Dituria islame 289

Page 1

DITURIA ISLAME NUMËR 289|VITI 28|SHTATOR 2014|DHUL KA’DE/DHUL HIXHXHE 1435|REVISTË MUJORE, FETARE, SHKENCORE E KULTURORE|ÇMIMI 1 €

Haxhi

burim i dobive të shumta www. bislame.net

XHAMIA E FSHATIT STUDENICË NË KOMUNËN E ISTOGUT Fshati StudenicĂ« Ă«shtĂ« vendbanim i vjetĂ«r, i cili nĂ« dokumentet e shkruara para osmane pĂ«rmendet qĂ« nga shekulli XIII (XII) dhe nĂ« dokumentet osmane nga fundshekulli XV. NĂ« kĂ«tĂ« vendbanim ka elemente tĂ« epokĂ«s bizantine tĂ« hershme, tĂ« cila janĂ« krijuar deri kah mesi i shekullit VI. TrashĂ«gimia fetare e kĂ«tij vendbanimi Ă«shtĂ« e lashtĂ«, fillimisht e krishterĂ«, pĂ«rkatĂ«sisht e ritit ortodoks dhe mĂ« pas islame. KĂ«tĂ« e dĂ«shmon mĂ« sĂ« miri defteri i Sanxhakut tĂ« ShkodrĂ«s i vitit 1485 dhe prezenca e kishĂ«s apo manastirit tĂ« Pantelejmonit, i cila me gjasĂ« shĂ«rbeu deri nĂ« shekujt XIII-XIV, ose edhe mĂ« vonĂ«, themelet e tĂ« cilĂ«s edhe sot gjenden nĂ« afĂ«rsi tĂ« xhamisĂ« sĂ« fshatit. Defteri i Sanxhakut tĂ« ShkodrĂ«s vĂ« nĂ« pah edhe ekzistencĂ«n e njĂ« shtĂ«pie muslimane, krahas 17 shtĂ«pive tjera tĂ« krishtera. Defteri vĂ« nĂ« pah gjithashtu edhe ekzistencĂ«n e familjeve tjera muslimane nĂ« fshatrat tjerĂ« tĂ« Istogut tĂ« sotĂ«m ose tĂ« ish nahijes sĂ« SuhogĂ«rllĂ«s (SyriganĂ«s) apo kazasĂ« sĂ« PejĂ«s. Andaj marrim nĂ« konsideratĂ« qĂ« tĂ« dhĂ«nat e defterit janĂ« tĂ« hershme tĂ« vitit 1485 dhe prezenca e njĂ« familje muslimane, nĂ« fshatrat pĂ«rreth edhe tĂ« dy apo tri sosh pĂ«r fshat, na bĂ«nĂ« tĂ« mendojmĂ« qĂ« banorĂ«t e pĂ«rqafuan gradualisht besimin islam dhe u lanĂ« kishat e tyre jashtĂ« funksionit. Defteri vĂ« nĂ« pah edhe ekzistencĂ«n e familjes sĂ« kallogjerit Nikandro,

kur dihet qĂ« burimet serbe flasin pĂ«r funksionimin e manastirit tĂ« StudenicĂ«s deri nĂ« shekullin XIV, nĂ«se nuk Ă«shtĂ« fjala se Nikandro shĂ«rbente gjetkĂ«, por me profesion ishte kallogjer ose funksiononte ende manastiri i StudenicĂ«s-Pantelejmonit, me qĂ« shumica e popullsisĂ« ende ishte e krishterĂ«, kĂ«tĂ« ende nuk e kemi tĂ« qartĂ«. Mendimi i fshatarĂ«ve vendas se me gurĂ«t e kishĂ«s Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar xhamia e sotme (fazĂ«s fillestare), qĂ« gjendet nĂ« afĂ«rsi tĂ« kishĂ«s, do tĂ« mbĂ«shtete mundĂ«sin e funksionimit tĂ« manastirit edhe pĂ«rgjatĂ« shekullit XV dhe mĂ« tutje, ngase ashtu si u tha edhe mĂ« herĂ«t popullsia e StudenicĂ«s dhe rajonit ende ishte me shumicĂ« e krishterĂ« dhe se xhamia sipas informatave tĂ« tanishme u ndĂ«rtua nĂ« fillim shekullin XIX. Mendim i ngjashĂ«m ekziston edhe pĂ«r xhaminĂ« e fshatit Kaliçan, gjĂ« qĂ« edhe mund tĂ« jetĂ« e saktĂ« dhe ishte krejtĂ«sisht proces i natyrshĂ«m. BanorĂ«t siç na bĂ«het e njohur nga defterĂ«t osmane dhe burimet tjera tĂ« kohĂ«s, ishin tĂ« krishterĂ«, me shumicĂ« tĂ« ritit ortodoks. Ata kishin kishat e veta dhe me kalimin e kohĂ«s popullsia pranoi besimin islam dhe u paraqit nevoja pĂ«r faltoret tĂ« reja, gjegjĂ«sisht pĂ«r xhamitĂ«. Ata mund tĂ« kenĂ« rrĂ«nuar kishat e tyre, meqĂ« mĂ« nuk ju nevojiteshin dhe nĂ« vendin e tyre ose me materialin e tyre ndĂ«rtuan xhamitĂ« e tyre pĂ«r tĂ« cilat ata kishin nevojĂ«. PjesĂ« tĂ« shkĂ«putura nga monografia ende e pa botuar “XHAMITË E REPUBLIKËS SË KOSOVËS - KOMUNA E ISTOGUT (BURIMIT). MONOGRAFIA NR.: 06”, autorĂ«: M.Sc. Sami ISUFI Arch. dhe MA Esat RAMADANI Arch. PrishtinĂ«, 2012

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

PËRMBAJTJA: 3 DeklaratĂ« pĂ«r opinion 4 Etapat e Haxhit 8 Editoriali 9 Komentimi i kaptinĂ«s “El-Kehf” – (12) 13 Metodologjia islame nĂ« komunikimin e haxhit 17 Haxhi reflekton paqe dhe ambient sigurie 20 Haxhi burim i dobive tĂ« shumta 23 Tavafi, rregullat dhe dispozitat e tij 27 Sprova e Ibrahimit a.s. pĂ«r therjen e tĂ« birit Ismailit a.s. 30 Ebu Hanife dhe Fikhu i tij 34 Turkmenistani 37 PĂ«rkujdesja e FesĂ« Islame ndaj ndjenjave tĂ« femrĂ«s nĂ« divorc 41 Dhuratat komerciale dhe lojĂ«rat shpĂ«rblyese reklamuese (2) 44 ISIS-i shpall “Halifatin Islamik!” 46 QĂ«llimi i jetĂ«s 49 Disa tĂ« dhĂ«na pĂ«r arsimin nĂ« PreshevĂ« sipas sĂąlnĂąmeve osmane 52 DĂ«shmi tĂ« harmonisĂ« sĂ« mirĂ« fetare 57 Aktivitete 59 Duaja e Haxhit 60 Info 62 FjalĂ«tĂ«rthore

DeklaratĂ« pĂ«r opinion PrishtinĂ«, 9 shtator 2014 Akti i djeshĂ«m i djegies sĂ« “flamurit” nga njĂ« grup i tĂ« rinjve nĂ« tĂ« cilin Ă«shtĂ« edhe dĂ«shmia islame - shehadeti, Ă«shtĂ« veprim i papranuar dhe nĂ« kundĂ«rshtim me traditĂ«n tonĂ« tĂ« tolerancĂ«s e mirĂ«kuptimit. ËshtĂ« e vĂ«rtetĂ« qĂ« ky flamur padrejtĂ«sisht po keqpĂ«rdorĂ«t nga ISIS, organizatĂ« terroriste e cila vepron gjoja nĂ« emĂ«r tĂ« myslimanĂ«ve. MirĂ«po kjo assesi askujt nuk i jep tĂ« drejtĂ« qĂ« tĂ« pĂ«rdhosĂ« simbolet islame apo tĂ« çfarĂ«do feje tjetĂ«r. Me kohĂ« e kemi thĂ«nĂ« dhe e kemi sqaruar se ISIS, nuk vepron sipas mĂ«simeve islame dhe as qĂ« Ă«shtĂ« zgjedhur e mandatuar nga myslimanĂ«t pĂ«r pĂ«rfaqĂ«sim. Jemi tĂ« bindur qĂ« veprimet e tyre shpejt do tĂ« marrin pĂ«rgjigjen adekuate nga populli i Irakut dhe i SirisĂ« nĂ« bashkĂ«punim me botĂ«n demokratike. FtojmĂ« tĂ« rinjtĂ« tanĂ« qĂ« tĂ« jenĂ« tĂ« kujdesshĂ«m e tĂ« matur nĂ« veprimet e tyre dhe mos tĂ« bien pre e fushatave qĂ« mĂ« shumĂ« mund tĂ« sjellin debate, konfuzion e paqartĂ«si sase qĂ«llimi i tyre pĂ«r distancim nga veprimet e ISIS. RikujtojmĂ« se nĂ« emĂ«r tĂ« distanicimit nga ISIS, Ă«shtĂ« e papranueshme nĂ«pĂ«rkĂ«mbja dhe pĂ«rdhosja e simboleve islame. Po ashtu ftojmĂ« edhe besimtarĂ«t tanĂ« qĂ« tĂ« mos bien pre e veprimeve tĂ« pamatura tĂ« disa tĂ« rinjve tanĂ«, ku kemi bindjen se kĂ«ta tĂ« rinj nuk kanĂ« dashur qĂ« tĂ« djegin dĂ«shminĂ« “Nuk ka Zot tjetĂ«r pĂ«rveç Allahut dhe se Muhamedi a.s. Ă«shtĂ« i dĂ«rguar i tij”, por kanĂ« dashur tĂ« djegin fotografinĂ« e kriminelit Bagadatit dhe krimet e tij mbi popullatĂ«n e pafajshme. Ne si popull solidarizohemi me vuajtjet e popullatĂ«s civile nĂ« Irak e Siri, dhe nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ« dĂ«nojmĂ« veprimet kriminale tĂ« asaj qĂ« quhet ISIS.

DITURIA ISLAME / REVISTË MUJORE, FETARE, SHKENCORE E KULTURORE / Boton: Kryesia e BashkĂ«sisĂ« Islame tĂ« KosovĂ«s, PrishtinĂ«. Kryeredaktor: Mr. Rexhep Suma / Redaksia: Mr. Ajni Sinani, Mr. Bekim Jashari, Mr. Ekrem Maqedonci, Mr. Fitim Gashi, Dr. Hysen Matoshi, Isa TĂ«rshani, Mr. Ragmi Destani dhe Musli Arifaj. Gazetar nĂ« redaksi: Ramadan Shkodra / Lektor: Mr. Isa Bajçinca / Korrektor: Dr. Ferid Selimi / Redaktor artistik, teknik dhe operator kompjuterik: Bashkim Mehani. Adresa: Dituria Islame, rr. “Bajram Kelmendi” nr. 84, 10000 PrishtinĂ« / Tel&Fax: 038 224 024 / email: dituriaislame@hotmail.com / dituriaislame@yahoo.com www.dituriaislame.net /Parapagimi: EvropĂ« 25 € / AmerikĂ« 40 USA $ / Shtypi: Shtypshkronja “Iliri”, PrishtinĂ« / DorĂ«shkrimet dhe fotot nuk kthehen!

3

4

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

5

6

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

7

8

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

Editoriali

Haxhi është në muajt e caktuar

H

axhi Ă«shtĂ« kushti i pestĂ« i fesĂ« islame. Allahu e obligoi pĂ«r robĂ«rit e Tij duke thĂ«nĂ«:”Aty ka shenja tĂ« qarta: vendi i Ibrahimit, dhe kush hyn nĂ« tĂ«, ai “Allahu e bĂ«ri QabenĂ«, Ă«shtĂ« i sigurt. PĂ«r hir tĂ« Allahut, vizita e shtĂ«pisĂ« (QabesĂ«) Ă«shtĂ« obligim ShtĂ«pinĂ« e shenjtĂ«, vend jetĂ«sipĂ«r atĂ« qĂ« ka mundĂ«si udhĂ«timi te ajo, e kush nuk e beson (ai nuk e viziton); Allahu mi (çështje tĂ« fesĂ« e tĂ« jetĂ«s) pĂ«r nuk Ă«shtĂ« i nevojshĂ«m pĂ«r (ibadetin qĂ« e bĂ«jnĂ«) njerĂ«zit”. (Ali Imran, 97). Ky Ă«shtĂ« njerĂ«z, dhe muajin e shenjtĂ«, ibadet dhe si i tillĂ« duhet tĂ« kuptohet. Ata qĂ« mendojnĂ« ndryshe, duke konsideruar se edhe kurbanin edhe (ato kafshĂ« ritet e Haxhit janĂ« diçka si çudi nĂ« vete, mbeten shumĂ« tĂ« gabuar nĂ« kĂ«tĂ« çështje dhe tĂ« shĂ«nuara pĂ«r kurban) atĂ« sidomos njĂ« pjesĂ« e elitĂ«s politike e intelektuale tĂ« shoqĂ«risĂ« sonĂ«. Ata kĂ«rkojnĂ« dhe me qafore. KĂ«tĂ« (pĂ«rcaktim nga vazhdojnĂ« tĂ« kĂ«rkojnĂ« pareshtur argumente tĂ« ndryshme pĂ«r tĂ« diskutuar çështjen Zoti) qĂ« ta dini se Allahu e di pse duhet bĂ«rĂ« haxhi me veprimet e tij. NĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« qetĂ«sohen “mendjet” e tyre, ç’ka nĂ« qiej dhe ç’ka nĂ« TokĂ« Allahu nĂ« ajetin 197 tĂ« sures ElBekare thotĂ«: “Haxhi Ă«shtĂ« nĂ« muajt e caktuar e kush dhe se Allahu ka pĂ«rfshirĂ« me e bĂ«n (ia fillon tĂ« zbatojĂ«) haxhin nĂ« kĂ«ta muaj, nuk duhet t’i afrohet gruas, nuk bĂ«n urtĂ«sinĂ« e dijen e Vet çdo send tĂ« marrĂ« nĂ«pĂ«r kĂ«mbĂ« dispozitat e sheriatit, as nuk duhet tĂ« shkaktojĂ« grindje. Çka (pĂ«rcaktimi i Zotit pĂ«r kĂ«to punoni nga e mira, All-llahu di pĂ«r to. Dhe pĂ«rgatituni me furnizim (pĂ«r rrugĂ«), e Ă«shtĂ« me qĂ«llim tĂ« caktuar, e furnizimi mĂ« i mirĂ« Ă«shtĂ« devotshmĂ«ria, e ju tĂ« zotĂ«t e mendjes kini dronĂ« Time”. pĂ«r tĂ« mirĂ«n e njerĂ«zve)”. Ne si myslimanĂ« jemi tĂ« bindur dhe i kryejmĂ« ritet e Haxhit ashtu siç na ka mĂ«suar (El Maide, 97) Pejgamberi ynĂ«, Muhamed Mustafaja a.s., nĂ« kryerje tĂ« Haxhit, pa asnjĂ« dyshim, ka dobi si fetare, ashtu dhe sociale. Si tĂ« mos ketĂ«, kur Haxhi Ă«shtĂ« njĂ« udhĂ«tim i mirĂ« nĂ« vende nĂ« tĂ« cilat kanĂ« shkelur pejgamberĂ«, Ă«shtĂ« shpallur vahji, Ă«shtĂ« vendlindja e Islamit dhe aty tuboheshin tĂ« parĂ«t tanĂ«. Allahu nĂ« Kur’an thotĂ« :”... por Allahu juve jua bĂ«ri tĂ« dashur besimin dhe jua zbukuroi atĂ« nĂ« zemrat tuaja, ndĂ«rsa mosbesimin, shfrenimin dhe kundĂ«rshtimin, jua bĂ«ri qĂ« t’i urreni. TĂ« tillĂ« janĂ« ata qĂ« gjetĂ«n rrugĂ«n e drejtĂ«â€. (El Huxhurat, 7). Pra, Islami, kur i obligoi ritet e Haxhit, qĂ«llimi ishte qĂ« imanin ta shndĂ«rronte nga kuptimi subjektiv (teorik) qĂ« mĂ«sohet nga literatura e gjerĂ«, nĂ« pĂ«rjetime shpirtĂ«rore, qĂ« njeriun e lidhin menjĂ«herĂ« me zanafillĂ«n e Islamit dhe tĂ« atyre kolosĂ«ve qĂ« sakrifikuan pĂ«r kĂ«tĂ« din dhe qĂ« e bĂ«n njeriun qĂ« tĂ« lidhet edhe mĂ« shumĂ« me kĂ«tĂ« vend tĂ« Shpalljes dhe me ata thirrĂ«sit e parĂ« qĂ« bartĂ«n mbi supet e tyre kĂ«tĂ« amanet hyjnor, jetuan me tĂ« dhe jetuan pĂ«r tĂ«. Meka dhe Medina si dy vende tĂ« shenjta, mbeten qytetet mĂ« tĂ« sigurta dhe mĂ« tĂ« furnizuara nga ana e Allahut, pĂ«r shkak se Ibrahimi a.s., E kishte lutur Allahun xh.sh.: “Dhe kur Ibrahimi tha: “Zoti im, bĂ«je kĂ«tĂ« njĂ« qytet sigurie dhe banorĂ«t e tij, qĂ« besuan Allahun dhe jetĂ«n tjetĂ«r, furnizoji me lloje tĂ« frutave”! Ai (Allahu) tha: “(E furnizoj) Edhe atij qĂ« nuk besoi, do t’ia mundĂ«soj shfrytĂ«zimin e frutave pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« shkurtĂ«r, e pastaj do ta hedh nĂ« dĂ«nimin e zjarrit, e sa pĂ«rfundim i shĂ«mtuar Ă«shtĂ« ai”!(El Bekare, 126). Edhe kur Ibrahimi dhe Ismaili, duke i ngritur themelet e shtĂ«pisĂ« (QabesĂ« ) luteshin: “Zoti ynĂ«, pranoje prej nesh, se me tĂ« vĂ«rtetĂ« Ti je qĂ« dĂ«gjon dhe di”. (El Bekare, 127). Qabeja mbetet vend i shenjtĂ« deri nĂ« Kiamet. PĂ«r kĂ«tĂ« Allahu shprehet nĂ« Kur’an: “Allahu e bĂ«ri QabenĂ«, shtĂ«pinĂ« e shenjtĂ«, vend jetĂ«simi (çështje tĂ« fesĂ« e tĂ« jetĂ«s) pĂ«r njerĂ«z, dhe muajin e shenjtĂ«, edhe kurbanin edhe (ato kafshĂ« tĂ« shĂ«nuara pĂ«r kurban) atĂ« me qafore. KĂ«tĂ« (pĂ«rcaktim nga Zoti) qĂ« ta dini se Allahu e di ç’ka nĂ« qiej dhe ç’ka nĂ« TokĂ« dhe se Allahu ka pĂ«rfshirĂ« me urtĂ«sinĂ« e dijen e Vet çdo send (pĂ«rcaktimi i Zotit pĂ«r kĂ«to Ă«shtĂ« me qĂ«llim tĂ« caktuar, e pĂ«r tĂ« mirĂ«n e njerĂ«zve)”.(El Maide,97) Po ashtu nĂ« njĂ« hadith qĂ« transmetohet nga Ebu Hurejra, Pejgamberi a.s. thotĂ«: “Kush e kryen Haxhin dhe nuk flet fjalĂ« tĂ« ndyta e nuk bĂ«n vepra tĂ« ndyta, kthehet nĂ« shtĂ«pinĂ« e tij sikur nĂ« ditĂ«n kur e ka lindur nĂ«na e tij (pa mĂ«kate)”. NĂ« Haxh haxhinjtĂ« tanĂ« pĂ«rjetojnĂ« ndjenja tĂ« papĂ«rshkruara kur hyjnĂ« nĂ« ihram, bĂ«jnĂ« Tavafin, ecin nĂ« mes Saj’it dhe Merves, shohin Zemzemin, vizitojnĂ« dhe qĂ«ndrojnĂ« nĂ« Arefat, Myzdelife, Mine, qĂ« tĂ« gjitha kĂ«to lĂ«nĂ« gjurmĂ« tĂ« thella qĂ« gjatĂ« tĂ«rĂ« jetĂ«s nuk mund t’i harrojnĂ«. Edhe Muhamedi a.s., nĂ« lidhje me vlerĂ«n e qĂ«ndrimit nĂ« Arefat, ka thĂ«nĂ«: “Nuk ka ditĂ«, tĂ« cilĂ«n Allahu e shpĂ«ton robin mĂ« sĂ« shumti nga zjarri se sa dita e Arafatit”. (Muslimi). Sivjet, sipas kalendarit tonĂ«, Dita e Arefatit Ă«shtĂ« mĂ« 3 tetor, 2014, pra nga kjo kuptohet qĂ« festa e Kurban-Bajramit do tĂ« jetĂ« mĂ« 4 tetor. PĂ«r fund, Haxhi nuk Ă«shtĂ« ibadet individual as nĂ« fenĂ« tonĂ« dhe as nĂ« historinĂ« tonĂ«. Duhet ta njohim fenĂ« tonĂ« dhe, duke njohur fenĂ« tonĂ«, lehtĂ«sojmĂ« edhe qasjen tonĂ« ndaj problemeve me tĂ« cilat ballafaqohemi ne si shoqĂ«ri. PĂ«r hajr ju qoftĂ« tĂ« gjithĂ«ve festa e Kurban-Bajramit! Mr. Rexhep Suma

TEFSIR

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

Sabri Bajgora

Komentimi i kaptinĂ«s “El-Kehf” – (12) Sjellja e shembujve nĂ« Kur’an, pĂ«r hir tĂ« udhĂ«zimit tĂ« njeriut

“Ne kĂ«tĂ« Kur’an Ne shtruam çdo lloj shembulli pĂ«r hir tĂ« njerĂ«zve, po njeriu (jobesimtar) mĂ« shumĂ« se çdo tjetĂ«r Ă«shtĂ« kundĂ«rshtar. Pasi qĂ« t’u ketĂ« ardhur udhĂ«zimi, njerĂ«zit nuk i pengoi tjetĂ«r tĂ« besojnĂ« dhe tĂ« kĂ«rkojnĂ« falje prej Zotit tĂ« tyre, vetĂ«m se presin t’u vijĂ« edhe atyre fatkeqĂ«sia e popujve tĂ« mĂ«parshĂ«m ose t’u vijĂ« dĂ«nimi ballĂ« pĂ«r ballĂ«. Ne nuk i dĂ«rgojmĂ« ndryshe tĂ« dĂ«rguarit pĂ«rveçse si pĂ«rgĂ«zues e qortues. E, megjithatĂ«, ata qĂ« nuk besuan, polemizojnĂ« me tĂ« pavĂ«rtetĂ«n nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« me tĂ«, ta mbizotĂ«rojnĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n, dhe argumentet e Mia dhe atĂ« me çka u qortuan, i marrin pĂ«r tallje. Kush Ă«shtĂ« mĂ« zullumqar se ai qĂ« Ă«shtĂ« kĂ«shilluar me argumentet e Zotit tĂ« vet, e ua kthen shpinĂ«n atyre dhe harron atĂ« qĂ« e punoi vetĂ«? Ne kemi vĂ«nĂ« mbi zemrat e tyre mbulesĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« mos e kuptojnĂ« atĂ« (Kur’anin), kurse nĂ« veshĂ«t e tyre shurdhim, andaj edeh, nĂ«se i thĂ«rret ti ata nĂ« rrugĂ« tĂ« drejtĂ«, ata si tĂ« tillĂ« nuk do tĂ« udhĂ«zohen kurrĂ«. Zoti yt Ă«shtĂ« qĂ« fal shumĂ« dhe bĂ«n mĂ«shirĂ« tĂ« madhe, sikur t’i ndĂ«shkonte ata pĂ«r atĂ« qĂ« kanĂ« vepruar, do t’ua shpejtonte atyre tash dĂ«nimin, por ata kanĂ« momentin e caktuar, e pos Tij nuk do tĂ« gjejnĂ« strehim. Ato janĂ« fshatra (vendbanime) qĂ« kur bĂ«nĂ« zullum, Ne i shkatĂ«rruam dhe pĂ«r shkatĂ«rrimin e tyre u patĂ«m caktuar kohĂ« tĂ« sakta”. – (El-Kehf, 54-59) LidhshmĂ«ria e kĂ«tyre ajeteve me ato paraprake

P

asi që, në ajetet paraprake, Allahu xh. sh. përmendi përgjigjet për dyshimet e jobesimtarëve, të cilët, nga vogëlsia e tyre shpirtërore, nënçmonin myslimanët e varfër, duke u mburrur para tyre me fëmijë dhe pasuri, tash në këto ajete sjell shembuj praktikë dhe përgjigje të argumentuara lidhur me Njëshmërinë e Allahut, rreth misionit të vërtetë të Pejgamberëve, rreth talljeve të idhujtarëve me Fjalët e Allahut dhe me mizoritë e tyre ndaj vetvetes. Megjithatë jobesimtarët kundërshtuan dhe polemizuan për çdo gjë. Zaten, kjo është rruga që ata zgjodhën me vetëdëshirë, dhe kjo ishte pengesa që imani të mos depërtojë lirshëm e natyrshëm në zemrat e tyre. Ata nuk përfillën madje as këshillat e të dërguarve të Zotit, të cilët i Gjithëmëshirshmi i dërgoi si tërheqës të vërejtjes dhe përgëzues për ata që dëshiruan të udhëzoheshin. Këta njerëz, që nuk besuan, janë më mizorët ndaj vetvetes, sepse kërkuan përshpejtimin e dënimit të Allahu në këtë botë, ashtu siç e patën kërkuar shumë popuj para tyre, dhe Allahu u kishte dërguar ndëshkimin nga qielli, për shkak të prapësive të tyre...

Koment:

ِ â€«Ű”ÙÙ’ ÙŽÙ†Ű§ ِف َه Ù°Ù€Ű°ÙŽŰ§ Ű§Ù„Ù’ ُق Ù’Ű±ŰąÙ†Ù لِل ÙŽÙ‘Ù†â€Ź ِ ْ ‫ۧ۳ ِمن ك ُِّل ÙŽÙ…Ű«ÙŽÙ„Ù ÙŽÙˆÙƒÙŽŰ§ ÙŽÙ†â€Ź â€«Ù†ŰłŰ§ ُن ŰŁÙŽÙƒ َ ÙŽÙ’Ű«â€Ź َ â€«Ű§Ù„â€Ź َّ َ ‫َولَ َق Ù’ŰŻâ€Ź 54ïŽż ‫ێ ÙŰĄ ÙŽŰŹ ÙŽŰŻ Ù‹Ù„â€Ź َْ

54. “NĂ« kĂ«tĂ« Kur’an Ne shtruam çdo lloj shembulli pĂ«r hir tĂ« njerĂ«zve, po njeriu (jobesimtar) mĂ« shumĂ« se cilido tjetĂ«r Ă«shtĂ« kundĂ«rshtar”.

Metodologjia kuranore Ă«shtĂ« e shumĂ«llojshme dhe shumĂ«dimensionale. Ajo i drejtohet mendjes dhe shpirtit tĂ« njeriut nĂ« forma tĂ« ndryshme, duke i sjellĂ« argumente tĂ« panumĂ«rta dhe tĂ« pakontestueshme, vetĂ«m e vetĂ«m qĂ« njeriu nĂ« besimin e drejtĂ« tĂ« gjejĂ« prehjen e tij shpirtĂ«rore. Kurani famĂ«lartĂ« i drejtohet mendjes njerĂ«zore herĂ« me premtim e herĂ« me kĂ«rcĂ«nim, herĂ« me shtjellimin e ngjarjeve historike e herĂ« me sjelljen e shembujve, e herĂ«-herĂ« edhe nĂ« formĂ« dialogu. MirĂ«po, pĂ«r fat tĂ« keq, tĂ« shumtĂ«n e rasteve, njeriu ishte dhe vazhdon tĂ« jetĂ« mosmirĂ«njohĂ«s ndaj Zotit tĂ« vet, dhe mĂ« shumĂ« se çdo krijesĂ« tjetĂ«r e shpĂ«rfilli udhĂ«zimin hyjnor. QĂ« tĂ« gjitha kĂ«to argumente qĂ« erdhĂ«n pĂ«r ta pĂ«rudhur njeriun, hasĂ«n nĂ« vesh tĂ« shurdhĂ«r, sepse fatkeqĂ«sisht, shpirtrat e hutuar dhe mendjet e turbulluara ndoqĂ«n rrugĂ«n e shejtanit duke humbur mĂ«shirĂ«n e Allahut, pĂ«rjetĂ«sisht. NĂ« Kuran ka disa ajete tĂ« ngjashme me kĂ«tĂ« tĂ« sures “El-Kehf”, qĂ« flasin pothuajse pĂ«r tĂ« njĂ«jtĂ«n tematikĂ«, si f. v. : “El-Israâ€™Ă«â€ 41 e 89, dhe ky, i 58-ti i sures “ErRrum”: “Ne nĂ« kĂ«tĂ« Kur’an u kemi sjellĂ« njerĂ«zve nga tĂ« gjithĂ« shembujt, po, pasha Allahun, edhe sikur t’u sillje çfarĂ«do mrekullie atyre, ata qĂ« nuk besuan, do tĂ« thoshin: Ju (Muhamedi me besimtarĂ«) nuk jeni tjetĂ«r veçse mashtrues (gĂ«njeshtarĂ«)”.

‫ۧ۳ ŰŁÙŽÙ† يُ Ù’Ű€ ِم ÙÙ†ÙˆŰ§ Ű„Ù Ù’Ű° ÙŽŰŹŰ§ ÙŽŰĄ ُه ُم Ű§Ù„Ù’ ُه ÙŽŰŻ ٰى َويَ Ù’ŰłŰȘَ ْŰș ِف ÙŰ±ÙˆŰ§ ÙŽŰ±ŰšÙŽÙ‘ ُه ْم Ű„Ù َّل ŰŁÙŽÙ†â€Ź َ ‫َو ÙŽÙ…Ű§ َم َن َŰč Ű§Ù„ ÙŽÙ‘Ù†â€Ź ْ َ 55ïŽż â€«ÙŽŰ§Űš قُ ÙŰš Ù‹Ù„â€Ź ُ ‫ŰȘÙŽŰŁÙ’ŰȘِ َي ُه ْم ÙŰł َّن ÙŰ© Ù’Ű§Ù„ÙŽ َّولِ َني ŰŁ ْو ÙŠÙŽŰŁŰȘِ َي ُه ُم Ű§Ù„Ù’ َŰč۰‬

55. “Pasi t’u ketĂ« ardhur udhĂ«zimi, njerĂ«zit nuk i pengoi tjetĂ«r tĂ« besonin dhe tĂ« kĂ«rkonin falje prej Zotit tĂ« tyre, vetĂ«m

9

10

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

TEFSIR

se presin t’u vijĂ« edhe atyre fatkeqĂ«sia e popujve tĂ« mĂ«parshĂ«m ose t’u vijĂ« dĂ«nimi ballĂ« pĂ«r ballĂ«â€. Me fjalĂ«n “njerĂ«zit” ky ajet synon banorĂ«t e MekĂ«s, tĂ« cilĂ«ve, edhe pse u kishte ardhur njĂ« i DĂ«rguar madhĂ«shtor nga mesi i tyre, edhe pse u kishte zbritur Libri i shenjtĂ« – Kurani, ata nuk dĂ«shironin ta pranonin kĂ«tĂ« mĂ«shirĂ« tĂ« ofruar nga Krijuesi FuqiplotĂ«. Ata, nĂ« vend qĂ« tĂ« kĂ«rkonin falje e tĂ« pendoheshin pĂ«r paudhĂ«sitĂ« e tyre,1 vepruan tĂ« kundĂ«rtĂ«n, u treguan mendjemĂ«dhenj e arrogantĂ« ndaj FtesĂ«s sĂ« tĂ« DĂ«rguarit tĂ« tyre, qĂ« tĂ« besonin Allahun xh.sh.. MegjithatĂ«, Allahu xh.sh., nga mĂ«shira dhe dashuria e Tij e pakufishme ndaj krijesĂ«s njerĂ«zore, nuk dĂ«shiroi qĂ« ata robĂ«r tĂ« Tij tĂ« binin nĂ« kurthet e shejtanit, po ua la tĂ« hapur mundĂ«sinĂ« e pendimit. MirĂ«po, ashtu siç ndodh rĂ«ndom me pasuesit e shejtanit, ata e ndienin veten tĂ« paprekshĂ«m, nuk besonin se pas vdekjes do tĂ« ringjalleshin. Madje, talleshin aq shumĂ« me tĂ« DĂ«rguarin e Allahut, duke kĂ«rkuar prej tij me ironi e sarkazĂ«m t’ua sillte dĂ«nimin me tĂ« cilin po i kĂ«rcĂ«nonte. NĂ« lidhje me kĂ«to prapĂ«si tĂ« tyre, na ka njoftuar edhe Kurani famĂ«lartĂ«: “O Allah! NĂ«se Ă«shtĂ« ky (Kur’ani) vĂ«rtet prej Teje, lĂ«sho gurĂ« nga qielli kundĂ«r nesh, ose sillna ndonjĂ« dĂ«nim tĂ« hidhĂ«t”. – (El-Enfal, 32) Dihet se ndĂ«shkimi hyjnor vjen nga Allahu, e jo nga tĂ« dĂ«rguarit, prandaj ajeti nĂ« vazhdim sqaron misionin e shenjtĂ« tĂ« PejgamberĂ«ve:

‫َو ÙŽÙ…Ű§ نُ Ù’Ű± ÙŰł ُل Ű§Ù„Ù’ ُم Ù’Ű± ÙŽŰłÙ„Ù َني Ű„Ù َّل ÙÙ…ŰšÙŽ Ù‘ÙŰŽÙÙŠ َن َو ُم ÙÙ†Ű°Ű±ÙÙŠ َن َويُ ÙŽŰŹŰ§ ÙŰŻ ُل Ű§Ù„ ÙÙŽÙ‘Ű°ÙŠ َن كَ َف ÙŰ±ÙˆŰ§â€Ź 56ïŽż â€«ŰšÙŰ§Ù„Ù’ŰšÙŽ ÙŰ§Ű·Ù„Ù لِيُ Ù’ŰŻ ÙŰ­Ű¶Ù ÙˆŰ§ ÙŰš ِه Ű§Ù„Ù’ ÙŽŰ­ َّق ÙŽÙˆŰ§ŰȘَّ ÙŽŰźŰ°ÙÙˆŰ§ ŰąÙŠÙŽ ÙŰ§ŰȘ َو ÙŽÙ…Ű§ ŰŁÙ ÙÙ†Ű° ÙŰ±ÙˆŰ§ ُه ُŰČ Ù‹ÙˆŰ§â€Ź

56. “Ne nuk i dĂ«rgojmĂ« ndryshe tĂ« dĂ«rguarit po vetĂ«m si pĂ«rgĂ«zues e qortues. E, megjithatĂ«, ata qĂ« nuk besuan, polemizojnĂ« me tĂ« pavĂ«rtetĂ«n, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« me tĂ«, ta mbizotĂ«rojnĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n, dhe argumentet e Mia dhe ato pĂ«r se u qortuan, i marrin pĂ«r tallje”. TĂ« dĂ«rguarit e Allahut ecĂ«n nĂ«pĂ«r kohĂ«, pĂ«r tĂ« na drejtuar mu nĂ« burimin e dashurisĂ« nĂ« kĂ«tĂ« gjithĂ«si; pĂ«r tĂ« na mĂ«suar kuptimin e vĂ«rtetĂ« tĂ« dashurisĂ«; dhe pĂ«r tĂ« na orientuar kah Ai, qĂ« Ă«shtĂ« i Vetmi i denjĂ« dhe meritor pĂ«r kĂ«tĂ« da­shuri – Allahu xh.sh.. TĂ« dĂ«rguarit e Allahut janĂ« tĂ« dĂ«rguarit e dashurisĂ« hyjnore nĂ« TokĂ«, por, meqĂ« urrejtja dhe mĂ«ria janĂ« mĂ« tĂ« pĂ«rhapura, kjo bĂ«n qĂ« kĂ«ta tĂ« dĂ«rguar tĂ« ishin vazhdimisht nĂ« konflikt me forcat e errĂ«ta djallĂ«zore. KĂ«ta tĂ« dĂ«rguar fisnikĂ« paguanin kohĂ«n, ushqimin, rehatinĂ« dhe gjakun e tyre si çmim pĂ«r pĂ«r­hapjen e Thirrjes dhe misionit tĂ« tyre. Secili prej tyre u dĂ«rgua pĂ«r t’ia tĂ«rhequr vĂ«rejtjen popullit tĂ« vet, ndĂ«rsa i DĂ«rguari ynĂ«-Muhamedi a.s. u dĂ«rgua pĂ«r tĂ« gjitha botĂ«t dhe pĂ«r krejt njerĂ«zimin. Alla-

hu xh. sh. na e sqaron kĂ«tĂ«, kur thotĂ«: “O Pejgamber, Ne tĂ« dĂ«rguam ty dĂ«shmues, lajmĂ«tar pĂ«rgĂ«zues e qortues. Dhe, me urdhrin e Allahut, thirrĂ«s pĂ«r nĂ« rrugĂ«n e Tij dhe pishtar ndriçues”. – (El-Ahzab, 45-46). Duhet theksuar se pothuajse asnjĂ« pejgamber nuk ishte pritur mirĂ« nga populli i vet nĂ« fillim tĂ« shpalljes. Ata u kontestuan, u nĂ«nçmuan, shumĂ« prej tyre u persekutuan, e disa prej tyre edhe u mbytĂ«n, po megjithatĂ«, asnjĂ«ri prej tyre nuk hoqi dorĂ« nga udhĂ«zimi i tĂ« paditurve, derisa Allahu xh. sh. nuk i shkatĂ«rroi disa prej atyre popujve... Zemrat e tyre (tĂ« pejgamberĂ«ve) tĂ« pastra ishin tĂ« mbushura me dashurinĂ« ndaj Allahut. PĂ«r ata tĂ« dĂ«rguar tĂ« mĂ«shirĂ«s, sakrifikimi pĂ«r tĂ« arritur kĂ«naqĂ«sinĂ« e Allahut ishte dĂ«shira mĂ« madhore e tyre... MegjithatĂ«, shumica e njerĂ«zve, nuk besuan, po polemizuan duke u pĂ«rpjekur qĂ« tĂ« dobĂ«sonin e tĂ« thyenin moralin e atyre njerĂ«zve tĂ« zgjedhur (pejgamberĂ«ve) tĂ« Allahut: “Ata (jobesimtarĂ«t) duan ta shuajnĂ« dritĂ«n e Allahut me gojĂ«t e tyre, po Allahu e plotĂ«son (e pĂ«rhap) dritĂ«n e Vet, edhe pse kĂ«tĂ« e urrejnĂ« jobesimtarĂ«t”. – (Es-Saff, 8) KĂ«to ide tĂ« helmatisura tĂ« jobesimtarĂ«ve, dhe tĂ«rĂ« kjo urrejtje ndaj udhĂ«zimit hyjnor, qĂ« herĂ« e mbajnĂ« tĂ« fshehur nĂ« zemĂ«r e herĂ« e shfaqin haptazi, megjithatĂ« nuk ka arritur tĂ« pengojĂ« DritĂ«n dhe udhĂ«zimin e Allahut qĂ« tĂ« mishĂ«rohet me zemrat e dĂ«lira tĂ« besimtarĂ«ve nĂ«pĂ«r kohĂ« e shekuj. JobesimtarĂ«t, shumicĂ«n e kĂ«tyre argumenteve i morĂ«n me tallje, pĂ«rbuzje e nĂ«nçmim dhe tĂ«rheqja e vĂ«rejtjes, e nganjĂ«herĂ« edhe kĂ«rcĂ«nimi, nuk ndikoi absolutisht qĂ« zemrat e tyre tĂ« ndriçoheshin me nurin e Imanit. Me ta, Ă«shtĂ« e kotĂ« tĂ« polemizohet, sepse zemrat e tyre janĂ« tĂ« mbyllura e veshĂ«t e tyre tĂ« shurdhĂ«r ndaj sĂ« vĂ«rtetĂ«s. PikĂ«risht pĂ«r shkak tĂ« arrogancĂ«s sĂ« tyre kryeneçe, kĂ«ta mendjemĂ«dhenj do tĂ« ballafaqohen me gjykimin e

TEFSIR

Allahut në Ditën e Llogarisë, për të marrë ndëshkimin e merituar për veprat e tyre në këtë botë.

ِ َ‫َو َم ْن ŰŁÙŽŰžÙ’Ù„ÙŽ ُم ِم َّمن ÙŰ°ÙƒÙ‘Ù ÙŽŰ± ŰšÙŰąÙŠâ€Ź â€«ÙŽŰł ÙŽÙ…Ű§ قَ ÙŽÙ‘ŰŻ َم ْŰȘ يَ ÙŽŰŻŰ§ ÙÙ‡â€Ź َ ِ ‫ۧŰȘ ÙŽŰ±ŰšÙ‘Ù ِه ÙÙŽŰŁÙŽ ْŰč ÙŽŰ± ÙŽŰ¶ َŰč ْن ÙŽÙ‡Ű§ ÙŽÙˆÙ†â€Ź ‫ل قُلُو ÙŰš ِه ْم ŰŁÙŽÙƒÙ َّن Ù‹Ű© ŰŁÙŽÙ† يَ ْف َق ُهو ُه َو ِف ŰąŰ°ÙŽŰ§Ù†Ù ِه ْم َوقْ Ù‹Ű±Ű§ ÙŽÙˆŰ„ÙÙ† ŰȘ َ Ù’ŰŻ ُŰč ُه Ù’Ù…â€Ź Ù° َ â€«Ű„ÙÙ†ÙŽÙ‘Ű§ ÙŽŰŹ َŰčلْ ÙŽÙ†Ű§ َŰč‬ 57ïŽż â€«Ű„Ù َل Ű§Ù„Ù’ ُه ÙŽŰŻ ٰى فَلَن يَ ْهŰȘَ ÙŰŻÙˆŰ§ Ű„ÙŰ°Ù‹Ű§ ŰŁÙŽŰšÙŽ Ù‹ŰŻŰ§â€Ź

57. “Kush Ă«shtĂ« mĂ« zullumqar se ai qĂ« Ă«shtĂ« kĂ«shilluar me argumentet e Zotit tĂ« vet, e ua kthen shpinĂ«n atyre dhe harron atĂ« qĂ« e punoi vetĂ«? Ne kemi vĂ«nĂ« mbi zemrat e tyre mbulesĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« mos e kuptojnĂ« atĂ« (Kur’anin), kurse nĂ« veshĂ«t e tyre shurdhim, andaj, edhe nĂ«se i thĂ«rret ti nĂ« rrugĂ« tĂ« drejtĂ«, ata si tĂ« tillĂ« nuk do tĂ« udhĂ«zohen kurrĂ«â€.

Pasi Allahu xh. sh. pĂ«rmendi jobesimtarĂ«t pĂ«r kundĂ«rshtimin dhe polemikat e vazhdueshme lidhur me argumentet hyjnore, tash nĂ« vazhdim cek disa prej vetive tĂ« tyre tĂ« mbrapshta, me tĂ« cilat e merituan nĂ«nçmimin dhe pĂ«rbuzjen e pĂ«rbotshme. Sipas mufesirĂ«ve mĂ« eminentĂ«, ky ajet ka zbritur pĂ«r disa nga idhujtarĂ«t mekas, pĂ«r tĂ« cilĂ«t Allahu i LartmadhĂ«rishem e njoftoi tĂ« DĂ«rguarin e Vet se nuk do tĂ« udhĂ«zoheshin kurrĂ«, pavarĂ«sisht nga thirrjet pĂ«r besim. TĂ« tillĂ« ishin Ebu Xhehli, Ubej bin Halefi dhe Utbe ibn Rebia, me tĂ« ngjashĂ«m tĂ« tjerĂ« me ta, tĂ« cilĂ«t mĂ« vonĂ« do tĂ« vriteshin gjatĂ« luftĂ«rave me myslimanĂ«t, nĂ« BedĂ«r, Uhud, etj.. Ajo qĂ« i dalloi ata njerĂ«z tĂ« prishur nga tĂ« tjerĂ«t, ishte mizoria ndaj vetvetes e pastaj edhe ndaj tĂ« tjerĂ«ve, sepse askush nuk mund tĂ« jetĂ« mĂ« mizor sesa ai qĂ« ia kthen shpinĂ«n udhĂ«zimit tĂ« Allahut, dhe kundĂ«rshton argumentet e NjĂ«shmĂ«risĂ«, duke harruar bĂ«mat e tij nĂ« jetĂ«n e kĂ«saj bote. Ai njeri qĂ« nuk ndalet tĂ« meditojĂ« rreth argumenteve tĂ« Allahut nĂ« kĂ«tĂ« gjithĂ«si, duke vĂ«nĂ« nĂ« veprim logjikĂ«n e shĂ«ndoshĂ«, ai Ă«shtĂ« i humbur pĂ«rjetĂ«sisht, sepse, me vdekjen e tij, rasti pĂ«r pendesĂ« dhe rikthim nĂ« veprat e mira, pĂ«rfundon njĂ«herĂ« e pĂ«rgjithmonĂ«... Veti tjetĂ«r e kĂ«tyre femohuesve Ă«shtĂ« fakti se Allahu ka vulosur zemrat e tyre me kufĂ«r (mosbesim). Zemrat e tyre janĂ« tĂ« mbyllura, kurse veshĂ«t e tyre janĂ« tĂ« shurdhĂ«r saqĂ« deri tek ata nuk arrin Thirrja e Krijuesit, prandaj Allahu xh. sh. ia bĂ«n me dije tĂ« DĂ«rguarit tĂ« Tij, se i thirre a nuk i thirre nĂ« besim, ata nuk do tĂ« udhĂ«zohen dot. NĂ« konstelacion tĂ« kĂ«tij konstatimi tĂ« dhimbshĂ«m pĂ«r jobesimtarĂ«t, nĂ« Kuranin fisnik kanĂ« ardhur dhjetĂ«ra ajete, si kĂ«tĂ«: “Por tĂ« kĂ«qijat qĂ« punuan, ua mbuluan (u vulosĂ«n me mosbesim) zemrat e tyre”. – (El-Mutaffifin, 14), dhe: “E ata qĂ« mohuan (Kur’anin dhe Muhamedin), pĂ«r ta Ă«shtĂ« njĂ«soj ua tĂ«rhoqe a nuk ua tĂ«rhoqe vĂ«rejt-

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

jen, ata nuk besojnĂ«. Allahu ua mbylli zemrat dhe veshĂ«t e tyre ndĂ«rsa nĂ« tĂ« pamurit e tyre ka njĂ« perde, dhe ata do tĂ« kenĂ« njĂ« dĂ«nim tĂ« madh”. – (El-Bekare, 6-7).

