولێــر بكەیــن‪ ،‬ئایا ئەگــەر نەمانتوانی‬ ‫چارەسەرێك بدۆزینەوە لەماوەی ئەو كاتەی‬ ‫لەبەردەســتماندا ماوە لەبەردەمماندا ماوە‪،‬‬ ‫كــە كاتەكــە تــەواو دەبێــت كەرێككەوتنی‬ ‫نێودەوڵەتی دەبێــت‪ ،‬رێككەوتنی ناوچەیی‬ ‫و نێودەوڵەتــی دەبێت‪ ،‬كە عیراق دەكەوێتە‬

‫««««‬

‫ذمارة (‪ )597‬دو شةممة ‪2017/2/6‬‬

‫تایبەت‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪5‬‬

‫ذمارة (‪ )597‬دوشةممة ‪2017/2/6‬‬

‫تایبەت‬

‫««««‬ ‫ژێــر باری ئــەو رێككەوتنە یاخــود دەچێتە‬ ‫ناو ئــەو رێككەوتنە‪ ،‬كە شــیعەی ناوچەكە‬ ‫یەكدەگرێت كە كێشــەكان لەســەر موسڵ و‬ ‫كەركوك لەســەر ناوچە كێشە لەسەرەكانی‬ ‫وەكــو خانەقیــن و ئەوانــی دیكــە دەگاتە‬ ‫روبەڕوبوونــەوە كە بەجۆرێــك لە جۆرەكان‬ ‫مەترســیمان لەســەر دروســتبكات‪ ،‬ئایــا‬ ‫ئێمــە ئەوكاتــە فریــا دەكەویــن كێشــە‬ ‫چارەســەرنەكراوەكانمان چارەســەربكەین؟‬ ‫چونكە مەترسیمان لەسەرە‪ ،‬كە رێكنەكەوین‬ ‫و شــان نەخەینەبەر كێشــەكان‪ ،‬رێككەوتن‬ ‫لەســەر كێشــە ســتراتیژییەكان بە ئارەزوو‬ ‫نیــە‪ ،‬بــە زەرورەتــە دەبێــت پێشــوەخت‬ ‫دركــی پێبكەیــن نابێت لەدوا كاتــدا دركی‬ ‫پێبكەیت‪ ،‬زەرورەتی چارەنوسی نەتەوەكەت‬ ‫ئەزمونەكــەت بەدیهاتنــی ســتراتیژەكەت‬ ‫بــە تــەواوی پێویســتی بەوەیە كــە هەموو‬ ‫الیەكمان بەرامبەر بەیەكتر نەرمبین‪ ،‬هەموو‬ ‫الیەكمان لەرێگای دوورەوە بكەوینە رێ و لە‬ ‫ناوەڕاستی رێگادا یەكبگرین‪ ،‬نەوەك هێندە‬ ‫دوربیــن بــە دوربینیش یەكتــر نەبینین لە‬ ‫بۆچوونەكانماندا‪ ،‬ئەمــە هەڵەیە هەڵەیەكی‬ ‫گەورەیە ئێمە دەبێت ملمالنێی شارستانێتی‬ ‫بكەین نەك ملمالنێی ســەدەكانی ناوەڕاست‬ ‫بكەیــن‪ ،‬نابێت بیری ئێمــە بەرنامەی ئێمە‬ ‫بڕیاری ئێمە چەق ببەستێت‪ ،‬بەڵكو دەبێت‬ ‫چەقەكان بشــكێنێت‪ ،‬دەبێت ئەو چەقانەی‬ ‫كە بووەتە مایەی چەقینمان بووەتە مایەی‬ ‫ئەوەی نەتوانین كێشەكان چارەسەربكەین‪،‬‬ ‫ئازابین لە شــكاندنیان و چەقبەســتووی لە‬ ‫سیاســەتی چارەســەركردنی ملمالنێكانمان‬ ‫نەهێڵین‪ ،‬ئەمە ئەركی ئێمەیە‪ ،‬ئەركی حزبە‬ ‫سیاســیەكان و كاربەدەســتە گەورەكانــە‪،‬‬ ‫ئەمــە نەكەیــن هەڵەیەكی گــەورە دەكەین‪،‬‬ ‫هەڵەیەكــی زۆر گەورە دەكەین بەپەلەكروزە‬ ‫لە ئایندەدا فریای چارەســەری كێشەكانمان‬ ‫ناكەوین ناتوانین لە ئایندەدا ملمالنێكانمان‬ ‫بە ئاراستەی تەوافوق و چۆنێتی بەدیهێنانی‬ ‫ئامانجەكانمــان كۆتایــی پێبهێنیــن‪ ،‬بــە‬ ‫پێچەوانــەوە ئەگــەر لێمــان قەومــا رەنگە‬ ‫ملمالنێكانمــان بەتەواوەتی لێــك بترازێت‪،‬‬ ‫ســازان نەبێت بــەرەو تــرازان برۆین‪ ،‬ناوی‬ ‫كتێبە نوێیەكەم‪( ،‬كوردستان بەرەو سازان‬ ‫یان ترازانە)‪.‬‬ ‫كاتــی زۆرمان لەدەســتچوو‪ ،‬كەممان ماوە‬ ‫ئەو زۆرەی لەدەستچوو نەچووە بچێ دەرسی‬ ‫لێوەربگرین‪ ،‬ئەو كەمەی ماوە نەهێڵین بچێت‪،‬‬ ‫بیقۆزینەوە ئەمەیە ئەركی ئێمە‪ ،‬دەبێت ئێوە‬ ‫بزانــن لــەدوای رزگاركردنی موســڵ و رەقەو‬ ‫تێكشــكانی داعــش دۆخەكــە وەكو ئێســتا‬ ‫نامێنێت‪ ،‬كە دەڵێم وەكو ئێســتا نامێنێت بۆ‬ ‫یەكێتــی و پارتــی ناڵێم‪ ،‬بۆ حزبــی دەعوەو‬ ‫عیراق ناڵێم‪ ،‬دۆخەكە وەكو ئێستا بۆ دەوڵەتە‬ ‫گــەورەكان نامێنێــت‪ ،‬و بــۆ دەوڵەتــە‬ ‫ئیقلیمییەكان و بۆ هێزە ناوخۆییەكانی عیراق‬ ‫و هەرێمی كوردستانیش وەكو ئێستا نامێنێت‪،‬‬ ‫دەوڵەتە گەورەكان بیر لەوەدەكەنەوە لەدوای‬ ‫ئەم هەموو شەڕو شۆڕو دۆخە نا ئەمنییە چی‬ ‫بكــەن بۆئــەوەی بەرژەوەندییــە بااڵكانیان و‬ ‫ئابوورییــان دابینبكــەن‪ ،‬و دابینكردنــی ئەو‬ ‫بەرژەوەندییانــە پیالنەكانــی ئــەوان‬ ‫چارەســەربكات‪ ،‬دەوڵەتــە ئیقلیمییــەكان‬ ‫بیرلەوەدەكەنــەوە چی بكەن لەگەڵ دەوڵەتە‬ ‫ســەركەوتووەكاندا‪ ،‬دیســان لەســەر ئــەوە‬ ‫رێبككەون كە سی ساڵ چل ساڵ پەنجا ساڵی‬ ‫دیكــە ئەم حكومەتانەی لە ئیقلیمەكەدا هەن‬ ‫بمێنن و ئەو سیاسەتەی خۆیان ئەیانەوێ لە‬ ‫ئیقلیمەكەدا بەسەر ئێمەو ئەرمەن و مەسیحی‬ ‫ئەمازیغیدا بیان سەپێنن ئێستا ستراتیژییەت‬ ‫لەالی دەوڵەتە ئیقلیمییەكان ئەوەیە هەلەكەی‬ ‫دوای تێكشــكانی داعش بقۆزنــەوە بۆئەوەی‬ ‫سیستەمەكانیان بپارێزن‪ ،‬و حكومەتەكانیان‬ ‫بســەپیننەوە‪ ،‬و ئەوەی ئەوان دەڵێن كێشەی‬ ‫كــوردو ســریانی و ئەرمەنــی و ئەوانی دیكە‬ ‫مەترســییە لەســەرمان هــەر خەباتێكــی‬ ‫دیموكراسی بەمەترسی لەسەر خۆیان دەزانن‪،‬‬ ‫مەترســی گــەورەی ئــەوان ئەوەیە‪ ،‬ئێســتا‬ ‫كێشــەی گەورەی ئەوان چۆن كێشەی نێوان‬ ‫توركیاو روسیا‪ ،‬توركیاو ئێران نێوان توركیاو‬ ‫سوریا‪ ،‬توركیاو ئەمریكاو ناتۆ چارەسەربكەن‪،‬‬ ‫ناتۆو روســیاو ناوەڕاســتی ئەوروپاش هەموو‬ ‫لەخەمــی ئەوەدان كامیــان تیكەی گەورەیان‬ ‫بەردەكەوێــت؟ كامیان زۆرترین و هەرزانترین‬

‫نەوتی بەردەكەوێت‪ ،‬زۆرترین كۆمپانیای لەم دونیــا بــە واڵتــی سعودیەشــەوە كــە گۆڕی‬ ‫واڵتانــەی ئێمەدا بكەنەوە‪ ،‬بیر لەوەدەكەنەوە پێغەمبەری ئیسالمی تێدایە بەو واڵتانەشەوە‬ ‫زۆرترین وەبەرهێنان لەم واڵتانەی ئێمەومانان كــە گــۆڕی ئەســحابەكانیان تێدایــەو بەهیچ‬ ‫بكەن‪ ،‬سیاسەتمەدارێكی گەورە دوای جەنگی دەوڵەتیكــی دیموكراتــی نایەن بە ئێمە بڵێن‬ ‫دووەمی جیهانی قســەیەكی جوانی كردوە كە بۆخاتری فرمێسكی دایكی شەهیدەكانی ئێمە‬ ‫دەڵێــت «رقی هەمیشــەیی و خۆشەویســتی بەرژەوەندییەكانی خۆی وازلێبهێنێت‪ ،‬واز لەم‬ ‫هەمیشــەیی لــە سیاســەتدا نیــە‪ ،‬بەڵكــو خەیاڵــە بهێنین باشــە‪ ،‬هیــچ دەوڵەتێك لە‬ ‫بەرژەوەندی هەمیشەیی لە سیاسەتدا هەیە»‪ ،‬دونیــادا نیــە لــەدوای جەنــگ و دابینكردنی‬ ‫دەبێــت هەمیشــە لەبیرمــان بێت كــەی ئەم بەرژەوەندییەكانــی بڵێت مادەم پێشــمەرگە‬ ‫دەوڵەتــە گــەورەو ئیقلیمیانە‪ ،‬شــیعەكان و ئازابووە با مافی چارەنوســیان بدەینێ ئەمە‬ ‫سوننەكان ئەم حزبی و ئەو حزب كە جڵەوی ناكرێت دەبێت خۆمان لە ناو هاوكێشــەكانی‬ ‫دەســەاڵتەكانیان بەدەســتەوەیە مەترســیان ئێســتادا گرەنتــی بەدیهاتنــی مافەكانمــان‬ ‫لەســەر ئــەو رووداوانەی كە لەچەند ســاڵی بكەین‪ ،‬تەنها خۆمان دەتوانین خۆشمان بەبێ‬ ‫رابــردوودا روویانــدا لەســەر پەیدابــوو‪ ،‬هەر چارەسەركردنی كێشە ناوخۆییەكانمان بەبێ‬ ‫كاتێــك بیانەوێــت هەرچیــەك پێویســتبێت گۆڕینی ئاراستەی ملمالنێكان لە قوڵكردن بۆ‬ ‫دەیكــەن بۆئــەوەی مەترســییەكانیان خاوكردنــەوەی ملمالنێــكان بــۆ رێككەوتــن‬ ‫بڕەوێننــەوە‪ ،‬ئەمــە خەســڵەتی حكومەتــە لەســەر ستراتیژیەتێكی مامناوەندی كە مافی‬ ‫دیكتاتۆرەكانــە خەســڵەتی حكومەتــە هەموو الیەك پارێزراوبێت و هیچ الیەك خۆی‬ ‫نادیموكراتەكانــەو‪ ،‬خەســڵەتی حكومەتــە بــە تێكشــكاو نەزانێــت لــەو ملمالنێیانــەدا‬ ‫ســەرمایەدارەكانی دونیایــە بۆدابینكردنــی ناتوانین كێشــەكانی خۆمان چارەسەربكەین‪،‬‬ ‫بەرژەوەنــدی كۆمپانیا گەورەكانیان بۆئەوەی ئاینــدەی كوردســتان پێــش مەرجــی‬ ‫زۆرترین بەش وەربگرن‪ ،‬ئێســتا كە ئەمریكاو سەركەوتنەكەی بەستراوە بەوەی ئێستا ئێمە‬ ‫فرەنســاو بریتانیاو ئەڵمانیــا كە لەگەڵ ئێمە چیدەكەیــن بــۆ ئــەوەی ئــەو ملمالنێیانە بە‬ ‫باشن نابێت بیرمان بچێت كە هەر ئەمریكایە ئاراستەیەكی تەندروستدا بەرین‪ ،‬و هەڵەكانی‬ ‫هــەر ئــەو حزبــە دەســەاڵتدارانەن كــە ‪ 145‬رابردوومــان بــە ئێمەشــەوە وەك یەكێتیــی‬ ‫جەنگیان لەدەرەوەی ئەمریكا بەرپاكردوە بۆ‬ ‫پاراســتنی بەرژەوەندییەكانیــان‪ ،‬نابێــت‬ ‫بیرمانبچێــت كــە فرەنســاو بریتانیا جەنگی‬ ‫یەكەمــی جیهانیــان بەرپاكــردو رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاســتیان داگیرو دابەشكرد بۆ پاراستی‬ ‫بەرژەوەندییەكانیــان و ســەرئەنجام گەالنی‬ ‫وەكــو ئێمەیان بــە قەڵبەیەكدا بــرد‪ ،‬نابێت‬ ‫بیرمان بچێت كە ئەڵمانیا ئێســتا لە هەموو‬ ‫كات زیاتر پێویستی بە بازاڕی دەرەوەیە زۆر‬ ‫بە ئاســانی الیەنگری رێككەوتنێك بكات كە‬ ‫بەشێك لە پشككەكانی ئەویش لە ناوچەكەدا‬ ‫دابین بكات‪ ،‬ئیتاڵیاو ئیســپانیاو ئەنجومەنی‬ ‫ئاسایش و نەتەوەیەكگرتووەكان بەرژەوەندی‬ ‫هەمیشــەییان هەیــە‪ ،‬بە پێشــمەرگە دەڵێن‬ ‫قارەمان بە پێشمەرگە دەڵێن ئازادی جیهان‬ ‫و ناوچەكەی پاراستووە‪ ،‬دەڵێن دەوڵەتەكان‬ ‫نەیانتوانی ئەو شــەڕەبكەن كە پێشــمەرگە‬ ‫كردی‪ ،‬بەاڵم تائێستا نەیانوتوە ئێمە بەهۆی‬ ‫ئــەم ئازایەتیــەی پێشــمەرگەوە بەهۆی ئەم‬ ‫قارەمانێتی و قوربانیدانەی پێشمەرگەوە ئێمە‬ ‫مافــی چارەنوس بەگەلی كورد دەبەخشــین‪،‬‬ ‫ئەمەیــان فەرمووە؟ نەخێــر نەیان فەرمووە‪،‬‬ ‫باشە ئێستا نایفەرموون كە ئیشیان بە گەلی‬ ‫كــوردە ئــەی ئەگەر شــەڕ بوەســتێت چۆن‬ ‫دەیفەرموون؟‪ ،‬دەبێــت گەمژەبێت ئەوەی لە‬ ‫سیاســەتدا باوەڕ بەوە بكات لەدوای شەڕەكە‬ ‫باشــتر دەبن لەگەڵمان‪ ،‬ئــەوە ناكەن دەڵێن‬ ‫دەبێــت لەگەڵ دەوڵەتــەكان گفتوگۆ بكەین‪،‬‬ ‫پێــت دەڵێــن ئێــوە ناتوانــن لەناوخۆتانــدا نیشتمانیی كوردســتان دوبارەی نەكەینەوە‪،‬‬ ‫كێشەكانتان چارەسەربكەن ئێمە چۆن بێین و ئێمــە خۆمان بێ بەری ناكەین و فریشــتەش‬ ‫پشتگیری ریفراندۆم بكەین‪ ،‬فشاری سەرەكی نیــن لــە سیاســەتدا ئێمــەش ئینســانین و‬ ‫ئــەوان لەســەر ئێمــە ئەوەیــە یــان كێشــە بەرژەوەندیمان هەیەو سەركردایەتیمان هەیە‬ ‫ناوخۆییەكانی خۆتان چارەسەربكەن‌و لەگەڵ ســتراتیژو تەكتیــك و ئەولەویەتمــان هەیە‪،‬‬ ‫عیراق رێكبكــەون‪ ،‬هەر ئەمە بە ئێمە وتراوە مامەڵــە لەگــەڵ دەوڵەتانــی ئیقلیمــی و‬ ‫حەزدەكەم باش بزانن بە ئەمانەتی مێژووییەوە نێودەوڵەتــی دەكەیــن قوربانیمــان هەیە نە‬ ‫پێتــان دەڵێــم قســەی ســەرەكی دەوڵەتــە كەممان كــردوە نە درەنگ هاتوین بۆیە ئێمە‬ ‫گــەورەكان لەگــەڵ ئێمــە ئەوەیە كــە پێمان مانانیش لەم ملمالنێیانەدا بەشێكین‪ ،‬بەاڵم بە‬ ‫دەڵێــن بچــن كێشــە ناوخۆییەكانتــان تێڕوانینــی جیاواز بەشــین‪ ،‬بەشــێك نین تا‬ ‫چارەســەربكەن یان لەگــەڵ دەوڵەتی عیراق ببیــن بــە پاشــكۆی ئــەم حــزب و لــە ژێر‬ ‫رێكبكەون و بەرژەوەندیی و داخوازییەكانتان هەژموونی ئــەو حزبی دیكــەدا بڕیار بدەین‪،‬‬ ‫بەدیبهێنن‪ ،‬ناڵێن لە دژی دەوڵەتی سەربەخۆو سەربەخۆی خۆمان زۆر زۆر گرنگە لە بریاری‬ ‫ریفراندۆمیــن ناڵێن نابێت ئێــوە داوای ئەوە سیاسیدا چ لەناو حكومەتبین یان لەدەرەوەی‬ ‫بكەن‪ ،‬بەاڵم كە وردی دەكەنەوە هەر ئەو دوو حكومەتبیــن بۆ هــەر رێككەوتنێك بۆ بڕیارو‬ ‫شتەمان پێدەڵێن‪ ،‬بۆ ئەم قۆناغە ئەوە قسەی ئاراســتیەك دەبێت ئێمە پێش هەموو شتێك‬ ‫ســەرەكیانە‪ ،‬كــە وابێت لــەدوای داعش هەم بەرژەوەنــدی میللـــەتەكەمان لــە دوای‬ ‫ملمالنێكان لەناوچەكە هەم ملمالنێكان لەسەر رزگاركردنــی موســڵ و تێكشــكاندنی داعش‬ ‫ئاستی دونیاو لە عیراق و هەرێمی كوردستان وەكــو خــۆی پێشــبینی بكەیــن و لەبەرچاو‬ ‫دەكەوێتــە ژێــر كاریگــەری ئاڵوگــۆڕەكان‪ ،‬بگریــن‪ ،‬لەبــەر رۆشــنایی پێشــبینكردنەكە‬ ‫ئاڵوگۆرەكانیــش بەپێــی بەرژەوەندییــەكان‪ ،‬پرۆژەی چارەســەری كێشەكانمان هەبێت كە‬ ‫قاڵبی بۆ دادەنرێت و یاسایی بۆ دادەنرێت و ئێستا ئێمە نەخشە رێگایەكمان هەیە كە زۆر‬ ‫رێككەوتنی لەســەردەكرین‪ ،‬هیچ دەوڵەتێكی زۆر گرنگە كە یەكێتی بتوانێت لەناو كایەكانی‬

‫ئێستادا كایەی پێبكات‪ ،‬قسەی زۆر هەیە كە‬ ‫پارتــی دەڵێت چــی؟ گــۆڕان دەڵێت چی؟‬ ‫یەكێتــی و الیەنەكانــی دیكە چــی دەڵێن؟‬ ‫رەخنە هەیە لێدوانی البەالو بەرزو نزم هەیە‪،‬‬ ‫زۆر كــەس قســەدەكەن بە قســەكەی هەموو‬ ‫مێژوو قوفڵ دەدات‪ ،‬من ئەو خاتمی كەالمە لە‬ ‫سیاســەتداو هەموو ئەو قسانە دەخەمە الوەو‬ ‫نامــەوێ كۆڕەكــە بــە قســەی البــەالوە‬ ‫ســەرقاڵبكەم‪ ،‬بەس ئەوەندە دەڵێم قســەی‬ ‫رەســمی یەكێتــی ئــەو قســانەن كــە لــە‬ ‫راگەیەندراوەكانــی ئێمــەدا هاتــوون‪ ،‬ئــەوە‬ ‫قســەی رەسمی یەكێتیەو ئەو لیبراڵیەتە ئەو‬ ‫نیمچــە بەرەاڵیەتیەی كە لەناو یەكێتیدا هەیە‬ ‫كە چەند كەســێك زۆر دەڵێن و كەم دەكەن‬ ‫زەرەر لــە حزبەكەیــان و خۆشــیان دەدەن‬ ‫ناهێڵــن بەئارامــی بیــر لەچارەســەركردنی‬ ‫كێشەكان بكەینەوەو ئاراستەی ملمالنێكان بە‬ ‫رێگەیەكــدا بەرین كە ئایندەیەكی باشــتر بۆ‬ ‫كــورد دابیــن بكەیــن‪ ،‬ئەگەر مەترسیشــمان‬ ‫لەســەر نەبێــت بــۆ ئاگاداریتان‪ ،‬كــە دەڵێم‬ ‫(ئایندەیەكی باشــتر) تەنها ئەو ئایندە باشە‬ ‫لەبەرچــاو ناگــرم‪ ،‬لەپاڵیشــدا ئەگــەری‬ ‫مەترســیدارمان لەبەردەمە‪ ،‬ئێســتا ئەگەری‬ ‫مەترســیدار لەســەر رۆژئاوا هەیە بینیمان لە‬ ‫ســاڵێكدا هەدەپــە چی لێ بەســەر هات‪ ،‬لە‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫ئەو لیرباڵیەتە‪ ،‬ئەو نیمچە بەرەاڵیەتیەی كە‬ ‫لەناو یەكێتیدا هەیە كە چەند كەسێك زۆر‬ ‫دەڵێن و كەم دەكەن‪ ،‬زەرەر لە حزبەكەیان‬ ‫و خۆشیان دەدەن ناهێڵن بەئارامی بیر‬ ‫لەچارەسەركردنی كێشەكان بكەینەوە‬

‫لەیــەك هەڵدەســوو‪ ،‬بــەاڵم رێككەوتنــەوە‪،‬‬ ‫كاتێــك مــن ئــەو قســانەم دەكــرد كــە بە‬ ‫گوناهێكی گەورە دادەنــرا توركیا لەبەرامبەر‬ ‫ئێســتای ســوریا پاشەكشــە بــكات‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫پاشەكشــەی كــردو سوپاشــی هێناوەتــە‬ ‫پێشــەوەو شــەڕی جۆراو جۆر دەكات لە ناو‬ ‫سوریاو پەیەدە‪ ،‬و نەیانهێشت پەیەدە بچێتە‬ ‫كۆنگرەی ئەســتانەو وەفدێكی ئەنەكەســەش‬ ‫كــە لــە نــاو كۆنگرەكەدا بــوو نەیانهێشــت‬ ‫كۆنگرەی رۆژنامەنوسی ببەستێ‪ ،‬نەیانهێشت‬ ‫قسەبكات و كە ویستی قسەبكات دەریان كرد‬ ‫لە كۆبوونەوەكەدا‪.‬‬ ‫ئەوە پەیەدەیە كە بەوپەڕی قارەمانێتیەوە‬ ‫شەڕ دەكات‌و ســەركەوتنی ئێجگار گەورەی‬ ‫بەدەستهێنا‪ ،‬نەیانهێشت بچێتە كۆنگرەكەو‬ ‫نوێنەرایەتی كورد بكات‪ ،‬ئەمە بەرژەوەندی‬ ‫گەالنــە بترســن ئەمە بەرژەوەنــدی گەالنە‪،‬‬ ‫لەالیەكــەوە چەكیــان دەدەنــێ و لەالیەكی‬ ‫دیكەشــەوە ناهێڵــن بەشــداربێت‪ ،‬كەواتــە‬ ‫وەكــو جەنگاوەر حســابیان بۆكردون وەكو‬ ‫ئازادیخــوازو هێزێكــی خــاوەن ســتراتیژ‬ ‫بۆچارەســەركردنی كێشــەكان حسابیان بۆ‬ ‫نەكــردون‪ ،‬ئەوە مــن دەڵێــم جەنگاوەرین‬ ‫یــان ئازادیخــواز؟ ئەگــەر جەنگاوەریــن‬ ‫لــەدوای جەنگ ئیشــیان پێمــان نامێنێت‬ ‫ئەگــەر ئازادیخوازیــن دەبێت ســتراتیژێك‬ ‫هەبێــت بۆ چارەســەركردنی كێشــەكانمان‬ ‫ئەویش ســتراتیژی دەســتەبەركردنی مافە‬ ‫دیموكراســییەكانمانە‪ ،‬گۆڕینی دەســتوری‬ ‫واڵتانــە بــە ئاراســتەیەكدا كــە بتوانێــت‬ ‫ئامانجەكانمــان بەدیبهێنێــت‪ ،‬روســیا‬ ‫دەســتورێكی پێشكەشــكردوە ســوریا‬ ‫قبوڵی نیە‪ ،‬لە توركیا دەســتورێك دانراوە‬ ‫كە تــا ســاڵی ‪ 2030‬ئــەرۆدگان دەتوانێت‬ ‫سەرۆككۆمار بێت بەم سیاسەتەی كە ئێستا‬ ‫بەرامبەر ئێمــە دەیگرێتەبەر‪ ،‬دوو دەورەی‬ ‫هەڵبژاردن ســەرۆكوەزیران بــوو ئەوە دوو‬ ‫دەوەری هەڵبژاردنیشــە ســەرۆككۆمارە‬ ‫دەســتوریش دەگۆڕێت كــە دوای ئەوەش‬ ‫دەتوانێــت ســێ دەورەی هەڵبژاردنــی‬ ‫دیكەش ســەرۆككۆمار بێت‪ ،‬دەســتور بەو‬ ‫جــۆرە دەگۆڕن نەك ســودیان لــە مێژوو‬ ‫وەرنەگرتووە بۆ ئەو دەستورە شۆڤێنیەی‬ ‫كە ســەپاندویانە‪ ،‬بەڵكو بەجۆرێكی دیكە‬ ‫هەمان تاســو حەمامی سەردەمی جەنگی‬ ‫ســاردو جەنگی یەكەم و دووەمی جیهانی‬ ‫دەســەپێننەوە بەســەرمانداو لە عیراقیش‬ ‫ئێســتا هەندێــك هێــز هەیــە كــە دەڵێت‬ ‫دەبێت بە دەســتوری هەمیشــەی عیراقدا‬ ‫ســاڵێكدا شــارو شــارۆچكەكانی كوردستان بچینەوەو یەكێك لە مادەكان كە دەیانەوێت‬ ‫چیان بەســەر هــات‪ ،‬بینیمــان زیندانیەكانی دەستكاری بكرێت ماددەی ‪140‬ی دەستورە‪،‬‬ ‫توركیــا چۆن پڕبوون لە ‪ 11‬هــەزار ئەندام و ئەمــەش هەیە لە عیراق خۆم لێم بیســتون‬ ‫الیەنگــری هەدەپــە‪ ،‬زیاتــر لــە ‪ 170‬بۆ ‪ 180‬خۆم لە گەورە بەرپرسانی عیراقم بیستووە‬ ‫هــەزار راگەیاندنــكارو سیاســەتمەدارو كــە لــە كۆنگرەیەكــدا موناقەشــەی زۆر لە‬ ‫كاربەدەســت ئێســتا لە توركیا لە زینداندان‪ ،‬نێوان بەرپرســانی ئێمەو عیــراق كراوە كە‬ ‫پێرار كێ پێشــبینی ئــەوەی دەكرد ئەوە لە نامەوێت ناو بهێنم خــۆم وەاڵمی ئەو زاتەم‬ ‫توركیــا روبدات؟‪ ،‬حەوت ســاڵ لەمەوبەر كێ داوەتەوەو كاك هۆشــیار زێباری و شــۆڕش‬ ‫پێشبینی دەكرد سوریا ئەم دۆخەی ئێستای حاجــی پشــتگیری وەاڵمەكــەی منیان كرد‬ ‫بەسەردابێت؟‪ ،‬پێرار كێ پێشبینی دەكرد كە كە وتم ماددەی ‪ 140‬ماددەیەكی هەمیشەی‬ ‫كۆنگــرەی ئەســتانەو جنێــڤ دەبێــت و دەســتورەو نابێــت دەســتكاری بكرێــت و‬ ‫حكومەتــی بەشــار ئەســەد رزگاریدەبێت؟‪ ،‬الببرێت‪ ،‬بەغداد خۆی مەترسی داگیركردنی‬ ‫‪ 5-17‬مــن كۆرێكــم لــە زانكــۆی ســلێمانی لەســەربوو‪ ،‬سەاڵحەدین و ئەنبارو فەلوجەو‬ ‫ســازكرد‪ ،‬كــە پێنــج كەناڵــی ئاســمانی موســڵ ناوچەكانی دەوروبــەری داگیركراون‬ ‫بەشــداربوون بەشــێك لــەم مەترســیانەم كەچــی ئەمانــە داوای دەســتكاریكردنی‬ ‫خستەروو‪ ،‬هەمیشە تەئكیدم لەوە كردوەتەوەو دەســتورو البردنی ماددەی ‪ 140‬یان دەكرد‪،‬‬ ‫تــكام كــردوە ســەرۆكی هەرێــم حزبــە ئنجا وەرە ســەربكەون و فڕۆكەخانەكانیان‬ ‫كوردســتانیەكان حكومــەت وەرن بــا پڕبێت لە فڕۆكەی جەنگی سەربازگەكانیان‬ ‫كێشەكانمان چارەســەربكەین‪ ،‬وەرن با كات پڕبێــت لــە دوا مۆدێلــی تانــك‌و تۆپــە‬ ‫لەدەســتنەدەین ئــەو قســانەمان هەمــووی دورهاوێژەكانیان بە هەزاران بێت و حەشدی‬ ‫كــردوە‪ ،‬بــەاڵم بفەرموون بزانین ئێســتا ئەو شــەعبی ‪ 300‬هــەزار جەنــگاوەری هەبێــت‬ ‫روداوانــە رویانــدا یان نــا؟ كاتێــك من ئەو ئێمــە داوای جێبەجێكردنــی مــاددەی ‪140‬‬ ‫قســانەم دەكرد كە روســیاو توركیا شیریان بكەیــن ئەبێت چیمان بەرامبەر بكەن؟‪ ،‬ئایا‬

‫گەمژەییە ئەوەی لە سیاسەتدا باوەڕ‬ ‫بەوە بكات لەدوای شەڕی تێرۆرستانی‬ ‫داعش‌و ناوچەكە‪ ،‬واڵتانی دونیا باشرت دەبن‬ ‫لەگەڵامن‬

‫واڵتان رێگریامن لێناكەن بۆ چارەسەركردنی‬ ‫كێشەكامنان‪ ،‬كەواتە خۆمانین نامانەوێت‬ ‫كێشەكامنان چارەسەر بكەین‬

‫‪6‬‬

‫قبوڵی دەكــەن كە تائێســتا قبوڵنەكراوە؟‬ ‫ئەوەتــا بــەرەو ‪ 9‬ســاڵ دەڕۆیــن مــاددەی‬ ‫‪ 140‬جێبەجێنەكــراوە هەڵەیەكــی گەورەیە‬ ‫ملمالنێكانمان بەشێوەیەكە كە داكۆكیكردن‬ ‫لە مافە ســەرەكییەكانمان وەكو پێویســت‬ ‫نەبووە‪ ،‬دەبوایە گرنگترین شت الی ئێمە لە‬ ‫‪ 10‬ســاڵی رابردوودا جێبەجێكردنی ماددەی‬ ‫‪140‬و دیاریكردنی ســنوری كوردستان بێت‪،‬‬ ‫ئەگــەر مــادەی ‪ 140‬جێبەجێنەكرێــت و‬ ‫سنوری كوردستان دیارینەكرێت ئێمە چۆن‬ ‫ریفرانــدۆم بكەین؟ تەنها لە چــوار پارێزگا‬ ‫ریفراندۆم دەكەین؟ ئەی كەركوك و خانەقین‬ ‫و شەنگال‪ ،‬ئەی مەخمور كە تائێستا بەیاسا‬ ‫لەســەر كوردستان نیە‪ ،‬ئەی خازرو شێخان‬ ‫و ناوچەكانــی دیكــە؟ ئــەی مەندەلــی و‬ ‫جەلەوالو ئــەو ناوچانە بەرەو كوێ دەڕۆن؟‬ ‫بۆیە لە كۆتایــدا دەڵێم ئێمە هەڵەی جۆراو‬ ‫جۆرمــان كــردوە لە چۆنێتــی ملمالنێكردن‬ ‫لــە ناوخۆمانــدا لــە چۆنێتــی ملمالنێكردن‬ ‫لەگــەڵ دەوڵەتــی عیــراق و دەوڵەتانــی‬ ‫دەوروبــەردا لە چۆنێتی مامەڵەکردن لەگەڵ‬ ‫دەوڵەتــە گەورەكانــدا‪ ،‬بۆیــە دەبێــت ئەم‬ ‫سیاســەتە فۆڕمات كەینەوە راستیكەینەوە‪،‬‬ ‫دارێژینەوە‪ ،‬لە كوێشەوە دەستپێبكەین؟ لە‬ ‫چارەسەركردنی كێشە ناوخۆییەكانی خۆمان‬ ‫و خاوكردنــەوەی ملمالنــێ ناوخۆییەكانمان‬ ‫بۆیە ئێمە ئایندەیەكی باشتر بۆ كوردستان‬ ‫دابینبكەیــن یــان ئەگــەر مەترســی هاتــە‬ ‫ســەرمان بەیەكەوە بتوانین بەرگری بكەین‬ ‫و میللـــەتەكەشمان لەگەڵمــان بێــت‪ ،‬بەم‬ ‫دارو پەردوە بەم سیاسەتەی ئێستا هەمانە‬ ‫خەڵــك ناڕازییە لێمان رەخنەی لێمان هەیە‬ ‫ســەرباری تەنگ و چەڵەمــەی ئابووری كە‬ ‫ئــازاری خەڵك دەدات‪ ،‬هیــچ نەبێت ئەگەر‬ ‫ناتوانین كێشــە ئابورییەكان وەكو پێویست‬ ‫چارەسەربكەین كێشــە سیاسییەكان وەكو‬ ‫پێویســت چارەســەربكەین‪ ،‬بــۆ ئــەوەی‬ ‫خاڵك پێمان بڵێت ئەوەی لەدەســەاڵتداندا‬ ‫هەبوو لە چارەســەری كێشــە سیاسیەكان‬ ‫كردتــان‪ ،‬ئــەوەی لــە دەســەاڵتداندا نیــە‬ ‫كێشە ئابوورییەكانە قەیناكات تەحەمولتان‬ ‫دەكەیــن‪ ،‬ئەگەر غەدریش بێت تەحەمولتان‬ ‫دەكەیــن‪ ،‬ئینســان لــە نێوان چارەنوســی‬ ‫سیاســی و ئازادییەكانی و پێویســتیەكانی‬ ‫ژیانــی ئەولەوییــەت دەدات بــە مــاف و‬ ‫ئازادییەكانی‪ ،‬بەاڵم پێویستیەكانی ژیانیشی‬ ‫فەرامۆش نــاكات‪ ،‬پەیتا پەیتا داوایدەكات‪،‬‬ ‫ئێمە نە دەتوانین بەو دەســتوبردیە كێشــە‬ ‫ئابوورییەكان چارەسەری بكەین من دەزانم‬ ‫تــا كۆتایی ‪ 2017‬دەتوانرێت رێژەی ‪ %10‬بۆ‬ ‫‪ %20‬بۆ‪ %30‬باشــتربێت و لە ‪2018‬دا دۆخی‬ ‫ئابوری لە ناوچەكەو لەسەر ئاستی دونیاش‬ ‫باشــتربێت‪ ،‬بــەاڵم بۆچی ناتوانین كێشــە‬ ‫سیاســییەكانمان چارەســەربكەین كە هیچ‬ ‫دەوڵەتێك رێی چارەسەركردنی لێنەگرتووین‬ ‫هیچ دەوڵەتێكی ئیقلیمی پێی نەوتوین ئەمە‬ ‫بكەن و ئەوە نەكەن هیچ زلهێزێكی دونیا پێی‬ ‫نەوتوین نابێت كێشــەكانتان چارەسەر بێت‬ ‫هەروەهــا ئێمەش بەو شــێوەیە خۆمان بەم‬ ‫دەوڵەت و بەو دەوڵەتەوە نەبەســتووەتەوە‬ ‫كــە ئــەو دەوڵەتانــە رێگریمــان لێبكەن بۆ‬ ‫چارەســەركردنی كێشــە ناوخۆییەكانمــان‬ ‫كــە رێگریمــان لێنەكرێت كەواتــە خۆمانین‬ ‫نامانەوێــت كێشــەكانمان چارەســەر‬ ‫ببێــت كەواتــە خۆمــان وا ملمالنێكانمــان‬ ‫قوڵكردوەتــەوەو بــە كێشــەی الوەكیــەوە‬ ‫ســەرقڵمان كــردوە كــە ســەرەنجام لــە‬ ‫كۆاڵنێكی داخراوداین ئێستا كە من هیوادارم‬ ‫میللـــەت و رای گشــتیش بە وشــیارییەكی‬ ‫ترەوە بێتە مەیدان‪ ،‬من بەش بە حاڵی خۆم‬ ‫ئەبەد لە رەخنە ناترسم‪.‬‬

‫ذمارة (‪ )597‬دو شةممة ‪2017/2/6‬‬

‫کوردستان سەرانسەر‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫«رەوشی توركیا‪ ،‬لەتەندروستی‬ ‫ئەحمەد تورك خراپترە»‬

‫‪7‬‬

‫ناوچەی ئارام بۆ كورد‬ ‫گرنگی چییە؟‬

‫لەگەڵ نزیكبونەوەی ریفراندۆم‪ ،‬بارودۆخی توركیا تادێت بەرەو‬ ‫ئاڵۆزی دەچێت‬ ‫هۆزان عەفرینی‬

‫راپۆرت‪ -‬چاودێر‬ ‫لەپــاش تێپەڕاندنــی بەزۆرینــەی‬ ‫دەنــگ چەنــد بڕگەیــەك بــۆ‬ ‫دەســتوری‬ ‫هەمواركردنــەوەی‬ ‫توركیــا‪ ،‬وابڕیــارە لــە لەمــاوەی‬ ‫دوو مانــگ بەســەر ئــەم بڕیارەی‬ ‫پارلەمــان‪ ،‬توركیــا گشتپرســی‬ ‫بــۆ گۆڕینــی سیســتەمی توركیــا‬ ‫لەپارلەمانییــەوە بۆ ســەرۆكایەتی‬ ‫ئەنجامبــدات‪ ،‬چاودێرانی سیاســی‬ ‫پێیانوایــە رەوشــی سیاســی و‬ ‫ئەمنی توركیا تادێت بەرەو ئاڵۆزی‬ ‫دەچێت‪ ،‬لەالیەك دەســتگیركردنی‬ ‫رۆژنامەنوسان و كەسانی ئەكادیمی‬ ‫هەروەها سیاسەتكاران و چاالكوانی‬ ‫كورد بەردەوامەو لەالیەكیتریشەوە‬ ‫شــەڕی ســوپای توركیا و پەكەكە‬ ‫درێــژەی هەیــە‪ ،‬بۆیــە چــاوەڕێ‬ ‫دەكرێــت رەوشــەكە گرژتربێــت و‬ ‫ئەنجامدانی راپرســی لەكەشــێكی‬ ‫ئارامدا بەڕێوەنەچێت‪.‬‬

‫‪ 11‬پارلەمانتاری هەدەپە لەزیندانن و داوای گرتنی ‪13‬ی تریشــیان دەكرێت‬

‫دەســتگیركردنی چاالكــوان و ئەندامانی‬ ‫سیاســی كــورد (هەدەپە)‪ ،‬لەدوای ســێ‬ ‫مانــگ لــە دەســتگیركردنیان‪ ،‬تائێســتا‬ ‫ئۆپەراســیۆنی پۆلیســی بەشــێوەیەكی‬ ‫ئاڵتــان تــان‪ ،‬پەرلەمانتــاری هەدەپــە‪،‬‬ ‫بەردەوام ئەنجامدەدرێت‪.‬‬ ‫كــە هەفتــەی پێشــو لەگــەڵ ئۆســمان‬ ‫دانیشتنی‬ ‫‪2017-1-30‬‬ ‫رۆژی دووشەممە‬ ‫بایدەمیــری پارلەمانتــاری هەدەپــە‪ ،‬بــۆ‬ ‫ســەرۆكی‬ ‫بالوكەن‪،‬‬ ‫ئیدریس‬ ‫دادگاییكردنی‬ ‫ماوەیەكی كاتی دەســتگیركران و لەالیەن‬ ‫گــەالن‬ ‫دیموكراتــی‬ ‫پارتــی‬ ‫فراكســیۆنی‬ ‫پۆلیســەوە لێپێچینەوەیــان لەگــەڵ كــراو‬ ‫(هەدەپە)‪ ،‬لە دادگای ســزا قورســەكانی دواتریــش بــە مــەرج ئازادكــران‪ ،‬لەكاتی‬ ‫ئامــەد بەڕێوەچــوو‪ ،‬كــە داوای ‪ 18‬ســاڵ ئازادكردنــی‪ ،‬ئەڵتــان تــان رایگەیانــد‪،‬‬ ‫زیندانــی بــۆ كرابــوو‪ .‬دوای ئازادكردنــی‪ ،‬ئامانجی دەســتگیركردنی پەرلەمانتاران و‬ ‫ئیدریــس بالوكەن رایگەیانــد «گرتنی من بەڕێوەبەرانــی هەدەپــە لەالیەن حكومەتی‬ ‫لــەو ماوەیەدا تاوانێكی یاســاییە بەرامبەر ئــاك پارتــی بــۆ رازیكردنــی دەنگدەرانی‬ ‫من ئەنجامدراوە»‪.‬‬ ‫مەهەپەیــە‪ ،‬تاوەكــو دەنگ بە سیســتەمی‬ ‫بالوكــەن‪،‬‬ ‫ئیدریــس‬ ‫ئازادكردنــی‬ ‫بــە‬ ‫ســەرۆكایەتی بدەن لە گشتپرســی لەسەر‬ ‫‪11‬‬ ‫ئێستا‬ ‫هەدەپە‪،‬‬ ‫فراكســیۆنی‬ ‫ســەرۆكی‬ ‫یاســای هەمواری دەســتووری ئــەو واڵتە‪،‬‬ ‫پەرلەمانتاری هەدەپە لە زیندان ماونەتەوە‪ ،‬كــە بڕیــارە ‪ 2017-4-9‬گشتپرســی بــۆ‬ ‫بە هاوسەرۆكانی ئەو پارتەشەوە‪.‬‬ ‫ئەنجامبدرێت‪.‬‬

