leeft
Fee
wreo kset n ndom 1 april !
Programma Over Alva Spaanse keuken Watergeuzen Spanjaarden 1 Aprilkleding Voor de kids
Exclusief verkrijgbaar bij
De Geuzenpenning
Voorstraat 37 | Brielle | T 0181-413461 | www.juwelierhoogvliet.nl
Alva Een autoritaire ijzervreter Tekst: Ad Hoogerwerf / Fotografie: John de Pater
De Hollanders konden zijn bloed wel drinken. Don Fernando Alvarez de Toledo, kortweg Alva (1507-1582) was een fanatiek katholiek edelman, een autoritaire ijzervreter die wreed de calvinistische ketters liet vervolgen.
Hij kwam uit een adellijke familie, die in de loop van honderden jaren steeds meer macht kreeg. Nadat een voorouder slag had geleverd met de Moren bij Toledo, noemde de familie zich Alvarez van Toledo. Van kinds af aan werd hij militair geschoold en op 7-jarige leeftijd nam zijn opa hem al mee tijdens een veldtocht, zoals Alva later zijn zoontje van 5 meenam in de strijd. Hoewel hij vaak van huis was in de oorlog tegen Duitsers, Turken, Engelsen, Italianen en Nederlanders, of op diplomatieke missies in heel Europa, was hij gelukkig getrouwd. Hoezeer hij op zijn vrouw gesteld was bleek uit het verhaal waarin hij een week op zijn paard zat om haar te ontmoeten toen ze ziek was. Hij bleef een paar dagen bij zijn echtgenote en reisde vervolgens weer in acht dagen achtereen naar het strijdtoneel in Hongarije. Zijn vrouw oefende waar dat kon haar invloed uit en behartigde het belang van het Spaanse hof op posten in het buitenland. Beiden hielden goed het familiebelang in de gaten. Toen hij naar de Nederlanden werd gedirigeerd, nam hij drie zonen mee. Hoewel zijn militairen beter waren dan de huurlingen van de opstandige Nederlanden, kreeg hij het leger van Willem van Oranje er onder door een veldslag te vermijden. Uit geldgebrek moest Oranje daarom in eerste instantie zijn soldaten weer naar huis sturen, tot hij voldoende geld bijeen had gesprokkeld voor een nieuwe poging. Alva was een meester in deze tactiek van het winnen van oorlogen zonder veldslagen te voeren. Met deze strategie, om net zo lang te wachten tot de tegenstander het moest opgeven, was de ervaren rot vaak succesvol.
Alva had niet alleen de militaire touwtjes in handen, ook de politieke. Met harde hand dacht hij de orde wel te kunnen handhaven, de opstand de kop in te kunnen drukken en de afvalligen terug te krijgen in de katholieke moederkerk. Met zijn bloedraad, die ketters veroordeelde en de bezittingen van edelen verbeurd verklaarde, leek dat te lukken. Maar zijn terreur, waarbij hij zelfs gematigde en geliefde edelen als Egmond en Hoorne op een laffe manier in de val lokte en doodde, dreef volk en adel zo in een hoek dat die niets meer te verliezen hadden. De oorlogsmisdaden van Alva werden breed uitgemeten in de pamfletten die Oranje in een originele en voor die tijd ongekende propagandastrijd over het land verspreidde. De opstand groeide uit tot een heuse revolutie waarin de Nederlanden zich losweekten van Spanje en in de loop van de zeventiende eeuw erkend werden als zelfstandige staat. Alva, in ons koude kikkerland geplaagd door jicht, heeft dat niet meer meegemaakt. Na zijn jaren in Holland raakte de koningsgetrouwe hertog nog even bij Philips uit de gratie, maar werd door de koning toch nog een keer ingezet bij de verovering van Portugal, het land waar hij korte tijd later na een ziekbed overleed.
Ditjes&Datjes 4
Met een uniek volksfeest herdenkt Den Briel de inname in 1572 door de watergeuzen.