ِ ‫َو ÙŽŰ±ŰšÙÙ‘ َك Ű§Ù„Ù’ َŰșفُو ÙŰ± Ű°ÙÙˆ Ű§Ù„ ÙŽÙ‘Ű± Ù’Ű­ َم ÙŰ© لَ ْو يُ ÙŽŰ€â€Ź â€«ÙŽŰ§Űšâ€Ź َ ‫ۧ۟ ÙŰ° ُهم ŰšÙ ÙŽŰ§ ك ÙŽâ€‹ÙŽŰł ÙŰšÙˆŰ§ لَ َŰč ÙŽÙ‘ŰŹ َل لَ ُه ُم Ű§Ù„Ù’ َŰč۰‬ ِ ِ 58ïŽż â€«ŰšÙŽÙ„ لَّ ُهم َّم ْو ِŰč ÙŒŰŻ لَّن يَ ÙŰŹ ÙŰŻÙˆŰ§ من ÙŰŻÙˆÙ† ِه َم Ù’ÙˆŰŠÙ Ù‹Ù„â€Ź

58. “Zoti yt Ă«shtĂ« qĂ« fal shumĂ« dhe bĂ«n mĂ«shirĂ« tĂ« madhe; sikur t’i ndĂ«shkonte ata pĂ«r atĂ« qĂ« kanĂ« vepruar, do t’u shpejtonte tash dĂ«nimin, por ata kanĂ« momentin e caktuar, e pĂ«rveç Tij ata nuk do tĂ« gjejnĂ« strehim”. Ajeti nĂ« vazhdim Ă«shtĂ« njĂ« prej ajeteve mĂ« madhĂ«shtore tĂ« Kuranit, sepse flet pĂ«r mĂ«shirĂ«n e pakufishme tĂ« Allahut xh. sh. ndaj krijesave tĂ« Tij, duke u dhĂ«nĂ« gjithnjĂ« rastin qĂ« ata tĂ« pendohen pĂ«r veprat e tyre tĂ« shĂ«mtuara nĂ« kĂ«tĂ« botĂ«. Po tĂ« donte Allahu i MadhĂ«rishĂ«m, do t’ua pĂ«rshpejtonte ndĂ«shkimin e merituar, sepse veprat e jobesimtarĂ«ve-idhujtarĂ«ve ishin shumĂ« tĂ« mbrapshta e tĂ« ndyra. Ata po torturonin psikikisht tĂ« DĂ«rguarin e Allahut, madje mĂ« vonĂ« do tĂ« tentonin edhe ta vrisnin fizikisht, po megjithatĂ«, mĂ«shira e Tij Ă«shtĂ« mĂ« e madhe se hidhĂ«rimi, dhe Ai kĂ«tĂ« ndĂ«shkim ua vonon, gjithnjĂ« duke pritur pendimin e tyre. NdĂ«rkaq, atyre qĂ« nuk kthehen tek Allahu, tĂ« penduar, i GjithĂ«pushtetshmi u ka caktuar momentin kur do tĂ« ballafaqohen me ligĂ«sitĂ« e tyre nĂ« DitĂ«n e Gjykimit. AtĂ« ditĂ« nuk do tĂ« ketĂ« strehim, sepse strehimi i vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ« vetĂ«m Allahu, i Cili besimdrejtĂ«t do t’i fusĂ« nĂ«n Hijen e mĂ«shirĂ«s sĂ« Vet. NĂ« lidhje me kĂ«tĂ« vonim tĂ« ndĂ«shkimit, i cili vjen si pasojĂ« e mĂ«shirĂ«s sĂ« Allahut, kemi edhe shumĂ« ajete tĂ« ngjashme nĂ« Kuran, por ne po mjaftohemi vetĂ«m me ajetin 45 tĂ« sures “Fatir”: “E sikur Allahu t’i kapte njerĂ«zit sipas veprave (tĂ« kĂ«qija) tĂ« tyre, nuk do tĂ« linte mbi faqen e dheut asnjĂ« gjallesĂ«, por Ai i afatizon deri nĂ« momentin e caktuar, e kur tĂ« vijĂ« afati i tyre, s’ka dyshim se Allahu i ka parasysh robĂ«rit e Vet”. – (Fatir, 45)

59ïŽż ‫َوŰȘِل َْك Ű§Ù„Ù’ ُق ÙŽŰ± ٰى ŰŁÙŽ ْهلَ ْك ÙŽÙ†Ű§ ُه ْم ل ََّم ŰžÙŽÙ„ÙŽ ÙÙ…ÙˆŰ§ َو ÙŽŰŹ َŰčلْ ÙŽÙ†Ű§ لِ َم ْهلِ ِكهِم َّم ْو ِŰč Ù‹ŰŻŰ§â€Ź

59. Ato janĂ« fshatra (vendbanime) qĂ«, kur bĂ«nĂ« zullum, Ne i shkatĂ«rruam dhe pĂ«r shkatĂ«rrimin e tyre u patĂ«m caktuar kohĂ« tĂ« sakta”. NdĂ«shkimi i Allahut mund tĂ« vijĂ« edhe nĂ« kĂ«tĂ« botĂ«, ose i LartmadhĂ«rishmi e vonon kĂ«tĂ« ndĂ«shkim nĂ« Ahiret. MegjithatĂ«, Ai i ka marrĂ« me ndĂ«shkimin e Vet shumĂ« prej popujve qĂ« ia kthyen shpinĂ«n udhĂ«zimit tĂ« drejtĂ«. NĂ« Kuran janĂ« pĂ«rmendur populli i Themudit, i Adit, i Lutit, i Shuajbit, i faraonit etj., qĂ« pĂ«rjetuan ndĂ«shkimin e tmerrshĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« botĂ«. E ky ajet ia tĂ«rheq vĂ«rejtjen popullit tĂ« MekĂ«s qĂ« tĂ« mos

11

12

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

TEFSIR

sillen me arrogancĂ« e armiqĂ«si ndaj Muhamedit a.s., sepse edhe ata mund t’i godasĂ« e keqja qĂ« kishte goditur shumĂ« popuj para tyre. S’ka dyshim se Allahu e kishte nderuar popullin e MekĂ«s kur nga mesi i tyre kishte pĂ«rzgjedhur mĂ« tĂ« madhin e krejt tĂ« dĂ«rguarve, por kjo nuk do tĂ« thotĂ« se ata nuk mund tĂ« ndĂ«shkoheshin edhe gjatĂ« jetĂ«s sĂ« kĂ«saj bote, nĂ«se nuk do tĂ« ndalin armiqĂ«sinĂ« ndaj Pejgamberit a.s. dhe ndaj myslimanĂ«ve.2

Porosia e kĂ«tyre ajeteve - TĂ« gjitha sqarimet, argumentet dhe shembujt qĂ« janĂ« pĂ«rmendur nĂ« Kuranin famĂ«lartĂ«, lidhur me NjĂ«shmĂ«rinĂ« e Allahut, Ringjalljen dhe DitĂ«n e Gjykimit si dhe pĂ«simet e popujve tĂ« kaluar pĂ«rgjatĂ« historisĂ«, janĂ« mĂ« se tĂ« mjaftueshĂ«m pĂ«r pĂ«rudhjen e njeriut nĂ« rrugĂ«n e drejtĂ«. - Njeriu (jobesimtari) Ă«shtĂ« polemizuesi mĂ« i madh ndaj tĂ« vĂ«rtetave hyjnore, sepse ai vetĂ« ka parapĂ«lqyer qĂ« epshi dhe djallĂ«zia e tij shpirtĂ«rore tĂ« jenĂ« udhĂ«rrĂ«fyes tĂ« tij nĂ« kĂ«tĂ« dynja. Ky egoizĂ«m i tij, ia ka verbuar sytĂ« e mendjen dhe nuk e lĂ« ta shohĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n. - Njeriu (jobesimtari) Ă«shtĂ« shkurtpamĂ«s, sepse, pas zbritjes sĂ« FjalĂ«s sĂ« Allahut-Kuranit dhe pas ardhjes sĂ« Pejgamberit tĂ« fundit-Muhamedit a.s. me argumente tĂ« pakontestueshme tĂ« ekzistimit tĂ« Krijuesit Absolut, Ă«shtĂ« e pakuptimtĂ« pĂ«rpjekja e tij naive dhe injorante qĂ« tĂ« mbesĂ« nĂ« kufĂ«r (mosbesim). - Polemika shterpe Ă«shtĂ« njĂ« prej vetive mĂ« tĂ« urryera nĂ« Islam. Kjo veti Ă«shtĂ« prej armĂ«ve tĂ« shejtanit qĂ« tĂ« sundojĂ« zemrat e njerĂ«zve. NĂ« lidhje me polemikĂ«n e cila nuk zmbrapset para argumenteve tĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ«s, kemi transmetimin nga Ebi Umameh, i cili pĂ«rcjell thĂ«nien e tĂ« DĂ«rguarit a.s.: “UnĂ« jam garantues i njĂ« pallati nĂ« fillim tĂ« Xhenetit pĂ«r atĂ« qĂ« e lĂ« polemikĂ«n, edhe nĂ«se Ă«shtĂ« nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«n; i njĂ« pallati nĂ« mes tĂ« Xhenetit, pĂ«r atĂ« qĂ« e lĂ« gĂ«njeshtrĂ«n edhe kur bĂ«n shaka; dhe i njĂ« pallati nĂ« shkallĂ«n mĂ« tĂ« lartĂ« tĂ« Xhenetit, pĂ«r atĂ« qĂ« e pĂ«rmirĂ«son moralin (sjelljen) e tij”.3 - Zbritja e ndĂ«shkimit pĂ«r popujt jobesimtarĂ« Ă«shtĂ« vetĂ«m nĂ« DorĂ« tĂ« Zotit; Kur Ai dĂ«shiron, me urtĂ«sinĂ« e Tij, qĂ« ta zbresĂ« ndĂ«shkimin, e bĂ«n me vullnetin dhe dĂ«shirĂ«n e Tij, e tĂ« dĂ«rguarit Ai i ka dĂ«rguar me njĂ« mision tĂ« veçantĂ«, qĂ« t’i pĂ«rgĂ«zojnĂ« njerĂ«zit me Xhenet, ose nĂ« rast mosbesimi dhe mospĂ«rfilljeje tĂ« kĂ«shillave tĂ« tij, t’i kĂ«rcĂ«nojnĂ« me Xhehenem. Por, me gjithĂ« kĂ«tĂ« frymĂ«

mĂ«shiruese, njerĂ«zit jobesimtarĂ«, parapĂ«lqejnĂ« tĂ« jetojnĂ« nĂ« errĂ«sirat e kufrit. - Askush nuk Ă«shtĂ« mĂ« mizor sesa ai qĂ« Ă«shtĂ« kĂ«shilluar me ajetet dhe argumentet e panumĂ«rta hyjnore nga Kurani famĂ«lartĂ«, po megjithĂ«kĂ«tĂ«, ka vazhduar me inatin e tij tĂ« jetĂ« kundĂ«r udhĂ«zimit, duke mos pranuar dritĂ«n, e cila do t’i ndriçonte pĂ«rjetĂ«sisht rrugĂ«t e tij. Zemrat dhe veshĂ«t e jobesimtarĂ«ve janĂ« vulosur me kufĂ«r, prandaj kjo dritĂ« e imanit nuk do tĂ« depĂ«rtojĂ« kurrĂ« nĂ« zemrat e tyre. - Allahu Veten e ka cilĂ«suar me cilĂ«si tĂ« mĂ«shirĂ«s dhe tĂ« faljes. NjerĂ«zve u ka ofruar rastin qĂ« tĂ« pendohen pĂ«r gabimet e bĂ«ra, por shumĂ« prej njerĂ«zve, tĂ« verbuar nga mendjemadhĂ«sia e tyre, nuk e shohin dot kĂ«tĂ« dritare tĂ« hapur pĂ«r shpĂ«timin e tyre. - Nga mĂ«shira e Tij Ă«shtĂ« edhe fakti se Ai njerĂ«zve nuk ua pĂ«rshpejton ndĂ«shkimin pĂ«r shkak tĂ« gjynaheve tĂ« tyre, por kĂ«tĂ« e shtyn vazhdimisht, me UrtĂ«sinĂ« e Tij, qĂ« t’u japĂ« rast pĂ«r t’u penduar, ndĂ«rkohĂ« qĂ« ndĂ«shkimit tĂ« Tij nuk mund t’i ikĂ« askush as nĂ« kĂ«tĂ« botĂ« dhe as nĂ« Ahiret. - I LartmadhĂ«rishmi, pĂ«r shkak tĂ« mosbesimit tĂ« tyre, ka shkatĂ«rruar mĂ« parĂ« shumĂ« popuj si Adin, Themudin, popullin e SodomĂ«s dhe GomorĂ«s, popullin e Faraonit etj.. ShkatĂ«rrimi i atyre popujve Ă«shtĂ« tĂ«rheqje e vĂ«rejtjes pĂ«r mbarĂ« njerĂ«zimin, se drejtĂ«sisĂ« sĂ« Allahut nuk mund t’i ikĂ« askush. (vijon) (1) Mustafa el Hajri el Husni el Mensuri “El-Muktetafu min Ujunit-t-Tefasir”, v. 3 f. 265, Damask-Bejrut 1996 (Redaktuar nga Muhamed Ali es-Sabuni) (2) Et-Tefsirul Munir, v. 15 f. 309. (3) TransmetojnĂ« Ebu Davudi nĂ« Sunenin e tij, v. 2, f. 668, hadithi nr. 4800; Tirmidhiu nĂ« Sunenin e tij, v. 4 f. 358, hadithi nr. 2061; Ibn Maxhe v.1 f. 19 hadithi nr. 51; Ibn Hibbani v. 10 f. 479, hadithi nr. 4619. Shuajb Arnauti isnadin e kĂ«tij hadithi e konsideron “Sahih”; Bejhekiu nĂ« “Es-Sunenul Kubra” v. 6 f. 72, hadithi nr. 11176.

HADITH

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

Dr.ass. Musa Vila

Metodologjia islame nĂ« komunikimin e haxhit ‫َŰč ْن َŰč Ù’Űš ÙŰŻ Ű§Ù„ ÙŽÙ‘Ű± Ù’Ű­ َمنِ ŰšÙ’Ù†Ù يَ ْŰč َم ÙŽŰ± َŰč ْن Ű§Ù„ ÙŽÙ‘Ù†Űš ِِّي ÙŽŰ” َّل Ű§Ù„Ù„ÙŽÙ‘ ُه َŰčلَ ْي ِه َو ÙŽŰłÙ„ÙŽÙ‘ ÙŽÙ…â€Ź â€«ŰŁÙŽÙ†ÙŽÙ‘ ُه ق ÙŽâ€‹ÙŽŰ§Ù„ Ű§Ù„Ù’ ÙŽŰ­ ÙÙ‘ŰŹ َŰč ÙŽŰ±ÙÙŽ ÙŰ©â€Ź Nga Abdurrahman ibni Ja’mer r.a. transmetohet se Pejgamberi a.s. ka thĂ«nĂ«: “Haxhi Ă«shtĂ« Arafat” 1 Ky hadith tregon se qĂ«ndrimi nĂ« Arafat njĂ«herĂ«sh pĂ«rmbush kryerjen e Haxhit. Çdo obligim islam ka disa veçori qĂ« e bĂ«jnĂ« tĂ« jetĂ« karakteristikĂ« nga forma, mĂ«nyra, kryerja, aplikimi etj.. I tillĂ« Ă«shtĂ« edhe Haxhi, i cili manifestohet si obligim trupor-shpirtĂ«ror dhe financiar. Prej veçorive tĂ« Haxhit Ă«shtĂ« edhe metodologjia e pĂ«rsosur e thirrjes islame, apelit islam pĂ«r obligueshmĂ«rinĂ« dhe domosdoshmĂ«rinĂ« e tij. Fillimisht Allahu xh.sh. sinjalizon pĂ«r domethĂ«nien esenciale tĂ« themelimit tĂ« QabesĂ«, qĂ« nga ngritja e saj nga Ibrahimi a.s., dhe tregon pĂ«r rolin dhe rĂ«ndĂ«sinĂ« e saj nĂ« tĂ« ardhmen pĂ«r shumĂ« e shumĂ« gjenerata ndĂ«r shekuj. Allahu xh. sh. e ngarkoi tĂ« dĂ«rguarin e Tij, Ibrahimin a.s., qĂ« bazĂ« e ngritjes sĂ« shtĂ«pisĂ«-QabesĂ« tĂ« ishte monoteizmi si dhe tĂ« mohonte nga ajo politeizmin e tĂ« bĂ«hej shtĂ«pi universale pĂ«r tĂ« gjithĂ« njerĂ«zit, pa dallim ngjyre, race dhe kombi. NĂ« kontekst me kĂ«tĂ«, Allahu xh. sh. thotĂ«: “PĂ«rkujto kur e udhĂ«zuam Ibrahimin pĂ«r nĂ« vendin e ShtĂ«pisĂ« sĂ« ShenjtĂ« (QabesĂ«), qĂ« tĂ« mos mĂ« bĂ«jĂ« rival nĂ« adhurim (politeizĂ«m), shtĂ«pinĂ« Time ta pastrosh prej politeizmit pĂ«r ata qĂ« e vizitojnĂ«, qĂ« falen dhe bĂ«jnĂ« sexhde”. (El Haxh, 26)

Thirrja botĂ«rore pĂ«r njĂ« obligim mbarĂ«botĂ«ror ShtĂ«pia e shenjtĂ« nuk kufizohet vetĂ«m pĂ«r MekĂ«n dhe KurejshitĂ«t, ajo Ă«shtĂ« shtĂ«pia e Allahut nĂ« tokĂ«n e Tij tĂ« gjerĂ«. PĂ«r kĂ«tĂ« Allahu xh. sh. e urdhĂ«roi Ibrahimin a.s. t’i thĂ«rriste tĂ« gjithĂ« njerĂ«zit pĂ«r Haxhin nĂ« ditĂ« tĂ« caktuara dhe tĂ« njohura, qĂ« njerĂ«zit tĂ« kĂ«mbejnĂ« nĂ« mes njĂ«ri-tjetrit mirĂ«sitĂ«, dobitĂ«, tĂ« pĂ«rmendin Allahun xh. sh. pĂ«r dhuntitĂ« dhe vlerat qĂ« u ka dhĂ«nĂ«, pĂ«r furnizimin e lehtĂ« me gjĂ«ra ushqimore, kafshĂ« ... etj.. NĂ« kĂ«tĂ« thirrje, Allahu xh. sh. i thotĂ« Ibrahimit t’i thĂ«rrasĂ« njerĂ«zit pĂ«r Haxh nĂ« ShtĂ«pinĂ« e Allahut:“Dhe thirr ndĂ«r njerĂ«z pĂ«r haxhin. Ata do tĂ« vijnĂ« tek ti nĂ«

kĂ«mbĂ« dhe hipur (nĂ« lloje tĂ« ndryshme udhĂ«timi), do tĂ« vijnĂ« nga rrugĂ«t e largĂ«ta. PĂ«r tĂ« qenĂ« tĂ« pranishĂ«m nĂ« dobitĂ« (mirĂ«sitĂ«) e tyre dhe qĂ« tĂ« pĂ«rmendin Allahun nĂ« ato ditĂ« tĂ« caktuara (nĂ« shenjĂ« falĂ«nderimi) pĂ«r faktin qĂ« i ka furnizuar me kafshĂ«. Hani pra prej tyre (kurbaneve) dhe ushqeni tĂ« varfrin e mjerĂ«â€. (El Haxh, 27-28) Me shprehjen kuranore me trajtĂ«n urdhĂ«rore me fjalĂ« “edh-dhin”– “thirr”: nĂ«nkuptojmĂ« tri pika tĂ« thirrjes, ose tĂ« shprehemi mĂ« saktĂ«, nĂ«nkuptojmĂ« tri komponente tĂ« ndĂ«rlidhura me njĂ«ri-tjetrin, qĂ« janĂ«: El-edhan – thirrja, El-muedhin – thirrĂ«si, dhe Mustemiun – tĂ« ftuarit (njerĂ«zit). TĂ« shprehurit nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« sinjalizon rĂ«ndĂ«sinĂ« e obligueshmĂ«risĂ« sĂ« kĂ«tij ibadeti (Haxhit), pĂ«r se Allahu xh. sh. e urdhĂ«roi tĂ« dĂ«rguarin e Tij, Ibrahimin a.s., nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« prerĂ«, qĂ« tĂ« bĂ«nte thirrje haptazi pĂ«r kĂ«tĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« tĂ« Haxhit... KĂ«tu tregohet edhe pozita e lartĂ« dhe e pĂ«rhershme e thirrjes (apelit), qĂ« buron nga natyrshmĂ«ria e Haxhit, e kjo Ă«shtĂ« thirrja pĂ«r nĂ« ShtĂ«pinĂ« e shenjtĂ« tĂ« Allahut xh. sh.. PĂ«r sa i pĂ«rket komponentit tĂ« parĂ«, qĂ« Ă«shtĂ« El-edhan – thirrja, kĂ«tĂ« me pĂ«rkushtimin mĂ« tĂ« madh e kishte kryer Ibrahimi a.s. si urdhĂ«r nga Allahu xh. sh. Ai i thirri njerĂ«zit pĂ«r Haxh. KĂ«tu fjala “thirrje”simbolizon qartazi njĂ« adresĂ«, ftesĂ« tĂ« qartĂ« pĂ«r njĂ« adhurim mbarĂ«njerĂ«zor e me karakter ndĂ«rkombĂ«tar, pĂ«r njĂ« shtyllĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« Islamit, qĂ« Ă«shtĂ« HAXHI. PĂ«r sa i pĂ«rket komponentit tĂ« dytĂ«, i cili Ă«shtĂ« El-muedhin – thirrĂ«si, ky simbolizon Ibrahimin a.s., i cili ishte i urdhĂ«ruar nga Zoti i tij qĂ« tĂ« ishte nĂ« detyrĂ«n e komunikuesit pĂ«r tubimin e njerĂ«zve pĂ«r njĂ« samit mbarĂ«njerĂ«zor. Ai ishte vetĂ«m ekzekutues i vendimit qĂ« vjen nga lart. MirĂ«po, Ibrahimi a.s. nĂ« vetveten e tij ndiente njĂ« lloj zbrazĂ«tire rezervĂ« nĂ« zbatimin e urdhĂ«resĂ«s qĂ« kishte marrĂ« nga lart. Kjo mĂ« sĂ« miri shprehet tek komponenti i tretĂ«, qĂ« janĂ« tĂ« ftuarit (njerĂ«zit). Ai ishte i brengosur nĂ«se do t’i pĂ«rgjigjeshin ose jo njerĂ«zit thirrjes sĂ« tij, prandaj tha: “O Zoti im, njerĂ«zit janĂ« tĂ« shkapĂ«rderdhur nĂ« vise tĂ« largĂ«ta, e zĂ«ri im nuk u arrin dot atyre. Zoti i tha: Ti thirr, e detyrĂ« Imja Ă«shtĂ« publikimi dhe komunikimi i thirrjes sate. AtĂ«herĂ« Ibrahimi a.s. u ngjit nĂ« kodrĂ«n Ebi Kubejs dhe tha: “O

13

14

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

HADITH

ju njerĂ«z, vĂ«rtet Zoti juaj ka ndĂ«rtuar njĂ« shtĂ«pi, e ju kryejeni haxhin” – e thirrjen e tij e dĂ«gjuan tĂ« gjithĂ« krerĂ«t e fiseve, bile edhe ata qĂ« gjendeshin nĂ« mitrat e nĂ«nave, pĂ«r tĂ« cilĂ«t Allahu e dinte se do ta kryenin Haxhin. TĂ« gjithĂ« iu pĂ«rgjigjĂ«n thirrjes duke thĂ«nĂ«: LebbejkeAllahummelebbejk – TĂ« pĂ«rgjigjemi, o Zoti im, tĂ« pĂ«rgjigjemi.2 PĂ«r besimtarĂ«t qĂ« do ta kryejnĂ« Haxhin, Allahu xh. sh. ka vendosur disa shenja dhe synime qĂ« fshihen nĂ« haxhin e tyre. Synimi i parĂ«: HaxhinjtĂ« prezantojnĂ« nĂ« dobitĂ« dhe mirĂ«sitĂ« e Haxhit. Ata janĂ« tĂ« pranishĂ«m nĂ« njĂ« samit tĂ« madh me karakter mbarĂ«botĂ«ror. NĂ« kĂ«tĂ« samit tĂ« madh botĂ«ror, ai, haxhiu takon myslimanĂ« ngjyrĂ« dhe gjuhĂ«sh tĂ« ndryshme, tĂ« ardhur nga viset e largĂ«ta. Secili i gĂ«zuar pyet vetveten: A Ă«shtĂ« e mundur qĂ« unĂ« tĂ« gjendem nĂ« kĂ«tĂ« kongres madhĂ«shtor, ku edhe kodrat, duke jehuar, kthejnĂ« zĂ«rat e hanxhinjve: “LebbejkeAllahummelebbejk, lebbejke la sherike leke lebbejke. Innelhamde ven-niamete leke vel mulk la sherike lek” – “TĂ« pĂ«rgjigjemi, o Zoti ynĂ«, pĂ«rgjigje pas pĂ«rgjigjesh, tĂ« pĂ«rgjigjemi se nuk ke rival, vĂ«rtet falĂ«nderimi, begatia (pasuria) janĂ« pĂ«r Ty, e Ti nuk ke rival.”3 Haxhinjve nĂ« jetĂ«n e tyre u mjaftonte fati qĂ« gjendeshin nĂ« tokĂ«n mĂ« tĂ« bekuar, nĂ« shtĂ«pinĂ« mĂ« tĂ« respektuar, nĂ« rrotullimin mĂ« tĂ« mrekullueshĂ«m (tavafin) pĂ«rreth shtĂ«pisĂ« sĂ« shenjtĂ«, nĂ« vendin mĂ« tĂ« sigurt tĂ« paqes. NĂ« kĂ«tĂ« kontekst Allahu xh. sh. thotĂ«:“Me tĂ« vĂ«rtetĂ« shtĂ«pia e parĂ« pĂ«r adhurim dhe lutje pĂ«r njerĂ«zit Ă«shtĂ« nĂ« Beka (MekĂ«) pĂ«rplot bekime, mirĂ«si, dhe udhĂ«zuese pĂ«r mbarĂ« njerĂ«zimin. NĂ« tĂ« ka shenja tĂ« qarta, vendqĂ«ndrimi i Ibrahimit, kushdo qĂ« hyn nĂ« tĂ« (nĂ« MekĂ«), Ă«shtĂ« i sigurt... ”. (Ali Imran, 96-97) Siguria krijon kushte pĂ«r kĂ«tĂ« kongres tĂ« madh, jeta nuk njeh njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ« e as bota nuk ka dĂ«shmuar asnjĂ«herĂ« njĂ« qytetĂ«rim tĂ« tillĂ«, si nĂ« pastĂ«rti, nĂ« bamirĂ«si, nĂ« kĂ«naqĂ«si dhe respekt. KĂ«tu zemrat pastrohen si asnjĂ«herĂ« mĂ« parĂ«, shpirtrat lidhen me njĂ«ri-tjetrin, hapen rrugĂ«t e bashkĂ«punimit, mirĂ«sisĂ«, devotshmĂ«risĂ«, kĂ«mbehen begati materiale dhe kulturore nĂ« dritĂ«n e Islamit. KĂ«tu pĂ«rjashtohen ecuritĂ« negative, mohohet egoizmi. Njeriu e sheh se nuk i mjafton jeta nĂ« vetmi, duhet tĂ« jemi tĂ« organizuar si shoqĂ«ri nĂ« institucione, e kjo arrihet duke i mposhtur intrigat e shejtanit, mendjemadhĂ«sinĂ«, mbizotĂ«rimin mbi tjetrin; sado qĂ« tĂ« ngrihemi nĂ« aspektin e jetĂ«s, pozitĂ«s, pushtetit, - nuk duhet tĂ« harrojmĂ« se jemi krijesa si tĂ« tjerĂ«t, tĂ« krijuar prej ujit e dheut. Etniteti dhe identiteti nuk luajnĂ« rol pa vepra tĂ« mira, qĂ« burojnĂ« nga shpirtdĂ«lirĂ«sia dhe zemĂ«rgjerĂ«sia. Synimi i dytĂ«: Gjuha mendja dhe zemra e kujtojnĂ«

vazhdimisht Allahun xh.sh.. KujtojnĂ« madhĂ«shtinĂ«, veprat e mĂ«dha tĂ« Krijuesit, ndĂ«r to edhe kĂ«tĂ« tubim madhĂ«shtor, i cili Ă«shtĂ« vepĂ«r e Allahut xh. sh. nĂ« sipĂ«rfaqen tokĂ«sore. HaxhinjtĂ« mahniten deri nĂ« piedestalin shpirtĂ«ror pĂ«r vullnetin e gjuhĂ«s dhe zemrĂ«s, qĂ« janĂ« nĂ« lĂ«vizje pandĂ«rprerĂ«, ato ndiejnĂ« njĂ« afĂ«rsi tĂ« veçantĂ« tek Krijuesi i tyre dhe njĂ« çlodhje tĂ« madhe fizike e shpirtĂ«rore. Synimi i tretĂ«: Ky manifestohet pasi tĂ« zhveshin ihramin. Haxhinjve u lejohen ndalesat qĂ« kishin mĂ« pĂ«rpara, e kjo pĂ«rputhet me FjalĂ«n e Allahut xh.sh.: “Pastaj le tĂ« heqin papastĂ«rtinĂ« e tyre”. (El Haxh, 29) Fjala Et-tefeth, d.m.th. mbeturinĂ«, papastĂ«rti4, ngase haxhiu nĂ« atĂ« kohĂ« Ă«shtĂ« i pluhurosur, i pakrehur, i paparfumosur. Kur tĂ« kryejnĂ« obligimin e Haxhit, ata zhveshin ihramet, rruajnĂ« kokat e tyre, presin thonjtĂ«, pastrojnĂ« trupin, parfumohen dhe veshin teshat e zakonshme, kĂ«shtu qĂ«, me kĂ«to veprime mĂ«njanojnĂ« papastĂ«rtitĂ« dhe vazhdojnĂ« jetĂ«n e tyre normale. Synimi i katĂ«rt: Realizimi i premtimeve. Allahu xh. sh. thotĂ«: “Le t’i zbatojnĂ« premtimet e veta” (El Haxh, 29), pĂ«r ato qĂ« kishin premtuar nga veprat e mira para dhe gjatĂ« ditĂ«ve tĂ« Haxhit. Ç’kanĂ« premtuar prej therjeve tĂ« kurbaneve, dhĂ«nies sĂ« lĂ«moshĂ«s, sadakasĂ«, pĂ«r hir tĂ« pamjes sĂ« QabesĂ«, vizitat nĂ« vendet qĂ« kanĂ« peshĂ« nĂ« historinĂ« islame, etj.. Po dhe prej premtimeve tĂ« tjera qĂ« ndĂ«rlidhen me jetĂ«n e pĂ«rditshme, qĂ« janĂ« prej tĂ« drejtave njerĂ«zore e qĂ« ndikojnĂ« nĂ« zhvillimin e marrĂ«dhĂ«nieve reciproke tĂ« njĂ«ri-tjetrit. KĂ«to veprime Ă«shtĂ« mĂ« sĂ« miri tĂ« zbatohen nĂ« Vendet e shenjta, aty ku gjendet haxhiu. Synimi i pestĂ«: NjĂ« synim mjaft me rĂ«ndĂ«si dhe peshĂ« tĂ« madhe pĂ«r haxhiun nĂ« obligimet e Haxhit, Ă«shtĂ« tavafi. Allahu xh. sh. thotĂ«:“Dhe le tĂ« sillen rreth shtĂ«pisĂ« sĂ« lashtĂ«â€. (El-Haxh, 29). Pra, le ta kryejnĂ« tav-

HADITH

afin. KĂ«tu bĂ«het fjalĂ« pĂ«r tavafin qĂ« Ă«shtĂ« farz, i cili vjen pas qĂ«ndrimit nĂ« Arafat. Urdhri nĂ« kĂ«tĂ« ajet pĂ«r tavafin vjen sipas radhĂ«s (et-tertib), pas therjes sĂ« kurbaneve, qĂ« nĂ«nkupton tavafulifada - tavafin farz pas zbritjes nga Arafati. Me kĂ«tĂ« tavaf pĂ«rfundojnĂ« edhe detyrimet e Haxhit, dhe mbetet edhe tavafi lamtumirĂ«s,5 i cili Ă«shtĂ« si ndarje e fundit nga Qabeja, sepse pas tij haxhiu nis udhĂ«timin pĂ«r t’u kthyer nĂ« gjirin familjar.

Thirrja pĂ«r Haxhin lamtumirĂ«s Pas obligueshmĂ«risĂ« sĂ« Haxhit nĂ« vitin e dhjetĂ« tĂ« hixhretit, i cili quhet edhe Haxhi islam, i DĂ«rguari s.a.v.s. i bĂ«ri thirrje masĂ«s islame se ai do ta kryejĂ« haxhin nĂ« ShtĂ«pinĂ« e shenjtĂ« tĂ« Allahut xh. sh. nĂ« MekĂ«. Ky ishte apeli i parĂ« i Pejgamberit s.a.v.s. pĂ«r Haxh. KĂ«tĂ« e tregon mĂ« sĂ« miri shoku i Pejgamberit s.a.v.s., Xhabir ibn Abdilah, i cili thotĂ«: “NjĂ« numĂ«r i madh i njerĂ«zve kishin ardhur nĂ« MedinĂ« nga vise tĂ« ndryshme, qĂ« tĂ« gjithĂ« dĂ«shironin t’i bashkoheshin Pejgamberit s.a.v.s. e tĂ« vepronin ashtu siç vepronte Ai, s.a.v.s.. KĂ«ta kishin pĂ«r qĂ«llim qĂ« t’i kryenin me saktĂ«si shtyllat dhe obligimet e Haxhit, pa risi dhe devijime, ashtu siç Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« se duhet kryer”. Xhabiri r.a. thotĂ«: “Drejtova shikimin tek Pejgamberi s.a.v.s., pashĂ« turmĂ«n e kalorĂ«sve dhe kĂ«mbĂ«sorĂ«ve qĂ«, si nga ana e djathtĂ« edhe nga e majta edhe nga prapa, ishin nĂ« numĂ«r tĂ« njĂ«jtĂ«... ”. NĂ« bazĂ« tĂ« transmetimeve, numri i hanxhinjve atĂ« vit arrinte njĂ«qind e katĂ«rmbĂ«dhjetĂ« mijĂ« e mĂ« tepĂ«r. TĂ« gjithĂ« ishin tĂ« flaktĂ« qĂ« takoheshin, tuboheshin me Pejgamberin s.a.v.s. pĂ«r tĂ« marrĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ« obligimet nga ai, a.s.. DĂ«shironin tĂ« pĂ«rfitonin sa mĂ« shumĂ« nga veprat dhe thĂ«niet e tij. NĂ« anĂ«n tjetĂ«r, i DĂ«rguari s.a.v.s. ishte i urdhĂ«ruar nĂ« misionin e tij qĂ« t’u printe hanxhinjve dhe tĂ« takohej me ta, pĂ«r

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

t’u pĂ«rcjellĂ« mesazhin e Zotit me fjalĂ« pĂ«rmbledhĂ«se me domethĂ«nie tĂ« gjerĂ«, qĂ« pĂ«rmbanin porosi, kĂ«shilla, fondamente tĂ« qarta dhe tĂ« vĂ«rteta. Pejgamberi s.a.v.s. ata haxhinj i shihte si misionarĂ«t dhe trashĂ«gimtarĂ«t mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« fjalĂ«s sĂ« tij prej gjeneratave qĂ« do tĂ« vinin pas tyre ndĂ«r shekuj, deri nĂ« DitĂ«n e Kiametit. Kjo pĂ«rputhet me thĂ«nien e Tij: “DĂ«gjoni dhe kuptoni, prej jush do tĂ« dĂ«gjojnĂ« tĂ« tjerĂ«t, nga ata qĂ« dĂ«gjojnĂ« nga ju do tĂ« dĂ«gjojnĂ« tĂ« tjerĂ«t”.6 Pejgamberi s.a.v.s. nĂ« fytyrat e tyre tĂ« ndritshme hidhte vazhdimisht shikimin e tij, njĂ« shikim pĂ«r ardhmĂ«rinĂ« e shumĂ« gjeneratave tĂ« ardhshme. Ai kĂ«sodore shihte se si Bota Islame do tĂ« jetĂ« e madhe, do tĂ« mbushet toka me besimtarĂ« nĂ« lindje e perĂ«ndim, nĂ« veri dhe jug. E falĂ«nderonte pandĂ«rprerĂ« Allahun xh. sh., qĂ« i mundĂ«soi tĂ« pĂ«rmbushte dhe tĂ« kryente misionin e tij tĂ« shenjtĂ«. NĂ« Kuran thuhet:“Kur erdhi ndihma e Allahut dhe çlirimi (ngadhĂ«njimi) dhe i pe njerĂ«zit qĂ« po hynin turma-turma nĂ« fenĂ« e Allahut. Ti, pra, lartĂ«so lavditĂ« dhe falĂ«nderimet e Zotit tĂ«nd dhe kĂ«rko faljen e Tij. Ai vĂ«rtet pranon shumĂ« pendim dhe fal shumĂ«â€. (En-NasĂ«r, 1-3)

Thirrja pĂ«r tevhid dhe haxh DitĂ«n e shtunĂ«, dita e njĂ«zetepestĂ« e muajit DhulKa’de, Pejgamberi s.a.v.s., sĂ« bashku me atĂ« turmĂ« tĂ« madhe haxhinjsh, doli nga Medina dhe arriti nĂ« vendin DhulHulejfe (vend ku medinasit veshin petkun e ihramit dhe nisen pĂ«r Haxh). Aty e kaloi natĂ«n. NĂ« mĂ«ngjes u pastrua pĂ«r ihram, u parfumos, e leu kokĂ«n e tij dhe fali dy rekate namaz. Pastaj hipi nĂ« devenĂ« e tij, duke thirrur pĂ«r tevhid dhe haxh: LebbejkeAllahummelebbejke, lebbejke la sherike leke lebbejk, innelhamde ven-niamete leke vel mulk, la sherike lek – TĂ« pĂ«rgjigjemi, o Zoti ynĂ«, pĂ«rgjigje pas pĂ«rgjigjeje. TĂ« pĂ«rgjigjemi, Ty qĂ« nuk ke rival, vĂ«rtet falĂ«nderimi, begatia dhe pasuria janĂ« pĂ«r Ty, QĂ« nuk ke rival.7 Apeli, thirrja e dytĂ«, Lebbejke: TĂ« pĂ«rgjigjemi – d. m. th. do tĂ« qĂ«ndrojmĂ« nĂ« nĂ«nshtrimin TĂ«nd me njĂ« qĂ«ndrim tĂ« paluhatshĂ«m, do tĂ« pĂ«rgjigjemi me pĂ«rgjigje tĂ« plotĂ« duke u orientuar tek Urdhri Yt, o Allah... PĂ«r secilin qĂ« ia mĂ«syn Haxhit, hyrja nĂ« Haxh fillon me thirrjen e njohur, qĂ« Ă«shtĂ« ngritja e zĂ«rit me telbije – pĂ«rgjigje pĂ«r ftesĂ«n e Allahut. NjĂ«herĂ«sh kjo Ă«shtĂ« edhe thirrja pĂ«r tĂ« hyrĂ« nĂ« ihram..., kjo pĂ«rgjigje Ă«shtĂ« thirrje individuale dhe kolektive, e shoqĂ«ruar me pĂ«rkushtim ndaj Urdhrit tĂ« Allahut. Apeli, thirrja pĂ«r Haxh, nĂ«nkupton nxitje nĂ« pĂ«rkushtimin dhe tĂ« pĂ«rmbajturit ndaj asaj pĂ«r se na ka informuar i DĂ«rguari s.a.v.s. me praktikĂ«n e tij nĂ« Haxhin dhe obligimet e tij. Thirrja e tij pĂ«r tevhid nĂ«nkupton tĂ« kundĂ«rshtuarit e traditĂ«s paraislame nĂ« thirrjet e tyre

15

16

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

HADITH

pĂ«rplot shirk (politeizĂ«m) dhe padrejtĂ«si.8 Allahu xh. sh. nuk ka nevojĂ« pĂ«r ngritjen e zĂ«rave tĂ« myslimanĂ«ve nĂ« telbijen - pĂ«rgjigjen e tyre. Ai dĂ«gjon gjithçka, zĂ«rin e ulĂ«t dhe tĂ« lartin, por thirrja nĂ« atĂ« formĂ« ka pĂ«r burim natyrshmĂ«rinĂ« e Haxhit thirrĂ«s (publik). Me kĂ«tĂ« formĂ« thirrjeje, haxhiu pĂ«rmbledh-bashkon nĂ« mes nijetit tĂ« pastĂ«r nĂ« formĂ«n e fshehtĂ« dhe thirrjes, qĂ« Ă«shtĂ« forma e jashtme. TĂ« shprehurit shpirtĂ«risht nĂ« kĂ«tĂ« formĂ« tĂ« pĂ«rshtatshme nĂ« mediet e sotme bashkĂ«kohore konsiderohet shtyllĂ« e rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r t’u realizuar me sukses njĂ« obligim qĂ« ka pĂ«rmasa tĂ« gjera.

Thirrja (informimi) dhe mjeti informativ thirrĂ«s PasqyrĂ«n e Haxhit lamtumirĂ«s mĂ« sĂ« miri na e pĂ«rshkruan Xhabiri r.a., i cili tregon pĂ«r masĂ«n e madhe tĂ« njerĂ«zve qĂ« iu bashkuan Pejgamberit s.a.v.s. nĂ« vitin e dhjetĂ«, me qĂ«llim qĂ« tĂ« mĂ«sonin sa mĂ« shumĂ« pĂ«r fenĂ« e Allahut, duke filluar nga namazi, agjĂ«rimi, zekati, deri tek çështjet jetĂ«sore, si adhurimi, shitblerja, ekonomia, jurisprudenca, gjykata e, mĂ« sĂ« fundi, kishte mbetur shtylla e pestĂ« e Islamit, qĂ« Ă«shtĂ« Haxhi. Tradita dhe simbolet e xhahilijetit ishin zĂ«vendĂ«suar me traditĂ«n e pastĂ«r islame. FishkĂ«llimat, brohoritjet, duartrokitjet, tĂ« zhveshurit, shtyrjet, grumbullimet e palejueshme tĂ« tĂ« rinjve – ishin zĂ«vendĂ«suar me norma dhe rregulla tĂ« pastra tĂ« Haxhit. Por, cila Ă«shtĂ« mĂ«nyra e komunikimit? S’ka dyshim se i DĂ«rguari s.a.v.s. mesazhin e Zotit tĂ« botĂ«ve e komunikonte... pĂ«rmes besĂ«s, zotimit, marrĂ«veshjes kuvenduese e ligjore, tĂ« pĂ«rcjellĂ« nĂ« hytben (ligjĂ«ratĂ«n) historike lamtumirĂ«se, qĂ« pĂ«rmban porosi, kĂ«shilla, fondamente islame dedikuar turmĂ«s sĂ« madhe tĂ« njerĂ«zve me ndĂ«rmjetĂ«simin e disa personave qĂ« dalloheshin pĂ«r nga fuqia e zĂ«rit komunikues, tĂ« cilĂ«t pĂ«rpiqeshin pandĂ«rprerĂ« qĂ« çdo fjalĂ« tĂ« bartej prej burimit – gojĂ«s sĂ« Pejgamberit s.a.v.s. deri tek dĂ«gjuesi-turma, apo audienca e Tij. Xherir bin Abdullah mbante qetĂ«sinĂ« ndĂ«r njerĂ«z, ndĂ«rsa Rebia bin Umejje u komunikonte njerĂ«zve fjalĂ«t e tĂ« DĂ«rguarit s.a.v.s. duke ia pĂ«rsĂ«ritur turmĂ«s se kĂ«tĂ« po e thoshte i DĂ«rguari s.a.v.s..9

Thirrja (informimi) dhe komunikimi I Dërguari s.a.v.s. në këtë komunikatë, për mbështetje kishte mjetet natyrore të fjalimit (komunikatës), si: thirrjen, fjalinë urdhërore (imperativin), pjesëzat përforcuese, pjesëzat që tërheqin vëmendjen, pjesëzat hyrëse të fjalive, ngase këto përbënin metodën më të përshtatshme të komunikimit përplot retorikë. Me këto mjete kishte për qëllim të arrinte synimin për se

e mbante ligjĂ«ratĂ«n, e cila pĂ«rfshinte komunikatĂ«n, qĂ« pĂ«rmbante njohje tĂ« çështjeve tĂ« ndryshme, dispozita, ndalesa, urdhĂ«resa. Me kĂ«tĂ« metodĂ«, turma e njerĂ«zve e kapte shumĂ« lehtĂ« fjalimin historik. Pejgamberi s.a.v.s. nganjĂ«herĂ« i drejtohej masĂ«s: “O ju njerĂ«z...”; njĂ« herĂ« tjetĂ«r thoshte: “DĂ«gjoni fjalĂ«n time”; nganjĂ«herĂ« thoshte: “A nuk ju komunikova?”... pjesĂ«za “ela”–“a nuk”, kĂ«tu Ă«shtĂ« pĂ«rdorur pĂ«r t’ia tĂ«rhequr vĂ«mendjen dĂ«gjuesit se ç’do tĂ« pasonte pas atyre fjalĂ«ve. Pastaj pĂ«rdori pjesĂ«zĂ«n “hel” – “A...?” qĂ« kĂ«rkonte vĂ«rtetĂ«si tĂ« fjalĂ«ve se i kanĂ« dĂ«gjuar. Si duket, Pejgamberi s.a.v.s., pĂ«rmes kĂ«tyre fjalĂ«ve, tregonte se misioni i tij nĂ« TokĂ«, po pĂ«rfundonte. KĂ«tĂ« e vĂ«rteton pĂ«rsĂ«ritja e fjalĂ«s sĂ« tij: “me tĂ« vĂ«rtetĂ«, unĂ« nuk e di se a do tĂ« takohemi me ju pas kĂ«tij viti tim”.

Komunikata dhe vĂ«rtetĂ«sia Pejgamberi s.a.v.s., nĂ« hytben e tij historike, jo rrallĂ« u drejtohej me pjesĂ«zĂ«n pyetĂ«se, qĂ« kishte pĂ«r qĂ«llim vĂ«rtetĂ«sinĂ« dhe saktĂ«sinĂ« e tĂ« dĂ«gjuarit tĂ« fjalĂ«ve. Me pjesĂ«zĂ«n e parĂ« pyetĂ«se “hel” – “A...?”, aludonte sasinĂ« e fjalĂ«ve tĂ« kuptuara, sa ishin tĂ« kuptueshme ato fjalĂ«, ndĂ«rsa me pjesĂ«zĂ«n e dytĂ« pyetĂ«se synonte shpjegimin dhe shtjellimin e fjalĂ«ve qĂ« i thoshte mĂ« herĂ«t. Ai thoshte: “A e dini se cila ditĂ« Ă«shtĂ« kjo?”Ata pĂ«rgjigjeshin: “Allahu dhe i DĂ«rguari i Tij mĂ« sĂ« miri e dinĂ«!!” NjĂ« pyetje e tillĂ« i shtynte ata tĂ« dyshonin nĂ« tĂ« kuptuarit e tyre. Ata supozonin se edhe nĂ« kĂ«tĂ« pyetje (cila ditĂ«?) fshihej ndonjĂ« emĂ«r tjetĂ«r qĂ« ata nuk e dinin (f. v. pĂ«r ditĂ«n). Ata mendonin se ajo ditĂ« kishte edhe ndonjĂ« emĂ«r tjetĂ«r tĂ« ri, qĂ« vinte nga Islami e qĂ« nuk ishte i njohur nĂ« etapĂ«n e injorancĂ«s. Madje edhe vetĂ« transmetuesi i hadithit (Ebu Bekrete) nĂ« shpjegimin e tij thoshte: Ata mendonin se Ai, s.a.v.s., do ta quante kĂ«tĂ« ditĂ« me ndonjĂ« emĂ«r tjetĂ«r!! E kur u thuhej: “A nuk Ă«shtĂ« dita e haxhit tĂ« madh?” Ata pĂ«rnjĂ«herĂ« pĂ«rgjigjeshin: “Po, si jo!” Nga kĂ«to qĂ« u thanĂ«, pamĂ« se si Islami nĂ« thirrjen pĂ«r Haxh ka pĂ«rdorur metodat mĂ« tĂ« pĂ«rsosura qĂ« pĂ«rdorin sot mediet bashkĂ«kohore dhe tĂ« komunikimit masiv, si bazĂ« pĂ«r tĂ« realizuar me sukses aspiratat e tyre duke filluar nga burimi informativ, pĂ«rmes mjetit komunikues, deri tek synimi, qĂ« Ă«shtĂ« arritja e lajmit nĂ« vendin pĂ«r ku Ă«shtĂ« dedikuar. (1) “Sunen Et-Tirmidhij”, v. 3 f. 439, nr. 814. (2) Sahihu Ibn Hiban”, v. 9 f. 5, nr. 3692. (3) “Sahihul Buhari”, v. 2 f. 561, nr. 1474. (4) ShĂ«non Ibn Xherir dhe Ibn El-Xhevzij fi “Zadilmesir”, v. 5 f. 423. (5) “Zadulmesir”, li Ibni Xhevzij, v. 5 f. 427. (6) El-Hakim, “El-Mustedrek ales-sahihajn”, v.1 f. 174, nr. 328. (7) “El-Buharij”, v. 2 f. 561, nr. 1474; “Sahihu Muslim bi sherh EnNevevij”, v. 8 f. 88. (8) “Sahihu Muslim bi sherh En-Nevevij”, v. 8 f. 174. (9) “Sire Ibn Hisham”, v. 4 f.. 86.

HAXH

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

Mr. Driton Arifi

Haxhi reflekton paqe dhe ambient sigurie PĂ«rpjekja pĂ«r tĂ« nuhatur sinjalet e paqes dhe begatinĂ« e sigurisĂ« brenda ritualeve tĂ« njĂ« adhurimi tĂ« pastĂ«r fetar islam, siç Ă«shtĂ« Haxhi, duket se Ă«shtĂ« njĂ« mision mjaftĂ« i lehtĂ« pĂ«r kĂ«do qĂ« vĂ«shtron me vigjilencĂ« shkĂ«ndijat e porosive hyjnore tĂ« zbritura lidhur me kĂ«tĂ« adhurim. S’ka dyshim se shumica prej tyre u janĂ« drejtuar jo vetĂ«m myslimanĂ«ve, por edhe njerĂ«zimit mbarĂ«. Si tĂ« mos gjesh sinjale paqeje e tĂ« mos pĂ«rjetosh ndjenjĂ« sigurie gjatĂ« kryerjes sĂ« njĂ« ibadeti-adhurimi aq madhĂ«shtor siç Ă«shtĂ« Haxhi, ku tĂ« gjitha pamjet magjepsĂ«se tĂ« turmave tĂ« haxhilerĂ«ve petkbardhĂ« ofrojnĂ« njĂ« mesazh tĂ« tillĂ«.