‫ئامانجی ئاك پارتی رازیكردنی‬ ‫دەنگدەرانی مەهەپە‪-‬یە‬

‫دەستگیركردن و لێپێچینەوەی یاسایی‬ ‫لەگەڵ هەدەپە بەردەوامە‬

‫دیلەك ئۆجەالن‪ :‬دەگەڕێمەوە توركیا‬

‫دیلــەك ئۆجەالن‪ ،‬پەرلەمانتــاری پارتی‬ ‫دیموكراتی گەالن‪ ،‬لە مۆســكۆی پایتەختی‬ ‫رووسیا رایگەیاند‪« :‬بانگكراوم بۆ دادگایی‬ ‫كردنم لە دادگای روحا‪ ،‬هەرچەندە ئەگەری‬ ‫ئەوە هەیە دەســتگیربكرێم‪ ،‬بەاڵم من هەر‬ ‫دەگەڕێمەوە»‪.‬‬ ‫دیلــەك ئۆجــەالن وتیشــی «ئێمــە‬ ‫لەزیندان ناترســین‪ .‬چەندین هاونیشتمانی‬ ‫ئێمە گیانیان لەدەســتداوە و ســەربەرزانە‬ ‫تێكۆشــان‪ ،‬بۆیــە تێكۆشــانی ئــەوان‬ ‫جەسارەت بەمن دەبەخشێت‪ .‬ئێمە خەبات‬ ‫و تێكۆشــانی دیموكراتیانەی خۆمان درێژە‬ ‫پێدەدەین»‪.‬‬ ‫دیلــەك ئۆجــەالن‪ ،‬رۆژی ‪1987-10-3‬‬ ‫لە شــاری رووحــای باكووری كوردســتان‬ ‫لــە دایكبــووە و لەســاڵی ‪ 2014‬جێگــری‬ ‫بەرپرســی هەدەپــەی شــارەكەی بــووە‪،‬‬ ‫هاوكات خوشــكەزای عەبدوڵــا ئۆجەالن‪،‬‬ ‫رێبەری زیندانیكراوی پەكەكەیە‪.‬‬

‫نــادر یڵــدرم‪ ،‬جێگــری هاوســەرۆكی‬ ‫هەدەپە و پەرلەمانتاری پارتەكە‪ ،‬لە كاتی‬ ‫ئامادەبوونــی لە دانیشــتنی دادگاییكردنی‬ ‫ئیدریــس باڵوكەن‪ ،‬لــە دادگای ئامەد‪ ،‬بەر‬ ‫لە دەرچوونی لە باڵەخانەی دادگا لەالیەن‬ ‫هێــزە ئەمنییەكانــەوە دەستبەســەركرا‪.‬‬ ‫دوای ئازادكردنــی ئایهان بیلگەن‪ ،‬وتەبێژی‬ ‫هەدەپــە و مــەرال دانــش بێشــتاش‪،‬‬ ‫ئەندامی پەرلەمانی توركیا لە فراكســیۆنی‬ ‫هەدەپــە‪ ،‬داواكاری گشــتی ئامــەد بڕیاری‬ ‫دەستگیركردنی بۆ دەركردنەوە‪.‬‬ ‫لــەدوای دەستبەســەركردنیان لــەرۆژی‬ ‫یەكشــەممە ‪ ،2017-1-29‬دادگای كۆماری‬ ‫شــاری ئامەد بڕیــاری ئازادكردنــی ئایهان‬ ‫بیلگــەن پەرلەمانتاری قــارس و گوتەبێژی‬ ‫هەدەپە و مەرال دانش بێشتاشی دەركرد‪،‬‬ ‫بەاڵم رۆژی دووشەممە ‪ 2017-1-30‬جارێكی‬ ‫دیكە بڕیاری گرتنیان بۆ دەرچووەوە‪.‬‬ ‫داواكاری گشتی ئامەد تانەی لەبڕیارەكەی هیوادارم ئەحمەد تورك لە زیندانەوە بۆ‬ ‫داگای كۆمــاری ئامــەد دا و بــە تۆمەتــی‬ ‫ماڵ بگوازرێتەوە‬ ‫ئەندامێتــی لــە رێكخــراوی قەدەخەكــراو‬ ‫پارێزەر ئۆزلــەم زەنگین‪ ،‬كە راوێژكاری‬ ‫داوای لەســەر ناوبراوان تۆماركرد‪ .‬دادگای‬ ‫رەجــەب تەیب ئەردۆغان‪ ،‬ســەرۆككۆماری‬ ‫ئیســتەنبوڵ بەپشتبەســتن بــە داواكــە‪،‬‬ ‫توركیا یــە لەبەرچاوگرتنی تەمەن و باری‬ ‫دووبــارە بڕیــاری دەســتگیركردنی بــۆ‬ ‫تەندروســتی ئەحمەد تــورك بە میدیاكانی‬ ‫ئایهــان بیلگــەن و مەرال دانش بێشــتاش‬ ‫راگەیانــد «بڕیــاری راســتی یاســایی‬ ‫دەركردەوە‪.‬‬ ‫ئەوەیــە كــە ئەحمــەد تــورك لــە ماڵەوە‬

‫نیعمەتوڵاڵ ئەردۆغمــوش‪ ،‬ئەحمەد یڵدرم‪،‬‬ ‫هودا كایا‪ ،‬ئالتان تان‪ ،‬ئیدریس بالوكەن و‬ ‫مەرال دانیش بەشتاش‪ ،‬ئایهان بیلگەن كە‬ ‫ئازادكراون‪ ،‬داوای گرتنیان دەكرێتەوە»‪.‬‬

‫دەستبەســەربێت‪ ،‬نەك لــە زینداندا بێت‪.‬‬ ‫منیش هیــوادارم ئەحمەد تورك لە زیندان‬ ‫بــۆ مــاڵ بگوازرێتــەوە‪ ،‬بــەاڵم بڕیارەكــە‬ ‫بەدەســت من و حكومەتیــش نییە‪ ،‬بەڵكو‬ ‫پەیوەندی بە دادگاوە هەیە»‪.‬‬ ‫پارێــزەر ئۆزلــەم زەنگیــن گوتــی‬ ‫«هەندێكجــار هــۆكاری دەســتگیركردنی‬ ‫سیستمی سەرۆكایەتی‬ ‫ئەحمــەد تــورك پەیوەســت دەكــەن بــە‬ ‫پەرلەمانــی توركیــا بەمەبەســتی‬ ‫سیاســەت‪ ،‬ئێمەیش دەڵێین ســزادراوەكە واژۆكــردن‪ ،‬یاســای گۆڕینــی دەســتوری‬ ‫كەسێكی سەربەخۆیە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی بڕیاری توركیای ئاراستەی ســەرۆكایەتیی كۆمار‬ ‫زیندانیكردنی ناوبراو هەم حكومەت و هەم كرد‪ .‬یاســای هەمواری دەستوری توركیا‪،‬‬ ‫ســەرۆككۆمار رەخنەیــان لــێ دەگیرێت و لــە ‪18‬ماددەی ســەرەكی پێكهاتووە و بە‬ ‫وەك بەرپرسیاری ئەو بابەتە دەبینرێن»‪ .‬یاســای «سیســتەمی ســەرۆكایەتیی»‪،‬‬ ‫ناســراوە ســەرۆككۆماری توركیــا ماوەی‬ ‫‪ 15‬رۆژی لەبەردەمدایە بۆ پەسەندكردنی‪،‬‬ ‫ئەحمەد تورك‪ :‬رەوشی توركیا لە‬ ‫كاتێك سەرۆككۆمار یاساكەی پەسەندكرد‪،‬‬ ‫تەندروستی من خراپرتە!‬ ‫دوو رۆژ لەمەوبــەر ئەحمــەد تــورك لەدوای باڵوبوونەوەی لە رۆژنامەی فەرمی‬ ‫بــاری دەخرێتە گشتپرسییەوە‪.‬‬ ‫«هەرچەنــدە‬ ‫رایگەیاندبــوو‬ ‫لــەدوای ‪ 60‬رۆژ لــە باڵوكردنــەوی‬ ‫تەندروســتی خراپە‪ ،‬بــەاڵم دۆخی توركیا‬ ‫یاســای هەمواری دەســتوور لە رۆژنامەی‬ ‫زۆر لە تەندروستی من خراپترە»‪.‬‬ ‫ئەحمەد تورك‪ ،‬هاوســەرۆكی شارەوانی فەرمــی‪ ،‬یەكــەم رۆژی یەكشــەمە وەك‬ ‫مێردیــن‪ ،‬تەمەنــی ‪ 74‬ســاڵە‪ .‬لەناوچەی كاتی ئەنجامدانی گشتپرســی دەستنیشان‬ ‫دێركی چیای مازی سەر بە شاری مێردینی دەكرێــت‪ ،‬چاوەڕوان دەكرێت گشتپرســی‬ ‫لەســەر یاســای هەمــواری دەســتووری‬ ‫باكووری كوردستان لە دایكبووە‪.‬‬ ‫ســەر لــە بەیانی رۆژی یەكشــەممە ‪ -21‬بنەڕەتــی توركیــا بكەوێتــە رۆژی ‪ 9‬یان‬ ‫‪ 2016-11‬ئەحمــەد تــورك‪ ،‬بەتۆمەتــی ‪16‬ی نیسانی‪-2017‬ەوە‪.‬‬ ‫رۆژی چوارشــەممە ‪،2017-1-18‬‬ ‫ئەنجامدانــی‬ ‫و‬ ‫«پشــتیوانیكردن‬ ‫پڕوپاگەنــدەی سیاســی و هاندانی خەڵك پەرلەمانــی توركیــا یاســای ھەمــواری‬ ‫دژی دەوڵەت و حكومەتی توركیا» لەالیەن دەستووری پەسەندكرد‪.‬‬ ‫بەپێــی پڕۆژەیاســا ‪ 18‬ماددەیەكــە‪،‬‬ ‫هێــزە ئەمنییەكانی توركیا لە ‌رێوشــوێنی‬ ‫ئەمنی تونــدا دەستبەســەركرا و رەوانەی ســەرۆككۆماری توركیا دەبێتە ســەرۆكی‬ ‫بەڕێوەبەرایەتــی ئاسایشــی پارێزگاكــە جێبەجێــكار و پۆســتی ســەرۆكوەزیران‬ ‫كرا‪ .‬پاشــان لە زیندانی ســیلڤری زیندانی هەڵدەوەشێتەوە و پەیوەندی سەرۆككۆمار‬ ‫كــرا‪ ،‬لە ‪ 2017-1-15‬بۆ زیندانی خەرپێت لەگــەڵ پارتەكــەی دانابڕێــت و مافــی‬ ‫گواســترایەوە و رۆژی ‪‌2017-1-30‬ش دەركردنی بڕیارەكانی هەیە‪.‬‬ ‫ســەرۆككۆماری ئەو واڵتە‪ ،‬لە ‪12‬دادوەر‬ ‫بەمەبەســتی پشــكنین گواســترایەوە بــۆ‬ ‫و ‪ 11‬داواكاری گشــتی‪ ،‬نیوەی ئەندامانی‬ ‫ئیستەنبۆڵ‪.‬‬ ‫پەرلەمانتارانــی ئەنجوومەنی دادوەران و داواكاری گشــتی‬ ‫دەستبەســەركردنی‬ ‫هەدەپــە لــە‪ 2016-10-4‬بەردەوامــە‪ ،‬هەڵدبژێرێــت و نیوەكــەی دیكــە لەالیەن‬ ‫تاوەكــو ئێســتا ‪ 28‬پەرلەمانتاری هەدەپە پەرلەمان دیاریدەكرێت و هەڵدەبژێردرێن‪،‬‬ ‫دەســتگیركراون‪‌ ،‬لەنێویانــدا ســەاڵحەدین دادگای ســەربازی هەڵدەوەشــێتەوە و‬ ‫دەمیرتــاش و فیگــەن یوكســەكداغ‪ ،‬ژمــارەی ئەندامانی دادگای دەســتوری بۆ‬ ‫‪15‬ئەندام كەم دەكرێتەوە و ســەربازان لە‬ ‫هاوسەرۆكانی هەدەپە‪-‬ن‪.‬‬ ‫ئــەو پەرلەمانتارانــەی هەدەپــە كــە ناویاندا نابن‪ .‬بەپێی پڕۆژەكە هەڵبژاردنی‬ ‫دەستبەســەركران و دوای دادگاییكردنیان شــارەوانییەكان لە مانگی ئــاداری ‪2019‬‬ ‫بــە مــەرج ئازادكراون‪ ،‬بریتین لە «ســری ئەنجامدەدرێت و هەڵبژاردنی سەرۆككۆمار‬ ‫سورەیا ئۆندەر‪ ،‬زیا پیر‪ ،‬ئیمام تاشچیئەر‪ ،‬و هەڵبژاردنی گشتی پەرلەمان‪ ،‬لە مانگی‬ ‫عایشــە ئاجار باشــاران‪ ،‬عەلیجــان ئونلو‪ ،‬تشرینی دووەمی ‪ 2019‬ئەنجامدەدرێت‪.‬‬ ‫پەرویــن بوڵــدان‪ ،‬ئەمیــن ئادیەمــان‪،‬‬

‫وەك ئامــاژەی پێكــراوە لە كۆنگرەی ئاســتانە دا‪ ،‬قســە‬ ‫لەســەر چۆنیەتی راگرتنی شــەڕ و ئاگربەســتێكی یەكجاری‬ ‫لــە ســوریا و دواتــر پــڕۆژەی ئازادكردنی ناوچــەی باب لە‬ ‫دەســتی داعش و ئەدلیب لە دەســتی بەرەی نوســرە كراوە‪،‬‬ ‫بەاڵم الیەنی ئۆپۆزســیۆن لەالیەن ســەرۆكی وەفدەكە محمد‬ ‫عەلــوش كیمیاویی داوای ئەوە كــردوە كە پەیەدە و یەپەگە‬ ‫بخرێنــە لیســتی تیرۆرەوە‪ ،‬كــە نوێنەری ئەنەكەســەش لە‬ ‫ئاســتانە ئامادە بوون‪ ،‬بەاڵم بەشــداریی كۆنگرەكە نەبون‪ ،‬و‬ ‫تەنهــا لە كافتریای كۆنگرەكدا ماون و هیچ رۆڵێكیان نەبووە‬ ‫تەنها بۆ ئەوەی كە شــەرعیەت بدەن بە داخوازیەكانی محمد‬ ‫عەلوش كیمیاویی كە ناوی یەپەگە و پەیەدە بخرێنە لیستی‬ ‫تیرۆرەوە‪.‬‬ ‫شایەنی باسە محمد عەلوش كیمیاویی لێپرسراوی سوپای‬ ‫ئیســامە و بڕیــاردەری لێدانــی گەڕەكی شــێخ مەقســودی‬ ‫كوردنشــینە لــە حەلەب بە چەكی كیمیــاوی كە چەندین ژن‬ ‫و مناڵــی كــورد بونەتە قوربانــی و ئێســتاش نوێنەرایەتی‬ ‫ئیتیالفــی ئۆپۆزســیۆنی ســوریا دەكات لــە كۆبونــەوە و‬ ‫كۆنگرەكانی دەربارەی سوریا كە ئەنەكەسەش لەژێر دەستی‬ ‫ئەو كەسەی بكوژی مناڵ و ژنی كوردن كار دەكەن‪.‬‬ ‫كۆبونەوەی مۆســكۆ و رەشنوســەكەی الڤرۆڤ‪ ،‬هەروەها‬ ‫لــە رۆژی ‪ 2017_1_27‬لــە شــاری مۆســكۆ بە بەشــداری‬ ‫بونــی پەیــەدە و بــەرەی گــەل بــۆ رزگاری و گۆڕانكاری و‬ ‫دەســتەی هەماهەنگی و گۆڕانی نیشــتیمانی سوریا و رەوتی‬ ‫بنیادنانــی دەوڵەت و پارتی ئیرادەی گەل و نوێنەری رەوتی‬ ‫ئاســتانە و نوێنــەری تڕۆپی حەمیم و ســەرۆكی بزوتنەوەی‬ ‫كۆمەڵــگای فراوانخــوازی ســوری لەگەڵ وەزیــری دەرەوەی‬ ‫روســیا كە دەربارەی ئەنجامنامەی كۆنگرەی ئاســتانە كە لە‬ ‫‪23‬و‪ 2017_1_24‬بە بەشداربونی هەموو الیەنەكانی چەكداری‬ ‫بەبێ داعش و بەرەی نوسرە و هێزەكانی سوریای دیموكراتیك‬ ‫بەڕێوە چووە‪ .‬بەباوەڕی الیەنەكانی بەشداربوو كۆبونەوەكەی‬ ‫مۆســكۆ و الڤرۆڤ رەشنوســی دەســتوری داهاتوی ســوریا‬ ‫پێشكەش بە الیەنەكانی كۆبوونەوە كردوە لە الی خۆشیەوە‬ ‫نوێنەری پەیەدە لە فەڕەنســا دكتۆر خالید عیسی رایگەیاند‪:‬‬ ‫كــە ئەوان وەك پەیەدە بە فەرمی لەالیەن وەزیری دەرەوەی‬ ‫روســیاوە بانگهێشــت كراون بــۆ كۆبوونەوەی ئۆپۆزســیۆنی‬ ‫ســوریا و لەدوای گفتوگۆكردنی لەسەر رەشنوسی دەستوری‬ ‫ســوریا ئەوانیــش وەك‪ ،‬بەڕێوبــەری خۆســەری دیموكراتی‬ ‫رۆژئاوای كوردســتان دەســتوری خۆیان ئاڕاســتەی سەرانی‬ ‫روسیا كردوە‪ ،‬بەاڵم لەالیەن حەسەن عەبدول عەزیم سەرۆكی‬ ‫دەســتەی هەماهەنگی نیشــتیمانی سوریا پڕۆژەی دەستوری‬ ‫رۆژئاوای كوردســتان پەســندنەكراوە رەخنەش لەسیستەمی‬ ‫فیدڕاڵی سوریا كردوە كە واتە سیستەم فیدڕاڵیەتی مەترسی‬ ‫لەسەر یەك پارچەی خاكی سوریا هەیە‪.‬‬ ‫پڕۆژەكــەی ترەمپ بــۆ ناوچەی ئارام لــە دوای كۆنگرەی‬ ‫ئاســتانەی روســیا و توركیا و بۆ كۆبونەوەی لەگەڵ روســیا‬ ‫لەگەڵ الیەنی ئۆپۆزسیونی سوریادا‪ .‬سەرۆكی نوێی ئەمریكا‬ ‫دۆناڵــد ترەمــپ بێ دەنگی خۆی شــكاند و هاتە دەنگ لە‬ ‫بەرامبەر رێككەوتن و دەســتێوەردانی روســیا و توركیا بۆ‬ ‫نێــو كاروباری ســوریا كە توركیا چارەنوســی هەموو گروپە‬ ‫چەكداریەكانی سوریای خستۆتە بن دەستی خۆی و روسیاش‬ ‫رژێــم و گروپە هاوپەیمانەكانی خســتۆتەژێر چاودێری خۆی‬ ‫لە كاتێكدا ئەمریكا خەریكی كاروباری هەڵبژاردنی ســەرۆكی‬ ‫نوێی خۆی بووە‪ .‬ســەرۆكی ئەمریكا دەربارەی ناوچەی ئارام‬ ‫لە ســوریا پڕۆژی خــۆی راگەیاند‪ :‬بەاڵم لەســەر پڕۆژەكەی‬ ‫خۆی تا ئێســتا هیچ رونكردنەوەیەكی ئاشكرا ناكردوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بۆتــەوە بــە جێــگای بــاس و لێكۆڵینەوە و لەالیــەن كەناڵ‬ ‫و دەزگاكانــی راگەیاندنــی جیهانی‪ .‬بە گوێــرەی چاودێرانی‬ ‫سیاســی راگەیاندنی ناوچەی ئــارام لەالیەن دۆناڵ ترەمپەوە‬ ‫وەك هەنگاوێــك لــە بەرامبــەر بــە روســیا و توركیایــە و‬ ‫لەبەرامبــەر واژۆكردنی لەســەر لیســتەی بریت ماكگۆرك‪،‬‬ ‫پێشنیارەكەی نوێنەری ئۆباما بۆ كاروباری شەڕی دژی داعش‬ ‫لــە هاوپەیمانــی نێودەوڵەتی بۆ پێدانی چــەك و تەقەمەنی‬ ‫و ئۆتۆمبێلــی ســەربازی و زرێپــۆش بۆ هێزەكانی ســوریای‬ ‫دیموكراتیك كە یەپەگە وەك هێزێكی خۆجێی سەرەكییە‪.‬‬ ‫چاودێران پێیان وایە كە ئەم ناوچەی ئارامە لە بەرژەوەندی‬ ‫گەلی كورد و پێكهاتەكانی دیكەی كە لە رۆژئاوای كوردستان‬ ‫دەژیــن‪ .‬ئەمەش وەك هەنگاوێكی زێڕینــە بۆ دواڕۆژی گەلی‬ ‫كــورد لە بەرامبــەردا دەبێت هەمــوو الیەنەكانی كورد هەوڵ‬ ‫بدەن بۆ پشــتیوانی لە هێزەكانــی كورد یەپەگە و پەیەدە و‬ ‫هێزەكانی ســوریای دیموكراتیك بۆ ئەوەی دەستكەوتەكانی‬ ‫خۆیان بپارێزن‪.‬‬

‫ناوةندي رؤشنطةريى ضاود َير دةريدةكات‬ ‫خاوةنى ئيمتيازو سةرنوسةر‪ :‬مةال بةختيار‬ ‫ستافى كارا‪ :‬سامى هادى ‪ -‬بةهمةن تاهير نةريمان ‪ -‬رزطار فايةق‬

‫يةكةمني ذمارةى‬

‫لة ‪ 2004/10/4‬دةرضوة‬

‫ناونیشان‪:‬‬ ‫سلێمانی – گردی ئەندازیاران ‪ -‬گەڕەکی ‪ ،١٠٥‬کۆاڵنی ‪٤١‬‬ ‫نزیك هۆڵی رۆشنبیری‬ ‫ئاسیا‪07701959999 :‬‬ ‫كوردتێل‪3302158 :‬‬ ‫فانۆس تیلیكۆم‪07480134687 :‬‬ ‫كۆڕەك‪07501147133 :‬‬ ‫دابەشكردن‪07701517533 :‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬ ‫ ‬ ‫چاپخانە‪ :‬كوردستان‬

‫‪info_chawder@yahoo.com‬‬

‫‪w w w.ch awder n ews. com‬‬

‫‪No. (597)6-2-2017‬‬

‫‪Political, Educational & Social Weekly Press‬‬

‫لەباڵوكراوەكانی ناوەندی رۆشنگەریی (چاودێر)‬

‫(كوردستان‪ ،‬بەرەو سازان یان ترازان) باڵوكرایەوە‬

‫چاودێر – تایبەت‪:‬‬ ‫كتێبــی (كوردســتان‪ ،‬بەرەو ســازان‬ ‫ێ (وتار‪ ،‬كۆڕ‪،‬‬ ‫یان تــرازان)‪ ،‬كۆمەڵــ ‌‬ ‫كۆنفرانــس‪ ،‬كۆنگــرە‪ ،‬دیبەیــت‪،‬‬ ‫دیالۆگی تەلەفزیۆنی) مەال بەختیارن‬ ‫و لەدو توێی (‪ )478‬الپەڕەی قەوارە‬ ‫گەورەدا كەوتە بەر دیدەی خوێنەران‪.‬‬ ‫وتارەكانــی ئەم كتێبــە بریتین لە ‪ :‬كۆبانی‬ ‫وەرچەرخانــی ئاراســتەكان‪ .‬راســتكردنەوەی‬ ‫هەڵــەو‪ ..‬قۆزتنــەوەی هــەل‪ .‬ئەركێكــی‬ ‫بەرپرســیارانەو قۆناغێكی هەســتیار‪ .‬ئاسۆی‬ ‫نەتەوایەتــی‌و تەمــی حزبایەتــی‪ .‬پەیوەندییە‬ ‫ئیقلیمییــەكان دور لەپڕوپاگەنــدەكان‪.‬‬

‫كوردســتان‪ -‬هەدەپــە – توركیــا روەو كام‬ ‫بەســتێنی سیاســی؟‪ .‬دۆخــی ناوچەكــە –‬ ‫ناكۆكییــەكان – چارەنوســی كوردســتان‪.‬‬ ‫ئێســتاو رابــردوی كــوردو روســیا‪ .‬كۆنگرەی‬ ‫ژنێف و كێشــەی كورد‪ .‬كۆنگرەی رۆژهەاڵت‌و‬ ‫فەرامۆشكردنی كێشــەی كوردستان‪ .‬قەیرانی‬ ‫دارایــی‌و بەرپرســیارێتی‪ .‬مەترســیی لۆزانــی‬ ‫تر‪ -‬دوای سەدەیەك لەسایكس پیكۆ‪ .‬سازانی‬ ‫واڵتــان‌و – ترازانــی هێزە كوردســتانییەكان‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی ترامپ‌و دوا هەلی بەردەم كورد‪.‬‬ ‫هەر لەم كتێبەدا‪ ،‬كۆڕو كۆنفرانس‌و كۆنگرەو‬ ‫دیبەیتــەكان بریتین لە‪ :‬دەمبینی ئەی رەقیب‬ ‫– (كۆنگــرەی پارتی ئاشــتی‌و دیموكراتی)‪.‬‬ ‫دژ بەتەعریــب بەســۆرانی قســە دەكــەم –‬ ‫كۆنگرەی پەیەدە – رۆمێالن‪ .‬پرســە سیاسی‬

‫و دیموكراسییەكان – شەڕی داعش‌و رەوشی‬ ‫هەرێــم‪ .‬دەوڵەتــی نەتەوەیــی لەســەردەمی‬ ‫جیهانگیریدا‪ .‬بەرەو ناســنامەو ســەربەخۆیی‬ ‫كوردســتان لەســەردەمی جیهانگیریــدا‪.‬‬ ‫كوردســتان لەتاقیكردنــەوەی دیموكراســی و‬ ‫عەلمانییەتدا‪ .‬مەترسییەكانی دۆخی ئێستا –‬ ‫سازان یان ترازان‪ ،‬داعش‌و كوردستان‌و ئەركە‬ ‫دیموكراســییە هاوچەرخــەكان‪ .‬دادپــەروەری‬ ‫كۆمەاڵیەتی رۆژئاواو دیموكراسی – كۆنگرەی‬ ‫سیریزا‪ .‬كوردستان – ئایندەی دیموكراسی و‬ ‫دادپەروەری‪ .‬كێشــەكانی ئەمڕۆی كوردستان‬ ‫‌و رێگرییەكانی – زانكۆی ئەمەریكی دهۆك‪.‬‬ ‫ێ دیالۆگی‬ ‫جگە لــەم بابەتانە كتێبەكە ســ ‌‬ ‫تەلەفزیۆنیشــی لەخۆگرتــوە‪ :‬دوای ســەد‬ ‫ســاڵ لەســایكس پیكۆ‪ .‬رێكەوتنی یەكێتی و‬

‫دو پەیكەر بۆ (پیرەمێرد) و‬ ‫(عەولە سیس) دروستدەكرێن‬ ‫چاودێر – تریفە حەسەن‪:‬‬ ‫لەئێســتادا هونەرمەنــدی پەیكەرســازی‬ ‫ناســراوی كــورد (چێنەر نزار)‪ ،‬ســەرقاڵی‬ ‫دروســتكردنی دو پەیكــەرە‪ ،‬یەكێكیــان‬ ‫بــۆ شــاعیرو نەســەری گــەورەی كــورد‬ ‫(پیرەمێرد)‪ ،‬كــە لەالیەن بەڕێوەبەرایەتیی‬ ‫گشــتی رۆشــنبیری‌و هونــەری ســلێمانی‪/‬‬ ‫بەشــی شــێوەكاری دروســتدەكر ‌ێ و‬ ‫بەرزیەكەی ســێ‌ مەتــرەو بەهــاڕاوی بەرد‬ ‫دادەڕێــژرێ‌‪ .‬ئەویتریشــیان بۆ كەســایەتی‬ ‫ناسراوی شــاری سلێمانی (عەولە سیس)ە‬ ‫كە لەالیەن خانەوادەی (تۆفیق حەڵواچی)‬ ‫جێبەجێدەكــرێ‌‌و بەرزیەكــەی دو مەتــرو‬ ‫بیست سانتیمەترەو بەبرۆنز دادەڕێژرێ‌‪.‬‬ ‫دەربــارەی ئــەم دو كارە (چێنــەر نزار)‬ ‫بە (چاودێر)ی راگەیاند‪ :‬دروستكردنی ئەم‬ ‫دو پەیكــەرە بۆ زیندوراگرتنــی گیانی ئەو‬ ‫مرۆڤانــەن كــە جوانییان بەمرۆڤ‌و شــاری‬ ‫سلێمانی بەخشیوە‪.‬‬ ‫سەبارەت بەكاری هونەریی پەیكەرسازی‬ ‫لەئێســتاداو ئاســتی ئەم هونەرەیش وتی‪:‬‬ ‫هونــەر لەئێســتادا پێگەیەكی باشــی هەیە‬ ‫لەچاو پێشــوترداو پێشــكەوتنی بەخۆیەوە‬ ‫بینیوە‪ ،‬پێشــتر لەناو گەلداو لەكوردســتان‬

‫ئەو گرنگییەی نەبوەو جێگەی بایەخ نەبوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لەئێستادا بەهۆی رۆشنبیریی خەڵك‌و‬ ‫بینەری باش‌و كردنەوەی چەندین دەرگا بۆ‬ ‫وەرگرتنــی زانیاری‌و كۆنتاك‌و هونەرمەندو‬ ‫بینینــی كاری باش‪ ،‬ئەوە وایكردوە كە ئەم‬ ‫هونەرە سەركەوتو بێت‪.‬‬ ‫دەربــارەی ئاخۆ هــۆكار چییــەو بۆچی‬ ‫هەندێ‌ لــەو پەیكەرانەی لەكوردســتاندان‪،‬‬ ‫پاش ماوەیەك تێكدەچن‌و لەناودەچن‪ ،‬وتی‪:‬‬ ‫هیــچ كوالێتیەكی باش نیە لەكوردســتاندا‪،‬‬ ‫هۆكارەكــەش ئەوەیــە كــە هونــەر‬ ‫لەكوردستاندا نەكراوەتە كولتور‪ ،‬هەركاتێك‬ ‫هونەر بو بەكولتور‪ ،‬ئەوا ماتریاڵی زۆرباش‬ ‫دەهێندراو كارگەی باش دروستدەكرا‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەداخەوە نە حكومەت‪ ،‬نە كەرتی تایبەت‌و‬ ‫نــە ســەرمایەداران بەخەمی ئــەو بابەتەوە‬ ‫نەبــون‪ ،‬ئەمە وایكــردوە پەیكــەرەكان زو‬ ‫دەشــكێن‌و خــراپ دەبــن‪ ،‬دیســانەوە گەر‬ ‫سپۆنســەر بەكەمتریــن پــارە دابینكــرا‬ ‫بــۆ هونەرمەنــد‪ ،‬ئــەوا بەماتریاڵــی خراپ‬ ‫كارەكــە دەكرێت‪ ،‬كەواتە نەبونی ئەو هەمو‬ ‫كەرەستەو شــتانە وایكردوە كە هونەرمەند‬ ‫لەدەرەوەی كوردستاندا كارەكان بەجوانی‌و‬ ‫بێ‌ كەموكوڕی رابپەڕێنێ‌‪.‬‬

‫گــۆڕان – ئەگەرەكانی ئایندەی كوردســتان‪.‬‬ ‫وەاڵمێــك بۆ هەلومەرجی ئێســتاو تێپەڕاندنی‬ ‫قەیرانەكان‪.‬‬ ‫مــەال بەختیار لــەم كتێبــەدا دەڵێت‪ :‬دۆخ‬ ‫وا بــەردەوام بێت‪ ،‬هەندێك لەمەترســییەكانی‬ ‫ئێســتای سیاســی لەرۆژئاواو باكورو باشوری‬ ‫كوردســتان‪ ،‬بــەرەو لێكترازانــی مەترســیدار‬ ‫رۆدەچێت‪.‬‬ ‫لەشوێنێكی تری كتێبەكەدا دەڵێت‪ :‬پێموایە‬ ‫ئەم تابلۆ سیاسییە‪ ،‬لەسەردەمی جیهانگیریی‬ ‫‌و ئــەم هەمو گۆڕانكاریی‌و دیاردەو دەركەوتە‬ ‫تازانــەی هەیــە‪ ،‬بەشــێوەو شــێوازی تــر‪،‬‬ ‫درێژەپێدانــی هەمان سیاســەتی پەرتەوازەیی‬ ‫سەردارو ســەركردەكانی دوای جەنگی یەكەم‬ ‫‌و دوەمی جیهانە‪ ،‬لەبەشەكانی كوردستاندا‪.‬‬

‫چەند چركەیەك‬ ‫لەگەڵ مام‪-‬دا‬ ‫ئــەم ئێوارەیــە جیــا لــە ئێوارەكانــی تــر‪،‬‬ ‫ویستم چەند ســاتێ‌‪ ،‬بەبینینی بەفرو ئاپۆڕای‬ ‫خەڵــك‪ ،‬چ لەیــاری تۆپەڵە بەفــرو وێنەگرتن‬ ‫و كەوتن و هەڵســانەوەی منااڵن‪ ،‬لەدەباشان‌و‬ ‫ئەزمەڕ بەســەر بەرم‪ .‬لەدواساتی گەڕانەوەدا‪،‬‬ ‫ســەرنجەكانم وەك باڵندەیەكی تەرە‪ ،‬نیشــتە‬ ‫ســەر ماڵی مام جەالل‪ ،‬ریــزی ئۆتۆمبیلەكانی‬ ‫خەڵــك هێنــدە زۆر بــوون‪ ،‬هەمووشــیان لــە‬ ‫چاوەڕوانــی گەیشــتن بــوون‪ ،‬بــۆ نێــو بەفرو‬ ‫ئاپــۆڕای ســەمای بەفــر‪ ،‬كات چــوارو هەژدە‬ ‫خولەكــی هەینی دەمەو ئێــوارە بوو‪ ،‬نە پۆلی‬ ‫باڵنــدە نــە هەناســەی گــەاڵ‪ ،‬نەدەبیســترا‪.‬‬ ‫ماڵێــك‪ ،‬نزیكتر لــە هەموومــان ئەمیش بەفر‬ ‫هێندە ســپی كردووە‪ ،‬بە ئاســتەم هەســت بە‬ ‫بینینــی پەنجەرەكانی دەكەیــت‪ .‬لەودیوو ئەو‬ ‫پەنجــەرە داخراوانــەدا‪ ،‬پیاوێــك پڕاوپــڕ لــە‬ ‫بێدەنگــی‪ ،‬نازانــم ئاخۆ ئێســتا ســەیری چی‬ ‫دەكات‪ ،‬بەفــر الی ئەویــش بریتییــە لەچەنــد‬ ‫ساتێك لە تەئەموالت یان گوێی لە پارچەیەك‬ ‫موزیــك‪ ،‬هێنــدێ‌ لەســەرنجەكانی تریــش‬ ‫دەگوازێتــەوە بۆ بینینــی ‪ t.v‬یان هەواڵەكان‬ ‫یــان بەزەوقەوە لەتــێ‌ میوە دەخوات و هێندە‬ ‫تامــی پێدەبەخشــێت‪ .‬بە تەنیا بــە بێدەنگی‬ ‫سوپاســی دەكات‪ .‬پیاوێك لە بینینی بەفرەوە‬ ‫دەبێت چی بــە ئاڵۆزی ناوچەكەو رووداوەكان‬ ‫و ملمالنــێ‌ ناوچەیــی و ناوخۆییــەكان بڵێت‪.‬‬ ‫ئــەو تــا دوێنێ‌‪ ،‬گرێ‌ كوێرەی هەموو كێشــەو‬ ‫بێشــەكانی دەكردەوە‪ .‬ئاخــۆ دەبێت بەرامبەر‬ ‫هێنــدێ‌ لەو ســەركردە‪ ،‬كەمبینانــە‪ ،‬چ باری‬ ‫ســەرنجێكی ســەیرو ســەمەری ال دروســت‬ ‫بووبێت‪.‬‬ ‫هــۆ پیاوەكــەی ئەو دیــو پەنجــەرەی بەفر‬ ‫لێنیشــتوو‪ ،‬بــە پەنجەی دەستەكانیشــت بێت‬ ‫تەنها پێمان بڵێیت‪ ،‬ئەم وێستگەیە بەرەو كوێ‌‪،‬‬ ‫هەموومان ســەیری یەكتر دەكەین‪ .‬هەموومان‬ ‫یــەك پرســیارمان هەیــە‪ ،‬بــەاڵم گومانەكان‪،‬‬ ‫نەبوونی لێبوردەییمان‪ ،‬زاڵبوونی هەمیشــەیی‬ ‫خودییمــان‪ .‬چیتــرو چیتر‪ ،‬ناتوانــن‪ ،‬لەو دیو‬ ‫پەنجــەرەی بەفرینــی‪ ،‬ئــەم ســاتە ئاڵــۆزەی‬ ‫دونیــاو ناوچەكەو ناو خودیی یەكێتیش‪ ،‬جگە‬ ‫لــە چەند گــڕێ‪ ،‬توانــای گەرمایی بەخشــین‬ ‫بــەدی ناكەین و ناشــزانین و ئەم گالیســكەی‬ ‫رۆژهەاڵتــە‪ ،‬بەمەرگــی كـــێ‌ كۆتایــی دێت و‬ ‫چارەنووســیش‪ .‬لەمێژووی ویــژدان‪ ،‬كامەیان‬ ‫تۆمار دەكرێن و دەنوسرێتەوە‪.‬‬ ‫بڕوا بكــە‪ ،‬ئەم ئێوارەیە هەموو جوانیەكانی‬ ‫بەفــرم بیر چــۆوە‪ .‬تەنیــا بەدوای‪ ،‬ئــەو دوا‬ ‫وێنەیــە دەگــەڕام‪ ،‬بتوانــم وەك خەیاڵێكــی‬ ‫پەرتــەوازەو تەرەبوو‪ .‬لەبــەردەم بینینەكانت‬ ‫بوەســتم و تەنیــا‪ ،‬بەزمانــی چــاو‪ ،‬پێت بڵێم‬ ‫زستان هاتو بەفریش باریی‪.‬‬ ‫بــەاڵم بەزمانی خۆتەوە پێت نەوتین‪ :‬ئەگەر‬ ‫بەلــەم و روبارو ئاومان خۆش نەوێت دڵنیاین‪،‬‬ ‫هەموومــان پێكەوە‪ ،‬بێ‌ چراو‪ ،‬بێ‌ كوانوویەكی‬ ‫داگیرســاو‪ .‬گــەرداو هەڵمان دەگرێــت‪ .‬بەاڵم‬ ‫هێالنــەی گیرســانەوەمان‪ ،‬هێنــدە تاریــك و‬ ‫ونــە‪ .‬هیــچ شــتێ‌ فریامــان ناكەوێــت‪ .‬تەنیا‬ ‫خــودو راســتگۆیی و تەنیایی خۆمــان نەبێت‪.‬‬ ‫پیاوێــك ســەركردەیەك‪ .‬لەو دیــو پەنجەرەی‬ ‫بەفــرەوە‪ ،‬پێمانــی وت‪ ..‬ئیتــر ئێــوەش! لەم‬ ‫سەفەری تووڕەیی شەپۆالنەدا‪ -‬تەنیا خۆتان و‬ ‫ویژدان و بیرو باوەڕی راســتەقینەتانە‪ .‬كۆتان‬ ‫دەكاتەوە‪ ،‬هیچی تر‪.‬‬

‫سامی هادی‬

‫ژمارەکان‬ ‫ی داهاتوو‬

‫ئۆباما‬

‫لە ئەدەبیات دەدوێت‬ ‫‪r a k h n a c h a w d e r@ g m a i l . c o m‬‬

‫سه‌رپه‌رشتیار‪ :‬سامی هادی‬

‫ژمارە (‪ )538‬دووشەممە ‪2017/2/6‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫لە کونێکدا لەناو زەوی هۆبیتێک دەژیا‬

‫پاشكۆيەكی هەفتانەی ڕەخنەيی ئەدەبی ڕووناكبريييە‬

‫چۆن یەکەمین ڕستەی ڕۆمانەکەت دەنووسیت؟‬ ‫وەرگێڕانی‪ :‬ڕەخنەی چاودێر‬ ‫لە کتێبفرۆشییەکدایت و الپ ــەڕەی یەکەمی‬ ‫کتێبێک هــەڵــدەدەیــتــەوە‪ ،‬چونکە لە هەمان‬ ‫تەماشای یەکەمدا بەرگی کتێبەکە سەرنجی‬ ‫ڕاکێشاویت‪ .‬چەند ڕستەیەکی پەرەگرافی‬ ‫یەکەم دەخوێنیتەوە‪ ،‬لەوانەشە الپەڕەی یەکەم‬ ‫بخوێنیتەوە‪ .‬لە پڕ کتێبەکە دەخەیتە شوێنی‬ ‫خــۆی‪ ،‬چی ڕووی دا؟ دەستپێکی کتێبەکە‬ ‫تاقەتپڕووکێن و بێمانا بوو؟‬ ‫کەواتە ئەمە کارەساتە ئەگەر خوێنەرێک لە بارەی‬ ‫دەستپێکی کتێبەکەی تۆوە وا بیر بکاتەوە‪ .‬دەتوانیت‬ ‫چی بکەیت بۆ ئەوەی یەکسەر خوێنەر بگریت و نەهێڵیت‬ ‫دەست لە خوێندنەوەی کتێبەکەت هەڵبگرێت؟ تەنیا‬ ‫دەبێت ئەوەت لە بیر بێت کە ئەوە تەنیا دەستپێکی‬ ‫کتێبەکەتە کە خوێنەر ناچار دەکــات تا دواڕستە‬ ‫بتخوێنێتەوە یان هەر لەو سەرەتایەوە کتێبەکەت تووڕ‬ ‫بدات‪.‬‬ ‫ئەم بابەتە هاوکاریت دەکــات کە چۆن ڕستەیەکی‬ ‫جوان بۆ دەستپێکی کتێبەکەت بنووسیت و خوێنەر‬ ‫قەناعەت پێ بکەیت کە کتێبێکی باشی هەڵبژاردووە‪.‬‬ ‫لە گرنگترین ئەو دەستپێکانەی لە جیهانی ئەدەبیاتدا‬ ‫ناودارن دەتوانین ئاماژە بە دەستپێکی ڕۆمانی "چیرۆکی‬ ‫دوو شار"ـی چارلز دیکنز و "سەد ساڵ تەنیایی" مارکیز‬ ‫و "ئانا کارنینا"ـی تۆلستۆی بکەین‪ .‬هەروەها دەتوانین‬ ‫ئاماژە بە ڕۆمانی "هۆبیت" بدەین لە نووسینی جەی‪.‬ئاڕ‪.‬‬ ‫ئاڕ تۆڵکین کە بەم جۆرە دەست پێ دەکات‪" :‬لە کونێکدا‬ ‫لەناو زەوی هۆبیتێک دەژیا‪ ".‬بەاڵم جادووی پشت ئەم‬ ‫وشانە چییە؟ هەرچی بێت خوێنەر ناچار دەکەن کە‬ ‫درێژە بە خوێندنەوەکەیان بدەن بۆ ئەوەی بزانن چی‬ ‫ڕوو دەدات‪.‬‬