Lied van veerman Koppestok
De geuzennaald Om de bevolking van Brielle en omstreken voor 1 april ‘in ’t pak te steken’ zijn de dames van ‘De Geuzennaald’ al weer maanden actief om de meest uiteenlopende creaties te maken. De mooiste jurken en pakken worden getoond door diverse modellen, maar ook voorbeelden van de eenvoudige dracht van rond 1572 worden aan u getoond. De kleding wordt verkocht in de winkel ‘De Geuzennaald’, in het historische Bastion VIII, te vinden aan het einde van de Kruithuisstraat. Op zaterdag 25 februari is de Geuzennaald op ludieke wijze geopend door, poorter van het jaar 2011, Cees Zoetemeijer. U bent van harte uitgenodigd om te komen kijken naar wat er in de ´Geuzennaald´ te koop is. Indien u zelf handig bent met naald en draad kunt u ideeën opdoen en u deskundig laten informeren en adviseren door de dames van de Geuzennaald.
In naam van Oranje, doe open de poort! De watergeus ligt aan de wal: De vlootvoogd der Geuzen, hij maakt geen akkoord Hij vordert Den Briel of uw val Dat is het bevel van Lumey op mijn eer En burgers, hier baat nu geen tegenstand meer, De watergeus komt om Den Briel! (BIS) De vloot is met vijfduizend koppen bemand, De mannen zijn kloek en vol vuur. Een ogenblik nog en zij stappen aan land, Zij wachten bericht binnen 't uur; Gij moogt dus niet dralen, doet open die poort, Dan nemen de Geuzen terstond zonder moord Bezit van de vesting Den Briel! (BIS) Komt, geeft de verzek'ring, 'k moet spoedig terug De klok heeft het uur reeds gemeld. Ik zeg 't U, geeft gij mij de sleutels niet vlug Dan is reeds uw vonnis geveld. De wakkere Geuzen staan tandenknarsend daar. Zij wetten hun zwaarden en maken zich klaar. En zweren: "Den dood of Den Briel!" (BIS) Hier dringt men naar buiten, daar schuilt men bijeen En spreekt over Koppelstocks last: "De stad in hun handen of anders de dood" 't Besluit tot het eerste staat vast! Maar nauw'lijks is hiermee de veerman gevleid, Of Simon de Rijck heeft de poort gerammeid En zo kwam de Geus in Den Briel! (BIS)
De Geuzenpenning De Geuzenpenning is verkrijgbaar bij Juwelier Hoogvliet. Een uniek sierraad dat niet mag ontbreken bij de ‘echte’ Briellenaar!
5
Stuur in!
Stuur je leukste 1 aprilfoto op naar: info@brielleleeft.nl en maak kans op een verrassend Geuzen- of Spanjaarden-pakket!
Heerlijke Gekte De met een aangeduidde artikelen in deze speciale 1 april uitgave zijn geschreven door Ad Hoogerwerf. Hij verhaalt het ‘echte’ verhaal over de bevrijding van Brielle en vertelt over Alva. Verder beschrijft hij wie en wat de Watergeuzen voor lieden waren. John de Pater is de fotograaf van de gebruikte foto’s. De overige publicaties zijn afkomstig uit het streekarchief, van dhr. R.G. Meier, uit de nalatenschap van Fons Löbker, van de vader van Maarten Gielis en van Jos Uitdehaage.
*
Het zwaard van de beul Dat zwaard is het zwaard van de beul Johan Vreezen. Het zwaard is gedateerd 1600. Het maakt deel uit van de museumcollectie en is vanaf 1 april weer te zien. Op het zwaard komt meerdere malen het wapen van Brielle met een bril voor. Maar dat is op de afbeelding niet te zien. Foto: collectie Historisch Museum Den Briel.
Boek bestellen Wilt u meer lezen over de 1-aprilvieringen in Den Briel en de ingrijpende gebeurtenis in de vaderlandse geschiedenis? Bestel dan het boek ‘Heerlijke Gekte’. Stuur een email met uw naam, adres, woonplaats, telefoonnummer en emailadres naar de redactie van Brielle leeft: info@brielleleeft.nl onder vermelding van ‘Heerlijke Gekte’. Het boek bevat vele beelden van vroeger en nu. ‘Heerlijke Gekte’ gaat uitvoerig in op het verleden, maar geeft aan de hand van interviews ook een beeld van 1 april in deze tijd. De layout van het boek is verzorgd door B&M Design & Communicatie, Slechts de uitgever van Brielle leeft.