Ç

farĂ« ndjenje tjetĂ«r pĂ«rveç prehjes shpirtĂ«rore dhe sigurisĂ« absolute mund tĂ« ndiejĂ« njeriu qĂ« sheh pamje tĂ« tilla, qoftĂ« edhe nga distanca, e lĂ«re mĂ« nĂ«se ai vetĂ« ka fatin tĂ« gjendet nĂ« mesin e tyre. BardhĂ«sia e petkut tĂ« haxhilerĂ«ve, qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« vetvete njĂ« ritual i synuar brenda Haxhit, reflekton vetvetiu edhe bardhĂ«sinĂ« e synimeve tĂ« bartĂ«sve tĂ« tij, çiltĂ«rinĂ« e shpirtrave, e doemos edhe sinqeritetin e tyre nĂ« raport me Allahun. Kjo barabarĂ«si dhe kjo zhdukje tĂ« gjitha dallimeve nĂ« mes tĂ« shtresave tĂ« njerĂ«zve, pavarĂ«sisht nga niveli i pasurisĂ«, ose nga postet e privilegjet e kĂ«saj bote qĂ« ata gĂ«zojnĂ«, pa dyshim qĂ« Ă«shtĂ« realizuar shkĂ«lqyeshĂ«m pĂ«rmes veshjes unike me njĂ« petk tĂ« tillĂ«, i cili s’toleron qĂ« bashkĂ« me to haxhiu tĂ« ketĂ« gjĂ« tjetĂ«r prej veshjeve tĂ« tij tĂ« rĂ«ndomta. VĂ«rtet e gjithĂ« kjo Ă«shtĂ« njĂ« mrekulli qĂ« s’mund tĂ« reflektojĂ« tjetĂ«r pĂ«rveç

madhështisë së dispozitave të fesë së zbritur nga i Gjithëdijshmi.

NĂ« Haxh ndalohet madje edhe grindja verbale HaxhilerĂ«t marrin rrugĂ«timin e tyre jetĂ«sor pĂ«r diçka qĂ« Ă«shtĂ« mjaft sublime dhe e çiltĂ«r, ata as kanĂ« kohĂ« e as duhet tĂ« lĂ«ndojnĂ« dikĂ«, madje qoftĂ« edhe me gjuhĂ«t e tyre. Allahu i LartĂ«suar nĂ« njĂ« ajet kuranor u drejtohet haxhilerĂ«ve duke u thĂ«nĂ«: ”Haxhi Ă«shtĂ« nĂ« muajt e caktuar e kush bĂ«n (ia fillon tĂ« zbatojĂ«) haxhin nĂ« kĂ«ta muaj, nuk duhet t’i afrohet gruas, nuk bĂ«n tĂ« marrĂ« nĂ«pĂ«r kĂ«mbĂ« dispozitat e sheriatit, as nuk duhet tĂ« shkaktojĂ« grindje. Çka punoni nga e mira, Allahu di pĂ«r to. Dhe pĂ«rgatituni me furnizim (pĂ«r rrugĂ«), e furnizimi mĂ« i mirĂ« Ă«shtĂ« devotshmĂ«ria, e ju tĂ« zotĂ«t e mendjes kini dronĂ« Time”. (El Bekare, 197).

17

18

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

HAXH

Thoshte Ibn Abasi r.a. se ky ajet ndalon shkaktimin e grindjes edhe tĂ« diskutimit tĂ« vrazhdĂ« deri nĂ« atĂ« masĂ« sa ta hidhĂ«rosh vĂ«llanĂ« tĂ«nd, e ta detyrosh tĂ« tĂ« ofendojĂ« ai mĂ« pastaj.1 Andaj nĂ« kĂ«tĂ« ajet ndalohet gjithçka qĂ« bie ndesh me ndjenjĂ«n e pĂ«rulĂ«sisĂ« dhe sinqeritetit kulmor ndaj Allahut gjatĂ« kĂ«saj periudhe kohore, sepse duhen shmangur egoizmi dhe tĂ« gjitha arsyet qĂ« e bĂ«jnĂ« njeriun tĂ« varur e tĂ« lidhur vetĂ«m pĂ«r kĂ«tĂ« botĂ«. Kjo Ă«shtĂ« periudhĂ« kur shpirti çiltĂ«rohet dhe nuk pranon tĂ« lidhet me askĂ«nd tjetĂ«r pĂ«rveç me Allahun, prandaj nĂ« ato vende njeriu ka edukatĂ« e sjellje tĂ« tilla qĂ« e zhveshin nga gjithçka tjetĂ«r pĂ«rveç dashurisĂ« ndaj Krijuesit tĂ« tij.2 HaxhilerĂ«t qĂ« obligohen pĂ«r kĂ«so edukate strikte, domosdoshmĂ«rish fitojnĂ« karakterin paqĂ«sor me tĂ« cilin shpresohet se do tĂ« vazhdojnĂ« edhe pas kthimit nga Haxhi. Ata veprojnĂ« kĂ«sisoj, ngase synojnĂ« tĂ« kthehen nĂ« shtĂ«pi tĂ« pastruar prej çdo njolle tĂ« mĂ«kateve, ashtu siç i kanĂ« lindur nĂ«nat e tyre, duke aspiruar qĂ« t’i pĂ«rfshijĂ« edhe ata hadithi i Muhamedit a.s., ku thuhet: “Kush ka kryer haxhin e nuk i Ă«shtĂ« afruar intimitetit bashkĂ«shortor, e as nuk I ka bĂ«rĂ« mĂ«kat Allahut atje, kthehet nga haxhi sikur atĂ« ditĂ« qĂ« e ka lindur nĂ«na (I pastruar nga mĂ«katet)”.3 Ata njerĂ«z qĂ« shpresojnĂ« tĂ« arrijnĂ« kĂ«tĂ« gradĂ« tĂ« shlyerjes sĂ« mĂ«kateve, do tĂ« jenĂ« tejet tĂ« kujdesshĂ«m qĂ« t’u falin paqe tĂ« gjithĂ« njerĂ«zve atje, por nĂ«se dĂ«shirojnĂ« ta ruajnĂ« gjendjen e tyre me mĂ«kate minimale, ata njĂ« sjellje tĂ« tillĂ« do ta bĂ«jnĂ« pjesĂ« tĂ« karakterit tĂ« tyre edhe nĂ« tĂ« ardhmen.

Haxhiut i ndalohet mbytja e gjahut edhe thyerja e degĂ«ve nĂ« rrethinĂ«n e haremit Ndalesa pĂ«r derdhje tĂ« gjakut pĂ«r haxhiun nuk pĂ«rfshin vetĂ«m llojin njerĂ«zor, ngase nuk janĂ« vetĂ«m njerĂ«zit qĂ« duhet tĂ« gĂ«zojnĂ« kĂ«tĂ« siguri absolute nĂ« njĂ« vend tĂ« shenjtĂ« siç Ă«shtĂ« Meka. Haxhiut nuk i lejohet tĂ« mbytĂ« gjahun tokĂ«sor e as t’i tregojĂ« gjuetarit pĂ«r

ndonjĂ« gjah tĂ« mundshĂ«m rreth haremit, bile edhe nĂ«se e merr vesh qĂ« njĂ« gjah Ă«shtĂ« mbytur nga ndonjĂ« haxhi, atĂ«herĂ« duhet t’i shmanget tĂ« tĂ« hajĂ« nga ai mish. Dhe kjo vlen edhe pĂ«r gjahun, mishi i tĂ« cilit lejohet tĂ« hahet, edhe pĂ«r atĂ« mishi i tĂ« cilit nuk lejohet tĂ« hahet. Nga kjo ndalesĂ« pĂ«rjashtohen vetĂ«m shtazĂ«t qĂ« janĂ« shqyese ose eventualisht tĂ« rrezikshme pĂ«r njeriun, e pĂ«r tĂ« cilat i dĂ«rguari s.a.v.s. ka dhĂ«nĂ« leje tĂ« mbyten, kudo qofshin ato, brenda ose jashtĂ« haremit tĂ« MekĂ«s.4 ThotĂ« Allahu nĂ« Kuran: “O ju qĂ« besuat, mos e mbytni gjahun duke qenĂ« veshur nĂ« ihram. E kush e mbyt atĂ« me qĂ«llim, atĂ«herĂ« dĂ«nimi pĂ«r tĂ« Ă«shtĂ« therja e njĂ« kafshe shtĂ«piake tĂ« ngjashme me atĂ« (tĂ« egrĂ«n) qĂ« ka mbytur.” (El Maide, 95). Kjo dispozitĂ« duhet zbatuar nĂ« kĂ«tĂ« formĂ« dhe pĂ«r çdo shkelje ekziston masa kompensuese e asaj shkeljeje, ngase Meka, respektivisht rrethina e saj duhet tĂ« jetĂ« vend sigurie dhe qetĂ«sie jo vetĂ«m pĂ«r njerĂ«zit, po edhe pĂ«r kafshĂ«t, tĂ« cilat nuk rrezikojnĂ« jetĂ«n e njerĂ«zve. Por kjo nuk vlen vetĂ«m pĂ«r botĂ«n shtazore, sepse njĂ« lloj sigurie Allahu i ka garantuar edhe botĂ«s bimore. MadhĂ«shtia e kĂ«tyre dispozitave fshihet nĂ« faktin qĂ« qetĂ«sinĂ« dhe sigurinĂ« e vendeve tĂ« shenjta duhet ta shijojnĂ« edhe drunjtĂ« e pemĂ«t, tĂ« cilat nuk i kanĂ« mbjellĂ« njerĂ«zit fare, po kanĂ« mbirĂ« vetvetiu, natyrshĂ«m. Nga kjo pĂ«rjashtohet vetĂ«m bima e ashtuquajtur “bar limoni-Idh’hir”, tĂ« cilĂ«n i DĂ«rguari i Allahut e pĂ«rjashtoi qĂ«llimisht pasi ishte nevojĂ« e ushqimit pĂ«r kafshĂ«t e banorĂ«ve tĂ« asaj kohe, dhe nĂ« kĂ«tĂ« kategori mund tĂ« hyjĂ« edhe ndonjĂ« bimĂ« tjetĂ«r qĂ« eventualisht konsiderohet e domosdoshme pĂ«r banorĂ«t e vendit tĂ« shenjtĂ«-haremit. KĂ«to ndalohet tĂ« priten ose tĂ« shkulen qoftĂ« nga ai qĂ« Ă«shtĂ« i veshur me ihrame, qoftĂ« nga ai qĂ« nuk Ă«shtĂ« i veshur me to, ose qĂ« nuk e ka pĂ«r synim Haxhin. E nĂ«se pret diçka prej tyre, obligohet tĂ« japĂ« sadaka pĂ«r tĂ« varfrit e vendeve tĂ« shenjta, afĂ«rsisht nĂ« kundĂ«rvlerĂ« tĂ« asaj qĂ« ka dĂ«mtuar, ose vetĂ«m blen ushqim ditor pĂ«r ta.5

HAXH

Muhamedi s.a.v.s., duke dĂ«shiruar qĂ« tĂ« fiksonte nĂ« kokĂ«n e myslimanĂ«ve mbarĂ« kĂ«tĂ« shenjtĂ«ri tĂ« Haremit-MekĂ«s, me njĂ« rast ka thĂ«nĂ«: “Meka-Haremi Ă«shtĂ« vend i shenjtĂ« me shenjtĂ«rimin e Allahut deri nĂ« DitĂ«n e Kiametit nuk thyhen degĂ«t e drunjve tĂ« tij, nuk ndiqet gjahu nĂ« tĂ« e as nuk merren gjĂ«sendet e humbura, vetĂ«m nĂ«se merren me qĂ«llim qĂ« tĂ« informojĂ« pĂ«r gjĂ« qĂ« ka humbur (dhe e ka gjetur ai), nuk pritet e as grumbullohet kullosa, tha Ibn Abasi r.a. pĂ«rveç barit tĂ« limonit, o i DĂ«rguar i Allahut. Ai u pĂ«rgjigj:po pĂ«rveç atij (pra ai lejohet).”6 TĂ« kalosh njĂ« kohĂ« sa do tĂ« shkurtĂ«r nĂ« njĂ« ambient dhe rreth ku s’lejohet as tĂ« ofendohet njeriu e lĂ«rĂ« mĂ« tĂ« cenohet jeta e tij, aty ku nuk lejohet gjuetia e as mbytja e kafshĂ«ve, madje qĂ« as prerja ose kĂ«putja e drunjve dhe pemĂ«ve tĂ« asaj rrethine, sigurisht se vetvetiu mbjellĂ« njĂ« edukatĂ« paqedashĂ«se dhe mjaftĂ« sublime tek njeriu e cila do tĂ« duhej ta shoqĂ«ronte atĂ« gjatĂ« tĂ«rĂ« jetĂ«s sĂ« tij. NĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« nĂ«se haxhiu nuk mundohet qĂ« tĂ« merr me vete kĂ«tĂ« edukatĂ« edhe pas kthimit tĂ« tij nĂ« shtĂ«pi, i tilli as nuk e ka kuptuar synimin e shkuarjes nĂ« haxh e as qĂ« do tĂ« arrijĂ« dot qĂ« tĂ« ruajĂ« vlerat e fituara nga rrugĂ«timi i tij jetĂ«sor pĂ«r tek shtĂ«pia e Allahut-Qabeja.

Muhamedi s.a.v.s. proklamon paqe universale nga vendi i paqes dhe sigurisĂ« NĂ« urtĂ«sinĂ« dhe pĂ«rcaktimet e Allahut nuk ka vend pĂ«r rastĂ«si asnjĂ«herĂ« dhe as pĂ«r determinime tĂ« palogjikshme. Edhe koha e zbritjes sĂ« ajeteve edhe vendi ku Ă«shtĂ« urdhĂ«ruar Muhamedi s.a.v.s. tĂ« flasĂ« pĂ«r tema tĂ« caktuara, pa dilemĂ« fare se janĂ« tĂ« synuara nga ligjvĂ«nĂ«si i GjithĂ«dijshĂ«m. NĂ« kĂ«tĂ« kuadĂ«r vĂ«rejmĂ« se Muhamedi s.a.v.s., duke dĂ«shiruar qĂ« tĂ« ngulitĂ« thellĂ« konceptin e shenjtĂ«risĂ« sĂ« gjakut –jetĂ«s sĂ« njeriut, pasurisĂ« dhe nderit tĂ« tij, ai shfrytĂ«zoi fjalimin e tij mĂ« tĂ« njohur nĂ« historinĂ« e fjalimeve tĂ« tij profetike. NĂ« tĂ« ashtuquajturĂ«n “Hytben lamtumirĂ«se”, nĂ« haxhin e tij lamtumirĂ«s, para grumbullit mĂ« tĂ« madh tĂ« njerĂ«zve tĂ« tubuar ndonjĂ«herĂ« rreth tij gjatĂ« tĂ«rĂ« misionit si

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

i dĂ«rguar i Allahut, Muhamedi s.a.v.s. u pĂ«rpoq qĂ« shenjtĂ«rinĂ« e kĂ«tyre gjĂ«rave t’ua mbjellĂ« muslimanĂ«ve nĂ« zemrat e tyre nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ata tĂ« jetojnĂ« me to deri nĂ« amshim. Ai iu drejtua masĂ«s me kĂ«to fjalĂ« duke u thĂ«nĂ«: “O ju njerĂ«z! MĂ« dĂ«gjoni kĂ«to fjalĂ« tĂ« mia, sepse unĂ« nuk e di, ndoshta nuk do t’iu takojĂ« mĂ« asnjĂ«herĂ« pas kĂ«tij viti nĂ« kĂ«tĂ« vend. O ju njerĂ«z! VĂ«rtetĂ« gjaku-jeta, dhe pasuria juaj janĂ« tĂ« shenjta pĂ«r ju deri sa ta takoni Zotin tuaj, ashtu siç Ă«shtĂ« e shenjtĂ« kjo ditĂ« (dita e Arafatit) edhe ky muaj (Muaji i shenjtĂ« i Dhul-Hixhes).”...7 Muhamedi a.s. shpalli dhe proklamoi shenjtĂ«rinĂ« e jetĂ«s, pasurisĂ« dhe nderit tĂ« njeriut nga vendi i shenjtĂ« Meka, nĂ« ditĂ«n e Arafatit, duke vĂ«rĂ« theksin se shenjtĂ«ria e tyre do tĂ« vazhdojĂ« tĂ« mbetet e tillĂ« deri nĂ« takimin tonĂ« me Zotin. Thirri pĂ«r paqe e tolerancĂ« ndaj njerĂ«zve nga vendi i paqes universale, nga Meka. KĂ«to mesazhe janĂ« thĂ«nĂ« para mĂ« shumĂ« se katĂ«rmbĂ«dhjetĂ« shekujsh, por s’janĂ« thĂ«nĂ« qĂ« ti mbulojĂ« pluhuri i historisĂ«, tĂ« harrohen e tĂ« pĂ«rfundojnĂ« efektin e tyre me vdekjen e atij qĂ« Allahu e zgjodhi qĂ« tĂ« jetĂ« mĂ«shirĂ« pĂ«r tĂ« gjitha krijesat. ShkĂ«ndijat e fjalĂ«ve tĂ« tilla ende vazhdojnĂ« tĂ« shndrisin fytyrat e atyre qĂ« besojnĂ« fuqishĂ«m nĂ« saktĂ«sinĂ« e fjalĂ«ve tĂ« tij, dhe jetĂ«sohen me pĂ«rkushtim nga tĂ« gjithĂ« ata qĂ« kuptojnĂ« thellĂ«sisht domethĂ«nien e pĂ«rshĂ«ndetjes sĂ« tyre, kur i urojnĂ« paqe njĂ«ri tjetrit me E-selamu alejkum. (1) Kurtubi, El-xhami’ li ahkamil-Kur’an. (2\406). Bot. i pestĂ«. Darul-kitab-elarabij. Bejrut. 2003. (2) Sejid Kutb. Fi dhilalil-Kur’an. (2\196). Bot. i 35-tĂ«. Darush-shuruk. Kairo. 2005. (3)Transmeton Buhariu nĂ« “Sahihun” e tij, (numri i hadithit 1521), Shih: Ibn Haxher El-Askalani, Fet’hul-Barij ( 3\432). Bot. i parĂ«. Darul-Hadith. Kairo. 2004 (4) Dr. Vehbetu Zuhejli, El-fikhul-Islamij ve edil-letuhu (3\2310). Bot. i katĂ«rt. Darul-fikr. Damask. 2004. (5) El-Kasanij, Bedaius-anai’ fe tertibish-sherai’ (266-267\3). (6) Transmeton Buhariu nĂ« “Sahihun” e tij. (Numri i hadithit 1834- vĂ«ll. i katĂ«rt i librit Ft’hul Barij, Ibn Haxher El- Askalani f. 56). Bot. i parĂ«. Darul-Hadith. Kairo. 2004. (7) Ibn Hisham, Es-siretun-nebevij-jetu (2\466). Bot. i parĂ«. Darul-Hadith. Kajro. 1995.

19

20

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

HAXH

Mr. Ekrem Maqedonci

Haxhi burim i dobive tĂ« shumta “Kujtoje kur Ne vendosĂ«m pĂ«r Ibrahimin vendin e Faltores (duke e urdhĂ«ruar): ‘’Mos mĂ« shoqĂ«ro asgjĂ«, dhe pastroje shtĂ«pinĂ« Time (nga idhujtaria), pĂ«r ata qĂ« bĂ«jnĂ« tavaf rrotull saj (nĂ« shenjĂ« adhurimi) dhe pĂ«r ata qĂ« qĂ«ndrojnĂ« nĂ« kĂ«mbĂ« duke u falur, pĂ«rkulen dhe bien nĂ« sexhde. Thirri njerĂ«zit pĂ«r haxhillĂ«k, ata do tĂ« vijnĂ« kĂ«mbĂ«sorĂ« dhe kalorĂ«s (me mjete udhĂ«timi) prej tĂ« gjitha viseve tĂ« largĂ«ta, qĂ« tĂ« dĂ«shmojnĂ« dobitĂ« e tyre dhe tĂ« pĂ«rmendin Emrin e Allahut nĂ« ditĂ«t e caktuara”. (El Haxh, 26-28).

Ç

do ibadet apo adhurim i Zotit nĂ« kĂ«tĂ« dynja, ngĂ«rthen nĂ« vetvete objektiva dhe dobi tĂ« shumta, dobi nga tĂ« cilat do tĂ« pĂ«rfitojmĂ« si nĂ« kĂ«tĂ« botĂ« po ashtu edhe nĂ« BotĂ«n e amshuar, pa marrĂ« parasysh kemi arritur ose jo t’i zbĂ«rthejmĂ« dhe t’i kuptojmĂ«. Allahu i MadhĂ«rishĂ«m nĂ« shumĂ« versete kuranore sinjalizoi se asgjĂ« nĂ« kĂ«tĂ« univers nuk Ă«shtĂ« krijuar pa njĂ« qĂ«llim tĂ« caktuar, dhe çdo gjĂ« nĂ« kĂ«tĂ« botĂ« bart njĂ« mesazh tĂ« krijimit tĂ« tij. ThotĂ« Zoti i

MadhĂ«rishĂ«m nĂ« Kuranin fisnik: “A mendoni se Ne ju krijuam kot (pa ndonjĂ« qĂ«llim) dhe se ju tek Ne nuk do tĂ« ktheheni”. (El Muminun, 115), dhe nĂ« njĂ« ajet tjetĂ«r: “Ne nuk i krijuam qiejt e TokĂ«n dhe ç’ka ndĂ«rmjet tyre pa ndonjĂ« qĂ«llim”. (Ed-duhan, 38). NjĂ« prej qĂ«llimeve tĂ« krijimit tĂ« njeriut Ă«shtĂ« pĂ«rkushtimi dhe robĂ«ria ndaj Krijuesit tĂ« tij, mirĂ«po se si ta bĂ«jĂ« kĂ«tĂ« pĂ«rkushtim, mĂ« sĂ« miri e mĂ«soi Zoti dhe i dĂ«rguari i Tij. Adhurimet janĂ« ato qĂ« e mĂ«sojnĂ«, e adaptojnĂ« dhe e stĂ«rvitin njeriun se

HAXH

si t’I pĂ«rkushtohet dhe tĂ« jetĂ« i devotshĂ«m ndaj Allahut FuqiplotĂ«. Edhe haxhi, si njĂ« prej obligimeve fetare dhe njĂ« prej shtyllave tĂ« Islamit, ka objektivat, dobitĂ« dhe justifikimin e obligushmĂ«risĂ« sĂ« tij, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« zemrĂ«n dhe mendjen e besimtarit ta bĂ«jĂ« sa mĂ« tĂ« lidhur me Krijuesin FuqiplotĂ«. ThotĂ« Zoti i MadhĂ«rishĂ«m nĂ« Kuran: “Thirri njerĂ«zit pĂ«r haxhillĂ«k, ata do tĂ« vijnĂ« nĂ« kĂ«mbĂ« dhe me mjete udhĂ«timi prej tĂ« gjitha viseve tĂ« largĂ«ta, qĂ« tĂ« dĂ«shmojnĂ« dobitĂ« e tyre dhe tĂ« pĂ«rmendin Emrin e Allahut nĂ« ditĂ«t e caktuara”. (El Haxh, 27-28). Ibn Abasi r.a. nga ky ajet kuranor ka kuptuar se, me kryerjen e haxhit besimtarĂ«t pĂ«rjetojnĂ« dhe dĂ«shmojnĂ« dobi tĂ« shumta, si tĂ« kĂ«saj bote, po ashtu edhe tĂ« Ahiretit.1 Nuk ka dyshim se dobia kryesore nga haxhi Ă«shtĂ« pĂ«rmendja dhe adhurimi i Zotit tĂ« MadhĂ«rishĂ«m, dhe krahas kĂ«saj dĂ«shmohen edhe dobi tĂ« tjera fetare, morale, politike, ekonomike, sociale etj. Ajo qĂ« vlen tĂ« theksohet nĂ« kĂ«tĂ« kontekst, Ă«shtĂ« se prej kĂ«tyre ibadeteve do tĂ« pĂ«rfitojnĂ« vetĂ«m besimtarĂ«t e sinqertĂ«, tĂ« cilĂ«t janĂ« nĂ« gjendje t’i praktikojnĂ« dhe respektojnĂ« me pĂ«rpikĂ«ri tĂ« gjitha urdhrat qĂ« dalin nga Zoti dhe i dĂ«rguari i Tij. ThotĂ« Zoti i MadhĂ«rishĂ«m nĂ« njĂ« ajet kuranor: “Ata qĂ« u binden urdhrave tĂ« Zotit dhe tĂ« dĂ«rguarit tĂ« tij, do tĂ« jenĂ« prej atyre qĂ« Zoti i ka bekuar me tĂ« mirat e Tij...” (En-NisaĂ«, 69) Sa i pĂ«rket dhuntive tĂ« haxhit, juristĂ«t islamĂ« janĂ« orvatur qĂ« tĂ« paraqesin disa prej tyre si:

DobitĂ« e Haxhit nĂ« aspektin fetar Haxhi si obligim fetar konsiderohet njĂ« prej adhurimeve bosht dhe obligimeve kryesore nĂ« jetĂ«n e besimtarit. Ai motivon dhe pĂ«rforcon besimtarin nĂ« aspektin shpirtĂ«ror. E motivon atĂ« qĂ« tĂ« jetĂ« mĂ« i devotshĂ«m dhe mĂ« i pĂ«rkushtuar ndaj fesĂ«, e pĂ«rgatit atĂ« qĂ« tĂ« mundohet tĂ« ruhet dhe largohet maksimalisht nga mĂ«katet e tij. Zoti i MadhĂ«rishĂ«m, me UrtĂ«sinĂ« e Tij ka bĂ«rĂ« qĂ« Haxhi tĂ« kryhet nĂ« vend tĂ« caktuar, nĂ« vendin ku ka zbritur shpallja nga ana e Zotit xh. sh., nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« besimtari t’i pĂ«rjetojĂ« nga afĂ«r argumentet dhe tĂ« ndodhet nĂ« vendin ku madhĂ«rohet Allahu xh. sh, tĂ« shohĂ« QabenĂ« dhe Kiblen e tij, vendin ku ka jetuar dhe vepruar i DĂ«rguari i tij, e gjithĂ« kjo duke kĂ«rkuar falje dhe mĂ«shirĂ« nga Zoti i MadhĂ«rishĂ«m, dhe qĂ« tĂ« jetĂ« njĂ« nxitje shpirtĂ«rore dhe morale e tij, tĂ« jetĂ« sa mĂ« afĂ«r fesĂ« dhe praktikimit tĂ« mĂ«simeve hyjnore, tĂ« cilat burojnĂ« nga burimet dhe jurisprudenca islame.2

Dobitë e Haxhit në aspektin moral-etik Edhe Haxhi, ashtu si ibadetet e tjera, përveçqë i premton besimtarit shpërblime të mëdha, i ofron edhe një

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

leksion dhe mĂ«sim tĂ« mirĂ« nĂ« aspektin moral-etik. Duke pasur parasysh se, gjatĂ« kryerjes sĂ« Haxhit, ndalohen tĂ« gjitha veprat qĂ« konsiderohen jashtĂ« rrethit tĂ« etikĂ«s sĂ« njĂ« haxhiu a besimtari tĂ« sinqertĂ«. ThotĂ« Zoti i MadhĂ«rishĂ«m nĂ« Kuranin famĂ«lartĂ«: “Haxhi Ă«shtĂ« (kryhet) nĂ« muaj tĂ« caktuar, e kush e bĂ«n (ia fillon tĂ« zbatojĂ«) Haxhin nĂ« kĂ«tĂ« muaj, nuk bĂ«n tĂ« flasĂ« fjalĂ« tĂ« ndyta (fjalĂ« qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me kontakte bashkĂ«shortore), nuk bĂ«n tĂ« marrĂ« nĂ«pĂ«r kĂ«mbĂ« dispozitat e sheriatit, nuk bĂ«n tĂ« shkaktojĂ« grindje e pĂ«rçarje. Zoti Ă«shtĂ« i GjithĂ«dijshĂ«m pĂ«r çdo vepĂ«r tĂ« mirĂ« qĂ« punoni...”. (El Bekare,197). NdĂ«rsa Muhamedi a.s. nĂ« njĂ« hadith ka nxitur shokĂ«t e vet dhe mbar Ymetin, qĂ« tĂ« jenĂ« tĂ« kujdesshĂ«m dhe tĂ« matur pĂ«r fjalĂ«t dhe veprat e tyre gjatĂ« kryerjes sĂ« ceremonisĂ« sĂ« Haxhit. Ai thotĂ« nĂ« njĂ« hadith: “Kush e kryen Haxhin duke qenĂ« i kujdesshĂ«m pĂ«r fjalĂ«t dhe veprat e tij, ai kthehet nĂ« shtĂ«pinĂ« e tij i pastĂ«r nga mĂ«katet sikur atĂ« ditĂ« qĂ« e ka lindur e Ă«ma”.3

DobitĂ« e Haxhit nĂ« aspektin politik Haxhi konsiderohet si njĂ« kongres i madh dhe vendtakim vjetor pĂ«r myslimanĂ«t e botĂ«s mbarĂ«; aty myslimanĂ«t afrohen dhe vĂ«llazĂ«rohen me njĂ«ri-tjetrin, ndihen si tĂ« bashkuar. GjatĂ« kryerjes sĂ« Haxhit myslimanĂ«t kanĂ« njĂ« rast ideal tĂ« njoftohen pĂ«r zhvillimet dhe progreset e tyre, pĂ«r problemet dhe barrierat me tĂ« cilat ballafaqohen. KanĂ« mundĂ«si bashkĂ«punimi nĂ« tĂ« gjitha sferat e jetĂ«s, si nĂ« aspektin politik, ushtarak etj. Pra, Haxhi si ibadet i Zotit, luan njĂ« rol pozitiv edhe nĂ« aspektin politik, sepse i mĂ«son dhe u jep ide muslimanĂ«ve qĂ« tĂ« jenĂ« sa mĂ« tĂ« bashkuar, u jep ide qĂ« tĂ« jenĂ« tĂ« lirĂ« nĂ« lĂ«vizjet e tyre, tĂ« kenĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« dhe qendĂ«r tĂ« pĂ«rbashkĂ«t, ku do tĂ« gravitojnĂ« tĂ« gjithĂ«, t’i heqin tĂ« gjithĂ« kufijtĂ« dhe barrikadat qĂ« i kanĂ« prodhuar egoizmat e ndryshĂ«m politikĂ«, e tĂ« jenĂ« sa mĂ« tĂ« afruar dhe tĂ« bashkuar.4

21

22

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

HAXH

duke bartur të njëjtën uniformë, duke kryer rituale të njëjta, në të njëjtin vend, me një thirrje (telbije) të njëjtë, bile - bile me një qëllim të njëjtë. E tëra kjo, pa asnjë dallim të kryetarit nga qytetari, gjeneralit nga ushtari, të bardhit nga i ziu, pasanikut nga i varfri etj.. Të gjithë kalojnë një kohë të caktuar duke bërë një jetë të të njëjtë, të koordinuar mirë, duke respektuar rendin, kohën dhe të gjitha ritualet e Haxhit.

Haxhi vepër që garanton Xhenetin

DobitĂ« e Haxhit nĂ« aspektin ekonomik ËshtĂ« shumĂ« normale qĂ« Haxhi Ă«shtĂ« njĂ« prej obligimeve qĂ«, krahas dobive dhe tĂ« mirave qĂ« na sjell nĂ« botĂ«n tjetĂ«r, sjell tĂ« mira dhe dobi ekonomike edhe nĂ« kĂ«tĂ« botĂ«. Haxhi Ă«shtĂ« njĂ« vendtakim i madh i besimtarĂ«ve; aty vijnĂ« miliona myslimanĂ« dhe haxhilerĂ« nga vende tĂ« ndryshme tĂ« botĂ«s, e tĂ«rĂ« kjo nuk mund tĂ« bĂ«het pa derdhjen e madhe tĂ« tĂ« mirave materiale, sepse aty ka nevojĂ« pĂ«r transport, shpenzime, ndĂ«rrim parash, blerje tĂ« kurbaneve, shpenzime pĂ«r banim dhe ushqim. Me njĂ« fjalĂ«, aty pĂ«rfitojnĂ« njĂ« numĂ«r i madh i besimtarĂ«ve nĂ« aspektin ekonomik. NĂ« anĂ«n tjetĂ«r, kĂ«to shpenzime nuk konsiderohen stĂ«rngarkesĂ« pĂ«r haxhilerĂ«t qĂ« i derdhin kĂ«to tĂ« mira materiale, sepse tĂ« gjithĂ« ata vijnĂ« prej shtresĂ«s sĂ« myslimanĂ«ve tĂ« pasur pĂ«r faktin se Haxhi si obligim fetar Ă«shtĂ« vetĂ«m pĂ«r ata qĂ« kanĂ« mundĂ«si financiare pĂ«r ta kryer.

Dobitë e Haxhit në aspektin social -Njerëzit në këtë dynja janë të kategorive të ndryshme, me pozita dhe përgjegjësi të ndryshme, me profesione dhe zeje të ndryshme, në gjendje ekonomike të ndryshme dhe kombësish të ndryshme. Haxhi në këtë aspekt luan një rol jashtëzakonisht pozitiv, që në një farë mënyre, edhe në aspektin social të ketë një afri në mes tyre, dhe secili të ketë komoditet para tjetrit. Me kryerjen e Haxhit, të gjitha këto kategori njerëzore bashkohen kallëp jetësor të njëjtë, në mënyrë në një barazi dhe modesti në mes këtyre njerëzve, dhe kjo

- PĂ«r çdo vepĂ«r tĂ« mirĂ« qĂ« kryen njeriu nĂ« kĂ«tĂ« dynja, do tĂ« ketĂ« shpĂ«rblime ditĂ«n e Gjykimit, pa marrĂ« parasysh nĂ«se ajo Ă«shtĂ« prej veprave tĂ« mĂ«dha a tĂ« vogla. Allahu i MadhĂ«rishĂ«m thotĂ« nĂ« njĂ« ajet kuranor: “Kush kryen njĂ« vepĂ«r tĂ« mirĂ«, edhe (nĂ«se Ă«shtĂ«) sa grimca, do tĂ« gjejĂ« shpĂ«rblimin e saj”. (Ez-zelzele, 7) MirĂ«po shpĂ«rblimi mĂ« i madh na pret pĂ«r ato vepra ose ibadete qĂ« janĂ« detyrime dhe kryesore pĂ«r besimtarin nĂ« kĂ«tĂ« dynja, e njĂ« prej tyre Ă«shtĂ« pa dyshim Haxhi. Aq tĂ« shumta janĂ« thĂ«niet e Pejgamberit a.s. qĂ« flasin pĂ«r shpĂ«rblimin, vlerĂ«n dhe rĂ«ndĂ«sinĂ« e haxhit, saqĂ« disa prej atyre thĂ«nieve tregojnĂ« qartĂ« se Xheneti do jetĂ« shpĂ«rblimi mĂ« i madh qĂ« e pret haxhiun atĂ« ditĂ« kur do tĂ« dalĂ« para Zotit tĂ« tij. Transmeton Ebu Hurejre r.a. se Pejgamberi a.s. kishte thĂ«nĂ«: ‘’PĂ«r haxhin e pranuar tek Allahu xh.sh. nuk ka shpĂ«rblim tjetĂ«r pĂ«rveç Xhenetit”.5 NdĂ«rsa nĂ« njĂ« hadith tjetĂ«r tĂ« transmetuar po ashtu nga Ebu Hurejra r.a., kur njĂ« ashab e kishte pyetur Pejgamberin a.s. se cila Ă«shtĂ« puna mĂ« e mira dhe mĂ« e vlerĂ«suara nĂ« kĂ«tĂ« dynja, Pejgamberi a.s. ishte pĂ«rgjigjur: ‘’Besimi nĂ« Zotin dhe tĂ« dĂ«rguarin e Tij”. Ashabiu kishte pyetur herĂ«n e dytĂ«: Pastaj cila? Pejgamberi a.s. ishte pĂ«rgjigjur: Haxhi i pranuar tek Allahu xh.sh..6 NĂ« fund, E lus Zotin e MadhĂ«rishĂ«m qĂ« çdo besimtari t’ia mundĂ«sojĂ« kryerjen e kĂ«tij ibadeti, i cili konsiderohet burim i tĂ« mirave tĂ« kĂ«saj bote dhe vepĂ«r qĂ« garanton Xhenetin para Allahut FuqiplotĂ«. (1) Tefsiri i Ibni Kethirit (3/429). (2) PĂ«r normat e haxhit dhe dobitĂ« e tij Shih: “I’lamul-enam sherh bulugul-muram’’ f. 2: 465-572, Prof. Dr. Nuredin Iter. (3) TransmetojnĂ« Imam Buhariu dhe Muslimi. (4) Disa prej dobive tĂ« haxhit i pĂ«rmend Vehbi Sulejman Gavoxhi nĂ« librin e tij “Erkanul-islam” (785-790). (5) TransmetojnĂ« Imam Buhariu dhe Muslimi. (6) TransmetojnĂ« Buhariu dhe Muslimi.

HAXH

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

Mr. Fitim Gashi

Tavafi, rregullat dhe dispozitat e tij

I

NĂ« kohĂ«n e Ibrahimit a.s. njerĂ«zit ishin tĂ« pĂ«rkushtuar-ishin tĂ« dhĂ«nĂ« pas ndĂ«rtimit tĂ« tempujve tĂ« ndryshĂ«m pĂ«rmes tĂ« cilĂ«ve shenjtĂ«ronin-adhuronin Diellin dhe planetĂ«t e tjerĂ«. Ata ishin orientuar nĂ« abstrakten e jo nĂ« diçka qĂ« perceptohet dhe Ă«shtĂ« e kuptueshme. Ata nuk kishin bĂ«rĂ« ndonjĂ« zgjidhje pĂ«r tĂ« adhuruar Allahun dhe pĂ«r t’u afruar tek Ai. TĂ«rĂ« ajo qĂ« kishin bĂ«rĂ«, ishte pjellĂ« e mendjes sĂ« dobĂ«t tĂ« tyre.

shte shumë e nevojshme dhe e domosdoshme për njerëzit e asaj kohe që të mësonin mënyrën e adhurimit të drejtë dhe, me mëshirën e Allahut, kjo mënyrë erdhi dhe u realizua përmes një shtëpie-Qabesë, përreth së cilës do të silleshin-rrotulloheshin njerëzit dhe do të afroheshin tek Allahu xh. sh.. Njerëzit u thirrën për ta vizituar këtë shtëpi dhe për madhërimin e saj, dhe kohë pas kohe u mësuan se respekti dhe madhërimi i saj nënkupton respekti dhe madhërimin e Allahut Fuqiplotë, sikurse mosrespektimi i saj që nënkupton mosrespekt ndaj Krijuesit. Kështu Haxhi-vizita e kësaj shtëpie-Qabesë u bë obligim dhe njerëzit u urdhëruan ta respektonin dhe ta madhëronin atë. Një nga format a mënyrat e madhërimit të kësaj shtëpie, është edhe tafavi-sjellja rreth saj.(1)

Kuptimi i Tavafit Tavafi Ă«shtĂ« rrotullim, qarkullim ritual rreth QabesĂ« nĂ« MekĂ«; ai pĂ«rbĂ«het prej shtatĂ« rrotullimeve. ShtatĂ« rrotullime quhen njĂ« tavaf. Tavafi nĂ« terminologjinĂ« islame nĂ«nkupton adhurimin e Allahut duke u sjellĂ« rreth QabesĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« veçantĂ«. Ky lloj ibadeti ndaj Allahut tĂ« MadhĂ«rishĂ«m Ă«shtĂ« legjitimuar nĂ«pĂ«rmjet Kuranit famĂ«lartĂ« dhe haditheve tĂ« Pejgamberit a.s. Allahu i LartĂ«suar nĂ« Kuran thotĂ«: “Kujtoje kur Ne udhĂ«zuam Ibrahimin pĂ«r nĂ« vendin e shtĂ«pisĂ« (QabesĂ«): tĂ« mos mĂ« bĂ«nte Mua shok, tĂ« pastronte shtĂ«pinĂ« Time pĂ«r ata qĂ« e vizitojnĂ« (bĂ«jnĂ« tavaf), qĂ« qĂ«ndrojnĂ« nĂ« kĂ«mbĂ« duke u falur, pĂ«rkulur dhe qĂ« bĂ«jnĂ« sexhde”. (El Haxhxh, 26). Gjithashtu i MadhĂ«rishmi thotĂ«: “Pastaj le tĂ« heqin papastĂ«rtinĂ« e tyre, le t’i zbatojnĂ« premtimet e veta dhe le tĂ« sillen (bĂ«jnĂ« tavaf) rreth shtĂ«pisĂ« sĂ« lashtĂ«â€. (El Haxhxh, 29). NĂ«pĂ«rmjet ajetit tĂ« parĂ« e kuptojmĂ« se tavafi rreth QabesĂ« Ă«shtĂ« prej adhurimeve qĂ« I bĂ«heshin Allahut qysh nga kohĂ«t e lashta. Ajeti i dytĂ« na mĂ«son se pĂ«r tĂ« gjithĂ« ata qĂ« mĂ«syjnĂ« vizitĂ«n e

shtĂ«pisĂ« sĂ« Allahut-QabesĂ«, rrotullimi rreth saj-tavafi Ă«shtĂ« obligim. Aishja r.a. tregon: “GjĂ«ja e parĂ« qĂ« ka bĂ«rĂ« Pejgamberi a.s. kur ka ardhur nĂ« Qabe, ishte marrja e abdesit pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« tavafin”. (Buhariu dhe Muslimi).

Vlera dhe urtĂ«sitĂ« e Tavafit S’ka dyshim se urtĂ«si parĂ«sore e tavafit, dhe jo vetĂ«m e tavafit, por edhe e tĂ« gjitha adhurimeve tĂ« tjera, dhe e çdo lloj urdhĂ«rese apo ndalese qĂ« vjen nga Kurani apo syneti, Ă«shtĂ« bindja ndaj Allahut dhe nĂ«nshtrimi ndaj urdhrave tĂ« Tij. Pra, edhe tavafi rreth QabesĂ«, i cili bĂ«het nĂ« shenjĂ« bindjeje dhe respekti ndaj Allahut FuqiplotĂ«. UrtĂ«si e veçantĂ« e tavafit Ă«shtĂ« kujtimi i Allahut dhe madhĂ«rimi i Tij. Transmeton Aisheja r.a. se i DĂ«rguari i Allahut ka thĂ«nĂ«: “Me tĂ« vĂ«rtetĂ« tavafi rreth QabesĂ«, vrapimi nĂ« mes Safas dhe Merves dhe hedhja e guralecĂ«ve janĂ« bĂ«rĂ« pĂ«r ta kujtuar Allahun”. (Ebu Davudi). Prej urtĂ«sive tĂ« tavafit Ă«shtĂ« afrimi tek Allahu. PĂ«r vlerĂ«n e tavafit mjafton fakti qĂ« Allahu i LartĂ«suar tavafin rreth kĂ«saj shtĂ«pie-QabesĂ«, shtĂ«pisĂ« sĂ« parĂ« (pĂ«r t’u adhuruar Allahun) dhe mĂ« tĂ« respektuar nĂ« rruzullin tokĂ«sor, e bĂ«ri obligim. Fakti qĂ« Allahu i MadhĂ«rishĂ«m vizitĂ«n e kĂ«saj shtĂ«pie-Haxhin e bĂ«ri njĂ« nga pesĂ« shtyllat e Islamit, tregon qartazi pĂ«r pozitĂ«n e lartĂ« tĂ« saj dhe vlerĂ«n e tavafit rreth saj. Kjo shtĂ«pi-Qabeja dhe tavafi rreth saj Ă«shtĂ« vendi mĂ« i preferuar dhe rasti mĂ« i mirĂ« pĂ«r lutje dhe dua. Derisa tĂ« bĂ«jĂ« tavaf rreth QabesĂ«, haxhiu Ă«shtĂ« nĂ«n mbrojtjen dhe mĂ«shirĂ«n e Allahut. Ai troket nĂ« derĂ«n e Allahut pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar mirĂ«sitĂ« e Tij dhe falje pĂ«r mĂ«katet e veta. Haxhiu gjatĂ« tavafit lutet pĂ«r xhenetet e Allahut, sepse aty Ă«shtĂ« vendi ku pranohen duatĂ« dhe u zbret mĂ«shira e Allahut. GjatĂ« tavafit njeriu kujton babanĂ« e tij, Ibrahimin a.s., i cili e ndĂ«rtoi QabenĂ« dhe bĂ«ri thirrje pĂ«r vizitĂ«n e saj. KĂ«tĂ« shtĂ«pi e vizituan edhe pejgamberĂ« tĂ« tjerĂ«, e vizitoi edhe

23

24

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

HAXH

Muhamedi a.s., i cili madje vuri bazat dhe parimet e shëndosha të vizitës së saj, të zhveshura nga çdo formë politeizmi.

Llojet e Tavafit: VarĂ«sisht nga gjendja e haxhiut dhe koha kur bĂ«het tavafi, ai mund tĂ« jetĂ«: 1) Synet – i rekomanduar (Tavafu kudum). 2) Farz – detyrim (Tavafu zijare ose Tavafu ifadah). 3) Vaxhib – obligativ (Tavaful veda ose Tavafu sadr). Çdo tavaf tjetĂ«r pĂ«rveç kĂ«tyre Ă«shtĂ« tavaf nafile.

Tavaful kudum- i arritjes Tavaful kudum është synet për shumicën e dijetarëve-shkollave juridiko-fetare për haxhiun që ka hyrë në Mekë, para qëndrimit në Arefat, pa marrë parasysh llojin e haxhit të tij, nëse është Mufred apo Karin. Përjashtim bëjnë banorët e Mekës, sepse ata nuk e bëjnë këtë lloj tavafi meqë janë vendës. Duke marrë parasysh këtë, tri kategori janë të liruara nga tavafi kudum: a) Banorët e Mekes, dhe të gjithë ata që jetojnë-banojnë brenda kufijve të mikateve-vendeve ku vishet ihrami. b) Ata që bëjnë umre dhe që e bëjnë haxhin temetu, dhe c) Ata që kanë vendosur të shkojnë drejt në Arefat. Malikinjtë thonë se tavafi kudum është vaxhib për të gjithë ata që kanë veshur ihramin në mikate, edhe nëse janë banorë të Mekës, dhe po ashtu është vaxhib-obligim sipas tyre fidja për të gjithë ata që kanë mësyrë Arefatin dhe e kanë lënë tavaful kudumin, ndonëse kanë pasur kohë për ta bërë atë. Ndërsa Hanbelinjtë thonë se ai që e bën haxhin temetu, tavaful kudumin e bën para tavafit ifadah, e pastaj e bën tavaful ifada. E tek Shafinjtë tavaful kudumi është synet edhe për ata që nuk janë në ihram e që janë brenda Mekës. Urtësia e tavaful kudumit është respekti dhe përshëndetja për Qabenë e jo për xhaminë-haremin, për këtë

arsye fillohet me tavaf e jo me dy rekate namaz, tĂ« cilat janĂ« pĂ«rshĂ«ndetje pĂ«r xhaminĂ«, sepse qĂ«llimi i ardhjes nĂ« xhami-harem Ă«shtĂ« Qabeja dhe respekti ndaj saj Ă«shtĂ« tavafi. MirĂ«po, nĂ«se haxhiu ka frikĂ« se mund t’i ikĂ« ndonjĂ« namaz qĂ« Ă«shtĂ« farz, apo ndonjĂ« synet i fortĂ«, apo i ka gjetur duke u falur me xhemat, ose e ka kujtuar ndonjĂ« kohĂ« tĂ« namazit farz qĂ« nuk e ka falĂ«, atĂ«herĂ« pĂ«rparĂ«si kanĂ« tĂ« gjitha ato raste e tavafi bĂ«het pas tyre.2

Tavafuz-zijare-ifada Ky lloj i tavafit, - pĂ«r kĂ«tĂ« pajtohen tĂ« gjithĂ« dijetarĂ«t-shkollat juridiko-fetare, Ă«shtĂ« farz dhe shtyllĂ« prej shtyllave tĂ« Haxhit. Pa kryerjen e tij, Haxhi konsiderohet i pavlefshĂ«m. Ky tavaf kryhet pas qĂ«ndrimit nĂ« Arafat. Allahu i MadhĂ«rishĂ«m thotĂ«: “Dhe le tĂ« sillen (bĂ«jnĂ« tavaf) rreth shtĂ«pisĂ« sĂ« lashtĂ«â€. (El Haxhxh, 29). Koha e kĂ«tij tavafi fillon prej agimit tĂ« ditĂ«s sĂ« parĂ« tĂ« bajramit (pas Arafatit) dhe nuk ka njĂ« kufi tĂ« caktuar se kur pĂ«rfundon, pra derisa tĂ« jetĂ« gjallĂ« haxhiu, e nĂ«se nuk kryhet nĂ« Ejjamun Nahri, obligimi nuk shlyhet, po duhet tĂ« kryhet gjithsesi mĂ« pastaj, sepse koha e tij Ă«shtĂ« pa kufi. Sipas Ebu Hanifes, nĂ«se ky tavaf nuk kryhet nĂ« Ejjamun Nahri, duhet therur kurban, ndĂ«rsa nxĂ«nĂ«sit e tij - Ebu Jusufi dhe Muhamedi nuk parashohin therjen e kurbanit nĂ«se vonohet ky tavaf pas Ejjamu Nahri. Koha mĂ« e pĂ«lqyer pĂ«r kryerjen e kĂ«tij tavafi Ă«shtĂ« mengjesi i ditĂ«s sĂ« parĂ« tĂ« bajramit”. Transmeton Nafi’ë nga Ibn Umeri se Muhamedi a.s. e ka bĂ«rĂ« tavaful ifada nĂ« ditĂ«n e bajramit dhe pastaj Ă«shtĂ« kthyer dhe e ka falur namazin e drekĂ«s nĂ« MinĂ«. Nafi’ë thotĂ«: Ibn Umeri e bĂ«nte tavaful ifada nĂ« ditĂ«n e parĂ« tĂ« bajramit dhe pastaj kthehej nĂ« MinĂ« dhe e falte namazin e drekĂ«s dhe tregonte se i dĂ«rguari i Allahut a.s. vepronte kĂ«shtu”. (Muslimi)3

Kushtet e Tavafuz- zijare Kushtet e tavafit sipas Hanefinjve, janë: 1. Nijeti.