‫یەک‬ ‫دەستپێکی کتێب‪ :‬چیرۆکەکەت دروست بکە‬

‫پێویست ناکات لە سەرەتاوە بە ڕستەی بەباقوبریق‬ ‫دەست پێ بکەیت‪ .‬بڕیار نییە ڕستەیەک‬ ‫بنووسیت و پاشان هەموو تەمەنت‬

‫خەریکی ڕێکخستنی ئەو ڕستەیە بیت‪ .‬ئەگەر دەتەوێت‬ ‫نووسەرێکی سەرکەوتوو بیت دەبێت بە حــەزەرەوە‬ ‫بەرنامەکەت دابڕێژیت و ڕوونی بکەیتەوە کە هەر بەشێک‬ ‫لە ڕۆمانەکەت بڕیارە لە کوێدا بێت‪ .‬ئەگەر ڕۆمانەکەت‬ ‫پڕ لە وردەکارییە دەبێت تەرکیز بخەیتە سەر ترۆپکی‬ ‫ڕووداوەکـــان‪ ،‬بیرت نەچێت ئێمە جــارێ باسی ئەوە‬ ‫دەکەین کە تۆ خۆت ئامادە دەکەیت‪ ،‬بۆیە دەبێت بزانی‬ ‫کۆی کارەکەت چۆن دەست پێ دەکات و چۆن کۆتایی‬ ‫دێت‪ ،‬بۆ ئەوەی ئاڕاستەکەت ڕوون بێت‪.‬‬

‫بکەیت کە خوێنەر هەر لە سەرەتاوە دەربارەی ڕووداو‬ ‫و گرفت و کەسایەتییەکانەوە پرسیار لە خۆی بکات‪،‬‬ ‫بێگومان بۆ وەاڵمی پرسیارەکانیشی پێویستی بەوەیە‬ ‫سەرلەبەر ڕۆمانەکە بخوێنێتەوە‪.‬‬

‫چوار‬ ‫لە ناوەڕاستی ڕووداوەکەوە دەست پێ بکە‬

‫یەکێک لە دەستپێکە هەژێنەرەکان بۆ ڕۆمان ئەوەیە‬ ‫کە لە ناوەڕاستی ڕووداوەکــانــەوە دەست پێ بکەیت‪.‬‬ ‫خوێنەر لە سەردەمی ئینتەرنێت و مۆبایلدا زوو زەینی‬ ‫دوو‬ ‫پــەرت دەبێت و تۆ نابێت ئەم دەرفەتە بە خوێنەر‬ ‫بدەیت‪ ،‬بەڵکوو دەبێت ڕاستەوخۆ هەڵیدەیتە ناوەڕاستی‬ ‫شوێنکات و کەسایەتییەکان هەر لە سەرەتاوە‬ ‫ڕووداوەکانەوە‪ .‬تۆ دەبێت قەناعەت بە خوێنەر بکەیت‬ ‫بناسێنە‬ ‫دەبێت هەر لە الپــەڕەی یەکەمدا بەشێک لە کۆی کە کتێبەکەیت شایەن بە خوێندنەوەیە‪ ،‬دەبێت هەر زوو‬ ‫جیهانی گێڕانەوەکەت بناسێنیت‪ .‬لە هەمان الپەڕەدا کارەکتەرەکەت بخەیتە ناوەندی تراژیدیاکەوە بۆ ئەوەی‬ ‫شوێنکات و کەسایەتییەکان بناسێنە‪ .‬ئەم کارە دەبێت خوێنەر بە دوای چارەنووسەکەیدا بگەڕێت‪.‬‬ ‫زۆر بە سەرنجڕاکێشی و جوانی ئەنجام بدەیت بۆ ئەوەی‬ ‫خوێنەر تێکەڵ بە ڕووداوەکــان ببێت و حەز بکات لە‬ ‫پێنج‬ ‫بــارەی شاکەسی ڕۆمانەکەوە زیاتر بزانێت‪ .‬دەبێت‬ ‫ئارامی و ئاشتی بە کەڵکی ڕۆمان نایەت‬ ‫هەوڵ بدەیت لە ناساندنی کەسایەتییەکاندا نەچیتە‬ ‫بێگومان لە ژیاندا مرۆڤ حەز دەکات لە ئارامی و‬ ‫وردەکارییەکانەوە بۆ ئەوەی خوێنەر زیاتر کێش بکەیت ئاشتیدا بژیت‪ ،‬بەاڵم لە ڕۆماندا شتێکی ترە‪ .‬خوێنەر‬ ‫و لە بەشەکانی تردا زیاتر دەربارەی بدوێیت‪ .‬هەر لە دانــووی لەگەڵ ئارامی و ئاشتیدا ناکوڵێت‪ .‬دەبێت‬ ‫سەرەتاوە هەموو شتێک ئاشکرا مەکە‪ ،‬دەبێت بزانیت ڕۆمانەکەت تێکەڵ بە سەرکێشییەکان و گرێکان بێت‪.‬‬ ‫کام ئادگاری کەسایەتییەکانت سەرنجڕاکێشە‪ ،‬هەروەها شەرم مەکە لەوەی کە هەر لە سەرەتاوە هەستەکانی‬ ‫دەبێت وا لە خوێنەر بکەیت کە خۆی لە جێی شاکاسی خوێنەر بورووژێنیت‪.‬‬ ‫ڕۆمانەکەت دابنێت‪.‬‬

‫سێ‬ ‫ئاماژە بە گرێی سەرەکیی ڕۆمانەکەت بکە‬

‫ڕۆمانێکی باش ئەو ڕۆمانەیە کە هەر لە سەرەتای‬ ‫کارەکەوە ئاماژە بە گرێی ڕۆمانەکە دەدات‪ .‬بەم جۆرە‬ ‫خوێنەر وا لێ دەکەیت کە لە درێــژەی ڕۆمانەکەدا‬ ‫لەگەڵتدا بێت و حەز نەکات دەست هەڵبگرێت‪ .‬ئەگەر‬ ‫هەر لە سەرەتاوە ئاماژە بە ڕازێک یان کێشەیەک بکەیت‬ ‫کارێکی دروستت کــردووە‪ .‬ئەمە لە ڕۆمانی‬ ‫"هۆبیت"دا بە جوانی ئەنجام دراوە‬ ‫و خوێنەر حــەز دەکـــات بزانێت‬ ‫"هــۆبــیــت" چییە‪ .‬دەبــێــت وا‬

‫شەش‬ ‫هەموو ڕۆمانەکەت لە بیر بێت‬

‫ئەگەر لە سەرەتاوە ڕستەی جوان و گونجاوت بۆ‬ ‫ڕۆمانەکەت چنگ نەکەوت‪ ،‬ئاساییە‪ ،‬چــاوەڕێ بکە تا‬ ‫ڕۆمانەکەت تەواو دەکەیت و ئەوکات باشترە بگەڕێیتەوە‬ ‫بۆ سەرەتا و ئنجا دەستپێکێکی جــوان بنووسیت‪.‬‬ ‫ئەوەشت بیر نەچێت کە بۆ ڕۆمانێک تەنیا سەرەتایەکی‬ ‫بەهێز بەس نییە‪ ،‬چونکە خوێنەر پێویستی بە هەموو‬ ‫ڕۆمانەکەتە کە بەو چەشنە جوان و سەرنجڕاکێش بێت‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬

‫‪TREDITION‬‬

‫کتێبدزەکان ڕوو لە ڕۆمانەکانی مووراکامی دەکەن‬ ‫و‪ .‬لە ئینگلیزییەوە‪ :‬لیزا محەمەد‬ ‫بە پێی لێدوانە فەرمییەکانی‬ ‫پۆلیسی تۆرۆنتۆ‪ ،‬لەم دواییانەدا‬ ‫شــەپــۆلــێــکــی دزیـــکـــردن لــەو‬ ‫ویالیەتەدا باڵو بووەتەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئــەوەی سەرنجڕاکێشە ئەوەیە‬ ‫دوکانبڕەکان کتێبفرۆشیییەکانی‬ ‫ئەو ویالیەتە دەکەنە ئامانج و‬ ‫لەناویشیاندا کتێبەکانی هارووکی‬ ‫مووراکامی زۆرترین دزییان لێ‬ ‫دەکرێت و لە بازاڕی ڕەشدا بە‬ ‫نرخی هەرزانتر دەفرۆشرێنەوە‪.‬‬

‫عەلی کایسۆن‪ ،‬خــاوەنــی نــاوەنــدی‬ ‫کتێبفرۆشی لە تۆرۆنتۆ‪ ،‬بە سایتی‬ ‫هەواڵی سی بی سی ڕاگەیاند‪ ،‬نووسەری‬ ‫ژاپۆنی هارووکی مووراکامی لە تۆرۆنتۆ‬ ‫بەناوبانگترینە لە نێوان ئەو نووسەرانەی‬ ‫کتێبەکانیان دەدزرێت‪ ،‬یاخود بەالنی کەم‬ ‫خاوەنی کتێبخانەکانی شارەکە پێیان‬ ‫وایە‪.‬‬ ‫خاوەنی کتێبخانەکە ڕایگەیاندووە‪،‬‬ ‫مانگی پێشوو لە کتێبخانەی پڕخوێنەر‬ ‫و پڕفرۆشی شارەکە ڕەفەیەکی تەواو‬ ‫کە بریتی بوون لە ڕۆمانەکانی هارووکی‬ ‫مووراکامی ون بووە‪.‬‬ ‫ئەو وتی‪ ٨٠٠" :‬دۆالرم زەرەر کردووە‬ ‫لەم دوو جارەی کۆتایی کە دوکانەکەمیان‬

‫بڕیوە" و وتیشی‪" :‬کتێبەکان بە ئاسانی‬ ‫دەگــۆڕدرێــن بــۆ دراو‪ ،‬لــەبــەر ئــەوەی‬ ‫داوایەکی زۆریان لەسەرە و هەروەها دوای‬ ‫بەکارهێنانیان بە ئاسانی نادۆزرێنەوە‪".‬‬ ‫دزینی کتێب بــووەتــە دیاردەیەکی‬ ‫باو لەو ویالیەتەدا‪ ،‬بە جۆرێک پێش‬ ‫کتێبەکانی مووراکامی‪ ،‬جاک کێرۆوک و‬ ‫ئالێن گینسبێرگ بەرکەوتوون‪ ،‬پاشان‬ ‫ڤالدیمێر نــابــۆکــۆڤ و بــۆ لــەمــەوالش‬ ‫مەترسی لەسەر "لۆلیتا" پەیدا دەبێت و‬ ‫کتێبفرۆشەکان ناتوانن ئەو کتێبە لەسەر‬ ‫ڕەفەکان دابنێن‪.‬‬ ‫کایسۆن ئاشکرای کرد‪ ،‬ئەو ناوبانگەی‬ ‫مووراکامی لەگەڵ ئەو ژمارە خوێنەرە‬ ‫زۆرەی هەیەتی هاندەری ئەم دزیکردنانەن‬

‫لێی‪.‬‬ ‫لــە دەرەوەی کتێبفرۆشییەکان‪،‬‬ ‫ژمارەیەکی زۆری خوێندکاری زانکۆی‬ ‫ئەو ویالیەتە ئامادەن پێنج دۆالر بدەن‬ ‫بۆ کتێبێک بێ گوێدانە ئەوەی بزانن کە‬ ‫لە کوێوە هاتووە‪ ،‬بەاڵم بازاڕێکی ڕەش‬ ‫هەیە و لەسەر حسابی کتێبخانەکان‬ ‫کێبڕکێ دەکەن و نرخی فرۆشتنی کتێبە‬ ‫بەکارهاتووەکانی ئەم دواییەی مووراکامی‬ ‫لە دەوروبەری ‪ ٣‬دۆالرە‪.‬‬ ‫کتێبفرۆشییەکانی تۆرنتۆ بۆ بەرگرتن‬ ‫لــەو حاڵەتی دزیــکــردنــە‪ ،‬پێشنیاری‬ ‫نووسینی ڕۆژی کڕین و فرۆشتنەکە لە‬ ‫بەرگی ناوەوەی کتێبەکانیان کردووە‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )538‬دووشه‌ممه‌ ‪2017/2/6‬‬

‫کۆمەڵەچیرۆکی «تەنیاییەکانی یاسەمین»‬ ‫شەهرەزاد و ڕۆحی شیعر بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەندازەسازی پاتریارک‬ ‫مەحاڵە کە بگات بە کەماڵی جاویدانی و‬ ‫بانگهێشتنێکە بۆ سەرکێشی و گەمەی فڕین‬ ‫کە دڵنیا نین ئاخۆ بەراست ئاسمانێک‬ ‫مــاوە چــاوەڕوانــی عاشقە خشۆکەکان‬ ‫بێت بۆ سەرمەشق و شەیدایی و ئێش و‬ ‫شۆرشی پەڕینەوە لە بەرزەخی مەرگەوە‬ ‫بۆ شانشینی ژیــان‪ ،‬لە نەفرینی کینەوە‬ ‫بۆ فڕینی خەونئامێز‪ ،‬لە تەنیاییەوە بۆ‬ ‫ئاوەدانی‪.‬‬

‫بەفری سووری پاکیزەیی‪:‬‬

‫بەشی سێیەم‬ ‫هەنگوینی بەختەوەری‪:‬‬

‫*دیسانەوە خەونی فڕین و ئــازادی‪،‬‬ ‫سەربەستی کە بــەر لــەوەی لە دونیای‬ ‫دەرەوە وەدەس ــت ــی بێنیت‪ ،‬ی ــان بە‬ ‫زۆردارەکی لەوانیدیکەی وەربگریتەوە کە لە‬ ‫تۆیان دزیوە‪ ،‬مەرجە لە ناو ڕۆحی کلۆڵ و‬ ‫دیلی خۆماندا ئازادی بکەین‪ ..‬سەرەتای ئەو‬ ‫سەرفرازییە وا دەنێو چنگی خۆتدایە‪ ،‬لە‬ ‫چنگی خۆماندایە‪ ..‬ئێمە کە وەک بولبول و‬ ‫مەلە خۆشخوانەکانی ناو قەفەز‪ ،‬کە جارێک‬ ‫ئاشنا بووین بە قەفەز‪ ..‬ئیدی هۆگری‬ ‫دەبین‪ ..‬ئەوەیان هەگیز چارەنسووگەرا‬ ‫نییە‪ ،‬ئەوەیان ڕۆحی بەندەوارییە کە ئێمەی‬ ‫لەسەر گۆش کراوین‪.‬‬ ‫دیسانەوە ئاهەنگێکی غەمناکی عیشقە‪..‬‬ ‫وەلــی ئیرۆتیکا و حــەز و هەوەسی لێ‬ ‫دەتکێت‪ ..‬شێلراو بە شیلەی قەهر و دەرد‬ ‫و ستەم و هەم جواناوی خودی زیبایی‪...‬‬ ‫بەاڵم یاری دڵبەند بە فڕین بەر لەوەی لە‬ ‫شەققەی باڵی بدات‪ ،‬خەون بەو فڕینەوە‬ ‫دەبینێت کە ئەگەر لە ناو پێخەفی عیشقدا‬ ‫لەتەک دڵخوازی خۆیدا نەفڕێت‪ ،‬مەحاڵە هیچ‬ ‫ئاسمانێک ئامادە بێت خۆی بۆعیشقێکی‬ ‫بێ باڵی خەونبین بە فڕین بکاتەوە‪.‬‬ ‫ئەوەیان هەرگیز عیشقێک نییە بۆ گەیشتن‬ ‫بەویدیکە‪ ،‬بەڵکو تەقەلالیەکە بۆ گەیشتن‬ ‫بە خۆمان‪ ،‬تەنها بەزاندنی سنوورەکانی‬ ‫جەستە نییە‪ ،‬بەڵکو پەڕینەوەیە بۆ هەرێمە‬ ‫هــەرە دوورەکــانــی ڕۆحێکی پــەژمــوردە‪،‬‬ ‫گەیشتنە بە دورگە دوور و پەنهانەکانی‬ ‫خودی هارمۆنیا کە پردی ڕاستەقینەی هەر‬ ‫ئەوینێکی جاویدانییە‪ ..‬ئەمەیان هەوڵێک‬ ‫نییە بۆ البــردن و هەڵدانەوەی پێستی‬ ‫تەنکی خۆمان و یار‪ ..‬بەڵکو گەڕانە بە دوای‬ ‫ڤینۆسی غەمناک و خەوتووی هەزارەها‬ ‫ساڵ کە ئەرک و وەفای عاشقە ڕووتەیە‬ ‫کە بێداری بکاتەوە بە ماچێکی پەرجوودار‪،‬‬ ‫کە وەها شەیدایانەیە مەیموون بکاتەوە بە‬ ‫مرۆڤ‪ .‬ئەوەیان گەمە و دەستبازی نییە‪،‬‬ ‫بەڵکو بانگکردنی «ئافرۆدێت»ـە بۆ سەر‬ ‫خوانی ڕازاوەی « ئێرۆس» کە تیایدا‬ ‫نەتەوەیەک تەنها بە تەماشایەک تێری لێ‬ ‫بخۆن و بڵێن‪:‬سوپاس بۆ سفرەی ڕەنگینی‬ ‫خــوداوەنــدە ئــەویــنــدارەکــان‪ ..‬سوپاس‬ ‫بۆ زیبایی ئــەو میواندارییە کە هەموو‬ ‫بەهەشتەکانی یەزدانی لە بیر بردینەوە‪.‬‬ ‫یار وانەی یەکەمی خۆی بە دڵخوازەکەی‬ ‫دەڵــێــتــەوە وەک ئـــەو مـــاکـــەوەی بە‬ ‫نێرەکەوەکەی بژنەوێت کە هەموو ماکەوەکان‬ ‫بە هەمان قاسپەقاسپی نێرەکەوەکان فریو‬ ‫ناخۆن‪ ،‬هەمان داو و تەپکە و فاقە ڕاویان‬ ‫ناکەن‪ .‬هەر جوانێک بۆ خۆی تاقانە و‬ ‫دانەی گەوهەرێکی تەواو جیاوازە‪ .‬لەمیانەی‬ ‫ئەم وانەیە و فەلسەفاندنی ماجەرای ئەویندا‬ ‫تێدەگەین کە بە تەنها مرۆڤی بەدبەختە‬ ‫کە کاڵفام و کەودەنە لە زەفەربردن بە‬ ‫عیشق‪ ،‬تەنها ئەو گیاندارە دوو القەیە‬ ‫بەقەد چۆلەکەیەکی جیقن نە سەما دەزانێت‬ ‫و نە چریکە و نە چەهچەهەی شەیدایی‬

‫بۆ مەستکردنی دڵخوازەکەی لە زار و دڵ‬ ‫و ڕۆحیدا هەیە‪ ،‬گومانکردنە لە توخمی‬ ‫نێرینە یان بە گشتی الواندنەوەی عیشقی‬ ‫مەحاڵە‪ ،‬سەرزەنشتی هوشیاری ساختەیە‬ ‫کە بیجگە لە ترسنۆکی لە بەرامبەر ڕاز و‬ ‫نیازەکانی دڵ و ڕۆحدا هیچی دیکەی نییە‪،‬‬ ‫ڕەتکردنەوەی نەخشە و پالنی پێشوەختی‬ ‫ئەوینە‪ ،‬یــان ئــەنــدازەســازی بۆ ســۆز و‬ ‫هەڵچوون و داچوونی خەیاڵێکی کێوییانە‬ ‫کە بمانەوێت ڕامی بکەین‪ ،‬گومانکردنە لەو‬ ‫دەزگایانەی کە پەرورەدەمان دەکەن بۆ‬ ‫ئەوەی مەرگدۆست بین‪.‬‬ ‫لەگەڵ ئەوەشدا ڕۆحی پەتی و ڕووتی‬ ‫«ئێرۆتیکا» قوڵپ دەدات و سەرڕێژە لە‬ ‫حەز و تاسە و داوا و مەستبوون و گەیشتن‬ ‫بە کەماڵی ئەوینێکی کێوییانە‪ .‬شێلراو بە‬ ‫هەوێنی پاکی ژنیكی ئازا کە شیعر و خەون‬ ‫و سەرکێشی لە ناو یەک بۆتەدا ئاوێتە‬ ‫کردووە‪.‬‬ ‫مـــۆنـــۆلـــۆگـــەکـــە هـــــەر هـــەمـــووی‬ ‫بانگهێشتکردنی عەقڵ و دڵــە بۆ سەر‬ ‫هەمان خوان‪ ،‬ڕەتکردنەوەی دوالیزمی ڕۆح‬ ‫و جەستەیە کە بە مەرگی خۆشەویستی‬ ‫کۆتایی دێت‪ ،‬ئەمی ژن و عاشق خۆی بە‬ ‫گەردوون دەشوبهێنێت‪ ،‬متمانەی بە خۆی‬ ‫و تاقانەبوون هەیە‪ ،‬هاوکات گومانیشە لە‬ ‫بوونی عیشقی جاویدانی کە بە تەنها مرۆڤ‬ ‫نەیتوانیوە «ئەلف و با»کەی ئەزبەر بکات‪،‬‬ ‫شیوەنی نەمانی عیشق و الواندنەوەیەتی بە‬ ‫دەست دۆخی «شیزۆفرینیی» بنیادەم‪،‬‬ ‫بگرە ئەوە خودی زانیاری و زانستەکان و‬ ‫ئایین بوون کە نەیانهێشت ئەمی ژن و مێ‬ ‫وەک ڕۆحی سروشت لە ئەوین بەهرەمەند‬ ‫بێت‪ ،‬گومانکردنە لە خودی پیاو کە هێشتا‬ ‫ڕاوچــی و جەنگاوەرە‪ ،‬هوشیاری فێری‬ ‫یاخیگەری نەکردین‪ :‬هوشیاری ساختە‪،‬‬ ‫بەڵکو فێری ڕامکردن و ملکەچی کردین‪،‬‬ ‫داڕشتنی ئەندازەسازی بۆ عیشق بە پەرگاڵ‬ ‫و ڕاستە و دوو هێڵی ناتەریب‪ ،‬لەبری‬ ‫چوونەوە بۆ ناو دارستان و سەرلەنوێ‬ ‫کێویبوون‪ ،‬لە ئاکامدا بە تەوەلالبوون‬ ‫لە ئاشنابوون و بــازدان بۆ سەرزەمینی‬ ‫نامۆبوون لە خۆمان و لە یەکتری کۆتاییمان‬ ‫هات‪.‬‬ ‫ئەمی ژن و مێ ناچار بووە باڵەکانی‬ ‫خۆی لە گەنجینە و عەمبارێکدا تەقەت‬ ‫بکات مادامەکێ ئاسمانێک نەماوە بۆ فڕین‬ ‫و سەرزەمینێک بۆ خەون بینین‪ ،‬کە دیارە‬ ‫ئاشکراکردنی نهێنییەکانی باڵەکان بۆ خۆی‬ ‫کارەساتە لە دونیا و سەرزەمینی پیاوە‬ ‫خشۆکەکان کە مارمێلکە ئاسا لە هەموو‬ ‫شتێک و خشپەیەک دەترسن‪ ،‬کەچی عیشق‬ ‫بۆ خۆی بێجگە لە فڕین هیچی دیکە نییە‪،‬‬ ‫ترۆپکی ڕۆحی ئیرۆتیکایە بە مانا بااڵکەی‪،‬‬ ‫نەترسانە لە کەوتنەخوارەوە کە پیاوەکانی‬ ‫پەکخستووە‪ ،‬ترسە لــە گــامــارۆدان و‬ ‫داگیرکردن بە دەست و هەڵمەت و پەالماری‬ ‫سوپای چەلەنگ و ئازای یار و دڵخواز‪.‬‬ ‫گەرچی یەکەمین وانەی عیشق خۆزگەی‬ ‫داگیرکارە لەو جەنگەدا ببێت بە داگیرکراو‪.‬‬ ‫دواجاریش هاوار و داد و فوغانی ئەوینی‬

‫بەر لەوەی فریای گێڕانەوەی خەونەکانی‬ ‫کچێنی بکەوێت‪ ،‬ناچار بووە یاداشتنامەی‬ ‫کۆستی تەنیاکەوتنی خۆی بنووسێتەوە‪،‬‬ ‫دەبوو لە پرسەکاندا بۆ هەموو جوانەمەرگەکان‬ ‫بالوێنێتەوە تاوەکو کەس گومانی لێنەکات‬ ‫کە هێشتا نــەوبــووک و قەشەنگە‪ ،‬بەر‬ ‫لەوەی فریای شانازی بە خوێنی پاکیزەیی‬ ‫بکات‪ ،‬دەبوو بە فرمێسکی خوێنین خۆی‬ ‫پاک بکاتەوە تاوەکو بیسەلمێنێت دەستی‬ ‫لە دونیا شۆریوە‪« ،‬مریەم» ئاسا عیسای‬ ‫مەسیح لە باوەشی ساردی خۆیدا گەورە‬ ‫دەکات‪ ،‬دەبوو بیسەلمێنێنت کە ئیدی دوای‬ ‫«ئەلیاس» ئەم هیچ ڕەگەزێکی نییە‪ ،‬دەبوو‬ ‫بیسەلمێنێت خوێنی ئەم وەک ژنانی دیکە‬ ‫نە کەف دەکات و نە گەرم دەبێت و نە بە‬ ‫عیشقی هیچ فەرهادێک قوڵپ دەدات‪.‬‬ ‫تەنیایی فێری دەکات کە قومار لەسەر‬ ‫تەمەنی بەباچووی خۆی بکات‪ ،‬کە دوا جار‬ ‫خۆی لە بەرامبەر خۆیدا هەموو جوانی‬ ‫تەمەنی ڕەنجەرۆیی بدۆڕێنێت‪ ،‬لە گەمەی‬ ‫سەر خشتەی شەترەنجدا دەبــوو لە بری‬ ‫چاوەڕوانی پیربوون و مەرگی خۆی قەاڵکە‬ ‫بڕمێنێت و وەزیرەکان لە سێدارە بدات و‬ ‫ئەسپەکان و پادشا بکوژێت‪ ،‬دوا جار ژیان‬ ‫بۆ خۆی خەرەندێکە و سەر بــەرەو خوار‬ ‫تەماشای دەکەین و دەزانــیــن بێجگە لە‬ ‫هەڵدێران هیچ چارەنووسێک چاوەڕوانمان‬ ‫نییە‪ ،‬خودی زیندەگی بێجگە لە پڕکردنەوەی‬ ‫بۆشایی ڕۆحی خۆمان هیچی دیکە نییە‪ ،‬بنی‬ ‫بیرێکە کە دەولکی بۆ شۆڕ دەکەینەوە و‬ ‫دڵۆپێک ئاوی لێ هەڵناهێنجێنین‪ ..‬دوا جار‬ ‫نێرگز – و نەوبووک کە لە جێگۆڕکێیەکی‬ ‫دۆنــاودۆنــی یەک چرکەییدا دەگۆڕێت بە‬ ‫غەمگینی بێوەژن‪ ،‬بایی ئەوەندە خوێنی‬ ‫تێدا نەماوە تا بۆ زاوایەکی تازە بیسەلمێنێت‬ ‫پاکیزەیە‪.‬‬ ‫ئەم دوای پرواندنی پەردەی کچێنی ناچارە‬ ‫بــەوەی کە پەردەکانی بەر پەنجەرەکانی‬ ‫زیندانەکەی ئەستوورتر بکات نەبا هەتاوی‬ ‫تاریکدڕ ناو دڵ و ڕۆح و چاوەکانی ڕۆشن‬ ‫بکەنەوە‪.‬‬

‫*لەسەر حەوزی قاپ شۆرینەکەدا سەرما‬ ‫تەزاندبووی‪ ،‬گەرچی هەستی دەکرد هەموو‬ ‫گیانی بەستوویەتی‪ ،‬کەچی بیرکردنەوەی‬ ‫گەرموگوڕ بوو‪ ،‬گەرچی ئەو خانمە لە ڕێگەی‬ ‫خۆ بەستنەوە بە سروشت و ئاوێتەبوون‬ ‫بە سروشتەوە باس لە ڕۆحێکی بەستوو‬ ‫دەکات‪ ،‬زەمەنێکی سارد و سڕ‪ ،‬شوێنێک‬ ‫ڕێک وەک سەهۆڵبەندانی سەرجەمسەری‬ ‫باکوور‪ ،‬لە سەرماندا هاوار دەکات‪ ،‬کەچی‬ ‫لەژێر بارستایی بەفردا کەس گوێی لە هاوار‬ ‫و ناڵەی ئەم نییە‪ ،‬یــادی (ئەلیاس) و‬ ‫مەرگی پەنهانی ئەم وەرزە سارد و زستانەی‬ ‫خستۆتە گیانییەوە‪« ،‬ئەلیاس» هەرچی‬ ‫ئاوەدانی هەیە لەگەڵ خۆیدا دەیبات‪ ،‬هیچ‬ ‫بۆ ژنیکی تەنیا بەجێناهێڵێت‪ ،‬ئەم قاپ و‬ ‫قاچاغ ناشوات‪ ،‬ئەم خۆی خستۆتە سەر‬ ‫تاتەشۆرێک و بە دەستی خۆی دەبێت‬ ‫بە مــردووشــۆری خــۆی‪ ،‬وەک هەرەسی‬ ‫بەفرە بێوەژنبوون‪ ،‬ئەم دەنێو گەڕەکێکی‬ ‫ئاوەداندا ناژی‪ ،‬بەڵکو لە دورگەیەکدا گیری‬ ‫خواردووە‪ ،‬بەر لەوەی تام لە کچێنی خۆی‬ ‫بکات و هەوای کوێستانان ئاگری ناو دڵی‬ ‫فێنک بکات و دایمبرکێنێتەوە‪.‬‬ ‫ئەم بەسەر کۆستی خۆیدا دەکەوێت‪،‬‬ ‫بەر لە نازفرۆشی و خۆجوانکردن لەبەردەم‬ ‫ئاوێنەکاندا‪ ،‬هەر هەموو ئاوێنەکانی بەختی‬ ‫وردوخاش دەبن‪ ،‬بەر لەوەی فریا بکەوێت‬ ‫خۆی بۆ ژوانێک بڕازێنێتەوە‪ ،‬ناچار دەبێت‬ ‫ڕەش بپۆشێت‪ ،‬بــەر لـــەوەی خــۆی بۆ‬ ‫عیشقێکی لەناکاودا کۆ بکاتەوە‪ ،‬لەتوپەت بە‬ ‫ناو سارای تەنیاییدا پەرت و باڵو دەبێتەوە‪،‬‬ ‫بەر لەوەی چیرۆکی شیرینی ئەوینی خۆی‬ ‫ئەمبە دایک‪:‬‬ ‫بنووسێتەوە‪ ،‬ناچارە داستانی غەمینی‬ ‫*هــەر لە سەرەتاوە هەموو شتێک و‬ ‫سووتان و دامرکانەوەی ئارەزووەکانی خۆی ڕەگەزێکی دەوروبەری «شیرین» ئاویی و‬ ‫بگێڕێتەوە‪ .‬ئەلیاس وەک شۆڕەسوارێک دێت ئاوبار و ئاودار و ئاوهێنە‪« ،‬مێ» و «شێ»‬ ‫کە بووکی بەدبەختی بەندکراو بفڕێنێت یەک توخمن‪ ،‬ئەم وەک سروشت تەڕ و پڕ‬ ‫و دوور دوور بیبات و کۆشکی تازەی بۆ فەڕە و دەبەخشێت‪ ،‬بەخشینی گیان و ڕۆح‬ ‫تەرخان بکات‪ ...‬کەچی شامەرگ دەبێت‪ .‬و لەش‪ ،‬بێ سنوور و سوپاس‪ ،‬باوەجوو‬ ‫ئەم خەونی بە هەڵهاتنی خۆری عیشقەوە ترس و سەرسامی و گومان گەمارۆی بدات‪،‬‬ ‫دەبینی‪ ،‬کەچی شەوەزەنگی بۆ دەکەن بە وەلی لە بەخشین وەک کانی و ڕووبار سڵ‬ ‫دیاری‪ ،‬ئەم لە پێشوازی شۆڕەسواری خۆیدا ناکاتەوە‪ .‬بیرەوەری دەیباتەوە الی دایکی‬ ‫نەوبووک بوو‪ ،‬کەچی ناچار بووە لەبری وەختی ژان و ژوور‪ ،‬ئەم وەک ژن ناچارە‬ ‫تارای بووکێنی‪ ،‬کفن بۆی ببێت بە بەرگ ئەو هێز و پەرجووە لە دایکی وەربگرێت‪،‬‬ ‫و دیاری‪.‬‬ ‫خۆ دایکە «حەوا»ش لە یەزدان و شەیتان‬ ‫هــەر ئــەوەنــدە و نـــا‪ ..‬بەڵکو لــەوە هیچ باکی نەبوو کە نەفرینی زایینی پڕ لە‬ ‫کوشندەتریش‪ ،‬هەمووان بوون بە سیخوڕی ژان و خوێنی بە خوڵقان و زانی پڕ لە‬ ‫هـــەزار چــاو‪ ،‬بگرە دزی خەونەکانی و بەخشین گۆڕیوە‪ ،‬ئەم وەک «عەشتار»‬ ‫تااڵنچی هیوا بەجێماوەکانی‪ .‬لەسەر بینینی لەژێر باران کە ئەم و زەوی پێکەوە ئاوس‬ ‫خەونێکی ژنانەی نیوەشەوێک پیاوانی خێڵی دەکەن‪ ،‬شاژنانە ئاهەنگ دەگێڕێت‪ ،‬بۆچی‬ ‫خوێنخۆر بەبەرچاوی هەمووانەوە دادگاییان خۆی و سروشت پێکەوە ئاهەنگی ژیان‬ ‫دەکرد‪ .‬بەر لەوەی فریای تارای بووکێنی گەرم نەکەن کە ئازادی لە «دایکە حەوا»‬ ‫بکەوێت‪ ،‬ناچار بوو کراس و کەواکەی لە قەرز کردبێت‪ ،‬سەرمەشقی وانەی یەکەمی‬ ‫خوم بنێت و ڕەش و مۆر بپۆشێت‪ ،‬بەر هەڵگەڕانەوە و یاخیگەری بێت؟ ئەوی ژن‬ ‫لەوەی خۆی لە تەپ و تۆزی زەماوەند و کە ئاو و ئاوەدانی بۆ سەر ئەستێرەیەکی‬ ‫دیالنێ پاک بکاتەوە‪ ،‬ناچار بووە سەر بە فەرامۆشکراو دێنێت‪ .‬هەر ئەویشە دەستی‬ ‫قوڕ و سەر بە هەش بۆ تەنیاکەوتنی خۆی ئادەم دەگرێت و هانی دەدات کە زەوی‬ ‫بگری‪ ،‬بەر لەوەی خۆی بۆ دیداری یار کۆ بکێڵێت و بە ڕەنج و ئارەقەی خۆی زەوی‬ ‫بکاتەوە‪ ،‬ناچار بووە کفن بکات بە بەرگ و خاپوور و بێفەڕ سەرلەنوێ سەوز بکاتەوە‪.‬‬ ‫پۆشاکی بەری‪ ،‬دەبوو خۆی بخنکێنێت تا‬ ‫ئەم بۆ ئەو زان و ژانە یادی دایک و‬ ‫گومانی ئەوەی لێنەکەن کە خەون بە ئاوی باوکی دەکات کە بۆ ڕنینەوەی بەرهەم و‬ ‫زیندەگانییەوە دەبینێت‪ ،‬دەبوو نەخەوێت میوەکانی بەهارە بە نیازی ئەوەی ڕەوانەی‬ ‫نەبا خەون بە حەرامەوە ببینێت‪ ،‬دەبوو شاری بکەن‪ ،‬لە بەیانییەکی زوودا کە بەر‬ ‫خۆی لەو دورگــە دوورەدا بەند بکات تا لە خۆرهەاڵتن بۆ سەر بێستان گەرمی ڕۆح‬ ‫ئاوەدانی فریوی نەدات‪ ،‬دەبوو هەر هەموو و هەناسەی خۆیان پێش هەتاو خستووە‪،‬‬ ‫ئاوێنەکان بشکێنێت نەبا لە جوانی خۆی دوای خــەون و خەوێکی خــۆش‪ ،‬کەچی‬ ‫دڵنیا بێت‪.‬‬ ‫وەیشوومە و ئافات دەیانکەن بە ڕووەک و‬

‫ژاڵەی بیابان‪ ،‬لە بری میوە ڕنینەوە بوون‬ ‫بە مەرگچێنی ساراکان‪ .‬چ سەرزەمینێکی‬ ‫کاولستانە بۆ چیرۆكی نەمان و بێئاگاهی‬ ‫ئاسمان؟ ئەوەیان چ حیکمەتێکە مرۆڤەکان‬ ‫لە بیاباندا بچێندرێن و مانگ و ئەستێرەکان‬ ‫و یــەزدان و فریشتەکانی وەک جوانترین‬ ‫دیمەن بە دیارییانەوە ڕابمێنن؟‬ ‫بەاڵم لە تۆڵەی مەرگ و مەرگچێنەکان‬ ‫عیشق بەردەوامە و دوای هەزاران کاژێر لە‬ ‫چاوەڕوانی «هیوا» یەک بەدەم زریکەوە‬ ‫زەنگی ژیانێکی تــازە لــێــدەدات‪ ،‬لە ناو‬ ‫مەملەکەتی مردووخۆر و مردووپەرستەکاندا‬ ‫ژیان لە ڕسکانی خۆی ناکەوێت‪ .‬دیسانەوە‬ ‫داستانی فڕین دەست پێدەکاتەوە‪ ،‬داستانی‬ ‫گەڕان بە دوای عیشقدا لەناو بیابانی ڕق و‬ ‫کینەدا‪ ،‬زیندووبوونەوە لە ناو گۆڕستاندا‪،‬‬ ‫بەئومێدی ئەوەی مەرگی خشۆک زەفەر بە‬ ‫خەونەکانی «هیوا» نەبات‪ ،‬شیرینی دایک‬ ‫بێچووەکەی فێری فڕین دەکات‪ ،‬تاوەکو فێر‬ ‫بێت بەرزەفڕ بێت و لە نیشانەی ڕاوکەرەکان‬ ‫دوورتــر لە خەیاڵ و خــەون بفڕێت‪ .‬لە‬ ‫دایکبوونی دایکێکی تــازە کە خەونی‬ ‫گەمارۆدانی خەونەکانی فەرزەندەکەی نییە‪،‬‬ ‫دایکێکە کە هیچ نێرینەیەک بەدەورییەوە‬ ‫دیار نییە و خەون بە فڕین و سەرفرازی و‬ ‫ڕاونانی مەرگەوە دەبینێت‪.‬‬

‫ئەو ڕۆژانەی تۆ بوویتە هەموو شتێک‬ ‫و‪...‬‬

‫*خــودی ژیــان بۆ خۆی قومارخانەیە‬ ‫و عیشقیش بۆ خۆی گرەوکردنە لەسەر‬ ‫بردنەوە لەو قومارەدا کە زۆربەی جارەکان‬ ‫بە دۆڕان کۆتایی هاتووە‪ ،‬گەرچی خۆ‬ ‫بە قوماربازی دەســت تــەڕ و یەکانەش‬ ‫بزانین‪ ،‬دوای دۆڕانــیــش کەسێک شک‬ ‫نابەین لەوێدا چاوەڕوان بێت بۆ دوای ئەو‬ ‫هەموو دۆڕانە دڵمان بداتەوە بۆ هەستانەوە‬ ‫و خۆتەییارکردن بۆ قومارێکی دیکە و‬ ‫دۆڕانێکی دیکە‪ ،‬بە نیازی خەونی بردنەوە‪.‬‬ ‫دیسانەوە و وەک هەمیشە ژنێکە و‬ ‫تەنیا خۆی و خەمی ئەو هەموو دۆڕانانە‬ ‫دەگێڕێتەوە‪ ،‬لە خەیاڵی خۆیدا پیاوێکی‬ ‫خۆپەرست دەدەوێنێت کە بە قەد ئەو‬ ‫خانمە عاشق و زیــرەک و زیندوو نییە‪،‬‬ ‫ئەم ئاگاهی بێت یان نائاگاهی ڕقی لەو‬ ‫خانمەیە کە بە هەموو بوونییەوە باوەشی‬ ‫کردووە بە ژیاندا‪ ،‬ئەم باس لە پیاوێکی‬ ‫لەتلەت دەکات‪ ،‬پیاوێک کە خۆی دابەشی‬ ‫سەر چوار کردووە‪ ،‬پیاوێک کە ژیان الی‬ ‫ئەم ئەندازەسازی و ماتماتیکە‪ ،‬پیاوێک کە‬ ‫بۆ ئەوەی بیسەلمێنێت نێرەکەوە مەرجە‬ ‫ڕاوچی ماکەوەکان بێت‪ ،‬تا بیسەلمێنێت‬ ‫چیدیکە منداڵ نییە‪ ،‬مەرجە سەدەها‬ ‫باوەش بپشکنێت‪ ،‬نەک بۆ شیر‪ ،‬بەڵکو بۆ‬ ‫ڕامووسان و نەوسنییەکی بێکۆتایی‪ ،‬ئەمی‬ ‫تێرنەخۆرە ئەوەندە چڵێسە کە لەسەر‬ ‫خوانەکانی هەوەسدا دەرۆزەکەرە‪ ،‬ناتوانێت‬ ‫و ناوێرێت لە قاپی عیشقێک بدات‪ ،‬چونکە‬ ‫دڵنیایە ناکرێتەوە‪ ،‬ئەم لە نەریتێکەوە‬ ‫هاتووە کە ژن بەسەر دوو خانەدا دابەش‬ ‫دەکــات‪ :‬فریشتە یان سۆزانی‪ ،‬دۆڕاو و‬ ‫کەوتوو یان لەوەدایە بدۆڕێت و بکەوێت!‬ ‫بگرە ئەوی ژن لەسەر خەونەکانی دادگایی‬ ‫دەکرێت‪ ،‬ئەوی پیاویش وەک ڕاوچی خۆی‬ ‫دەبینێت‪ ،‬نەبەزیو لە گۆڕەپانی سێکس و‬ ‫ئەویندا‪ ،‬پتر وەک جەنگاوەر خۆی دەبینێت‬ ‫نەک عاشق‪ ،‬بگرە لە نائاگاهی و نەستی‬ ‫خۆیدا ڕقی لە توخمی مێینەیە و بێزی‬ ‫لێدەکاتەوە‪.‬‬ ‫ئەوی ژن پیاوێکی بێ ناو دەدوێنێت کە‬ ‫هەر هەموو ژنەکان بۆ ئەم وەک ئەو بووتاڵنە‬ ‫دەبینێت کە لە مەیخانە چکۆلەکەیدا ڕیزی‬ ‫کردوون و ماڵەکەی پێ ڕازاندۆتەوە‪ ،‬خانمی‬ ‫زێدە نائومێد و هەناسەسارد لە ئەوین و‬ ‫ژیان و پیاو تەنها ئەو کاتە بە «جوامێر»‬ ‫ناوی دەهێنێت کە هیچ جوامێرییەکی تێدا‬ ‫نەماوە‪ ..‬هیچ سۆز و جوانییەک و ئاگرێک‪،‬‬