€ 27,50 (zola de voor ng raa strekt) d
Lid worden? Als echte Briellenaar moet u lid zijn van de 1 april vereniging. Vanaf €10,- per jaar bent u al lid. Met uw lidmaatschap voegt u zich reeds bij de 650 andere Briellenaren, maar ook niet-Briellenaren, die u al voor gingen. De activiteiten die de vereniging ontplooit, met name het organiseren van het 1 april feest en het onderhouden van het spelmateriaal, kosten veel geld. Daarom is uw lidmaatschap van essentieel belang. Kijk op www.1aprilverenging.nl hoe u lid kunt worden.
kids Geuzen 6
Kleurplaat
Kermis bij de Jumbo!
7
Wordt watergeus... ...schminken en verkleden!
Het spel voor de kinderen van Brielle...
8 Programma 17 maart tot 1 april Zaterdag 17 maart 2012 Tiende Penning plakkaten plakken. Zaterdag 24 maart 2012 Prijzen 1 aprilloterij ophalen. Restant Tiende Penning plakkaten plakken. 14.00 uur Generale repetitie, locatie Plantage.
Vanaf zate 24 maa rdag rt: S pa
anse
Van Pa Week tot Raa ella sdonde in l o k a rs le wi en hor nkels ec a !
Vrijdag 30 Maart 2012 09.00 - 11.45 uur: Slot educatief ontwikkeld spel vestingsteden: Slag om Dondervoort. Hele dag Kermis. Zaterdag 31 maart 2012 10:00 uur Kranslegging herdenking 440 jaar bevrijding Brielle bij het 1 Aprilmonument, einde Dijkstraat. 13:00 uur Opbouwen kampement huurlingen van Voorne Locatie Prikkevest. 17:00 uur Aanval vanaf Prikkevest richting 1 Aprilmonument. 20.00 uur Kalknacht & gezellige drukte bij de Brielse horeca.
rdag Vanaf zate 31 maart:
Hele dag Kermis.
week Geuzen Paella
Van nders tot Raasdoinkels in lokale w en horeca !
Zondag 1 April 2012 10.45 uur Coppelstock roeit door de haven. 11.00 uur Coppelstock komt aan land bij zijn standbeeld aan de Buitenhaven en gaat in optocht met de burgerij en met het Stadsvendel voorop naar het stadhuis aan de Markt. 11.00 uur Maak van uw kind een watergeus, locatie: Vischstraat en Nobelstraat. 11.20 uur Coppelstock en Paddeltje arriveren bij het Stadhuis en aansluitend aanvang spel “Om de sleutel van de stad” voor het stadhuis 1. 12.00 uur Start van de Wandelconcerten in de St. Catharijnekerk (tot 15.00 uur). 12.00 uur Opening winkels koopzondag. 12.00 uur Heropening Museum 80 jarige Oorlog, toegang gratis. 14.00 uur Aanvang spel om de sleutel van de Stad. 14.30 uur Ontscheping Watergeuzen 2. Tocht langs de Langesingel naar de Langepoort. 15.00 uur Rammeien van de Langepoort 3. 15.15 uur Intocht van de Watergeuzen. Stoet trekt door: Langestraat, Wellerondom, Koopmanstraat, Voorstraat, Dijkstraat en eindigt bij het 1 Aprilmonument. 15.45 uur Overgave van de stad aan de Prins van Oranje 15.50 uur Ophanging Spaanse commandant 4. 16.15 uur Einde spel “Om de sleutel van de stad”. Feest in de bevrijde stad met in de taveernen en herbergen geuzenmaaltijden, gerstenat en Spaanse wijn. 20.00 uur Geuzenbal in dansschool De Werker (Venkelstraat). Muzikale invulling. 21.00 uur Uitreiking van de beker op het Geuzenbal voor de aardigste en de origineelste straatgroep. 23.00 uur Einde programma. Hele dag Kermis.
1
9
EL ING ES G N LA
3
4
4 PRIKKEVES
M AA
ND N
R M AA
ST P P EL
O CK
Z
LA N
D ZZ
ST R
AAT
GEUZE
NS T R A
CHEST
AT
R.