HAXH

Nijeti nĂ« parim-esencĂ« Ă«shtĂ« kusht pĂ«r tavafin pa pasur nevojĂ« tĂ« specifikohet nĂ« kohĂ«n kur bĂ«het tavafi. 2. Tavafi tĂ« bĂ«het rreth QabesĂ«. ËshtĂ« kusht qĂ« tavafi tĂ« bĂ«het brenda xhamisĂ«-mesxhidul haramit pa marrĂ« parasysh a Ă«shtĂ« afĂ«r apo larg shtĂ«pisĂ«-QabesĂ«. 3. TĂ« bĂ«hen katĂ«r rrotullime Ă«shtĂ« kusht-farz, ndĂ«rsa plotĂ«simi i shtatĂ« rrotullimeve Ă«shtĂ« vaxhib. NdĂ«rkaq, pĂ«r sa i pĂ«rket pastĂ«rtisĂ« nga papastĂ«rtia e vogĂ«l, nga xhenabeti, nga hajzi dhe nifasi, ky nuk Ă«shtĂ« kusht tek HanefinjtĂ«. PastĂ«rtia gjatĂ« kryerjes sĂ« tavafit Ă«shtĂ« vaxhib. NĂ«se haxhiu e ka bĂ«rĂ« tavafin, duke qenĂ« i papastĂ«r, obligohet ta pĂ«rsĂ«risĂ« atĂ« derisa tĂ« jetĂ« nĂ« MekĂ«. NĂ«se e pĂ«rsĂ«rit gjatĂ« Ejjamu Nahri, nuk obligohet asgjĂ«, e nĂ«se e vonon pas Ejjamu Nahri, sipas Ebu Hanifes, obligohet tĂ« therĂ« kurban. E nĂ«se kthehet nĂ« vendin e tij pa e pĂ«rsĂ«ritur, obligohet tĂ« therĂ« kurban - njĂ« dele nĂ«se papastĂ«rtia ka qenĂ« e vogĂ«l, e nĂ«se ka qenĂ« xhunub - obligohet tĂ« therĂ« njĂ« kafshĂ« tĂ« trashĂ«. Gjithashtu vazhdimĂ«sia e rrotullimeve gjatĂ« tavafit nuk Ă«shtĂ« kusht tek HanefinjtĂ«. VazhdimĂ«sia e rrotullimeve Ă«shtĂ« synet. NĂ«se haxhiu ndĂ«rpret tavafin pĂ«r ta falur ndonjĂ« namaz obligativ ose namaz tĂ« xhenazes, ose shkon pĂ«r ta ripĂ«rtĂ«rirĂ« abdesin, ai e vazhdon tavafin aty ku ka mbetur dhe nuk ka nevojĂ« ta nisĂ« prej fillimit. Po ashtu, nuk Ă«shtĂ« kusht tek HanefinjtĂ« qĂ« tavafi tĂ« fillojĂ« nga haxherul esvedi-guri i zi. Sipas tyre fillimi i tavafit nga haxherul esvedi Ă«shtĂ« vaxhib.4

Tavaful veda-lamtumirĂ«s Tavaful veda Ă«shtĂ« vaxhib tek tĂ« gjitha medhhebet pĂ«rveç Malikinjve, tĂ« cilĂ«t mendojnĂ« se Ă«shtĂ« mendub. Haxhiu qĂ« nuk e kryen tavaful veda, obligohet tĂ« therĂ« kurban. Muhamedi a.s. ka thĂ«nĂ«: “Askush tĂ« mos largohet (nga Meka) pa e pĂ«rshĂ«ndetur QabenĂ« (pa e bĂ«rĂ« tavaful veda)”. (Muslimi). NĂ«se haxhiu largohet nga Meka pa e bĂ«rĂ« tavaful veda-n, ai obligohet tĂ« kthe-

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

het qĂ« ta bĂ«jĂ« kĂ«tĂ« tavaf – nĂ« qoftĂ« se nuk i ka kaluar mikatet, sipas Hanefinjve, dhe - nĂ«se nuk e ka tejkaluar distancĂ«n e shkurtimit tĂ« namazit, sipas Shafinjve dhe Hanbelinjve, sepse e ka lĂ«nĂ« tavafin qĂ« Ă«shtĂ« vaxhib. E nĂ«se i ka kaluar mikatet, sipas Hanefinjve, ose distancĂ«n e shkurtimit tĂ« namazit, sipas Shafinjve dhe Hanbelinjve, haxhiu nuk obligohet tĂ« kthehet pĂ«r ta bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« tavaf, mirĂ«po nĂ« vend tĂ« tavafit obligohet tĂ« therĂ« kurban. E sipas praktikĂ«s sĂ« Shafinjve dhe kadiut Ebu Ja’la nga HanbelinjtĂ«, edhe nĂ«se kthehet haxhiu pĂ«r ta bĂ«rĂ« tavafin pasi ka tejkaluar distancĂ«n e shkurtimit tĂ« namazit, nuk lirohet nga therja e kurbanit. Sipas Hanefinjve tavaful veda nuk Ă«shtĂ« vaxhib pĂ«r banorĂ«t e MekĂ«s dhe as pĂ«r ata qĂ« jetojnĂ«-banojnĂ« brenda kufijve tĂ« mikateve-vendeve ku vishet ihrami. HanbelinjtĂ« thonĂ« se kush banon brenda kufijve tĂ« Haremit nuk obligohet me kĂ«tĂ« tavaf, e ai qĂ« banon jashtĂ« kufijve tĂ« tij obligohet ta bĂ«jĂ«. NdĂ«rsa ShafinjtĂ« thonĂ« se tavaful veda Ă«shtĂ« vaxhib pĂ«r tĂ« gjithĂ« ata qĂ« largohen nga Meka pĂ«r tĂ« udhĂ«tuar, edhe nĂ«se janĂ« banorĂ« tĂ« MekĂ«s, pa marrĂ« parasysh a udhĂ«tojnĂ« larg apo afĂ«r. Duhet pĂ«rmendur se gratĂ« lehona dhe ato me menstruacione janĂ« tĂ« liruara nga ky lloj tavafi dhe nuk obligohen as pĂ«r kompensimin e tij- therje tĂ« kurbanit. Transmetohet se Omeri r.a. ka thĂ«nĂ«: “Kush e bĂ«n haxhin tĂ« mos largohet pa e pĂ«rshĂ«ndetur QabenĂ« (pa e bĂ«rĂ« tavaful veda), pĂ«rveç grave me menstruacione, atyre ua ka lehtĂ«suar i dĂ«rguari i Allahut”. (Tirmidhiu dhe Nesaiu)

Kushtet e vlefshmërisë së këtij tavafi janë: 1. Nijeti. Nijeti në parim-esencë është kusht për këtë lloj tavafi pa pasur nevojë të specifikohet në kohën kur bëhet tavafi dhe, 2. Që ky tavaf të bëhet pas tavafu zijare. Koha e kryerjes së tavaful veda-s është pas përfun-

25

26

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

HAXH

dimit të të gjitha ritualeve-obligimeve të haxhit dhe në kohën kur haxhiu dëshiron të largohet nga Meka, në mënyrë që veprimi i fundit i tij të jetë tavaful veda.5

Vaxhibet e Tavafit dhe synetet e tij Vaxhibet e Tavafit janë: a) Të fillohet nga haxherul esvedi, nëse nuk fillon aty obligohet përsëritja e tavafit derisa të ndodhesh në Mek, e nëse kthehesh pa e përsëritur duhet therur kurban. b) Tavafi kryhet ashtu që gjatë rrotullimit Qabeja të mbetet në anën e majtë. Trupi dhe rrobat të jenë të pastra është synet i fortë. c) Veshja adekuate-mbulimi i avretit është vaxhib gjatë kryerjes së tavafit, edhe pse në esencë mbulimi i avretit është farz, mirëpo me vaxhib këtu nënkuptohet se, nëse haxhiu nuk mbulon avretin gjatë tavafit, haxhi i tij nuk prishet (është i vlefshëm, po haxhiu është mëkatar), mirëpo duhet të përsëritet tavafi ose të theret kurban. Sasia e avretit është, siç dihet, nëse zbulohet një e katërta e më shumë e ndonjë gjymtyre-vendit të trupit. d) Tavafin ta bëjë vetë haxhiu duke ecur, se, përndryshe, nëse e bart dikush pa ndonjë arsye, ai duhet ta përsërisë tavafin derisa të ndodhet në Mekë dhe, nëse është kthyer në vendin e tij, obligohet të therë kurban. Po ashtu nuk lejohet autorizimi i dikujt tjetër për kryerjen e tavafit, pa ndonjë arsye. e) Të kryhen shtatë rrotullime prej haxherul esvedit në haxherul esved. Këto shtatë rrotullime të gjitha janë vaxhib gjatë tavafit kudum dhe tavafit veda. Mirëpo, nëse haxhiu i lë katër rrotullime të tavafit veda, obligohet të therë kurban e nëse i lë më pak se katër, obligohet të japë sadaka për secilin rrotullim që ka lënë. Ndryshe

nga kjo, nĂ«se nĂ« tavaful kudum lĂ« shumicĂ«n e rrotullimeve ose mĂ« pak, nuk obligohet asgjĂ« pĂ«rveçse duhet tĂ« pendohet, sepse ky lloj tavafi nĂ« esencĂ« Ă«shtĂ« synet. E pĂ«r sa i pĂ«rket tavafit zijare, katĂ«r rrotullimet e para tĂ« tij janĂ« farz, kurse tri tĂ« tjerat vaxhib. f) TĂ« falen dy rekate namaz pas çdo lloj tavafi - Ă«shtĂ« vaxhib, qoftĂ« ai tavaf farz, vaxhib ose synet. ËshtĂ« mĂ« mirĂ« qĂ« kĂ«to rekate tĂ« falen menjĂ«herĂ« pas tavafit dhe preferohet tĂ« falen pas mekami Ibrahimit.

Synetet e Tavafit janĂ«: a) PastĂ«rtia tĂ« jetĂ« nĂ« shkallĂ« tĂ« duhur; trupi, ihrami etj. b) PĂ«rshĂ«ndetja e haxherul esvedit-gurit tĂ« zi nĂ« fillim tĂ« çdo rrotullimi. c) GjatĂ« tavafit shpatulla-krahu i djathtĂ« tĂ« lihet i zbuluar-idtiba. d) TĂ« bĂ«het reml (pĂ«r burra dhe tĂ« rinj-fĂ«mij, po pĂ«r gra jo) -tĂ« shpejtohen hapat gjatĂ« tri rrotullimeve tĂ« para nĂ« secilin tavaf, pas tĂ« cilit bĂ«het sa’ji, si p.sh. tavafu kudum. e) Duaja-lutja nĂ« pĂ«rgjithĂ«si gjatĂ« tavafit Ă«shtĂ« synet. f) Meshkujt tĂ« jenĂ« sa mĂ« afĂ«r QabesĂ«. g) TĂ« kryhen tĂ« gjitha rrotullimet njĂ«ri pas tjetrit. (1) El-Imam Ed-Dehlevi, Huxhetullahi el-baligatu. Darul xhejl. Bot. i. 2005 Bejrut, f. 134. (2) Shih: Prof. dr. Vehbet Ez-zuhejli, El-Fikh el-Islami ve ediletuhu. Darul Fikr. Bot. 4. 2002 Dimeshk, v. 3, f. 2203-2204. (3) Abdurrahman bin Muhamed el-Xheziri, Kitabul Fikh alel medhahib el-erbeatu. Dar ibn Hazem. Bot. 1. 2001 Bejrut, f. 367. Dhe: Prof. dr. Vehbet Ez-zuhejli, El-Fikh el-Islami ve ediletuhu, f. 2212. (4) Prof. dr. Vehbet Ez-zuhejli, El-Fikh el-Islami ve ediletuhu, f. 2211-2214. (5) Po aty f. 2206-2208. (6) Abdurrahman bin Muhamed el-Xheziri, Kitabul Fikh alel medhahib el-erbeatu, f. 369-370. Dhe: Prof. dr. Vehbet Ez-zuhejli, El-Fikh el-Islami ve ediletuhu, f. 2223-2228.

HAXH

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

Isa TĂ«rshani

Sprova e Ibrahimit a.s. pĂ«r therjen e tĂ« birit, Ismailit a.s. “VĂ«rtet, Ibrahimi ka qenĂ« shĂ«mbĂ«lltyrĂ« e tĂ« mirave, adhurues i Allahut, besimtar i drejtĂ« dhe nuk ka qenĂ« nga idhujtarĂ«t”. (En Nahl,120)

H

istoritĂ« e tĂ« gjithĂ« pejgamberĂ«ve janĂ« mĂ«sime nga tĂ« cilat mund tĂ« nxjerrim shembuj dhe mĂ«sime dhe ato t’i kemi si udhĂ«zues nĂ« jetĂ«n tonĂ«. E historia e Ibrahimit a.s. Ă«shtĂ« e pĂ«rshtatshme pĂ«r tĂ« gjitha moshat. Kjo, pasi Kurani ka pĂ«rshkruar tĂ« gjitha etapat e moshĂ«s sĂ« tij. Ata qĂ« interesohen pĂ«r jetĂ«n e tij, kĂ«tĂ« do ta mĂ«sojnĂ« qĂ« nga mosha 16 vjeç e kĂ«tij pejgamberi. ÇfarĂ« bĂ«nte nĂ« kĂ«tĂ« moshĂ«? Cilat ishin gjĂ«rat qĂ« e shqetĂ«sonin mĂ« tepĂ«r? Si sillej? Si u hodh nĂ« zjarr, pikĂ«risht nĂ« kĂ«tĂ« moshĂ«? Martesa me Saran dhe Haxheren dhe si ishte ajo martesĂ«? PeriudhĂ« e gjatĂ« deri nĂ« pleqĂ«ri pa fĂ«mijĂ«? Dhe sprova e madhe nga ana e Allahut tĂ« MadhĂ«ruar me Ismailin a.s.. Historia e kĂ«tij pejgamberi, Ibrahimit a.s., ka njĂ« qĂ«llim tjetĂ«r tepĂ«r tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m: tĂ« ndjekim dhe tĂ« pasojmĂ« traditĂ«n dhe porositĂ« e tij, sepse Ă«shtĂ« i vetmi pejgamber, pas Muhamedit a.s., traditĂ«n dhe porositĂ« e tĂ« cilit detyrohemi t’i ndjekim.

Pozita dhe vlera e tij tek Zoti xh. sh. GjĂ«ja e parĂ« Ă«shtĂ« se ai ndryshe njihet edhe si “Baba i tĂ« gjithĂ« pejgamberĂ«ve” E dyta Ă«shtĂ« se ai Ă«shtĂ« “Mik i Zotit” (njeriu mĂ« i dashur i Tij). TĂ« fitosh kĂ«tĂ« epitet do tĂ« thotĂ« qĂ«: dashuria pĂ«r Zotin tĂ« pushtojĂ« shpirtin, zemrĂ«n dhe trupin, dhe tĂ« gjitha tĂ« punojnĂ« vetĂ«m pĂ«r njĂ« qĂ«llim: kĂ«naqĂ«sinĂ« e Zotit tĂ« MadhĂ«rishĂ«m. E kĂ«shtu ishte Ibrahimi a.s.. Sot ka njerĂ«z qĂ« pohojnĂ« se E duan Zotin shumĂ« dhe janĂ« tĂ« lidhur fort me tĂ«. Por kur e pyet: A falesh? PĂ«rgjigjet: Jo, nuk falem rregullisht. NjĂ« njeri qĂ« thotĂ« kĂ«to fjalĂ« dhe nuk falet, dije se flet gjĂ«ra tĂ« paqena. Grada mĂ« e lartĂ« e dashurisĂ« pĂ«r Zotin Ă«shtĂ« ajo kur bĂ«hesh “Mik i Zotit”. KĂ«tĂ« gradĂ« e kanĂ« arritur vetĂ«m Ibrahimi a.s. dhe Muhamedi a.s..1 Allahu nĂ« Kuran thotĂ«: “...Allahu e zgjodhi Ibrahimin tĂ« dashurin mĂ« tĂ« ngushtĂ«â€. (En NisaĂ«: 125) Kurse pĂ«r Muhamedin a.s. nuk Ă«shtĂ« thĂ«nĂ« diçka e tillĂ« nĂ« Kuran,

por vetĂ« Muhamedi a.s. e pĂ«rmend nĂ« njĂ« hadith: “UnĂ« nuk kam ndonjĂ« mik tepĂ«r tĂ« ngushtĂ«â€ prej jush. Zoti mĂ« ka zgjedhur “mik”, ashtu siç e zgjodhi Ibrahimin “mik”. NĂ«se do tĂ« zgjidhja ndonjĂ« nga Ymeti im “mik tĂ« ngushtĂ«â€, do tĂ« zgjidhja Ebu Bekrin”.2

Sprovat e Ibrahimit a.s. - PĂ«rballja me tĂ« atin idhujtar Ibrahimi a.s., duke i njohur tĂ« vĂ«rtetat hyjnore, thirrjen pĂ«r besimin nĂ« njĂ« Zot e filloi nga babai i tij, nĂ« mĂ«nyrĂ«n mĂ« tĂ« butĂ« tĂ« mundshme: “Kur babait tĂ« vet i tha: “O babai im, pse adhuron atĂ« qĂ« as nuk dĂ«gjon, as nuk sheh, e as nuk ke asgjĂ« prej tij?” (Merjem. 42) I thoshte kĂ«to fjalĂ« Ibrahimi a.s. megjithĂ«se e dinte se babai i tij prodhonte dhe i adhuronte idhujt. Kurse babai i tij - Azeri duke u nervozuar i tha: “Ai (babai) tha: “Ti, Ibrahim, i refuzon zotat e mi a? NĂ«se nuk pushon (sĂ« fyeri ndaj zotave tĂ« mi), unĂ« do tĂ« tĂ« mbys me gurĂ«, prandaj largohu prej meje pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ«!” (Merjem. 46) Por Ibrahimi a.s. iu kthye sĂ«rish t’et me njĂ« gjuhĂ« tĂ« butĂ«: “Ai (Ibrahimi) tha: “Qofsh i lirĂ« prej meje! UnĂ« do ta lus Zotin tim pĂ«r tĂ« tĂ« falur ty, sepse ai (babai) ishte i kujdesshĂ«m ndaj meje”. (Merjem. 47) Dhe Ibrahimi u lut pĂ«r tĂ« atin, po lutja nuk iu pranua sepse ai ishte armik i Allahut. Kur e kuptoi kĂ«tĂ«, Ibrahimi a.s. hoqi dorĂ« prej lutjes, sepse pĂ«r pabesimtarĂ«t s’bĂ«het lutje pĂ«r falje, po vetĂ«m pĂ«r t’i drejtuar nĂ« udhĂ« tĂ« drejtĂ«.3 Ibrahimi a.s. i thĂ«rriste pĂ«r besimin nĂ« njĂ« Zot dhe ua kishte bĂ«rĂ« me dije se besimi i tyre ishte besim i gabuar, pra tĂ« largoheshin nga idhujadhurimet e tĂ« adhuronin vetĂ«m Allahun xh. sh. Populli i Ibrahimit nuk e dĂ«gjuan dhe ai njĂ« ditĂ« i theu tĂ« gjithĂ« idhujt duke lĂ«nĂ« vetĂ«m mĂ« tĂ« madhin prej tyre. IdhujtarĂ«t iu ankuan pĂ«r kĂ«tĂ« veprim tĂ« Ibrahimit a.s. Nemrudit, i cili e thirri Ibrahimin a.s.. Kishte njĂ« traditĂ« qĂ« kushdo qĂ« hynte te Nemrudi, nĂ« fillim binte nĂ« sexhde para tij. Ibrahimi a.s. nuk e bĂ«ri kĂ«tĂ«, nuk i ra nĂ« sexhde dhe

27

28

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

HAXH

Nemrudi e pyeti se cili ishte shkaku. Ibrahimi a.s. iu pĂ«rgjigj: “UnĂ« nuk i bĂ«j sexhde askujt pĂ«rveç Atij qĂ« na ka krijuar mua edhe ty“. Nemrudi e pyeti: Cili Ă«shtĂ« Zoti yt? Ibrahimi a.s.: “Zoti im Ă«shtĂ« Allahu qĂ« ngjall dhe vdes
”. NĂ« fund vendosĂ«n qĂ« ta digjnin Ibrahimin a.s. me arsyetimin se kishte dalĂ« kundĂ«r idhujve tĂ« tyre dhe duhej ta merrte dĂ«nimin. Ishin bĂ«rĂ« tĂ« gjitha pĂ«rgatitjet pĂ«r ta hedhur nĂ« zjarr Ibrahimin a.s.. Ibrahimi, si çdoherĂ« i bindur nĂ« Zotin FuqiplotĂ«, ishte shumĂ« i qetĂ« dhe nuk kishte fare frikĂ«. EngjĂ«jt, tĂ« habitur, u lutĂ«n: “Aman, o Zot, Ibrahimi qĂ« T pĂ«rmend Ty mĂ« shumĂ« se kushdo, po hidhet nĂ« zjarr! Ai Ă«shtĂ« njĂ« pejgamber qĂ« nuk TĂ« harron Ty as edhe pĂ«r njĂ« çast tĂ« vetĂ«m. A po na jep leje t’i shkojmĂ« nĂ« ndihmĂ«?” Pasi morĂ«n leje, njĂ« engjĂ«ll shkoi tek Ibrahimi a.s. e i tha: “ErĂ«rat m’u dhanĂ« nĂ«n urdhrin tim. Po deshe, e shkatĂ«rroj zjarrin fare”. EngjĂ«lli tjetĂ«r tha: “UjĂ«rat m’u dhanĂ« nĂ« urdhrin tim. Po deshe, e shuaj zjarrin menjĂ«herĂ«â€. Dhe engjĂ«lli i tretĂ« tha: “Toka m’u dha nĂ«n urdhrin tim. Po deshe, e gĂ«lltis zjarrin”. Ibrahimi a.s. ua ktheu e u tha: “Mos hyni nĂ« mes mikut dhe mikut. UnĂ« pranoj ç’tĂ« dojĂ« Zoti im. NĂ«se mĂ« shpĂ«ton, Ă«shtĂ« e drejtĂ« e Tij. Por nĂ«se mĂ« djeg, Ă«shtĂ« pĂ«r shkak tĂ« tĂ« metave tĂ« mia. NĂ« dashtĂ« Zoti e tĂ« jem durimtar”. Para se ta hidhnin nĂ« zjarr, Ibrahimi a.s. i thoshte kĂ«to fjalĂ«: “Hasbijallahu ve ni’mel vekil” “Mua mĂ« mjafton Allahu. Sa mbrojtĂ«s i mire Ă«shtĂ« Ai”. Para se tĂ« binte nĂ« zjarr, Xhibrili e pyeti: “A ke ndonjĂ« dĂ«shirĂ«â€. Ibrahimi a.s. tha: “Po, kam, por jo pĂ«r ty
”. Xhibrili iu drejtua me habi: “Pse nuk kĂ«rkon shpĂ«tim nga Allahu? Ibrahimi a.s. iu pĂ«rgjigj: “Ai e di hallin tim. Me urdhrin e kujt digjet zjarri? Djegia punĂ« e kujt Ă«shtĂ«?” AtĂ«herĂ« Zoti e urdhĂ«roi zjarrin: “Po, Ne i thamĂ«: “O zjarr, bĂ«hu i ftohtĂ« dhe shpĂ«tim pĂ«r Ibrahimin”. (El Enbija. 69) Vendi ku ndodhej Ibrahimi a.s. nĂ« turmĂ« tĂ«

zjarrit, me ndihmën e Zotit Fuqiplotë, u bë një vend i freskët dhe atë nuk e prekte zjarri fare


Emigrimi i Ibrahimit a.s. Pas kĂ«saj sprove, Ibrahimit a.s. nuk mund tĂ« qĂ«ndronte mĂ« tutje nĂ« atĂ« vend dhe vendosi tĂ« shpĂ«rngulej nga Babiloni. Kronikat e historianĂ«ve thonĂ« se ai kishte emigruar nĂ« shumĂ« vende, po ne do tĂ« pĂ«rmendim emigrimin nĂ« Egjipt e PalestinĂ« dhe me njĂ« pjesĂ« tĂ« familjes nĂ« MekĂ«. Ibrahimi a.s. kishte kaluar vite tĂ« tĂ«ra nĂ« martesĂ« e Zoti nuk i kishte falur fĂ«mijĂ«; sa mĂ« shumĂ« plakej, i shtohej dĂ«shira pĂ«r tĂ« pasur tĂ« paktĂ«n njĂ« fĂ«mijĂ«. QĂ« tĂ« jesh pejgamber i Zotit, kjo nuk do tĂ« thotĂ« qĂ« ndjenja e tĂ« qenit baba tĂ« mos ekzistojĂ«. Dashuria qĂ« kishte pĂ«r bashkĂ«shorten e vet - SarĂ«n, e mbante tĂ« mos martohej me dikĂ« qĂ« mund tĂ« lindte. Gjithashtu vetĂ« Sara, nga dashuria qĂ« kishte pĂ«r Ibrahimin a.s., e kishte vĂ«rejtur dĂ«shirĂ«n e bashkĂ«shortit qĂ« tĂ« kishte fĂ«mijĂ«, prandaj i propozoi tĂ« martohej me ndonjĂ« grua qĂ« mund tĂ« lind dhe kĂ«shtu Ibrahimi a.s. u martua me Haxheren. Ibrahimi a.s. u lut kĂ«shtu pĂ«r njĂ« fĂ«mijĂ«: “Zoti im, mĂ« dhuro mua (njĂ« fĂ«mijĂ«) prej tĂ« mirĂ«ve!” (Es Safat,100) Allahu ia plotĂ«soi dĂ«shirĂ«n e tij. “Ne e gĂ«zuam atĂ« me njĂ« djalĂ« qĂ« do tĂ« jetĂ« i butĂ« (i sjellshĂ«m)”. (Es Safat, 101) Me lindjen e Ismailit a.s. si Haxherja dhe vetĂ« Ibrahimi a.s. u gĂ«zuan pa masĂ« dhe u dhanĂ« shumĂ« pas tij. Dhe ndodhi ajo qĂ« pritej tĂ« ndodhte. Sara filloi tĂ« bĂ«hej njĂ« xheloze shumĂ« e madhe. NjĂ« ditĂ« po i thoshte Ibrahimit a.s.: “Nuk dua qĂ« unĂ« dhe Haxherja tĂ« qĂ«ndrojmĂ« nĂ« njĂ« vend”. KĂ«shtu qĂ« Ibrahimi a.s. mori Haxheren dhe Ismailin e vogĂ«l-foshnjĂ« dhe i dĂ«rgoi nĂ« njĂ« vend tĂ« largĂ«t, qĂ« ia kishte caktuar Zoti xh.sh., nĂ« MekĂ«. Edhe kjo ishte njĂ« sprovĂ« e madhe, tĂ« marrĂ«sh gruan me njĂ« fĂ«mijĂ« foshnjĂ«

HAXH

dhe tĂ« kalosh qindra kilometra nĂ«pĂ«r shkretĂ«tirĂ« e t’i vendosĂ«sh nĂ« njĂ« vend pa ujĂ«, pa bimĂ« dhe pa njerĂ«z, e mĂ« pas t’i braktisĂ«sh, nuk ishte e lehtë  Haxherja e shihte me habi tĂ« shoqin tek largohej. Kur e pa se ai nuk po kthehej, filloi ta ndiqte dhe po i thoshte: “O Ibrahim, nĂ« dorĂ« tĂ« kujt po na lĂ«?” Ibrahimi nuk i pĂ«rgjigjej, pasi nuk kishte çfarĂ« t’i thoshte. Kur e pa Haxherja se nuk po i pĂ«rgjigjej disa herĂ« me radhĂ«, pĂ«r herĂ« tĂ« fundit i tha: “A tĂ« ka urdhĂ«ruar Zoti tĂ« veprosh kĂ«shtu?” Ibrahimi a.s. tundi kokĂ«n nĂ« shenjĂ« pohimi. AtĂ«herĂ« Haxherja tha:” Zoti nuk do tĂ« na lĂ«rĂ« pa mbikĂ«qyrje”. Teksa shihte gruan, fĂ«mijĂ«n dhe vendin ku i kishte lĂ«nĂ«, Ibrahimi a,s. lutej: “Zoti im, bĂ«je kĂ«tĂ« njĂ« qytet sigurie”... (Bekare: 126) KĂ«to ishin çastet kur pĂ«r herĂ« tĂ« fundit i pa dhe ai vazhdoi rrugĂ«n. Lutjet e mĂ« pasme ishin: “Zoti ynĂ«! UnĂ« njĂ« pjesĂ« tĂ« familjes sime e vendosa nĂ« njĂ« luginĂ«, ku nuk ka bimĂ«, e pranĂ« shtĂ«pisĂ« TĂ«nde tĂ« shenjtĂ«â€... (Ibrahim, 37)4 Ibrahimi a.s. u kthye te Sara. MirĂ«po herĂ« pas here gjatĂ« vitit vizitonte Haxheren dhe djalin e shumĂ«pritur, Ismailin a.s.. Ismaili i vogĂ«l rritej dhe, sa mĂ« shumĂ« qĂ« rritej, i shtohej edhe mĂ« shumĂ« dashuria e Ibrahimit a.s. pĂ«r tĂ« birin. Kur Ismaili kishte arritur tĂ« ecte bashkĂ« me babanĂ«, Allahu do ta sprovonte edhe mĂ« tej.

Sprova e madhe e Ibrahimit a.s. NĂ« njĂ« prej vizitave kur ndodhej nĂ« MekĂ«, Ibrahimi a.s. pa njĂ« Ă«ndĂ«rr. NĂ« Ă«ndĂ«rr, ashtu siç e pĂ«rshkruan Kurani, po e bĂ«nte kurban tĂ« birin, Ismailin. Ibrahimi ra nĂ« dilemĂ«: a ishte kjo njĂ« Ă«ndĂ«rr hyjnore apo djallĂ«zore? Po Ă«ndrra u pĂ«rsĂ«rit njĂ«lloj tri net. Sipas njĂ« rivajeti, Ibrahimi kishte bĂ«rĂ« njĂ« premtim para se t’i lindte djali: “Po qe se Allahu mĂ« jep njĂ« djalĂ«, kam pĂ«r ta bĂ«rĂ« kurban”.5 PĂ«r Ibrahimin, Ismaili nuk ishte vetĂ«m bir i njĂ« babai qĂ« nuk kishte fĂ«mijĂ«, ai ishte fundi i njĂ« jete duke pritur, shpĂ«rblimi pĂ«r njĂ« shekull me plot vuajtje, fryti i jetĂ«s sĂ« tij, shpresa e tij. Por sprovat nuk mbaruan kĂ«tu pĂ«r Ibrahimin a.s.. Dhe pyetja qĂ« shtrohet e na vjen nĂ« mend, Ă«shtĂ«: Pse duhej tĂ« kalonte Ibrahimi a.s. edhe njĂ« tjetĂ«r sprovĂ« pas gjithĂ« atyre sprovave tĂ« tjera tĂ« profetĂ«sisĂ« sĂ« tij? ËshtĂ« e pamundur tĂ« thuhet me fjalĂ« se çfarĂ« do tĂ« thoshte kjo pĂ«r Ibrahimin a.s. - qĂ« u urdhĂ«rua nga Allahu pĂ«r ta sakrifikuar birin e vetĂ«m

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

- Ismailin. Dhimbja, ndjenjat janĂ« shumĂ« tĂ« mĂ«dha edhe tĂ« imagjinohen, e jo mĂ« tĂ« pĂ«rjetohen. Si mund ta marrĂ« Ibrahimi birin e tij tĂ« dashur, frytin e jetĂ«s sĂ« tij, gĂ«zimin e jetĂ«s sĂ« tij, dhe t’ia vĂ«rĂ« thikĂ«n nĂ« fyt? Ismaili i ri duhej tĂ« vdiste dhe Ibrahimi plak tĂ« jetonte? Kushedi se si ishte ndier Ibrahimi a.s.. Brenda tij duhej tĂ« kishte qenĂ« njĂ« xhihad i vĂ«rtetĂ«. TĂ« zgjidhte midis Zotit dhe Ismailit. CilĂ«n do tĂ« zgjidhte Ibrahimi a.s.? DashurinĂ« e Zotit apo dashurinĂ« pĂ«r vete? Besimin apo emocionet? PĂ«rgjegjĂ«sinĂ« apo kĂ«naqĂ«sinĂ«? Por Ibrahimi a.s. Halil-ul-Allah (Mik i Allahut) kishte besim tek Allahu dhe ai e dinte se Allahu i MadhĂ«ruar e kishte urdhĂ«ruar pĂ«r kĂ«tĂ« sakrificĂ«. Dhe kĂ«shtu nĂ« Mina, do tĂ« ndodhte njĂ« bisedĂ« e mrekullueshme dhe tronditĂ«se midis babait dhe birit tĂ« tij tĂ« dashur. Ibrahimi i tha Ismailit : “O djali im, unĂ« kam parĂ« nĂ« Ă«ndĂ«rr (jam urdhĂ«ruar) tĂ« tĂ« pres ty. Shiko, pra, ç’mendon ti?” (Es- Saffat,102) ÇfarĂ« fjalĂ«sh tĂ« vĂ«shtira pĂ«r babanĂ« t’i thoshte dhe sa tĂ« frikshme pĂ«r Ismailin t’i dĂ«gjonte! Por edhe Ismaili ishte besimtar dhe ai iu dorĂ«zua dĂ«shirĂ«s sĂ« Allahut. Duke qenĂ« i vetĂ«dijshĂ«m se sa e vĂ«shtirĂ« ishte kjo pĂ«r babanĂ« e tij, Ismaili e qetĂ«soi atĂ« duke i thĂ«nĂ«: “O babai im, punoje atĂ« qĂ« urdhĂ«rohesh, e ti do tĂ« mĂ« gjesh mua, nĂ«se do Allahu, prej tĂ« durueshmĂ«ve!” (Es- Saffat,102) Kjo i dha Ibrahimit force dhe e mori Ismailin nĂ« njĂ« dore e thikĂ«n nĂ« tjetrĂ«n dhe ecĂ«n ashtu deri nĂ« vendin e sakrificĂ«s. Ai e shtriu Ismailin pĂ«rtokĂ« dhe drejtoi fytyrĂ«n e tij. Por mĂ«shira e Allahut, thika nuk e preu. Ibrahimi pa njĂ« dash, dhe Allahu i tha: “Ne e thirrĂ«m atĂ«: “O Ibrahim!” “Ti tashmĂ« e zbatove Ă«ndrrĂ«n! Ne kĂ«shtu i shpĂ«rblejmĂ« tĂ« mirĂ«t!” (Es- Saffat,104-105) Si Ibrahimi a.s., ashtu dhe Ismaili a.s., e kaluan me sukses kĂ«tĂ« sprovĂ« tĂ« madhe. Ibrahimi a.s. e pĂ«rmbushi Ă«ndrrĂ«n dhe mesazhin e Zotit pa hezituar dhe pa u lĂ«kundur fare. PĂ«rderisa ai u tregua i gatshĂ«m qĂ« tĂ« sakrifikojĂ« gjĂ«nĂ« mĂ« tĂ« shtrenjtĂ« pĂ«r hatĂ«r tĂ« Zotit, Zoti e shpĂ«rbleu me tĂ« mira. 1)AmĂ«r Halid, HistoritĂ« e ProfetĂ«ve. Shkup 2007. F. 192. (2) Po aty, Muslimi,1188. f. 200. (3) Osman Nuri Topbash. Vargu i profetĂ«ve nĂ«n dritĂ«n e Kur’anit-1. Stamboll, 2001. f. 178. (4) AmĂ«r Halid, HistoritĂ« e ProfetĂ«ve. Shkup 2007. f. 282. (5) Osman Nuri Topbash. Vargu i profetĂ«ve nĂ«n dritĂ«n e Kur’anit-1. Stamboll, 2001. f. 195.

29

30

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

NAMAZI

Mr. Ejup Haziri

Ebu Hanife dhe Fikhu i tij

N

ë kohën kur fama për Ebu Hanifen dëgjohej edhe jashtë Kufës dhe kur popullariteti i tij ishte në piedestal, ndaj Ebu Hanifes kishin marrë një fushatë kundërshtuese disa prej figurave të asaj kohe, si myftiu dhe kadiu i Kufës - ibn ebi Lejla, kadiu i Kufës - ibn Shubrumeh, Thevriu, Evzaiu dhe shumë tjerë, të cilët flisnin për të dhe nxorën edhe dekrete, me të cilat e kundërshtonin haptazi dhe kërkonin që ta kundërshtonin edhe të tjerët, mirëpo çështja e tij vetëm sa rritej, numri i pasuesve të tij sa vinte e shtohej dhe tubimet e tij të dijes, që mbaheshin në xhami, kishin tejkaluar për nga numri të gjitha tubimet deri në atë kohë, pothuaj të gjithë banorët e Kufës ishin aty. Nuk merrej shumë me kundërshtarët e tij, madje ndaj atyre që e kundërshtonin, tregonte maturi dhe durim. Ai përfitoi masën e gjerë dhe atë e respektonin edhe guvernatorët dhe udhëheqësit e shtetit. Bëri gjëra e veprime me të cilat i sfidoi arabët dhe, ndonëse ziliqarët ndaj tij u shtuan, ai u shqua për nga dija e tij e gjerë.1 Tubimet e tij ishin madhështore, saqë edhe nxënësit e dijetarëve të tjerë vinin tek Ebu Hanife dhe vetëm atëherë mund ta bënin dallimin mes Ebu Hanifes dhe të tjerëve. Ebu Jusufi kishte ndjekur për një kohë të gjatë mësimet e Ebi Lejla dhe Ebu Hanifes, derisa një ditë përfundimisht braktisi të parin dhe u dha tërësisht pas mësimeve të Ebu Hanifes, falë një fetvaje që dha Ebi Lejla, me të cilën Ebu Jusufi nuk u pajtua, prandaj shkoi tek Ebu Hanife dhe e pyeti dhe fetvaja e Ebu Hanifes ishte krejtësisht e kundërt me atë të Ebi Lejlas.2

Shkaku i thellimit tĂ« tij nĂ« Fikh Thuajse tĂ« gjithĂ« kronistĂ«t dhe autorĂ«t qĂ« janĂ« marrĂ« me jetĂ«n dhe veprĂ«n e Ebu Hanifes, pĂ«rmendin se Ebu Hanife nĂ« fillime tĂ« studimeve tĂ« tij nuk merrej me fikh, po me shkencĂ«n e apologjetikĂ«s, madje ishte shumĂ« i njohur nĂ« atĂ« shkencĂ«, por qĂ«ndrimi i tij do tĂ« ndryshonte. Protagonisti nĂ« fjalĂ« Ă«shtĂ« shprehur: “Polemizoja nĂ« shkencĂ«n e apologjetikĂ«s dhe njerĂ«zit e humbur dhe iluzionarĂ« ishin tĂ« shumtĂ« nĂ« Basra. Aty kam hyrĂ«

mĂ« tepĂ«r se njĂ«zet herĂ«, e ndoshta kam qĂ«ndruar aty njĂ« vit tĂ« plotĂ« a mĂ« tepĂ«r ose mĂ« pak se aq, duke menduar se shkenca e apologjetikĂ«s Ă«shtĂ« shkenca mĂ« e çmuar, pastaj mendova dhe thashĂ«: “SelefĂ«t (tĂ« parĂ«t) ishin mĂ« tĂ« diturit pĂ«r tĂ« vĂ«rtetat, e megjithatĂ« nuk ishin polemizues, pĂ«rkundrazi u pĂ«rmbajtĂ«n nga polemizimi dhe u thelluan nĂ« dijen-shkencĂ«n e legjislacionit islam (Sheriatit). Ata e deshĂ«n atĂ« shkencĂ«, mĂ«suan pĂ«r vete e i mĂ«suan tĂ« tjerĂ«t dhe nĂ« tĂ« bĂ«nĂ« dialogime. PĂ«r kĂ«tĂ« shkak e braktisa shkencĂ«n e apologjetikĂ«s, dhe i hyra shkencĂ«s sĂ« jurisprudencĂ«s. PashĂ« se ata qĂ« i kishin hyrĂ« shkencĂ«s sĂ« apologjetikĂ«s nuk kishin tipare tĂ« njerĂ«zve tĂ« mirĂ«, zemrat e tyre janĂ« tĂ« vrazhda dhe nuk mĂ«rziten edhe atĂ«herĂ« kur kundĂ«rshtojnĂ« Kuranin, Synetin dhe gjeneratat e para (selefus-salih), e sikur kjo

NAMAZI

(marrja me apologjetikĂ«) tĂ« sillte tĂ« mira, selefĂ«t do tĂ« merreshin domosdo me tĂ«â€.3 Po ashtu pĂ«rmendet edhe njĂ« shkak tjetĂ«r rreth thellimit tĂ« tij nĂ« fikh. Ai ishte pranĂ« tubimeve tĂ« Hamadit, por kishte dhe tubimet e veta, ku diskutonte rreth apologjetikĂ«s dhe polemikave me grupe tĂ« ndryshme. NjĂ« ditĂ« erdhi njĂ« grua dhe e pyeti pĂ«r njĂ« njeri qĂ« dĂ«shironte ta lĂ«shonte gruan e tij sipas Synetit, si duhej tĂ« vepronte. Ai nuk kishte pĂ«rgjigje, prandaj e drejtoi tek Hamadi dhe e porositi qĂ«, kur tĂ« kthehej pranĂ« tij, t’ia tregonte pĂ«rgjigjen. Pasi e kishte informuar pĂ«r pĂ«rgjigjen, Ebu Hanife u largua nga apologjetika dhe grupet e ndryshme, e iu afrua tubimeve tĂ« Hamadit dhe prej tij mĂ«soi pĂ«r vite tĂ« tĂ«ra.4

Fikhu i Ebu Hanifes Ebu Hanife ishte poliglot nĂ« shkencat islame, po ajo qĂ« e dallonte mĂ« tepĂ«r, ishte fikhu-jurisprudenca islame, dhe, pasi ishte thelluar nĂ« shkencĂ«n e apologjetikĂ«s dhe nĂ« fraksionet e asaj kohe, iu pĂ«rkushtua tĂ«rĂ«sisht shkencĂ«s sĂ« jurisprudencĂ«s, saqĂ« u bĂ« edhe prijatar i kĂ«saj shkence dhe i nevojshĂ«m pĂ«r tĂ« gjithĂ« ata qĂ« do tĂ« vijnĂ« pas tij. Ishte i thellĂ« nĂ« mendime dhe nuk mjaftohej nĂ« kĂ«rkim tĂ« teksteve e shprehjeve sipĂ«rfaqĂ«sore, por tekstin e studionte mirĂ«, e analizonte thellĂ« dhe prej tij nxirrte edhe dispozita tĂ« shumta. Ishte largpamĂ«s dhe i shpejtĂ« nĂ« pĂ«rgjigje. I dinte mirĂ« hiletĂ«, sidomos nĂ« raport me armiqtĂ« dhe kundĂ«rshtarĂ«t e tij. NjĂ« ditĂ« hyri tek ai Dahak ibn Kajs el-Harixhiu, i cili i tha Ebu Hanifes: “Pendohu”. “PĂ«rse tĂ« pendohem?” -pyeti Ebu Hanifja. “Sepse ti ke lejuar arbitrazhin!” -iu pĂ«rgjigj el-Harixhiu. AtĂ«herĂ« Ebu Hanife i tha: “Do tĂ« mĂ« mbysĂ«sh apo do tĂ« polemizosh me mua?” “PĂ«rkundrazi dua tĂ« polemizoj me ty!”- ia ktheu el-Harixhiu. AtĂ«herĂ« Ebu Hanife tha: “NĂ«se ne nuk pajtohemi pĂ«r atĂ« qĂ« polemizojmĂ«, kush do tĂ« jetĂ« nĂ« mes meje e teje?” “Zgjidhe ti, cilin tĂ« duash” -ia ktheu el-Harixhiu. AtĂ«herĂ« Ebu Hanife iu drejtua njĂ«rit prej njerĂ«zve tĂ« Dahakut e i tha: “Ulu dhe gjyko nĂ« mes nesh pĂ«r atĂ« pĂ«r se ne nuk pajtohemi”. E mĂ« pas iu drejtua Dahak el-Harixhiut: “A je i kĂ«naqur me kĂ«tĂ« person nĂ« mes meje e teje?” “Po” -ia ktheu ai. AtĂ«herĂ« Ebu Hanife i tha: “Ti me kĂ«tĂ« veprim tashmĂ« lejove arbitrazhin (pĂ«r se mĂ« akuzove mua)”. El-Harixhiu mbeti pa fjalĂ« dhe biseda nĂ« mes tyre mbaroi.5 NjĂ« njĂ« rast tjetĂ«r tregohet se nĂ« KufĂ« ishte njĂ« njeri qĂ« thoshte se Othman ibn Afani kishe qenĂ« çifut, dhe askush nga dijetarĂ«t nuk kishte mundur ta bindte tĂ« thoshte tĂ« kundĂ«rtĂ«n. NjĂ« ditĂ« tek ai shkoi Ebu Hanife

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

dhe i tha: “Kam ardhur si ndĂ«rmjetĂ«s pĂ«r fejesĂ« pĂ«r bijĂ«n tĂ«nde... pĂ«r njĂ« njeri tĂ« ndershĂ«m, fisnik, shumĂ« tĂ« pasur, hafĂ«z i librit tĂ« Allahut, falet natĂ«n, qan shumĂ« nga frika e Zotit”. “Mjafton kjo qĂ« the, o Ebu Hanife”, -ia ndĂ«rpreu fjalĂ«n. Ebu Hanife shtoi: “Me pĂ«rjashtim tĂ« njĂ« cilĂ«sie”. “Cila Ă«shtĂ« ajo?” -pyeti njeriu. “ËshtĂ« çifut”! -iu pĂ«rgjigj Ebu Hanifja. “MadhĂ«ria i qoftĂ« Allahut” -tha i frustruar njeriu-, “a po mĂ« urdhĂ«ron ta martoj bijĂ«n time me njĂ« çifut?” “A nuk do ta bĂ«sh kĂ«tĂ«â€? -pyeti Ebu Hanife. “Jo” -u pĂ«rgjigj njeriu. AtĂ«herĂ« Ebu Hanifja tha: “I DĂ«rguari i Allahut e martoi tĂ« bijĂ«n me njĂ« çifut (me Othmanin, pĂ«r tĂ« cilin njeriu pandehte se ishte çifut)”. Kur i dĂ«gjoi kĂ«to fjalĂ«, njeriu tha: “KĂ«rkoj falje nga Allahu. UnĂ« me tĂ« vĂ«rtetĂ« po pendohem tek Allahu i MadhĂ«ruar (pĂ«r atĂ« qĂ« kam thĂ«nĂ«)”.6 LigjĂ«ratat dhe mĂ«simet e tij nuk ishin vetĂ«m ligjĂ«rime mekanike, porse ishin diskutime dhe analiza tĂ« thella qĂ« u ngjajnĂ« mĂ«simeve tĂ« kohĂ«s moderne, larg atyre klasike, kur Ebu Hanife hapte temĂ«n e caktuar dhe secili prej nxĂ«nĂ«sve tĂ« tij merrte pjesĂ« nĂ« diskutime. Secili paraqiste argumentet e tij dhe ndodhte qĂ« dikush prej nxĂ«nĂ«sve t’i thoshte Ebu Hanifes ‘gabove’. Ishte njĂ« ambient mĂ«simi i qetĂ«, tolerant ndaj mendimeve dhe ideve tĂ« ndryshme; aty nuk nĂ«nçmohej asnjĂ«ri, pĂ«rkundrazi çmohej iniciativa dhe pĂ«rpjekja e secilit. Ata me tĂ« vĂ«rtetĂ« e donin dhe e çmonin shumĂ«, kur fliste e dĂ«gjonin, saqĂ« nuk dĂ«gjohej zĂ«ri i tyre.7