‫««‬ ‫ڕانانی‪ :‬شێرزاد حەسەن‬ ‫ئەو کاتەیە کە دەستبەرداری دەبێت و ناوی‬ ‫خۆی لە ناو لیستی ژنەکان و دۆستەکان و‬ ‫کەنیزەکەکانی ئەو ناجوامێرە دەردەهێنێت‪،‬‬ ‫چونکە ئامادە نییە بە نمایشی سۆزبازی‬ ‫درۆیینە تەنیایی خۆی پڕ بکاتەوە‪.‬‬ ‫ئەوی ژن خۆشەویستی و شکۆمەندی لە‬ ‫باوان و لە دایانەوە بە میرات بۆ ماوەتەوە‪،‬‬ ‫ئامادە نییە لەتاو تینوێتی لە زەلکاودا‬ ‫بخواتەوە‪ ،‬ئەم لە باوکە پینەدۆزەکەیەوە‬ ‫کە بەردەستی بۆ دەکرد وەک شاگردێک‬ ‫فێری ئەو ڕاستییە بووە کە ژیان و جوانی‬ ‫و عیشق کۆنە پێاڵو نین تا پینە بکرێن و بە‬ ‫قەڵتاغی تازەوە بزمارێژ بکرێن‪ ،‬ئەم زادەی‬ ‫تراژیدیاکانی ژیان و ئەوینە نەمرەکانە‪،‬‬ ‫گەرچی بە مەرگەسات و لێکدابڕان کۆتاییان‬ ‫هاتبێت‪.‬‬ ‫گەمەی ڕاووشــکــاری جوامێر لــەوەدا‬ ‫گرەوی بردۆتەوە کە دڵنیایە خانمی زێدە‬ ‫تینوو بو سۆز و ئاگردانی خۆشەویستی‬ ‫ئامادەیە خۆی ببێت بە پەنگر و پشکۆکانی‬ ‫ئەو ئاگردان و ئاوەدانییەی کە هێالنەی‬ ‫عیشق چێدەکات‪ ،‬تا دەورانێکی درێژ‬ ‫ئامادەیە بولبول بێت بۆ خاوەنەکەی‬ ‫بخوێنێت‪ ،‬بێئەوەی خاوەن بولبول و قەفەز‬ ‫لــەوە تێبگات کە چریکە و چەهچەهەی‬ ‫بولبولەکە‪ ..‬ئاواز و خوێندنەکەی خوێنی‬ ‫دڵی خۆیەتی کە دەیخاتە سەر دڕک و‬ ‫چقڵەکانی دەوری گوڵەباخ تا ڕازاوەتر بێت‬ ‫باخی خۆشەویستی و ئەوین‪ ،‬بێئەوەی‬ ‫پیاوی کەودەن بزانێت کە ئەو خوێنەش‬ ‫بـــەدەم چــریــکــەوە کۆتایی هەیە و بە‬ ‫پەژمووردەبوونی باخەکە تەواو دەبێت!‬ ‫دوا جار شتێک نییە دادی مرۆڤ بدات جا‬ ‫مێ بێت یان نێر گەر ملکەچی و سیاچارەیی‬ ‫و قایلبوون بە چارەنووس بکات بە یاسا و‬ ‫ڕێسای ژیانی خۆی‪ ،‬بە تایبەتی بۆ «مێ»‬ ‫کوشندەترە کە هێالنە و ماڵ و دونیای لێ‬ ‫تەلبەند بکرێت‪ .‬هیچ وانە و بەرخودانێک‬ ‫نییە بێجگە لە یاخیبوون و هەڵگەڕانەوە و‬ ‫زنجیر و کۆت و بەند پچڕاندن‪ ،‬بەلەسەبوون‬ ‫و هەڵەتەبوون‪ ،‬ملنەدان و مەشق و ڕاهێنان‬ ‫لەسەر سەرچڵی و سەرکێشی و سەربەستی‬ ‫و خۆ ڕەهاکردن‪ ..‬ئەو وەختەی کە پیاوانی‬ ‫نابەڵەد و کاڵفامی ناو ئەم چیرۆکە و‬ ‫هەقایەتەکانی دیکە ناچار نەبن بیسەلمێنن‬ ‫کە لەبەردەم عیشق و ئازادی و ئازایەتی‬ ‫«حەوا»یەکی سەرکەشدا دان بە بەزین‬ ‫و نوچدانی خۆیاندا بنێن‪ ،‬کە دیارە دەنێو‬ ‫پیاوانی خوێنخۆری خێڵەکاندا دەگمەنە‪،‬‬ ‫ئەو پیاوانەی تەنها دەنێو حەیرانەکان و‬ ‫سترانەکاندا دەردی ئەوین دەگێڕنەوە و‬ ‫ستایشی جوانی ژنان و کچان دەکەن و‬ ‫بەس‪.‬‬ ‫هەڵبەتە لە ئاکامدا مەرجە پیاوان‬ ‫بزانن کە شکۆمەندی ژن لە خودی عیشق‬ ‫گەورەترە‪ .‬لە ڕاستیدا ناوونیشانی چیرۆکەکە‬ ‫ڕازی خانمێکە کە گوایە عاشقەکەی لەو‬ ‫گرەوی ئەوین و ئاگرەدا بووە بە هەموو‬ ‫شت‪ ،‬مەعشووقیش کە خــودی پاڵەاون‬ ‫و هەم هەقایەیخوانە بــووە بە هیچ‪ ،‬کە‬ ‫ئــەوەش سەپاندن و سەلماندنی دادگای‬ ‫نێرینەکانە کە هیچ دادێکی تێدا نییە‪ ،‬هیچ‬ ‫ڕەوشتێکی جوامێرانەی تێدا نییە‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫ناوئاخندا بۆ منی خوێنەر و بینەری ئەو‬ ‫دراما و تراژیدیایە‪ ،‬پێچەوانەکەی بە دروست‬ ‫دەزانم کە خانمی چیرۆکبێژ مادامەكێ وەک‬ ‫«شــەهــرەزاد» بە ڕۆحــی زاڵــی گێڕانەوە‬ ‫«شەهریار» سەرمەست دەکـــات‪ ،‬واتا‬ ‫هەردووکیان پێکەوە دەبەزێنێت‪ :‬پاشا و‬ ‫مەرگ پێکەوە‪ ،‬دیسانەوە چیرۆک ئەفسوونی‬ ‫خۆی دەخاتە کار‪ ،‬جڵەوی گێڕانەوە لە‬ ‫پیاوەکان دەستێنێتەوە و خۆی دەبێت‬ ‫بە هەموو شت و «جوامێر»ەکانیش بەو‬ ‫زەالمە گوێکەڕیاڵنەی کە بەدەم گوێگرتن‬ ‫لە هەقایەتی بەزین و گەمژەیی خۆیانەوە‬ ‫خەوەنۆچکە دەیانباتەوە‪ ..‬جا چ گەدا بن‬ ‫و چ پادشا‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمار ‌ه (‪ )538‬دووشه‌ممه‌ ‪2017/2/6‬‬

‫دۆرۆتا سالپا‬

‫ئێمە لە کوێین؟‬

‫گفتوگۆ لەگەڵ بەڕۆژ ئاکرەییدا‬ ‫سازدانی‪ :‬دۆرۆتا سالپا‬ ‫و‪ .‬لە فارسییەوە‪ :‬مستەفا شێخە‬ ‫گــفــتــوگــۆی دۆرۆتــــــا ســاپــا‬ ‫لــەگــەڵ بــــەڕۆژ ئــاکــرەیــی بە‬ ‫بۆنەی کۆمەڵەچیرۆکی «ئێمە‬ ‫لێرەین»ـەوە‪ .‬دۆرۆتــا هاوکات‬ ‫وەرگێڕی ئەو کۆمەڵەچیرۆکەیە‬ ‫بۆ زمانی پۆڵەندی‪.‬‬

‫• گرنگترین شت کە بە تەما بووی بە‬ ‫هۆی ئەم کتێبەوە بە خەڵک و بەردەنگانی‬ ‫بگەیەنی‪ ،‬چی بوو؟‬ ‫بــەڕۆژ ئاکرەیی‪ :‬ڕاستییەکەیت ئەگەر‬ ‫دەوێ‪ ،‬پێم خــۆش نییە شتێکی زۆر لەم‬ ‫بارەیەوە بڵێم‪ ،‬چونکە لە بنەڕەتدا ڕوانینی‬ ‫من بۆ ئــەدەب ئــەوە نییە بمەوێ بە هۆی‬ ‫ئەدەبەوە شتێک بە بەردەنگ بڵێم‪ .‬ئەم شتانە‬ ‫دەکــرێ بە نووسینی وتاریش بە بەردەنگ‬ ‫بگوترێن و باشتریش دەگوترێن‪ .‬بە بڕوای من‬ ‫لە باشترین دۆخدا لەوانەیە بکرێ بە هۆی‬ ‫چیرۆک یان شیعرێکەوە هەست یان ڕوانینێک‬ ‫بخرێتە بەر چاوی خوێنەر‪ .‬پارچەمۆسیقایەک‬ ‫چی بە گوێگر دەڵــێ؟ ڤانگۆک بە هۆی‬ ‫«گوڵە‌بەڕۆژەکانی»یەوە چی بە بەردەنگانی‬ ‫دەڵـــێ؟‪ ...‬لەمێژە ئــەم شتانەم لە خۆم‬ ‫پرسیون‪.‬‬

‫««‬

‫• لە شوێنێکدا کە بە گشتی دەکرێ‬ ‫بڵێین ژیان لە جووڵە کەوتووە‪ ،‬لە بارەی‬ ‫ژیانەوە چی فێربووی؟‬ ‫بەڕۆژ ئاکرەیی‪ :‬فێر بووم کە ژیان‪ ،‬لە‬ ‫کۆتاییدا‪ ،‬هەر ئەم لەجووڵەوەستانەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫جوانتر و بێڕەحمانەتر‪.‬‬ ‫• ئایا کارکردن لە ماڵی بەسااڵچوواندا‬ ‫بە جۆرێک تۆی لەگەڵ مەرگدا دەستەمۆ و‬ ‫کەوی نەکرد؟ ئێستا و دوای ئەم ئەزموونە‬ ‫هەست ناکەی مردن لە خۆتەوە نزیکە؟ ئەم‬ ‫ئەزموونە دەساڵییە ڕوانینی تۆی بۆ مەرگ و‬ ‫تێپەڕینی زەمەن‪ ،‬یان بە گشتی‪ :‬چ شتێکی‬ ‫لە تۆدا گۆڕی؟‬ ‫بـــەڕۆژ ئــاکــرەیــی‪ :‬کــارکــردن لــە ماڵی‬ ‫بەسااڵچوواندا منی لەگەڵ مەرگدا دەستەمۆ‬ ‫و کــەوی نەکرد‪ .‬مردنی بە من ناساند‪.‬‬ ‫تێیگەیاندم کە مەرگ‪ ،‬بڕێجار‪ ،‬هاوڕێیەکی‬ ‫بێبەڵێنە و نایەتە سەر وادەی خۆی‪ .‬چاو‬ ‫و ڕوانینمی بەسەر ئەم ڕاستییەدا کردەوە‬ ‫کە ژیان جوان و لە هەمان کاتدا بێبەزەشە‪.‬‬ ‫بەاڵم جیهان تەنیا پیس و پیس و پیسە‬ ‫و پیسیەتیی جیهان‪ ،‬جوانییەکەی ژیانی‬ ‫گەمارۆ داوە و بێبەزەی کردووە‪.‬‬ ‫• چۆن لە هێندێک هەلومەرجی دژوار یان‬ ‫لە بەرەوڕووبوونەوەی کرداری بەدەرلەتوانای‬ ‫بەسااڵچوواندا خۆت ڕادەگــرت؟ چۆن لە‬ ‫مــاوەی ئــەم دە ساڵەدا وەک دەڵێن لە‬ ‫کارکردندا پەکت نەکەوت؟ بۆ گەڕانەوە بۆ‬

‫ئەم ماڵ و شوێنانە و بەستێنی ئەم قسە‬ ‫و سکااڵ و بۆڵەبۆڵ و هاتوهاوارانە‪ ...‬بە‬ ‫چییەوە پشتگەرم بووی؟‬ ‫بەڕۆژ ئاکرەیی‪ :‬ئەگەر سەرنجت دابێ‪،‬‬ ‫وەگێڕەکەی من کە تاقەتی نامێنێ‪ ،‬دەچێتە‬ ‫مەتبەخ‪ ،‬یــان ژوورێــکــی تر و دەســت بە‬ ‫شووشتنی شتێک یان گەسکلێدانی شوێنێک‬ ‫دەکا و پەنا دەباتە بەر کارکردن‪ .‬لە ڕاستیدا‬ ‫من ئــەو کاتەی کــاری کتێبەکەم تــەواو‬ ‫نەبووبوو‪ ،‬زیاتر چاودێر بووم و هێندێک‬ ‫جاریش تەنانەت بێبەزە بــووم‪ .‬بەوپەڕی‬ ‫باشییەوە کارەکەمم ئەنجام دەدا و هەوڵم‬ ‫دەدا هەرچۆنێک بێ ببمە هاوڕێی ئەوان‪،‬‬ ‫یــان کۆدەکانیان بــدۆزمــەوە و بچمە نێو‬ ‫گەمەی پەیوەندیی پێوەگرتنیانەوە‪ .‬ددان‬ ‫بەوەدا دەنێم بۆ ئەوەی ببینم و تێبگەم کە‬ ‫ئەم ناڵەناڵ و بۆڵەبۆاڵنە سەرچاوەیان لە‬ ‫کوێوەیە‪ ،‬هەڵوێستەیەکم دەکرد‪ .‬بە بیانووی‬ ‫کارکردن پەنام دەبردە سووچێکی ژوورەکە‬ ‫بە دزییەوە ڕادەمام‪ .‬لەم هەڵوێستەی ئەو‬ ‫کاتانەم شەرمەزارم‪ .‬شەرمەزارم کە چەند‬ ‫چرکەیەک ڕادەوەســتــام لە ڕووخسارێکم‬ ‫دەڕوانـــی کە بە دەستی و بێکەسییەوە‬ ‫هەڵپشوێراوە و من بەس سەیریم دەکرد‪.‬‬ ‫بەاڵم پاش باڵوبوونەوەی ئەم کتێبە‪ ،‬بەڵێ‪،‬‬ ‫تووشی نەخۆشیی ‪fibromyalgia‬بووم‪.‬‬ ‫نزیکەی دوو ساڵ هاتوچۆی نەخۆشخانەم‬ ‫کرد و لە کۆتاییدا نەک هەر لە دەست ئەم‬

‫ڕۆمانی "ماڵئاوایی لە دایکوباوک" وەک‬ ‫کەسێتییەکی ئەدەبی دیار دەردەکەوێت‪.‬‬ ‫ڤایس ساڵی ‪ ١٩٤٨‬شانۆنامەی بــورج و‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٥٢‬شانۆنامەی بیمە باڵو دەکاتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم هیچکامیان وەک مارا ساد نایگەیەنن‬ ‫بە ترۆپکی ناوبانگ‪ ،‬وەک چۆن دواتریش‬ ‫شانۆنامەکانی هۆڵدەرلین‪ ،‬ترۆتسکی لە‬ ‫تاراوگە‪ ،‬لێپێچینەوە‪ ،‬هیچ کامیان ناوبانگی‬ ‫مەزنی مارا ساد بە دەست ناهێنن‪ .‬ساڵی‬ ‫‪ ١٩٦٤‬بۆ یەکەم جار لە بەرلینی ڕۆژئــاوا‬ ‫لە الیەن کونرادسوینارسکییەوە دەرهێنانی‬ ‫بۆ کرا و سەرکەوتنی بە دەست نەهێنا تا‬ ‫دواتــر و لە هەمان ساڵدا لە الیەن پیتەر‬ ‫بروکەوە دەرهێنانی بۆ کرا و بووە جێگای‬ ‫ستایشی زۆری ڕەخنەگران‪ .‬ڕووداوی نمایشی‬ ‫مارا ساد لە ساڵی ‪ ١٨٠٨‬لە نەخۆشخانەی‬ ‫دەروونــی چارنتون لە نزیک پاریس ڕوو‬ ‫دەدات‪ .‬وەک پــیــتــەر ڤــایــس خ ــۆی لە‬ ‫یادداشتێکدا دەربارەی پێشینەی مێژوویی‬ ‫مــارا ســاد‪ ،‬نووسیویەتی "ســاد" لە نێوان‬ ‫تەمەنی سیوسێ تا چلوشەشساڵیدا حەڤدە‬ ‫شانۆنامەی نووسیوە جگە لە پەخشان و‬ ‫نووسینی تــر‪ ،‬سااڵنی دواتــریــش دوانــزە‬ ‫تراژیدی‪ ،‬کۆمیدی‪ ،‬ئۆپێریت و شانۆنامەی‬ ‫یەکپەردەیی دەنووسێت و تەنیا یەکێکیان‬ ‫لە سااڵنی ئازادبوونیدا نمایش دەکرێت‪ .‬ساد‬ ‫لە نەخۆشخانەکەدا دەرهێنان بۆ شانۆییەکە‬ ‫دەکات و نەخۆشەکان ڕۆڵی کەسێتییەکان‬ ‫دەبینین‪ .‬ڕووداوەکــانــی شۆڕشی فەڕەنسا‬ ‫نمایش دەکەن تا ساتی کوشتنی ژان پول‬ ‫مارا‪ ،‬لە پڕۆسەی نمایشەکەدا دەردەکەویت‬ ‫ســاد دژی شــۆڕشــی فــەڕەنــســایــە و بە‬ ‫هۆکاری دواکەوتن و بە بنبەستگەیشتنی‬ ‫ڕەوتی گەشەی سروشتی دەزانێت‪ .‬کرۆکی‬ ‫نمایشەکە ملمالنێ و بەربەرەکانێی نێوان‬ ‫دوو گۆشەنیگا و ڕوانینی ئایدیالستییانەیە‪،‬‬ ‫مارا کە کەسێکی دیاری شۆڕشی فەڕەنسایە‬ ‫پێداگەری لەسەر شــۆڕش و بەردەوامیی‬ ‫تەوژمی شۆڕشگێڕانە دەکات‪ ،‬ساد جەخت‬ ‫دەکــاتــەوە لەسەر تاکگەرایی و ڕەهایی‬ ‫تەواو‪ .‬زۆربەی گفتوگۆکانیان قسەکردنە لە‬ ‫پرسی شۆڕش و دادپەروەریی کۆمەاڵیەتی‬

‫و سیاسی‪.‬‬

‫کارە‪ ،‬بەڵکوو لە سویدیش ڕامکرد‪.‬‬ ‫• ئایا شێوازی هەڵسوکەوتی سویدییەکان‬ ‫لەگەڵ کەسانی خاوەن تەمەن بوو کە تۆی‬ ‫تووشی سەرسووڕمان کرد؟‬ ‫ب ــەڕۆژ ئاکرەیی‪ :‬بەڵێ‪ .‬سووربوونی‬ ‫سویدییەکان لە کارکردندا منی تووشی‬ ‫سەرسووڕمان دەکرد‪ .‬هەندێکجار ئەوەندە‬ ‫لە ئەنجامدانی کارەکەیاندا پێیان دادەگرت‪،‬‬ ‫دەتگوت ملیان داوەتــە بەکارخستنەوەی‬ ‫کۆنە سەلالجەیەکی تێکچوو تا سەرلەنوێ‬ ‫بکەوێتە کار و هاڕوهووڕەکەی بەرز ببێتەوە‪.‬‬ ‫• ئێستا گــەڕاویــتــەوە کــوردســتــان و‬ ‫دانیشتووی کوردستانی‪ .‬لە نێوان ئاکاری‬ ‫کوردەکان و ئێرانییەکان (بۆیە دەڵێم ئێران‬ ‫چونکە سەفەری ئێرانیش) و سویدییەکان لە‬ ‫بەرانبەر بەسااڵچوواندا چ جیاوازییەک هەیە؟‬ ‫لەم بارەیەوە هێندێک قسەمان بۆ بکە‪.‬‬ ‫بەڕۆژ ئاکرەیی‪ :‬جیاوازی زۆرە‪ .‬نەبوونی‬ ‫پێداویستییە سەرەتاییەکانی ژیــان لە‬ ‫کۆمەڵگەدا و نەبوونی سیستمێکی تا‬ ‫ڕادەیـــــەک تــەنــدروســت لــە کۆمەڵگەی‬ ‫کوردستان و ئێراندا‪ ،‬بەداخەوە‪ ،‬بوونەتە‬ ‫شتگەلی ئــاســایــی‪ .‬پــیــرەکــانــی سوید‪،‬‬ ‫زۆربەیان‪ ،‬لە تەنیاییەکی ڕەهادا دەمردن‪،‬‬ ‫بەاڵم لە ئێران و کوردستاندا ڕێک بەپێچەوانە‬ ‫و لە تەنیاییەکی پڕ لە هەراوهوریادا سەر‬ ‫دەنێنەوە‪ .‬واتا‪ :‬لەنێو خێزاندا و دوور لە‬ ‫چاوی خێزان‪.‬‬

‫شۆڕش بۆ ئازادیی تاک‬ ‫یان مانەوە لە بازنەی توندوتیژیدا‬ ‫مەریوان هەڵەبجەیی‬ ‫‪٢-١‬‬ ‫شانۆیی مارا_ساد لە نووسینی پیتەر‬ ‫ڤایس و وەرگــێــڕانــی شــێــرزاد حەسەن و‬ ‫دەرهێنانی هیوا فایەق بۆ ماوه‌ی ‪ 20‬ڕۆژ‬ ‫له‌ الی ـه‌ن كــۆڕی شانۆی با به‌ هاوكاری‬ ‫به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی گشتیی ڕۆشنبیری و‬ ‫هونه‌ری سلێمانی‪ /‬به‌شی هونه‌ری شانۆ‬ ‫و په‌یمانگای هونه‌ره ‌جوانه‌كانی سلێمانی‬ ‫به‌شی شانۆ لە هۆڵی ڕۆشنبیریی سلێمانی‬ ‫پێشكه‌ش كرا‪ .‬پیتەر ڤایس جگە لەم دەقە‬ ‫شاکارەی هیچ بەرهەمێکی تری نەکراوە بە‬ ‫کوردی و هیچ شتێکیش دەربارەی شانۆیی‬ ‫دایکۆمێنتاری (بەڵگەیی) بە زمانی کوردی‬ ‫لەبەر دەستدا نییە و ئەمەش بۆشاییەکی‬ ‫گەورەیە بۆ ناسینی پیتەر ڤایس و شوێن‬ ‫و پێگەی‪ .‬پیتەر ڤایسی ئەڵمانی پاش‬ ‫کۆچکردنی بۆ لەندەن لەگەڵ خێزانەکەی‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٣٦‬دەچێتە بەشی شیوەکاریی‬ ‫ئەکادیمیای هونەرە جوانەکانی زانکۆی‬ ‫پراگ لە چیک و ئەو بەشە تەواو دەکات‪،‬‬ ‫دواتریش دەچێتە سویسرا و ماوەیەک لە‬ ‫نزیک هێرمان هیسەوە دەژی و ئەو قۆناغە‬ ‫هیسە کاریگەرییەکی زۆری لەسەر دادەنێت‪.‬‬ ‫لە نۆڤامبەری ‪١٩٣٨‬دا دەچێتە سوید و‬ ‫تا کۆتایی تەمەنی لــەوێ دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫چاالکیی زۆر و ناوبانگی ڤایس دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ چلەکانی ســەدەی ڕابــردوو‪ ،‬کارکردنی‬ ‫لە بوارەکانی نیگارکێشان و گرافیکدا و‬ ‫درووستکردنی چەند فیلمێکی دایکۆمینتاری‬ ‫کە ژمارەیەکیان چەند خەاڵتێکی گەورەی‬ ‫جیهانی وەردەگـــرن‪ .‬چاالکیی ئەدەبی لە‬ ‫شەستەکانەوە دەســت پێ دەکــات و بە‬

‫خویندنەوەی هیوا فایەق بۆ مارا ساد‬

‫هیوا فایەق پاش نزیکەی ‪ ١٢‬ساڵ دووری‬ ‫لە شانۆ و دواتــر بیرکردنەوە و هەوڵدان‬ ‫بۆ ئیقتیباس لە یەکێک لە ڕۆمانە دیارە‬ ‫کوردییەکان و پاشان پەنابردن بۆ شانۆی‬ ‫مۆزیکاڵ و دواجار بە هەڵبژاردنی شانۆنامەی‬ ‫مارا ساد کە دەقێکی ناسراوە لەسەر ئاستی‬ ‫دونیا و لە کوردستانیشدا پێشتر دوو جار‬ ‫لە سلێمانی نمایش کراوە‪ ،‬هاتەوە ناو هۆڵی‬ ‫شانۆ‪ .‬هەستیاریی هیوا بۆ هەڵبژاردنی‬ ‫دەقێک بتوانێت وەاڵمـــدەرەوەی گومان و‬ ‫پرسیارە بونیادییەکانی بێت و لە هەمان‬ ‫کاتدا بتوانێت جێگایەکی باش و کاریگەر لەو‬ ‫بۆشاییە گەورەیەی دوانزەساڵ کارنەکردنی‬ ‫پڕبکاتەوە‪ ،‬هەڵبژاردنێکی تەندروست‬ ‫و کاریگەربوو‪ .‬یەکێک لە گرنگترین و‬ ‫بونیادیترین کارەکانی دەرهێنەرێکی کارامە‬ ‫هەڵبژاردنی دەقێکی باش و کاریگەرە‪ .‬هیوا‬ ‫بەخوێندنەوەیەکی ورد و دونیابینییەکی‬ ‫تایبەتی خۆیەوە لەم دۆخەدا دەستی بردووە‬ ‫بۆ مارا ساد و باش هەستی بە گرنگیی ئەو‬ ‫دەقە بۆ ئەم قۆناغەی ئێمە کردووە‪ .‬هیوا بە‬ ‫دونیابینیی تایبەتی خۆیەوە و جیاواز لەو‬ ‫دیدەی بۆ چەمکی شۆڕش زاڵ و بەرچاوە‬ ‫و تــاڕادەیــەک دیــدی شۆڕشگێرانەی مارا‬ ‫نوێنەرایەتی دەکــات‪ ،‬کاری لە ماراساددا‬ ‫کردووە‪ .‬لە ماراسادی هیوادا بەرجەستەکردن‬ ‫و نیشاندانی ئەو گەندەڵییەی لە ئاستی‬ ‫سیاسی و کۆمەاڵیەتی و ئابورییدا هەیە‬ ‫نیشاندەدات و زیرەکانە و بێ دوورکەوتنەوە‬ ‫لە ئامانجی نوسەر خوێندنەوەیەکی نزیک‬ ‫لە دۆخی سیاسی و کۆمەاڵیەتی ئەمڕۆمانی‬ ‫بەرجەستە کردبوو‪ .‬بروک دەربارەی ڕوانینی‬ ‫خۆی بۆ ئەم شانۆنامەیە و نمایشەکەی‬ ‫خۆی دەڵێ دەتوانم دەربــارەی ئەزموونی‬ ‫پراکتیکی خــۆمــان بــدوێــم و ئـــەوەی کە‬ ‫هێزی نمایشەکە ڕاستەوخۆ دەگەڕێتەوە‬ ‫بۆ دەوڵەمەندبوونی خەیاڵی شانۆنامەکە‪:‬‬ ‫دەوڵــەمــەنــدبــوونــی خــەیــاڵــی دەقــەکــە‬ ‫دەرئەنجامی ئەوئاستە جــیــاوازانــەن کە‬

‫هاوکات لە کارەکەدا هەن‪ ،‬ئەم هاوکاتییەش‬ ‫ئاکامی ڕاستەوخۆی پێکهاتەی جەسورانەی‬ ‫ڤایسە لە کەڵکوەرگرتنی زۆر میتۆدی دژواز‬ ‫و دژبــەیــەک‪ .‬هەر ئەم تایبەتمەندییانەی‬ ‫شانۆنامەکەشە دەســتــی هــیــوای کــراوە‬ ‫کردووە بۆ ڕاڤەی خۆی و پێشکەشکردنی‬ ‫نمایشێکی کراوە و تاڕادەیەک بارزکردنی‬ ‫دیدی تاکگەرایانەی مارکی دی ساد وەک‬ ‫هاوارێک بۆ دەربازبوون لە جوغزی شۆڕشی‬ ‫دەستەجەمعی و هەوڵدان بۆ گەیشتن بە‬ ‫ئایدیالەکانی تاک‪ .‬ئەو فەلسەفە تاکگرایی‬ ‫و یاخییەی کە ساد بانگەشەی بۆ دەکات‬ ‫و مۆریس بالنشو بە فەلسەفەی بونیادی‬ ‫ساد ناوی دەبات و دەڵێت جەختکردنەوە‬ ‫لەسەر سادەیی و ڕوونییە "ئەم فەلسەفەیە‬ ‫بنەماکەی ئەوەیە هەرکەس چی پێخۆشە‬ ‫بیکات‪ ،‬کەس یاسایەکی تری نییە جگە‬ ‫لە چێژی خۆی‪ .‬بونیادی سەرەکیی ئەمە‬ ‫هیچ نییە جگە لە تەنیایی ڕەها‪ .‬ساد ئەم‬ ‫بابەتەی ڕاگەیاندووە و لەژێر ناونیشانی‬ ‫جۆراوجۆر و جیاوازدا دووبارەی کردووەتەوە‪:‬‬ ‫((سروشت بە تەنیایی ئێمەی خولقاندووە‪.‬‬ ‫هیچ جۆرە پەیوەندییەک لەنیوان مرۆڤێک و‬ ‫مرۆڤێکی تردا نییە‪ .‬دواجار تەنیا یاسایەک‬ ‫کە فەرمانڕەوایی بکات بەسەر ڕەفتاری‬ ‫ئێمەدا ئەوەیە من ئەوشتانە هەڵدەبژێرم‬

‫من ئەو سااڵنە بوومە هاوڕێی پیرەژنێک‪،‬‬ ‫کە خزمەتیم دەکرد‪ .‬ئەو پێی وا بوو ئاشقی‬ ‫منە‪ .‬حەفتەی جارێک یارمەتیم دەدا خۆی‬ ‫بشوا‪ .‬هەمیشە بەرلەوەی بچێتە حەمام‪،‬‬ ‫ڕادیۆکەی دادەگیرساند و دەیخستە سەر‬ ‫شەپۆلێک کە مۆسیقای کالسیکی باڵو‬ ‫دەکـــــردەوە‪ .‬خــوی دەچـــوو لــەســەر ئەو‬ ‫کورسییە بچووکە دادەنیشت کە لەنێو وانی‬ ‫حەمامەکەدا بۆیمان دانابوو‪ .‬بانگی دەکردم‪.‬‬ ‫کە ئــاوی دووشــەکــەم بەسەر سەرییەوە‬ ‫ڕادەگـــرت‪ ،‬ئاکاری گەنجانە دەبـــووەوە و‬ ‫دواتر مندااڵنە‪ .‬هەمیشە لێی دەپرسیم‪ :‬حەز‬ ‫دەکەی کام جل لەبەر کەم؟ چاویلکەیەکی‬ ‫پزیشکی لە چاو دەکــرد کە شووشەکانی‬ ‫خڕ بــوون و زۆری لێ دەهــات‪ .‬من پێیم‬ ‫دەگوت جوانترین چاویلکەی جیهانی هەیە‬ ‫و هەر دەڵێی لە سەرەتاوە بۆ ڕووخساری‬ ‫ئەویان دروست کردووە‪ .‬هەمیشە دەیویست‬ ‫چاویلکەکەی بدا بە من و دەیگوت‪ :‬لە‬

‫ڕوخــســاری تــۆش دەوەشــێــنــەوە‪ .‬وەرم‬ ‫نەدەگرت و دەیگوت ڕۆژێک ئەگەر مردم‪،‬‬ ‫ئەم چاویلکەیەم دەدەمە تۆ‪.‬‬ ‫سەرلەبەیانییەک کە بەسەریدا دانەویم‬ ‫ویستم لە خەو هەڵیستێنم‪ ،‬سارد بووبووەوە‪.‬‬ ‫تەلەفۆنم بۆ ئامبوالنس کرد‪ .‬دواییش بۆ‬ ‫کوڕەکەی‪ ،‬کە ماڵی لەوبەڕی شار بوو‪.‬‬ ‫من چاویلکەکەیم لەسەر مێزەکە هەڵگرت و‬ ‫کردمە چاوم‪ .‬دەرەوە بەفر دەباری و هەموو‬ ‫الیەک کپ و سپی بوو‪ .‬دەتگوت هیچ ڕووی‬ ‫نەداوە‪ .‬کە ئامبوالنسەکە هات‪ ،‬چاویلکەکەم‬ ‫خستە نێو گیرفانم و بۆ ئەوەی تەرمەکە‬ ‫ببەن‪ ،‬چووم لەوالتر وەستام‪.‬‬ ‫ئیستاش بە هۆی ئەو دزییەوە هەم شادم‪،‬‬ ‫هەم شەرمەزار‪ .‬ئەمەم بۆیە گێڕایەوە‪ ،‬کە‬ ‫بڵێم‪ :‬جیاوازییەکە رەنگە لە خۆشحاڵبوون‬ ‫و شەرمەزاربوونی ئێمەی مرۆڤدا بێ‪ ،‬کە‬ ‫لە هەرشوێنێک بین‪ ،‬دەتوانین بڵێین‪ :‬ئێمە‬ ‫لێرەین‪.‬‬

‫دەرهێنەر دیزاینی بۆ نەکردبێت و بە باشی‬ ‫کەڵکی لێوەرنەگرتبێت‪ .‬دەرهێنەر وەک‬ ‫مایسترۆیەکی بەئەزموون هاوئاهەنگییەکی‬ ‫باشی لەنێوان ئەکتەرەکان دروستکردووە و بە‬ ‫دیزاینێکی ورد و ئەندازەیی ژیانی بەخشیبوو‬ ‫بە نمایشکارانی ناو نمایشەکەی و پێکڕا‬ ‫توانیبوویان کارێکی گرووپیی یەکدەست و بە‬ ‫ڕیتمێکی زۆرباش و تایبەت پێشکەش بکەن‪.‬‬ ‫کەمکردنەوەی چەند مۆسیقار لە دەقەکەدا‬ ‫و البردنی چەند سروودخوێن و ئەکتەرێک‬ ‫هیچ کاریگەرییەکی خراپی لەسەر شانۆکە‬ ‫درووستنەکردبوو‪ ،‬بەڵکوو دەرهێنەر بەو‬ ‫توانایانەی لەبەردەستیدا هەبوو هەوڵیدابوو‬ ‫هــەمــوو ئــەو وردەکــاریــیــانــەی دەیویست‬ ‫جێبەجێی بکات و بگاتە ئامانجی خۆی‪.‬‬ ‫بەباشی کەڵکی لە فەزا و لە مۆسیقا و وزەی‬ ‫ئەکتەرەکانی وەرگرتبوو بۆ بەرجەستەکردنی‬ ‫ڕۆڵەکانیان بە باشی و خۆلقاندنی کەشێکی‬ ‫ئۆپێرایی و کــارکــردنــی دەستەجەمعی‬ ‫یەکدەست و ڕیتمیک‪.‬‬

‫کە خۆشحاڵم دەکات بەبێ لەبەرچاوگرتنی‬ ‫ئەو پاشهاتانەی کە ڕەنگە ئەو هەڵبژاردنە‬ ‫بیهێنێتە ڕێــگــام‪ .‬ئــەوەی لە هەمووشت‬ ‫زیاتر چێژ بە ساد دەدات ئەوەیە ئوسوڵ‬ ‫و بنەماکانی خــۆی ڕووبــــەڕووی ئوسوڵ‬ ‫و بنەماکانی کۆمەڵگەکەی بکاتەوە‪)).‬‬ ‫دەرهێنەر هوشیارانە ئەمە دەکاتە گوتاری‬ ‫سەرەکیی نمایشەکەی و بێ ئەوەی بهێڵێت‬ ‫زەق و دروشمئامێز دەرکەوێت‪ .‬ئەو ڕەهاییە‬ ‫تاکگەراییانەی ساد ستایش دەکات‪ .‬هەروەها‬ ‫لە نمایشەکەیدا ئەو گوتارە بەرجەستە دەکات‬ ‫کە دەوەستێتەوە لە دژی گەندەڵییەکانی‬ ‫چینی بااڵدەست‪ ،‬لەبری شۆڕش بەومانایەی‬ ‫ژان پول مارا بانگەشەی بۆ دەکات‪ .‬دۆخێک‬ ‫کە لەڕێگای توندوتیژییەوە دەگاتە ئەنجام‬ ‫و گەر سەیری نمونەی شۆڕشەکانی دونیاو‬ ‫بەتایبەتتر ئــەوەی زۆربــەی شۆڕشەکانی‬ ‫ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست لە سەدساڵی ڕابردوودا‬ ‫خولقاندوویانە جگە لە وێرانی و ستەمکاری‬ ‫هیچیان بەرهەم نەهێناوە‪ .‬ئەمەش وایکردووە‬ ‫خــوێــنــدنــەوەی دەرهــێــنــەر بــۆ دەقــەکــەی‬ ‫پیتەرڤایس ڕۆچوونێکی ڕەخنەگرانەی قووڵ‬ ‫سینۆگرافیا لە مارا ساددا‬ ‫بێت بۆ دنیای ئەمڕۆی ئێمە‪ .‬کارکردنێکی‬ ‫هــونــەرمــەنــد شـــیـــروان خـــان ک ــاری‬ ‫ڕەخنەگرانە و بونیادی دژ بەو دۆخە ناشیرین سینۆگرافیای شانۆیی (مارا ساد)ی ئەنجام‬ ‫و قەیراناوییەی شــۆڕش بەرهەمێنەرێتی‪ .‬داوە‪ .‬دروستکردنی پانتایییەکی فراوان و‬ ‫پانتاییەکی گەورەیە لە پوچی و قوربانیدان قواڵییەکی زۆر لەسەر شانۆ و فەزای پێویست‬ ‫و بەقوربانیبوون‪ .‬سەرەتای دەستپێکردنی بۆ ئەو ژمارە زۆرە لە ئەکتەر و جوڵەی ئازاد‬ ‫شانۆ و کاتێ هێشتا تەختەی شانۆ تاریکە و دەستەجمعی‪ .‬بە دانانی نیشانەگەلێکی‬ ‫دەنگەدەنگی ئەکتەرەکان دەبیستین و کاتێ نمایشی و کاریگەر لە پەیوەندی لەگەڵ‬ ‫ڕوونــاکــی دادەگیرسێت و شانۆ دەبینین بینەر و تەختەی شانۆدا خویندنەوەیەکی‬ ‫دەرهێنەر بە دروستکردنی پەردەیەکی قوڵی بۆ دەقی ماراساد و ڕوانینی دەرهینەر‬ ‫تەنک لە نێوان ئەکتەرەکان (نەخۆشەکانی هــەبــووە و ئــەمــەش وایــکــردبــوو تەختەی‬ ‫نــەخــۆشــخــانــە دەروونــیــیــەکــە) و چەند شانۆ بەتاڵ بێت لە هــەر ئامرازێک کە‬ ‫قەرەوێڵەیەک دنیای ئەوانی لە بەشەکانی تر ڕۆڵێکی گرنگ و کاریگەری نەبێت‪ .‬پێش‬ ‫جیاکردووەتەوە‪ .‬بەشی سەرەوەی الی ڕاستی دەستپێکردنی نمایش یەکەم شت کاریگەری‬ ‫شانۆ جامخانەیەکی سەوزی گەورە بەرچاو ڕاستەوخۆی لەسەر بینەر دادەنا جوانی و‬ ‫دەکەوێت‪ ،‬بەشی دواوەی شانۆ گویتینێک وردەکاریی سینۆگرافیابوو‪ .‬کاریگەرییەک کە‬ ‫هەیە و بەشی سەرەوەی الی چەپ پلیکانە ڕەهەندێکی ستاتیکی بەخشیبووە شانۆکە‬ ‫و پەیژە هەیە بۆ سەرباڵکۆن‪ .‬قواڵییەکی تا ئەو ڕادەیەی یەکێک لە خاڵە بەرجەستە‬ ‫زۆر هەیە بەشێوەیەکی گشتی لە پانتایی و دیار و سەرکەوتووەکانی ئەم نمایشە بە‬ ‫شانۆکەدا و لە بەشی پێشەوە حەوزێکی پڕ سینۆگرافیاکەی ناوبەرین‪.‬‬ ‫لە ئاو هەیە‪ .‬پانتایی شانۆ جێگایەک نییە‬