NG
SLAGVEL
LA
D
FR A NS
MOLENSTRAAT
RAAT
CO
R LA
VOORSTRAAT
3 RT
AN LIJNBA
VOOR
T AA
STRA
TR
AT
ES RK St.CATHARIJNEKE
1
VIS
CHS TR
AT
RA AT
RA
AAT
LS T
ST
NO
BE
NK EL
OO
VE
EP
EG
2
NIEUWST
NG
2
BATTERIJ W
RAAT ITHST E DE W WITT LA
T
E
R TU
BE
AD
SC
O
O RL HA
TH
NO
FK
AT RA
T AA
T AIS KA
TR LS
OE LA VE RW EG
GRO
ENE
KRU
ISW
EG
P
GROENE KRUISWE
G
stond al maanden 10
Overval op Den Briel
Je kunt ze niet ontlopen. Tijdens de 1 aprilviering in Brielle zijn de Spaanse soldaten nadrukkelijk in de vesting aanwezig. Zonder Spaans garnizoen geen overwinning van de geuzen, zou je denken. Hoe anders was het in 1572. Die eerste april waren er helemaal geen Spanjaarden in de stad. Tot opluchting van de bevolking had Alva de bezetting van een paar honderd man eind 1571 naar Utrecht teruggeroepen. Hij dacht dat het gevaar van een invasie op de kust was geweken. Gevochten werd er pas een paar dagen na de verovering van Den Briel, toen Alva zijn vergissing inzag en hij de geuzen wel even uit de stad dacht te gooien. Hoe dat afliep zullen we nooit vergeten: de geharde en getrainde Spaanse soldaten kregen - vermoedelijk op de plek waar nu de Jumbo en de Plantage liggen en de Hossebosdijk een flink pak slaag waarna ze als geslagen honden afdropen. Het was de laatste keer dat deze beroepsmilitairen de muren van Den Briel hebben gezien! De folklore op 1 april moeten we in stand houden. Maar wat heeft zich hier in werkelijkheid afgespeeld? Brielle lag in de zestiende eeuw in de Lage Landen, een gebied dat onderdeel was van het rijk van de Spaanse vorst Philips II. De koning had nog een paar jaar in Brussel gewoond, maar het grootste deel van zijn leven heeft hij in zijn afgelegen paleis onder de hete Spaanse zon doorgebracht. Den Briel had in die periode zijn glorietijd als handels- en vissersplaats al achter de rug. Door de ligging aan de monding van de Maas was de stad nog wel van strategisch belang. De plaats telde enkele honderden huizen. De mannelijke bevolking verdiende de kost met ambachten, een beetje handel en visserij. De stad was grotendeels ommuurd. Bij opgravingen in de jaren ’90 hebben archeologen in de Langestraat nog een deel van de oorspronkelijke muur blootgelegd. De wetenschappers
toonden zich verbaasd over de omvang, de hoogte en robuustheid van het verdedigingswerk. Philips had in die dagen, eind zestiende eeuw, zijn handen vol aan het bijeenhouden van zijn rijk. Hij had weliswaar vrede gesloten met Frankrijk, maar de moslims in het Middellandse-Zeegebied hielden hem bezig, evenals zijn ruzie met de Engelse koningin. Zijn legers slokten bakken met geld op en hij stak al zijn energie in het besturen van al die ver uiteengelegen gebieden. De Lage Landen bleven voor hem interessant, onder meer omdat hij vanuit deze goed verdedigbare gebieden snel Frankrijk zou kunnen binnenvallen als dat weer vervelend ging doen. In deze noordelijke uithoek van zijn koninkrijk maakten de bewoners, tegenwoordig Nederlanders en Belgen, het hem niet gemakkelijk. De adel morde, omdat Philips de politieke touwtjes aantrok en hen weinig vrijheden toestond. Sterker, door vakkundige ambtenaren te benoemen op functies die altijd door de adel waren bezet, zagen ze hun macht en – nog erger – hun inkomsten verminderen. De bevolking morde eveneens. De inwoners waren gevoelig voor het calvinisme, de geloofsrichting die afweek van de katholieke kerk. En Philips was fel katholiek. Zo fel, dat hij probeerde het protestantisme met geweld de kop in te drukken. En waar hij vriend en vijand evenmin een plezier mee deed, was zijn voortdurende geleur om geld. Hij kneep het volk uit, en dat vonden die zuinige Hollanders niet leuk. Vooral de inkwartiering van Spaanse soldaten zette kwaad bloed. Het zijn de belangrijkste oorzaken van wat eerst een veenbrand en later een uitslaande brand zou worden.