QĂ«ndrimet negative karshi Ebu Hanifes Jo tĂ« gjithĂ« kishin mendime tĂ« mira dhe qĂ«ndrime pozitive pĂ«r Ebu Hanifen. Disa nuk e kishin kuptuar atĂ«, tĂ« tjerĂ«t e kishin keqkuptuar, e njĂ« pjesĂ« tjetĂ«r, qĂ« me shfaqjen e tij mbetĂ«n nĂ«n hijen e tij, tentuan ta baltosnin personalitetin e tij. Kishte prej atyre qĂ« e kishin sulmuar nga padituria, sikurse kishte edhe nga lakmia dhe inati. NjĂ« pjesĂ« e dijetarĂ«ve qĂ« kishin dhĂ«nĂ« dekrete kundĂ«r tij, kur e kuptuan realitetin e tij, u kthyen dhe braktisĂ«n qĂ«ndrimet e tyre. Imam Evzai kishte mendime tĂ« kĂ«qija pĂ«r tĂ«, sepse ashtu kishte dĂ«gjuar. NjĂ« ditĂ« Evzai u takua me Abdullah ibn Mubarekun dhe i tha: “Kush Ă«shtĂ« ai qĂ« po fut risi (bidatxhi) qĂ« ka dal nĂ« KufĂ«, i quajtur Ebu Hanife?” Abdullah ibn Mubareku nuk iu pĂ«rgjigj drejtpĂ«rdrejt, por filloi tĂ« pĂ«rmendte meseletĂ«, mĂ«nyrĂ«n e tĂ« kuptuarit dhe zgjidhjet precize juridike. Evzaiu e pyeti: “TĂ« kujt janĂ« kĂ«to fetva-zgjidhje juridike?” “TĂ« njĂ« dijetari tĂ« cilin e kam takuar nĂ« Irak!”-iu pĂ«rgjigj Mubareku. Evzaiu tha: “Ky qenka dijetar i mrekullueshĂ«m! Shko dhe shoqĂ«roje sa mĂ« tepĂ«r!” AtĂ«herĂ« Ibn Mubareku i tregoi: “Ai Ă«shtĂ« Ebu Hanife”. Pas njĂ« kohe nĂ« MekĂ« u takuan Evzaiu dhe

31

32

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

NAMAZI

Ebu Hanife dhe diskutuan rreth çështjeve, pĂ«r tĂ« cilat i kishte folur Ibn Mubareku. Pas ndarjes sĂ« tyre, Evzaiu i tha Ibn Mubarekut: “E kam marrĂ« nĂ«pĂ«r gojĂ« njeriun me dituri tĂ« pafund dhe jashtĂ«zakonisht inteligjent. I lutem Allahut tĂ« MadhĂ«rishĂ«m qĂ« tĂ« mĂ« falĂ«. UnĂ« isha qartĂ« nĂ« gabim pĂ«r tĂ«. ShoqĂ«roje atĂ« njeri, sepse sot u binda qĂ« ai Ă«shtĂ« e kundĂ«rta e asaj çfarĂ« kam dĂ«gjuar”.8 PĂ«r njĂ« kolos bashkĂ«kohanik tĂ« tij, Ebu Hanife ishte shprehur: “Ibn ebi Lejla ka lejuar tĂ« mĂ« bĂ«hen gjĂ«ra tĂ« tilla, qĂ« unĂ« nuk do t’i lejoja t’i bĂ«heshin as njĂ« shtaze”.9 Ibn Ebi Lejla, qĂ« ishte njĂ« jurist dhe gjykatĂ«s nĂ« KufĂ« nĂ« kohĂ«n e Ebu Hanifes, njĂ« ditĂ« dĂ«gjoi pranĂ« xhamisĂ« sĂ« tij njĂ« grua qĂ« kishte tĂ« meta psikike (nĂ« njĂ« transmetim thuhet se ai ishte mashkull) duke i thĂ«nĂ« njĂ« personi: “O i biri i dy zinaqarĂ«ve”. Ai ngriti rastin ndaj saj dhe ajo pranoi shpifjen, prandaj i vuri dy ndĂ«shkime pĂ«r shpifje ndaj prindĂ«rve tĂ« tĂ« shpifurit, secilin me nga tetĂ«dhjetĂ« tĂ« rĂ«na, ndĂ«shkim qĂ« u bĂ« nĂ« xhami dhe ajo u ndĂ«shkua nĂ« kĂ«mbĂ«. Sapo dĂ«gjoi Ebu Hanife pĂ«r kĂ«tĂ« rast, tha: “Çudi pĂ«r gjykatĂ«sin e vendit tonĂ«. Ai gaboi nĂ« shtatĂ« vende lidhur me kĂ«tĂ« çështje: “E para: Gjykoi me vetĂ«pranimin e saj, e ajo kishte tĂ« meta psikike, e prej kushteve tĂ« shpifĂ«sit Ă«shtĂ« edhe aftĂ«sia mendore. E dyta: Ai bĂ«ri dy ndĂ«shkime ndaj saj, njĂ«rin pĂ«r babanĂ« e tĂ« shpifurit dhe tjetrin pĂ«r nĂ«nĂ«n, kurse nĂ« realitet ai qĂ« shpif pĂ«r njĂ« grup, ndĂ«shkohet me vetĂ«m njĂ« ndĂ«shkim pĂ«r shpifje. E treta: Ai i bashkoi dy ndĂ«shkimet ndaj saj, njĂ«rin pas tjetrit, kurse nĂ« realitet, nĂ«se ndĂ«shkohet me dy ndĂ«shkime, duhet tĂ« ndĂ«shkohet ndarazi, sĂ« pari ndĂ«shkohet me ndĂ«shkimin e parĂ«, pastaj lihet njĂ« kohĂ« dhe ndĂ«shkohet me tĂ« dytin. E katĂ«rta: Ai bĂ«ri ndĂ«shkimin e saj nĂ« xhami, e masat ndĂ«shkuese nuk aplikohen nĂ« xhami kurrĂ«â€. E pesta: Ai e ndĂ«shkoi nĂ« kĂ«mbĂ«, kurse nĂ« fakt nga syneti Ă«shtĂ« se femra duhet tĂ« ndĂ«shkohet ulur. E gjashta: E ndĂ«shkoi pa qenĂ« i pranishĂ«m pĂ«rgjegjĂ«si ose kujdestari i saj, ndĂ«rsa ndĂ«shkimi i femrĂ«s bĂ«het nĂ« prani tĂ« kujdestarit tĂ« saj (veliut), dhe E shtata: PĂ«r aplikimin e masĂ«s ndĂ«shkuese, nevojitet kĂ«rkesa e personit ndaj tĂ« cilit Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« shpifja, kurse ai e ndĂ«shkoi atĂ« pa ndonjĂ« kĂ«rkesĂ«â€. Pas kĂ«saj ngjarjeje, gjykatĂ«si kĂ«rkoi nga Sulltani shkarkimin e tij, pĂ«r shkak se ishte poshtĂ«ruar nga Ebu Hanife.10

Fikhun e sistemoi dhe e detajizoi Ebu Hanifja ishte pa konkurrencë në shkencën e Fikhut. Të tjerët mbetën të varur përgjithnjë prej dijes së tij në Fikh. Ai qe i pari që bëri klasifikimin e shkencës së Fikhut, sepse deri në kohën e tij juristët mbështeteshin në aftësitë e tyre memorizuese. Ai e sistemoi atë dhe e radhiti në kapituj e nënkapituj. Të tjerët më pastaj

vepruan sipas metodologjisĂ« sĂ« tij. Autori i Durrul muhtar ve reddul muhtar pĂ«r shĂ«rbimin e Ebu Hanifes nĂ« Fikh, qe shprehur: “Fikhun e ka mbjellĂ« Abdullah ibn Mesudi; e ka ujitur Alkame ibn Kajs Nehaiu; e ka korrur Ibrahim Nehaiu; e ka shoshitur (qĂ«ruar) Hamad ibn Sulejmani; e ka bluar Ebu Hanifja; e ka bĂ«rĂ« brumĂ« Ebu Jusufi dhe e ka bĂ«rĂ« bukĂ« Muhamed Shejbani, e prej kĂ«saj buke hanĂ« tĂ« gjithĂ« njerĂ«zit e tjerĂ«. PjesĂ«n mĂ« tĂ« madhe tĂ« jetĂ«s sĂ« tij ia ka kushtuar fikhut-jurisprudencĂ«s islame dhe, nĂ«se mblidhen çështjet e Fikhut qĂ« ka shtjelluar gjatĂ« jetĂ«s sĂ« tij, atĂ«herĂ« kuptohet mĂ« sĂ« miri roli i tij i jashtĂ«zakonshĂ«m nĂ« lĂ«min e kĂ«saj shkence. JanĂ« njĂ« milion e dyqind e shtatĂ«dhjetĂ« mijĂ« (1. 270. 000) mesele-çështje fikhore, tĂ« cilat i ka shtjelluar dhe detajuar. I ka bĂ«rĂ« gati dhe i ka shqyrtuar pĂ«r ata qĂ« do tĂ« vijnĂ« pas tij. Ai u parapriu dijetarĂ«ve tĂ« tjerĂ« dhe qe i pari qĂ« zgjeroi nxjerrjen e dispozitave tĂ« Fikhut, mĂ« pas bĂ«ri ndarjen nĂ« mes gjĂ«rave bazike dhe atyre sekondare-degĂ«ve, dhe gjithashtu ishte i pari qĂ« u dha pas çështjeve hipotetike, gjĂ«rave qĂ« ende nuk kishin ndodhur nĂ« shoqĂ«ri, pĂ«r se akuzohej shpesh nga dijetarĂ« tĂ« tjerĂ«, mirĂ«po mĂ« vonĂ« thuaja tĂ« gjithĂ« vepruan sikurse ai. Kur

NAMAZI

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

Hanifen pĂ«r tĂ« fituar Fik’h, sepse, nĂ«se do tĂ« ishte gjallĂ« Nehaiu, ai do tĂ« ulej me tĂ«â€. NdĂ«rsa Nadr ibn Shumejl ka thĂ«nĂ«: “NjerĂ«zit ishin nĂ« gjumĂ« lidhur me Fikhun- JurisprudencĂ«n, gjersa i zgjoi Ebu Hanife me sqarimet e tij”...14 Kolosi i madh Ahmed ibn Haxher el-Mekij, i cili Ă«shtĂ« nga shkolla juridike shafite, pĂ«r Ebu Hanifen, nĂ« mes tĂ« tjerash ka thĂ«nĂ« edhe kĂ«to fjalĂ«: “Ebu Hanife Ă«shtĂ« begati e Allahut (ni’metullah) ndaj krijesave tĂ« Tij (ala halkihi)”.15 Sigurisht se njerĂ«zit qĂ« dĂ«shirojnĂ« tĂ« mĂ«sojnĂ« pĂ«r shkencĂ«n e Fikhut, do ta ndiejnĂ« tĂ« domosdoshme tĂ« konsultohen dhe tĂ« mĂ«sojnĂ« pĂ«r fikhun e Ebu Hanifes, e kĂ«tĂ« e kishte theksuar edhe imam Shafiu, kur pati thĂ«nĂ«: “NjerĂ«zit kanĂ« nevojĂ« pĂ«r Fikhun e Ebu Hanifes”.16

PĂ«rfundim

Ebu Hanifja i kishte parashtruar Katades njĂ« pyetje, pĂ«r njĂ« çështje qĂ« nuk kishte ndodhur, ai i kishte thĂ«nĂ« tĂ« mos e pyeste para se tĂ« ndodhĂ« rasti. AtĂ«herĂ« Ebu Hanifja ia ktheu: “Ne pĂ«rgatitemi pĂ«r fatkeqĂ«sitĂ« para se ato tĂ« ndodhin, e kur tĂ« ndodhĂ« ajo, atĂ«herĂ« e dimĂ« si tĂ« hyjmĂ« dhe si tĂ« dalim prej saj”.11

Ç’thanĂ« pĂ«r Ebu Hanifen dhe Fikhun e tij? DijetarĂ«t eminentĂ« kanĂ« folur nĂ« superlativ pĂ«r imamin e madh Ebu Hanife. FjalĂ«t e tyre pĂ«rkojnĂ« me realitetin e fekihut, siç ishte Ebu Hanife. Imam Dhehebiu pĂ«r Ebu Hanifen, ka shkruar: “Ai Ă«shtĂ« imami, fekihu-juristi i miletit, dijetari i Irakut”...12 Ibn Mubareku ishte pyetur: “A Ă«shtĂ« mĂ« i ditur nĂ« JurisprudencĂ« Maliku apo Ebu Hanifja?” Ai kishte thĂ«nĂ«: “Ebu Hanifja Ă«shtĂ« mĂ« i dituri i gjithĂ« njerĂ«zve nĂ« Fikh”. NĂ« njĂ« rast tjetĂ«r ai kishte thĂ«nĂ«: “Ai (Ebu Hanife) Ă«shtĂ« truri i diturisĂ«â€. Disa prej bashkĂ«kohanikĂ«ve tĂ« tij pĂ«r tĂ« kanĂ« thĂ«nĂ«: “Askush nuk Ă«shtĂ« njohur qĂ« t’i ketĂ« kuptuar hadithet sikurse ai, e ai i nxirrte shkaqet nga tĂ« cilat ndĂ«rtoheshin dispozitat... ai nuk mjaftohej me tĂ« kuptuarit sipĂ«rfaqĂ«sor tĂ« tekstit, po me kuptimin e (thellĂ« tĂ«) tekstit”.13 Xheriri ka thĂ«nĂ«: Mugira mĂ« ka thĂ«nĂ«: “Ulu me Ebu

S’ka dyshim se personaliteti i Ebu Hanifes Ă«shtĂ« i jashtĂ«zakonshĂ«m dhe Fikhu-jurisprudenca islame Ă«shtĂ« fusha ku ai tejkaloi tĂ« gjithĂ« juristĂ«t e tjerĂ«. ShumĂ« juristĂ« kishin reputacion dhe famĂ«, por me shfaqjen e Ebu Hanifes, si duket mbetĂ«n nĂ«n hijen e tij dhe reputacioni i tyre zbehej gjithnjĂ«. Ky reformator nĂ« Fikh, me aftĂ«sitĂ« e tij tĂ« jashtĂ«zakonshme, zgjoi juristĂ«t dhe Ymetin. Me pĂ«rgjigjet e tij tĂ« shpejta, tĂ« sakta dhe tĂ« thukta, bĂ«ri qĂ« emri i tij tĂ« dĂ«gjohej dhe njerĂ«zit tĂ« pranonin se do tĂ« kishin nevojĂ« tĂ« mĂ«sonin Fikhun e tij. (1) El Mekkij, Menakib Ebi Hanife, f. 61 e tutje; Kerderij, Menakib Ebi Hanife, f. 145; Sajmerij, Ahbar Ebi Hanife ve Ashabuhu, f. 22. (2) Ebu Jusuf, Ihtilafu Ebi Hanife ve ibĂ«n Ebi Lejla, me koment tĂ« Ebul Vefa el-Afgani, bot. I, matbeatu-l Vefa, 1357, f. 4. (3) Kerderij, Menakib Ebi Hanife, f. 121. (4) El Mekkij, el-hajratul Hisan..., f. 27-28. (5) Ebu Zehre, Ebu Hanife –hajatuhu ve asruhu, arauhu ve fikhuhu-, f. 67-68. (6) Po aty, f. 68. (7)Hamze Neshreti, El-Imamul A’dham Ebu Hanife En-Nu’man, f. 90-91. (8) El-Mekkij, el-hajratul Hisan..., f. 33; Mustafa Sibai, Es-Sunetu ve mekanetuha fit-teshriil Islamij, f. 444-445. (9) Mustafa Sibai, Es-Sunetu ve mekanetuha fit-teshriil Islamij, f. 444. (10)Kjo ngjarje pĂ«rmendet nĂ« shumĂ« libra tĂ« medhhebit hanefi: Muhamed Alaidin ibn Alij el-Hasfekij, Ed-Durru’l Muhtar, Sherh Tenviru’l Ebsar, boton: Mektebul Buhuth ved-Dirasat, Daru’l Fikr, v. 4, f. 217; Othman ibn Alij ibn Mihxhen el-Bariij, Fahrudin Zejlei, Tebjinul Hakaik ve Hashijetu Shelebij, bot. I, El-Matbeatu’l Kubra el-Emirijetu, Bulak-Kairo, 1313h, v. 3, f. 207. (11) Mustafa Sibai, Es-Sunetu ve mekanetuha fit-teshriil Islamij, Dar el-Verrak-el-Mektebul Islamij, pa vit botimi, f. 439. (12) Dhehebiu, Sijer A’lamu-n Nubela, v. 4, f. 390. (13) Ebu Zehre, Ebu Hanife –hajatuhu ve asruhu, arauhu ve fikhuhu-, f. 63. (14) Ahmed ibn Muhamed Nesijiridin En-nekib, El-Medhhebul Hanefij, Mektebetu Rrushd, Rijad-Arabia Saudite, f. 58. (15) El-Mekkij, el-hajratul Hisan..., Matbeatu-s Seadeh, Kairo-Egjipt, pa vit botimi, f. 23. (15) Hamze Neshreti, El-Imamul A’dham Ebu Hanife En-Nu’man, f. 94.

33

34

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

BOTA ISLAME

Pozita gjeografike

R

Mr. sc. Samir B. AHMETI

53. Turkmenistani TĂ« dhĂ«na statistikore1: - Emri ndĂ«rkombĂ«tar nĂ« anglisht: Turkmenistan. - Emri zyrtar: Turkmenistani. - Sistemi i qeverisjes: Republikan. - SipĂ«rfaqja: 491,210 kmÂČ. - Numri i banorĂ«ve: 5. 171. 943 (2014). - DendĂ«sia: 10. 5 (banorĂ« nĂ« 1 kmÂČ). - Feja: myslimanĂ« 89. %, tĂ« krishterĂ« tĂ« KishĂ«s ortodokse lindore 9%, jofetarĂ« 2%. - Kryeqyteti: Ashhabat (konsiderohet qyteti mĂ« i madh i vendit). - Qytete tĂ« tjera: Turkmenabat, Dasoguz, Mary, Balkanabat, Bayramaly, Turkmenbasy, Tejen, Abadan, Magdanly, etj. - Grupet etnike: turkmenĂ« 85%, uzbekĂ« 5%, rusĂ« 4% dhe tĂ« tjerĂ« 6%. - GjuhĂ«t kryesore: Turkmene (gjuhĂ« zyrtare), ruse dhe uzbeke. - NjĂ«sia monetare: Manti turkmen (1. 00 TMT = 0. 261 EUR). - Data e pavarĂ«sisĂ«: 27 tetor 1991 (nga Bashkimi Sovjetik/Rusia) - FestĂ« kombĂ«tare: 27 tetori (Dita e pavarĂ«sisĂ«).

epublika e Turkmenistanit si njĂ« nga shtetet aziatike ndodhet nĂ« qendĂ«r tĂ« kontinentit tĂ« AzisĂ« dhe me dalje nĂ« Detin - Liqenin - Kaspik. Turkmenistani kufizohet me katĂ«r shtete fqinje, nga lindja me Uzbekistanin me njĂ« gjatĂ«si prej 1621 km, nga veriu me Kazakistanin nĂ« njĂ« gjatĂ«si deri nĂ« 379 km, kurse nga jugu me Afganistanin me njĂ« gjatĂ«si prej 744 km dhe me Iranin nĂ« njĂ« gjatĂ«si deri nĂ« 992 km, ndĂ«rsa nga perĂ«ndimi me Detin Kaspik me njĂ« vijĂ« ujore 1768 km. ShkretĂ«tirat nĂ« Turkmenistan mbulojnĂ« 80% tĂ« sipĂ«rfaqes sĂ« vendit, mĂ« e madhja Ă«shtĂ« shkretĂ«tira Karakum - rĂ«ra e zezĂ« -. SipĂ«rfaqja e shkretĂ«tirave arrin afĂ«rsisht 360 mijĂ« km2. PĂ«rmes shkretĂ«tirĂ«s Karakum rrjedh njĂ« kanal me njĂ« gjatĂ«si 1100 km, i cili bart ujĂ«ra nga lumi Amudaria - Xhejhun -, pĂ«r ujitjen e fushave dhe pĂ«r prodhimin e energjisĂ« elektrike3. Turkmenistani ka klimĂ« shkretinore dhe me mot ekstrem tĂ« ftohtĂ«, aty temperaturat e dimrit ndonjĂ«herĂ« bien nĂ«n zero, kurse gjatĂ« verĂ«s kryesisht moti Ă«shtĂ« i nxehtĂ«. MegjithatĂ«, pjesĂ«t e larta tĂ« vendit kanĂ« temperatura mesatare gjatĂ« verĂ«s, dhe tĂ« reshurat atmosferike janĂ« tĂ« pakta, por janĂ« mĂ« tĂ« mira se ato nĂ« pjesĂ«t shkretinore nĂ« qendĂ«r dhe nĂ« veri tĂ« vendit. Turkmenistani Ă«shtĂ« njĂ« vend qĂ« dominohet nga fusha dhe rrafshnalta, ato i pĂ«rshkojnĂ« erĂ«ra ajrore tĂ« ndryshme, sidomos erĂ«ra tĂ« ftohta polare dhe gjysmĂ«polare gjatĂ« dimrit, kurse gjatĂ« verĂ«s erĂ«rat janĂ« tropikale dhe gjysmĂ«tropikale bregdetare. Klima nĂ« vend gjithashtu karakterizohet nga thatĂ«sira tĂ« mĂ«dha dhe shumĂ« ekstreme, pĂ«r shkak se elementet e klimĂ«s ekspozohen ndaj ndryshimeve tĂ« mĂ«dha, sidomos gjatĂ« dimrit dhe verĂ«s, me njĂ« fjalĂ« nĂ« çdo stinĂ« pjesĂ« tĂ« vendit kanĂ« edhe klimĂ« tĂ« veçantĂ«. Pra, gjatĂ« verĂ«s temperaturat arrijnĂ« deri nĂ« 30-32 gradĂ« nĂ« jug tĂ« vendit, 25-30 gradĂ« nĂ« veri dhe nĂ« malet jugore tĂ« vendit. Kurse gjatĂ« dimrit nĂ« janar temperaturat zbresin deri nĂ«n zero4. Ashhabat: Kryeqyteti i RepublikĂ«s sĂ« Turkmenistanit, si qyteti mĂ« i madh i vendit, Ă«shtĂ« prej qyteteve mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme. Me gjithĂ« pĂ«rmbajtjen me njĂ« kuptim tĂ« hershĂ«m, emri i kĂ«tij qyteti, prej fjalĂ«s sĂ« pastĂ«r arabe “Ashk”, qĂ« do tĂ« thotĂ« “dashuri”, si dhe fjalĂ«s tjetĂ«r persiane “Abad”, qĂ« do tĂ« thotĂ« “qytet”, kryeqyteti nĂ« fjalĂ« Ă«shtĂ« themeluar nĂ« vitin 1881. Qyteti bashkĂ«kohor Ashhabat nĂ« fillim tĂ« historikut tĂ« tij ka qenĂ« njĂ« bazĂ« ushtarake nĂ« qoshen lindore tĂ« PerandorisĂ« Ruse. Pastaj, mes viteve 1919 – 1927, ky qytet kishte marrĂ« emrin “Boltor Atesc” si njĂ« emĂ«r i pastĂ«r rus nĂ« prag tĂ« Revolucionit Bolshevik. MirĂ«po qyteti rimori emrin

BOTA ISLAME

e vet origjinal atëherë kur u bë kryeqytet administrativ i njërës prej republikave të Bashkimit Sovjetik, i Turkmenistanit. Kryeqyteti Ashhabat ka ruajtur këtë pozicion edhe pas pavarësisë së Turkmenistanit nga Bashkimi Sovjetik në vitin 1991. Qyteti Ashhabat ndodhet në mes të maleve Kopet Dag dhe të shkretëtirës Karakum. Tani numri i banorëve të këtij qyteti arrin afërsisht 1. 000. 000 banorë (sipas vlerësimeve statistikore të vitit 2009)5.

Përhapja e fesë islame në Turkmenistan Gjeografët e vjetër arabë myslimanë Azinë Qendrore e quanin me emrin Vendet përtej Lumit - Xhejhun, në persishte: Amu Darya, gjatësia e të cilit arrin 2,525 km - ose Turkistan. Fërkimet e para mes turqve të vjetër dhe myslimanëve kishin filluar në kohën e sundimit të halifit të dytë të myslimanëve Umer ibnul Hat-tabit r.a., kur komandanti i ushtrisë myslimane Ahnef ibn Kajs Et-temimi ndiqte mbretin e Persisë Yazdegerd, pasi ky i fundit kaloi lumin Xhejhun, drejt vendeve përtej lumit, për të kërkuar ndihmë nga Hakani turk në luftën e tij kundër myslimanëve. Hakani turk pati ndihmuar mbretin e Persisë me forca të shumta, të cilat i mundësuan Yazdegerdit që ta kthente qytetin Belh kryeqyteti i Krahinës së Horasanit. Që nga ajo kohë kishte filluar konflikti dhe lufta në mes turqve dhe myslimanëve. Pra, feja Islame në këtë zonë hyri pas ardhjes së forcave çliruese islame, të cilat përfshinin tërë krahinën e Horasanit, në kuadër të së cilës

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

ishte Turkmenistani, nĂ« kohĂ«n e sundimit tĂ« halifit Umer ibnul Hat-tab r.a. (13 - 23 h. / 634 - 644 m. ) nĂ« vitin 18 h. / 639 m. Sundimi islam aty u vendos nĂ« vitin 24 h. / 645 m. dhe u pĂ«rhap shpejt nĂ« mesin e popullatĂ«s lokale. Pas depĂ«rtimit tĂ« Islamit nĂ« kĂ«to zona, aty kishin ardhur fise arabe hashimite, pĂ«r t’u vendosur me vendbanim tĂ« pĂ«rhershĂ«m. Atyre fiseve u takon merita e shtrirjes sĂ« Islamit nĂ« ato zona dhe gjetiu, e ata arritĂ«n tĂ« korrnin sukses falĂ« angazhimit tĂ« madh rreth aktiviteteve fetare qĂ« kryenin, duke u vlerĂ«suar edhe pĂ«r metodat e tyre tĂ« ndĂ«rtimit tĂ« xhamive e shkollave dhe pĂ«r rritjen e ndĂ«rgjegjĂ«simit krahas mĂ«simeve islame. Gjithashtu, trashĂ«gimtarĂ«t e fiseve nĂ« fjalĂ« kontribuuan nĂ« ruajtjen e Islamit edhe pĂ«rmes udhĂ«heqĂ«sisĂ« sĂ« rezistencĂ«s kundĂ«r pushtimit rus tĂ« Bashkimit Sovjetik dhe, mĂ« pastaj, edhe kundĂ«r ndikimit kulturor tĂ« pushtuesit rus. MegjithatĂ«, historianĂ«t muslimanĂ« vlerĂ«sojnĂ« se, ishte viti 86 h./705, kur komandanti musliman, Kutejbe ibn Muslim El Bahilij sundoi krahinĂ«n e Horasanit, i emĂ«ruar nga Dinastia Emevite. Ky komandant pĂ«rshkruhet nga historianĂ«t se ka qenĂ« i shkĂ«lqyer si ushtarakisht ashtu edhe administrativisht, dhe brenda dhjetĂ« vjetĂ«sh 86 - 96 h./705 - 714 m. arriti ta zgjidhte konfliktin ushtarak me turqit e vjetĂ«r, dhe kĂ«shtu mĂ« pastaj forcat e tij ushtarake arritĂ«n deri nĂ« Kashgar - nĂ« Turkistanin Lindor, pĂ«rkatĂ«sisht nĂ« KinĂ«n e sotme - dhe e detyruan PerandorinĂ« Kineze t’i paguante xhizje Shtetit Islam. KĂ«shtu, kontrolli politik

35

36

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

BOTA ISLAME

i këtyre zonave i takonte myslimanëve. Me gjithë kontrollin e myslimanëve në Vendet përtej Lumit, ata nuk i detyronin banorët vendës që të përqafonin Islamin, për shkak të parimeve të respektimit të lirisë së individit në besim. Feja Islame filloi të përhapej në mesin e popullatës së Vendeve përtej Lumit përmes disa faktorëve, duke përfshirë këta në vijim: 1) Trajtimi sipas normave islame që myslimanët u bënin banorëve të atyre vendeve dhe përfshirja e tyre në menaxhimin e vendit të tyre. 2) Roli i tregtarëve myslimanë në përhapjen e Islamit, duke pasur parasysh moralin, sinqeritetin, ndershmërinë dhe trajtimin e drejtë të tyre me të tjerët. 3) Hapja e shkollave të pavarura fetare në Horasan dhe në Vendet përtej Lumit në shekullin X miladi, gjë që luajti rolin më të rëndësishëm në përhapjen e Islamit6.

Historia e Tukmenistanit NĂ« kohĂ«t e vjetra Turkmenistani ishte pjesĂ« e PerandorisĂ« sĂ« lashtĂ« Persiane. Populli turkmen fillimisht ishin nomadĂ« – shtegtarĂ«, - deri nĂ« shekullin XX, disa prej tyre bĂ«nin ende njĂ« jetĂ« tĂ« tillĂ« nomade dhe kohĂ« pas kohe ndodheshin nĂ« lĂ«vizje e udhĂ«time. NĂ« shekullin I hixhri / VIII-miladi muslimanĂ«t arabĂ« i çliruan kĂ«to zona dhe atje sollĂ«n FenĂ« Islame. Pastaj, nĂ« shekullin XI miladi turqit selxhukĂ« i sunduan ato rajone, pĂ«r t’u pasuar nga mongolĂ«t nĂ« shekullin XIII, tĂ« cilĂ«t nĂ«n udhĂ«heqjen e Xhingis Kanit pushtuan zonat nĂ« fjalĂ« e mĂ« gjerĂ«, tĂ« cilat mbetĂ«n nĂ«n kontrollin e mongolĂ«ve pĂ«r dy shekuj me radhĂ«, derisa nĂ« shekullin XV- uzbekĂ«t t’i dĂ«bonin mongolĂ«t nga kĂ«to zona. MĂ« 1922 u themelua Republika Sovjetike Socialiste e Turkistanit me pavarĂ«si tĂ« brendshme, nga e cila mĂ« pas lindi Republika e Turkmenistanit. MĂ« 13 maj 1925 Republika e Turkmenistanit u bĂ« RepublikĂ« Socialiste Sovjetike brenda Bashkimit Sovjetik, kurse nĂ« gusht 1990 Turkmenistani deklaroi sovranitetin e vet dhe u bĂ« plotĂ«sisht i pavarur, sikurse edhe republikat e mbetura tĂ« ish-Bashkimit Sovjetik qĂ« deklaruan sovranitetin e tyre nĂ« dhjetor tĂ« vitit 1991, tĂ« njĂ«jtĂ«n datĂ« kur kishte ndodhur shpĂ«rbĂ«rja e Bashkimit Sovjetik. Pastaj, Republika e Turkmenistanit u bĂ« anĂ«tare e BashkĂ«sisĂ« sĂ« shteteve tĂ« Pavarura (CIS).7

Gjendja ekonomike Ekonomia e Turkmenistanit varet ende nga planifikimi qendror dhe kontrolli shtetëror. Industria e naftës, gazi natyror, hekuri, pambuku dhe tekstili llogariten degët më të rëndësishme të industrisë së vendit. Prej

mineraleve më të njohura në vend kryesisht gjenden: ari, argjendi, uraniumi dhe kripa. Turkmenistani është i vetëmjaftueshëm me burime të naftës dhe gazit, me gjithë infrastrukturën e vjetër dhe mungesat në mirëmbajtje. Turkmenistani ka rezervat e treta më të mëdha të gazit natyror në botë, dhe gaz eksporton kryesisht në Rusi, Iran dhe Kinë. Nafta për vendin siguron 24,4% të të ardhurave të përgjithshme të brendshme. Pambuku llogaritet kultura më e rëndësishme e vendit. Arat e mbjella me grurë dhe drithëra të tjera janë shumëfishuar për tri herë, e kjo ka ndodhur menjëherë pas periudhës sovjetike. Megjithatë, shumica e tokës bujqësore të cilësisë së dobët ka nevojë për ujitje, po atë nuk e plotëson infrastruktura e ujitjes dhe politika e shfrytëzimit të tokës nuk është e kënaqshme. Sektori i peshkimit në vend nuk është edhe aq i rëndësishëm. Industria siguron 33. 9% të të ardhurave të brendshme të vendit, dhe nga degët më të rëndësishme janë: përpunimi i karburanteve, prodhime të tekstilit me bazë pambukun, prodhime të artikujve ushqimorë dhe makineria. Përfundimi i një fabrike të hekurit dhe të çelikut në vend ka çuar në rritjen e prodhimit të çelikut të shkrirë. (1) Amir B. Ahmeti; Atlas i botës islame, f. 76, 77. Logos-a, 2009, Shkup. Vladimir Zoto; Enciklopedi gjeografike e botës, f. 243. Dasara, 2007, Tiranë. Muhammed Atris; Muxhem Buldan El Alem, f. 286. Mektebetul Adab, 2007, Kajro. www. wikipedia. org. www. xe. com. (2) Muhammed Atris; f. 286. www. moqatel. com. (3) Muhammed Atris; f. 286. (4) www. marefa. org. (5) www. alittihad. ae. www. wikipedia. org. (6) www. alittihad. ae. www. maarip. org. (7) Muhammed Atris; f. 287. (8) www. wikipedia. org.

ÇËSHTJE GJINORE

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

Mr. Sadat Rrustemi

Përkujdesja e Fesë Islame

ndaj ndjenjave tĂ« femrĂ«s nĂ« divorc Jeta e njeriut nĂ« tĂ«rĂ«si Ă«shtĂ« e rrethuar me sakrifica tĂ« ndryshme. Me gjithĂ« pĂ«rpjekjet qĂ« mund t’i ndĂ«rmarrĂ« ai pĂ«r parandalimit e tyre, disa nga sfidat e jetĂ«s janĂ« tĂ« papĂ«rballueshme.

E

dhe pse feja Islame ka investuar shumĂ« nĂ« ngritjen e institucionit social, me theks tĂ« veçantĂ« tĂ« atij tĂ« martesor, me qĂ«llim qĂ« tĂ« dy partnerĂ«ve t’u sigurojĂ« jetĂ« sa ma tĂ« lumtur, tĂ« qetĂ« e dinjitoze, duke rekomanduar qĂ« tĂ« dy bashkĂ«shortĂ«t tĂ« jenĂ« pĂ«rfillĂ«s tĂ« tĂ« drejtave reciproke tĂ« njĂ«ri-tjetrit, megjithatĂ« ndodh qĂ« defektet qĂ« mund t’i shkaktojĂ« njĂ«ri a tĂ« dy partnerĂ«t karshi njĂ«ri-tjetrit, tĂ« jenĂ« tĂ« pariparueshme, prandaj

dërgojnë anijen e lumturisë drejt fundosjes, ose rrënojnë godinën më të çmueshme sociale, dhe kjo i shpie në divorcim. Kjo në raste të rëndomta ndodh kur prishet harmonia, nuk ka vend për dashuri si dhe në zemrat e tyre fillon të zërë vend urrejtja. Ashtu siç e kemi sqaruar në shkrimet paraprake, divorci duhet të jetë hapi i fundit që mund ta marrë si vendim bashkëshorti, ose që ta kuptojë se ai është stacioni i fundit ku duhet të ndalet në rast të pamundësisë për të vazhduar jetën bashkëshortore, dhe tërë kjo pasi të jenë harxhuar mekanizmat e tjerë, si: zgjidhje nga brenda prej vetë bashkëshortëve, që janë: këshilla

37

38

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

ÇËSHTJE GJINORE

me tĂ« mirĂ«, ndarja nga shtrati apo rrahja e lehtĂ«-qortimi i saj, si dhe zgjidhje nga jashtĂ« me ndihmĂ«n e palĂ«ve ndĂ«rmjetĂ«suese. NĂ«se tĂ«rĂ« kĂ«ta mekanizma dĂ«shtojnĂ« pĂ«r tĂ« kthyer jetĂ«n nĂ« gjendje normale, pamundĂ«sojnĂ« lundrimin e anijes qetas duke u kthyer harmoninĂ« tĂ« dy partnerĂ«ve, atĂ«herĂ« nuk mbetet pĂ«rveçse tĂ« pĂ«rdoret mençuria, e shoqĂ«ruar nga urtĂ«sia nĂ« zgjidhjen e kĂ«tij konflikti nĂ« mĂ«nyrĂ«n mĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« mundshme, siç porosit Allahu nĂ« Kuran: “LĂ«shimi (pas tĂ« cilit mund tĂ« bĂ«het rikthimi) Ă«shtĂ« dy herĂ«, e (pastaj) ose jetĂ« e njerĂ«zishme (bashkĂ«shortore) ose shkurorĂ«zim me mirĂ«kuptim...”. (El-Bekare/229), e nĂ«se kjo ndarje bĂ«het kĂ«sisoj, Allahu xh. sh. u garanton tĂ« dy palĂ«ve furnizim tĂ« kĂ«ndshĂ«m nĂ« vazhdimin e jetĂ«s, siç thotĂ«: “Por,nĂ«se ndahen prej njĂ«ri-tjetrit, Allahu begaton me mirĂ«sinĂ« e Tij secilin prej tyre...”. (En-Nisa’ë/130).

1-Historiku i divorcit Referenca të shumta njoftojnë se divorci-shkurorëzimi ka ekzistuar që nga kohët e hershme te komunitete të ndryshme, mirëpo edhe kjo çështje, si dhe shumë të tjera, janë keqinterpretuar dhe të shumtën e rasteve femra ka qenë viktimë. Në vijim dua të theksoj disa nga shoqëritë e hershme si dhe qëndrimin e tyre ndaj divorcit: -Divorci te Grekët: Në shoqërinë greke gruaja ishte pa të drejta të plota, inferiore, e diskriminuar etj.. Burri posedonte të drejtën ekskluzive për ta divorcuar gruan e tij në çdo kohë, për fajin më të vogël, e jo rrallë edhe pa arsye të justifikuar. Mirëpo asaj i mundësohej të ngrinte padi gjyqësore në rast se i shkeleshin të drejtat në jetën bashkëshortore, e më vonë iu dha edhe gruas e drejta e shkurorëzimit. -Divorci te Egjiptasit e vjetër: Edhe pse Egjiptasit e vjetër, për dallim nga shoqëritë e tjera të hershme, njihen si komunitet respektues i të drejtave të femrave, për sa i përket divorcit lejohej dhe këtë të drejtë e posedonte vetëm burri. Ky ndryshim ndodhi me pushtimin e Egjiptit nga maqedonasit, pra atëherë iu lejua edhe gruas e drejta e shkurorëzimit. -Divorci te Romakët: Ashtu si dhe në shoqëritë e tjera të hershme, edhe te romakët gruaja nuk kishte status të mirë as në familje dhe as në shoqëri, kurse kujdestari i saj posedonte të drejtën e martesës së saj pa të drejtën e saj, njëkohësisht e privonte nga e drejta martesore pa vullnetin e saj apo të burrit të saj. Në shoqërinë romake nuk kushtëzohej vendimi i gjykatës për divorcim, prandaj një vendim të tillë, përveç kujdestarit të gruas, e merrnin të dy bashkëshortët, ose kryhej në mënyrë të njëanshme nga burri, kështu që ai posedonte

tĂ« drejtĂ«n ta nxirrte gruan nga shtĂ«pia pa qenĂ« i detyruar tĂ« jepte ndonjĂ« arsye. Kjo gjendje ka vazhduar derisa u pĂ«rhap Krishterimi nĂ« shtetin romak, kur priftĂ«rinjtĂ« ishin munduar tĂ« ushtronin ndikimin e tyre nĂ« qeveri pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« ndryshime nĂ« kodin e familjes dhe si rezultat perandori Konstantin nĂ« vitin 331 mori vendim qĂ« divorci tĂ« mos lejohej pa arsye, mirĂ«po shoqĂ«ria ishte e pakĂ«naqur me kĂ«tĂ« vendim, prandaj nĂ« periudhĂ«n e Justinianit u rregullua kodi mbi divorcin. -Divorci te ArabĂ«t para Islamit: Nocioni‘’Talak-divorc’’e ka prejardhjen nga arabĂ«t e periudhĂ«s sĂ« injorancĂ«s, si rezultat i teprimit tĂ« tyre nĂ« kĂ«tĂ« segment, rrjedhimisht ata i shkurorĂ«zonin gratĂ« vend e pa vend, duke luajtur me fatin e tyre, duke mos marrĂ« pĂ«r bazĂ« numrin e divorcimeve, praktikisht burri sipas vullnetit tĂ« njĂ«anshĂ«m tĂ« tij, e divorconte gruan dhe e kthente pĂ«rsĂ«ri kur tĂ« donte. Fakte tĂ« shumta vĂ«rtetojnĂ« se nĂ« atĂ« periudhĂ« kohore ArabĂ«t divorconin gratĂ« e tyre pĂ«r gjĂ«rat mĂ« tĂ« Ă«, si: lindja vetĂ«m e vajzave, hidhĂ«rimi i pakontrolluar i burrave etj.. Transmetohet se njĂ« burrĂ« i tha gruas sĂ« tij: “Betohem nĂ« Zotin se nuk do tĂ« tĂ« divorcoj pĂ«rfundimisht dhe nuk do tĂ« tĂ« mbaj gjatĂ« gjithĂ« kohĂ«s”. Gruaja e pyeti: “Si do ta bĂ«sh kĂ«tĂ«?” Burri iu pĂ«rgjigj: “Do tĂ« tĂ« divorcoj dhe, sapo tĂ« afrohet fundi i periudhĂ«s sĂ« pritjes, do tĂ« tĂ« kthej pĂ«rsĂ«ri”. Gruaja shkoi tek Ajshja r.a. dhe i rrĂ«feu ngjarjen. Ajshja r.a. heshti derisa erdhi Pejgamberi a.s. dhe i tregoi atij çfarĂ« i kishte ndodhur gruas. Pejgamberi a.s. heshti derisa zbriti citati kuranor: “Divorci bĂ«het vetĂ«m dy herĂ«.

ÇËSHTJE GJINORE DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

karshi Islamit lidhur me lejimin e divorcit, me kalimin e kohĂ«s qĂ«ndrimi kishtar lidhur me divorcin ka pĂ«suar ndryshme. KĂ«shtu ortodoksĂ«t kanĂ« lejuar qĂ« cilido nga partnerĂ«t tĂ« kĂ«rkojĂ« divorc; protestantĂ«t e kanĂ« lejuar divorcin pĂ«r dy arsye: nĂ« rast tĂ« ushtrimit tĂ« imoralitetit ose tĂ« konvertimit nĂ« fe tjetĂ«r. NdĂ«rkaq, katolikĂ«t nuk e lejojnĂ« divorcin nĂ« asnjĂ« mĂ«nyrĂ«. Arsyeja e moslejimit tĂ« divorcit mbĂ«shtetet mbi parimin e shenjtĂ«rimit, i cili gjen mbĂ«shtetje nĂ« ungjillin e Mateut, LlukĂ«s dhe tĂ« Markut, duke iu atribuuar Isait a.s., duke thĂ«nĂ«: “UnĂ« ju them: ai qĂ« divorcon gruan pos imoralitetit, ai e bĂ«n atĂ« prostitutĂ«, ndĂ«rsa ai qĂ« martohet me gruan e divorcuar, ai bĂ«n imoralitet”. Kurse nĂ« Ungjillin e Markut shĂ«non: “tĂ« qĂ« e ka bashkuar Zoti, nuk mund ta ndajĂ« njeriu”.

2-Divorci nga mesjeta deri te koha e rilindjes dhe koha më e re në Evropë

Pastaj ose jetoni sĂ« bashku me mirĂ«si, ose ndahuni me mirĂ«kuptim”. (El-Bekare, 229). Termidhiu/1192. -Divorci te ithtarĂ«t e librit: Sipas mĂ«simeve hebreje (mendimit tĂ« RabinĂ«ve) lejohet qĂ« burri, sipas vullnetit tĂ« tij, nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« njĂ«anshme ta divorcojĂ« gruan e tij, kurse sipas disa fraksioneve hebraike, nuk lejohet qĂ« burri ta divorcojĂ« bashkĂ«shorten pa pĂ«lqimin e saj. MirĂ«po nĂ« disa raste lejohet qĂ« gruaja t’i drejtohet gjykatĂ«s pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar divorc, si nĂ« vijim: NĂ«se burri martohet me njĂ« grua tĂ« dytĂ« jovendĂ«se, apo Ă«shtĂ« steril, ose vuan nga ndonjĂ« sĂ«mundje kronike. NĂ« raste tĂ« tilla gjykata i pĂ«rgjigjet pozitivisht kĂ«rkesĂ«s sĂ« gruas pĂ«r divorcim. Kurse pĂ«r sa u pĂ«rket tĂ« krishterĂ«ve, tĂ« gjitha fraksionet e krishtera janĂ« nĂ« ujdi qĂ« martesa nuk prishet pĂ«rmes divorcit nĂ« asnjĂ« mĂ«nyrĂ«, pavarĂ«sisht tentimeve tĂ« njĂ«anshme apo tĂ« dakorduara nga tĂ« dy palĂ«t pĂ«r ta realizuar divorcin. QĂ«ndrimi kishtar bazohet nĂ« kĂ«to parime: 1-Martesa Ă«shtĂ« sekret i shenjtĂ«, qĂ« realizohet pĂ«rmes lutjeve tĂ« prijĂ«sit shpirtĂ«ror, qĂ« shpreh vullnetin hyjnor, prandaj tentimi pĂ«r ta prishur kĂ«tĂ« akt nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« njĂ«anshme apo pĂ«rmes vullnetit tĂ« dy bashkĂ«shortĂ«ve, konsiderohet tejkalim i vullnetit hyjnor. 2-Akti martesor nuk realizohet ndryshe pĂ«rveçse pĂ«rmes institucioneve fetare, prandaj detyrimisht edhe prishja e kĂ«tij akti duhet tĂ« ndodhĂ« nga po ai institucion, sepse kush posedon aktin, posedon edhe prishjen e tij. Edhe pse tĂ« krishterĂ«t kanĂ« drejtuar akuza tĂ« shumta

Deri në kohën e mesjetës në Evropë ka mbizotëruar qëndrimi i shkollës katolike - se nuk lejohet divorci në asnjë mënyrë. Nga kjo ka rezultuar që studiues e juristë të ndryshëm që nga shekulli XVI të kërkonin alternativa për legjitimimin e divorcit. Pas një angazhimi të duhur e të gjatë, hapat e parë të ligjeve mbi lejimin e divorcit u vunë në shekullin XVIII, edhe pse kundërshtimet e kishës katolike ishin të rrepta ndaj atyre që lejuan një veprim të tillë. Në anën tjetër, filozofët e shekullit XVIII si: Monteskjë (Montesquieu), Volter, Bentham etj. ngritën teorinë e kundërshtimit martesor fetar-kishtar, i cili nuk lejon divorcin, duke u bazuar në konceptin se dobitë e divorcit janë shumëdimensionale, kurse moslejimin e divorcit e konsideruan vdekje për një shoqëri të zhvilluar. Edhe në Francë divorci ishte i ndaluar në kohën e borgjezisë. Ky ligj vazhdoi të vlente deri në Revolucionin Frëng, po me rikthimin e shkollës katolike në këtë vend në vitin 1816, sërish u ndalua divorci. Divorci do të lejohej përfundimisht me reformat juridike në vitin 1945, kur iu dha e drejta e barabartë të dy partnerëve në divorc. Nga arsyet e lejimit ligjor ishin: amoraliteti, dhuna bashkëshortore, gjykimi me burg afatgjatë për ndonjërin nga bashkëshortët, sëmundjet kronike etj.. Këtë qëndrim e kishin edhe Gjermania, Zvicra, Anglia, etj..