‫«شکۆی ناشنت»ی ژان ژینییە‬ ‫ڕۆمانێکی سیاسی یان ڕیتواڵێک بۆ خۆشەویستی‬

‫دانا ڕەئووف‬ ‫ژان ژینییە ‪ ،١٩٨٦ -١٩١٠‬کە الی ئێمە‬ ‫تەنها وەک شانۆنامەنووسێک نــاســراوە‪،‬‬ ‫چەندان ڕۆمانیشی نووسیوە‪ ،‬کە بە بەردەوامی‬ ‫لە وەرگێڕانی تازەدا باڵو دەکرێنەوە‪ ،‬لەوانە‬ ‫(دز و خۆشەویستی) و (یاداشتەکانی‬ ‫دزێــک)‪ .‬لە واڵتــی سوێد‪ ،‬ژینییە جگە لە‬ ‫شانۆنامەنووس‪ ،‬گوتار و ڕۆمانەکانیشی‬ ‫کراون بە سوێدی و لەم بوارانەیشدا گەلێک‬ ‫ناسراوە و هەر لە پەنجاکانەوە‪ ،‬ڕۆمانەکانی بە‬ ‫تایبەتیش (یاداشتەکانی دزێک) و دواتریش‬ ‫گوتارەکانییان لە کتێبێکدا وەرگێڕاوە‪.‬‬ ‫ژینییە‪ ،‬بەشێکی زۆری ڕۆمان و هەندێک‬ ‫لە دەقە شانۆییەکانی‪ ،‬لە چلەکانی سەدەی‬ ‫ڕابـــردوودا‪ ،‬لەنێو دیــواری بەندیخانەکاندا‬ ‫نووسیوە‪ ،‬لە بەندیخانەکاندا ئەو بوارەی‬ ‫بــۆ دەڕەخــســێــت ژمــارەیــەکــی زۆر کتێب‬ ‫بخوێنێتەوە‪ ،‬بە تایبەتیش مارسیل پرۆست‪،‬‬ ‫ئەمەیش حەزی نووسین و گوزارشتکردن‬ ‫لەخۆی ال درووست دەبێت‪ .‬ژینییە سەرەتا‬ ‫ڕۆمانەکانی لەسەر ژیان و بیوگرافیای خۆی‪،‬‬ ‫وەک دز‪ ،‬میوانی بەندیخانەکان‪ ،‬سۆزانی و‬ ‫گەڕیدە ڕۆناوە‪.‬‬ ‫ژان پۆل سارتەر ‪ ١٩٨٠ -١٩٠٥‬هەر زوو لە‬ ‫کتێبێکی تایبەتیدا (ژان ژینییە‪ ،‬ئەکتەر و‬ ‫شەهید) ‪ ،١٩٥٢‬باسی بلیمەتی ژینییە دەکات‬ ‫و بە (قەدیس) نــاوی دەبــات‪ ،‬سارتەر لە‬ ‫دەرەوەبوونی ژینییە لەنێو هەموو سیستێمە‬ ‫کۆمەاڵیەتی و بنەما ژیارییەکانی کۆمەڵگە‬ ‫دەگەڕێنێتەوە بۆ سێ هۆ و بنەما؛ ژینییەی‬ ‫هۆمۆسێکسیوێل‪ ،‬ژینییەی دز و هەروەها‬ ‫ژینییەی نووسەر‪ .‬پێناسەکردنی ژینییەیش‬ ‫بە کەسێکی پیرۆز لە الیەن سارتەرەوە‪،‬‬ ‫ژینییە تووشی ڕاچڵەکان و تەزینێکی تەواو‬ ‫دەکــات‪ ،‬کە هەندێک پێیان وابــوو‪ ،‬ژینییە‬ ‫بە چەشنی ڕامبۆ‪ ،‬لە قۆناغێکی کــەم و‬ ‫کورتدا‪ ،‬بوورکانی نووسینی دەتەقێتەوە تا‬ ‫لە پڕ بکوژێتەوە‪ .‬ژینییە دەتوانێت خۆی لەو‬ ‫چەمکە خودگەرا و پێناسە ئیگزنستیالیزمەی‬ ‫سارتەر دەرباز بکات و ڕێگایەکی نوێ‪ ،‬وەک‬ ‫نووسەرێکی ڕەچەشکێن و فرەژانری نووسین‬ ‫و فرە بەرهەم بدۆزێتەوە‪ .‬جگە لە سارتەر‪،‬‬ ‫ژان کۆلتۆ‪-‬یش ‪ ١٩٦٣ – ١٨٨٩‬بەرگرییەکی‬ ‫بەهێز لە ژینییەی دز دەکات و هانی دەدات‬ ‫خۆی بۆ نووسین تەرخان بکات‪ ،‬کۆکتۆ بە‬ ‫ژینییە دەڵێت‪( :‬تۆ دزێکی خراپی و زوو‬ ‫دەگیرێیت‪ ،‬بەاڵم زۆر باش دەنووسیت‪).‬‬ ‫ژینییە جگە لــە ڕۆمـــان‪ ،‬بــە گــوتــار و‬ ‫شانۆنامەکانی‪ ،‬بۆ نموونە (کارەکەرەکان)‪،‬‬ ‫کە لە دیدی گەمەیەکی توندوتیژ و پڕ لە‬ ‫ئــازاری دوو کارەکتەر (کلێر و سۆالنژ)‬ ‫ەوە‪ ،‬کە گەمەی ئاغا و سەپان دەکــەن‪،‬‬ ‫بووە یەکێک لە نووسەرە دیارەکانی شانۆی‬ ‫ئەبسوردی دوای ساڵەکانی جەنگی جیهانی‬ ‫دووهـــەم‪ .‬ژینییە لە شانۆدا تەکنیکێکی‬ ‫نوێی بەکار هێنا‪ ،‬شانۆی ناو شانۆ‪ ،‬گەمەی‬ ‫شانۆیی‪ ،‬گەمەی نێوان ڕیتواڵێکی سیحری‬ ‫بنەما و پێوەدانگی دەقە شانۆییەکانی پێک‬ ‫دەهێنێت‪ .‬ژینییە لە شانۆدا‪ ،‬لە ئارتۆ و‬ ‫برێشت‪-‬یش نزیک دەبێتەوە و تێکاڵویشیان‬ ‫دەکات‪.‬‬ ‫ژینییە دز بوو‪ ،‬بە تایبەتیش دزی کتێب‪.‬‬ ‫ژینییە ئەو کتێبانەی دەدزی‪ ،‬کە دەیویست‬ ‫بیانخوێنێتەوە و پــارەی کڕینیانی نەبوو‪،‬‬ ‫هەروەها لە ماوەیەکیشدا‪ ،‬لە کاتی جەنگی‬ ‫جیهانیی دووەمــدا‪ ،‬ئەو کتێبانەی بۆ (ژان‬

‫دوکارنا) ئەو کوڕەی خۆشی دەویست دەدزی‪،‬‬ ‫کە لەسەر کەنارەکانی دەریـــای (ســان)‬ ‫کتێبی دەفــرۆشــت‪ .‬دزی وەک کردارێکی‬ ‫خۆشەویستی؛ خۆشەویستی ژینییە بۆ ژان‬ ‫دوکارنا‪ ،‬کە کەسێکی کۆمۆنیست و چاالکوان‬ ‫و بەرهەڵستکارێکی داگیرکەرە نازییەکان‬ ‫بووە‪ ،‬کلیلی کردنەوە و تێگەیشتنی ڕۆمانی‬ ‫(شکۆی ناشتن)ـە‪.‬‬ ‫ئەم ڕۆمانە بۆ یەکەمجار لە ساڵی ‪١٩٤٨‬‬ ‫دا‪ ،‬لەالیەن دەزگای پەخشی گالمیراد‪-‬ەوە‪،‬‬ ‫بەبێ ئەوەی ناوی دەزگاکەی لەسەر بێت‬ ‫باڵو کراوەتەوە‪ ،‬ئەمەیش لەبەر ئەوەی خۆیان‬ ‫لە هەموو جۆرە بەرپرسیارییەکی یاساییەوە‬ ‫قوتار بکەن‪ ،‬چونکە ڕۆمانەکە‪ ،‬وەک کفرێک‪،‬‬ ‫بەرامبەر بە هەموو بنەما و بەها پیرۆزە‬ ‫فەرەنسییەکان‪ ،‬وا بووە‪.‬‬ ‫لەوەوبەر هەموو بەرهەماکانی تری ژینییە‪:‬‬ ‫ڕۆمــان‪ ،‬گوتار و شانۆنامەکانی‪ ،‬جگە لەم‬ ‫ڕۆمانەی کراون بە سوێدی‪ ،‬تەنانەت هەموو‬ ‫دەقە شانۆییەکانیشی لەسەر شانۆکانی سوێد‬ ‫نمایش کراون‪ ،‬وا ئێستایش ئەم ڕۆمانەی بۆ‬ ‫یەکەمجار باڵو دەکرێتەوە‪.‬‬ ‫ژینییە لــە ڕۆمــانــی (شــکــۆی ناشتن)‬ ‫دا گوزارشت لەو خەمە گــەورە و پــەژارە‬ ‫قووڵەی خۆی‪ ،‬کە بە لە دەستدانی هاورێ‬ ‫و خۆشەویستەکەی‪ ،‬ژان دوکارنا‪ ،‬کە لە‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٤٤‬دا لە پڕۆسەی ڕزگارکردنی‬ ‫پاریسدا کــوژراوە‪ ،‬دەکــات‪ .‬ژینییە دەڵێت‬ ‫(من گۆڕەکەی ئەوم) ئەمەیش گوزارشتێکی‬ ‫بەهێزە لەو کارەساتە و دەنگی ژینییەی‬ ‫نووسەر بە دەوری ئەو خەمەدا دەسوڕێتەوە‪،‬‬ ‫دەچێتە نێو چەقی ئازارەکانەوە‪ ،‬تێکەاڵوی‬ ‫کارەکتەرەکانی تر دەبێت؛ جەالدەکە‪ ،‬سەرباز‬ ‫و تەنانەت هیتلەر‪-‬یش‪.‬‬ ‫کارەکتەری سەرەکی ئەم ڕۆمانە هەردوو‬ ‫ژان؛ ژان‪-‬ی نووسەر و حیکایەتخوان و ژان‪-‬ی‬ ‫هــاوڕێ مــردووەکــەی‪ ،‬هاوکات چەکدارێک‪،‬‬ ‫سەربازێکی ئەڵمانی‪ ،‬جەالدێک و (هیتلەر)‬ ‫یشە‪ .‬ژینییە هەندێک جار جەستەی مرۆڤی‬ ‫ترمان پێشان دەدات‪ ،‬ئەو کارەکتەرانەی‬ ‫بە شێوەیەک لە شێوەکان‪ ،‬مانایەکیان‬ ‫بۆ ژیان و مەرگی (دوکارنا) هەبووە‪ .‬لەم‬ ‫دەروازەیــــەوە‪ ،‬هێدی هێدی هێڵی گشتی‬ ‫رووداوەکانی ڕۆمانەکە دەردەکەون‪ ،‬چیرۆکێک‬ ‫ماناکانی ئەو دیوو دێڕ و وشەکانی دەکاتەوە‬ ‫و وێنە و ڕەوشەکانی رق و بەدخوازیی‪،‬‬ ‫خــواســت‪ ،‬قوربانی و جــەالدەکــان و ئەو‬ ‫رۆاڵنــەی لە تراجیدیای شــەڕدا بە مرۆڤ‬ ‫دەبەخشرێت‪ ،‬بەرجەستە دەکات‪ .‬هەروەها‬ ‫ژینییە زۆرجــار لەم ڕۆمانەیدا‪ ،‬مۆرکێکی‬ ‫ئێرۆتیکی بە کارەکتەرەکانی دەبەخشێت‪،‬‬ ‫لەو ئەتمۆسفێرەوە‪ ،‬لە بەرکەوتنی جەستە‬ ‫و حــەزێــکــی شــەهــوانــیــیــەوە تــا لــەوێــوە‬

‫یاریدەدەری سەرپەرشتیار‪ :‬بڕوا بەرزنجی‬ ‫ستاف‪ :‬پێشەوا محەمەد ‪ ..‬شااڵو حەبیبە‬

‫بگاتە ئەو هۆکارانەی خۆشەویستەکەیان‬ ‫بــەرەو مــەرگ بــردووە‪ .‬ئەو توندوتیژییەی‬ ‫ژینییە باسی دەکات‪ ،‬یان ئەو ئێرۆتیکەی‬ ‫رووداوەکــانــی ڕۆمانەکەی بارگاویکردووە‪،‬‬ ‫ڕێــگــایــەکــە بــۆ پــەردەهــەڵــمــاڵــیــنــی ڕێسا‬ ‫موراڵییەکانی کۆمەڵگە‪ .‬لــەم ڕۆمــانــەدا‪،‬‬ ‫ڕامان‪ ،‬بەرهەڵستی‪ ،‬خۆشەویستی‪ ،‬مەرگ و‬ ‫سەرلەنوێ لەدایکبوونەوە‪ ،‬لە پێکداچوونێکی‬ ‫بـــەردەوامـــدان‪ .‬ژینییە‪ ،‬چــاک و خــراپ‪،‬‬ ‫پــاک و پیس تێکەاڵو دەکــات و تەنانەت‬

‫ژینییە بنەمای ڕۆمــان و ستراکتور و ئەو‬ ‫زمانەی بەکاریهێناوە‪ ،‬لەسەر بنەماکانی‬ ‫داب و نەریتێکی بەهێزی ئەدەبی ڕۆنراوە‬ ‫و هەر لەو داب و نەریتەیشەوە هێز و وزە‬ ‫و سەرچاوەی وەرگرتووە‪ :‬ژینییە سروشتی‬ ‫ئەم بەرهەمەی‪ ،‬هەر بۆ نموونە لە هونەرمەند‬ ‫و شاعیر و نووسەری ئینگلیزی ولیەم بالک‬ ‫‪ ١٨٢٧ – ١٧٥٧‬ەوە تا دەگاتە نیتشە ‪١٨٤٤‬‬ ‫ ‪ ،١٩٠٠‬کە چاکە و خراپە جێگۆرکێیان‬‫پێدەکرێت‪ ،‬هەر لەبەر ئــەوەی دووڕوویــی‪،‬‬

‫ژینییە دز بوو‪ ،‬بە تایبەتیش دزی کتێب‪.‬‬ ‫ژینییە ئەو کتێبانەی دەدزی‪ ،‬کە دەیویست‬ ‫بیانخوێنێتەوە و پارەی کڕینیانی نەبوو‬ ‫پیاوکوژەکانیش دەگەیەنێتە ئاستێکی بەرز‪،‬‬ ‫بە شێوازێکی شیعری تــەژی لە سیحر‪،‬‬ ‫باسی تەنهایی و توندوتیژی و دڵ ڕەقی‬ ‫ئەو چەکدارەیش دەکــات‪ ،‬کە ژان دوکارنا‬ ‫دەکوژێت‪ .‬هەندێک ڕەخنەگری ئەدەبیش‬ ‫ئەوە دووپــات دەکەنەوە‪ ،‬کە ڕۆمانەکە بە‬ ‫شێوەیەکی ڕاستەوخۆ باس لە پێوەندی‬ ‫ئێرۆتیکی نێوان پێنج پیاو دەکات‪ :‬ژان‪-‬ی‬ ‫بەرهەڵستکار‪ ،‬ژان‪-‬ی نووسەر‪ ،‬ناپاکێک‪،‬‬ ‫نازی و هەروەها هیتلەر‪.‬‬ ‫ژینییە لەم ڕۆمانەیدا چەندە بە دیدێکی‬ ‫ڕەق و توندوتیژ دەنووسێت‪ ،‬هێندەیش‬ ‫لیریکێکی شیعرئامێز‪ ،‬تەژی لە وێنەی دژ‬ ‫بەیەک و وێناکردنی دونیایەک‪ ،‬کە رووداو و‬ ‫کارەکتەرەکان لە ئێستا و لێرەدا بەردەوامی‬ ‫بە ژیانی ڕۆمانەکە دەدەن‪ ،‬خولقاندووە‪.‬‬ ‫ئەمەیش وای لە ستراکتوری ڕۆمانەکە‬ ‫کردووە‪ ،‬کە وەک مەنەلۆژێکی درێژی پڕ لە‬ ‫ئازار و شکۆمەندی بەخاک سپاردنی هاوڕێ و‬ ‫خۆشەویستە کوژراوەکەی‪ ،‬دەربکەوێت‪.‬‬ ‫ئەم ڕۆمانەی ژینییە‪ ،‬بۆ ئەو کەسانەی‬ ‫لەوەوبەر هیچ بەرهەمێکی تری ژینییەیان‬ ‫نەخوێندبێتەوە‪ ،‬دەستپێکی گرانە؛ هەندێک‬ ‫بەشی ڕۆمانەکە بە شێوەیەکی بێ سنوور‬ ‫تێکەاڵوکردنی چاکە و خراپە‪ ،‬هەڵوەشاندنی‬ ‫سنوورەکانی شەڕە بەرەو شەڕێکی سەخت و‬ ‫گرانتر‪ ،‬بەاڵم ئەم هەستە ئێجگار ناخۆشە‪،‬‬ ‫ئەم دیدە ڕەشەی پر لە شەڕە‪ ،‬لە فۆرمێکی‬ ‫ئەدەبی و زمانێکی بەرز و بە شێوازێکی‬ ‫شیعرئامێزی بااڵ بەرجەستەی لێ کراوە‪.‬‬

‫بنەما ناسک و تێکشکاوەکانی موڕاڵ‪ ،‬الیەنە‬ ‫شاراوەکانی ئیرۆتیک‪ ،‬سنووردارکردنی هزر و‬ ‫بیروباوەڕ‪ ،‬خۆهەڵخەڵەتاندی مرۆڤ‪ ،‬ئاشکرا‬ ‫بکەن و بیانخەنە ڕوو‪ .‬ئــەوەی ژینییەیش‬ ‫جــیــادەکــاتــەوە‪ ،‬ئــەوەیــە‪ ،‬کــە ئــەو وا لە‬ ‫چەمکەکانی شەڕ و توخمەکانی خراپەکاری‬ ‫دەکات‪ ،‬گەشە بکەن و لە وێنەیەکی جوان و‬ ‫شیعرئامێزدا دەربکەوێت‪.‬‬ ‫ژینییە بــەو زمــانــەی ڕۆمــانــەکــەی پێ‬ ‫نووسیوە‪ ،‬خوێنەر لەو فۆرمەی پێی ڕاهاتووە‪،‬‬ ‫دەهێنێتە دەرەوە و تووشی ڕاچلەکان و‬ ‫بێزاری و شۆکی دەکات؛ واقیع گۆڕانکاری‬ ‫بەسەردا دێت و لەو شێواز و فۆرمە ناشرین‬ ‫و پر بە شەڕەیدا‪ ،‬دەبێتە هزرێکی بەهێزی‬ ‫لێوانلێو لە شیعر و خوێنەر رووب ــەرووی‬ ‫واقیعێکی تر دەکاتەوە‪ .‬جووڵەیەکی بەهێز لە‬ ‫زمانی نووسینەکەیدایە‪ ،‬کە وا دەکات لەبری‬ ‫ئەوەی پشتی تێبکات و دژی بووەستێتەوە‪،‬‬ ‫چێژی لێ وەردەگرێت‪ ،‬هاوکات ئەو چێژە‬ ‫رووبەرووی الیەنە قووڵ و شاراوەکانی واقیع‬ ‫و واقیعی مرۆڤ دەکاتەوە‪.‬‬ ‫ژینییە لە (شکۆی ناشتن)دا‪ ،‬توندوتیژی‪،‬‬ ‫ناپاکی‪ ،‬پیسی‪ ،‬بەکارهێنانی هەوەسی‬ ‫سێکسی وەک دەسەاڵت دەکات بە شیعرێکی‬ ‫بااڵ‪ ،‬لە هەمان کاتدا هەر ئەو ئامڕازانە و‬ ‫بە زمانێکی تر‪ ،‬وەکوو چەکێکی بەهێز بۆ‬ ‫تاوانبارکردنی هاوزمان و هاونیشتیمانییەکانی‬ ‫و واڵتەکەشیان بەکاردەهێنیت‪ .‬ژینییە دەڵێت‪:‬‬ ‫(بە شێوەیەکی ترسناک خۆم لە ئێوە‪ ،‬لە‬ ‫دونیای ئێوە‪ ،‬لە شارەکانی ئێوە‪ ،‬لە بنکە‬

‫و ڕێکخراوەکانتان دووردەخەمەوە‪ .‬من دوای‬ ‫ئەوەی چوونە دەرەوەتان لێ قەدەخە کردم و‬ ‫لە بەندیخانەکانتان توندتان کردم‪ ،‬شوێنێکی‬ ‫تر و دوور لە ئاوەدانیم دۆزییەوە‪ ،‬کە توانیم‬ ‫زیاتر لە واڵتەکەی خۆم هەست بە سەربەرزی‬ ‫بکەم) ئەمە دەنگی ئەو نووسەرە الوەیە‪،‬‬ ‫ئەو ژینییەی هەمیشە لە بەندیخانەیەکەوە‬ ‫دەبــرا بۆ بەندیخانەیەکی تــر‪ ،‬کە دژ بە‬ ‫کۆمەڵگەیەکی پیاوساالری دەوەستێتەوە‪،‬‬ ‫ئــەو کــۆمــەڵــگــەیــەی بنەماکانی لەسەر‬ ‫هۆمۆفۆبی‪ ،‬ڕەگەزپەرستی‪ ،‬فەرەنسایەکی بە‬ ‫درۆ دروستکراو و ساختە‪ ،‬ڕۆنراوە‪ .‬ژینییە‬ ‫بەو زمانە فەرەنسییەی چینە بەرزەکەی‬ ‫کۆمەڵ قسەی پێ دەکەن و بەکاری دەهێنن‪،‬‬ ‫ڕەخنەیەکی توند لە بنەماکانی خێزان‪ ،‬واڵت‪،‬‬ ‫کارکردن و پارەپەیداکردن و موڵکدارێتی ئەو‬ ‫چینە دەگرێت‪.‬‬ ‫زۆربــەی ڕەخنەگرەکان ئاماژە بۆ ئەوە‬ ‫دەکەن‪ ،‬کە ئەم ڕۆمانە هەژموونێکی زۆری‬ ‫بــەســەر یــەکــەم بەرهەمەکانی (پاتریک‬ ‫مۆدییانۆ)ەوە هەبووە؛ بە تایبەتیش یەکەم‬ ‫ڕۆمانی باڵو کــراوەی (گۆڕەپانی ئیتوال)‬ ‫‪ .Place de I Etoile‬ئەم ڕۆمانەی‬ ‫مۆدییانۆ‪-‬یش ڕووداوەکانی‪ ،‬وەک ڕۆمانەکەی‬ ‫ژینییە لە پاریس‪ ،‬بە کاتێکی کورت بەر لە‬ ‫ڕزگارکردنی لە دەستی نازییەکان‪ ،‬ڕوودەدەن‪.‬‬ ‫ئەم ڕۆمانەی ژینییە‪ ،‬بۆ ڕەخنەگرەکانی‬ ‫دەرەوەی فەرەنسا‪ ،‬ئەوانەی ڕۆمانەکەیان‬ ‫وەک من بە زمانی فەرەنسی نەخوێندۆتەوە‪،‬‬ ‫تووشی کێشە بــوون و نەیان توانیوە بە‬ ‫چ شــێــوەیــەک پێناسەی بــکــەن‪ ،‬یاخود‬ ‫نەیانتوانیوە بە شێوەیەکی تەواو‪ ،‬بیخەنە نێو‬ ‫هیچ ستایلێکی ئەدەبییەوە‪ :‬وەک کۆالژێکی‬ ‫بێ بەزەیی فەنتازیئامێز‪ ،‬خەونەیارییەکی‬ ‫ســوریــالــی‪ ،‬کــە لــە دیــمــەنــی ئــاشــکــرای‬ ‫بەرجەستەکراوی خــەون و زیندەخەوندا‬ ‫گوزارشت لەو رەوشەی پاریسێکی داگیرکراو‬ ‫دەکــات یان شیعرێکی بێ ئەندازە ڕەشی‬ ‫توندوتیژە‪ ،‬کە مەبەستییەتی خوێنەرەکانی‬ ‫تووشی خورپە و ڕاچڵەکین بکات‪ .‬بەاڵم بە‬ ‫شێوەیەکی سەرەکی هێڵی گشتی ڕۆمانەکە‪،‬‬ ‫ئەو خەم و ژان و ئازارەیە‪ ،‬کە لە ئەنجامی‬ ‫کوژران و لە دەستدانی خۆشەویستەکەیەوە‪،‬‬ ‫ژینییە دەهەژێنێت‪.‬‬ ‫ژان ژینییە لە پرسە و خەمێکی قووڵدایە‬ ‫بۆ لە دەستدانی ژان‪-‬ەکەی تر‪ ،‬ژان دوکارنا‪،‬‬ ‫کە نازییەکان دەیکوژن (کاتێک ژان لە‬ ‫ژیاندا بــوو‪ ،‬بۆ من بوو بــووە مایەی غەم‬ ‫و سەرگەردانیی‪ ،‬ئەوا ئیدی ئێستایش ئەو‬ ‫م ــردووە‪ ...‬ژیانی ئەو پەرچویەک بوو لە‬ ‫پاکیژەیی‪ ،‬کە هەمیشە لە شەڕدا پرشنگی‬ ‫دەدا‪ .‬لە ڕێوڕەسمی بە خاکسپاردنەکەیدا‪،‬‬ ‫قەشە لە الی تابووتەکەیەوە چەند وشەیەکی‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫گۆکرد‪ ،‬لەوانە‪( :‬ئەو لە گۆڕەپانی جەنگی‬ ‫شەرەفدا گیانی سپارد‪ ).‬ل ‪٩٢‬‬ ‫ژینییە‪ ،‬لەم ڕۆمانەیدا‪ ،‬وەک ئەکتەرێکی‬ ‫بەسەلیقە و شانۆنامەنووسێکی بە توانا‪،‬‬ ‫دەچێتە ڕۆڵی کارەکتەرەکانییەوە‪ ،‬دەبێت‬ ‫بە ژان دوکــارنــا‪ ،‬هەروەها پیاوکوژەکان‪،‬‬ ‫خیانەتکاران‪ ،‬ســەربــازە ئەڵمانییەکان و‬ ‫گەمەیەکی ورووژێنەر و تووڕەکارانە لەگەڵ‬ ‫خوێنەر و خۆشیدا دەکات و هەموو سنوور‬ ‫و تاپۆکان تێک دەشکێنێت‪ .‬تەنانەت لە‬ ‫هەندێک لە دیمەنەکانی ئەم ڕۆمانەدا‪ ،‬وێنای‬ ‫هیتلەرێکی قــونــدەری هۆمۆسێکسێولمان‬ ‫بۆ دەکــات‪ ،‬کە لە پشت ئەو دیمەنانەوە‪،‬‬ ‫شەیتانێکی شەڕانی تەپڵی شەڕ لێ دەدات‬ ‫و خەون بە وێرانکردنی دونیاوە دەبینێت‪،‬‬ ‫لەگەڵ هەموو ئەمانەیشدا‪ ،‬خەمێکی گەورە‬ ‫بنەما و ستراکتوری ڕۆمانەکە پێک دەهێنێت‪.‬‬ ‫لە ڕۆنانی بنەماکانی ڕۆمانەکەوە‪ ،‬بە‬ ‫شێوەیەکی تەریبی‪ ،‬دوو پرۆسەی بە خاک‬ ‫سپاردن‪ ،‬لەنێو رووداوەکــانــەوە بەرجەستە‬ ‫دەبن‪ :‬ژان دوکارنا و کۆرپەیەکی شیرەخۆری‬ ‫ئافرەتێکی کەنیزە‪ ،‬کــە هێشتا شــووی‬ ‫نەکردووە‪ .‬پاڵەوانێکی بەرگریکەری دژ بە‬ ‫داگیرکەرە نازییەکان و کیژێک‪ ،‬کە هیچ‬ ‫کەسێک نە هەستی پێ دەکات و نە دەیبینێ‪،‬‬ ‫بە منداڵێکی مــردووەوە؛ دوو خودگەرا‪ ،‬لە‬ ‫هەمان ڕەوش و ژینگە و بارودۆخدا‪ ،‬دەخرێنە‬ ‫ڕوو‪ ،‬هاوکات وەک کۆنتراستێک رووبەرووی‬ ‫یەکتریان دەکاتەوە‪.‬‬ ‫لێرەدا ئەم پرسیارە‪ ،‬لە کاتی خوێندنەوەی‬ ‫ئەم ڕۆمانەدا‪ ،‬دێتە پێشەوە‪ ،‬ئایا ئەم ڕۆمانە‬ ‫چ هەڵوێستێکی سیاسیی ژینییە دەخاتە‬ ‫ڕوو؟ لە هەمان کاتدا دەتوانین ئاماژە بۆ‬ ‫ئەوەیش بکەین‪ ،‬کە هەر لە بنەڕەتەوە ئەو‬ ‫پرسیارە هەڵەیە‪ ،‬ئەمەیش لەبەر هۆکارێکی‬ ‫ساکار؛ لەبەر ئەوەی ئەدەب نە سیاسەتە‬ ‫و نــە مانێڤێستێکی سیاسییە‪ ،‬بەڵکوو‬ ‫ئەدەبە‪ ،‬ئەدەبیش بە هەموو شێوە و شێواز‬ ‫و فۆرمەکانییەوە لە سیاسەت گەورەترە‪،‬‬ ‫شکۆترە و بــە قــووڵــی شتێکی تــر باس‬ ‫دەکــات‪ ،‬کە سیاسەت ئەو توانایەی نییە‪.‬‬ ‫هێزی ئەم ڕۆمانەیش لەوەدایە‪ ،‬ئەگەر بە‬ ‫دوای هەر هەڵوێستێکدا بگەڕێت‪ ،‬دەبێتە یان‬ ‫دەگۆڕێت بۆ جۆرە بەرهەڵستییەک‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەیشدا چەندان دووپات کردنەوەی گرینگ‬ ‫هــەن‪ ،‬بۆ نموونە ژینییە هەر لە الپــەرەی‬ ‫یەکەمی ڕۆمانەکەوە باسی رووداوەکــانــی‬ ‫فەرەنسایەکی داگیرکراو دەکات‪( :‬ماوەیەکی‬ ‫کورت دوابەدوای ئەوە‪ ،‬هەمان ئەو ڕۆژنامانە‬ ‫کۆکوژییەکانی مرۆڤیان بە دەستی – هیتلەر‬ ‫خستە بەر باس‪ ،‬ئەو گەمانە‪ ،‬کە لەالیەن‬ ‫خەڵکانی تــرەوە بە سادیزم نــاودەبــران‪،‬‬ ‫لەالیەن پۆلیسێکەوە ئەنجام دەدران‪ ،‬کە‬ ‫دڵڕەقترین ئەشکەنجەدەرەکانی لەنێو‬ ‫فەڕەنسییەکانەوە دەهێنان‪ ).‬ل ‪ .٥‬لەگەڵ‬ ‫ئەوەیشدا دەتوانین بڵێن ڕۆمانەکە ڕۆمانێکی‬ ‫سیاسییە‪ ،‬لەبەر ئەوەی باسی شەڕ و بەرگری‬ ‫و ئەنجامەکانی بەرگریکردن دەکات‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەموو شتەکان لە دژەکانیدا کۆدەکاتەوە‪ ،‬بۆ‬ ‫نموونە‪ ،‬کە بەرجەستەی ڕزگارکردنی پاریس‬ ‫لە ژێر دەسەاڵتی ئەڵمانیای نازی دەکات‪،‬‬ ‫دژە ئەڵمانی‪ ،‬دژە فەرەنسی و تەنانەت دژە‬ ‫ئارامی جۆرە بەرهەڵستییەک لەگەڵ خۆی‬ ‫هەڵدەگرێت‪ ،‬کە هەمیشە ڕەوشی رووداوەکان‬ ‫گۆڕانکارییان بەسەردا دێت‪.‬‬ ‫ئەوەی لە کۆتایی ئەم ڕانانەدا ماوە بیڵێم‪،‬‬ ‫کە ئەویش دەچێتە دووتۆیی چەمکە سیاسیی‬ ‫و موراڵییەکانەوە‪ ،‬ئــەوەیــە‪ ،‬کە ژینییە‬ ‫ئەوەمان پێشان دەدات چەندە ئاسانە لەگەڵ‬ ‫تەوژمە شەڕانگیزەکاندا ڕابێیت و ملکەچ و‬ ‫قایل بیت بە یاسا و ڕێساکانی‪.‬‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬

‫‪Jean Genet, Begravningsståt,‬‬ ‫‪översättning av Anders Bode‬‬‫‪gård, Modernista, 2016‬‬

‫سەرپەرشتيار‪:‬‬ ‫بەهمەن تاهري نەرميان‬

‫‪329‬‬

‫‪www.chawdernews.com‬‬

‫ژمارە (‪ )329‬دوشەممە ‪2017/2/6‬‬

‫‪rwangewrexne@yahoo.com‬‬

‫پاشكۆيەكە لەسەر ئيسالمى سياسی‪ ،‬ئاينناىس‪ ،‬هزر‬

‫وەهابیەت پێش داعش‬ ‫ئافرەتی موسڵمانانی بە کۆیلە بردوە!‬

‫محەمەد هەریری‬ ‫ئــافــرەت لـــەالی وەهــابــیــەت دیــل و‬ ‫بێكەرامەتە‪ ،‬لە هەردوو حاڵەتی دیلی و‬ ‫ئــازادی‪ ،‬مەبەست ‏لە ئــازادی بە مانای‬ ‫پێچەوانەی كۆیالیەتی‪ ،‬نەك ئازادی بە‬ ‫چەمكە فەلسەفی و مرۆییەكەی‪.‬‬ ‫داعش لە زۆر ڕوەوە كۆپیەكی كتومتی‬ ‫ئیسالمێكی مێژوویی و وەهابیەتە‪ ،‬لە‬ ‫ڕەفتاری ‏زبری‪ ،‬لە تەكفیركردنی خەڵك‪،‬‬ ‫لە دژایەتی هەموو موسڵمانانی دەرەوەی‬ ‫بازنەی خۆیان‪ .‬لە سەربڕینی خەڵك‪،‬‬ ‫تەنها شتێك ئــەگــەر كەمێك ‏جێگای‬ ‫گومان بێت دەربارەی وەهابیەت ئەوەیە‬ ‫ئایە‪ :‬وەهابیەت وەك داعش ژنان و كچانی‬ ‫‏خەڵكیان بە كۆیلە دەبرد!‏‬ ‫ئەگەر سەلمێندرا وایان دەكرد‪ ،‬كەوابوو‬ ‫وەهابیەت كە ئەمڕۆ مەزهەبی ڕەسمیی‬ ‫واڵتێكی‏وەك سعودیەیە‪ ،‬زۆر نەگریسترە‬ ‫و نەگریستر بووە لە داعش‪ ،‬ئەو كاتەش‬ ‫دەبێت خەڵك ‏هیچیتر نەڵێن لە داعش‬ ‫خراپتر نەهاتووە‪ .‬چونكە داعش ئەگەر‬ ‫كچان و ژنانی یەزیدی بە‏كۆیلە كردبێت‪،‬‬ ‫بەوەی كە دینێكی غەیری ئیسالم بن‪ ،‬یان‬ ‫[كافر] بن‪ ،‬ئەوە وەهابیەت ژنانی ‏خودی‬ ‫موسڵمانانی جەزیرەی موبارەكی عەرەبی‬ ‫سەبی و كۆیلە كردوە! وەك دەزانین هیچ‬ ‫‏دینێکی تر لە جەزیرە نییە لە غەیری‬ ‫ئیسالم!‏‬ ‫دانەرەكانی مێژووی وەهابیەت وەك‬ ‫ئیبن بشر لە [عنوان المجد في تاريخ‬ ‫النجد] هەموو‏شتێكی زۆر ئاشكرا گوتوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە باسكردنی چارەنووسی ئافرەت و‬ ‫منداڵەكاندا زۆر بە ‏شێوەیەكی گوماناوی‬ ‫و لێڵ پەردەپۆشی دەكــات! بۆ نموونە‬ ‫كە باسی هەڵمەت و هێرشەكانی ‏لە‬ ‫شكری وەهابیەت دەكات‪ ،‬دەڵێن لە ڕۆژی‬ ‫فاڵندا موسڵمانان هێرشیان كردە سەر‬ ‫‏موشریكەكانی فاڵنە شار و الدێ‪ ،‬و تێیان‬ ‫كەوتن و هەموویان قڕكردن‪ ،‬دەستیان‬ ‫گرت‏بەسەر غەنیمەت و دەست كەوتێكی‬ ‫زۆر! ئەوە چەند نمونەیەكە‪:‬‏‬ ‫باسی (دهام) ناوێك دەكات دەڵێت‪:‬‬ ‫یەكەم ئاماژەی دوژمنایەتی هێرشكردنی‬ ‫بوو بۆ سەر ‏(مەنفوحە) كە هاتبوونە‬ ‫ناو ئەو دینەوە! یانی دینی وەهابیەت‬ ‫«فاول ما ظهر من عداوته انة‏عدا علي اهل‬ ‫املنفوحة‪ ،‬وهم قد دخلوا يف هذا الدين» ل‬

‫‪ .[٥٠‬ئیبن دەواس دۆڕا لەگەل ‏ئەوانەی‬ ‫لەگەڵی بوون‪ ،‬و موسڵمانانیش دوایان‬ ‫كەوتن] «انهزم ابن دواس ومن معه و‬ ‫‏املسلمون يف اثرهم» ل ‪ .[٥٢‬تێیدا شەڕی‬ ‫بەتین ڕوویدا‪ ،‬كە شەڕێكی مەزن بوو لە‬ ‫نێوان ‏موسڵمانان و خەڵكی سەرمەدا]‬ ‫«وفيها جرت وقعة البطني وهي وقعة عظيمة‬ ‫بني املسلمني‏و اهل الثرمدا» ل ‪٥٨‬‏‬ ‫ئەوەی كە مرۆڤ دەخاتە بیركردنەوەوە‬ ‫ئەوەیە كە چارەنووسی ئەو ســەدان و‬ ‫هەزاران ژنان ‏و كچانی پیاوە[موشریكە]‬ ‫كوژراوەكان چی بووە؟ بۆ مێژونوسانی‬ ‫وەهابیەت دیزەبەدەرخونەی دەكــەن؟!‬ ‫ئــەگــەر پــیــاوان موشریك بــن و لەناو‬ ‫ببردرێن‪ ،‬ئەگەر كەلوپەل و ‏ماڵیان بە‬ ‫تااڵن بردرابێت‪ ،‬باشە چۆن ئەو ژن و‬ ‫كچانەیان بوارد لە حوكمی موشریكی؟!‬ ‫‏ئەگەر لە سەردەمی ئەمەویەكان كە هێشتا‬ ‫سەحابەیەكی زۆروزەوەنـــد لە هــەردووال‬ ‫مابوون‪،‬‏كاتێ هێرشیان كرد و مەدینەیان‬ ‫گرت‪ ،‬لەشكری ئومەویەكان دەستیان لە كچ‬ ‫و ژنانی‏سەحابە نەپاراست‪ ،‬كە ئەو كاتە‬ ‫هیچ الیەكیان ئەویتری پێ كافریش نەبوو‪،‬‬ ‫دەتەوێ ئەو ‏لەشكرە بەدەویە ئەعرابیە‬ ‫قــێــزەونــە بــێ سەلیقەكەی محەمەدی‬ ‫كوڕی عەبدلوەهاب‪ ،‬دەستبپارێزن لەو‬ ‫ژن و منداڵ و كچانەی كە مابوونەوە؟!‬ ‫سەرگەردانی دەشت وكێوان ببوون‪ ،‬كە‬ ‫‏بە موشریك وكافریشیانیان دەزانی‪ ،‬بە‬ ‫شایەدی نووسەری [عنوان اجملد يف تاريخ‬ ‫النجد]!؟‏‬ ‫ئەو تیرۆرستانەی داعش لە سەردەمی‬ ‫تەكنۆلۆژیای زانیاریەوە‪ ،‬بە بەرچاوی‬ ‫هەموو دنیا ‏كارە قێزەون و دڕندەكانیان‬ ‫دەكەن بە دەنگ و وێنە‪ ،‬ئەو دەوارنشین‬ ‫و ئەعرابیە دەرونپیس و بەدوە چاوبرسی‬ ‫و شەهوانیانە‪ ،‬تۆ بڵێی چاویان پۆشیبێت‬ ‫لە هـــەزاران كچۆڵە وژن و ‏منداڵ لەو‬ ‫دەشت و كێوە؟!‏‬ ‫نەخێر دەستیان نەپاراستوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫یان لەبەر هەستیاری بابەتەكە نەوێراون‬ ‫باسی بكەن‪ ،‬كە‏من ئەوە بە دوور دەزانم‪،‬‬ ‫چونكە هێندە هەستیار نەبوون و نین!‬ ‫یانیش باسیان كردوە بەاڵم ‏لە سەردەمی‬ ‫چاپكردنی كتێبە كۆنە مێژووییەكانی‬ ‫مێژووی وەهابیەت‪ ،‬دەكرێت ئەو‏زانیاریانە‬ ‫البرابن‪ ،‬تا ئیحراجی بۆ دەوڵەتی سعودیە‬ ‫دروســت نەكەن كە پارێزەری دەعــوەی‬ ‫‏وەهابیەتە! دەستکاریکردن و تەزویری‬ ‫کتێبە کۆنەکان لەالیەن سەلەفیەکانەوە‬ ‫زۆر باسێکی ‏نــــاودارە لــە نێوەندی‬

‫ڕۆشنبیریدا!‏‬ ‫ئێستاش كەمێك ئاماژە ماوە بۆ ئەو‬ ‫زانیاریانە بۆ نمونە‪ ،‬لە بابەتێكدا لە‬ ‫[عنوان المجد في ‏تاريخ النجد] بەناوی‬ ‫(عهد االمام سعود بن عبدالعزيز) كە لە‬ ‫‪ ١٢٢٩‬هیجری مردوە‪،‬‏دەڵێت‪ « :‬وذكر لي‬ ‫رجل كان عندهم يف القصر يعلم القرآن‪...‬‬ ‫وملك من اخليل العتاق الفا و ‏اربعمائة‬ ‫ف��رس‪ ،‬يغزو معه ستمائة ف��رس‪ ،‬ق��ال‪:‬‬ ‫ومماليكه الف ومائتني الذكور و النساء»‬ ‫‏پیاوێكی فێركەری قورئانی ناو كۆشكی‬ ‫سعودی كوڕی عبد العزیز باسی سامان‬ ‫و ‏موڵكەكانی ئیمام سعودی بۆ كردوە و‬ ‫دەڵێت ‪ ١٤٠٠‬ئەسپی هەیە و هەروەها ‪١٢٠٠‬‬ ‫‏كۆیلەی نیر ومێی هەیە! ل‪[ ، ٢٥٢‬عنوان‬ ‫اجملد يف تاريخ النجد] عثمان بن عبداهلل بن‬ ‫بشر‪ ،‬‏الطبعة الرابعة ‪ ١٤٠٢‬هـ ‪ ١٩٨٢ -‬م‬ ‫الرياض‪ ،‬مطبوعات دارة امللك عبدالعزيز‪..‬‏‬ ‫باشە ئــەو مەلیكە بەدەوییە كە لە‬ ‫ترسی دەوڵــەتــی عوسمانی و میسری‬ ‫نە دەوێـــرا ســەری لە ‏غەیری جەزیرە‬ ‫بەرزبكاتەوە‪ ،‬لەو سەردەمە كە بازرگانی‬ ‫كۆیلە زۆر بەر تەسكببوەوە‪ ،‬و ‏فتوحاتی‬ ‫موبارەكی ئیسالمیش ڕاوەستابوو‪ ،‬ئەو‬ ‫هەموو كۆیلەیەی لە كوێ بووە؟! ئەوە‬ ‫‏بێگومان ئەو ژن و منداڵ و كچانە بوون‬ ‫كە پیاوەكانیان دەكوشتن‪ .‬بێگومان‬ ‫هەر ماڵێكیش ‏لەو مااڵنەی جەنگاوەرە‬ ‫وەهــابــیــەكــان دوو ســێــیــەك كۆیلەی‬ ‫تێدابووە‪ ،‬بەاڵم لەبەر نەبوونی ‏میدیا و‬ ‫ڕاگەیاندن لەو ڕۆژگارە‪ ،‬بابەتەكە هەمووی‬ ‫شاردراوەتەوە‪ ،‬و كەس پێی نەزانیوە‪.‬‏‬ ‫ئەگەر بچینە سەر گەواهی ئەوانەی‬ ‫ناحەزبوون بە وەهابیەت وەك موفتی‬ ‫شافیعیەكانی ‏مەككە‪( ،‬السيد أحمد بن‬ ‫زيني دحالن) لە كتێبی (فتنە الوهابیە)‬ ‫دەڵێت‪ « « :‬وقتلوا من اخلالئق ‏ما ال‬ ‫حيصون واستباحوا أمواهلم وسبوا نساءهم‬ ‫« [خەڵكێكی لــە ژم ــار نەهاتوویان‬ ‫كوشت‪ ،‬و‏ماڵیان تااڵنكردن و ئافرەتانیان‬ ‫سەبیكردن] ل ‪.٣‬‏‬ ‫سەیر لەوەدایە مەال و زانا دینیەكان‬ ‫هەر دەویان بكەنەوە‪ ،‬دەڵێن ئیسالم دینی‬ ‫فیترەت و ‏سروشتە‪ ،‬كەچی نازانم چۆن‬ ‫فیترەت و سروشت قبوڵدەكات ژن و كچی‬ ‫خەڵكێك جاروبار‏ناسراویش بن‪ ،‬و بكاتە‬ ‫موڵكی خۆی و دەستدرێژی سێكسیان‬ ‫بــكــاتــەســەر؟! هــەتــا ‏سەحابیەكانیش‬ ‫فیترەتیان دژی ئەو كارە بوو‪ ،‬هەستیان‬ ‫بــە ئیحراجی كـــردوە‪ ،‬كاتێك پێیان‬ ‫‏وتراوە ئەو ژن و كچانەتان بۆ حەاڵڵە!‬