gepland
11
Tekst: Ad Hoogerwerf / Fotografie: John de Pater
Een belangrijk moment was het aanbieden van het smeekschrift in 1566. Een groep edelen, graven, hertogen en prinsen, toog naar de landvoogdes in Brussel, Margaretha van Parma, die in de Lage Landen namens haar broer Philips de zaak runde. De heren van adel, onder wie Willem van Oranje, wilden meer geloofsvrijheid. Ze vroegen haar de teugels iets te laten vieren, waardoor de spanning in het land zou kunnen verminderen. Het was tijdens dat bezoek, dat het woord geuzen viel, wat in het Frans bedelaars betekent. Het stelletje bedelaars had zich dat goed in de oren geknoopt, want zodra ze als bannelingen moesten uitwijken, noemden ze zich geuzen. Philips gunde hen de vrijheden niet, waarna de bom barstte en volk en adel in opstand kwamen. Duizenden calvinisten beleden openlijk hun geloof door massaal preken in de open lucht bij te wonen. Het moest buiten, want kerkgebouwen hadden ze niet, die waren van de katholieken. In augustus 1566 ontlaadde de volkswoede zich in plundering van de kerkgebouwen, die de protestanten opeisten voor hun diensten. In Brielle had Blois van Treslong, die later zo’n belangrijke rol bij de inneming van de stad zou spelen, de leiding bij het leegroven van meerdere kerken. Van chaos zou in Den Briel geen sprake zijn geweest, eerder van een georganiseerde rel.
Beeldenstorm Deze beeldenstorm trok over de Lage Landen, tot aan Groningen toe. Even leek Holland zich aan de Spaanse overheersing te onttrekken, maar het was nog te vroeg. De steden bleven in katholieke handen en de revolutie bloedde dood. In feite al niet meer nodig, maar het antwoord van Philips kwam toch; als strafmaatregel stuurde hij hertog Alva, een ijzervreter met een beroepsleger van tienduizend man. De goed bewapende en getrainde militairen bezetten alsnog de steden.
De Engelse koningin Elisabeth liet de watergeuzen lang oogluikend in haar land toe. Maar om Spanje niet te veel voor het hoofd te stoten, sloot ze haar havens toch voor de geuzen. Die moesten op zoek naar een nieuwe basis en kwamen in Den Briel terecht. De bewoners van Den Briel, burgers en katholieke geestelijken, vluchtten in paniek de stad uit. Ze vreesden de komst van de geuzen, die bekend stonden als plunderaars, verkrachters en moordenaars. Bij de gevechten op 5 april, een paar dagen na de inneming van de stad, hakte Rochus Meeuwiszoon een sluisje door, waarna de Spaanse soldaten de benen namen.