3-Qëndrimi i shtetit italian dhe i Vatikanit lidhur me divorcin I vetmi shtet evropian që u ka qëndrua besnik deri vonë mësimeve kishtare lidhur me divorcin, është Italia, e cila nuk lejoi divorcin as me norma fetare-krishtere

39

40

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

ÇËSHTJE GJINORE

dhe as me ndonjĂ« kod ligjor nĂ« asnjĂ« formĂ«, pĂ«rgjatĂ« gjithĂ« historisĂ«, me pĂ«rjashtim tĂ« njĂ«zet viteve sundim tĂ« Napolonit nĂ« vitet 1795-1815. S’ka dyshim se njĂ« qĂ«ndrim i tillĂ« i ka sfiduar qytetarĂ«t italianĂ« pĂ«r njĂ« kohĂ« tĂ« gjatĂ«, dhe kjo gjendje ka imponuar nĂ« vitin 1966 formimin e njĂ« lige tĂ« dijetarĂ«ve pĂ«rfshirĂ« avokatĂ«, politologĂ«, profesorĂ« universitarĂ« etj. pĂ«r tĂ« iniciuar lejimin e divorcit, kĂ«shtu qĂ« mĂ« pastaj njĂ« numĂ«r prej 20 milionĂ« banorĂ«sh italianĂ« iu drejtuan parlamentit shtetĂ«ror tĂ« asaj kohe me njĂ« peticion qĂ« tĂ« merrte vendim pĂ«r ta lejuar divorcin, mirĂ«po ata nuk gjetĂ«n pĂ«rkrahje shtetĂ«rore. NĂ« tĂ« njĂ«jtin vit nĂ« kryeqytetin italian, nĂ« RomĂ«, u organizua njĂ« protestĂ« masive pĂ«rfshirĂ« bashkĂ«shortĂ«t, tĂ« cilĂ«t i bartnin nĂ« supe fĂ«mijĂ«t e tyre dhe kĂ«rkonin nga qeveria lejimin e divorcit. Kjo betejĂ« e qytetarĂ«ve vazhdoi vite me radhĂ«, dhe parlamenti mĂ« 28/11/1969 pĂ«rfundimisht mori vendim pĂ«r ta lejuar divorcin nĂ« mes tĂ« katolikĂ«ve. MegjithatĂ« Vatikani kundĂ«rshtoi njĂ« qĂ«ndrim tĂ« tillĂ«, duke e justifikuar se bie ndesh me marrĂ«veshjen dyzetvjeçare, e cila ishte arritur nĂ« mes tĂ« KishĂ«s katolike dhe shtetit italian gjatĂ« sundimit tĂ« Musolinit. NjĂ« vendim i tillĂ« nga parlamentarĂ«t italianĂ« ishte njĂ« goditje e fuqishme pĂ«r Vatikanin, si dhe disfatĂ« e madhe pĂ«r qeverisjen kishtare. Vendimi parlamentar lidhur me lejimin e divorcit, pĂ«rfshinte disa raste, ndĂ«r tĂ« cilat: Lejohet divorci nĂ«se dy bashkĂ«shortĂ«t jetojnĂ« tĂ« ndarĂ« nĂ« njĂ« periudhĂ« pesĂ«vjeçare pa ndĂ«rprerĂ«. NĂ«se njĂ«ri nga dy partnerĂ«t dĂ«nohet me burg 15 vjet e mĂ« shumĂ«. NĂ«se njĂ«ri nga çifti tenton mbytjen e tjetrit apo rrezikon jetĂ«n e tij a tĂ« fĂ«mijĂ«ve, nĂ« rast çmendurie etj.

4-QĂ«ndrimi i kanunit shqiptar ndaj divorcit PĂ«r sa u pĂ«rket pikĂ«pamjeve lidhur me divorcin, kanuni bĂ«n dallim nĂ« mes divorcit gjatĂ« fejesĂ«s dhe atij pas martesĂ«s. Sipas kanunit tĂ« Lek Dukagjinit, djali ka tĂ« drejtĂ« gjatĂ« fejesĂ«s tĂ« heqĂ« dorĂ« kurdo nga vajza: “NjatĂ« herĂ« kur ti teket djalit, asht i lirĂ« me lshue vajzen e xanun”, mirĂ«po kĂ«tĂ« tĂ« drejtĂ« nuk e ka vajza e fejuar: “Vajza e xanun nuk mundet me lshue djalin edhe nĂ« mos pastĂ« pĂ«r sy”. Pas martesĂ«s burri ka tĂ« drejtĂ« ta divorcojĂ« gruan e tij me arsye, si pĂ«r kurvĂ«ri apo pĂ«r tradhti, po ashtu nĂ« tĂ« dyja rastet ka tĂ« drejtĂ«, sipas kanunit, ta vrasĂ« gruan e tij, duke mos kĂ«rkuar kompensim nga dhĂ«ndri. Gruaja e divorcuar si nĂ« rastet paraprake, dĂ«rgohet nĂ« familje tĂ« saj pa pĂ«rcjellĂ«s, duke mos marrĂ« asgjĂ« pĂ«rveç rrobave qĂ« ka tĂ« veshura. NdĂ«rsa sipas kanunit tĂ« SkĂ«nderbeut, gruaja pĂ«r gjĂ«ra tĂ« imĂ«ta nuk divorcohet, po qortohet, e nĂ«se gruaja divorcohet

pa arsye të justifikueshme, burri bie në ngatërresë (bie në bela a në gjak) me familjen e saj.

5-Realiteti i divorcit nĂ« EvropĂ«n bashkĂ«kohore NĂ«se u bĂ«jmĂ« njĂ« vĂ«shtrim studimor rregullave pĂ«rmes tĂ« cilave realizohet divorci nĂ« EvropĂ«, vĂ«rejmĂ« se nuk ka pĂ«rputhshmĂ«ri me konceptet islame, sikur janĂ«: ndarja e divorcit nĂ« pĂ«rputhje me dispozitat fetare dhe divorci nĂ« kundĂ«rshtim me to, e as divorc me tĂ« drejtĂ« kthimi apo pa tĂ« drejtĂ« kthimi, as shprehje tĂ« veçanta pĂ«r divorcim si dhe personi qĂ« realizon divorcin, qoftĂ« burri apo gruaja. PerĂ«ndimorĂ«t divorcin e kanĂ« vetĂ«m njĂ«lloj, njĂ« nga format, duke ia pĂ«rshtatur vullnetit tĂ« burrit a tĂ« gruas. NĂ« EvropĂ« gjithashtu divorci nuk mund tĂ« ndodhĂ« ndryshe pĂ«rveçse me vendimin e gjykatĂ«s, nĂ« bazĂ« tĂ« kĂ«rkesĂ«s sĂ« njĂ«rit bashkĂ«short ose tĂ« tĂ« dyve, nĂ« bazĂ« tĂ« nenit 1564 tĂ« Kodit civil tĂ« GjermanisĂ« duke mos bĂ«rĂ« tĂ« ditur fare arsyet e divorcimit. NĂ« bazĂ« tĂ« kĂ«tij koncepti, nĂ« EvropĂ« divorci realizohet fare lehtĂ«, mjafton lidhja me njĂ« dashnore dhe qĂ«ndrimi pĂ«r disa ditĂ« nĂ« njĂ« nga hotelet e famshme, me regjistrimin e emrit nĂ« tĂ«, si dhe duke pranuar tĂ« dy partnerĂ«t e çiftit para gjykatĂ«s se kanĂ« ushtruar prostitucion, me pretendimin qĂ« gjykata tĂ« marrĂ« vendim pĂ«r divorcimin e tyre si dhe t’ua realizojĂ« vullnetin pĂ«r kurorĂ« tĂ« re. KĂ«shtu vepron edhe gruaja kur dĂ«shiron ta ndĂ«rrojĂ« partnerin. Po ashtu, pjesa dĂ«rmuese e gjykatave evropiane nuk marrin vendim pĂ«r divorc pa u vĂ«rtetuar kontakti amoral i burrit apo i gruas. (1) Abdusemi Mahmud Shalan, Dirase mukarene li nidham elusre bejne elmesihije ve elislam. Disertacion doktorature, mbrojtur pranĂ« Universitetin al-Azhar nĂ« Kajro viti 1976, mentor prof. Dr. Mustafa Emin en-Nazi, f. 443. (2) Prof. Dr. Beqir Topallogllu, Gruaja nĂ« Islam, pĂ«rktheu: Mithat Hoxha, Universiteti Marmara, Ilahiyat, bot 2, Stamboll, 2000, F. 111. (3) Po aty, f. 444. (4) Sead Ibrahim, Et-talak bejne elitlaki ve ettakjjid, disertacion magjistrature, mbrojtur pranĂ« Universitetit al-Azhar nĂ« vitin 1976 nĂ« Kajro, f. 604. (5) Mr. Sadat Rrustemi, Ahkam el muslimat fi dijar gajr elislam-dirase fikhije mukarene, disertacion magjistraturĂ« e mbrojtur pranĂ« Universitetit Amerikan i Hapur, Kajro, 2008, f. 392. (6) Amal Abdurrhaman el Buhajri, Nefadh et-talak fi esh-sheria ei-islamije, disertacion magjistrature, mbrojtur nĂ« Universitetin al-Azhar – Fakulteti i Studimeve Islame dhe Arabe pĂ«r femra, nĂ« Kajro viti 1992, mentor: Prof. Dr. Hatixhe Ahmed f. 42-44. Hilmi Batris, Ahkam ahval eshahsije lil misrijin gajr el muslimin, pa nr botimi Kajro viti 1956, f. 94. (7) Et-talak bejne el itlaki ve et-takjjid, f. 2- marrĂ« nga ungjilli i Mateut 31-32. (8) Muhamed Reshid Rida ibn shejh Ragib el Kabani, men lehu hak et-tatlik. Disertacion doktorature nĂ« Universitetin al-Azhar –Fakulteti i Sheriatit dhe Kanunit, Kajro viti 1975, f. 128. (9) Encyclopaedia univeralis, franceze, s, a. 1968, volume 5, deuxime prolication, decembre 1970, editeur a paris 5/725. (10) Mavlana Muhamed Ali, et-talak fi el islam. Mektebet Sadir 1950 Bejrut, pa numĂ«r botimi, f. 31. Encyclopaedia univeralis, v. 5, f. 726. Dr.abdurrahman es-Sabuni, Meda hurrijet ez-zevxhejn fi isti’mali et-talak fi esh-sheria el islamije, bot 2-Bejrut viti 1968, v1, f. 56

JURISPRUDENCË DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

Alaudin Abazi

Dhuratat komerciale dhe lojërat shpërblyese reklamuese nga këndvështrimi i jurisprudencës islame (2)

kuponi (falas) jepet vetëm nëse pjesëmarrësi respekAplikimi i shortit tivisht konsumatori, bën blerje në qendrën tregtare. në jurisprudencën islame:

S

horti Ă«shtĂ« mĂ«nyrĂ« pĂ«rmes sĂ« cilĂ«s caktohet diçka ose zgjedhim dikĂ« nga njĂ« grup i njerĂ«zve, pĂ«r t’i dhĂ«nĂ« diçka me paanĂ«si, ose edhe pĂ«r tĂ« zgjidhur njĂ« çështje. Ky veprim Ă«shtĂ« shumĂ« i vjetĂ«r dhe i njohur nĂ« historinĂ« njerĂ«zore, ndĂ«rsa nĂ« ligjin islam Ă«shtĂ« i lejuar dhe ka bazĂ« edhe nĂ« Kur’an edhe nĂ« hadithe profetike, ndĂ«r tĂ« cilat po pĂ«rmendim: a) Allahu i MadhĂ«rishĂ«m nĂ« ngjarjen me Merjemen, nĂ«nĂ«n e Isait,a.s., tregon se njerĂ«zit hodhĂ«n short se kush do tĂ« pĂ«rkujdesej pĂ«r Merjemen dhe shorti i ra Profetit Zekerija qĂ« tĂ« kujdesej pĂ«r tĂ«. Zoti i MadhĂ«rishĂ«m thotĂ«: “Ti (Muhamed) nuk ishe i pranishĂ«m kur ata hodhĂ«n short se kush prej tyre do tĂ« merrte nĂ« pĂ«rkujdesje Merjemen dhe nuk ishe i pranishĂ«m kur ata diskutonin”. (Ali Imran, 44) b) NĂ« historinĂ« e Profetit Junus, shpĂ«timi qoftĂ« pĂ«r tĂ«, tregohet se, kur anija nĂ« tĂ« cilin ishte hipur ai, u ndal dhe nuk ecte pĂ«r shkak tĂ« ngarkesĂ«s sĂ« madhe dhe ishte gati tĂ« mbytej, detarĂ«t ranĂ« dakord qĂ« tĂ« hidhnin short se kush duhej tĂ« hidhej nga anija dhe shorti i ra Junusit. Zoti i MadhĂ«rishĂ«m thotĂ«: “Ai (Junusi) nxitoi drejt njĂ« anijeje tĂ« mbushur plot e pĂ«rplot dhe hodhi short (me detarĂ«t se kush duhej tĂ« hidhej) dhe humbi”. ( Saffat, 140-141) c) I DĂ«rguari, lavdĂ«rimi dhe paqja qofshin pĂ«r tĂ«, ka thĂ«nĂ«: “Po ta dinin njerĂ«zit se çfarĂ« vlere ka safi (rreshti) i parĂ«, atĂ«herĂ« ata do tĂ« hidhnin short (se kush do tĂ« falet aty)”. (Muslimi) Pa u zgjeruar mĂ« shumĂ« nĂ« kĂ«tĂ« pike, tĂ« themi se aplikimi i shortit nĂ« Islam lejohet dhe praktika e Muhamedit, lavdĂ«rimi dhe paqja qofshin pĂ«r tĂ«, vĂ«rteton njĂ« gjĂ« tĂ« tillĂ«, prandaj pĂ«rdorimi i shortit pĂ«r tĂ« zgjedhur fituesin, nuk Ă«shtĂ« i ndaluar dhe ai veprim nuk e shpie njĂ« lojĂ« shpĂ«rblyese nĂ« bixhoz.13

Lloji i tretë: Lojërat shpërblyese komerciale të kushtëzuara nga blerje Janë ato lojëra shpërblyese stimuluese, në të cilat

Nganjëherë kërkohet që, për të marrë pjesë në lojë, të blihet një produkt i caktuar (kafe, lëngje etj.) dhe zakonisht kuponi gjendet Brenda të produktit të blerë, ose duhet prerë nga ambalazhi. Këtë formë e organizojnë kompanitë prodhuese. Nganjëherë, për të marrë pjesë në lojë, kërkohet të blihet në qendër tregtare çfarëdo të dëshirojë konsumatori, pra pa kufizuar blerjen e prodhimeve të caktuara dhe në këtë rast, në disa lojëra, për ta marrë kuponin e lojës është kusht që konsumatori të blejë së paku deri në një shumë të kufizuar (p.sh. 20 euro dhe jo më pak), e në disa lojëra nuk ka ndonjë kusht, po mjafton vetëm të blihet diçka. Gjithashtu edhe në këtë lloj të lojërave shpërblyese fituesi përcaktohet duke bërë tërheqjen me short.

Dispozita e lojĂ«rave shpĂ«rblyese tĂ« kushtĂ«zuara nga blerje Ky lloj i lojĂ«rave shpĂ«rblyese Ă«shtĂ« temĂ« diskutimi nĂ« mes dijetarĂ«ve bashkĂ«kohorĂ« dhe, nĂ«se i lexojmĂ« sqarimet e tyre, atĂ«herĂ« mund tĂ« kuptojmĂ« se ekzistojnĂ« kryesisht tri qĂ«ndrime: 1- Mendimi i parĂ«: Nuk lejohen lojĂ«rat shpĂ«rblyese tĂ« kĂ«tilla dhe kĂ«tĂ« mendim e kanĂ« pĂ«rkrahur dijetari i mirĂ«njohur Abdulaziz ibn Baz14 dhe Ibn Xhibrini15, Allahu i mĂ«shiroftĂ« tĂ« dy, dhe disa dijetarĂ« tĂ« tjerĂ«. Ata thonĂ« se ky lloj i lojĂ«rave shpĂ«rblyese Ă«shtĂ« i ndaluar pĂ«r faktin se: * NĂ« njĂ« masĂ« bazohet nĂ« fatin dhe arritja e pasurisĂ« (shpĂ«rblimi) bĂ«het pa mund dhe kjo nĂ« njĂ« aspekt mund t’i ngjasĂ« bixhozit, pasi pjesĂ«marrĂ«si vihet nĂ« mes fitimit dhe harxhimit tĂ« parave. Me njĂ« fjalĂ«, nĂ«se konsumatori fiton me short, atĂ«herĂ« ai e fiton shtesĂ«n qĂ« kanĂ« paguar tĂ« gjithĂ« pjesĂ«marrĂ«sit, ndĂ«rsa nĂ«se humb, atĂ«herĂ« ai humb shtesĂ«n pĂ«r se ka paguar dhe nuk e ka fituar.16 * Kjo formĂ« e lojĂ«rave shpĂ«rblyese reklamuese i bĂ«n njerĂ«zit tĂ« ngashĂ«njehen dhe tĂ« blejnĂ« mallra, pĂ«r tĂ« cilat nuk kanĂ« nevojĂ« dhe, nĂ« fund, dĂ«shpĂ«rohen

41

42

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

JURISPRUDENCË

ngase nuk fitojnĂ«. * TregtarĂ«t organizojnĂ« lojĂ«ra shpĂ«rblyese tĂ« kĂ«tilla pĂ«r t’i joshur myshterinjtĂ« pĂ«r produktet e tyre dhe pĂ«r t’i tĂ«rhequr nĂ« qendrat e tyre, e tĂ«rĂ« kjo u shkakton dĂ«m tregtarĂ«ve tĂ« tjerĂ« qĂ« nuk organizojnĂ« kĂ«so lloj lojĂ«rash.17 2- Mendimi i dytĂ«: Dijetari i mirĂ«njohur bashkĂ«kohor hanefit, Mustafa Zerka, Allahu e mĂ«shiroftĂ«, nĂ« fetvatĂ« e tij i lejon kĂ«to lojĂ«ra shpĂ«rblyese vetĂ«m nĂ«se shpĂ«rblimi nuk Ă«shtĂ« i madh, pra qĂ« tĂ« mos jetĂ« njĂ« makinĂ«, banesĂ«, frigorifer etj.. PĂ«rkundrazi, nĂ«se shpĂ«rblimet janĂ« tĂ« vogla e tĂ« thjeshta, atĂ«herĂ« ai thekson se ato lejohen.18 Dr. Jusuf Kardavi, gjatĂ« recensimit tĂ« librit tĂ« fetvave tĂ« Mustafa ZerkasĂ«, e lavdĂ«roi dhe e pĂ«rkrahu kĂ«tĂ« mendim, mirĂ«po nĂ« librin e vet tĂ« fetave “Fetva bashkĂ«kohore”, ai e lejon kĂ«tĂ« lloj lojĂ«rash shpĂ«rblyese pa kĂ«tĂ« kusht, po me gjithĂ« kĂ«tĂ« lejim, ai kĂ«tĂ« formĂ« tĂ« lojĂ«rave pĂ«r reklamimin e mallit nga ana e tregtarĂ«ve e urren (e konsideron mekruh).19 3- Mendimi i tretĂ«: LojĂ«rat shpĂ«rblyese nĂ« tĂ« cilat kuponi jepet falas, janĂ« tĂ« lejuara me kushtĂ«zime. KĂ«tĂ« mendim e kanĂ« pĂ«rkrahur dijetari i njohur Muhamed Uthejmin,20 Allahu e mĂ«shiroftĂ«, dhe njĂ« numĂ«r i juristĂ«ve islamĂ« bashkĂ«kohorĂ«. Ai nĂ« njĂ« sqarim tĂ« tij thekson se kĂ«to lojĂ«ra shpĂ«rblyese, qĂ« tani janĂ« pĂ«rhapur nga kompanitĂ« e mĂ«dha, me tĂ« cilat ata reklamojnĂ« dhe promovojnĂ« shitjen, janĂ« tĂ« lejuara, por ai vĂ« dy kushte: a) Kushti i parĂ«: Çmimi i produktit qĂ« blihet, tĂ« jetĂ« i njĂ«jtĂ«, pra malli qĂ« do ta blejmĂ« dhe nga ajo blerje do tĂ« fitojmĂ« tĂ« drejtĂ«n pĂ«r pjesĂ«marrje nĂ« lojĂ«n shpĂ«rblyese, tĂ« mos jetĂ« mĂ« i shtrenjtĂ« sesa do tĂ« blihej nĂ« rrethana tĂ« zakonshme. P.sh., nĂ«se blejmĂ« njĂ« pako pije freskuese dhe me atĂ« blerje bĂ«hemi pjesĂ«marrĂ«s nĂ« tĂ«rheqjen e shpĂ«rblimit nĂ« lojĂ«n shpĂ«rblyese, çmimi i asaj pakoje duhet tĂ« jetĂ« i njĂ«jti çmim edhe tĂ« cilin shitet nĂ« rrethanat pa lojĂ« shpĂ«rblyese.

b) Kushti i dytë: Klienti të mos e blejë mallin vetëm me qëllim që të marrë pjesë në lojën shpërblyese, por ta blejë sepse ka nevojë për të. Nëse ai e blen vetëm me qëllimin që të krijojë mundësinë për të marrë pjesë në lojën shpërblyese dhe jo sepse ka nevojë për atë produkt, atëherë ky konsiderohet harxhim i pasurisë kot, sikurse njeriu të blinte një pako qumështi pa pasur nevojë e pastaj ta derdhte, në këtë rast loja shpërblyese nuk lejohet, për shkak se kjo bën pjesë në harxhimin e pasurisë kot, një veprim i ndaluar nga i Dërguari a.s., dhe personit të tillë nuk i lejohet pjesëmarrja në lojën shpërblyese.

Konkluzion rreth lojërave shpërblyese të kushtëzuara me blerje Pas elaborimit të mendimeve të dijetarëve, mund të themi se mendimi më i qëndrueshëm prej tyre është i treti, ky i fundit, i cili e lejon këtë lloj lojërash shpërblyese me dy kushtet e lartpërmendura. Arsyet që na bëjnë ta përzgjedhim këtë mendim, janë: 1- Në këtë formë lojërash shpërblyese, konsumatorët nuk paguajnë ndonjë shumë shtesë për pjesëmarrje dhe gjendja e tyre është ose të fitojnë shpërblimin (dhuratën), ose të mos e fitojnë dhe të mos humbasin asgjë. Për këtë arsye nuk është e drejtë që këtë lloj të lojërave shpërblyese ta krahasojmë me bixhozin dhe lotarinë. 2- Synimi i dhuratës duke blerë një produkt për të cilin kemi nevojë, është veprim i lejuar për faktin se njerëzit janë të krijuar me dëshirën për të qenë fitues. 3- Gjërat në tregti në thelb janë të lejuara dhe nuk është e drejtë të ndalohet diçka vetëm për shkak se për të nuk kemi argument të qartë dhe, sa kohë që nuk kemi, atëherë dispozita mbetet ashtu. 4- Stimulimi, nxitja dhe joshja e konsumatorëve për blerje është një veprim i lejuar dhe ndalimi i ndonjë veprimtarie reklamuese, sikurse janë këto lloj lojërash, me pretekstin se kjo u shkakton tregtarëve dëm, nuk është i drejtë. Tregtarët gjithmonë bëjnë konkurrencë në mes

JURISPRUDENCË

tyre se kush do të tërheqë më shumë myshterinj dhe kjo llogaritet si një nga format e këtilla stimuluese.21

Lloji i katërt: Lojërat shpërblyese komerciale me disa kuponë (falas) Ky lloj i lojërave shpërblyese komerciale është i njëjtë sikurse lloji i tretë dhe dallon vetëm sepsekëtu nevojiten disa kuponë (dy, tre, pesë, etj.), për të marrë pjesë në tërheqjen e shpërblimit.Organizuesit, pavarësisht nëse janë qendra tregtare apo kompani prodhuese, vënë kushtin që për çdo shumë të blerë (p.sh. për çdo 20 euro), konsumatori të marrë një kupon gratis dhe kështu, kur të mblidhen pesë kuponë, të vihen një një zarf dhe të dërgohen për pjesëmarrje në lojën shpërblyese. Nganjëherë kuponi vihet brenda në produkt ose në ambalazh të produktit nga ana e kompanitë prodhuese. Dispozita e lojërave shpërblyese komerciale me disa kuponë: Për këtë formë lojërash shpërblyese shumë dijetarë kanë shfaqur rezerva; ata që e ndalojnë llojin e tretë, e ndalojnë detyrimisht këtë lloj, mirëpo edhe disa nga ata që lejojnë llojin e tretë, mbajnë qëndrimin e ndalimit ndaj këtij lloji. Sido që të jetë, ndoshta më e drejta është që, nëse njeriu blen artikujve për të cilët ka nevojë, pa e pasur qëllimin vetëm për të marrë pjesë në lojën shpërblyese dhe pastaj, nëse i ofrohen kuponët ose ndodhen në produkte, atëherë nuk ka ndonjë të keqe që ai të bëhet pjesëmarrës në këtë lloj lojërash shpërblyese, duke i plotësuar dy kushtet e përmendura në llojin e tretë.

Lloji i pestĂ«: LojĂ«rat shpĂ«rblyese me shpĂ«rblimin brenda produktit Zakonisht kĂ«tĂ« lloj lojĂ«rash e organizojnĂ« kompanitĂ« prodhuese pĂ«r tĂ« promovuar produktet e tyre. Organizuesi i kĂ«saj loje shpĂ«rblyese cakton shpĂ«rblime dhe nĂ« njĂ« numĂ«r tĂ« kufizuar tĂ« produkteve tĂ« ndryshme (nĂ« kafe, pije freskuese etj.), nĂ«se shpĂ«rblimi Ă«shtĂ« i vogĂ«l (kartelĂ« celulari, ndonjĂ« lodĂ«r etj), ato vihen drejtpĂ«rdrejt brenda ambalazhit tĂ« produktit. NĂ«se produkti Ă«shtĂ« i madh (frigorifer, rrobalarĂ«se etj.), atĂ«herĂ« brenda produktit nĂ« ambalazh gjendet shĂ«nimi: “Urime, keni fituar kĂ«tĂ« shpĂ«rblim”, ose ndonjĂ« shprehje tjetĂ«r dhe kĂ«shtu blerĂ«si lajmĂ«rohet pĂ«r shpĂ«rblimin qĂ« mund ta marrĂ«.

Dispozita e lojërave shpërblyese komerciale duke vënë shpërblimin brenda produktit Dispozita e kësaj forme lojërash shpërblyese është e njëjtë sikurse e llojit të katërt dhe themi se pjesëmarrja në këtë lojë lejohet nëse plotësohen këto dy kushte: - Nëse produktit me të cilin realizohet loja shpërblyese (si kafeja), nuk i është shtuar çmimi për shkak të

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

kësaj loje. - Nëse konsumatori e blen produktin sepse ka nevojë për të, pra të mos e blejë vetëm me qëllim që të marrë pjesë në lojë, pa pasur nevojë për produktin.

Lloji i gjashtë: Lojëra shpërblyese komerciale me shpërblimin të ndarë në disa ekzemplarë të produktit që shitet Kjo formë e lojës shpërblyese realizohet në atë formë që organizatorët e vënë shpërblimin të ndarë në disa ekzemplarë të produktit. P.sh. në njërin nga ambalazhet e pijeve freskuese konsumatori e gjen të shkruar se ka fituar gjysmën ose një të tretën e një makine, ose gjen një kupon në të cilin është e vizatuar gjysma e makinës. Për ta fituar makinën, ai duhet ta gjejë të njëjtën gjë edhe një herë ose dy here të tjera.

Dispozita e lojĂ«rave me shpĂ«rblimin tĂ« ndarĂ« nĂ« disa ekzemplarĂ« LojĂ«rat shpĂ«rblyese nĂ« tĂ« cilat shpĂ«rblimi ndahet nĂ« disa ekzemplarĂ« tĂ« njĂ« produkti, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ«, pĂ«r ta fituar shpĂ«rblim tĂ« plotĂ«, konsumatori duhet t’i mbledhĂ« ato, konsiderohen tĂ« ndaluara, sepse Ă«shtĂ« i pĂ«rzier me bixhoz. Kjo pĂ«r faktin se blerĂ«si i kĂ«tyre produkteve harxhon pasuri pĂ«r blerje Ă« tilla vetĂ«m e vetĂ«m qĂ« tĂ« bashkojĂ« pjesĂ«t e shpĂ«rblimit, po pĂ«r kĂ«tĂ« nuk Ă«shtĂ« i sigurt nĂ«se do tĂ« arrijĂ« t’i mbledhĂ« apo jo. KĂ«shtu, harxhimi i pasurisĂ« Ă«shtĂ« i sigurt, kurse fitimi i shpĂ«rblimit nuk Ă«shtĂ« i sigurt. PĂ«r kĂ«tĂ« lloj lojĂ«rash shpĂ«rblyese dijetari Muhamed Uthejmin ka thĂ«nĂ«: “NdĂ«rsa forma e dytĂ« Ă«shtĂ« qĂ« gjysma e fotografisĂ« sĂ« makinĂ«s tĂ« vihet nĂ« njĂ« tiketĂ« dhe gjysma tjetĂ«r nĂ« njĂ« tiketĂ« tjetĂ«r, sa kohĂ« qĂ« nuk dihet madje a ekziston gjysma tjetĂ«r apo jo! MirĂ«po, edhe nĂ«se themi se ekziston gjysma e dytĂ« e saj, nuk ka dyshim se (kjo lojĂ«) Ă«shtĂ« e ndaluar, pĂ«r shkak se, nĂ«se njeriu blen njĂ« pako qĂ« i mjafton pĂ«r vete e pĂ«r familjen, dhe nĂ« tĂ« gjen tiketĂ«n me gjysmĂ«n e makinĂ«s, ai do tĂ« vazhdojĂ« tĂ« blejĂ« dhjetĂ«ra a qindra pako tĂ« tjera me shpresĂ«n se do ta gjejĂ« edhe gjysmĂ«n tjetĂ«r tĂ« makinĂ«s. KĂ«shtu ai shpenzon shuma parash dhe nĂ« fund nuk gjen gjĂ«. ËshtĂ« e mundur qĂ« pjesa tjetĂ«r t’i bjerĂ« dikujt tjetĂ«r dhe kĂ«shtu bĂ«het harxhimi i pasurisĂ« pa nevojĂ«, prandaj kjo formĂ« e lojĂ«rave shpĂ«rblyese nuk lejohet.”22 (14) www.binbaz.org.sa/mat/3898 (15) Ibn jebreen.com/ ftava.php?view=vmasal&subid=11454&parent=786 (16) “Fikhul Muamelat el Malije el Mukarin”, dr. Alaudin Zateri, f. 343-344. (17) Ibn-.com/ftawa.php?view=vmasal&subid=11454&parent=786 (18) “Fetava Mustafa Zerka”, f. 513-514. (19) “Fetava Muasireh”, v.2, f. 420. (20) “Lika`at Babil Meftuh” (49/pyetja nr 5), ose shih: www.islamqa.com/ar/ref/110674 (21) “El Musabekat et Tixharije fi Fikhil Islamij ve Tatbikatuha el Muasire”, Feras Ridvan, “Universiteti Islamik-Kuds” f. 55. (220“Fetava Ibn Uthejmin”, v. 2, f. 780

43

44

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

OPINION

Mr. Qemajl Morina

ISIS-i shpall “Halifatin Islamik!” Para disa vitesh, nĂ« kohĂ«n kur nĂ« krye tĂ« al-KaidĂ«s ishte Osama ben Laden, i cili u bĂ« i njohur nga aksionet e tij terroriste, nĂ« veçanti pĂ«r sulmin mbi Kullat Binjake nĂ« qytetin e Nju-Jorkut, mĂ« 11 shtator tĂ« vitit 2001, prej atĂ«herĂ« edhe filloi armiqĂ«sia mĂ« e madhe nĂ« mes myslimanĂ«ve dhe tĂ« krishterĂ«ve.

D

ikur al-Kaida ishte njĂ« grup ekstremistĂ«sh i organizuar mirĂ«, kishte njĂ« lidership tĂ« centralizuar dhe njĂ« bazĂ« prej ku lansoheshin operacionet globale. Me vrasjen e Bin Ladenit, mĂ« 2 maj 2011 nga forcat speciale amerikane nĂ« Pakistan, por edhe tĂ« komanduesve kryesorĂ« tĂ« tyre, Al-Kaida u shpĂ«rnda nĂ« grupe mĂ« tĂ« vogla, pa ndonjĂ« qendĂ«r kryesore veprimi. MegjithatĂ«, lufta civile qĂ« mbĂ«rtheu SirinĂ«, me synimin pĂ«r tĂ« rrĂ«nuar pushtetin e presidentit sirian, Beshar al-Asad, u shfrytĂ«zua si hapĂ«sirĂ« fuqizimi pĂ«r grupet e ndĂ«rlidhura me al-KaidĂ«n, duke e lĂ«nĂ« tĂ« dobĂ«suar opozitĂ«n siriane, tĂ« njohur ndĂ«rkombĂ«tarisht. Beteja e ashpĂ«r midis grupeve militante u ashpĂ«rsua nĂ« fillim tĂ« kĂ«tij viti. VetĂ« lideri i al-KaidĂ«s, Ejmen Edhavahiri, u bĂ«ri thirrje qĂ« tĂ« ndĂ«rprisnin luftimet midis tyre dhe tĂ« bashkoheshin rreth njĂ« fronti tĂ« pĂ«rbashkĂ«t. EkspertĂ«t perĂ«ndimorĂ« kishin tĂ«rhequr vĂ«rejtjen qysh vitin e kaluar se fraksionet e el-KaidĂ«s nĂ« Siri janĂ« tĂ« fuqishme dhe nĂ« rritje. NjĂ« prej grupeve tĂ« para tĂ« militantĂ«ve islamikĂ« tĂ« krijuara nĂ« Siri, ishte fronti al-Nusra, fraksion i al-KaidĂ«s nĂ« kĂ«tĂ« shtet. Ai u themelua nĂ« fillim tĂ« vitit 2012 me ndihmĂ«n e fraksionit tĂ« al-KaidĂ«s nĂ« Irak, tĂ« udhĂ«hequr nga Ebu Bekr el-Bagdadi. ElKaida nĂ« Irak tash Ă«shtĂ« transformuar dhe njihet si ISIS (Shteti Islamik i Irakut dhe SirisĂ«- Shamit). KĂ«tĂ« ajo e shpalli mĂ« 30 qershor me themelimin e hilafetit islamik duke e zgjedhur Ebu Bekr el-Bagdadin halif (sundues) tĂ« myslimanĂ«ve. NdĂ«rkohĂ« qĂ« , sipas shumĂ« analistĂ«ve sirianĂ« , thuhej se qĂ« nga fillimi i kĂ«tij viti e deri mĂ« tani nĂ« mes fraksioneve tĂ« ndryshme islamike siriane tĂ« armiqĂ«suara nĂ« mes tyre, ishin vrarĂ« mbi 7000 veta. Dhe kĂ«shtu zĂ«dhĂ«nĂ«si i “shtetit islamik” Ebu Muhamed el-Adnani, nĂ« njĂ« prononcim pĂ«r media shpalli “shtetin e ri islamik”, i pĂ«rfaqĂ«suar nga njerĂ«zit e zgjedhur tĂ« tij, siç

janĂ« paria, prijĂ«sit si dhe anĂ«tarĂ«t e “AsamblesĂ« KombĂ«tare”. Pastaj ai vazhdoi e tha: “Ne vendosĂ«m sot shpalljen e halifatit islamik si dhe po shpallim pĂ«r halif tĂ« tĂ« gjithĂ« myslimanĂ«ve, muxhahidinin e njohur Ebu Bekr el-Bgdad, i cili e ka pranuar pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« dhe me kĂ«tĂ« ai Ă«shtĂ« imam dhe halif i myslimanĂ«ve nĂ« çdo vend ku jetojnĂ« ata”.

Çështja e burimeve financiare ZĂ«dhĂ«nĂ«si i shtetit mĂ« tĂ« ri nĂ« botĂ« pastaj shtoi: “Prej kĂ«tij momenti ndalohet pĂ«rdorimi i emrit tĂ« Irakut dhe Shamit si emra shtetesh me emrat e mĂ«parshĂ«m, sepse prej sot pĂ«rdoret emri i ri “Shteti Islam”. PĂ«r tĂ« vazhduar i emocionuar: “Ja flamuri i shtetit islam, flamuri i monoteizmit tĂ« vĂ«rtetĂ« po valĂ«vitet lart nga Halepi nĂ« Siri e deri nĂ« Dijala nĂ« Irak. Kurse kufijtĂ« e ngritur artificialisht nga diktatorĂ«t nĂ« mes vendeve myslimane, do tĂ« kthehen shumĂ« shpejt nĂ« rrĂ«noja. MyslimanĂ«t do tĂ« jenĂ« krenarĂ«, kurse pabesimtarĂ«t do tĂ« jenĂ« tĂ« nĂ«nçmuar. Ehli-Syneti do tĂ« jenĂ« sundues e tĂ« respektuar, kurse bidatçinjtĂ« tĂ« humbur. KryqtarĂ«t nuk besuan dhe u shkatĂ«rruan varrezat e tyre. U caktuan valitĂ«, u angazhuan kaditĂ« (gjykatĂ«sit) dhe u ngritĂ«n gjykatat. Ka mbetur tĂ« realizohet vetĂ«m njĂ« gjĂ«, Ă«ndrra tĂ« cilĂ«n e jeton çdo mysliman nĂ« thellĂ«sinĂ« e zemrĂ«s sĂ« vet si dhe shpresa e cila e mban çdo muxhahid, ai Ă«shtĂ« hilafeti”. NdĂ«rkohĂ«, sipas KĂ«shillit sirian pĂ«r Mbrojtjen dhe LiritĂ« e Njeriut me seli nĂ« LondĂ«r, nĂ« raportin e tij tĂ« fundit thekson se mbi 7.000 luftĂ«tarĂ« janĂ« vrarĂ« gjatĂ« periudhĂ«s gjashtĂ«mujore nĂ« mes formacioneve luftarake islamike, frontit al-Nusra (formacioni i al-KaidĂ«s nĂ« Sham) dhe “Shtetit Islamik nĂ« Irak dhe Sham”. Sipas tĂ« njĂ«jtit burim, shumica e tĂ« vrarĂ«ve kishin rĂ«nĂ« nĂ« periudhĂ«n 3 janar - 28 qershor 2014, kur nĂ« mes tĂ« dy palĂ«ve ishin zhvilluar luftime tĂ« rrepta dhe tĂ« pĂ«rgjakshme. NdĂ«rkohĂ« qĂ« Komisioni i OKB-sĂ« me seli nĂ« Bagdad,

OPINION

nĂ« raportin e tij mujor pohon se numri i tĂ« vrarĂ«ve dhe tĂ« plagosurve nĂ« Irak gjatĂ« muajit qershor tĂ« kĂ«tij viti kishte arritur 2417 tĂ« vdekur dhe mbi 2287 tĂ« plagosur. Me gjithĂ« kushtet e vĂ«shtira nĂ« tĂ« cilat jeton Iraku sot, nĂ« veçanti nĂ« aspektin e sigurisĂ«, kjo gjendje nuk e pengoi liderin e sistemit tĂ« ri tĂ« “Shtetit Islamik”, Ebu Bekr el-Bagdadin, nĂ« krye tĂ« tĂ« cilit kishte ardhur pak ditĂ« mĂ« parĂ«, qĂ« t’u drejtohej myslimanĂ«ve, kudo qĂ« ata jetojnĂ«, pĂ«r tĂ« ardhur e pĂ«r t’u vendosur nĂ« shtetin e tij tĂ« ri. NĂ« njĂ« fjalimin e tij tĂ« drejtpĂ«rdrejtĂ«, ai iu drejtua popullit tĂ« tij me kĂ«to fjalĂ«: “O ju muslimanĂ«, qĂ« jetoni nĂ« çdo cep tĂ« kĂ«tij planeti. Cilido prej jush ka mundĂ«si tĂ« shpĂ«rngulet nĂ« Shtetin Islamik, le ta bĂ«jĂ« kĂ«tĂ«, sepse shpĂ«rngulja nĂ« shtĂ«pinĂ« e Islamit Ă«shtĂ« obligim”. ShumĂ« analistĂ« arabĂ«, tĂ« cilĂ«t merren me çështjen e organizatĂ«s sĂ« quajtur “Shteti Islamik nĂ« Irak dhe Sham” apo shkurtimisht (ISIS), ngrenĂ« çështjen e burimeve financiare - prej nga sigurohen tĂ«rĂ« ato mjete. Sipas tyre kjo organizatĂ« disponon shuma marramendĂ«se tĂ« hollash si dhe armatimin mĂ« modern nĂ« rajon. Disa analistĂ« shkojnĂ« aq larg nĂ« vlerĂ«simin e tyre, sa thonĂ«: Armatimi i ISIS-it Ă«shtĂ« mĂ« i pĂ«rparuar dhe mĂ« modern se i ushtrisĂ« irakiane. Natyrisht, akuza e parĂ« shkon nĂ« llogari tĂ« Iranit, por pĂ«rgjigjja Ă«shtĂ« e prerĂ«: Irani Ă«shtĂ« kundĂ«r ISIS-it dhe nuk e pĂ«rkrah me armatim e as financiarisht. NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n mĂ«nyrĂ« vjen edhe pĂ«rgjigjja nga SHBA, duke shtuar se ajo Ă«shtĂ« nĂ« gjendje lufte me ISIS-in. Nuk Ă«shtĂ« e logjikshme qĂ« Rusia tĂ« jetĂ« ajo qĂ« mund ta pĂ«rkrahĂ« me armatim dhe financiarisht ISIS-in, mirĂ«po pĂ«rgjigjja mĂ« reale do tĂ« ishte se Rusia po i vuan ende pasojat e “Islamit politik” me luftĂ«tarĂ«t çeçenĂ«, njĂ« problem qĂ« e pati nĂ« dy dekadat e fundit. MegjithatĂ«, nĂ« politikĂ« nuk mund ta abstragosh asnjĂ« alternativĂ«. KĂ«shtu mediet iraniane dhe ato tĂ«

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

Katarit pretendojnĂ« se Arabia Saudite Ă«shtĂ« ajo qĂ« financon Shtetin Islamik, edhe pse MbretĂ«ria Saudite Ă«shtĂ« prej shteteve qĂ« kanĂ« qĂ«ndrim armiqĂ«sor ndaj organizatave ekstremiste vendore apo rajonale, pĂ«r arsye se ato po i shkaktojnĂ« asaj probleme tĂ« brendshme tĂ« rrezikshme. KĂ«shtu Ministri gjerman i shtetit pĂ«r zhvillim, z.Xherard Moler, i cili kishte pohuar haptazi se Katari po e ndihmon Shtetin Islamik. MirĂ«po, pyetja qĂ« mund shtrohet para nesh Ă«shtĂ«: Cilat janĂ« qĂ«llimet e njĂ« shteti tĂ« vogĂ«l siç Ă«shtĂ« Katari, qĂ« tĂ« financojĂ« njĂ« organizatĂ« terroriste apo ekstremiste, qĂ« i ka shpallur luftĂ« shtetit tĂ« Irakut e tĂ« SirisĂ« dhe i cili dĂ«shiron t’i rrĂ«zojĂ« tĂ« gjitha sistemet aktuale arabe qĂ« janĂ« nĂ« pushtet, nĂ« veçanti ato tĂ« Gjirit Arab, pĂ«r tĂ« themeluar atĂ« qĂ« quhet “Shteti Islamik” apo “Shteti i Hilafetit?” NĂ« anĂ«n tjetĂ«r Neim Kasim, ZĂ«vendĂ«ssekretar i PĂ«rgjithshĂ«m i Hezbullahut libanez, pohon se SHBA-tĂ« janĂ« ato qĂ« i ushtruan elementĂ«t e Shtetit Islamik nĂ« Afganistan. Ato janĂ« qĂ« sollĂ«n dhe po sjellin luftĂ«tarĂ« nga tĂ«rĂ« bota pĂ«r tĂ« luftuar nĂ« Siri dhe nĂ« Irak. SHBA-tĂ« janĂ« ato qĂ« po e financojnĂ« ISIS-in me tĂ« holla dhe armatim, nĂ« bashkĂ«punim me shtetet prodhuese tĂ« naftĂ«s si dhe me forca rajonale dhe ndĂ«rkombĂ«tare. PĂ«rse tĂ« mos jetĂ« Izraeli me Mosadin e tij ai qĂ« financon, ushtron dhe armatos ISIS-in? Ai ka njĂ« histori tĂ« gjatĂ« nĂ« financimin dhe ushtrimin e grupeve rebele dhe ekstremiste nĂ« vendet arabe. ËshtĂ« nĂ« interesin e tij pĂ«rçarja dhe dobĂ«simi i shteteve arabe, nĂ« veçanti i atyre qĂ« paraqesin rrezik pĂ«r sigurinĂ« e shtetit çifut. Ajo qĂ« tĂ« habit mĂ« sĂ« shumti me kĂ«tĂ« rast, Ă«shtĂ« pohimi i shumĂ« vĂ«zhguesve irakianĂ«, tĂ« cilĂ«t pohojnĂ« se ISIS Ă«shtĂ« pjesĂ« pĂ«rbĂ«rĂ«se e bllokut politik pro ish-kryeministrit irakian, Nuri el-Maliki. Ai e sponsorizon atĂ« dhe i tĂ«rĂ« financimi bĂ«het nga buxheti i shtetit.