‫لە سەحیحی موسلیم لە [ب��اب جواز‬ ‫وطء املسبية بعد ‏االس��ت�براء وإن كان‬ ‫هلا زوج انفسخ نكاحها بالسيب ] بەشی‬ ‫جائیزی سێكسكردن لەگەڵ ‏ئافرەتی‬ ‫سەبیكراو پاش پاكبونەوەی ڕەحمی‪ ،‬و‬ ‫هەڵوەشانەوەی زەواجی سەبیكراوەكە و‬ ‫بە‏سەبیكردنی!‏‬ ‫‏(حدثنا عبيد اهلل بن عمر بن ميسرة‬ ‫القواريري حدثنا يزيد بن زري��ع حدثنا‬ ‫سعيد بن أبي‏عروبة عن قتادة عن صاحل‬ ‫أبي اخلليل عن أبي علقمة اهلامشي عن‬ ‫أبي سعيد اخل��دري أن ‏رس��ول اهلل صلي‬ ‫اهلل عليه وسلم يوم حنني بعث جيشا إلي‬ ‫أوطاس فلقوا عدوا فقاتلوهم فظهروا‏عليهم‬ ‫وأصابوا هلم سبايا فكأن ناسا من أصحاب‬ ‫رسول اهلل صلي اهلل عليه وسلم حترجوا من‬ ‫‏غشيانهن من أجل أزواجهن من املشركني‬ ‫فأنزل اهلل عز وج��ل يف ذل��ك واحملصنات‬ ‫من ‏النساء إال ما ملكت أميانكم أي فهن‬ ‫لكم حالل إذا انقضت عدتهن وحدثنا أبو‬ ‫بكر‪ ...‬حدث أن‏أبا سعيد اخلدري حدثهم‬ ‫أن نيب اهلل صلي اهلل عليه وسلم بعث يوم‬ ‫حنني سرية مبعين حديث ‏يزيد بن زريع‬ ‫غري أنه قال إال ما ملكت أميانكم منهن‬ ‫فحالل لكم ومل يذكر إذا انقضت عدتهن ‏‏‪...‬‬ ‫املكتبة االسالمية ‏‪http://library.‬‬ ‫‪islamweb.net/newlibrary/‬‬ ‫‪display_book.php‬‏…‏‬ ‫‏[پــێــغــەمــبــەر ڕۆژی شـــەڕی حنین‬ ‫لەشكریكی ناردوە بۆ سەر ئەوتاس كە‬ ‫ڕوبــەڕووی دوژمنان ‏بونەوە و سەریان‬ ‫كــەوتــوون‪ ،‬چەندین ئافرەتیان دیلكرد‬ ‫و چنگكەوت‪ ،‬وەك بڵێی كەسانێك‬ ‫‏لە ئەسحابی پێغەمبەر‪ ،‬هەستیان بە‬ ‫ئیحراجی كرد لەگەڵیان جووت بن لەبەر‬ ‫مێردەكانیان لە ‏موشریكەكان‪ ،‬خوداش‬ ‫ئــەو ئایەتەی بــۆ نــاردنــە خـــوارەوە‪[:‬‬ ‫واحملصنات من النساء إال ما‏ملكت أميانكم‬ ‫] واتە ئەو موڵكی یەمینانە حەاڵڵن بۆ‬ ‫ئێوە ئەگەر عیدەیان بەسەرچوو‪،،،‬لە‬ ‫‏ڕیوایەتی دووەمدا دەڵێت هەر چاوەڕێی‬ ‫عیدەشی ناوێت!]‪.‬‏‬ ‫دیارە ئەگەر ئەو ڕیوایەتە ڕاست بێت‬ ‫كە لە كتێبێك کەبە سێیەم سەرچاوەی‬ ‫ڕاستی ئیسالم ‏دەژمێردرێت پاش قورئان‬ ‫و بوخاری‪ ،‬ئــەوە ئەسحابەكان ژنــان و‬ ‫كچانی دۆست و ناسیاوە ‏موشریكەكانیان‬ ‫دەستكەوتووە‪ ،‬فیترەتیان دژی ئەوە بوە‬ ‫دەستدرێژی سێكسیان بكەنە‏سەر‪ ،‬بەاڵم‬ ‫لە ژێر فەرمایشتی قورئان و پێغەمبەر‬ ‫فیترەتیان گــۆڕیــوە‪ ،‬بۆ حاڵەتێك كە‬ ‫‏جــووتــبــوون و دەستدرێژیكردنە سەر‬ ‫ئــافــرەتــانــی خــەڵــكــی غــەیــرە ئیسالم‬ ‫ببێتە شتێكی ‏ئاسایی‪ ،‬وەك ئەو پیاوە‬ ‫عەرەبەی دەستدرێژی كردبووە سەر كچە‬ ‫یەزیدیەك‪ ،‬ســەرەرای ‏ئەوەی هاوسێ و‬ ‫بەردەوام مێوانی ماڵیان و هاوڕێی نزیكی‬ ‫باوكی بوو! ئێستاش سەرەڕای‏ئەو هەموو‬ ‫توراسە‪ ،‬لە حەدیس و تەفسیر و فیقه‬ ‫هێشتا فیترەتی زۆربەی موسڵمانان‪ ،‬هەتا‬ ‫‏بەشێكی لە سەلەفیەكانیش دژی ئەو‬ ‫دەستدرێژیكردنە سەر نامووسی ئافرەتانی‬ ‫خەڵكە! ‏پرسیار لە هەر موسڵمانێكی‬ ‫ئــاســایــی و زانـــا دەكــەیــت هــەســت بە‬ ‫ئیحراجی دەكات دەربارەی‏موڵكی یەمین‪،‬‬ ‫هەتا هەندێكیان لە ئیحراجیان نكوڵی لە‬ ‫سەرتاسەری عەبدایەتی وسەبایە ‏دەكەن!‬ ‫كەوابوو كامەیان فیترەت تێكدانە؟!‏‬

‫داعش لە زۆر ڕوەوە‬ ‫لە ڕەفتاری‏زبری‪ ،‬لە‬ ‫تەكفیركردنی خەڵك‪،‬‬ ‫لە دژایەتی هەموو‬ ‫موسڵامنانی دەرەوەی‬ ‫بازنەی خۆیان كۆپیەكی‬ ‫كتومتی ئیسالمێكی‬ ‫مێژوویی و وەهابیەتە‬

‫ژمارە (‪ )329‬دوشەممە ‪2017/2/6‬‬

‫‪2‬‬

‫جیهاد لە ئیسالمدا تەنها بەرگریە یان هێرشیشە؟‬ ‫چەند الیەنێک لە «فیقهی جیهاد»‪ ،‬لەنێوان فیقهزانە هاوچەرخەکان و سەلەفی‪-‬جیهادیەکان‬ ‫سەروەر پێنجوێنی‬ ‫بەشی یەکەم‬ ‫کەلەپوری «فیقهی جیهاد»‬

‫ئــەو گروپە ئیسالمیانەی لە سەردەمی‬ ‫نوێدا «جیهاد»یان کــردوە بە ناونیشانی‬ ‫کار و چاالکیەکانیان‪ ،‬و بەتایبەتی تەوژمی‬ ‫سەلەفی‪-‬جیهادی کە تیۆریست « ُم َن ِّظر»ەکانی‬ ‫پشت‌دەبەستن بە زیندوکردنەوەی بنەمای‬ ‫«جیهاد» وەکو ئەجێندای کار و داڕشتنەوەی‬ ‫لە ڕوانگەی خۆیانەوە؛ گەڕانەوەی تەواویان بۆ‬ ‫ئەو بەشەی «فیقهـ»ی ئیسالمی هەیە کە پێی‬ ‫دەوترێت «فیقهی جیهاد»‪ ،‬و بەشێکە لە هەمو‬ ‫تۆمارنامە « ُمد ََّو َنة»ێکی «فیقهـ»ی ئیسالمی‬ ‫(یاسای ئیسالمی بەپێی «ئیجتیهاد» و لە‬ ‫ڕوانگەی ڕێبازە جیاوازەکانەوە)‪ ،‬جا ئیتر یان بە‬ ‫ال َهاد‬ ‫اب ْ ِ‬ ‫ناونیشانی «كتاب الجهاد» [یان « ِك َت ُ‬ ‫ال ْز َي ِة» وەکو لە «األم» ی (الشافعي)ـدا‪ ،‬کە‬ ‫َو ْ ِ‬ ‫ال ْز َي ِة» جیا دەکەنەوە]‪،‬‬ ‫اب ْ ِ‬ ‫ئەوانی تر « ِك َت ُ‬ ‫الس َي»‪ ،‬کە ئەمەی‬ ‫یان بە ناونیشانی «كتاب ِّ‬ ‫دوەمیان زیاتر لە نوسراو و تۆمارنامە فیقهیەکانی‬ ‫«الس َي»‬ ‫ڕێبازی حەنەفیدا بەکار دێت‪ .‬زاراوەکە ِّ‬ ‫لەوەوە هاتوە کە سەرەتا وشەی ِ‬ ‫«سی َرة» ـ‬ ‫کە لە بنەڕەتدا بە واتای جۆر و شێوازی ڕۆشتن‬ ‫و ڕێ‌کردنە ـ لە شێوەی کۆدا ِ‬ ‫«س َي» و بە‬ ‫پاڵ وشەی « َم َغازِي»ـەوە (کۆی « َم ْغ َزى»‬ ‫کە چاوگێکە بە هەمان واتای « َغ ْزو») ئاماژە‬ ‫بوە بۆ «غەزوە»کانی پێغەمبەر واتە هێرش‬ ‫و داگیرکاری جەنگ و لەشکرکێشیەکانی‪ ،‬و‬ ‫ئەم باسە ناوک و سەرەتای ژیاننامە «سیرة»‬ ‫ی پێغەمبەر بوە (وەکــو چۆن بەگشتییش‬ ‫ژیاننامەکان لەو سەردەمەدا و لە کولتوری‬ ‫عەرەبیدا بە شێوەیەکی سەرەکی لەسەر باسی‬ ‫شەڕوشۆر و ڕوبەڕوبونەوە و بەریەک‌کەوتنەکان‬ ‫دادەمەزران)‪ ،‬هەر بۆیە کتێبەکەی (ابن إسحاق)‬ ‫«الس َي‬ ‫ـ کە دامەزرێنەرە لەم بوارەدا ـ بە ناوی ِّ‬ ‫َو ْ َ‬ ‫ال َغازِي» بوه‪ .‬کاتێکیش لە کتێبێکی فیقهی‬ ‫یان حەدیثی هەردو ناونیشانی «كتاب الجهاد»‬ ‫الس َي» بەجیا بەکار بێن؛ ئەوە کاتێک‬ ‫و «كتاب ِّ‬ ‫دەبێت کە دانەر لە «كتاب الجهاد»ـدا باسێکی‬ ‫گشتی لەسەر «جیهاد» و پێویست‌بونی و‬ ‫هەڵ‌نانی موسوڵمان بۆی دەکــات‪ ،‬و پاشان‬ ‫الس َي»دا باس‌وخواسی زۆر دەکات‬ ‫لە «كتاب ِّ‬ ‫لەسەر وردەکاریی ئەنجام‌دانی «جیهاد» و‬ ‫شوێنەوارەکانی‪.‬‬ ‫ئیتر هەمیشە بەشێک بەو ناونیشانە لە‬ ‫هەر کتێبێکی فیقهیی تەواو تەرخان دەکرێت‬ ‫بــۆ بــاس‌وخــواســەکــانــی جیهاد‪ .‬جــا ئەگەر‬ ‫کتێبەکە تایبەت بێت بە فیقهی گشتی یان‬ ‫بـــەراورد؛ بایەخێکی زیاتری هەیە‪ ،‬چونکە‬ ‫ناکۆکیی ڕێبازە جیاوازەکان دەخاتە ڕو‪ ،‬کە‬ ‫لەمانە‪« :‬اختالف الفقهاء» ی (الطربي) کە‬ ‫بەشێکی بەجیا چاپ کراوە و «كتاب الجهاد»‬ ‫و «كتاب الجزية» و «أحكام المحاربين»‬ ‫لە خــۆی دەگرێت (تێبینی‪ :‬طهبەری لەم‬ ‫کتێبەدا ڕێباز و بیروڕای فیقهیی ئیمام ئەحمەد‬ ‫ناهێنێت‪ ،‬ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی ئەحمەد‬ ‫حەدیث‌بێژ «محدث»ـە و فیقهزان «فقیه»‬ ‫نیە!)‪« ،‬اختالف العلماء» ی (الطحاوي) کە لە‬ ‫«خمتصر اختالف العلماء»ـەکەی (اجلصاص)‬ ‫الس َي» ی تێدایە‪ ،‬و‬ ‫ـدا ماوەتەوە‪ ،‬و «كتاب ِّ‬ ‫«نوادر الفقهاء» ی (التميمي الجوهري) کە‬ ‫تایبەتە بەو «ئیجماع»ـانەی کە لەگەڵیاندا‬ ‫ناکۆکیی چەند «موجتەهید»ێکی کەم هەبوە‪.‬‬ ‫ئەمە جگە لەوەی ژمارەیەکی زۆری کتێب و‬ ‫نوسراو لە کەلەپوری ئیسالمی تەرخان کراون‬ ‫بۆ بابەتی جیهاد‪ ،‬بە ناونیشانگەلێک کە وشەی‬ ‫«الجهاد» سەرەکیە تێیاندا‪.‬‬ ‫جــا وەکــو بەشێک لــە لێکۆڵینەوەکانم‬ ‫لە ئیسالم و کەلەپوری ئیسالمی‪ ،‬و لەو‬ ‫ڕوانگەیەوە کە ئێستە فیقهی جیهاد ـ هاوکات‬ ‫و هاوکار لەگەڵ کۆمەڵێک بارودۆخ و پێشهات‬ ‫و فاکتەری جــۆراوجــۆری تر ـ کاریگەریی‬ ‫لەسەر کۆمەڵگای هــاوچــەرخ و ئاسایش و‬ ‫ئاشتیی جیهانی و کێشمەکێشە سیاسی و‬ ‫شارستانیەکان هەیە‪ ،‬و ئاڕاستەکەری کۆمەڵێک‬ ‫گروپە کە بونەتە سەرچاوەی دڵەڕاوکێ بۆ‬ ‫کۆمەڵگا خۆرئاواییەکان و هەتاکو کۆمەڵگا‬ ‫ئیسالمیەکانیش‪ ،‬و لە هەمان کاتیشدا بوەتە‬

‫بوارێک بۆ دەست‌کاری و شێواندن و چەپ‌وگوپ‬ ‫و «تەحریف» ی ئەم گروپانە و بەکەڵک‌هێنانی‬ ‫بۆ ئەجێندای خۆیان؛ بایەخی تایبەتیم بەم‬ ‫بەشەی فیقهی ئیسالمی داوە‪ ،‬بە ڕادەیــەک‬ ‫ناچار بوم هەرچی بەرهەمی ئیسالمیی کۆن‬ ‫و تازەی تایبەت بە بابەتەکە؛ کۆ بکەمەوە و‬ ‫پۆلێن بکەم‪:‬‬ ‫جگە لەوەی بەشی «جیهاد» لە کتێب و‬ ‫نوسراوە فیقهیەکانی ڕێبازە ئیسالمیەکانم لەبەر‬ ‫دەستە؛ کتێبخانەیەکی جیهادیم لە نوسراوە‬ ‫تەرخان‌کراو و تایبەتەکان بۆ خۆم دروست‬ ‫کردوە‪ ،‬کە سێ بەشە‪:‬‬ ‫ـ بەشێکیان لەو کتێب و نوسراوانە پێک‌دێت‬ ‫کە بەتایبەت لە «جیهاد» دەکۆڵنەوە وەکو‬ ‫بابەتێکی فیقهی‪ ،‬یان بەگشتی لەسەر جیهاد‬ ‫و «فضائل» ی جیهاد دەڕۆن و وردە‪-‬وردە‬ ‫باس‌وخواسی فیقهییشیان تێدایە‪ .‬دیارترینی‬ ‫ئەمانە‪:‬‬ ‫لە بەرهەمی کۆنەکان‪ :‬گرنگترینیان (و بە‬ ‫ڕێک‌خستنی مێژویی)‪:‬‬ ‫«مسائل اإلمام أمحد يف اجلهاد» کە (ئەل‪-‬‬ ‫مەڕوەذی) له ئیمام (أمحد بن حنبل) (‪-164‬‬ ‫‪ 241‬ک‪ ).‬ی دەگێڕێتەوە‪« ،‬قدوة الغازي» ى (ابن‬ ‫أبي زمنني) (‪ 399- 324‬ک‪« ،).‬فضائل الرمي‬ ‫يف سبيل اهلل» ى (ال َق َّراب) (‪ 429-352‬ک‪،).‬‬ ‫«اإلجناد يف أبواب اجلهاد» ى (ابن املناصف)‬ ‫(‪ 620-563‬ک‪« ،).‬فضل اجلهاد واجملاهدين» ى‬ ‫(املقدسي البخاري) (‪ 623-٥٦٤‬ک‪« ،).‬أحكام‬ ‫السالم) (‪-577‬‬ ‫اجلهاد وفضائله» ی (ابن عبد َّ‬ ‫‪ 660‬ک‪« ،).‬رسالة يف قتال الكفار» ياخود «قاعدة‬ ‫خمتصرة يف قتال الكفار ومهادنتهم‪ ،‬وحتريم قتلهم‬ ‫جملرد كفرهم» ى (ابن تيمية) (‪ 728-661‬ک‪،).‬‬ ‫«مستند األجناد يف آالت اجلهاد» و «خمتصر‬ ‫يف فضل اجلهاد» ى (ابن مجاعة) (‪733-639‬‬ ‫ک‪« ،).‬الفروسية» ی (ابن القيم) (‪751- 691‬‬ ‫ک‪« ،).‬مشارع األشواق إىل مصارع العشاق‪ ،‬ومثري‬ ‫الغرام إىل دار السالم» ى (ابن النحاس) (‪814-‬‬ ‫ک‪ ).‬کە خۆی «موجاهید» بوە‪« ،‬االجتهاد يف‬ ‫فضل اجلهاد» ى (ابن الواعظ القيصري) یاخود‬ ‫(حممد بن يوسف األثري) (دەوروبەری ‪ ٩٠٠‬ک‪.‬‬ ‫نوسیویەتی)‪« ،‬أجوبة ُّ‬ ‫الت ُسولي عن مسائل األمري‬ ‫ُّ‬ ‫عبد القادر يف اجلهاد» ی (الت ُسولي) (‪1258-‬‬ ‫ک‪« ،).‬اجلهاد» ی (ابن العنابي) (‪1267 -1189‬‬ ‫ک‪« ،).‬العربة مما جاء يف الغزو والشهادة واهلجرة»‬ ‫جي) (‪-1248‬‬ ‫ی (حممدصديق حسن خان ال ِق َّن ْو ّ‬ ‫‪ 1307‬ک‪.).‬‬ ‫هەروەها هەندێک لە فەقیهە کۆنەکان بە‬ ‫�س َ�ير» کتێبی تایبەتیان تەرخان‬ ‫نــاوی «ال� ِّ‬ ‫کــردوە بۆ باس‌وخواسەکانی جیهاد‪ ،‬وەکو‬ ‫«الس َي» ی (األوزاع��ي) (‪ 157-88‬ک‪ ).‬کە‬ ‫ِّ‬ ‫ئیمام (أبو يوسف) «الر ّد على ِس َي األوزاعي»‬ ‫«الس َي» ی (أبو إسحاق‬ ‫ی لەسەر نوسیوە‪ِّ ،‬‬ ‫َ‬ ‫ِ‬ ‫الس َي الكب ُري»‬ ‫]‬ ‫اب‬ ‫ت‬ ‫ك‬ ‫الفزاري) (‪ 188-‬ک‪ِّ ُ [« ،).‬‬ ‫ى ئیمام (حممد بن احلسن الشيباني) (‪-131‬‬ ‫‪ 189‬ک‪ ،).‬کە پێشەوایەکی تری حەنەفی بە‬ ‫نــاوی (السرخسي) (‪ 490-‬ه��ـ‪« ).‬شــەرح»‬ ‫ێکی گــەورە و نـــاوداری بۆ نوسیوە‪ ،‬جگە‬ ‫الس َي الصغ ُري»یشی‬ ‫لەوەی شەیبانی «[ ِك َت ُ‬ ‫اب] ِّ‬ ‫هەیە کە کورتەی ئەوەی پێشوە‪ .‬لە فەقیهە‬ ‫شافیعیەکانیش (البغوي) ی ناسراو بە (حميي‬ ‫الس َي» ی هەیە‬ ‫السنة) (‪ 516 -436‬ک‪ِ « ).‬ك َت ُ‬ ‫اب ِّ‬ ‫کە لە «التهذيب يف فقه اإلمام الشافعي»ـەکەی‬ ‫جیا کراوەتەوە‪.‬‬ ‫جگە لە هەمو ئەوانەش؛ جۆرێک لە نوسین‬ ‫و دانانی فیقهیی تایبەتمەند ئەو بوارە بوە‬ ‫کە دەکرێت پێی بڵێین «فیقهی سیاسی»‬ ‫و لە ڕابـــردودا بە «األح��ك��ام السلطانية» و‬ ‫«السياسة الشرعية» ناو براوە‪ ،‬کە لەمانەشدا‬ ‫دیسان باس‌وخواسەکانی جیهاد و یاساکانی‬ ‫و شوێنەوارەکانی (بەتایبەتی مامەڵە لەگەڵ‬ ‫دەسکەوتەکان و دیلەکان) دێنە بەر باس‪.‬‬ ‫دیارترینی ئەمانە‪« :‬األحكام السلطانية» ی‬ ‫(املاوردي) (‪ 450-‬ک‪« ،).‬األحكام السلطانية»‬ ‫ی (ابن الفراء) (‪ 458-‬ک‪« ،).‬الفخري يف اآلداب‬ ‫السلطانية والدول اإلسالمية» ی (ابن الطقطقي)‬ ‫(‪ 709‬ک‪« ،).‬السياسة الشرعية يف إصالح الراعي‬ ‫والرعية» ی (ابن تيمية)‪« ،‬حترير األحكام يف‬ ‫تدبري أهل اإلسالم» ی (ابن مجاعة) (‪ 733‬ک‪،).‬‬ ‫ئەمانەش هەر سەرچاوەی گرنگن بۆ فیقهی‬ ‫جیهاد‪.‬‬ ‫ئەمانە گرنگترینی ئــەوانــەن کــە لەبەر‬ ‫دەستمانن‪ ،‬ئەگەرنا دەتوانین لیستێکی گەورە‬

‫بهۆنینەوە بە ناوی هەرچی کۆنەکان لەسەر‬ ‫جیهاد نوسیویانە‪ ،‬کە بێ گومان هەندێكیان‬ ‫فەوتاون و گەلێکیان هێشتا دەستنوسن‪.‬‬ ‫لە بەرهەمی نوێیەکانیش‪ ،‬گرنگترینیان‬ ‫ـ لەوانەی لەبەردەستمانن ـ ئەمانەن (کە‬ ‫هەندێکیان تێزی ئەکادێمیایین)‪« :‬اجلهاد‬ ‫يف اإلس�لام‪ :‬كيف نفهمه وكيف منارسه؟» ى‬ ‫(حممدسعيد رمضان البوطي)‪« .‬اجلهاد فى‬ ‫اإلسالم» ى (عبد احلليم حممود)‪« ،‬نظرية احلرب‬ ‫يف اإلسالم» ی (حممد أبو زهرة)‪« .‬آثار احلرب‬ ‫يف الفقه اإلسالمي‪ :‬دراسة مقارنة» ى (الزحيلي)‬ ‫کە نامەی دۆکتۆراتە‪« .‬اجلهاد يف اإلس�لام»‬ ‫ی (حممد متولي الشعراوي)‪« .‬فقه اجلهاد‪:‬‬ ‫دراسة مقارنة ألحكامه وفلسفته يف ضوء القرآن‬ ‫والسنة» ى (القرضاوي) کە دو بەرگی گەورەیە‬ ‫و لەمە فراوانتر نەنوسراوە‪« .‬جهاد األعداء‬ ‫ووجوب التعاون بني املسلمني» ی (عبد الرمحن‬ ‫السعدي)‪« .‬أحكام اجملاهد بالنفس يف سبيل اهلل‬ ‫عز وجل يف الفقه اإلسالمي» ی (مرعي بن عبد اهلل‬ ‫بن مرعي)‪« .‬اجلهاد يف سبيل اهلل‪ :‬حقيقته وغايته»‬ ‫ی (عبد اهلل بن أمحد القادري)‪« .‬اجلهاد والقتال‬ ‫يف السياسة الشرعية» ی (حممد خري هيكل) کە‬ ‫نامەی دۆکتۆراتە‪« .‬أهمية اجلهاد يف نشر الدعوة‬ ‫اإلسالمية والدر على الطوائف الضالة فيه» ی‬ ‫(علي بن نفيع العلياني)‪« .‬العمليات االستشهادية‬ ‫يف امليزان الفقهي» ی (نواف التكروري)‪« .‬اجلهاد‬ ‫والفدائية يف اإلسالم» و «فقه اجلهاد يف االسالم»‬ ‫ی (حسن أيوب)‪« .‬داللة النصوص واإلمجاع على‬ ‫فرض القتال للكفر والدفاع» ی (سليمان بن عبد‬ ‫الرمحن بن محدان)‪« .‬فضل اجلهاد واجملاهدين»‬ ‫ی (ابن باز)‪« .‬اجلهاد» ی (العثيمني)‪« .‬مهمات‬ ‫ح��ول اجلهاد» ی (ص��احل ال��ف��وزان)‪« .‬اجلهاد‬ ‫املشروع فى اإلس�لام‪ ،‬ويليه‪ :‬قاعدة يف قتال‬ ‫الكفار» ی (عبد اهلل بن زيد آل حممود) [کە بەشی‬ ‫دوەمــی بریتیە لە دەقــی نامیلکەکەی ئیبن‬ ‫تەیمییە]‪« .‬اجلهاد يف اإلسالم‪ :‬دراسة موضوعية‬ ‫حتليلیة تبحث بالدليل العلمي الفقهي عن اجلهاد‬ ‫وعناصره يف التنزيل والسنة» ی (الركابي)‪.‬‬ ‫«اجلهاد يف اإلسالم بني الطلب والدفاع» ی (صاحل‬ ‫اللحيدان)‪« .‬اجلهاد يف اإلسالم‪ :‬مفهومه وضوابطه‬ ‫وأنواعه وأهدافه» ی (عبد السالم السحيمي)‪.‬‬ ‫«اجلهاد يف اإلسالم‪ :‬مفهومه و أهدافه و أنواعه‬ ‫و ضوابطه ـ دراسة تأصيلية» ی (عبد اهلل بن‬ ‫ابراهيم الزاحم)‪« .‬اجلهاد يف سبيل اهلل» ی (كامل‬ ‫سالمة الدقس)‪« .‬اجلهاد واحلقوق الدولية العامة يف‬ ‫اإلسالم» ی (ظافر القامسي)‪« .‬خطوة على درب‬ ‫الفتح املبني ـ مواقيت اجلهاد الزمانية واملكانية‪:‬‬ ‫دراسة فقهية مقارنة» ی (د‪ .‬نزار حممود قاسم‬ ‫الشيخ)‪« .‬نظرية احلرب يف اإلس�لام وأثرها يف‬ ‫القانون الدولي العام» ی (د‪ .‬ضو مفتاح غمق)‪.‬‬ ‫«اجلهاد يف اإلسالم» ی (أبو األعلى املودودي)‬ ‫کە لە وەاڵمی گوتەی «باڵوبونەوەی ئیسالم بە‬ ‫شمشێر»دا ساڵی ‪ ١٩٢٧‬نوسیویەتی و ‪١٩٢٨‬‬ ‫وەکو کتێب چاپ بوە‪ ،‬بە زمانی ئوردو‪ ،‬کە ‪٥٩١‬‬ ‫الپەڕەیە (دەڵێن‪ :‬سەرەتا وتەیەکی گاندی باڵو‬ ‫بوەتەوە کە وتویەتی‪ :‬ئیسالم بە زەبری شمشێر‬ ‫باڵو بوەتەوە‪ ،‬و موحەممەد عەلی جەوهەری‬ ‫لە مزگەوتی گەورەی دێلهی لە وتاردا خۆزگەی‬ ‫خواستوە موسوڵمانێک وەاڵمی بداتەوە‪ ،‬ئیتر‬ ‫مەودودی خۆی بۆ ئەو مەبەستە تەرخان کردوە‬ ‫هەتا ئەم کتێبەی نوسیوە‪ .‬و دەڵێن‪ :‬موحەممەد‬ ‫ئیقبال گەنجی موسوڵمانی هان‌داوە ئەم کتێبە‬ ‫بخوێننەوە)‪ ،‬دواییش ساڵی ‪ ١٩٣٠‬مەودودی‬ ‫نامیلکەیەک ـ کە کورتەی کتێبە بنەڕەتیەکەیە‬ ‫ـ بە هەمان ناونیشان باڵو دەکاتەوە کە ئەمەیان‬ ‫‪ ٢٥‬الپەڕەیە‪« .‬رسالة اجلهاد» ى (حسن البنا)‪.‬‬ ‫«اجلهاد يف سبيل اهلل» ى (سيد قطب)‪ .‬کە ئەم‬ ‫سێ نامیلکەیەی مەودودی (دوای وەرگێڕانی بۆ‬ ‫عەرەبی) و ئەل‪-‬بەننا و سەیدد قوطب پێکەوە‬ ‫بە ناونیشانی «ثالث رسائل يف اجلهاد» چاپ‬ ‫کــراون‪« .‬نظرات يف القوة واجلهاد على ضوء‬ ‫الكتاب والسنة» ی (د‪ .‬علي القرداغي)‪« .‬فقه‬ ‫اجلهاد» ی (ياسر بُرهامي)‪« .‬اخلالصة يف أحكام‬ ‫دفع الصائل» و «اخلالصة يف فضائل اجلهاد يف‬ ‫سبيل اهلل» و «املفصل يف فقه اجلهاد» و «فقه‬ ‫اجلهاد‪ ،‬دراسة تأصيلية» و «املهذب يف فضائل‬ ‫اجلهاد يف سبيل اهلل» و «اخلالصة يف شرح آيات‬ ‫اجلهاد يف القرآن الكريم» و «املفصل يف شرح‬ ‫آيات القتال يف القرآن الكريم» و «املفصل يف‬ ‫شرح آية ال إكراه يف الدين» و و «املفصل يف‬ ‫شرح آية وأنفقوا يف سبيل اهلل وال تلقوا بأيديكم‬ ‫إىل التهلكة» و «املفصل يف شرح حديث ُأمرت‬

‫أن ُأقاتل الناس حتى يشهدوا أن ال إله إال اهلل وأن‬ ‫حممدا رسول اهلل» و «الصراع بني فقهاء اجلهاد‬ ‫وفقهاء اهلزمية» و «الرد على صاحب كتاب‬ ‫مذهب ابن آدم األول» و «اخلالصة يف أحكام‬ ‫أهل الذمة» و «اخلالصة يف أحكام الشهيد» و‬ ‫«دفاع عن التيار اجلهادي» ی (علي بن نايف‬ ‫الشحود) یاخود (الشهاب الثاقب) کە نوسەرێکی‬ ‫هاوسۆزە لەگەڵ تەوژمی جیهادی و قاعیدە‬ ‫و داعش‪« .‬املفاهيم الصحيحة للجهاد يف سبيل‬ ‫اهلل تعاىل يف ضوء الكتاب والسنة» و «اجلهاد يف‬ ‫اإلسالم‪ :‬مفهومه‪ ،‬وضوابطه‪ ،‬وأنواعه‪ ،‬وأهدافه يف‬ ‫ضوء الكتاب والسنة» و «اجلهاد يف سبيل اهلل‪:‬‬ ‫فضله ومراتبه وأسباب النصر على األع��داء»‬ ‫ی (سعيد القحطاني)‪« .‬دراس��ات تصحيحية يف‬ ‫مفاهيم اجلهاد واحلسبة واحلكم على الناس» کە‬ ‫کۆمەڵە وتارێکی پێداچونەوە «مراجعات»ـەی‬ ‫بیری جیهادیە کە کۆمەڵێک نوسەری سەر بە‬ ‫گروپی (اجلماعة الليبية املقاتلة) نوسیویانە لە‬ ‫بەندیخانەی (‌‌أبو َس ِليم)ـەوە لە لیبیا‪ ..‬نوسەریش‬ ‫هەیە لەژێر ناونیشانی پەیوەندیداردا خۆی لە‬ ‫بابەتەکە دەدات‪ ،‬وەکو چەمکی «بەرهەڵستی»‬ ‫ی داگیرکەر «املقاومة» و‪ ،‬تێرۆر «اإلرهاب»‪..‬‬ ‫لەمانە‪« :‬املقاومة واإلرهاب من منظور إسالمي»‬ ‫ى (علي عبد القادر القراله)‪ « ،‬اإلرهاب احملمود‬ ‫واملذموم» ى (سعيد عبد العظيم)‪.‬‬ ‫ئەمە جگە لــەوەی لە ناوەڕۆکی نوسراوە‬ ‫هاوچەرخەکانی بواری «فیقهی سیاسی» و‬ ‫«سیاسەتی شەرعی»ـدا بەش و باس‌وخواسی‬ ‫زۆر بــۆ باسی جیهاد تــەرخــان کـــراوە‪ ،‬لە‬ ‫پێشەنگەکانی ئەمانە «السياسة الشرعية‪ ،‬أو‬ ‫نظام الدولة اإلسالمية‪ :‬يف الشؤون الدستورية‬ ‫واخلارجية واملالية» ی (عبد الوهاب خالف)‪،‬‬ ‫کە دو بەشی لەسەر «سیاسەتی شەرعیی‬ ‫دەرەکی» و «یاسا ئیسالمیەکانی جەنگ»ـە‪.‬‬ ‫لە بەرهەمی جیهادیەکانیش‪ ،‬بۆ نمونە‪« :‬يف‬ ‫اجلهاد‪ ،‬فقه واجتهاد» ی (عبد اهلل ع ّزام) کە بە‬ ‫ناونیشانی «تێگەیشتن و ئیجتیهاد لە جیهاددا»‬ ‫کراوە بە کوردی (مەال هەورامان گەچێنەیی‬ ‫کردویەتی بە کوردی‪ ،‬لەگەڵ بۆزیادکردن لەناو‬ ‫کەوانەدا‪ ،‬و مەال کرێکار پێشەکیی بۆ نوسیوە‪،‬‬ ‫چاپی یەکەمی ساڵی ‪ ١٩٩٨‬بــوە‪ ،‬و چاپی‬ ‫دوەمی ‪٢٠١٢‬ـە)‪ ،‬سەرباری کۆمەڵێک نوسینی‬ ‫تری وەکو «يف اجلهاد‪ ،‬آداب وأحكام» و «إحتاف‬ ‫العباد بفضائل اجلهاد» و « إعالن اجلهاد» و‬ ‫«النهاية واخلالصة يف أحكام مهمة جدا يف اجلهاد»‬ ‫و «عرب وبصائر للجهاد يف العصر احلاضر» و «يف‬ ‫الرتبية اجلهادية والبناء» و «جهاد شعب مسلم» ـ‬ ‫کە مەبەست گەلی ئەفغانستانە ـ (زۆر نوسینی‬ ‫تریشى هەیە لەسەر «جیهادی ئەفغانی»‪،‬‬ ‫وەکو «آيات الرمحن يف جهاد األفغان» و «بشائر‬ ‫النصر»)‪« .‬اجلهاد‪ ،‬الفريضة الغائبة» ى (حممد‬ ‫عبد السالم فرج) موفتی و تیۆریستی تەوژمی‬ ‫جیهادی لە ميصر و دامەزرێنەری ڕێکخستنی‬ ‫(اجلهاد) ـ کە دوایی هەردو گروپی (اجلهاد)‬ ‫و (اجلماعة اإلس�لامیة) ی لێ دروســت بو ـ‪،‬‬ ‫ساڵی ‪ ١٩٨١‬ئەم نامیلکەیەی نوسی کە هەتا‬ ‫ئێستەش کاریگەریی بەسەر هەمو تەوژمە‬ ‫جیهادیەکانەوە هەیە و بانگەشە بۆ جیهاد‬ ‫دەکات وەکو ئەرک «فريضة» یەکی ئیسالمیی‬ ‫نائامادە کە دەبێت زیندو بکرێتەوە‪« .‬رسائل‬ ‫يف اإلعداد واجلهاد» ی (أبو بصري الطرطوسي)‪،‬‬ ‫«وق��ف��ات م��ع مث��رات اجل��ه��اد» ی (أب��و حممد‬ ‫املقدسي)‪« ،‬اجل��ه��اد واالج��ت��ه��اد‪ :‬تأمالت يف‬ ‫املنهج» ی (أبو قتادة الفلسطيين) کە بە ناوی‬ ‫(عمر بن حممود أبو عمر)ەوە چاپ کــراوە‪ ،‬و‬ ‫وەاڵمیشی تێدایە بۆ کتێبی «مذهب ابن آدم‬ ‫األول» ی فەیلەسوفی ئیسالمیی نا‪-‬توندوتیژی‬ ‫(جەودەت سەعید)‪« ،‬مسائل من فقه اجلهاد» ی‬ ‫(أبو عبد اهلل املهاجر)‪« ،‬اجلهاد بني وجوب الكفاية‬ ‫والتعيني» ی (عبد الرمحن املصري)‪« ،‬العمدة يف‬ ‫إعداد العدة للجهاد يف سبيل اهلل تعاىل» ی (عبد‬ ‫القادر بن عبد العزيز)‪« .‬فقه اجلهاد» و «فتاوى يف‬ ‫اجلهاد والسياسة الشرعية‪ ،‬وتساؤالت حول جهاد‬ ‫الصليبيني يف جزيرة العرب» ی (عبد العزيز بن‬ ‫رشيد بن محدان الطويلعي العنزي) ی ناسراو بە‬ ‫(عبد اهلل بن ناصر الرشيد) و کۆمەڵێک ناوی‬ ‫تر‪ ،‬کە بە «وەزیری ڕاگەیاندن» ی ڕێکخستنی‬ ‫قاعیدە لە سعودیە دادەنــرا‪« .‬كشف شبهات‬ ‫ا ُمل ْرجِ فني وا ُمل َخ ِّذلني عن اجلهاد» ى (حممد‬ ‫وائل حلواني) ی ناسراو بە (‌‌أبو ميسرة الغريب)‬ ‫سەرکردە و ڕابەر و پسپۆڕی فیقهی و میدیایی‬ ‫و لۆجیستیی قاعیدە لە عێراق‪« ،‬اجلهاد يف‬