12
Veel protestanten, gewone burgers en edellieden, namen de benen en vormden het gewapend verzet. Philips nam hun bezittingen in beslag. Naar schatting zo’n 60.000 bannelingen hielden het hier tijdelijk voor gezien en namen noodgedwongen de wijk, veel van hen naar Engeland. Zij die scheep gingen, de watergeuzen, opereerden vanuit havens in Duitsland, Engeland en Frankrijk. Willem van Oranje, ooit een van de beste maatjes van Philips II toen die nog in Brussel woonde (en door de koning was benoemd tot stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht), had het onder meer door zijn kritische opstelling bij de koning verbruid. De eerste periode na 1566 was het niet Willem van Oranje, maar Hendrik van Brederode die de leiding had van de opstand. Bovendien gaf Oranje, die lang geloofde in een compromis met Philips, te kennen dat hij zich niet tegen de vorst verzette, maar tegen de onderdrukking. Pas na de dood van geuzenleider Brederode in 1568 verschoof de leiding naar Oranje, wiens bezittingen in de Nederlanden door Philips verbeurd werden verklaard. Philips koos voor de harde lijn en schroefde de duimschroeven aan. Samen met zijn broers dokte de prins van Oranje om een huurleger op de been te brengen. Op het land slaagden ze er echter niet in de Spanjaarden een wezenlijke slag toe te brengen. De watergeuzen - die overigens slechts vier jaar hebben geopereerd - vormden zijn ‘marine’, een zwaar woord voor de varende opstandelingen, die om aan eten en buit te komen Hollandse steden plunderden. Ook overvielen ze schepen. Vaak waren dat Hollandse handelsschepen uit Amsterdam. Het idee was: wie niet voor ons is, is tegen ons. En de Spanjaarden zetten de Hollandse vloot in tegen de geuzen, dus die schepen vormden ook de vijand. De Oranjes hadden aanvankelijk weinig op met de medestanders te water, die vooral hun eigen gang gingen en niet bepaald als een eenheid operereerden. Hoewel ze roofden hadden de watergeuzen enige internationale status, omdat ze namens Oranje formeel kapersbrieven hadden en dus geen illegale piraten waren. Dat zat zo: Willem had behalve rechten in gebieden in Duitsland (het ouderlijk slot lag in Dillenburg) ook een klein vorstendom in Frankrijk. Dat van zijn neef geërfde stuk grond gaf hem juridisch gezien het recht een eigen marine te voeren. Nadat de eerste poging het gezag in steden
over te nemen was doodgebloed, bedachten de Oranjes een nieuwe strategie. In 1571 was het de bedoeling op twee fronten toe te slaan: er zou een inval komen vanuit het zuiden, met steun van de Franse protestanten (de Hugenoten) en vanaf zee, waar de geuzen de kust van Noord-Holland zouden bewerken. Toen dat initiatief strandde, werd het plan naar de zomer van 1572 verschoven. Uitvalsbasis De geuzen bivakkeerden maandenlang in Engelse havens, waar koningin Elizabeth hen min of meer toeliet. Een gedoogsituatie. Elizabeth was in oorlog met Spanje, maar moest soms schipperen. Ze zat Philips dwars, maar wilde hem niet te veel uitdagen. Er was ook overleg met Spanje. Als Philips zijn steun zou intrekken aan de katholieken die het op haar troon hadden voorzien, zou zij de geuzen eruit gooien. En zo gebeurde. Lumey kon zijn biezen pakken. Na lang dralen zette de geuzenbevelhebber Lumey koers naar de Hollandse kust. Op zoek naar een nieuwe uitvalsbasis. En buit. Op 31 maart 1572 was het guur weer. Het stormde. De 26 schepen met naar schatting hooguit twaalfhonderd man aan boord werden door de noordwestenwind richting
13 In de dagen na 1 april versterkten de geuzen de stad. Van de schepen gehaalde kanonnen werden op de stadsmuren geplaatst. Daarmee konden ze op 5 april de Spanjaarden beschieten. Voor de stad werd een boomgaard omvergehaald voor een beter schootsveld. Nadat een sluisje was doorgehakt steeg het water aan de oostkant van de stad en kozen de Spanjaarden het hazenpad.
