Respons: Helga Pletzers
Fundamenten Doorheen dit hele nummer van CDR komt het woord ‘vermaatschappelijking’ herhaaldelijk aan bod. Steeds binnen een kader van kansen en bedreigingen. De interpretatie afhankelijk van de context en diegene die het begrip hanteert. Veelal binnen een kader van “ja, maar/op voorwaarde dat…”. Een begrip dat veeleer wordt afgetoetst op zijn individuele toepassingen dan op zijn globaliteit. Een begrip dat veeleer wordt gedefinieerd door te verduidelijken wat het niet is of zou mogen/ moeten zijn. Het begrip ‘vermaatschappelijking’ roept in Vlaanderen gemengde gevoelens op. Naar mijn aanvoelen is dit onder meer te wijten aan het feit dat ‘vermaatschappelijking’ is verworden tot wat het nooit wilde zijn: een ‘container-‘ of ‘stapelbegrip’, een modewoord, een verzameling van betekenissen… dat desondanks te pas en te onpas wordt gebruikt.
What’s in a word? Het woordenboek Van Dale definieert ‘vermaatschappelijking’ als “(1) het worden tot een maatschappij of tot een integrerend deel van de maatschappij, (2) het overbrengen of overgaan van particulier eigendom in handen van de samenleving of haar organen, (3) het proces van de toenemende invloed van het algemeen belang op terreinen waar vroeger het individueel of groepsbelang de doorslag gaf.” Het woord ‘maatschap’ is erin vervat . Door de Van Dale gedefinieerd als “(1) overeenkomst waarbij besloten wordt iets gezamenlijk te doen, (2) samenwerkingsverband, gebaseerd op zo’n overeenkomst”. Ook vervat is het woord ‘maatschappij’. Door de Van Dale gedefinieerd als “(1) samenleving, gemeenschap, wereld, (2) vereniging ter bevordering van bepaalde belangen, (3) vereniging van personen tot een handelsonderneming enz.”
30
Fundamenten
Roots in Nederland Historisch gezien komt het begrip overgewaaid uit Nederland. In de jaren 80 van de vorige eeuw was ‘vermaatschappelijking’ synoniem voor ‘extramuralisering’: het buiten de muren van de instellingen verlenen van zorg. In eerste instantie aan psychiatrische patiënten, doch later ook ouderen, personen met een handicap en andere zorgbehoevenden. Enerzijds als antwoord op veranderingen in de opvattingen over de beste zorg voor mensen met langdurige beperkingen en op de veranderende vraag van de gebruikers. Anderzijds was het een maatregel die moest helpen de kosten in de gezondheidszorg te beheersen. Al snel werd echter duidelijk dat enkel extramuralisering niet voldoende was voor maatschappelijke integratie. ‘Vermaatschappelijking in de zorg’ evolueerde op twintig jaar tijd naar een heel conglomeraat aan veranderingen, zowel in de zorg als in de samenleving. 1
1 Vermaatschappelijking in de zorg. Ervaringen en verwachtingen van aanbieders en gebruikers in vijf gemeenten. H. Koops; M.H. Kwekkeboom. Sociaal en Cultureel Planbureau. Den Haag, augustus 2005
Fundamenten 31
Dit leidde tot een aangepast wettelijk kader. De Wet maatschappelijke ondersteuning verving in 2007 de Welzijnswet 1994, de Wet voorzieningen gehandicapten en delen van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten. Deze wet werd in juli 2014 aangepast. Opvallend is echter dat sinds de introductie van een regelgevend kader het gebruik van de term ‘vermaatschappelijking’ fundamenteel is gedaald. Het lijkt erop dat wanneer het begrip zijn concrete invulling krijgt, het als concept verdwijnt. Een van de grote kritieken vandaag op de Wet maatschappelijke ondersteuning is net dat veel wordt gefocust op individuele onderdelen ervan (bv. persoonsgebonden budget, huishoudelijke hulp toelage, ondersteuning thuis) en dat er geen aandacht meer is voor de filosofie achter deze wet.
Intrede in België Net wanneer het gebruik van de term in Nederland afneemt, doet ‘vermaatschappelijking’ zijn intrede in België. De Strategische Adviesraad Welzijn, Gezondheid en Gezin omschrijft ‘vermaatschappelijking van de zorg’ in haar visienota uit 2012 als volgt: “Verschuiving binnen de zorg waarbij ernaar gestreefd wordt mensen met beperkingen, chronisch zieken, kwetsbare ouderen, jongeren met gedrags- en emotionele problemen, mensen die in armoede leven…., met al hun mogelijkheden en kwetsbaarheden, een eigen zinvolle plek in de samenleving te laten innemen, hen daarbij waar nodig te ondersteunen en de zorg zoveel mogelijk geïntegreerd in de samenleving te laten verlopen. Begrippen die hierbij een rol spelen zijn onder meer deïnstitutionalisering, community care, empowerment, kracht- en contextgericht werken, vraagsturing en respijtzorg”. De oplijsting van “begrippen die een rol spelen”, die elk op zich ook voor verschillende interpretaties vatbaar zijn, geeft al aan dat ‘vermaatschappelijking’ vandaag in Vlaanderen een containerbegrip is. De vraag kan worden gesteld hoe het concept ‘vermaatschappelijking in de zorg’ in Vlaanderen zijn vertaling zal vinden. De Vlaamse Sociale Bescherming is vandaag in volle uitbouw. De algemene principes van de Vlaamse Sociale Bescherming zijn vervat in een conceptnota die op 29 mei 2015 besproken werd op de Vlaamse regering. De kern van de VSB is de vraaggestuurde zorg, te realiseren door middel van een persoonsvolgende financiering . De komende jaren zal de Vlaamse Sociale Bescherming stapsgewijs worden uitgebouwd. De eerste fase bestaat uit drie onderdelen: de bestaande zorgverzekering, de
32
Fundamenten
tegemoetkoming hulp aan bejaarden (THAB) en het basisondersteuningsbudget (BOB) voor personen met een beperking. Vanaf 1 januari 2018 staat Vlaanderen in voor de effectieve overname van een aantal sectoren in het kader van de zesde staatshervorming, met name de mobiliteitshulpmiddelen, de residentiële ouderenzorg, de opvang in beschut wonen, de psychiatrische verzorgingstehuizen en revalidatie. Tegen eind 2018 dient er een vernieuwd en uitgebreid decreet Vlaamse Sociale Bescherming te komen, gebaseerd op nieuwe persoonsvolgende, vraaggestuurde concepten voor de volgende bouwstenen: de zorgverzekering en het BOB voor personen met een beperking, alsook de nieuwe persoonsvolgende, vraaggestuurde concepten van de THAB, leeftijdsonafhankelijke hulpmiddelen en mobiliteitshulpmiddelen, de residentiële ouderenzorg, initiatieven voor beschut wonen en psychiatrische verzorgingstehuizen, revalidatie, gezins- en thuiszorg. Daar waar in Nederland veeleer sprake is van work in progress en reparatiewerken, zijn we in Vlaanderen nog volop bezig met het leggen van de fundamenten. Afwachten of ook in Vlaanderen de uitbouw van een regelgevend kader aanleiding zal geven tot het verdwijnen van het concept ‘vermaatschappelijking in de zorg’ en het opnieuw zal worden herleid tot ‘de som van zijn delen’. [Helga Pletzers is adviseur gezondheidszorg & welzijn bij Ceder, studiedienst van CD&V.] hpletzers@cdenv.be
Fundamenten 33