‫سبيل اهلل‪ :‬حكمه وتطبيقه على واقع اليوم» ى‬ ‫(أبو خالد الصومالي) ی سەر بە ڕێکخراوی‬ ‫(الدولة اإلسالمية)‪ ..‬و هەندێکی تریش‪.‬‬ ‫لــە بــەرامــبــەری ئەمانیشدا؛ بەشێک لە‬ ‫لێکۆڵینەوە ئیسالمیە نوێیەکان بۆ ڕەخنە و‬ ‫دۆزینەوەی دەستکاری و الدانەکانی تەوژمی‬ ‫جیهادیی نوێیە لە فیقهی جیهادیی ڕەسەن‪،‬‬ ‫لەمانە «أسباب االحنراف يف مفهوم اجلهاد ووسائل‬ ‫عالجه» ی (د‪ .‬سليمان بن صاحل الغصن) لە‬ ‫زانکۆی (ئیمام موحەممەد بن سعود)‪ .‬هەروەها‬ ‫زانکۆی (ئیمام موحەممەد بن سعود) ی‬ ‫ئیسالمی کۆڕبەندێکی بە ناونیشانی «االحنراف يف‬ ‫مفهوم اجلهاد‪ :‬أسبابه ومظاهره ووسائل عالجه»‬ ‫ڕێک‌خست بە ئامانجی دەست‌نیشان‌کردنی الدان‬ ‫و دەستکاریەکانی چەمک و بنەمای جیهاد‬ ‫و پێناسەکەی و ئامانجەکەی و مەرجەکانی‬ ‫و چۆنێتیی جێبەجێ‌کردنی‪ ،‬هۆکارەکان و‬ ‫شوێنەوارە خراپەکان و ڕێگەکانی چارەکردنی‬ ‫ئــەو الدان و دەستکاریانە‪ ،‬و ئەمانە بە‬ ‫توێژینەوە تێیدا بەشدار بون‪( :‬د‪ .‬سعد بن ناصر‬ ‫الشثري)‪( ،‬د‪ .‬خالد بن عبد اهلل املزيين)‪( ،‬د‪.‬‬ ‫عبد السالم بن سامل السحيمي)‪( ،‬د‪ .‬سليمان بن‬ ‫صاحل الغصن)‪( ،‬د‪ .‬بدر احلسن القامسي)‪( ،‬د‪.‬‬ ‫هاني بن عبد اهلل اجلبري)‪ .‬هەروەها لەم دواییەدا‬ ‫کتێبێک دەرچوە بە ناوی «أشد اجلهاد على من‬ ‫ح ّرف مفهوم اجلهاد‪ :‬دراسة يف نظرية اجلهاد عند‬ ‫مدرسة السلفية اجلهادية وبيان مغالطاتها الفقهية‪،‬‬ ‫وجتاوزاتها على قواعد اجلهاد يف اإلس�لام»‪،‬‬ ‫لە نوسینی (عز الدين بن حممد البغدادي) کە‬ ‫دیارە پێداچونەوەیەکی ڕەخنەیی گشتگیرە بۆ‬ ‫«فیقهی جیهاد» الی جیهادیەکان‪ ،‬هەرچەند‬ ‫هێشتا بە دەستم نەگەیشتوە‪ .‬پێش ئەمەش‬ ‫و هەر بۆ ئەم مەبەستە مەالیەکی ئەزهەری بە‬ ‫ناوی (أسامة السيد حممود األزهري) کتێبێکی‬ ‫باڵوکردوەتەوە بە ناونیشانی «احلق املبني يف‬ ‫الرد على من تالعب بالدين‪ :‬التيارات املتطرفة‬ ‫(من اإلخوان إىل داعش) يف ميزان العلم ـ مفاهيم‬ ‫احلاكمية واجلاهلية واجلهاد والوطن‪ ،‬مع بيان‬ ‫التصورات املغلوطة هلا عند التيارات املتطرفة‪،‬‬ ‫يف مقابل التصور الصحيح هل��ا عند علماء‬ ‫األمة»‪ ،‬و لێکۆڵینەوەیەکی ڕەخنەیی ئایینیی‬ ‫میانەڕەوە لەسەر ئاڕاستەی جیهادی لە بارەی‬ ‫چەمکی «حاکمیة» و «جاهلية» (تیۆریەکانی‬ ‫سەید قــوط��ب)‪ ،‬و بنەمای «جــیــهــاد»‪ ،‬و‬ ‫نیشتمان‌پەروەری‪.‬‬ ‫ئەمە جگە لە ژمارەیەکی زۆری وتاری نوسراو‬ ‫و بیسراو و بینراو‪ ،‬لە الیەن ڕابەرانی ئیسالمیی‬ ‫ئاڕاستەگەلی جــیــاواز‪ ،‬هــەر لــە ئــەم‌پــەڕی‬ ‫جیادیەکانەوە هەتاکو ئەوپەڕی نوێخواز و‬ ‫چاکسازەکان‪ ،‬لەسەر باس‌وخواسەکانی جیهاد‪،‬‬ ‫بەتایبەتی دو جۆرەکەی جیهاد «جیهادی‬ ‫دەفع» و «جیهادی طهلەب»‪.‬‬ ‫لە لێکۆڵینەوە ڕەخنەیی و بێالیەن و‬ ‫بەراوردکارەکانیش؛ دەتوانین ئاماژە بۆ «تطور‬ ‫مفهوم اجلهاد يف الفكر اإلس�لام��ي» ی (ماهر‬ ‫الشريف)‪ ،‬و «تطور مفهوم اجلهاد يف الفكر‬ ‫اإلسالمي ـ دراسة يف الفكر اإلسالمي املعاصر»‬ ‫ی (حممود حممد أمحد) بکەین‪.‬‬ ‫ـ بــەشــی دوەم‪ ،‬ئــەو دەق و نــوســراوە‬ ‫ئیسالمیانەن کە کۆکراوەی «حەدیث»ـەکانن‬ ‫دەربـــارەی جیهاد و «فضائل» ی جیهاد‬ ‫و موجاهیدان‪ ،‬کە ئەمە خۆی جۆرێکە لە‬ ‫کتێب‌دانان و نوسین و کۆکردنەوەی بواری‬ ‫«حەدیث»‪.‬‬ ‫لەم بابەتە؛ تا ئێستە ئەمانەم کۆکردوەتەوە‪:‬‬ ‫«اجلهاد» ی (ابن املبا َرك) (‪ ١٨١-١١٨‬ک‪).‬‬ ‫کە خۆی بەشداری جیهاد و «غەزەوات» بوە‪،‬‬ ‫«اجلهاد» ى (ابن أبي عاصم) (‪ 287-260‬ک‪،).‬‬ ‫«سبعون حديثا يف اجلهاد» ی (ابن َب َّطة) (‪-304‬‬ ‫‪ 387‬ک‪« ،).‬األربعون يف احلث على اجلهاد» ی‬ ‫(ابن عساكر) (‪ 571-499‬ک‪« ، ).‬كتاب األربعني‬ ‫يف اجلهاد واجملاهدين» ی (املقرئ) (‪٨٠٦-٧٢٥‬‬ ‫ک‪.).‬‬ ‫ئەمە جگە لەو هەمو کتێب و کۆکراوانەی‬ ‫«حەدیث» کە بەپێی دەروازە «باب»ـەکانی‬ ‫«فیقهـ» و «عەقیدە» دەق و گێڕانەوەکانیان‬ ‫ڕێک‌خستوە و پۆلێن کــردوە‪ ،‬کە هەمویان‬ ‫بەشێکیان بۆ «کتاب الجهاد» یاخود «كتاب‬ ‫الس َي» یاخود هەردوکیان بەجیا‪ ،‬تەرخان‬ ‫ِّ‬ ‫ال َها ِد» ی «ا ُمل َو َّطأ»‬ ‫اب ْ ِ‬ ‫کــردوە‪ .‬وەکو « ِك َت ُ‬ ‫ى (م��ال��ك)‪« ،‬امل��س��ن��د» ى (الشافعي) [بە‬ ‫ڕێک‌خستنەکەی (السندي)]‪« ،‬املصنف» ی‬

‫(عبد الرزاق الصنعاني)‪« ،‬السنن» ی (سعيد بن‬ ‫منصور)‪« ،‬السنن» ی (ابن ماجه)‪« ،‬السنن» ی‬ ‫(أبو داوود)‪« ،‬السنن» ی بچوکی (النسائي)‪،‬‬ ‫«املسند» ی (احل����ارث)‪« ،‬املستخرج» ی‬ ‫(أب��و ع��وان��ة)‪« ،‬املستدرك على الصحيحني»‬ ‫ی (احلاكم)‪« ،‬مسند الفاروق» ی (ابن كثري)‪.‬‬ ‫اب‬ ‫هەیانە ئەو بەشەی ڕێکەوڕاست ناو ناوە « ِك َت ُ‬ ‫الس َ ِي»‪ ،‬وەکو لە «الصحيح» ی (ابن حبان)‪،‬‬ ‫ِّ‬ ‫«السنن» ی (الدارقطين)‪« ،‬السنن» ی گەورە و‬ ‫بچوک و «معرفة السنن واآلثار» ی (البيهقي)‪،‬‬ ‫«شرح معاني اآلثار» ی (الطحاوي)‪ .‬و هەیانە‬ ‫هەردو زاراوەکەی لە یەک بەش و ناونیشاندا‬ ‫الس ْ ِي»‪ ،‬وەکو‬ ‫اب ْ ِ‬ ‫کۆکردوەتەوە‪ِ « :‬ك َت ُ‬ ‫ال َها ِد َو َّ‬ ‫لە «املسند» ی (أبو حنيفة)‪« ،‬الصحيح» ی‬ ‫(البخاري)‪« ،‬الصحيح» ی (مسلم)‪ .‬و وەکو‬ ‫ال َها ِد َو َق ْس ِم الْ َغ َنا ِئ ِم» ی «املسند» ى‬ ‫اب ْ ِ‬ ‫« ِك َت ُ‬ ‫(الشافعي) [بە ڕێک‌خستنەکەی (سنجر)]‪.‬‬ ‫الس َ ِي» ی‬ ‫اب ْ ِ‬ ‫ال َها ِد» و « ِك َت ُ‬ ‫و هەیانە « ِك َت ُ‬ ‫اب ِّ‬ ‫بەجیا داناوە‪ ،‬وەکو «املسند» ی (الشافعي)‬ ‫الس َ ِي َع َلى ِس َ ِي الْ َوا ِقد ِِّي»]‪،‬‬ ‫[بە ناوی « َو ِم ْن ِك َتابِ ِّ‬ ‫«املصنف» ی (ابن أبي شيبة)‪« ،‬السنن» ی‬ ‫(الدارمي)‪« ،‬السنن» ی گەورەی (النسائي)‪.‬‬ ‫و هەیانە بابەتەکەی دابەش کردوە بۆ چەند‬ ‫بەشێک و چەند ناونیشانێکی دانــاوە‪ ،‬وەکو‬ ‫ئـــەوەی هەندێک بەشی ســەربــەخــۆیــان بە‬ ‫ناونیشانی « ِق َتالِ َأهْلِ الْ َب ْغ ِي» داناوە‪ ،‬وەکو لە‬ ‫«املسند» ی (الشافعي)‪« ،‬السنن» ی گەورە و‬ ‫بچوک و «معرفة السنن واآلثار» ی (البيهقي)‪،‬‬ ‫«املستدرك» ی (احلاكم)‪ .‬هەر لە «املسند»‬ ‫ی (الشافعي)ـدا بەشێك بە ناوی « ِك َتابِ ِق َتالِ‬ ‫ني» و بەشێکی تر بە ناوی« ِك َتابِ ُْ‬ ‫ُْ‬ ‫ال ْش ِر ِك َ‬ ‫ال َسا َرى‬ ‫�يرهِ» جیا کراوەتەوە‪ ،‬هەندێکیش‬ ‫َوالْ ُغلُولِ َو َغ ِ ْ‬ ‫بەشێکیان تەرخان کردوە بۆ باسی «غنائم» و‬ ‫«أنفال»‪ ،‬وەکو « ِك َتابِ َق ْس ِم الْ َف ْيءِ» ى «املسند»‬ ‫اب الْ َف ْي ِء َوالْ َغ ِني َم ِة» ى‬ ‫ی (الشافعي)‪ ،‬و « ِك َت ُ‬ ‫اب‬ ‫«معرفة السنن واآلثار» ى (البيهقي)‪ ،‬و « ِك َت ُ‬ ‫الْ َف ْي ِء َو ُو ُجو ِه ِه َو َسبِي ِل ِه‪ »..‬ی «األموال» ی (ابن‬ ‫زجنويه)‪ .‬ئیتر ئەمانەش هەر سەرچاوەی گرنگن‬ ‫بۆ ئەو فیقهەی لە نەوەی یەکەمی موسوڵماناندا‬ ‫لە شێوەی کۆمەڵێک گێڕانەوە و وتەدا گەشەی‬ ‫کردوە‪.‬‬ ‫ـ بەشی سێیەم؛ ئــەو کتێب و نوسراوە‬ ‫مێژوییانەن کە مێژوی جیهاد دەنوسنەوە‪،‬‬ ‫کە ئەمە بەشێکی مێژوی جیهادی سەردەمی‬ ‫پێغەمبەر دەگــرێــتــەوە و لــە کــەلــەپــوری‬ ‫«مەغازی» یاخود «غەزەوات» ی پێغەمبەر‬ ‫(و خەلیفە «ڕاشــیــد»ەکــانــی دوای)ـــــدا‬ ‫بەرجەستە دەبێت کە لە هەمان کاتدا ـ وەکو‬ ‫وتمان ـ ناوکی یەکەمی ژیاننامەکەیەتی (هەر‬ ‫بۆیە نوسراوەکانی «السیرة» سەرچاوەیەکی‬ ‫ترن)‪ ،‬و بەشێکیشی مێژوی «فتوحات» ی‬ ‫ئیسالمی و هەوڵەکانی فراوان‌خوازیی دەوڵەتە‬ ‫عەرەبی‪-‬ئیسالمیەکانە و لە کەلەپوری مێژوی‬ ‫«فتوح»ـدا دێتە دەستمان‪ ،‬هەمو ئەمانە‬ ‫جارێکی تر لە کتێبە گشتگیرەکانی «حەدیث»‬ ‫و ژیاننامە «السیرة» ی پێغەمبەر و مێژوی‬ ‫ئیسالمییشدا کۆ دەبنەوە‪.‬‬ ‫دیارترینی ئەمانە (لەوانەی لەبەردەستمانن)‪:‬‬ ‫«املغازي» ی (موسى بن ُع ْقبة) (‪ ١٤١-‬ک‪،).‬‬ ‫«فتوح الشام» ی َ‬ ‫(األ ْزدي) (‪١٦٥-‬؟ ک‪،).‬‬ ‫«املغازي» و «فتوح الشام» و «فتوح اجلزيرة»‬ ‫ی (الوا ِقدي) (‪ 207-130‬ک‪« ،).‬املغازي» ی‬ ‫(ابن أبي شيبة) (‪ ٢٣٥-١٥٩‬ک‪« ،).‬فتوح مصر»‬ ‫یاخود «فتوح مصر واملغرب» و «ذك��ر فتح‬ ‫األندلس» ی (ابن عبد ا َحل َكم) (‪ 257-187‬ک‪،).‬‬ ‫«فتوح البلدان» ی (ال َبال ُذري) (‪ 279-‬ک‪،).‬‬ ‫«الفتوح» ی (ابن أعثم) (‪ 314-‬ک‪« ،).‬الدرر‬ ‫الب)‬ ‫يف اختصار املغازي والسري» ی (ابن عبد َّ‬ ‫(‪ 463-368‬ک‪« ،).‬الغزوات» ی (ابن ُح َب ْيش)‬ ‫(‪ ٥٨٤-٥٠٤‬ک‪« ،).‬االكتفا يف مغازي املصطفى‬ ‫والثالثة اخللفا» ی َ‬ ‫(الكالعي) (‪ 634-565‬ک‪،).‬‬ ‫و هەندێکی تر (سەرباری لێکۆڵینەوە نوێیەکان‬ ‫لەم بوارەدا)‪.‬‬ ‫ئەمە جگە لە هەندێک کتێب کە وشەی‬ ‫«الجهاد» ـیان لە ناونیشاندا هەڵ‌گرتوە بەاڵم‬ ‫لە ڕاستیدا باسی مێژوی جیهاد یان چمکێک لەم‬ ‫مێژوە دەکەن‪ ،‬وەکو «االجتهاد يف طلب اجلهاد»‬ ‫ی (ابن كثري)‪.‬‬

‫ژمارە (‪ )329‬دوشەممە ‪2017/2/6‬‬

‫‪3‬‬

‫نیولیبراڵیزم‪ :‬ئەو ئایدیۆلۆژیایەى کە لە ڕيشه‌ى کێشەکانماندا جێگیرە‬ ‫جۆرج مۆنبیوت‬ ‫وەرگێڕاىن‪ :‬شاهۆ عەىل‬ ‫وا خەیاڵ بکە‪ ،‬کە پێشووتر گەلى‬ ‫سۆڤیەت هیچى دەربارەى کۆمۆنیزم‬ ‫نەبیستبێت! ئەو ئایدیۆلۆژیایەى کە‬ ‫ئەمڕۆ ژیانى مۆنۆپۆڵکردووین‪ ،‬بۆ‬ ‫زۆریکمان‪ ،‬بێ ناوە‪ .‬ئەگەر لە هەر‬ ‫گفتوگۆیەکدا ناوى ببه‌یت‪ ،‬ڕووبەڕووى‬ ‫ئینکارییەکى ئاشکرا دەبیتەوە‪،‬‬ ‫تەنانەت ئەگەر گوێگرەکانت پێشووتر‬ ‫ئەم دەستەواژەیەشیان بیستبێت‪،‬‬ ‫بەره‌و ڕووى دژوارییەکى زۆر دەبنەوە‬ ‫لە پێناسەکردنى‪.‬‬ ‫«نیوليرباڵیزم‪ :‬دەزانن چییە؟»‬ ‫یەکێک لە خاڵە بەهێزەکانى نیولیبراڵیزم‪،‬‬ ‫شاردنەوەى ناسنامەکەییەتى‪ ،‬ئەم نیولیبراڵیزمە‬ ‫ڕۆڵی سەرەکيى گێڕا لە پێکهاتەیەکى فراوان‬ ‫و جۆراوجۆرى قەیراندا‪ :‬داڕمانى دارایــى لە‬ ‫‪ ،2008-2007‬هەناردەکردنى سامان و مۆنۆپۆڵ‪،‬‬ ‫داڕمانى ڕۆژانە لە سێکتەرەکانى تەندرووستيى‬ ‫گشتى و خوێندن‪ ،‬گەشەکردنى دیاردەى منداڵى‬ ‫هەژار‪ ،‬پەتاى تەنیایى (بە واتا دەروونییەکەى)‪،‬‬ ‫داڕمـــانـــى ســیــســتــەمــە ئــیــکــۆلــۆژیــیــەکــان‬ ‫(ژینگەییەکان)‪ ،‬سەرکەوتنى بزاوتى پۆپۆڵیزمى‬ ‫جیهانى ‪.‬‬ ‫هێشتا وا مامەڵە دەکەین لەگەڵ قەیرانەکانى‬ ‫نیولیبراڵیزم‪ ،‬وەک‌بڵێی کە لەجیهانێکى‬ ‫دابــڕاوى تردا ڕوودەدەن‪ ،‬درکناکەین بەوەى‬ ‫ئەو قەیرانانە سپۆنسەر کرابوون و پرۆسەى‬ ‫کەڵەکەکردنیشیان لەالیەن فەلسەفەیەکى‬ ‫یەکگرتووەوە بەڕێوەدەچێت‪ ،‬ئەو فەلسەفەیەى‬ ‫کە نــاوى هەیە ‪-‬یــان هەبوو‪ .-‬هەرچەندە لە‬ ‫ئێستادا نیولیبراڵیزم زۆر بــەربــاوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەدەگمەن دانی پیادەنێین کە ئایدیۆلۆژیایە‪ .‬وا‬ ‫دیارە ئێمە الگيرى پەسەندکردنى ئەو تێڕوانینە‬ ‫بووین کە دەڵێت «نیولیبراڵیزم یۆتۆپیا»یە‪،‬‬ ‫یان جۆرێکە لە یاسای بایۆلۆژى‪ ،‬هاوشێوەى‬ ‫تیۆرى گەشەکردنى دارویــن‪ ،‬بەاڵم فەلسەفە‬ ‫گەشەیکرد لەسەر ئەو بنەمایەى کە هەوڵێکى‬ ‫هوشیارانەیە بۆ دووبارە دیزاینکردنەوەى ژیانى‬ ‫مرۆڤ‪ ،‬و گۆڕینى سه‌نته‌ره‌كانى دەسەاڵت‪.‬‬ ‫«لێهاتوویى بەرهەمهێنەرى قازانجە»‬ ‫نیولیبراڵیزم پێى‌وایە كێبڕكێ خەسڵەتێکى‬ ‫نمونەیی پەیوەندییە مرۆڤایەتییەکانە‪ ،‬و بەپێى‬ ‫ئەم خەسڵەتە‪ ،‬دووبارە پێناسەى هاواڵتییەکان‬ ‫دەکاتەوە و بە «بەکاربەر» هەژماریان دەکات‪،‬‬ ‫و دەتوانن «هه‌ڵبژاردە دیموکراتییەکەیان»‬ ‫بەکاربهێنن لەڕێى پرۆسەى کڕین و فرۆشتنەوە‪،‬‬ ‫ئەمەش ئەو پرۆسەیەیە کە تێیدا «لێهاتووەکان»‬ ‫پاداشت دەکرێن و «نا لێهاتووەکان» تێیدا‬ ‫سزادەدرێن‪ .‬نیولیبراڵیزم سوورە لەسەر ئەوەى‬ ‫«بازاڕ» ئەو سوودانە بەدەستدێنێت کە هەرگیز‬ ‫لەڕێى پالندانانى ڕێکخراوەوە بەدەستنایەن‪.‬‬ ‫ســەبــارەت بە هەوڵەکانى کەمکردنەوەى‬ ‫تیژيى ئەم كێبڕكێي ‌ه «چارسەرکرا»‪ ،‬ئه‌ويش‬ ‫بەو هەوڵەى «دوژمنەکانى ئازادیین»‪ .‬باج‬ ‫و پرۆسەکانى ڕێکخستن دەبێت کەمبکرێنەوە‪،‬‬ ‫خزمەتگوزارییە گشتییەکان دەبێت بەتایبەت‬ ‫بکرێن (بخه‌صخه‌صه‌)‪ ،‬ڕێکخستنى کار‬ ‫و دانوستانە هەرەوەزییەکانى سەندیکاکانى‬ ‫کرێکاران هەژمارکران بەوەى « پشێوییەکانى‬ ‫بازاڕن» و ڕێگرى دەکەن لە پێکهێنانى زنجیرەى‬ ‫ئاسایى هەرەمى لە نێوان «براوەکان» و‬ ‫«دۆڕاوەکــان»دا‪ .‬سەبارەت بە نایەکسانى لە‬ ‫دابەشکردنى سامانەکاندا دووبارە هەموارکرایەوە‬ ‫و بە «فەزیڵەت» وەسفکرا‪ :‬پاداشتەکان بۆ‬ ‫بەرهەمهێنەرانى سامانەکانن‪ ،‬و لەوێشەوە‬ ‫«دڵۆپ دڵۆپ» دەچۆڕێت بەرەو خوارەوە بۆ‬ ‫«دەوڵه‌مەندکردنى هەموان»؛ و تەنها گەرەنتى‬ ‫بۆ بەدەستهێنانى کەسەکان بۆ شایستەييه‌کانیان‬ ‫«بازاڕە» و بەتەنها «بازاڕ»‪.‬‬ ‫دەوڵەمەندەکان بەو شێوەیە قەناعەتیان‬ ‫بە خۆیان هێناوە کە گوایە ئــەو ســەروەت‬ ‫و ســامــانــەى بــەدەســتــیــانــهــێــنــاوە بــەهــۆى‬ ‫«لێهاتوویى»ـه‌و‌ه بووە‪ ،‬خۆیان دەخاڵفێنن‬ ‫لە تایبەتمەندییەکانیان‪-‬وەکو خوێندن و‬ ‫میرات و سەر بە چى چینێکن‪ -‬کە ڕەنگە‬ ‫ڕێخۆشکەر بووبن بۆ زامنکردنى بەدەستهێنانى‬ ‫ئەو سامانەیان‪« ،‬هەژارەکان»يش سەرزەنشتى‬

‫خۆیان دەکەن بەهۆى «شکستهێنانیانەوە»‪،‬‬ ‫تەنانەت لەو کاتانەشدا کە دەتوانن هەندێک‬ ‫ئەکت بنوێن بۆ گۆڕینى ئەو هەلومەرجەى تێیدا‬ ‫دەژين‪.‬‬ ‫گــوێ مــەدە بە بێکارى لە گەشەکردندا‪:‬‬ ‫ئەگەر بێکار بوویت‪ ،‬هۆکارەکەى ناگوستاخى و‬ ‫بێ‌دەستپێشخەريى خۆت بووە!‬ ‫گوێ مــەدە بە تێچووە زەبــەالح و نیمچە‬ ‫مەحاڵەکانى نیشتەجێبوون‪ :‬ئەگەر کرێدت‬ ‫کارتەکەت تەواو مایە پووچ بوو‪ ،‬تۆ کەسێکى‬ ‫تەدبیرکەر نیت‪ ،‬بەڵکو دەستباڵویت‪ ،‬گوێنادەیت‬ ‫بەوەى منداڵەکانت یاریگایەکى شایستەیان نییە‬ ‫لە خوێندنگاکانیان‪ ،‬بۆیە کە چەورى لە لەشیاندا‬ ‫کۆبووەوە‪ ،‬ئەوە دەرنجامى هەڵەى خۆتە ‪!...‬‬ ‫لە جیهانێکدا کە كێبڕكێ فەرمانڕەوايى دەکات‪،‬‬ ‫ئەوانەى «دوادەکەون» ناودەنرێن بە دۆڕاوەکان‪،‬‬ ‫و خۆیشیان هەمان ناو لە خۆیان دەنێن‪!...‬‬ ‫لە دەرەنجامەکانى نیولیبراڵیزم‪ ،‬کە «پۆڵ‬ ‫ڤێرهاگ» ى نوسەر لە کتێبەکەیدا بە ناو ى‬ ‫«ئەى چى دەربــارەى من؟» دۆکۆمنتەیشنی‬ ‫دەکـــات‪ ،‬پەتاکانى ئەشکەنجەدانى خود‬ ‫دەخاتەڕوو‪ ،‬هەروەها پشێوییەکانى نانخواردن‪ ،‬و‬ ‫خەمۆکى‪ ،‬دابڕان و الگیری‪ ،‬ترس لە ڕەفتاردا‪،‬‬ ‫فۆبیاى کۆمەاڵیەتى‪ ،‬بۆیە ڕەنگە نامۆ نەبێت کە‬ ‫بریتانیا پایتەختى نەخۆشى «ئۆتیزم» بێت لە‬ ‫ئەوروپادا‪ ،‬کە ب ‌ه شێوه‌يه‌كى توند و په‌ڕگيرانه‌‬ ‫نیولیبراڵیزمى تیا جێبەجێکرا‪ .‬ئێمە ئێستا‬ ‫نیولیبراڵین‪. !...‬‬ ‫«گەورە ساماندارەکان‪ ،‬کتێبەکەى «هایك»‬ ‫دەخوێننەوە»‬ ‫ســاڵــى ‪ 1938‬لــە کــۆبــوونــەوەیــەکــدا لە‬ ‫پاریس‪ ،‬پرۆسەى هەموارکردنى دەستەواژەى‬ ‫«نیولیبراڵیزم» بەڕێوەچوو‪ ،‬لە نوێنەران‪ ،‬دوو‬ ‫پیاو ئامادەبوون کە ئایدیۆلۆژیاى نیولیبراڵیزمیان‬ ‫پێناسەکرد‪« :‬لــۆدفــیــگ ڤــۆن مــیــزس» و‬ ‫« فریدریک هــایــك» کە هەردووکیشیان‬ ‫دوورخرابوونەوە لە نەمسا (نەفى کرابوون)‪....‬‬ ‫لە کتێبەکەیدا «ڕێگە بەرەو کۆیالیەتى»‬ ‫کە لە ساڵى ‪ 1944‬باڵوکرایەوە‪ ،‬هایك دەڵێت‪:‬‬ ‫کۆنترۆڵێکى تۆتالیتاريزم‪ ،‬دەرەنجامێکى‬ ‫حەتميى ڕیشەکێشکردنى تاکگەراییە بە‬ ‫مەبەستى پالندانانى حکومى‪ .‬ئەم کتێبە بە‬ ‫شێوەیەکى فــراوان باڵوبویەوە‪ ،‬و سەرنجى‬ ‫هەندێک لە گــەورە ساماندارەکانى بۆ خۆى‬ ‫ڕاکێشا‪ ،‬وەکــو فریادڕەسێک دەیانڕوانییە‬ ‫ئەم تیۆرە نوێیە بۆ دەربازبوونیان لە باج و‬ ‫ڕێکخستن؛ و کاتێکيش هایك لە ساڵى ‪1947‬‬ ‫یەکەم ڕێکخراوى دامەزراند «ڕێکخراوى پیڵیرین‬ ‫مۆنت» بەمەبەستى باڵوکردنەوەى فیکرى‬ ‫نیولیبراڵیزم‪ ،‬لەالیەن گەورە ساماندارەکان و‬ ‫دەزگاکانیانەوە پشتیوانییەکى دارایى کرا‪ ،‬و‬ ‫بەم هاریکارییە‪ ،‬هایك هەستا بە درووستکردنى‬ ‫ئەوەى ناوبرا به «جۆرێک لە نیولیبراڵیزمى‬ ‫نێودەوڵەتى»‪ :‬تۆڕێک جیهانى تەنيبوو‪ ،‬لە‬ ‫ئەکادیمیستان‪ ،‬و بازرگانان‪ ،‬و ژۆرناڵیست‪،‬‬ ‫و چاالکوانان‪ .‬و پشتیوانانى ئەم بزاوتە لە‬ ‫دەوڵــەمــەنــدەکــان‪ ،‬هەستان بە دابینکردنى‬ ‫پشتیوانییەکى دارایى بۆ زنجیرەیەک دەزگا‬ ‫کە ئامانجى بـــرەودان و باشترکردنى ئەم‬ ‫ئایدیۆلۆژیایە‪ ،‬لەو دەزگایانەش‪:‬‬ ‫< ‪American Enterprise‬‬ ‫‪ >Institute‬و دەزگــاى کەلتورى <‬ ‫‪ >Heritage Foundation‬و <‪The‬‬ ‫‪ >Cato Institute‬و <پەیمانگاى‬ ‫کاروبارى ئابورى ‪The Institute of -‬‬ ‫‪>Economic Affairs‬و <نــاوەنــدى‬ ‫توێژینەوەى سیاسى‪The Centre for -‬‬ ‫‪ >Policy Studies‬و <پەیمانگاى‬ ‫ئــادم سمیس‪The Adam Smith -‬‬ ‫‪ ،>Institute‬و هــەروەهــا هەستان بە‬ ‫پشتیوانى دارایى هەندێک کارگێڕى و کەسایەتى‬ ‫ئەکادیمیست‪ ،‬بە تایبەت لە زانکۆکانى شیکاگۆ‬ ‫و ڤێرجینیا‪.‬‬ ‫پــاش گەشەکردنى‪ ،‬نیولیبراڵیزم تیژتر‬ ‫بــوویــەوە‪ ،‬بۆیە هایك پێى وابـــوو‪ :‬ئەرکى‬ ‫ڕێکخستنى كــێــبــڕكــێــكــان ل ــە ئــەســتــۆى‬ ‫حکومەتەکاندایە‪ ،‬بەمەبەستى ڕێگریکردن لە‬ ‫پاشگەزبوونەوە و کشانەوەى مۆنۆپۆڵەکان‪-‬‬ ‫هاوکات «میڵتون فریدمان» پێى وا بوو کە‬ ‫دەبێت وا بڕوانرێت بۆ «هێزى مۆنۆپۆڵ» وەکو‬ ‫پاداشتێک بۆ «خەڵکە شایستەکان»‪.‬‬ ‫شتێکى تر روویـــدا لە نێو ئــەم قۆناغە‬ ‫راگــــوزەرەدا‪ :‬بزوتنەوەکە ناوەکەى ونبوو‪،‬‬

‫لە ساڵى ‪ 1951‬فریدمان خۆشحاڵبوو بە‬ ‫پێناسەکردنى خۆى بە نیولیبراڵێک‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ڕاستەوخۆ پاش ئەو بــەروارە‪ ،‬دەستەواژەکە‬ ‫ب ــەرەو ونــبــوون دەچـــوو‪ .‬لــەمــەش سەیرتر‪،‬‬ ‫لەو ماوەیەى کە ئایدیۆلۆژیاى نیولیبراڵیزم‬ ‫کــرژبــوویــەوە‪ ،‬و بــزوتــنــەوەى نیولیبراڵیزم‬ ‫توندوتۆڵتر بــووەوە‪ ،‬کۆدەنگییەک نەبوو بۆ‬ ‫گۆڕینى دەســتــەواژەى «نیولیبراڵیزم» بە‬ ‫دەستەواژەیەکى تر‪.‬‬ ‫«نیولیرباڵیزم لەسەر وێراىن کینزیزم»‬ ‫لە ســەرەتــادا‪ ،‬ســەرەڕاى ئەو پشتیوانییە‬ ‫دارایــیــە بەهێزە‪ ،‬نیولیبراڵیزم لە پاشکۆدا‬ ‫مــایــەوە‪ ،‬پــاش جەنگ (جه‌نگى جيهانيى‬ ‫دووەم) جیهان نزیکبوویەوە لە هاوڕابوونێکى‬ ‫دەستەجەمعى لەسەر جێبەجێکردنى کینزيزم‪:‬‬ ‫تێزە ئابوورییەکانى «جــۆن کینز» لەسەر‬ ‫ئاستێکى فراوان خرایە بوارى جێبەجێکردنەوە‪،‬‬ ‫و بیرۆکەکانى « شەفتێکى تەواوى کارکردن»‬ ‫و «کەمکردنەوەى هەژارى» ئامانجى هاوبەشى‬ ‫نێوان ویالیەتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا و زۆربەى‬ ‫واڵتانى ڕۆژئاواى ئەوروپا بوو‪ ،‬بۆیە ئاستێکى‬ ‫بەرزى سەپاندنى باج هێشتا جێبەجێدەکرا‪ ،‬و‬ ‫حکومەتەکان بێشه‌رمان ‌ه هەوڵى بەدەستهێنانى‬ ‫هەندێک دەستکەوتى کۆمەاڵیەتییان دەدا‪،‬‬ ‫و گەشەیاندەدا بە خزمەتگوزارییە گشتییە‬ ‫نوێیەکان و تۆڕەکانى پاراستنى کۆمەاڵیەتى‪.‬‬ ‫بــەاڵم لە حەفتاکانى ســەدەى ڕابـــردوودا‪،‬‬ ‫کاتێک سیاسەتەکانى کینزيزم بەرەو داڕمان‬ ‫دەچــوو‪ ،‬و قەیرانى ئابورى هــەردوو دیوى‬ ‫زەریاى ئەتڵەسى تەنيبوو‪ ،‬پەیتاپەیتا تێزەکانى‬ ‫نیولیبراڵیزم دەهــاتــە سەرهێڵ‪ ،‬وەکــو ئەو‬ ‫تێبینییەى کە فریدمان کردى «کاتێک ئەو‬ ‫هەلومەرجە هاتەپێش و پێویستى بە گۆڕان بوو‬ ‫‪ ...‬ئەلتەرناتیڤێک ئامادەبوو بۆ پەیڕەوکردنى‬ ‫«‪ ،‬و بە یارمەتيى ژورناڵیستە «هاوسۆزەکان»‬ ‫و ڕاوێــژکــارە سیاسییەکان‪ ،‬کۆمەڵیک تێزى‬ ‫سیاسيى نیولیبراڵ ‪-‬بەتایبەتى تێزە سیاسییە‬ ‫داراییەکان‪ -‬لەالیەن ڕژێمى «جێمى کارتەر»ـەوە‬ ‫لە ویالیەتە یەکگرتووەکانى ئەمریکا گيرانه‌به‌ر‪،‬‬ ‫و هاوکات لەالیەن «جێم کاالهان»ـەوە لە‬ ‫به‌ریتانیا‪.‬‬ ‫پاش بەدەستەوەگرتنى دەسەاڵت لەالیەن‬ ‫«مارگرێت تاچەر» و «ڕۆناڵد ڕیگان» لە‬ ‫واڵتەکانیاندا‪ ،‬بەخێرایى تێزەکانى تریان گرتەبەر‪:‬‬ ‫دابەزاندنێکى به‌رچاوى باج بۆ دەوڵه‌مەندەکان‪،‬‬ ‫و سەرکوتکردنى سەندیکاکان‪ ،‬و هەڵگرتنى‬ ‫کۆتەکان‪ ،‬و بەتایبەتکردن‪ ،‬و پەنابردن بۆ‬ ‫سەرچاوە ڕكابه‌رييه دەرەکییەکان لە کەرتى‬ ‫خزمەتگوزارییە گشتییەکاندا‪ .‬هه‌روه‌ها لەڕێى‬ ‫«سندووقى دراوى نێودەوڵەتی» و «بانکى‬ ‫نێودەوڵەتی»‪ ،‬و «پەیمانى ماسترێخت»‪،‬‬ ‫و «ڕێکخراوى بازرگانيى نێودەوڵەتى»ـەوە‪،‬‬ ‫سیاسەتەکانى نیولیبراڵیزم لــە زۆرب ــەى‬ ‫ناوچەکانى جیهان ســەپــێــنــدران‪ .‬لــه‌وه‌ش‬ ‫سەیرتر بەرپاکردنیان بوو لەالیەن هەندێک‬ ‫الیەنى سەر بە چەپ وەکو «کرێکاران» و‬ ‫«دیموکراتەکان»ـەوە بە نموونە‪.‬‬ ‫«قەیران و کارەساتەکان هەلن بۆ نیولیرباڵەکان»‬ ‫ئەم «دۆکترینى هەڵبژاردە و ئازادییە»‬ ‫نیولیبراڵیزمە ڕەنگە جێى سەرسوڕمان بێت‪،‬‬ ‫چونکە دەبوایە بازاڕى بۆ گەرم بکرایە لەژێر‬ ‫درووشمى «ئەلتەرناتیڤى تر بوونى نییە»دا!‬ ‫بەاڵم‪ ،‬وەکو هایك تێبینيى‌کرد لە سەردانێکیدا‬ ‫بۆ «شیلى» ‪ -‬یەکێکە لە پێشەنگى ئەو‬ ‫واڵتانەى کە بە شێوەیەکى گشتگیر و توند‬ ‫نیولیبراڵیزمى تیادا جێبەجێکرا‪ -‬و وتى « من‬ ‫دیکتاتۆرییەتێکى نیولیبراڵیزمم وەکو هەڵبژاردە‬ ‫پێ باشترە‪ ،‬لەجیاتى بوونى حکومەتێکى‬ ‫دیموکراسى خاڵى لە لیبراڵیزم» ‪ .‬ئەو‬ ‫«ئازادی»ـەى کە نیولیبراڵیزم پێشکەشیکرد‪،‬‬ ‫دەرکەوت تەنها فێڵێکە بە واتا گشتییەکەى‪،‬‬ ‫ئاشکرا بوو کە مەبەستى «ئازاديى رممەکانە‪،‬‬ ‫نەک ئازاديى ماسییەکان» ‪. !...‬‬ ‫دەربازبوون لە سەندیکاکانى کرێکاران واتا‬ ‫ئازادى چەوساندنەوەى کرێى کار‪ ،‬دەربازبوون‬ ‫لە رێکخستن واتا ئازادى لە ‪ :‬بەزەهراوى کردنى‬ ‫رووبارەکان‪ ،‬رووبەرووکردنەوەى کرێکاران بە‬ ‫مەترسى‪ ،‬وبەدەستهێنانى سوودى ستەمکارانە‬ ‫‪ ،‬و داهێنانى کەرەستەى دارایــى زۆر سەیر‪،‬‬ ‫ودەربازبوون لە پێدانى باج بە واتاى ئازادبوون‬ ‫لە دابەشکردنى ئەو سامانەى کە خەڵک دەرباز‬

‫دەکات لە چنگى هەژارى‪.‬‬ ‫وەکو نوسەر و ژۆرناڵیست «نایۆمى کاڵین»‬ ‫لە کتێبەکیەدا «دۆکترینى شۆک» خستییەڕوو‪،‬‬ ‫تیۆریستەکانى نیولیبراڵیزم بانگەوازیان کرد‬ ‫بۆ بەکارهێنانى قەیرانەکان و کەڵکوەرگرتن‬ ‫لە شڵەژانى سەرنجى خەڵک‪ ،‬بەمەبەستى‬ ‫سەپاندنى ئەو سیاسەتانەى کە پشتوانيى‬ ‫جەماوەری ناکرێن‪ ،‬بۆنمونە‪ :‬ئەوەى ڕوویدا لە‬ ‫«شیلى» پاش کودەتاکەى «پینۆشێ» ‪،‬‬ ‫یان لە وەسفێکى فریدمان دا بۆ جەنگى عێراق‬ ‫و زریانى کاترێنا و پێى‌وابوو « هەلێکن بۆ‬ ‫سەپاندنى ڕیفۆرمێکى ڕیشەیى لە سیستەمى‬ ‫خوێندندا»‬ ‫«هەر بەڕاست نیولیرباڵیزم ڕقى لە بیرۆکراسییەتە ؟»‬ ‫کاتێک نەتوانرا لە ئاستێکى ناوخۆیى‬ ‫سیاسەتەکانى نیولیبراڵیزم بسەپێنرێت‪،‬‬ ‫لەسەر ئاستێکى نێودەوڵەتى سەپێنرا‪ ،‬لەڕێى‬ ‫تێکهەڵکێشکردنى پەیماننامەکانى بازرگانى‪،‬‬ ‫و یــەکــایــیــکــردنــەوەى ملمالنێکانى نێوان‬ ‫وەبەرهێنەران و دەوڵــەتــدا‪ :‬بۆنمونە‪ :‬دادگا‬ ‫دەریاچەییەکان کاریانکرد (کە تێیدا کۆمپانیاکان‬ ‫دەتوانن پاڵه‌پەستۆ درووستبکەن) بۆ نەهێشتنى‬ ‫کۆتە کۆمەاڵیەتییەکان و پاراستنى ژینگە‪.‬‬ ‫پارادۆکسەکەى ترى نیولیبراڵیزم خۆى‬ ‫دەنوێنێت لەوەى کە كێبڕكێى جیهانى لەبنه‌ڕه‌تدا‬ ‫پشتدەبەستێت بە ئامارى جیهانى و بەراورد‪،‬‬ ‫دەرەنجام‪ ،‬کرێکاران و سۆراخکەرانى کار‪ ،‬و‬ ‫خزمەتگوزارییە گشتییەکان‪ ،‬کەوتنەژێر ڕکێفى‬ ‫سیستەمێکى هەڵسەنگاندن و چاودێريى خنکێنەر‬ ‫و پڕ لە پڕوپووچى‪ ،‬داهێنراوە بۆ دیاریکردنى‬ ‫«براوەکان» و سزادانى «دۆڕاوەکان»‪ .‬لێرەدا‬ ‫ئەو حەقیقەتە دەردەکەوێت‪ :‬ئەو نیولیبراڵیزمەى‬ ‫کــە «ڤــۆن مــیــزس» پێى وابـــوو ئــازادمــان‬ ‫دەکات لە «کابوسى بیرۆکراسى» پالندانانى‬ ‫مەرکەزى‪ ،‬خودى خۆى کابوسێکى هاوشێوەى‬ ‫دامەزراند‪. !...‬‬ ‫«نیولیرباڵیزم چيى دەستەبەر کرد؟»‬ ‫نیولیبراڵیزم وەکو کردارێکى «تەنگ پێ‬ ‫هەڵچنین‪-‬ابتزاز» وێنانه‌كرا بۆ خزمەتکردنى‬ ‫مەسڵەحه‌تە شه‌خسيي ‌ه تایبەتەکان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەخێرایى وا هەڵگەڕا‪ .‬لە سەردەمى نیولیبراڵى‬ ‫دا(لە ساڵى ‪1980‬وە لە به‌ریتانیا و ویالیەتە‬ ‫یەکگرتووەکان) سستيى گەشەى ئابورى زۆر‬ ‫بەرچاوتر بوو‪ ،‬زیاتر لە دەیەکانى پێشووترى‪.‬‬ ‫دەربــارەى پرسى نایەکسانى لە دابەشکردنى‬ ‫سامان و داهاتدا‪ ،‬و پاش ‪ 60‬ساڵ لە پاشەکشێى‪،‬‬ ‫لــەم ســەردەمــەدا بەخێرایى بــەرزبــوویــەوە‬ ‫(ســەردەمــى نیولیبراڵى)‪ ،‬هۆکارەکەشى‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ تێکشکانى سەندیکاکان‪ ،‬و‬ ‫کەمکردنەوەى باجەکان‪ ،‬و بەرزبوونەوەى‬ ‫بەرهەمهێنان(ریع)‪ ،‬و بەتایبەتکردن‪ ،‬و‬ ‫دەربازبوون لە کۆتوبه‌نده‌كان‪.‬‬ ‫بەرپاکردنى «بەتایبەتکردن» و « ئابوريى‬ ‫بــازاڕ» لە پێشکەشکردنى خزمەتگوزارییە‬ ‫گشتییەکاندا‪ ،‬وەکـــو ‪ :‬وزە‪ ،‬و ئـــــاو‪ ،‬و‬ ‫شەمەندەفەر‪ ،‬و تەندرووستى‪ ،‬و خوێندن‪ ،‬و‬ ‫ڕێگاوبان‪ ،‬و زیندانەکان‪ ،‬ڕێخۆشکەر بوو بۆ‬ ‫ئەوەى کۆمپانیاکان «تۆلبۆس‪« tollbooth -‬‬ ‫بسەپێنن بەسەر هاواڵتیان یان حکومەتەکاندا‪،‬‬ ‫بەرامبەر بە بەکارهێنانى خزمەتگوزارییە‬ ‫بنەچەییەکان‪ .‬رەیع‪-‬بەرهەمهێنان‪ ،‬واتایەکى ترە‬ ‫بۆ داهاتى «بێ بەرامبەر»‪ ،‬بۆنمونە کاتێک‬ ‫پارەیەکى زۆر دەدەیــت بۆ کڕینى تکتێکى‬ ‫شەمەندەفەر‪ ،‬بەشێکى ئەو پارەیە بۆ تێچووى‬ ‫سوتەمەنى‪ ،‬و کرێى کار‪ ،‬و ئاڵوگۆڕى پشکەکان‬ ‫و سەرفییاتەکانى تر دەڕوات‪ ،‬بەشەکەى ترى‬ ‫ناچاریانکردوويت بيده‌يت‪.‬‬ ‫ئەوانەى لە به‌ریتانیادا «خاوەندارێتى» و‬ ‫«بەکارخستنى» خزمەتگوزارییە بەتایبەتکراو‬ ‫و نیمچەبەتایبەتکراوەکانیان بەدەستەوەیە‪،‬‬ ‫سامانێکى زەبــــەالح بەدەستدێنن لەڕێى‬ ‫وەبەرهێنانێکى کەم و سەپاندنى بەرامبەرێکى‬ ‫زۆرەوە‪ ،‬لە ڕوسیا و هیندستاندا‪« ،‬ئۆلیگارشیزم»‬ ‫دەستيگرت بەسەر خاوەندارێتیيە بنچينه‌ييه‌كانى‬ ‫دەوڵەتدا‪ ،‬لەڕێى کردارەکانى فرۆشتنەوە کە‬ ‫پاش داڕمانى دەوڵەت بةرپاكران‪ .‬لە مەکسیک‪،‬‬ ‫«کارلۆس سڵێم» مافى دەستبەسەراگرتنى‬ ‫زۆربەى خزمەتگوزارییەکانى پەیوەنديى سیم‬ ‫و بێ‌سیمى پێبەخشرا‪ ،‬بۆیە زووبــەزوو بووە‬ ‫دەوڵه‌مەندترین پیاوى جیهان‪.‬‬ ‫«لە هەژارەوە بۆ دەوڵه‌مەند»‬ ‫وەکــو «ئــانــدرۆ سایر» تێبینيى دەکــات‬