Maasmond gedreven. Even achtervolgden ze nog een handelsvaarder, maar toen die naar Rotterdam zeilde, gingen ze voor Den Briel voor anker. De bevolking van Brielle dacht eerst een handelsvloot te zien, maar veerman Coppelstock haalde hen uit de droom en vertelde wie er op de Maas dobberden. Coppelstock, die net een paar zakenlieden naar Maassluis had geroeid, had op een van de schepen een gesprek met Blois van Treslong, een Briellenaar die een paar maanden eerder nog in de stad was geweest. Coppelstock zal dat niet zomaar hebben gedaan. Vermoed wordt dat hij een van de contactpersonen was van Oranje en onderdeel uitmaakte van het ondergrondse netwerk van tipgevers dat Willem van Oranje op de hoogte hield van de situatie in de door Alva bezette gebieden. Was de aanval op Brielle toeval? Uit historische bronnen blijkt dat Treslong in ieder geval eind 1571 het plan heeft gehad Brielle in te nemen. Brielle, en daarna steden in het noorden. Zo toont dr. J.C.A. de Meij in zijn proefschrift over de watergeuzen aan dat Brielle nadrukkelijk is genoemd als te veroveren plaats tijdens de voorgenomen invasie. Zodra Briellenaar Treslong het gezag over een deel van de schepen kreeg, heeft hij aan-
gedrongen op een aanval op Den Briel. De dreiging van een aanval op de kust was voor Alva in 1571 de directe aanleiding om in enkele steden, waaronder Den Briel, in dat jaar Spaanse garnizoenen te legeren. Maar in november ´71 was het gevaar volgens Alva geweken en trok hij zijn soldaten weer terug. Het Brielse garnizoen ging naar Utrecht, zodat Den Briel in maart-april 1572 geen Spaanse soldaten binnen de muren had. Stel dat Den Briel op het lijstje van Lumey stond (al was het maar om te plunderen) en de verovering op zich niet helemaal uit de lucht kwam vallen, feit blijft dat Willem van Oranje niet blij was met de inneming. Volgens afspraak zou de nieuwe invasie namelijk op zijn vroegst die zomer van 1572 zijn gepland, en niet eind maart, begin april. Want de landlegers waren nog niet voorbereid op hun strijd. In de winter werd er zelden gevochten. De strijd werd ’s zomers gevoerd. Met een te vroege aanval zou de verrassing weg zijn en had Alva een voor een met de legers van Oranje kunnen afrekenen. Wel of geen afspraken: het maakte allemaal niet meer uit. Die eerste april hadden de geuzen besloten Brielle binnen te vallen, in ieder geval voor de broodnodige bevoorrading. En op suggestie van Blois van Treslong zou dit de gewenste eigen haven op Hollandse bodem kunnen worden. Want Engeland mochten ze niet meer in. Van Coppelstock hadden ze vernomen dat er geen Spaanse soldaten in de stad waren: die waren zoals gezegd enkele maanden daarvoor naar Utrecht verkast. Die kans konden de geuzen, verlangend naar voet op vaderlandse bodem, niet laten lopen. De bestuurders van de stad sloten de Noordpoort. Ze vreesden zowel de plunderingen van de geuzen als de straf van Alva, die ongetwijfeld zou volgen als ze met Oranje zouden heulen. Bij de Zuidpoort was het dringen. Honderden burgers en geestelijken namen de benen en zochten een goed heenkomen in de polders en omliggende dorpen op Voorne.
14
De beraadslagingen van de stadsbestuurders duurden te lang naar de zin van de ongeduldige aanvallers. Lumey was bang dat de stad zich zou kunnen versterken. Een groep Luikerwalen, soldaten uit de zuidelijke Nederlanden die met Lumey waren meegekomen, werd ontscheept. Een groep van ongeveer 250 Waalse strijders trok richting stadsmuur. Het legertje splitste zich. Een deel richtte zich op de Noordpoort, het andere op de Zuidpoort. Toen ging het snel. Vroeg in de avond besloot de noordgroep de poort te forceren. Eerst met vuur. Toen dat niet lukte werd de poort ingebeukt met een stuk scheepsmast. De geuzen waren binnen! Tussen acht en negen uur ’s avonds trok een woeste, gewapende stoet met fakkels via het Dijkslop de stad in. Die nacht zagen ooggetuigen uit de omgeving hoe gebouwen in de stad brandden. Kerken werden geplunderd. En verkracht zal er zeker zijn. Geuzen zouden verkleed als monniken, lallend door de straten hebben gelopen. Jarenlang opgebouwde frustratie vond een uitweg. Buit werd naar de schepen gesjouwd. Lumey, zo weten we uit een verslag van een Engelsman die die dag voor de kust schipbreuk leed en als overlevende naar Den Briel werd gebracht, was stomdronken. Toen hij eenmaal zijn roes had uitgeslapen en net zo’n kater had als Alva, nam Lumey een paar doortastende besluiten. Op aandringen van Bloys van Treslong zouden ze blijven. Het geschut op de stadswallen werd versterkt met kanonnen die ze van de schepen haalden. De vesting moest in allerijl worden voorbereid op een tegenaanval van de Spanjaarden. Want Alva mag aanvankelijk zijn schouders over het nieuws hebben opgehaald – hij zou de woorden No es Nada (het betekent niets) hebben uitgesproken – voor de zekerheid trommelde de stugge landvoogd wel meerdere vendels op en gaf opdracht Brielle te heroveren. Blunder Is er op 1 april waarschijnlijk geen schot gelost, op 5 april was het echt menens en vond de eerste en laatste grote slag in de geschiedenis bij Den Briel plaats. Ongeveer duizend Spaanse militairen werden bij Zwartewaal en Heenvliet, dorpen op 5 en 7 kilometer vanaf Brielle, aan land gezet. De schepen bleven onbeheerd achter. Een blunder van formaat, zo bleek al snel.