45

46

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

SHËNDETËSI

MD. PhD. Agron M. Rexhepi

QĂ«llimi i jetĂ«s “Ai Ă«shtĂ« Krijues i Qiejve e i TokĂ«s.”.. (Shura, 11)

N

jeriun e kanĂ« munduar gjithnjĂ« pyetjet: “Pse jam kĂ«tu? ÇfarĂ« do tĂ« bĂ«j kĂ«tu? A thua pse mĂ« krijoi Zoti?” PĂ«r tĂ« gjitha kĂ«to pyetje besimtari jep njĂ« pĂ«rgjigje: “TĂ« adhuroj Krijuesin tim, Allahun e GjithĂ«fuqishĂ«m, tĂ« GjithĂ«dijshĂ«m, MĂ«shirĂ«plotĂ«â€. Prandaj, besimtari jeton pĂ«r tĂ« punuar pĂ«r kĂ«tĂ« qĂ«llim fisnik. Po çfarĂ« pĂ«rgjigjeje do tĂ« jepnin ata qĂ« nuk mendojnĂ« se ka ndonjĂ« qĂ«llim nĂ« krijimin e tyre, ata qĂ« mendojnĂ« se janĂ« prodhim i rastĂ«sisĂ«, respektivisht produkt i evolucionit dhe imponim i natyrĂ«s? Mu kĂ«ta bĂ«nĂ« qĂ« tĂ« formonin bazĂ«n e filozofisĂ« perĂ«ndimore se njeriu nuk ka ndonjĂ« qĂ«llim tĂ« jetĂ«s, e prodhim i kĂ«saj filozofie Ă«shtĂ« korrupsioni, brenda tĂ« cilin jetojmĂ« ne tĂ« gjithĂ«. PĂ«rgjigjet e sakta pĂ«r pyetjet e mĂ«sipĂ«rme mund t’i gjejmĂ« vetĂ«m nĂ« Shpalljen Hyjnore, qĂ« Ă«shtĂ« udhĂ«zim pĂ«r njerĂ«zimin dhe kurrsesi nĂ« spekulimet njerĂ«zore. Spekulimet njerĂ«zore janĂ« tĂ« pakufishme, ne mund tĂ« imagjinojmĂ« gjithçka rreth krijimit dhe ekzistencĂ«s sĂ« njeriut, rreth qĂ«llimit jetĂ«sor tĂ« njeriut. Sa e sa mendime filozofike ekzistojnĂ« rreth kĂ«tyre çështjeve, disa tĂ« ngjashme e disa tĂ« ndryshme, disa me mĂ« shumĂ« e disa me mĂ« pak pĂ«rkrahĂ«s. Por pĂ«r asnjĂ«rin spekulim njerĂ«zor asnjĂ« njeri nuk mund tĂ« jetĂ« i sigurt nĂ«se Ă«shtĂ« i saktĂ« apo jo.VetĂ«m nga Shpalljet hyjnore mund tĂ« kuptojmĂ« realitetin dhe qĂ«llimin e krijimit tonĂ«. Ai Ă«shtĂ« Allahu, Krijuesi ynĂ«, i Cili e di qĂ«llimin e krijimit tonĂ«. KĂ«tĂ« qĂ«llim ne nuk do tĂ« mund ta kuptonim dot vetvetiu, po tĂ« mos ishte vullneti dhe dĂ«shira e Allahut tĂ« MadhĂ«rishĂ«m qĂ« tĂ« na informojĂ« pĂ«r kĂ«tĂ« pĂ«rmes Shpalljes hyjnore – Kuranit tĂ« shenjtĂ« dhe Synetit (tradita e Profetit a.s.), tĂ« sjella tek ne pĂ«rmes tĂ« DĂ«rguarit tĂ« Tij tĂ« Fundit, Muhamedit a.s. 2. Sigurisht qĂ« njeriu nuk Ă«shtĂ« krijimi mĂ« i pĂ«rsosur i Allahut. “Krijimi i qiejve dhe i TokĂ«s Ă«shtĂ« pa dyshim mĂ« madhĂ«shtor se krijimi i njerĂ«zimit, e megjithatĂ« shumica e njerĂ«zve nuk e dinĂ«â€. (Gafir, 57).Kjo gjithĂ«si, krijimi i saj Ă«shtĂ« larg mĂ« kompleks, mĂ« madhĂ«shtor dhe mĂ« i mrekullueshĂ«m sesa krijimi i njeriut. AftĂ«sia krijuese Ă«shtĂ« njĂ« nga atributet, karakteristikat e GjithĂ«krijuesit, pĂ«r tĂ« cilat Ai na ka informuar nĂ«

Shpalljet hyjnore. Pra, vetĂ«m Allahu Ă«shtĂ« Ai QĂ« nga asgjĂ«ja krijon. Njeriu vetĂ«m manipulon me gjĂ«rat qĂ« ka krijuar Allahu. Ne mund tĂ« ndĂ«rrojmĂ« formĂ«n e gjĂ«rave tĂ« krijuara mĂ« parĂ«, ne mund t’i zbulojmĂ« ato, po nĂ« asnjĂ« mĂ«nyrĂ« nuk mund tĂ« krijojmĂ«, sepse ne vetĂ« jemi tĂ« krijuar. Logjikisht, asgjĂ« e krijuar nuk mund tĂ« krijojĂ«. PĂ«r fat tĂ« keq, shpesh na bie tĂ« dĂ«gjojmĂ« qĂ« njĂ« kompozitor, piktor a poet tĂ« quhen “krijues”!!! Po si munden tĂ« jenĂ« krijues ata, kur vetĂ« janĂ« tĂ« krijuar? Jo, jo, dhe pĂ«rsĂ«ri jo, ata nuk janĂ« krijues, ata nuk mund tĂ« krijojnĂ« nga asgjĂ«ja, po vetĂ«m e shfrytĂ«zojnĂ« atĂ« qĂ« tek ata vetĂ« e ka krijuar Krijuesi ynĂ«: imagjinatĂ«n, shprehjet, talentin, mjeshtĂ«rinĂ« etj.. VetĂ«m falĂ« kĂ«tyre tĂ« mirave tĂ« Allahut, ata mund “tĂ« krijojnĂ«â€ romane, poezi a piktura tĂ« ndryshme.

Zbulimi i tĂ« panjohurĂ«s Qenia njerĂ«zore nuk mund tĂ« krijojĂ«, por vetĂ«m manipulon llojin, formĂ«n dhe pĂ«rshtatjen e asaj qĂ« Allahu e ka krijuar mĂ« parĂ«, mirĂ«po, me mundĂ«sitĂ« hulumtuese qĂ« Zoti i ka dhĂ«nĂ« njeriut, ai vetĂ«m mund tĂ« zbuloj tĂ« panjohurĂ«n e momentit dhe asgjĂ« mĂ« shumĂ«. Prandaj me plot tĂ« drejtĂ« mund tĂ« themi se ashtu sikur qĂ« kompozitori nuk krijon po komponon, piktori nuk krijon por pikturon, edhe shkrimtari a poeti nuk krijon, por shkruan vargje. 3. “Allahu Ă«shtĂ« Krijuesi i çdo gjĂ«je, dhe Ai Ă«shtĂ« Vekil (Kujdestar, RuajtĂ«s, Rregullues) mbi gjithçka”. (Ez-Zumer, 62) Krijuesi Ă«shtĂ« Ai QĂ« i mbron krijesat e veta. Muhamedi a.s.. na ka mĂ«suar se i shpĂ«tuar Ă«shtĂ« vetĂ«m ai qĂ« i mbĂ«shtetet dhe kĂ«rkon ndihmĂ« vetĂ«m nga Allahu i MadhĂ«rishĂ«m. UdhĂ«zimi pĂ«r tĂ« mirĂ« dhe mbrojtja nga e keqja nuk duhen kĂ«rkuar nga falltarĂ«t e ndryshĂ«m (falle, letra, pozita e yjeve etj.). ËshtĂ« pĂ«r t’u habitur se si, sot, gati nĂ« tĂ« gjitha mjetet e informimit, propagandohet me tĂ« madhe “parashikimi” i fatit dhe i ardhmĂ«risĂ«. ShumĂ« masmedie, pĂ«r pĂ«rfitime materiale apo pĂ«r “relaksim” ditor tĂ« shikuesve/lexuesve, pĂ«rmes emisioneve tĂ« tyre a rubrikave tĂ« rregullta nĂ«pĂ«r gazeta ditore a javore, kanĂ« hapur tĂ« gjitha dyert

SHËNDETËSI DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

e pĂ«rhapjes sĂ« gĂ«njeshtrave dhe ideve pagane, qoftĂ« nĂ« formĂ« tĂ« horoskopit tĂ« rregullt dhe qoftĂ« pĂ«rmes propagandĂ«s sĂ« letrave tarot. E çfarĂ« tĂ« themi pĂ«r bartjen e hajmalive, talismaneve dhe gjĂ«rave tĂ« ngjashme qĂ« kanĂ« pĂ«rmbajtje dhe qĂ«llime pagane? Muhamedi s.a.v.s. ka thĂ«nĂ«: “Ai i cili var njĂ« hajmali, mos ia plotĂ«softĂ« Allahu atĂ« pĂ«r se e ka varur”. (Ahmedi, Hakimi dhe Dhehebiu)2 Na mjafton ky hadith i drejtpĂ«rdrejtĂ« dhe i qartĂ«, si dhe fakti se shĂ«rimi-ndihma nuk po kĂ«rkohet drejtpĂ«rdrejt nga Ai, i Vetmi QĂ« Ă«shtĂ« kompetent tĂ« shĂ«rojĂ« e tĂ« ndihmojĂ«, dhe tĂ« bindemi se bartja e kĂ«tyre gjĂ«rave me pĂ«rmbajtje pagane s’ështĂ« hiç mĂ« pak se shirk. (4, 7, 9). “S’ka dyshim qĂ« Allahu nuk fal (mĂ«katin) qĂ« Atij t’i bĂ«het shok, e pĂ«rveç kĂ«tij (mĂ«kati) tĂ« tjerat ia fal kujt do. Kush I bĂ«n Allahut shok, ai ka trilluar njĂ« mĂ«kat tĂ« madh”. (En-NisaĂ«, 48) A ka mĂ« mjerim sesa nĂ« mĂ«nyrĂ« publike, me emisione dhe propaganda a shkrime tĂ« rregullta tĂ« ftohet populli nĂ« besĂ«tytni, tĂ« mashtrohet populli. Kjo Ă«shtĂ« ajo filozofia djallĂ«zuese, e cila propagandon dhe punon nĂ« drejtimin qĂ« njeriun ta largojĂ« nga realiteti, t’ia humbĂ« qĂ«llimin e jetĂ«s, tĂ« rrisĂ« korrupsionin nĂ« shoqĂ«ri, si dhe tĂ« gjitha vlerat njerĂ«zore t’i zbresĂ« vetĂ«m nĂ« vlerĂ«n e njĂ« numri nĂ« regjistĂ«r. O Allahu ynĂ«, o Krijuesi i ynĂ«, na mbro nga gjithĂ« tĂ« kĂ«qijat e djallit tĂ« mallkuar dhe pasuesve tĂ« tij, i cili me tĂ« vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ« betuar se do tĂ« na qaset nga e djathta e nga e majta, nga para e nga prapa, po jo nga lart (kur i bĂ«jmĂ« dua Allahut xh.sh.) dhe nga poshtĂ« (kur i bĂ«jmĂ« sexhde Allahut xh.sh.)

Njeriu dallohet nga krijesat e tjera me të menduarit e tij 4. Ne jemi të krijuar që të adhurojmë Gjithëkrijuesin, Allahun e Madhërishëm. Jo, Ai nuk ka nevojë për adhurimin tonë, sepse Ai është më i Larti, Gjithëpërfshirësi, i Pari pa fillim, po dhe i Mbrami pa mbarim. Ne jemi ata që përfitojmë nga adhurimi ynë. E vetmja mënyrë e fisnikërimit të shpirtit tonë është adhurimi i Allahut. Adhurim i Allahut është namazi ynë, agjërimi ynë, të përmendurit e Allahut, dhënia e zekatit, kryerja e haxhit, dhënia e sadakasë, puna jonë dhe ndihmat e ndërsjella që bëhen në Emrin e Tij. Adhurim i Allahut është edhe mirësjellja në familje dhe dashuria

vĂ«llazĂ«rore pĂ«r hir tĂ« Allahut. Me njĂ« fjalĂ«, çdo punĂ« qĂ« bĂ«jmĂ« e qĂ« rezulton me tĂ« pĂ«rmendurit dhe rikujtimin e Allahut, Ă«shtĂ« adhurim ndaj Allahut. Ai qĂ« adhuron Allahun, Ă«shtĂ« i mbrojtur nga gjithĂ« tĂ« kĂ«qijat e djajve dhe pasuesve tĂ« tij. O Zoti ynĂ«, mos na lĂ«r pĂ«r asnjĂ« çast pa kujdesin, ndihmĂ«n dhe mĂ«shirĂ«n TĂ«nde! Allahu njeriun e dalloi nga krijesat e tjera me tĂ« menduarit e tij. Edhe pse çdo njeri nĂ« shpirt e ka tĂ« mbjellĂ« tĂ« besuarit nĂ« Allahun, Allahu i dha njĂ« liri pĂ«r tĂ« vendosur – ta adhurojĂ« apo jo. Ngado qĂ« tĂ« kthehemi, shohim FuqinĂ« e Allahut, MrekullinĂ« e Tij nĂ« krijimet e Tij tĂ« pĂ«rkryera, duke nisur qĂ« nga rritja e njĂ« fijeje bari.NĂ« Kuranin famĂ«lartĂ« Krijuesi ynĂ« na mĂ«son se NjĂ«shmĂ«rinĂ« e Allahut e dĂ«shmojnĂ« engjĂ«jt dhe tĂ« dijshmit – ata qĂ« mendojnĂ« rreth krijimit tĂ« tyre dhe tĂ« gjithçkaje qĂ« na rrethon.KĂ«tĂ« jetĂ« kalimtare ne duhet ta kuptojmĂ« si njĂ« garĂ« jetĂ«sore se kush do tĂ« bĂ«jĂ« mĂ« shumĂ« vepra tĂ« mira, kush do tĂ« mundohet ta adhuroj mĂ« shumĂ« Allahun dhe, pĂ«rfundimisht, kush do ta fisnikĂ«rojĂ« shpirtin mĂ« shumĂ«.1 Jemi tĂ« krijuar nĂ« Xhenet dhe pĂ«r tĂ« jetuar nĂ« Xhenet, mirĂ«po mĂ« parĂ« duhet fisnikĂ«ruar shpirti, duhet ngritur nĂ« nivelin e duhur tĂ« nevojshĂ«m pĂ«r jetĂ«n e Xhenetit. Pra, a nuk Ă«shtĂ« qĂ«llimi i kĂ«saj jete – adhurimi i sinqertĂ« i Allahut, njĂ«kohĂ«sisht edhe mbrojtje nga gjithĂ« tĂ« kĂ«qijat, udhĂ«rrĂ«fyes pĂ«r punĂ« tĂ« mira dhe kalitje e fisnikĂ«rim i shpirtit tonĂ«?“Pra, ka shpĂ«tuar ai qĂ« e pastroi vetveten. E ka dĂ«shtuar ai qĂ« e poshtĂ«roi vetveten”. (Esh-Shems, 8-9).O Zoti ynĂ«, na bĂ«j prej atyre qĂ« “pastrojnĂ«â€ vetveten, e jo prej atyre qĂ« poshtĂ«rojnĂ« vetveten! 5. Nga parimet themelore tĂ« jetĂ«s, qĂ« ka vendosur Allahu pĂ«r ne, Ă«shtĂ« parimi i ekuilibrit – gjithçka krijoi Allahu i MadhĂ«rishĂ«m, e ka vĂ«nĂ« nĂ« njĂ« ekuilibĂ«r tĂ« mrekullueshĂ«m3.“As Dielli nuk duhet tĂ« arrijĂ« HĂ«nĂ«n, as nata ta kapĂ«rcejĂ« ditĂ«n. TĂ« gjitha notojnĂ« nĂ« njĂ« GjithĂ«si”. (Jasin, 40)RrugĂ«timi i Diellit, i TokĂ«s, i HĂ«nĂ«s apo i cilitdo trup qiellor Ă«shtĂ« nĂ« ekuilibrin e vet mahnitĂ«s, tĂ« pĂ«rcaktuar nga GjithĂ«krijuesi. Edhe njeriu jeton nĂ« saje tĂ« ekuilibrit bio-psiko-social, qĂ«, po ashtu, i Ă«shtĂ« pĂ«rcaktuar nga Krijuesi, qoftĂ« nĂ« raport me botĂ«n pĂ«rreth dhe qoftĂ« me vetveten. Çdo prishje e kĂ«tij ekuilibri manifestohet me çrregullime patologjike, qoftĂ« tĂ« komponentit shpirtĂ«ror apo tĂ« komponentit trupor.5 E tĂ«rĂ« bota nĂ« tĂ« cilĂ«n jetojmĂ« ne, Ă«shtĂ« dinamike dhe

47

48

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

SHËNDETËSI

çdo gjĂ« Ă«shtĂ« nĂ« lĂ«vizje tĂ« vazhdueshme. LĂ«vizja Ă«shtĂ« funksioni mĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m i ekzistimit tĂ« organizmit tĂ« njeriut, ndĂ«rkaq tĂ« gjitha funksionet e tjera janĂ« tĂ« ndĂ«rlidhura me lĂ«vizjen, he sidomos puna e pĂ«rditshme qĂ« bĂ«n njeriu, me fjalĂ« tĂ« tjera, lĂ«vizja Ă«shtĂ« kusht i jetĂ«s. “E kur tĂ« kryhet namazi, atĂ«herĂ« shpĂ«rndahuni nĂ« tokĂ« dhe kĂ«rkoni begatitĂ« e Allahut, por edhe pĂ«rmendeni shpeshherĂ« All-llahun, ashtu qĂ« tĂ« gjeni shpĂ«tim”. (El Xhumuah, 10)KĂ«to versete kuranore tregojnĂ« pĂ«r rĂ«ndĂ«sinĂ« e madhe qĂ« ka puna hallall nĂ« Islam, e cila Ă«shtĂ« njĂ«kohĂ«sisht detyrim pĂ«r njeriun. Pas kryerjes sĂ« namazit, qĂ« tĂ« gjithĂ« obligohemi tĂ« kĂ«rkojmĂ« tĂ« mirat e Krijuesit tonĂ«, respektivisht tĂ« bĂ«jmĂ« pĂ«rpjekje dhe tĂ« punojmĂ« pĂ«r tĂ« siguruar furnizimin e familjes sonĂ« – punĂ« kjo qĂ« pĂ«lqehet dhe shpĂ«rblehet shumĂ« nga Zoti ynĂ«.Secili qĂ« kĂ«rkon tĂ« pĂ«rsosĂ« punĂ«n e tij, duhet tĂ« dijĂ« se kĂ«naqĂ«sinĂ« qĂ« do ta fitojĂ«, e ka pĂ«r vete, pĂ«r familjen e tij dhe shokĂ«t e tij.A thua ia kemi bĂ«rĂ« ndonjĂ«herĂ« vetes pyetjen se ç’ështĂ« dallimi nĂ« mes tĂ« punĂ«s sĂ« njĂ« robi dhe punĂ«s sĂ« njĂ« njeriu tĂ« lirĂ«?Njeri i lirĂ« Ă«shtĂ« ai qĂ« betohet me zemĂ«r e shpirt se punĂ«n do ta bĂ«jĂ« gjithmonĂ« mirĂ«. Puna pĂ«r tĂ« Ă«shtĂ« njĂ« sfidĂ« dhe pasion qĂ« ndoshta edhe do ta lodhĂ«, po kurrĂ« nuk do ta dĂ«shpĂ«rojĂ«, pĂ«rkundrazi ai do tĂ« gjejĂ« kĂ«naqĂ«si gjithnjĂ« nĂ« punĂ«n qĂ« bĂ«n. NdĂ«rkaq, njeriu qĂ« pĂ«r çfarĂ«do pune qĂ« bĂ«n, nuk kujdeset shumĂ« pĂ«r tĂ« dhe e bĂ«n vetĂ«m sepse mendon se e ka obligim e detyrim, Ă«shtĂ« rob. A thua çfarĂ« jemi bĂ«rĂ« ne, robĂ«r tĂ« dynjallĂ«kut apo tĂ« lirĂ«?

Nxitja pĂ«r tĂ« qenĂ« gjithnjĂ« sa mĂ« i mirĂ« 6.Besoj se nuk do tĂ« jetĂ« e tepĂ«rt, po shpresoj se do tĂ« nxjerrim mĂ«sim nga njĂ« tregim lidhur me njĂ« udhĂ«tar tĂ« hershĂ«m, i cili, me tĂ« arritur nĂ« KinĂ«n e lashtĂ«, ishte mahnitur duke vĂ«shtruar njĂ« artist tek zbukuronte me durim tĂ« pafund anĂ«n e poshtme tĂ« njĂ« pjate porcelani8.“A nuk tĂ« duket e pakuptimtĂ«â€, i tha artistit, “tĂ« humbasĂ«sh kaq shumĂ« kohĂ« pĂ«r tĂ« zbukuruar anĂ«n qĂ« nuk e sheh askush?”“A mendon ti”, iu pĂ«rgjigj kinezi duke qeshur ”se unĂ« do tĂ« kisha bĂ«rĂ« kaq shumĂ« pĂ«r tĂ« mĂ« çmuar kolegĂ«t e mi? Ju duhet ta dini se unĂ« punoj

pĂ«r ta fituar kĂ«naqĂ«sinĂ« dhe mirĂ«njohjen nga Zoti im, Krijuesi im, e Ai Ă«shtĂ« qĂ« mund ta shohĂ« anĂ«n e poshtme”.E sa ka prej nesh qĂ« do tĂ« kishin dhĂ«nĂ« njĂ« pĂ«rgjigje tĂ« tillĂ«? Kam dronĂ« jo shumĂ«.Sipas socio-psikologĂ«ve, tek njĂ« njeri gjenden dy mĂ«nyra kryesore tĂ« ekzistencĂ«s: arsyeja apo nxitja pĂ«r tĂ« pasur gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« tĂ« mira materiale dhe arsyeja apo nxitja pĂ«r tĂ« qenĂ« gjithnjĂ« sa mĂ« i mirĂ« – motivime kĂ«to tĂ« pranishme te tĂ« gjithĂ« njerĂ«zit. FatkeqĂ«sisht, shoqĂ«ria e sotme mĂ« tepĂ«r inkurajon njerĂ«zit qĂ« tĂ« realizojnĂ« nxitjen pĂ«r tĂ« pasur gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« tĂ« mira materiale, sesa pĂ«r tĂ« qenĂ« njeri i mirĂ«. Sigurisht qĂ« kjo realizohet edhe me ndĂ«rmjetĂ«simin e masmedieve, tĂ« cilat, pĂ«rmes reklamave dhe propagandave tĂ« shumta, shtojnĂ« pandĂ«rprerĂ« lakminĂ« e njeriut duke e nxitur tĂ« blejĂ«, tĂ« shpenzojĂ« dhe tĂ« posedojĂ« sa mĂ« shumĂ« qĂ« Ă«shtĂ« e mundur. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« rrugĂ« “ideale” pĂ«r tĂ« tjetĂ«rsuar kuptimin e vĂ«rtetĂ« tĂ« pasurisĂ« prej njĂ« mjeti tĂ« nevojshĂ«m pĂ«r tĂ« jetuar, nĂ« qĂ«llim tĂ« tĂ« jetuarit.6 Thjesht, sot nĂ« shoqĂ«ritĂ« botĂ«rore njerĂ«zit mundohen tĂ« identifikohen pĂ«r sa e ç’kanĂ« nga pasuria materiale, e jo pĂ«r sa e ç’janĂ« nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« – çfarĂ« pasurie shpirtĂ«rore kanĂ«. Sot njeriu çmohet nĂ« bazĂ« tĂ« asaj se ç’ka dhe sa mund tĂ« fitojĂ« dhe sa e si mund tĂ« shpenzojĂ«. KĂ«shtu njeriu sot, nĂ« saje tĂ« lakmisĂ«, e cila nxit egoizmin, zilinĂ«, rivalitetin dhe urrejtjen e tij, shndĂ«rrohet nĂ« njĂ« objekt me vlerĂ« tregu, nĂ« njĂ« njeri tĂ« shoqĂ«risĂ« sĂ« pasur, qĂ« mund tĂ« jetĂ« çdo gjĂ« po kurrĂ« shpirtĂ«risht i lumtur dhe as i kĂ«naqur, pĂ«rkundrazi do tĂ« jetĂ« gjithnjĂ« pre e psiko-neurozave, anktheve, dhe frikĂ«s nga çdo gjĂ« qĂ« e rrethon.9 E ç’ndodh nĂ«se njĂ« njeri gjatĂ« jetĂ«s sĂ« tij fiton pasuri marramendĂ«se po e “humb” shpirtin? A thua kjo Ă«shtĂ« tregti profitabĂ«l tĂ« tregtosh tĂ« pĂ«rhershmen me tĂ« pĂ«rkohshmen? A nuk Ă«shtĂ« kjo kohĂ« e humbjes sĂ« vlerave dhe shtimit tĂ« jovlerave njerĂ«zore? FatmirĂ«sisht, lakmia e pakontrolluar nuk Ă«shtĂ« vlerĂ« e pamposhtur e natyrĂ«s njerĂ«zore. Do tĂ« mjaftonte t’i kthehemi Krijuesit tonĂ«, i Cili i lĂ« tĂ« hapura gjithnjĂ« dyert e pendimit. (1) Mutahhari, M. (2002) Historia dhe evolucioni njerĂ«zor. Qasja nĂ«: dielli.net. Data e qasjes: 08.08.2013 (2) Islam: Message of Peace. Ruling on amulets and hanging them up. Qasja nĂ«:islammessageofpeace.Ă«ordpress.com Data e qasjes: 25.08.2013 (3) Jahja, H. Krijimi i Universit. Qasja nĂ«: www.slideshare.net Data e qasjes: 09.08.2013 (4) Peace for humanity. Is wearing amulet or talisman shirk? Qasja nĂ«: http://islamforhumanity.wordpress. com Data e qasjes: 25.08.2013 (5) Rexhepi, A. (2009) MjekĂ«sia Sportive. PrishtinĂ«. f 40. (6) Sistemi ekonomik nĂ« Islam. Qasja nĂ«: www.kbi-vushtrri.com.Data e qasjes: 22.08.2013 (7) Shaikh Muhammad’s al-munajjid. Ruling on amulets and hanging them up; do amulets ward of the evil eye and hasad (envy)? Qasja nĂ«: islamqa.com Data e qasjes: 25.08.2013 (8) Tenti, FV. (1986) Atlas of orthodontic appliances fixed and removable. Via Nizza, Genova. f 363-4. (9) Zakir Naik. What Islam says about Black Magic and Amulets (taweez)? Qasja nĂ«: www.youtube. com Data e qasjes: 25.08.2013

ARKIVË

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

Mr. Sadik Mehmeti

Disa të dhëna për arsimin në Preshevë sipas sùlnùmeve osmane Sùlnùmetë që kanë të bëjnë me trojet shqiptare, janë gjithsej 25: 8 sùlnùme të vilajetit të Kosovës, 5 të vilajetit të Shkodrës, 9 të Manastirit, 2 të Prizrenit dhe 1 e vilajetit të Shkupit. Kështu, duke u mbështetur në këto sùlnùme, shohim se në vitet 1884-1885, Kazaja e Preshevës, që varej nga Sanxhaku i Prishtinës, kishte 15 xhami, 3 teqe, 6. 209 shtëpi, 15 mektebe-shkolla fillore islame.

P

ara se të paraqesim disa të dhëna për shkollat në Preshevë sipas sùlnùmeve/vjetarëve osmanë, më duhet të theksoj faktin se tri janë arsyet kryesore që më kanë shtyrë për ta trajtuar këtë temë: E para, sùlnùmetë/vjetarët osmanë, sikurse dihet, konsiderohen botime vjetore të plota dhe burime shumë të rëndësishme për shumë njohuri dhe informacione, pra edhe për zhvillimin e shkollave dhe arsimit tek ne. Ato përmbajnë të dhëna me vlerë, të cilat nuk mund të gjenden me lehtësi, sidomos për historinë, gjeografinë, ndarjen administrative, institucionet, biografitë e personaliteteve të ndryshme, pastaj për shkencën, ekonominë, edukatën, kulturën dhe për fusha të tjera të ndryshme në kohën kur u botuan dhe lënë vend dhe nevojë që të vështrohen nga të gjitha këto aspekte. Me një fjalë, sùlnùmetë janë pasqyrë e rregullimit të jetës materiale dhe intelektuale të shtetit osman përgjatë 75 vjetëve dhe paraqesin të dhëna shumë të rëndësishme rreth vendeve, shoqërive dhe jetës së përditshme të atyre vendeve, që kanë qenë brenda kufijve gjeografikë të Shtetit Osman, gjatë shekujve XIX - XX. Ato japin të dhëna edhe për vilajetet dhe tokat shqiptare. Prandaj ato janë burime që nuk mund të injorohen lehtë, për të mos thënë janë të pazëvendësueshme. Të dhënat që përmbajnë ato, janë të rëndësishme për ndriçimin dhe njohjen e shumë çështjeve që kanë të bëjnë me kulturën dhe historinë tonë. Si të tilla, duhet të hulumtohen, të studiohen dhe të analizohen, dhe pse të mos përkthehen edhe në gjuhën shqipe dhe të dhënat e

çmueshme qĂ« pĂ«rmbajnĂ« ato sĂąlnĂąme, tĂ« bĂ«hen tĂ« njohura edhe pĂ«r masĂ«n e gjerĂ« tĂ« lexuesve, tĂ« cilĂ«t nuk kanĂ« mundĂ«si t’i lexojnĂ« nĂ« origjinal.

Sa salname ishin? SĂąlnĂąmetĂ« qĂ« kanĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« me trojet shqiptare, janĂ« gjithsej 25: 8 sĂąlnĂąme tĂ« vilajetit tĂ« KosovĂ«s, 5 tĂ« vilajetit tĂ« ShkodrĂ«s, 9 tĂ« Manastirit, 2 tĂ« Prizrenit dhe 1 e vilajetit tĂ« Shkupit. KĂ«shtu, duke u mbĂ«shtetur nĂ« kĂ«to sĂąlnĂąme, shohim se nĂ« vitet 1884-1885, Kazaja e PreshevĂ«s, qĂ« varej nga Sanxhaku i PrishtinĂ«s, kishte 15 xhami, 3 teqe, 6. 209 shtĂ«pi, 15 mektebe-shkolla fillore islame. Gjendje e njĂ«jtĂ« e shkollave na paraqitet edhe nĂ« dy vitet nĂ« vazhdim (mĂ« 1885-1886 dhe 1887-1888). NdĂ«rkaq, sipas sĂąlnĂąmesĂ« sĂ« vitit 1896, nĂ« PreshevĂ« tashmĂ« funksiononte 1 shkollĂ« rushdije (shkollĂ« e mesme e ulĂ«t) me dy mĂ«simdhĂ«nĂ«s: hafiz Ismail efendiun, mĂ«sues i parĂ«, dhe Mahmud efendiun, mĂ«sues i shkrimit arab-osman rik’a. Kjo shkollĂ« kishte gjithsej 51 nxĂ«nĂ«s. Duhet theksuar se shkolla rushdije (shkolla e mesme e ulĂ«t) nĂ« PreshevĂ« ishte hapur nĂ« vitin 1878 dhe kishte punuar me intensitet tĂ« njĂ«jtĂ« derisa plasi Lufta e ParĂ« Ballkanike, qĂ« d. m. th. se kjo shkollĂ« ka punuar mĂ« shuam se tri dekada. Ç’ështĂ« e drejta, themelimi i rushdijeve nĂ« vilajetin e KosovĂ«s, pra edhe nĂ« kazanĂ« e PreshevĂ«s, paraqiste fillimin e njĂ« periudhe tĂ« re tĂ« zhvillimit tĂ« arsimit dhe edukimit tĂ« popullsisĂ« sĂ« atyre viseve. NĂ« vitin 1896 nĂ« PreshevĂ« punonte edhe shkolla fillore e reformuar (mektebi iptidāi) me mĂ«sues Hafiz Emin efendiun, dhe kishte gjithsej 103 nxĂ«nĂ«s, 71 djem dhe 32 vajza. Krahas mektebit tĂ« reformuar nĂ« PreshevĂ«, po atĂ« vit, punonte edhe shkolla fillore e pa reformuar (sibjān mektebi), me mĂ«sues Ibrahim efendiun dhe me gjithsej 41 nxĂ«nĂ«s. NjĂ« gjendje e njĂ«jtĂ« e shkollave, e mĂ«suesve dhe e

49

50

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

ARKIVË

nxĂ«nĂ«sve na paraqitet edhe nĂ« vitin 1900. Duhet thĂ«nĂ« se nĂ« atĂ« kohĂ« nĂ« PreshevĂ« vepronte edhe KĂ«shilli Arsimor me Haxhi Mehmet efendiun nĂ« krye, ndĂ«rsa anĂ«tarĂ« tĂ« tij ishin: Ismail efendiu, Haxhi Hydaverd efendiu, Lutfi efendiu dhe Mehmet efendiu. DetyrĂ«n e sekretarit e kryente Mahmut Efendiu. Sipas kĂ«tyre vjetarĂ«ve osmanĂ«, vetĂ« qyteti i PreshevĂ«s del tĂ« ketĂ« pasur dy shkolla sibjāne me 144 nxĂ«nĂ«s, kurse nĂ« gjithĂ« kazanĂ« kishte 14 shkolla tĂ« tilla me gjithsej 364 nxĂ«nĂ«s, dhe katĂ«r shkolla fillore tĂ« komuniteteve joislame me 138 nxĂ«nĂ«s. Duke u mbĂ«shtetur nĂ« disa dokumente osmane tĂ« kohĂ«s, ndĂ«rkaq, kuptojmĂ« se nĂ« vitin 1900 nĂ« fshatin Dobrosin tĂ« PreshevĂ«s ishte hapur njĂ« shkollĂ« fillore moderne, ndĂ«rsa nga vendimi i emĂ«rimit si mĂ«sues tĂ« Behlul efendiut nĂ« vitin 1909, kuptojmĂ« se edhe nĂ« fshatin Konçul ishte hapur njĂ« shkollĂ« iptidāije. NĂ« vitin 1903, sipas kĂ«tyre dokumenteve, ishin dĂ«rguar tekste shkollore dhe broshura pĂ«r t’ua shpĂ«rndarĂ« nxĂ«nĂ«sve tĂ« shkollave iptidāije qĂ« sapo ishin ndĂ«rtuar. Po t’i bĂ«het njĂ« pĂ«rllogaritje e thjeshtĂ«, del se kĂ«to shkolla i kishin ndjekur njĂ« numĂ«r i konsiderueshĂ«m i fĂ«mijĂ«ve shqiptarĂ«-myslimanĂ«; Arsyeja e dytĂ« pĂ«r se kemi marrĂ« kĂ«tĂ« temĂ«, Ă«shtĂ« fakti se nĂ« literaturĂ«n e konsultuar pĂ«r shkollat dhe arsimin gjithandej nĂ« KosovĂ«, pra edhe nĂ« PreshevĂ«, nĂ« kohĂ«n e PerandorisĂ« Osmane, kemi vĂ«nĂ« re se kĂ«to shkolla pĂ«rmenden si me njĂ« dozĂ« hezitimi, pa u kushtuar ndonjĂ« rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ«, pa u bĂ«rĂ« ndonjĂ« analizĂ« teksteve qĂ« mĂ«soheshin nĂ« ato shkolla, pastaj numrit tĂ« nxĂ«nĂ«sve, numrit tĂ« mĂ«simdhĂ«nĂ«sve dhe shkallĂ«s sĂ« pĂ«rgatitjeve tĂ« tyre etj. PĂ«r mĂ« tepĂ«r, kĂ«to shkolla llogariten si tĂ« huaja, sa kohĂ« qĂ« mĂ«simet nĂ« to i kishin ndjekur ekskluzivisht fĂ«mijĂ«t shqiptarĂ«. Po ashtu, nĂ« literaturĂ«n nĂ« gjuhĂ«n shqipe pĂ«r historikun e shkollave tĂ« asaj periudhe, ka njĂ« paqartĂ«si, madje edhe ngatĂ«rrim tĂ« niveleve tĂ« kĂ«tyre shkollave. ShpeshherĂ« ato ngatĂ«rrohen me njĂ«ra-tjetrĂ«n. Nuk bĂ«het ndonjĂ« dallim midis sibjān mektevebe dhe mektebeve iptidāije, midis mektebeve iptidajive dhe shkollave rushdije, pĂ«rkatĂ«sisht, midis shkollave fillore klasike dhe atyre tĂ« moderuara dhe midis shkollave tĂ« mesme tĂ« ulĂ«ta (shkollave rushdije) dhe medreseve. Madje ndodh qĂ« tĂ« gjitha kĂ«to shkolla tĂ« futen nĂ« njĂ« grup, nĂ« shkolla ku gjoja qenkan mĂ«suar vetĂ«m lĂ«ndĂ«t fetare dhe asgjĂ« mĂ« shumĂ«. MirĂ«po, me kĂ«tĂ« rast mĂ« duhet tĂ« theksoj tĂ« them se nĂ« shkollat fillore tĂ« moderuara (mektebet iptidāije) dhe nĂ« shkollat e mesme tĂ« ulĂ«ta (rushdije) e nĂ« gjimnaze (idadije), krahas lĂ«ndĂ«ve fetare qĂ« ishin me numĂ«r shumĂ« mĂ« tĂ« vogĂ«l, mĂ«soheshin edhe lĂ«ndĂ«

Ali “Rexhai” Ahmeti (1856-1952) nga Presheva, Drejtor i parĂ« dhe pedagog i ShkollĂ«s Normale-Darul-mual-liminit nĂ« Prizren

botore, si: matematika, gjuha frënge, gjuhët orientale, agronomia, gjeometria, gjeografia, historia, higjienë dhe mbrojtje e shëndetit, vizatim etj. Kjo sigurisht përbën një çështje dhe është një temë më vete.

Shkolla mjaft të perfeksionuara Këto shkolla, - përveç medreseve që vazhdonin të ishin shkolla fetare islame private, - nuk ishin ekskluzivisht shkolla fetare, dhe arsimimit në ato shkolla i kushtohej një kujdes shumë serioz, kurse mësimin në to e mbanin mësimdhënës të aftë dhe, për sa u takon përmbajtjes dhe metodave, këto shkolla kanë qenë mjaft të perfeksionuara, kurse nga pikëpamja materiale dhe e kuadrit, kanë qenë shumë të siguruara. Sido që të jetë, është më se e sigurt se, sidomos shkollat rushdije dhe idādije, pra edhe rushdija e Preshevës, luajtën një rol me rëndësi në arsimimin e një mase të konsiderueshme të fëmijëve dhe të rinjve, për pajisjen e tyre me një formim të kënaqshëm kulturor e shpirtëror, me norma morale e qytetare. Në këto shkolla, në kushtet e atëhershme të vendit tonë, u përgatit një plejadë e tërë intelektualësh të fushave të ndryshme, të cilët, pas përfundimit të shkollimit të tyre, treguan përgatitje të mjaftueshme për të ndjekur studime të larta në çdo shkollë tjetër jashtë vendit tonë; disa do të vazhdonin shkollimin e tyre në idādijet dhe medresetë e vilajetit të Kosovës e në Stamboll dhe në shkollat dārul-muallimīn të Shkupit, Prishtinës dhe

ARKIVË

Faksimile e diplomës së Mehmet Ramadanit,ku shihet edhe vula/ myhyri i Ali ef. Ahmetit

Prizrenit, po edhe nĂ« shkolla tĂ« tjera. Disa nga nxĂ«nĂ«sit e atyre shkollave do tĂ« shquheshin si kuadro dhe do tĂ« zinin vend nĂ« administratĂ« duke nderuar institucionet ku do tĂ« kenĂ« punuar. Nga kĂ«to shkolla dolĂ«n kuadro tĂ« shquara, tĂ« cilat, krahas profesionit tĂ« tyre primar, luajtĂ«n rol tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« aspektin e emancipimit dhe ngritjes sĂ« vetĂ«dijes kombĂ«tare. ShumĂ« studentĂ« tĂ« rushdijeve mĂ« vonĂ« do t’i gjenim si studentĂ« nĂ« idādije, e mĂ« pastaj si mĂ«sues dhe iniciatorĂ« pĂ«r hapjen e shkollave shqipe gjithandej KosovĂ«s, madje edhe pas LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore. GjuhĂ«t e huaja tĂ« PerĂ«ndimit e tĂ« Lindjes, qĂ« mĂ«soheshin nĂ« ato shkolla, shĂ«rbenin si mjete studimi, komunikimi e kontakti kulturor me vende tĂ« ndryshme dhe si mundĂ«si pĂ«r tĂ« vazhduar me lehtĂ«si studimet e larta nĂ« ato gjuhĂ« dhe si mundĂ«si e njohjes me kulturat e popujve qĂ« flisnin ato gjuhĂ«. Shkollat kishin krijuar njĂ« profil tĂ« moderuar tĂ« intelektualĂ«ve shqiptarĂ« me orientim nga Evropa dhe idetĂ« e saj. Nga ato shkolla doli edhe intelektuali, pedagogu, myderrizi e prijĂ«si fetar, preshevari, hafĂ«z Ali ef. Ahmeti, i njohur me pseudonimin e tij poetik e shkencor “Rexhaiu”1, i cili nĂ« kohĂ«n kur ishte pedagog dhe drejtonte ShkollĂ«n Normale tĂ« Prizrenit “Dārul-muallimÄ«n”, midis viteve 1901-1904, kishte studentĂ« tĂ« tij, - sikurse shihet nga myhyri i tij i vĂ«nĂ« nĂ« kĂ«tĂ« diplomĂ«, - gjyshin

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

tim dhe myderrizin e shquar Mulla Mehmet ef. Ramadanin nga Kuki i OpojĂ«s.2 1) Myderriz HafĂ«z Ali Ahmeti, u lind nĂ« PreshevĂ« mĂ« 1856, nĂ« njĂ« familje qĂ« kishte nxjerrĂ« ulema para dhe pas Ali efendiut. MĂ«simet e para i mori tek i ati i tij, myderriz hafĂ«z Ahmeti, tek i cili mĂ«soi pĂ«rmendsh Kuranin. MĂ«simet i vazhdoi nĂ« Shkup e mĂ« pastaj i plotĂ«soi nĂ« Stamboll, ku edhe mori ixhazetin. Ishte drejtor i shkollĂ«s “Darul-mualimin” tĂ« Prizrenit. MĂ« 1934 hapi medresenĂ« nĂ« PreshevĂ«s sĂ« bashku me tĂ« birin, myderriz hafĂ«z Nexhatiun. Ali ef. Ahmeti ishte ligjĂ«rues nĂ« MedresenĂ« e PreshevĂ«s dhe imam, mualim, vaiz dhe hatib nĂ« “XhaminĂ« e Ibrahim PashĂ«s” nĂ« qytetin e PreshevĂ«s. NĂ« medresenĂ« e PreshevĂ«s mĂ«simet i kishin ndjekur shumĂ« nxĂ«nĂ«s nga viset e ndryshme shqiptare, si nga Presheva, Bujanoci, Gjilani, Kamenica, Kumanova etj. LĂ«ndĂ«t e Kuranit, logjikĂ«s, astronomisĂ«, osmanishtes, i jepte myderriz hafĂ«z Ali ef. Ahmeti. Ishte njohĂ«s i mirĂ« i ‘irtifasë’, prandaj edhe hartonte “Takvimin” pĂ«r shumĂ« vise shqiptare. Vdiq mĂ« 1952 nĂ« PreshevĂ«. 2) Mehmet ef. Ramadani (1876-1965), u lind nĂ« fshatin Kuk tĂ« OpojĂ«s. NĂ« vitin 1886 nisi mĂ«simet nĂ« medresenĂ« “Emin Pasha” tĂ« Prizrenit, te myderrizi Mehmet Emin efendiu, tĂ« cilat e pĂ«rfundoi mĂ« 1 shtator 1322/1904. Krahas medresesĂ«, do t’i ndiqte mĂ«simet edhe nĂ« shkollĂ«n normale - Darul-mualimin tĂ« Prizrenit, nĂ« drejtimin pĂ«r mĂ«sues tĂ« iptidaisĂ«, tĂ« cilĂ«n do ta mbaronte me sukses tĂ« shkĂ«lqyeshĂ«m mĂ« 1320/1904. Ka shĂ«rbyer imam nĂ« vende tĂ« ndryshme, madje edhe nĂ« rrethinĂ«n e ShkodrĂ«s, nĂ« fshatin ZaplluxhĂ« tĂ« OpojĂ«s nĂ« fshatin e tij tĂ« lindjes – nĂ« Kuk. PĂ«rveçse imam, ai pĂ«r mĂ« se dy dekada do tĂ« kryente edhe detyrĂ«n e mĂ«simdhĂ«nĂ«sit nĂ« mektebin e fshatit Kuk. Ka lĂ«nĂ« njĂ« bibliotekĂ« tĂ« pasur. NjĂ« pjesĂ« e bibliotekĂ«s sĂ« Mehmet ef. Ramadanit, nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« ligjshme dhe trashĂ«guese, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« pronĂ« jona; njĂ«kohĂ«sisht ruhet edhe origjinali i kĂ«tij dokumenti. (1) Hasan Duman, Osmanlı Salnameleri ve Nevsalleri (I vĂ« II. cit), Ankara, 1999. (2) Sālnāme-i Vilāyet-i Kosova, 1303 (1885). (3) Sālnāme-i Vilāyet-i Kosova, 1304 (1886/87). (4) Sālnāme-i Vilāyet-i Kosova, 1305 (1887/88). (5) Sālnāme-i Vilāyet-i Kosova, 1314 (1896). (6) Sālnāme-i Vilāyet-i Kosova, 1318 (1900). (7) JaĆĄar RedĆŸepagić, Razvoj prosvete i ĆĄkolstva albanske narodnosti na teritoriji danaĆĄnje Jugoslavije do 1918. God., Zajednica Naućnih Ustanova Kosova i Metohije, PrishtinĂ«, 1968. (8) JaĆĄar RedĆŸepagić, Ć kolstvo i prosveta na Kosovu od kraja XVIII stoleća do 1918 godine, Zajednica Naućnih Ustanova SAP Kosova, PriĆĄtina 1974. (9) SkĂ«nder Rizaj, Institucionet arĂ«simore nĂ« Vilajetin e KosovĂ«s mĂ« 1900/1, nĂ«: “Buletin” i punimeve shkencore tĂ« Fakultetit Filozofik-PrishtinĂ«, nr. VII, Bleni A, PrishtinĂ«, 1970, f. 346-367 (30). (10) Haki Sylejmani-Selver Murati-Rexhep Selimi, Arsimi fillor shqip nĂ« komunĂ«n e PreshevĂ«s (1945-1995), PreshevĂ«, 2001.

51

52

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

QASJE

Refik GĂ«rbeshi

Dëshmi të harmonisë së mirë fetare

T

ek shqiptarĂ«t gjithnjĂ« kishte ylberĂ«si fetare, tĂ« cilat i shĂ«rbenin binomit komb e atdhe. Ndikimi fetar tek shqiptarĂ«t nuk ka qenĂ« asnjĂ«herĂ« dominues deri nĂ« fanatizĂ«m duke fyer e mos njohur kĂ«ndet e tjera. por kontributdhĂ«nĂ«s pĂ«r çështjen kombĂ«tare. Bile tendencat e gjithanshme pĂ«r ndonjĂ« lloj dominimi religjioz nuk kanĂ« qenĂ« asnjĂ«herĂ« tĂ« suksesshme, pĂ«r se ekzistojnĂ« dĂ«shmi tĂ« shumta. NĂ« seancĂ«n e mbledhjes sĂ« Lidhjes sĂ« Kombeve mĂ« 17 dhjetor 1920 delegati i IndisĂ«, duke miratuar dhe quajtur si vepĂ«r tĂ« mirĂ« pranimin e ShqipĂ«risĂ« nĂ« OrganizatĂ«n e Lidhjes sĂ« Kombeve, nĂ«nvizonte:”Kur nĂ« botĂ« zhvilloheshin ende luftĂ«ra ndĂ«rfetare, nĂ« ShqipĂ«ri, myslimanĂ«t, katolikĂ«t e ortodoksĂ«t jetonin nĂ« harmoni dhe ishte fakt i shkĂ«lqyeshĂ«m pĂ«r njĂ« vend me shumicĂ«n dĂ«rmuese tĂ« popullsisĂ« myslimane, tĂ« kishte kĂ«tu pĂ«rfaqĂ«sues njĂ« tĂ« krishterĂ« dhe njĂ« prift”.1 Duke qenĂ« nĂ« rrethrrotullimin tokĂ«sor e ujor mes EvropĂ«s dhe vendeve tĂ« tjera tĂ« Mesdheu, Ballkani dhe sidomos trojet shqiptare kanĂ« qenĂ« gjithmonĂ« njĂ« vend takimi e ndĂ«rthurjeje tĂ« kulturave, politikave e feve tĂ« ndryshme. Por qĂ« nga lashtĂ«sia shqiptarĂ«t ditĂ«n t’i trajtonin bindjet e tyre, apo mĂ« mirĂ« tĂ« shprehemi treguan kulturĂ«n e lartĂ« sa i pĂ«rket ngjizjes apo unifikimit tĂ« bindjeve fetare drejt qĂ«llimeve kombĂ«tare pĂ«r t’i shpĂ«tuar shfarosjes. Duke qenĂ« i rrethuar me fqinjĂ« grabitĂ«s pore dhe duke “u vizituar” nga “miq” tĂ« ndryshĂ«m, elementin fetar nuk e pĂ«rvetĂ«soi asnjĂ«herĂ« pĂ«r t’u copĂ«tuar e pĂ«rçarĂ«. “Populli shqiptar, gjatĂ« historisĂ« sĂ« tij ka kaluar nĂ« shumĂ« luftĂ«ra e kalvare, por nĂ« asnjĂ« rast nuk ka pasur konflikte brenda fetare”.2 ShqiptarĂ«t nuk kishin strategji tĂ« mbĂ«shtetur fetare sikurse fqinjĂ«t grekĂ« me “Megali idea” dhe serbet me “Naçertanija”, prandaj zgjedhjen mĂ« tĂ« mirĂ« e ofronte toleranca fetare, ngase pĂ«rbĂ«rja me tri pĂ«rkatĂ«si fetare tĂ« ndryshme kĂ«rkonte njĂ« lloj ngjizjeje. ”Naumi nĂ« fakt predikon tolerancĂ«n fetare, e cila nga pasardhĂ«sit e tij rilindĂ«sit shqiptarĂ« u perceptua si gurthemeli i identite-

tit kombĂ«tar shqiptar dhe u kultivua me kujdes, e sot Ă«shtĂ« tipar dallues dhe i pranuar i shqiptarĂ«ve”.3

Çështje brengosĂ«se, identifikimi me individ PavarĂ«sisht se nĂ«pĂ«r kohĂ« e vende tĂ« ndryshme mund tĂ« ketĂ« pasur shqiptarĂ« qĂ« nuk respektuan kĂ«to korniza, njĂ« gjĂ« e tillĂ« nuk duhet t’u vishet gjithĂ« shqiptarĂ«ve. Edhe pse si komb ndoshta nuk mund tĂ« kemi qenĂ« gjithnjĂ« nĂ« funksionin e tolerancĂ«s, humanizmit e bamirĂ«sisĂ«, e pĂ«rgjithshmja ka treguar kulturĂ«n e lartĂ« jo vetĂ«m brenda vetvetes, po edhe mĂ« gjerĂ«. Gjithashtu as feja nuk mund tĂ« identifikohet me personat tĂ« cilĂ«t, nĂ« emĂ«r tĂ« fesĂ«, shprehin mllefin, ndjenjat apo shfrenimin e tyre. Nuk e di qĂ«ndrimin juridik tĂ« feve a institucioneve tĂ« tjera sociale e shoqĂ«rore ndaj individĂ«ve qĂ« kishin devijuar dhe pastaj do tĂ« jenĂ« penduar. A ka tĂ« drejtĂ« individi i penduar tĂ« jetĂ« nĂ« pozita tĂ« larta nĂ« shoqĂ«ri ose edhe nĂ« pozitĂ«n qĂ« ka pasur para se tĂ« ketĂ« bĂ«rĂ« shkeljen. Mos ndodh qĂ«, me integrimin e tij nĂ« shoqĂ«ri apo me dhĂ«nien e privilegjit apo pozitĂ«s sĂ« lartĂ«, individi devijues reflekton amoralitetin e tij dhe mund tĂ« ndikojĂ« negativisht. Nga ana tjetĂ«r, prijĂ«sit, profesionalistĂ«t apo elita udhĂ«heqĂ«se gjithashtu janĂ« njerĂ«z qĂ« mund tĂ« gabojnĂ« dhe nuk duhen etiketuar tĂ« gjithĂ« prijĂ«sit a profesionalistĂ«t e tjerĂ« me individĂ« qĂ« keqpĂ«rdorin detyrĂ«n e tyre. KĂ«tu fjala Ă«shtĂ« pĂ«r hoxhĂ« e prift, qĂ« mund tĂ« jenĂ« shkelĂ«s tĂ« rregullave tĂ« tyre profesionale, fetare apo edhe preferenca tĂ« tjera. Nuk mund tĂ« etiketohen tĂ« gjithĂ« politikanĂ«t nga e njĂ«jta vepĂ«r qĂ« mund ta ketĂ« bĂ«rĂ« njĂ« individĂ«. Dhe as tĂ« gjithĂ« gazetarĂ«t, artistĂ«t, policĂ«t, doktorĂ«t etj. Secili duhet tĂ« jetĂ« pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r veprĂ«n e tij.