‫لە کتێبەکەیدا «بۆچى ناتوانین تەحەمولى‬ ‫دەوڵەمەندەکان بکەین»‪ ،‬کە سەرمایەداريى‬ ‫دارایــى هەمان کاریگەرى بەجێهێشت‪ ،‬سایر‬ ‫دەڵێت‪« :‬سوود‪ ،‬هاوشێوەى بەرهەمهێنان‪-‬رەیع‪،‬‬ ‫داهاتێکى بێ بەرامبەرە‪ ،‬بەبێ هیچ ماندووبوونێک‬ ‫کەڵەکەدەبێت»‪ .‬بۆیە هەژارەکان هەژارتر دەبن‪،‬‬ ‫و دەوڵەمەندەکانيش دەوڵەمەندتر دەبــن‪،‬‬ ‫چونکە دەوڵەمەندەکان دەستدەگرن بەسەر‬ ‫سه‌رچاوه‌ى ترى زۆر گرنگدا‪ :‬کە ئەویش دراوە‪،‬‬ ‫پێدانى سوودى بەرامبەر (مدفوعات الفائدە)‪،‬‬ ‫و بەشێوەیەکى زۆردار‪ ،‬پارە دەگوازێتەوە لە‬ ‫هەژارەکانەوە بۆ دەوڵەمەندەکان‪ ،‬بێجگە لەوەى‬ ‫نرخى خانووبەرە‪ ،‬و کشانەوەى پشتیوانيى‬ ‫دارایى حکومى‪ ،‬پاڵ بە خەڵکەوە دەنێت بەرەو‬ ‫«قەرز» (تەنها بیربکەنەوە لە گۆڕینى بیمەى‬ ‫خوێندن بۆ قەرزى خوێندن)‪ ،‬لە کاتێکدا بانک‬ ‫و بەڕێوەبەرە جێبەجێکارەکان قازانجى زەبەالح‬ ‫بەدەستدێنن‪.‬‬ ‫هەروەها «سایر» دەڵێت‪ :‬تایبەتمەنديى‬ ‫چوار دەیەى ڕابــردوو‪ ،‬خۆى لە گواستنەوەى‬ ‫ساماندا نواند‪ ،‬نەک بەتەنيا لە هەژارەکانەوە‬ ‫بۆ دەوڵەمەندەکان‪ ،‬بەڵکو بەهەمان شێوە لە‬ ‫نێوان دەوڵەمەندەکان خۆیشياندا‪ :‬لەوانەى کە‬ ‫داهات بەدەستدێنن لەڕێى بەرهەمهێنانى کااڵ‬ ‫یان خزمەتگوزاريى نوێوە‪ ،‬بۆ ئەوانەى کە‬ ‫داهات بەدەستدێنن لەڕێى دەستبەسەرکردنى‬ ‫سه‌رچاو‌ه داراییە بەردەستەکان‪ ،‬و داهاتى‬ ‫بەرهەمهێنانەکان‪-‬رەیعەکان‪ ،‬هەروەها لە سوود‬ ‫یان قازانجى سەرمایەکانەوە‪ .‬بۆیە داهاتى‬ ‫بێ‌بەرامبەر جێگەى داهاتى بەبەرامبەرى گرتەوە‪.‬‬ ‫بــەهــۆى «شــکــســتــەکــانــى بــــــازاڕەوە»‬ ‫سیاسەتەکانى «نیولیبراڵیزم» لە هەموو‬ ‫شوێنێکدا دەناڵێنێت‪ ،‬وەکو «تۆنى جۆدێت»‬ ‫لە دواکتێبى دا ئاماژەى پێدەدات‪ ،‬هایك ئەوەى‬ ‫لەبیرکرد کە ناکرێت ڕێبدرێت بە داڕمانى‬ ‫خزمەتگوزارییە نیشتیمانییەکان‪ ،‬کە ڕێگرى‬ ‫دەکات لە كێبڕكێكان بە ڕێچکەى خۆیاندا بڕۆن‪،‬‬ ‫بزنسەکان قازانجى خۆیان بە دەستدێنن‪ ،‬و‬ ‫دەوڵەتیش لە مەترسیدا دەمێنێتەوە ‪.‬‬ ‫«نیولیرباڵیزم و توندڕەوى»‬ ‫کە شکستەکانى زیاتر دەبن‪ ،‬ئایدیۆلۆژیاى‬ ‫نیولیبراڵیزم تا دێت توندڕەوتر دەبێت‪ .‬بۆیە‬ ‫حکومەتەکان قەیرانەکانى نیولیبراڵیزم وەکو‬ ‫بەهانە و هەلێک بەکاردەهێنن بۆ کەمکردنەوەى‬ ‫باج‪ ،‬و بەتایبەتکردنى سێکتەرە گشتییەکانى‬ ‫تر کە بە تایبەتى نەکراون‪ ،‬و گەورەکردنەوەى‬ ‫کەلێنى نێو تــۆڕى پاراستنى کۆمەاڵیەتى‪،‬‬ ‫و هەڵگرتنى کۆتەکانى سەر کۆمپانیاکان‪،‬‬ ‫ولە قاڵبدانەوەى هاواڵتیان‪ .‬لە ئێستادا ئەو‬ ‫دەوڵــەتــانــەى ڕقیان لە بوونى خۆیانە‪ ،‬بە‬ ‫دڕندانەترین شێوە هەڵدەکوتنە سەر هەموو‬ ‫دەزگایەکى کەرتى گشتى‪.‬‬ ‫ئەو قەیرانە ئابوريیانەى کە نیولیبراڵیزم‬ ‫هــۆکــاریــان بـــوو‪ ،‬مــەتــرســیــدارتــریــن ئاکار‬ ‫نــیــن بەجێی‌هێشتبن‪ ،‬بــەڵــکــو قــەیــرانــە‬ ‫سیاسییەکانییەتى‪ ،‬لەکاتێکدا کــار بۆ‬ ‫کەمکردنەوەى دەسەاڵتى دەوڵــەت دەکرێت‪،‬‬ ‫هاوکات تواناى گۆڕینى ڕێچکەى ژیانمان لەڕێى‬ ‫دەنگدانەوە کۆتایى پێهات‪ ،‬لە جیاتيى دەنگدان‪،‬‬ ‫ئایدیۆلۆژیاى نیولیبراڵیزم پێی‌وایە «خەرجکردن‪-‬‬ ‫انفاق» بەدیلێکە خەڵکى دەتوانێت لەڕێیەوە‬ ‫هەڵبژاردەى خۆیان ئەزموونبکەن‪ ،‬بەاڵم هەندێک‬ ‫دەتوانن لەوانەى تر زیاتر «خــەرج» بکەن‪:‬‬ ‫لە «دیموکراسیەتى « نوخبەى بەکاربەران‬ ‫و هەڵگرى پشکەکاندا‪ ،‬دەنگەکان بەیەکسانى‬ ‫دابەشناکرێن‪ ،‬سەرەنجام بەتەنيا دەوڵەمەندەکان‬ ‫«جێنشین‪ -‬تمکین» دەکرێن؛ چونکە حیزبە‬ ‫ڕاستڕەوه‌كان و «چەپەكانى پێشوو» کە‬ ‫لەسەر گۆڕەپانن‪ ،‬سیاسەتى نیولیبراڵیزمى‬ ‫هاوشێوە دەگرنەبەر‪« ،‬جێنشینکردن‪-‬تمکین»‬ ‫دەبێتە هۆى بێ بەشکردن‪ ،‬بۆیە ژمارەیەکى زۆر‬ ‫لە خەڵک دوورخراوه دەبن لە سیاسەت‪.‬‬ ‫«کرێس هێدجز» پێى‌وایە « بزووتنەوەى‬ ‫فــاشــیــزم بــنــەچــەکــەى لــەســەر «چاالکيى‬ ‫سیاسی» بونیاد نــەنــاوە‪ ،‬بەڵکو بەهۆى‬ ‫«سستيى سیاسییە»وە بــونــیــادى نــاوە‪،‬‬ ‫بەهۆى «دۆڕاوەکانەوە»‪ ،‬ئەوانەى کە زۆرجار‬ ‫بەشێوەیەکى درووست هەستدەکەن دەنگیان‬ ‫نییە‪ ،‬یان لە ژیانى سیاسیدا ڕۆڵێکیان نییە‬ ‫بیگێڕن»‪ ،‬کاتێک کە لە دیالۆگە سیاسییەکە‬ ‫دووردەخــرێــنــەوە‪ ،‬خەڵکى زیاتر هاودەنگى‬ ‫درووشم و کۆد و هێما و هەستەکان دەبن‪.‬‬

‫«ئاوەژوو بوونەوەى وێنەکە»‬ ‫ئــەو دەســتــەواژانــەى کــە نیولیبراڵیزم‬ ‫بەکاریاندێنێت‪ ،‬ڕۆڵێکى سەرلێشێوێنه‌ر دەگێڕن‪.‬‬ ‫سیستەمى «بازاڕ» خۆى دەنوێنێت وەک‌بڵێی‬ ‫سیستەمێکى سرووشتییە و بەیەکسانى‬ ‫بەسه‌رماندا داباریوە‪ ،‬هاوشێوەى یاساکانى‬ ‫ڕاکێشان یان پاڵه‌پەستۆى هەوا‪ ،‬دەستەواژەى‬ ‫«داخوازيى بازاڕ» واتاکەى «داخوازيى کۆمپانیا‬ ‫و خاوەن کارەکان»ـە‪ ،‬لەگەڵ «وەبەرهێنان»‬ ‫دوو بابەتى تــەواو جیاوازن‪ ،‬وەکو «سایر»‬ ‫تێبینيى دەکــــات‪ :‬یــەکــەمــیــان‪ :‬مەبەستى‬ ‫پشتیوانيى داراییە بۆ کردارەکانى بەرهەمهێنان‬ ‫کە ســوودى کۆمەاڵیەتيى هەیە‪ ،‬دووەمیان‪:‬‬ ‫واتا کڕینى سه‌رچاو‌ه ئابوريیە بەردەستەکانە‪،‬‬ ‫و بەتااڵنبردنى بە مەبەستى بەرهەمهێنان‪-‬‬ ‫رەیع‪ ،‬و سوود‪ ،‬و قازانج‪ ،‬و دەستکەوتەکانى‬ ‫سەرمایە‪ .‬بەکارهێنانى هەمان دەستەواژە بۆ‬ ‫کــردارى جۆراوجۆر «سەرچاوەکانى سامان‬ ‫ڕووپــۆشــدەکــات» و پەلکێشمان دەکــات بۆ‬ ‫تێکەڵکارى لەنێوان «تااڵنکردنى سامان» و‬ ‫«درووستکردنى سامان»دا ‪. !...‬‬ ‫سەدەیەک لەمەوبەر‪ ،‬دەوڵه‌مەندە نوێیەکان‬ ‫جێگەى گاڵتەجاڕى بوون لەالیەن میراتگرەکانى‬ ‫سامانەوە‪ ،‬بۆیە ئەستێرەکانى جیهانى کار‬ ‫هەوڵیان دەدا بۆ پەسندکردنیان لەالیەن‬ ‫کۆمەڵگاوە لەڕێى وێناکردنى خۆیان وەکو‬ ‫میراتگرى سامان‪ ،‬بەاڵم ئەمڕۆ‪ ،‬پەیوەندییەکە‬ ‫ئ ــاوەژووب ــووه‌ت ــەوه‪ :‬میراتگرەکانى سامان‬ ‫هــەوڵــدەدەن خۆیان وەک دەوڵەمەندى نوێ‬ ‫وێنابكه‌ن!‬ ‫ئەمەیە ئەو تۆڕەى سەرمایەداريى نوێ‪ ،‬کە‬ ‫ناو و شوێنەکانى تیادا شاراوه‌یە‪ :‬نمونەیەکە‬ ‫کــە زامــنــى ئــەوەیــە کــرێــکــاران درک نەکەن‬ ‫بۆ مەسڵەحەتى کێ مــانــدوودەبــن‪ ،‬چونکە‬ ‫کۆمپانیاکان تۆڕێکى نهێنى دەرەکییەوە‬ ‫تۆماركراون‪ ،‬و لە ئاستێکى بەرزى جەنجاڵیدایە‪،‬‬ ‫تەنانەت پۆلیسەکانیش ناتوانن سوودمەندە‬ ‫ڕاستەقینەکان دەستنیشانبکەن‪ ،‬دەربــارەى‬ ‫کردارەکانى خۆدزینەوە لە پێدانى باجەکان‬ ‫–التهرب الضریبی‪ ،-‬بەهێزترین حکومەتەکانى‬ ‫جیهان بێ دەسەاڵتن بەرامبەرى‪.‬‬ ‫«ناکرێت کینيزم چارەسەر بێت»‬ ‫هەموو ئەوەى داواکــراوە لە «لۆرد کینز»‬ ‫دانپیادانانە بە شکست (فــشــل)دا‪ ،‬چونکە‬ ‫پێشنیارکردنى «چــارەســەرى کینزى» بۆ‬ ‫قەیرانەکانى سەدەى ‪ ،21‬واتا پشتگوێخستنى‬ ‫سێ کێشەى ڕوونە‪ ،‬یەکەم‪ :‬ئەستەمە خەڵک‬ ‫سازبدەیت لەسەر بنەماى بیرۆکەگەلێک کە‬ ‫شکستى خۆیان سەلماندبێت‪ ،‬دووەم‪ :‬خەوش و‬ ‫نەنگییەکانى کینيزم کە لە حەفتاکانى سەدەى‬ ‫ڕابـــردوودا دەرکــەوتــن‪ ،‬تا ئەمڕۆ بەردەوامن‪،‬‬ ‫سێیەم‪ :‬لە هەمووشى گرنگتر‪ ،‬کینزييەکان‬ ‫دەربارەى مەترسیدارترین کێشەکانمان هیچیان‬ ‫پێ نییە بیڵێن‪ :‬قەیرانە ژینگەییەکە‪ ،‬خودى‬ ‫کینیزم کاردەکات لەڕێى برەودان بە داخوازى‬ ‫(طلب) لەسەر کااڵ بەکاربراوەکاندا بۆ پاڵپشتيى‬ ‫گەشەى ئابورى‪ ،‬لەکاتێکدا ئەو شێوازەى ئێستا‬ ‫بەرپایە لە داخوازيى کااڵ بەکاربراوەکان و‬ ‫گەشەى ئابورى دا‪ ،‬دوو داینەمۆى وێرانکردنى‬ ‫ژینگەن‪.‬‬ ‫ئەوەى مێژووى کینيزم و نیولیبراڵیزم بۆمان‬ ‫دەردەخات ئەوەیە‪ ،‬کە هەردووکیان بە کەڵکى‬ ‫ڕووبەڕووبونەوەى سیستەمێکى تێکشکاو نایەن‪،‬‬ ‫و ئەڵتەرناتیڤێکى توندوتۆڵ و یەکگرتوو هەیە‬ ‫دەبێت تەرحى بکەین‪. ...‬‬

‫سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫‪The‬‬ ‫‪Guardianthe‬‬ ‫‪. 1‬‬ ‫‪ideology at the root of all our‬‬ ‫‪problems‬‬ ‫‪-George Monbiot‬‬ ‫‪w w w. t h e g u a r d i a n . c o m /‬‬ ‫‪neoliberalism-/15/apr/2016/books‬‬ ‫‪ideology-problem-george‬‬‫‪monbiot‬‬ ‫‪.2‬‬ ‫اللیبرالیە‬ ‫الجدیدە‪ :‬الڕیدیولوجیا التی تکمن فی ڕێل مشاکلنا‬ ‫موقع قاسیون‪/‬حزب االرادە‬ ‫الشعبیە – ترجمە احمد الرز‬ ‫‪www.kassioun.org/reports‬‬‫‪-11-2016-19136/and-opinions/item‬‬ ‫‪31-38-21-14‬‬

‫ژمارە (‪ )329‬دوشەممە ‪2017/2/6‬‬

‫‪4‬‬

‫وانەكانی ژیانم‬ ‫(بیرەوەرییەكانی عەلی وەردی)‬

‫و‪ :‬نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد‬

‫بەشی سێیەم‪:‬‬ ‫ئوسامنڵی گلیورلەر‬ ‫لە دوای كەوتنی بەغدا بەدەستی‬ ‫ئــیــنــگــلــیــزەكــان‪ ،‬لــەنــێــو خــەڵــكــیــدا‬ ‫پڕوپاگەندەیەك بــاوبــۆوە دەیــانــووت‪:‬‬ ‫«(ئوسمانڵی) واتە عوسمانییەكان‪ ،‬بەم‬ ‫نزیكانە دەگەڕێنەوە بۆ عێراق»‪ ،‬خەڵكێك‬ ‫هــەبــوون ئــەم جــۆرە پروپاگەندانەیان‬ ‫بــاودەوكــردەوە‪ ،‬چونكە بەرژەوەندییان‬ ‫لەتەك ســەردەمــی عوسمانیدا هەبوو‪،‬‬ ‫ئــەم جـــۆرە كــەســانــە پێیان دەوتـــرا‬ ‫(گلیورلەر) كە وشەیەكی توركییە؛ واتە‬ ‫گەڕاوەكان(عائیدون)‪.‬‬ ‫م ــن لـــەو ڕۆژگـــــــارەدا ئـــــارەزووی‬ ‫كۆكردنەوەی پارەی مەعدەنیی عوسمانیم‬ ‫هــەبــوو كــە چیتر بــەكــار نــەدەهــات‪،‬‬ ‫لەالی كەسوكارو خزماندا بــەدوای ئەو‬ ‫جۆرە پارەیەدا دەگەڕام و بڕێكی زۆرم‬ ‫كۆكردبووەوە‪ ،‬ڕۆژێكیان لە دوكانەكەی‬ ‫باوكمدا دانیشتبووم كەسێك بەوێدا‬ ‫تێپەڕی و موژدەی ئەوەی بە باوكم دا‬ ‫دەوڵەتی عوسمانی لەسەردەمی جەنگدا‬ ‫بەم نزیكانە عوسمانییەكان دەگەڕێنەوە خەڵكی عەوام لە دانیشتنە تایبەتییەكانی‬ ‫بۆ عێراق‪ .‬باوكم ئاوڕێكی لێدامەوەو خۆیاندا باسیان دەكـــرد‪ ،‬هەمان ئەو دراوێكی كاغەزیی دەركرد پێیان دەووت‬ ‫پرسیاری ئەوەی لێكردم چەندم لەپارەی بــارودۆخــەیــە كە لە بیرەوەرییەكاندا (نــۆت)‪ ،‬خەڵكی بەهۆی ئەو دراوەوە‬ ‫عوسمانی كۆكردۆتەوە‪ ،‬وتی لەئەگەری باس كــراوە‪ .‬نەنگی و ئابڕوچوونەكانی دوچاری ناخۆشییەكی زۆر بوون‪ ،‬چونكە‬ ‫گــەڕانــەوەی عوسمانییەكاندا ســوودی ســەردەمــی عوسمانی ئێجگار زۆرن و نرخی ئــەو دراوە لە ب ــازاڕدا دەیكردە‬ ‫لێدەبینێت‪ .‬دڵــم بــەم قسەیە خۆش زەحمەتە بتوانین كۆیان بكەینەوە‪ ،‬بەاڵم چارەكێكی نرخە فەرمییەكەی‪ ،‬زۆرجار‬ ‫بوو‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە ئەم خۆشییە هیچ دەتوانم لێرەدا هەندێكیان باس بكەم وا ڕێكدەكەوت كە فەرمانبەرێك یان‬ ‫سوودێكی نەبوو‪ ،‬لەباوكمدا تێبینیی وەك ئەوەی لە زمانی خەڵكیدا بیستوومە ئەفسەرێك لەبازاڕدا شتێكی دەكڕی و ئەو‬ ‫ئەوەم كردبوو كە چەشنە ملمالنێیەكی یان لە بیرەوەرییەكانی ئەو كەسانەدا جۆرە پارەیەی دەداو داوای باقیەكەیشی‬ ‫دەروونیی لەبەرامبەر عوسمانییەكان و خوێندوومەتەوە كە لــەو ســەردەمــەدا دەكرد‪ ،‬دوكاندارەكەش لەئاستی ئەو پارە‬ ‫بێنرخەدا دوچــاری ئیحراجبوون دەبوو‬ ‫ئینگلیزەكاندا هەبوو‪ .‬باوكم لەسەرێك زۆر ژیابوون‪.‬‬ ‫ئیماندار بوو و بەئەندازەیەكی زۆر خەریكی‬ ‫دەوڵــەتــی عوسمانی بەشێوەیەكی و نەیدەزانی چی بكات‪ ،‬هەم شتەكەی‬ ‫خوداپەرستی بــوو‪ ،‬بەو پێیە دەبوایە ڕێكوپێك و لەكاتی خــۆیــدا موچەی دەداتێ‌ و هەم دەبێ‌ باقیشی بداتەوە‪،‬‬ ‫الیەنگری عوسمانییەكان بێت بەحوكمی بەسەر فەرمانبەرەكانیدا دابەش نەدەكرد‪ ،‬بۆیە زۆرجار فرۆشیارەكە لە كڕیارەكە‬ ‫ئــەوەی دەوڵەتێكی دینی بــوو‪ ،‬بەاڵم جاری وا هەبووە ماوەیەكی زۆر تێپەڕیوە دەپاڕایەوە كە شتەكە بە خۆڕایی و لەڕێی‬ ‫لەسەرێكی ترەوە نەهامەتی و ئازارێكی بێئەوەی سەربازو فەرمانبەران موچە خــوا ببات‪ ،‬یــان بەقەرز بیبات بەڵكو‬ ‫زۆری بــەدەســتــی عوسمانییەكانەوە وەربگرن‪ ،‬ئەمە وای لە سەربازەكان كرد ڕۆژێك ئەو قەرزە بداتەوە‪.‬‬ ‫بەسەربازیكردنی زۆرەملێ‌ لەسەردەمی‬ ‫چەشتبوو وای لێكردبوو ڕقێكی قووڵ و هەندێجار پەالماری بازاڕەكان بدەن و‬ ‫شاراوەیان لەئاستدا هەڵبگرێ‌‪ .‬زۆربەی تااڵنی بكەن‪ ،‬ئەوەی كە خەڵكی پێیان عوسمانیدا یەكێك بوو لەو كێشە پڕ‬ ‫خەڵكی وەكــو بــاوكــم وابــــوون‪ ،‬بــەاڵم دەووت (فەرهود)‪ ،‬لەوالتر فەرمانبەران لە نەهامەتییانەی ڕووبــەڕووی خەڵكی‬ ‫لە ڕێــژەی ئــەو ملمالنێ‌ دەروونــیــیــەدا كــاری هاواڵتیانیان جێبەجێنەدەكرد‪ ،‬دەبـــووەوە‪ ،‬هــەر خێزانێك یەكێك لە‬ ‫جیاواز بوون‪ ،‬كەسی وا هەبوو فاكتەرە تەنها ئەگەر بەرتیلێكیان پێ‌ بدانایە ئەندامەكانی دوچــاری سەربازیكردنی‬ ‫ئاینییەكەی تیادا بەهێزتر بــوو وەك ســا ڕاســتــەوخــۆ بــوایــە یــان بــە نهێنی زۆرەمــلـێ‌ ببوایەتەوە‪ ،‬ئیدی گریان و‬ ‫ناڵەو فیغان لەناو خێزانەكە بەرزدەبۆوە‪،‬‬ ‫لــە فاكتەرە دونیاییەكەی‪ ،‬هەشبوو وبەدزییەوە‪.‬‬ ‫بەپێچەوانەی ئەمە بوو‪.‬‬ ‫مــەدام دیۆالفرا لە بیرەوەرییەكانیدا چونكە دڵنیابوون زۆربـــەی ئــەوانــەی‬ ‫عوسمانی‬ ‫ستەمی‬ ‫لە دیاردەكانی‬ ‫دەگێڕێتەوە‪ ،‬لەساڵی ‪1881‬دا لەتەك ڕەوانەی بەرەكانی جەنگ دەكرێن‪ ،‬ئەوا‬ ‫عوسمانیدا‬ ‫سەردەمی‬ ‫لە‬ ‫زوڵم و ستەم‬ ‫مێردەكەیدا سەردانیی شــاری بەسڕە بەمسۆگەری دەمــرن و تیادەچن‪ ،‬سا‬ ‫گەیشتبووە پلەیەك بەدەگمەن زوڵمی وا دەكــــەن‪ ،‬ئــیــدی بــاســی ئــەو شوێنگە لەبرسا بێت یان لەسەرما یان بەهۆی‬ ‫لەهیچ سەردەمێكی تردا هەبووە‪ .‬دەوڵەتی تەندروستییە دەكات كە پێیان دەووت بریندارییەوە كە چارەسەرناكرێن‪ .‬خەڵكی‬ ‫عوسمانی بەر لە جەنگی یەكەمی جیهانی كەرەنتینە (محجر صحی) و دەوڵەت بۆ لەو بوارەدا ئەزموونی تاڵیان چەشتبوو‬ ‫پێی دەوترا (پیاوە نەخۆشەكە)‪ ،‬چونكە ئەو كەسانەی دانابوو كە لەدەرەوەی عیراق بەدەست ئــەو جەنگانەی لــەڕابــردوودا‬ ‫دەوڵەتێكی الوازو گەندەڵ بوو‪ .‬گروپی دەهاتن و چۆن ئەمان توانییان هەڵبێن و دەوڵەت هەڵیدەگیرساندن و خەڵكێكی‬ ‫«ئیتیحادو تەرەقی» لەدوارۆژەكانیدا خۆیان دەربازبكەن‪ .‬ئەو باسی خەڵكی زۆری تیاداچوون‪.‬‬ ‫گرفتی فەرمانگەی بەسەربازیكردن‬ ‫هەوڵیان دا بیبوژێننەوە‪ ،‬بەاڵم لەبری بەسڕە دەكات چۆن فەرمانبەرانی ئەوێ‌‬ ‫ئەوە هێنایانە نێو جەنگێكی گەورەوە كە ئەو شوێنەیان بۆ ڕاوكردن بەكاردەهێناو ئەوەیە كە بەیەكسانی و دادپــەروەری‬ ‫بەتەواوی لەناوی بردن‪.‬‬ ‫پارەیان لەو گەشتیارانە وەردەگــرت كە مامەڵە لەگەڵ خەڵكیدا ناكەن‪ ،‬بەرتیل‬ ‫لەخەڵكی‬ ‫گوێم‬ ‫منداڵیمدا‬ ‫لەسەردەمی‬ ‫لەوێدا دەمــانــەوە‪ .‬ئــەوان بەرامبەر بە و واستە ڕۆڵێكی گــەورەیــان هەبوو‪،‬‬ ‫زۆری‬ ‫و‬ ‫زوڵم‬ ‫و‬ ‫گەندەڵی‬ ‫دەبوو باسی‬ ‫بەرتیلێك ئینجا ڕێگەیان بە گەشتیاران تەنها كــوڕانــی كــەمــدەرامــەت و هــەژار‬ ‫چۆن‬ ‫زوڵمە‬ ‫ئەو‬ ‫كە‬ ‫دەكرد‬ ‫عوسمانییان‬ ‫دەدا شوێنەكە بەجێبهێڵن‪ ،‬یان هەندێجار بــەاڵی سەربازییان بەسەردا دەسەپا‪،‬‬ ‫بەشێوەیەكی فراوان و بەرین باڵوببۆوە‪ .‬دەستیان بەسەر پارەكانیاندا دەگرت‪ ،‬یان كەچی كــوڕانــی دەوڵــەمــەنــدو نـــاودارو‬ ‫دواتــر كە بیرەوەرییەكانی هەندێ‌ لەو بە نرخێكی گران خۆراكی بەسەرچوویان دەسترۆیشتوو‪ ،‬بەشێوەیەك لەشێوەكان‪،‬‬ ‫دەربازدەبوون‪.‬‬ ‫كــەســانــەم خــوێــنــدەوە كــە لــەوكــاتــەدا پێ‌ دەفرۆشتن‪.‬‬ ‫ژیابوون‪ ،‬بۆم دەركەوت ئەو بارودۆخەی‬

‫فەرمانگەكانی دەوڵــەتــی عوسمانی‬ ‫لەكاتی جەنگدا بــەنــاوی (تەكالیفی‬ ‫جەنگ)ەوە دەستیان بەسەر شتومەك و‬ ‫كەرەستەی خەڵكیدا دەگرت‪ ،‬بەبیانووی‬ ‫ئــەوەی بۆ جەنگەكە پێویستییان پێی‬ ‫هەیە‪ ،‬دەوڵەت بەڵێنێكی دەستوخەتیی‬ ‫دەدا بەخاوەنی ئەو كەرەستەو شتومەكانە‬ ‫كە لەپاش كۆتاییهاتنی جەنگ پارەی‬ ‫ئــەو شتانەیان بۆ دەگــێــڕنــەوە‌‪ .‬بەاڵم‬ ‫خەڵكی دڵنیابوون لەوەی هیچیان دەست‬ ‫ناكەوێتەوە‪ ،‬چونكە لــەرابــردوودا بە‬ ‫ئەزموون ئەوەیان بۆ دەركەوتبوو‪ ،‬ئەمە‬ ‫جگە لەوەی ئەو ئەفسەرو فەرمانبەرانەی‬ ‫تــەكــلــیــفــكــرابــوون بــە كــۆكــردنــەوەی‬ ‫(تەكالیفی جــەنــگ) دەرفــەتــەكــەیــان‬ ‫دەقــۆســتــەوەو پارەكانیان بۆ خۆیان‬ ‫گلدەدایەوە‪ ،‬هەندێكیان بەرادەیەكی زۆر‬ ‫دەوڵەمەندبوون‪.‬‬ ‫لەنێوان دوو پاڵنەردا‬ ‫بەهۆی ئەو نەهامەتییانەی خەڵكی‬ ‫بــەدەســت دەوڵــەتــی عوسمانییەوە‬ ‫دوچاری ببوون‪ ،‬وایان لێهاتبوو لەنێوان‬ ‫دوو پاڵنەری دژ بەیەكدا بووەستن‪ ،‬وەك‬ ‫پێشتر ئاماژەم پێدا‪ ،‬یەكێك لەو پاڵنەرانە‬ ‫دینی بوو كە وای لێدەكردن الیەنگرو‬ ‫هاوسۆزی دەوڵــەت بن لە جەنگەكەیدا‬ ‫دژی كافران‪ ،‬بــەاڵم پاڵنەرەكەی دی‬ ‫دونیایی بوو وای لێدەكردن ڕقیان لێبێت‬ ‫و كافرانیان پێ‌ باشتر بێت‪.‬‬ ‫ئەوەی لێرەدا شایستەی وتنە ئەوەیە‬ ‫كە زانایانی ئایینی یان پیاوانی ئایین‪،‬‬ ‫لەساتەوەختی جەنگدا‪ ،‬بانگەشەی‬ ‫جیهادیان كــرد دژی ئینگلیزەكان‬ ‫و بــۆ الیــەنــگــریــی دەوڵــــەت‪ ،‬ئەمانە‬ ‫بەوەندە نەوەستان تەنها بانگەشەی‬ ‫جیهادبكەن‪ ،‬بەڵكو خۆیشیان دەچوونە‬ ‫نێو سوپای عوسمانییەوەو لەبەرەكانی‬ ‫شــەڕدا بەشدارییان دەكــرد‪ ،‬ئەمە وای‬ ‫لە ژمارەیەكی زۆری سەربازەكان كرد‬ ‫هەست بە ملمالنێی دەروونــی بكەن‪،‬‬ ‫نەیاندەزانی چی بكەن‪ ،‬ئاخۆ بەدەنگ‬ ‫بانگەشەی جیهادەوە بچن و لەپێناوی‬ ‫خوادا خۆیان فڕێ بدەنە نێو مەرگەوە‪،‬‬ ‫یان لەدەستی دەوڵەتێكی ستەمكارو‬ ‫زاڵم و گەندەڵ هەڵبێن و چیتر سەربازی‬ ‫نەكەن‪.‬‬ ‫لەبەشی یەكەمدا باسی ئــەوەم كرد‬ ‫چۆن نەجەف لەساتەوەختی جەنگدا‬ ‫یاخیبوونی لەدژی دەوڵەتی عوسمانی‬ ‫ڕاگەیاندو بوو بە پەناگەیەك بۆ ئەو‬ ‫كەسانەی لەهەموو الیەكی عێراقەوە‬ ‫لەدەست سەربازی هەڵدەهاتن‪ ،‬ئەمە‬ ‫ســەربــاری ئـــەوەی نــەجــەف ئــەوســاو‬ ‫ئێستاش شوێنێكی ئاینیی گەورەیە‪،‬‬ ‫زانایانی ئایینی ئەو شارە پێشڕەویی‬ ‫بــزووتــنــەوەی جــیــهــادیــان دەكـــرد بۆ‬ ‫سەرخستنی دەوڵەتی عوسمانی‪ ،‬باشە‬ ‫چۆن دەكرێ‌ گونجانێك بكرێت لەنێوان‬ ‫ئەو دوو ڕەوتە دژ بەیەكەدا؟‬ ‫پاش ماوەیەكی زەمەنی بۆم ڕەخسا‬ ‫ئەو پرسیارە ئاراستەی باوكم بكەم‪ ،‬وەك‬ ‫پێشتر وتم باوكم هەاڵتووی سەربازی‬ ‫بوو و پەنای بۆ نەجەف بردبوو‪ ،‬هاوكات‬ ‫كەسێكی ئایینپەروەر بوو و ڕێساكانی‬ ‫زانایانی ئایینیی جێبەجێدەكرد‪.‬‬ ‫وەاڵمـــی بــاوكــم ئــەوەبــوو دەیـــووت‬ ‫دەوڵەتی عوسمانی لەروخسارو ڕووكاردا‬ ‫دەوڵەتێكی ئایینی بوو‪ ،‬بەاڵم لەراستیدا‬ ‫وانەبوو‪ ،‬ئیدی باوكم باسی ئەو نەگبەتی‬ ‫و كارەساتانەی بۆ دەكردم كە خۆی و‬

‫دەوڵەتی عوسامنی بەشێوەیەكی‬ ‫ڕێكوپێك و لەكاتی خۆیدا موچەی‬ ‫بەسەر فەرمانبەرەكانیدا دابەش نەدەكرد‪،‬‬ ‫جاری وا هەبووە ماوەیەكی زۆر تێپەڕیوە‬ ‫بێئەوەی سەربازو فەرمانبەران موچە وەربگرن‪،‬‬ ‫ئەمە وای لە سەربازەكان كرد هەندێجار پەالماری‬ ‫بازاڕەكان بدەن و تااڵنی بكەن‪ ،‬ئەوەی كە خەڵكی‬ ‫پێیان دەووت (فەرهود)‪ ،‬لەوالتر فەرمانبەران‬ ‫كاری هاواڵتیانیان جێبەجێنەدەكرد‪ ،‬تەنها‬ ‫ئەگەر بەرتیلێكیان پێ‌ بدانایە سا‬ ‫ڕاستەوخۆ بوایە یان بە نهێنی‬ ‫وبەدزییەوە‬ ‫لە مــەودای تــۆپ و تفەنگ و گوللە‪،‬‬ ‫دەوڵەت كۆمەڵێ‌ ئیمتیازاتی تایبەتیی بە‬ ‫خۆیان و بە دەست و پێوەندو كەسە‬ ‫نزیكەكانیان بەخشیبوو‪ ،‬ئەمە وای لە‬ ‫زۆر كەس كرد پەیوەندی بە پیاوانی‬ ‫ئایینەوە بكەن و لەخزمەتی ئەواندا بن تا‬ ‫لەدەست سەربازیكردن ڕزگاریان ببێت‪.‬‬ ‫جارێكیان بــاوكــم چیرۆكێكی بۆ‬ ‫گێڕامەوە پەیوەندیی بەم بابەتەوە هەیە‪،‬‬ ‫كورتەی چیرۆكەكە بەمجۆرەیە‪ :‬كاتێك‬ ‫لە سەرەتای جەنگەكەدا سەربازیكردنی‬ ‫بــەســەردا سەپێنرا‪ ،‬خــۆی و ئەوانەی‬ ‫لەگەڵیدا بوون‪ ،‬یەكەمجار بردنیان بۆ‬ ‫گۆڕەپانی قشڵەی بەغدا تا گوێ‌ لەو‬ ‫وتارە ئاینییە بگرن كە دادوەری بەغدا‬ ‫بۆی دەدان‪ ،‬كاتێكیش گەیشتنە شوێنی‬ ‫مەبەست‪ ،‬بینییان چۆن دادوەر وتارێكی‬ ‫زایــەڵــەداریــان پێشكەش دەكــات و بە‬ ‫دەنگ و نەغمەیەكی وروژێنەر قسەدەكات‬ ‫و باسی پێویستیی خۆبەختكردن دەكات‬ ‫لەپێناو پاراستنی ئایین لە مەترسییەكانی‬ ‫كافران‪ .‬باوكم دەیووت ئێمە بەتەواوی‬ ‫دەمانزانی كە ئەم دادوەرە شەفاعەتی‬ ‫بۆ كوڕەكانی خۆی و خزمەكانی كردبوو‬ ‫تا نەچن بۆ سەربازی و لەبەاڵی تەجنید‬ ‫ڕزگاری كردبوون‪ .‬ئەمە واتە دادوەرەكە‬ ‫داوای لە خەڵكی دەكرد گیانی خۆیان‬ ‫بەختبكەن لەپێناوی خ ــوادا‪ ،‬كەچی‬ ‫لــەوالتــر كــوڕو خزمەكانی نــەدەنــاردە‬ ‫بەرەی جەنگەكان و دەبوایە ئەوان لە‬ ‫سەربازی ببەخشرانایە!! باشە بۆچی؟‬ ‫ئەم نیفاقە لەپای چی؟؟‬

‫هەزاران كەسی دی لەسایەی دەوڵەتی‬ ‫عوسمانیی بەناو ئیسالمی‪ ،‬گیرۆدەی‬ ‫بــبــوون‪ .‬یەكێك لــەو شــتــانــەی بۆی‬ ‫بــاس دەكــردم دۆخــی دەوڵــەمــەنــدان و‬ ‫دەسترۆیشتووان بوو ئەوانەی لە كازمیەدا‬ ‫تەجنیدو بەسەربازیكردن دەیگرتنەوە‪،‬‬ ‫چۆن توانییان خۆیان دەربازبكەن‪ ،‬یان‬ ‫ڕۆڵەكانیان لەجێگایەك دادەنران دوور‬ ‫بوو لە بەرەكانی جەنگ و مەترسییەكانی‬ ‫جەنگ‪ .‬پاشان پێی وتم‪ :‬ئایا دەتەوێ‌‬ ‫لەپێناوی دەوڵەتێكدا‪ ،‬كە بەوشێوە‬ ‫ئابڕووبەرە‪ ،‬جیاوازی لەنێوان خەڵكیدا‬ ‫دەكــات‪ ،‬خۆم بهاوێمە نێو مەرگەوە؟‬ ‫دەوڵەتێكی ئیسالمیی ڕاستەقینەم‬ ‫بدەرێ‌ بزانە چیی بۆ دەكەم!!‬ ‫ئەم ڕاڤەكردنەی لە باوكمەوە بیستم‬ ‫وەك چارەسەرێك وابوو بۆ ئەو ملمالنێ‬ ‫دەروونــیــیــەی خــۆی و كەسانی دی‬ ‫دوچاری ببوون‪.‬‬ ‫جارێكی تر بۆم ڕەخسا هەمان پرسیار‬ ‫ئاراستەی یەكێك لە زانایانی ئایین‬ ‫بكەم كە بەشداریی لە بزووتنەوەی‬ ‫جیهاد كردبوو‪ ،‬ئەو بەشێوەویەكی تر‬ ‫وەاڵمــی دامـــەوە‪ ،‬ئــەو پێی وابــوو ئەو‬ ‫زانا ئاینییانەی بانگەشەی جیهادیان‬ ‫دەكــرد لەراستیدا ئەركی سەرشانی‬ ‫خۆیان جێبەجێكردووە‪ ،‬ئەو ئەركەی‬ ‫ئایین دەیخوازێت‪ ،‬بەو پێیەی دەوڵەتی‬ ‫عوسمانی نوێنەرایەتیی ئیسالم دەكات و‬ ‫دەوڵەتیش لەحاڵەتی جەنگدایە لەدژی‬ ‫كافران‪ ،‬بۆیە دەبوایە بەهەرشێوەیەك‬ ‫بێت ئەو دەوڵەتە سەربخرێت‪.‬‬ ‫لــێــرەدا نــابـێ‌ ئــەوەمــان لەیادبچێ‌‬ ‫كە زانایانی ئایین دوچــاری گرفت و‬ ‫سەرنج‪:‬‬ ‫نەهامەتییەكانی بەسەربازیكردن نەبوون‬ ‫لێرەدا ئەم بابەتە رادەگرین‪ ،‬كە لە‬ ‫بــەو شێوەیەی خەڵكی و بەتایبەتی بنەڕەتدا بریتییە لە ‪ 12‬بەش‪ ،‬سەرجەمی‬ ‫هـــەژاران دوچـــاری ب ــوون‪ ،‬لەراستیدا ئەم بیرەوەرییانە لە ئایندەیەكی نزیكدا‬ ‫زانایانی ئایین و پیاوانی ئایین لە خزمەتی لە كتێبێكی سەربەخۆدا لەالیەن دەزگای‬ ‫سەربازی بەخشرابوون‪ ،‬كاتێكیش بەرەو رۆشنبیریی جەمال عیرفانەوە چاپ‬ ‫بەرەكانی جەنگ دەچوون‪ ،‬دوور بوون دەكرێت‬