De Spanjaarden rukten via de polders op naar de oostkant van de stad. Ze werden tegengehouden door geweervuur van geuzen die zich op het terrein van een gekapte boomgaard hadden verschanst. Toen de aanvallers grip op de zaak kregen, was er opnieuw tegenslag. Een plaatselijke timmerman, Rochus Meeuwszoon, had het lef in het zicht van de vijand in het water voor de stadmuur een cruciaal sluisje te openen. Met als gevolg dat de weilanden langzaam maar zeker volliepen met water. De grond werd drassig. De Spanjaarden, in hun tijd gevreesde beroeps, zochten de hogergelegen dijk op (de Hossebosdijk), waar ze echter meteen onder vuur kwamen te liggen van het scheepsgeschut op de muren. Het pleit was beslecht: de Spanjaarden trokken zich terug naar de schepen, die tot hun ontsteltenis in brand waren gestoken of losgemaakt en verderop het water dreven. De terugtocht ontaardde in een wanordelijke vlucht. Eén groep vluchtte via de Hoeksche Waard naar Dordt, een andere eenheid hergroepeerde zich in Zwartewaal, maar moest uiteindelijk ook de biezen pakken. Was de overval ongepland? Kwam de invasie te vroeg? De actie had in ieder geval een sneeuwbaleffect tot gevolg. Want het nieuws ging als een lopend vuurtje door het land en binnen enkele weken en de daaropvolgende maanden waagden meerdere steden zich achter Oranje te scharen. Het belangrijke en strategisch aan de Schelde gelegen Vlissingen kon – na een dappere actie van de Vlissingers - door de geuzen worden ingenomen, gevolgd door Veere, Enkhuizen, Bergen, Leiden en Dordrecht. Hele delen van Holland en Zeeland kwamen onder bestuur van Willem van Oranje. Spanje gaf zich nog niet gewonnen, het duurde nog tientallen jaren van strijd en ellende, maar de macht gaven die eigenzinnige Hollanders niet meer uit handen. En Alva? Die heeft gefrustreerd dit koude kikkerland verlaten.
Lekker eten... Spaanse week Geuzen week
15
De Nymph:
De Hoofdwacht:
Geuzenweek - Geuzenmaal - Pot Hollands Bier
Geuzenweek - Mixed grill, bruine bonen met rijst - Een goede pot bier
De Hooghcamer, De Smaeck van Brielle en Floor:
Fletcher Hotel de Zalm:
Spaanse week - Tapas - Spaanse wijn
Spaanse week - Spaans georienteerde maaltijden - Spaanse wijn
Geuzen week - Hollandse maaltijden - bijbehorende drankjes
Schats:
Spaanse .. week - Paella
Geuzenweek - Geuzenmaaltijd
Spaanse .. week - Paella - Spaanse wijn
Spaanse .. week - Paella - Gegrilde sardientjes met zeezout, citroen, rozemarijn en Spaans bier - Tapas toren voor 2 personen en een glas Sangria - Spaanse omelet - Gefrituurde inktvisringen in knoflook - Spaanse gehaktballen in Spaanse tomatenamandelsaus - Citroentaart met ijs en rode vruchten Geuzenweek - Stoofschotel met oerbrood