YlberĂ«sia fetare rezultat i pozitĂ«s gjeografike “ShqiptarĂ«t jetojnĂ« nĂ« njĂ« hapĂ«sirĂ« ku gjatĂ« tĂ«rĂ« historisĂ« janĂ« gĂ«rshetuar interesat e Lindjes e PerĂ«ndimit, nĂ« njĂ« vend ku janĂ« takuar Krishterimi dhe Islami (
)

QASJE DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

Ky ndikim i kulturave vazhdon tĂ« jetĂ« i pranishĂ«m edhe sot e kĂ«saj dite nĂ« trojet shqiptare”.4 Kjo ka bĂ«rĂ« qĂ« edhe identiteti i shqiptarĂ«ve tĂ« jetĂ« njĂ« e veçantĂ« e tyre; toleranca fetare shqiptare, duke kaluar nĂ«pĂ«r etapa te ndryshme tĂ« historisĂ«, u bĂ« jo vetĂ«m trashĂ«gimi po dhe identitet i kombit tonĂ«. ”NĂ« gjirin e kulturĂ«s shqiptare tĂ« periudhĂ«s sĂ« kombĂ«sisĂ« fenomeni i tolerancĂ«s fetare ndĂ«r shqiptarĂ«t do tĂ« bĂ«het tipar kombĂ«tar dhe ndĂ«r hallkat e ruajtjes sĂ« kombit shqiptar nĂ« kushte tĂ« ekzistimit tĂ« tri feve”.5 Edhe pse bindjet fetare i kanĂ« tĂ« ndryshme, shqiptarĂ«t mĂ« shumĂ« i kushtojnĂ« rĂ«ndĂ«si punĂ«s dhe nuk kanĂ« fanatizĂ«m fetar. JanĂ« tĂ« ruajtura e tĂ« pranishme edhe sot disa zakone dhe rite tĂ« mbetura nga koha e vjetĂ«r, tĂ« cilat ndoshta pa vetĂ«dije i praktikojnĂ«, qofshin myslimanĂ«, katolikĂ« apo ortodoksĂ«. NĂ« anĂ«n tjetĂ«r, mes njerĂ«zve qĂ« u takojnĂ« feve tĂ« ndryshme ka njĂ« dashuri dhe mirĂ«kuptim tĂ« plotĂ«.6 Si rrallĂ« nĂ« EvropĂ«, nĂ« trojet shqiptare gĂ«rshetohen botĂ«kuptimet e ndryshme duke u respektuar ndĂ«rsjelltazi. Kjo ylberĂ«si fetare si dhe prezantimi i njĂ«vendshĂ«m i llojeve fetare ndĂ«r shqiptarĂ«t paraqet edhe njĂ« lloj krenarie tĂ« tyre, njĂ« gjĂ« qĂ« tĂ« tjerĂ«t nuk munda ta akceptojnĂ« dhe shpesh çuditen nga kjo dukuri. Frat Kerubio, kur vizitoi KosovĂ«n, paraqiti qasjen e tij me rastin e njĂ« vizite nĂ« rrethinat e GjakovĂ«s, ku mikpritĂ«si i tha: “UrdhĂ«roni etĂ«r
nĂ« shtĂ«pinĂ« tonĂ« kemi katolicizĂ«m, islamizĂ«m dhe ortodoksizĂ«m”. I tronditur, Frat Kerubio raportoi: “
 ata me sa duket lĂ«vdohen me kĂ«tĂ« diversitet tĂ« feve”.7 FetĂ« tek shqiptarĂ«t nuk kanĂ« qenĂ« kurrĂ« faktor qĂ« tĂ« ketĂ« penguar zhvillimin e proceseve nĂ« shoqĂ«ri. “PĂ«rkundrazi ato kanĂ« ndihmuar nĂ« zhvillimin dhe ruajtjen e identitetit kombĂ«tar, kulturor dhe nĂ« integrimin gjeopolitik tĂ« shqiptarĂ«ve”.8 NĂ« ShqipĂ«rinĂ« Veriore e Verilindore myslimanĂ«t me katolikĂ«t bĂ«jnĂ« edhe kumbari, qĂ« u forcon marrĂ«dhĂ«niet familjare. Kurse nĂ« ShqipĂ«rinĂ« e SipĂ«rme elemente tĂ« tilla gjenden tĂ« gĂ«rshetuara brenda familjes.

Krahas feve dhe pĂ«rfaqĂ«suesve tĂ« tyre ndĂ«r vite, kanĂ« ndikuar edhe trashĂ«gimia socio-antropologjike e shqiptarĂ«ve, sistemi shoqĂ«ror tradicional dhe ai i vlerave. Faik Konica do tĂ« theksonte: ”UnĂ« besoj se dihet gjithkund qĂ« shqiptarĂ«t janĂ« tolerantĂ« pĂ«r besimet e tjera dhe ndoshta ky Ă«shtĂ« i vetmi vend nĂ« EvropĂ« ku nuk ka pasur luftĂ«ra fetare”.9 Edhe nĂ« ditĂ«t e sotme bashkĂ«punimi nĂ« mes bashkĂ«sive fetare nĂ« KosovĂ« ka strategjinĂ« e ruajtjes sĂ« unitetit kombĂ«tar”. KĂ«shtu, kreu i BashkĂ«sisĂ« Islame shprehet:”ThĂ«nĂ« tĂ« drejtĂ«n nuk kemi dĂ«mtim tĂ« marrĂ«dhĂ«nieve tona assesi me KishĂ«n katolike tĂ« KosovĂ«s, por prej vitit 2004 e kĂ«ndej kemi shumĂ« mĂ« pak marrĂ«dhĂ«nie me KishĂ«n ortodokse nĂ« KosovĂ«, prej ngjarjeve tĂ« marsit tĂ« vitit 2004. Por, megjithatĂ« kemi pasur dhe kemi takime dhe konferenca tĂ« pĂ«rbashkĂ«ta dhe vlen tĂ« theksohet se deri tash kanĂ« dalĂ« diku mbi shtatĂ« deklarata tĂ« nĂ«nshkruara, sepse nĂ« kĂ«tĂ« nĂ«nqiell mund tĂ« jetojnĂ« dhe tĂ« frymojnĂ« lirshĂ«m edhe pjesĂ«tarĂ« tĂ« besimeve tĂ« tjera, nĂ« veçanti edhe serbĂ«t si pakicĂ« nĂ« KosovĂ«, duke i gĂ«zuar tĂ« gjitha tĂ« drejtat qĂ« ua garantojnĂ« tĂ« gjitha konventat ndĂ«rkombĂ«tare.10 (1) G. Kruja, NĂ« simpoziumin”DomosdoshmĂ«ria e dialogut 
”E cit. ,f,108 (2) Xhavit Shala “Ruajtja dhe promovimi i tolerancĂ«s fetare nĂ« ShqipĂ«ri Ă«shtĂ« investim pĂ«r sigurinĂ« tonĂ« kombĂ«tare” nĂ« ”DomosdoshmĂ«ria e dialogut ndĂ«r fetar 
”, 94 (3) Emine Bakalli. vep e cit. 28. Shih. Letra e Naum Veqilharxhit derguar nipit tĂ« tij Jani Cali. Sipas M. Islami “Naum Veqilharxhi ideologu i parĂ« i Rilindjes Shqiptare” TiranĂ« 1977. Mr. Qemajl Morina “Roli i fesĂ« nĂ« edukimin e rinisĂ«â€ nĂ« “Edukata Islame” Viti XXXI Nr. 66,5 (5) Dr. Muhamet Pirraku, “Roli i Islamit nĂ« Integrimin e ShqipĂ«risĂ« Etnike dhe tĂ« Kombit Shqiptar ”, NĂ«: “Feja, kultura dhe tradita islame ndĂ«r shqiptarĂ«t”,PrishtinĂ«, 1995,54 (6) Sami Frashri “Personalitete Shqiptare nĂ« Kamus Al alam” Shkup ,2003,f. 43. (7) Noel Malkolm ”Kosova njĂ« histori e shkurtĂ«r” Botimi i III-tĂ«, PrishtinĂ«, 2010, f. 186. (8) Dr. Fahrush Rexhepi “Islami nuk e mohon identitetin kombĂ«tar-Ulemaja shqiptare nĂ« mbrojtje tĂ« atdheut” nĂ« “Dituria Islame”153,f. 26. (9) Genti Kruja,“NjĂ« vĂ«shtrim historik mbi tolerancĂ«n dhe mirĂ«kuptimin ndĂ«rfetar nĂ« ShqipĂ«ri” nĂ« ”DomosdoshmĂ«ria e dialogut ndĂ«rfetar e ndĂ«rkulturor pĂ«r paqen botĂ«rore”,TiranĂ«, 2008,f. 106,107. (10) Muftiu Naim TĂ«rnava nĂ« intervistĂ«n dhĂ«nĂ« ZĂ«rit tĂ« AmerikĂ«s.

53

54

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

AKTIVITETE

Myftiu TĂ«rnava nĂ« takim me kryetarĂ« tĂ« kĂ«shillave vendorĂ« tĂ« BIK Myftiu i KosovĂ«s, Mr. Naim TĂ«rnava, mĂ« 21 gusht ka mbajtur mbledhje me kryetarĂ«t e kĂ«shillave vendorĂ« tĂ« BIK-sĂ«, me tĂ« cilĂ«t ka biseduar pĂ«r jetĂ«n fetare si dhe pĂ«r zhvillimet e fundit nĂ« vend. Myftiu, pasi i pĂ«rgĂ«zoi kryetarĂ«t pĂ«r punĂ«n qĂ« bĂ«jnĂ« nĂ« terren, fillimisht foli pĂ«r kultivimin e tolerancĂ«s dhe mirĂ«kuptimit ndĂ«rfetar tek ne si vlerĂ« e popullit tonĂ«, pĂ«r se Myftiu, tha: “Te ne me shekuj nga populli ynĂ«, nga komunitetet fetare, nga besimtarĂ«t tanĂ« dhe nga predikuesit tanĂ« mĂ«simet fetare janĂ« kultivuar drejt, janĂ« kultivuar nĂ« frymĂ«n e librave hyjnorĂ«, duke kultivuar tolerancĂ«n, mirĂ«kuptimin, solidaritetin, dashurinĂ« e besimin pĂ«r Zotin, pĂ«r njerĂ«zimin, pĂ«r kĂ«tĂ« botĂ« dhe pĂ«r BotĂ«n e ardhshme. Siç e dimĂ«, toleranca e mirĂ«kuptimi ndĂ«rfetar te ne Ă«shtĂ« vlerĂ« tashmĂ« kombĂ«tare e nacionale, vlerĂ« qĂ« duhet ruajtur e kultivuar, vlerĂ« qĂ« na bĂ«n model pĂ«r popujt e tjerĂ«. NĂ« kultivimin e kĂ«saj vlere s’ka dyshim se meritore Ă«shtĂ« paria fetare qĂ« ka udhĂ«hequr me pĂ«rgjegjĂ«si institucionet e fesĂ« nĂ« vendin tonĂ«, dhe me atĂ« pĂ«rgjegjĂ«si ka edukuar drejt popullin. Prandaj, duke u nisur nga kjo, me gjithĂ« tendencat qĂ« janĂ« shĂ«nuar vitet e fundit pĂ«r njĂ« interpretim mĂ« tĂ« ngushtĂ« tĂ« parimeve fetare, kĂ«rkohet nga ne qĂ« tĂ« jemi tĂ« pĂ«rgatitur pĂ«r ruajtjen e vlerave qĂ« kanĂ« krijuar tĂ« parĂ«t tanĂ«, sepse ashtu i shĂ«rbejmĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ«n mĂ« tĂ« mirĂ«, fesĂ« tonĂ«, kombit tonĂ«, vendit tonĂ« dhe njerĂ«zimit nĂ« pĂ«rgjithĂ«si”. MĂ« tutje, pĂ«rkitazi me kĂ«tĂ«, Myftiu theksoi faktin se tani duhet tĂ« jemi tĂ« vĂ«mendshĂ«m e tĂ« mos lejojmĂ« qĂ« kjo vlerĂ« e popullit tonĂ« tĂ« preket nga grupe e individĂ« tĂ« caktuar, qĂ« duan tĂ« sjellin kĂ«tu mĂ«sime ekstreme e interpretime radikale tĂ« çështjeve fetare. KĂ«tĂ« ne nuk duhet ta lejojmĂ«, duhet tĂ« marrim masa qĂ« besimtarĂ«t tanĂ« tĂ« mos bien pre e mĂ«simeve e predikimeve tĂ« tilla.

Myftiu TĂ«rnava nĂ« vazhdim tĂ« fjalĂ«s sĂ« tij foli edhe pĂ«r arrestimet e fundit tĂ« tĂ« dyshuarve pĂ«r lidhje me organizatat terroriste. PĂ«r kĂ«tĂ« ai tha: “TĂ« nderuar, ju siç jeni ne dijeni, ditĂ« mĂ« parĂ« organet tona tĂ« sigurisĂ« arrestuan njĂ« grup qytetarĂ«sh tanĂ«, kryesisht tĂ« rinj, qĂ« dyshohen pĂ«r lidhje me organizatat e tĂ« ashtuquajturit Halifat. E kemi mbĂ«shtetur dhe pĂ«rkrahur aksionin e forcave tĂ« rendit, pa pretenduar fajĂ«sinĂ« e tĂ« arrestuarve. E kemi bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« dhe do ta bĂ«jmĂ« gjithmonĂ«, sepse nuk ka asgjĂ« mbi interesat e vendit tonĂ«, nuk mund tĂ« ketĂ« kauzĂ« qĂ« nĂ« emrin e fesĂ« dhe duke politizuar e keqpĂ«rdorur fenĂ«, tĂ« rrezikojĂ« sigurinĂ« dhe rendin kushtetues tĂ« vendit tonĂ«. Arrestimet e fundit nuk janĂ« lajm i mirĂ« pĂ«r ne dhe vendin tonĂ«. Prandaj, nĂ« vend qĂ« kjo tĂ« na bĂ«jĂ« mĂ« tĂ« pĂ«rgjegjshĂ«m dhe tĂ« na mobilizojĂ« dhe qĂ« bashkĂ«risht tĂ« marrim masa karshi kĂ«tij realiteti dhe kĂ«saj situate tĂ« krijuar, fatkeqĂ«sisht ca individĂ«, qĂ« vetĂ«n e mbajnĂ« si hoxhallarĂ«, pedagogĂ« e imamĂ«, tĂ« vetĂ«shpallur si reformatorĂ« e vizionarĂ«, e panĂ« tĂ« udhĂ«s, natyrisht pĂ«r interesat e tyre, qĂ« tĂ« sulmojnĂ« BIK-nĂ« dhe lidershipin e saj. Pa dashur t’i ikim pĂ«rgjegjĂ«sisĂ« qĂ« na takon, sepse ne jemi institucion i kĂ«tij vendi, institucion i besimtarĂ«ve tanĂ«, ua bĂ«jmĂ« me dije atyre se kĂ«shtu nuk i shĂ«rbehet vendit, fesĂ«, besimtarĂ«ve dhe as BIK-sĂ«, e cila mbetet e pĂ«rkushtuar nĂ« punĂ«n dhe misionin e saj qĂ« tĂ« jetĂ« pranĂ« besimtarĂ«ve tĂ« saj, t’i edukojĂ« e mĂ«sojĂ« ata drejt nĂ« frymĂ«n qĂ« e ceka mĂ« lart - nĂ« frymĂ«n e traditĂ«s sĂ« kultivuar nga tĂ« parĂ«t tanĂ«. NĂ« kĂ«tĂ« mision BIK kĂ«rkon mbĂ«shtetjen dhe pĂ«rkrahjen, por edhe bashkĂ«punimin me tĂ« gjitha institucionet e vendit, kĂ«rkon mbĂ«shtetjen dhe pĂ«rkrahjen e shoqĂ«risĂ« civile, medieve dhe individĂ«ve me ndikim. Ne jemi tĂ« hapur pĂ«r kĂ«tĂ«, sepse kĂ«tĂ« ia kemi borxh vendit tonĂ«, besimtarĂ«ve tonĂ«, tĂ« parĂ«ve tanĂ« dhe brezave qĂ« do tĂ« vijnĂ«. Roli i fesĂ« ka qenĂ« dhe do mbetet deri nĂ« Kiamet kultivimi i paqes, dashurisĂ«, respektit, mirĂ«sjelljes, tolerancĂ«s e mirĂ«kuptimit”- tha, veç tjerash, Myftiu TĂ«rnava.

Digjitalizohen dorëshkrimet orientale në bibliotekën e BIK

Myftiu Tërnava në takim me kryetarë të këshillave vendorë të BIK

NĂ« PrishtinĂ« filloi implementimi i marrĂ«veshjes mes BashkĂ«sisĂ« Islame tĂ« KosovĂ«s dhe QendrĂ«s Kulturore “Yunus Emre” pĂ«r realizimin e digjitalizimit e dorĂ«shkrimeve orientale me grafi arabe qĂ« ruhen nĂ« BibliotekĂ«n e BIK-sĂ«. Ky Ă«shtĂ« njĂ« lajm i mire pĂ«r KosovĂ«n e sidomos pĂ«r trashĂ«giminĂ« kulturore islame te ne, ngase me kĂ«tĂ« projekt po ruajmĂ« dhe po bartim trashĂ«giminĂ« tone te brezat dhe gjeneratat e reja, njĂ« thesar qĂ« tĂ« parĂ«t tanĂ« e krijuan dhe na e kanĂ« lĂ«nĂ« pasuri tĂ« çmuar. Digjitalizimi i kĂ«saj pasurie Ă«shtĂ« shĂ«rbimi mĂ« i mirĂ« qĂ« mund t’i bĂ«jnĂ« kĂ«tij thesari. Myftiu

AKTIVITETE DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

Myftiu Tërnava në vizitë punës së dixhitalizimit të dorëshkrimeve

TĂ«rnava me bashkĂ«punĂ«tor me rastin e fillimit tĂ« realizimit te projektit tĂ« digjitalizimit tĂ« dorĂ«shkrimeve mĂ« 21 gusht qĂ«ndroi nĂ« bibliotekĂ«n dhe nga afĂ«r pĂ«rcolli rrjedhĂ«n e punimeve tĂ« digjitalizimit. Digjitalizimi i dorĂ«shkrimeve orientale te ne bĂ«het nĂ«n kujdesin e Dr. Nevzat Kaya ish- drejtor i bibliotekĂ«s “Sylejmaniye” nĂ« Stamboll, biblioteka qĂ« ka mbi 74 mijĂ« dorĂ«shkrime dhe libra tĂ« botuara, ndĂ«rsa ka tri vite qĂ« po merren me projektin, dhe tash pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« pas ShqipĂ«risĂ«, KroacisĂ«, BosnjĂ«s, SerbisĂ«, MaqedonisĂ« dhe Malit tĂ« Zi, po e nisin zbatimin e tij edhe nĂ« KosovĂ«. “Ne jemi duke punuar qĂ« tre vite mbi kĂ«tĂ« projekt dhe ky projekt synon qĂ« kĂ«tĂ« memorie ta bart edhe nĂ« tĂ« ardhmen. Lloji i letrĂ«s qĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rdorur nĂ« kĂ«to dorĂ«shkrime nuk Ă«shtĂ« lloj i letrĂ«s qĂ« ne i njohim zakonisht. Letra pas prodhimit shkon nĂ« duart e personit i cili e kalit letrĂ«n, dhe mandej zbukurohet dhe mbĂ«shtjellĂ«t me njĂ« shtresĂ« e cila Ă«shtĂ« njĂ« lloj xheli, dhe kjo mbĂ«shtjellje ia zgjatĂ« jetĂ«gjatĂ«sinĂ« e letrĂ«s”, thotĂ« Kaya. Prof. Dr. Cihan Okuyucu, nga Faculty of Humanities and Social Sciences thotĂ« se e rĂ«ndĂ«sishme Ă«shtĂ« qĂ« materialet qĂ« janĂ« duke u digjitalizuar nĂ« tĂ« ardhmen do t’iu ofrojmĂ« mundĂ«si edhe studiueseve vendas qĂ« tĂ« merren me studimin e kĂ«tyre veprave. “Edhe gjendja fizike e veprĂ«s, sa Ă«shtĂ« e ruajtur mirĂ«, nĂ« çfarĂ« lloj letre Ă«shtĂ« shkruar, çfarĂ« stili i kaligrafisĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rdorur, dekorimi ka, tĂ« gjitha kĂ«to janĂ« faktorĂ« qĂ« ndikojnĂ« nĂ« vlerĂ«n e veprĂ«s dorĂ«shkrimore. Digjitalizimi i kĂ«tyre materialeve iu mundĂ«son studiuesve qĂ« tĂ« kenĂ« mĂ« lehtĂ« qasje nĂ« kĂ«to materiale dhe tĂ« bĂ«jnĂ« studimin mĂ« mĂ«nyrĂ« mĂ« tĂ« lehtĂ«. (R. Shkodra)

dhe arkëtarët e Këshillave vendor të BIK-së me të cilët ka biseduar për zhvillimet e fundit në BIK. Myftiu Tërnava i ka përgëzuar strukturat drejtuese të Këshillave vendor për punën dhe angazhimin e tyre në terren në realizim e objektivave programore të BIK-së. Myftiu falënderoi kryetarët dhe arkëtarët e Këshillave për punën që kanë bërë gjatë muajit të Ramazanit dhe tani për përgatitjet e shkuarjes së besimtarëve në Haxh, si dhe përgatitjet për grumbullimin e Kurbanëve. Po ashtu, Myftiu Tërnava të pranishmit i njohu edhe me miratimin e Udhëzimit Administrativ Nr. 1/2014, nga Kryesia e BIK në mbledhjen e mbajtur më 4 shtator 2014, me të cilin rregullohet: Përfaqësimi i zyrtarëve të Këshillave në organizimet e ndryshme, paraqitja e të punësuarve të BIK-së në mediat publike, respektimi i kompetencave për fetva, bashkëpunimi me shoqata , rregulloret për xhami, si dhe mënyra e organizimit të trajnimeve e seminareve. Për Udhëzimin Administrativ më shkoqitur foli kryemami, Sabri ef. Bajgora i cili tha, se ky Udhëzim Administrativ është përgatitur si nevojë e kohës me qëllim të sqarimit të kompetencave dhe orientimin e duhur të të punësuarëve në BIK. Ai, më tutje tha se udhëzimi është përgatitur pas diskutimit që është realizuar në mbledhjen regjionale të mbajtur në prag të muajit të madhëruar të Ramazanit. Myftiu Tërnava kërkoi nga udhëheqësit e këshillave që të zbatojnë me përpikëri Udhëzimin Administrativ. Drejtori financiar, Kasim ef. Gërguri i njohu të pranishmit për përgatitjet që janë bërë për Haxh, si dhe përgatitjet që duhet bërë për grumbullimin e kurbanëve. (R.Shkodra)

Takim me kryetarët dhe arkëtarët e Këshillave vendor të BIK Myftiu i Kosovës, Mr. Naim Tërnava, më 11 shtator i shoqëruar nga bashkëpunëtorët ka takuar kryetarët

Takim me kryetarët dhe arkëtarët e Këshillave vendor të BIK

55

56

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

AKTIVITETE

Garat e Njohurive Fetare MĂ« 16.08.2014 nĂ« mjedise tĂ« MedresesĂ« sĂ« Mesme “Alauddin” tĂ« PrishtinĂ«s u mbajtĂ«n “Garat e Njohurive Fetare” nĂ« nivel tĂ« BashkĂ«sisĂ« Islame tĂ« KosovĂ«s. Me qĂ«llim tĂ« rritjes sĂ« vetĂ«dijes pĂ«r kĂ«tĂ« dukuri, Departamenti i tĂ« Rinjve i BIK-sĂ«, nĂ« bashkĂ«punim me Departamentin e Gruas tĂ« BIK-sĂ« e me pĂ«rkrahje tĂ« madhe nga Myftiu i RepublikĂ«s sĂ« KosovĂ«s, Mr. Naim ef. TĂ«rnava, dhe nga Kryeimami i BashkĂ«sisĂ« Islame, Sabri ef. Bajgora, pĂ«r herĂ« tĂ« katĂ«rt u organizuan “Garat e Njohurive Fetare”. Fillimisht tĂ« pranishmĂ«ve iu drejtua drejtori i medresesĂ« “Alauddin” tĂ« PrishtinĂ«s Bahri ef. Simnica, i cili i pĂ«rshĂ«ndeti dhe ju dĂ«shiroi sukses nĂ« gara. NĂ« kĂ«tĂ« garĂ« ishin tĂ« pranishĂ«m 20 ekipe nga 20 kĂ«shilla tĂ« BashkĂ«sisĂ« Islame. PĂ«rfaqĂ«suesit e kĂ«shillave garuan nĂ« ekipe tĂ« pĂ«rbĂ«ra nga 5 anĂ«tarĂ«, tĂ« cilĂ«t para jurisĂ« profesionale shfaqĂ«n njohuritĂ« e tyre nga kĂ«to fusha: Kuran, Fik’h, Akaid, Histori Islame dhe interpretim i lirĂ« nga fusha e artit, si monolog, ilahi, kaside, recitale etj.. Pas njĂ« gare tĂ« fortĂ«, nga 20 ekipet garuese, nĂ« finale u kualifikuan shtatĂ« ekipe: KBI-Kaçanik, KBI-PejĂ«, KBI-MalishevĂ«, KBI-Hani i Elezit, KBI-Obiliq, KBI-Deçan, dhe KBI-PrishtinĂ«. Vendi i parĂ« i takoi ekipit nga KBI i Hanit tĂ« Elezit, nxĂ«nĂ«s tĂ« hoxhĂ«s-mualimit Ensar Krasniqi; vendi i dytĂ« i takoi ekipit nga KBI i Kaçanikut, nxĂ«nĂ«s tĂ« hoxhĂ«s Bujar Dervishi; vendi i tretĂ« i takoi ekipit nga KBI i PrishtinĂ«s, nxĂ«nĂ«s tĂ« hoxhĂ«s Ekrem Ahmeti. Fituesit tĂ« garĂ«s i takoi çmimi “Haxhi Nderi”, ndĂ«rsa imamĂ«t dhe nxĂ«nĂ«sit e vendit tĂ« dytĂ« dhe tĂ« tretĂ« janĂ« shpĂ«rblyer me mjete financiare. ShpĂ«rblime u dhanĂ« edhe pĂ«r tĂ« gjithĂ« pjesĂ«marrĂ«sit e tjerĂ«. Po ashtu duhet theksuar se kryesia e BIK-sĂ« ka dhĂ«nĂ« edhe mirĂ«njohje dhe certifikata pĂ«r imamĂ«t dhe nxĂ«nĂ«sit e tri vendeve tĂ« para. Garat e njohurive fetare nĂ« nivel tĂ« BIK-sĂ« tashmĂ« janĂ« bĂ«rĂ« tradicionale dhe do tĂ« mbahen pĂ«r çdo vit. (Fitim Gashi)

Organizatorët dhe pjesmarrësit pas përfundimit të garës

Vihet gurthemeli i xhamisë në Muhoc Më 26 gusht 2014 në mënyrë solemne dhe nën këndimin e tekbireve zyrtarisht u vu gurthemeli i xhamisë në fshatin Muhoc (Ferizaj). Në këtë ceremoni morën pjesë, kryetari i KBI-së, Ferizaj Fehmi ef.Mehmeti me bashkëpunëtorë, kurse nga Kryesia e BIK-së morën pjesë, Mr.Fitim Gashi e Abedin Sadriu, si dhe xhematlinjë tjerë. Në emër të KBI-së, një fjalë rasti mbajti Fehmi Mehmeti, i cili uroi të pranishmit dhe i falënderoj për kontributin e tyre, duke shtuar se ky gurthemel shënon

Çaste nga vĂ«nia e gurthemelit tĂ« xhamisĂ« nĂ« Muhoc

xhaminĂ« e 50 nĂ« listĂ«n e xhamive tĂ« KBI-sĂ« nĂ« Ferizaj. Ai poashtu ka falĂ«nderuar edhe kryetarin e KomunĂ«s, Muharrem Sfarqa, i cili ndau 10 ari tokĂ« pĂ«r ndĂ«rtimin e kĂ«saj xhamie. NĂ« emĂ«r tĂ« Muftiut Naim ef.TĂ«rnava tĂ« pranishmit i pĂ«rshĂ«ndeti mr. Fitim ef. Gashi, i cili duke uruar fillimin e ndĂ«rtimit tĂ« kĂ«saj xhamie, luti Zotin qĂ« sa mĂ« shpejt tĂ« pĂ«rfundojnĂ« punimet qĂ« ky xhemat tĂ« falet dhe t’i kryej ibadetet tjera nĂ« kushte mĂ« tĂ« mira. Fshati Muhoc numĂ«ron rreth 150 shtĂ«pi. (R.S)

Filloi ndĂ«rtimi xhamisĂ« nĂ« Hallaq tĂ« Madh MĂ« 17. 08. 2014 nĂ«n kĂ«ndimin e tekbireve dhe ajeteve kuranore nĂ« mĂ«nyrĂ« solemne u vu gurthemeli i xhamisĂ« nĂ« fshatin Hallaq i Madh (Lipjan). NĂ« kĂ«tĂ« solemnitet morĂ«n pjesĂ«, anĂ«tari i KryesisĂ« sĂ« BIK-sĂ« dhe njĂ«herazi, dekan i FSI-sĂ« dr. Fahrush Rexhepi, kryetari i KBI-sĂ« nĂ« Lipjan, Vehbi Gajtani me staf, kryetari i KomunĂ«s Imri Ahmeti dhe shumĂ« hoxhallarĂ« dhe xhematlinjĂ« tjetĂ«r. NĂ« emĂ«r tĂ« KryesisĂ« sĂ« BIK-sĂ« njĂ« fjalĂ« rasti mbajti dr. Fahrush Rexhepi i cili pasi uroi xhematin pĂ«r kĂ«tĂ« xhami tha se: BIK-sĂ« nĂ« vazhdimĂ«si po bĂ«nĂ« pĂ«rpjekje qĂ« tĂ« krijoj kushte sa mĂ« tĂ« mira pĂ«r xhematin tonĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ibadetet t’i kryejĂ«n sa mĂ« lehtĂ« dhe mĂ« mirĂ«. “E drejtĂ« e pĂ«rkujdesjes sĂ« xhamive tĂ« Allahut Ă«shtĂ« vetĂ«m e atij qĂ« i ka besuar Allahut dhe ditĂ«s sĂ« mbramĂ« e qĂ« e falĂ« namazin, jep zeqatin e nuk i frikĂ«sohet askujt pos Allahut. TĂ« tillĂ«t do tĂ« jenĂ« tĂ« udhĂ«zuarit (nĂ« rrugĂ«n e drejtĂ«)”. (Et-Tevbe, 18) Ai poashtu theksoi se BIK ka kĂ«rkesa tĂ« mĂ«dha

AKTIVITETE

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

nga xhemati anekĂ«nd KosovĂ«s pĂ«r ngritjen e xhamive tĂ« reja tĂ« cilat janĂ« nevojĂ« imediate pĂ«r xhematin. Ai poashtu premtoi se BIK do ta ndihmon ndĂ«rtimin e kĂ«saj xhamie me njĂ« shumĂ« tĂ« hollash. Nga ana e tij kryetari i KBI tĂ« Lipjanit, Vehbi Gajtani, i falĂ«nderoi fshatarĂ«t pĂ«r kĂ«tĂ« hap tĂ« mirĂ« dhe premtoi se ai do tĂ« mbĂ«shtes ndĂ«rtimin e kĂ«saj xhamie dhe xhamive tjera nĂ« lokalitete tĂ« ndryshme ku ka nevojĂ« Lipjani. NjĂ« fjalĂ« rasti mbajti edhe kreu i komunĂ«s sĂ« Lipjanit, Imri Ahmeti dhe premtoi se komuna do tĂ« ndaj njĂ« shumĂ« tĂ« hollash pĂ«r ndĂ«rtimin e kĂ«saj xhamie. (R.S) Nga vizita nĂ« kazermĂ«n “Adem Jashari” nĂ« PrishtinĂ«

vajzave më të mira të vendit dhe gjithë atyre të rënëve në altarin e lirisë, të cilët nuk kursyen asmë të shtrejtën-jetën e tyre, na bënë që të vazhdojmë rrugëtimin më tej për në Gllogjan..(Xheladin Fazliu)

Takim dyditor për promovimin e dialogut ndër fetar dhe pajtimit mes rinisë në Kosovë

Çaste nga vĂ«nia e gurthemelit tĂ« xhamisĂ« nĂ« Hallaq tĂ« Madh

VizitĂ« nĂ« vendet e sakrificĂ«s pĂ«r liri NĂ« kuadĂ«r tĂ« aktiviteteve tĂ« shumta dhe tĂ« ndryshme tĂ« BI tĂ« PrishtinĂ«s, xhemati i XhamisĂ« sĂ« HajvalisĂ« i kryesuar nga Xheladin ef. Fazliu imam, vazhdon vizitat nĂ« mjedise tĂ« ndryshme tĂ« vendit, konsiston me postulatin “Sa ma shumĂ« qĂ« e njeh vendin aq mĂ« shumĂ« e donĂ«â€œ ku vizituan kazermĂ«n “Adem Jashari“ nĂ« PrishtinĂ«, komplesin e tĂ« rĂ«nĂ«vĂ« nĂ« Prekaz dhe nĂ« Gllogjan etj. Vizita e kĂ«tij lloji e motivuar pĂ«r njohjen e historisĂ« mĂ« tĂ« re tĂ« vendit nga ata tĂ« cilĂ«t na frymĂ«zuan pĂ«r qĂ«ndrim dhe sacrificĂ« si dhe nĂ« ruajtjen e bĂ«rthamĂ«s sĂ« familjes, shtetit dhe kombit, e qĂ« janĂ« baballarĂ«t dhe gjyshĂ«rit tanĂ«, Ă«shtĂ« e njĂ« karakteri shumĂ« dimensional. Me qĂ« shumĂ« nga ata nuk kishin qenĂ« nĂ« kĂ«to vende tĂ« sakrificĂ«s tĂ« cilat janĂ« gurĂ«themel i lirisĂ« dhe ardhmĂ«risĂ« sĂ« ndritur tĂ« vendit, u bĂ« e mundur qĂ« ta prekin kĂ«tĂ« histori tĂ« re tĂ« kombit e atdheut nga afĂ«r. Pritja nĂ« kazermĂ«n “Adem Jashari” sa interesante po aq ishte edhe emocionuese, meqĂ« mĂ« kurrĂ«n e kurrĂ«s nuk do tĂ« komandohet nĂ« gjuhĂ« tjetĂ«r. NjĂ« ngazĂ«llim dhe kĂ«naqĂ«si e pa pĂ«rshkruar shkrepĂ«tinte nĂ« zemrat dhe mendjet e tyre. RrugĂ«timin e vazhduam pĂ«r nĂ« Prekaz. Aty u takuam edhe me pĂ«rfaqĂ«suesin e familjes Jashari, Rifat Jasharin. Ashtu si e ka zakon shqiptari, baca Rifat na bĂ«ri njĂ« pritje tĂ« ngrohtĂ« e vĂ«llazĂ«rore. PĂ«r t’i parĂ« nga afĂ«r sfidat pĂ«r lirinĂ« e fituar me gjakun e djemve dhe

Organizuar nga misioni i OSBE-sĂ« Dep. i tĂ« drejtave tĂ« njeriut dhe komuniteteve, u mbajt takimi dyditor pĂ«r promovimin e dialogut ndĂ«r fetar dhe pajtimit mes rinisĂ« nĂ« KosovĂ«. QĂ«llimi i kĂ«tij takimi ishte inkurajimi i tolerancĂ«s dhe diversitetit dhe ofrimi i mundĂ«sisĂ« pĂ«r grupet rinore qĂ« tĂ« diskutojnĂ« mbi fetĂ« e ndryshme. Takimi u mbajt mĂ« 6-7 shtator 2014 nĂ« hotel “Magra” (PejĂ«). Dep. i tĂ« Rinjve i BIK-sĂ« ishte pjesĂ«marrĂ«s me tetĂ« student dhe studente nga Fakulteti i studimeve Islame nĂ« PrishtinĂ«.NĂ« kuadĂ«r tĂ« kĂ«tij seminari u bĂ«n edhe vizita objekteve fetare nĂ« PejĂ«, XhamisĂ« QarshisĂ«, KishĂ«s Ortodokse Serbe, KishĂ«s Katolike si dhe asaj Protestante. GjatĂ« vizitĂ«s sĂ« XhamisĂ« QarshisĂ«, njĂ« ligjĂ«rat pĂ«r tĂ« pranishmit mbajti kryetari i kĂ«shillit tĂ« bashkĂ«sisĂ« Islame tĂ« PejĂ«s Muzli ef. Arifi, i cili shpjegoi pĂ«r historikun e XhamisĂ« dhe po ashtu u kujdes pĂ«r pĂ«rgjigje nĂ« pyetjet e tĂ« pranishmĂ«ve. (Fejsal Spahiu)

Foto nga takimi dyditor i departamentit të të rinjve

57

58

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

AKTIVITETE

Magjistroi Fejsal Spahiu TeologĂ«t vazhdojnĂ« tĂ« pĂ«rparojnĂ« edhe mĂ« tutje nĂ« drejtime tĂ« ndryshme studimore pasuniversitare. MĂ« 31.05.2014, nĂ« Kolegjin “Victory” drejtimi, Politika ndĂ«rkombĂ«tare dhe diplomaci, nĂ« lĂ«ndĂ«n “MarrĂ«dhĂ«niet ndĂ«rkombĂ«tare”, Fejsal Spahiu mbrojti me sukses temĂ«n e masterit: “PĂ«rgjegjĂ«sia pĂ«r tĂ« mbrojtur nĂ« teori dhe praktikĂ«â€. Grupin punues tĂ« mbrojtjes e pĂ«rbĂ«nin: Prof. Dr. Martin Berishaj, Mentor, Prof. Dr. Bedri Selmani, kryetar komisioni, dhe Prof. Dr. Sali Kelmendi, anĂ«tarĂ«. Pas prezantimit me sukses tĂ« punimit tĂ« kandidatit, anĂ«tarĂ«t e komisionit shtruan pyetje pĂ«r disa teza qĂ« ndĂ«rlidheshin drejtpĂ«rdrejt me temĂ«n e paraqitur dhe, pasi kandidati mbrojti me sukses tezĂ«n e punimit, ata shpallĂ«n vendimin: Fejsal Spahiu fitoi titullin Master i Politikave ndĂ«rkombĂ«tare dhe diplomacisĂ«. Fejsal Spahiu u lind nĂ« Dragash, mĂ« 19.11.1985, shkollĂ«n fillore e ka mbaruar nĂ« PrishtinĂ« pĂ«r tĂ« vazhduar mĂ« pastaj MedresenĂ« e Mesme “Alauddin” po ashtu nĂ« PrishtinĂ« (2000-2004). Studimet mĂ« tutje i vazhdoi nĂ« fakultetin e Usulu Din-Dega Tefsir-Universiteti i Az’harit-Kajro (2004-2009). Aktualisht punon nĂ« Departamentin e tĂ« Rinjve BIK-sĂ«. (Fitim Gashi)

Magjistroi Muhamed Mavraj MĂ« 03.06.2014 nĂ« mjedise tĂ« Kolegjit evropian “Dukagjini” tĂ« PejĂ«s nĂ« drejtimin Banka, Financa dhe Kontabilitet Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« mbrojtja publike e punimit master “Lidershipi dhe motivimi i punonjĂ«sve sipas Islamit dhe Menaxhimit modern dhe zbatimi i tyre nĂ« KomunĂ«n e PejĂ«s”. TĂ« punuar nga kandidati Muhamed Mavraj, kurse mentor Prof. Dr Ibish Mazreku e anĂ«tarĂ« tĂ« komisionit:1. Prof. Dr. Ibish Mazreku, Prof. Dr. Edmond Beqiri dhe Prof. Dr. Ali Sylqa. Komisioni vlerĂ«soi punimin me notĂ«n maksimale 10 dhe kĂ«shtu Muhamed Mavraj mori titullin master nĂ« Banka Financa dhe Kontabilitet. Ai u lind mĂ« 20.07.1983 nĂ« PejĂ«. Shkollimin fillor e ka pĂ«rfunduar nĂ« shkollĂ«n fillore “Xhemail Kada” tĂ« PejĂ«s, ndĂ«rsa shkollĂ«n e mesme nĂ« medresenĂ« e mesme “Alauddin” dega nĂ« Prizren. Ka diplomuar nĂ« Fakultetin e Studimeve Islame “Uludag” nĂ« Bursa tĂ« TurqisĂ«. MĂ« 2002 zuri vendin e dytĂ« nĂ« lexim tĂ« Kurani Kerimit nĂ« kuadĂ«r tĂ« MedresesĂ« “Alauddin”. Pas kthimit nga Turqia, fillimisht u inkuadrua si imam nĂ«

xhaminĂ« “Mesxhidii Madh” nĂ« PejĂ«, ndĂ«rsa nga viti 2011 punon nĂ« administratĂ«n e KBI-sĂ« tĂ« PejĂ«s dhe aty punon edhe tani arkĂ«tar. NĂ« vitet 2011 – 2013 ishte anĂ«tar i redaksisĂ« sĂ« revistĂ«s “Dituria Islame”, kurse qĂ« nga viti 2011 Ă«shtĂ« kryetar i Departamentit tĂ« tĂ« Rinjve tĂ« BIK-sĂ«, dega e PejĂ«s. ËshtĂ« absolvent nĂ« universitetin “Haxhi Zeka” tĂ« PejĂ« nĂ« Fakultetin e Shkencave tĂ« aplikuara tĂ« Biznesit – drejtimi Administrim Biznesi. NĂ« emĂ«r tĂ« KBI-sĂ« tĂ« PejĂ«s, i urojmĂ« suksese ne ngritjen intelektuale tĂ« tij dhe suksese nĂ« tĂ« ardhmen. (Musli Arifaj)

Magjistroi Kujtim Bislimaj MĂ« 30.04.2014, kandidati Kujtim Bislimaj nga Prizreni, e mbrojti me sukses temĂ«n e magjistraturĂ«s me titull “MĂ«simdhĂ«nĂ«si bartĂ«s i ndryshimeve nĂ« arsim” nĂ« Universitetin ShtetĂ«ror tĂ« TetovĂ«s (USHT) nĂ« TetovĂ«, Fakulteti Filozofik, programi studimor Pedagogji. Komisioni profesional i mbrojtjes, nĂ« pĂ«rbĂ«rje tĂ« Doc.dr. Rabije Murati - kryetar, Prof.dr. Fadbi Osmani - Mentor dhe Doc. dr. Agim Selmani - anĂ«tar, e çmoi lartĂ« punĂ«n e kandidatit dhe e vlerĂ«soi maksimalisht. Kujtim Bislimaj Ă«shtĂ« i diplomuar nĂ« Fakultetin e Studimeve Islame nĂ« PrishtinĂ« dhe Ă«shtĂ« i punĂ«suar nĂ« detyrĂ«n e imamit hatibit dhe mualimit nĂ« xhaminĂ« “Osmani r.a.” nĂ« KĂ«shillin e BashkĂ«sisĂ« Islame tĂ« Prizrenit. Me ketĂ« rast, Kujtim Bislimajt i urojmĂ« magjistraturĂ«n dhe i urojmĂ« suksese tĂ« mĂ«tutjeshme. (Orhan Bislimaj)

Magjistroi Ramadan Uka MĂ« 01.07.2014 Ramadan Uka nga Prizreni, e mbrojti me sukses temĂ«n e magjistraturĂ«s me titull “MĂ«simdhĂ«nia tradicionale dhe mĂ«simdhĂ«nia interaktive me qasje komperative” nĂ« Universitetin ShtetĂ«ror tĂ« TetovĂ«s, Fakulteti Filozofik, programi studimor Pedagogji. Komisioni profesional i mbrojtjes, nĂ« pĂ«rbĂ«rje tĂ« Doc.dr. Rabije Murati - kryetar, Prof.dr. Fadbi Osmani – mentor, dhe Prof.dr. Reshat Qahili - anĂ«tar, e çmoi lartĂ« punĂ«n e kandidatit dhe e vlerĂ«soi maksimalisht. Ramadan Uka Ă«shtĂ« i diplomuar nĂ« Fakultetin e Studimeve Islame nĂ« PrishtinĂ« dhe Ă«shtĂ« i punĂ«suar si mĂ«simdhĂ«nĂ«s nĂ« MedresenĂ« “Alauddin” - Paralelja nĂ« Prizren. Me ketĂ« rast, Ramadan UkĂ«s i urojmĂ« magjistraturĂ«n dhe suksese tĂ« mĂ«tutjeshme. (Orhan Bislimaj)

DUA

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

59

60

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

INFO

Islami ”ringjallĂ«â€ vlerat britanike Islami Ă«shtĂ« ringjallje pĂ«r “vlerat britanike” Ă«shtĂ« shprehur Ish-Kryepeshkopi i Canterbury, Angli, Dr. Rovan Villiams, e gjatĂ« njĂ« fjalimi kritik ndaj segmenteve Islamofobe tĂ« mediave britanike dhe vlerĂ«soi se xhamitĂ« kanĂ« punuar me famullitĂ« lokale pĂ«r tĂ« ofruar shĂ«rbime ndaj familjeve edhe ndaj tĂ« rinjve. Duke folur para njĂ« audience prej mijĂ«ra pjesĂ«marrĂ«sve nĂ« Festivalin Vjetor – Living Islam, organizuar nga ShoqĂ«ria Islame e BritanisĂ« nĂ« Lincolnshire, ditĂ« e Xhuma, ish-kryepeshkopi vlerĂ«soi se xhamitĂ« kanĂ« punuar me famullitĂ« lokale pĂ«r tĂ« ofruar shĂ«rbime ndaj familjeve edhe ndaj tĂ« rinjve.Komentet e tij vijnĂ« mes njĂ« skandali tĂ« dyshuar tĂ« emĂ«ruar “Kali i TrojĂ«s” nĂ« tĂ« cilin muslimanĂ«t nĂ« Birmingham u akuzuan pĂ«r pĂ«rpjekjen pĂ«r tĂ« marrĂ« pĂ«rsipĂ«r administrimin e njĂ« shkolle publike, akuza tĂ« cilat komuniteti lokal musliman i ka mohuar.MyslimanĂ«t britanikĂ« e kanĂ« fajĂ«suar skandalin tejmase tĂ« publikuar, i cili ka qenĂ« i mbuluar sĂ« tepĂ«rmi nga mediat e krahut tĂ« djathtĂ« nĂ« Angli, pĂ«r nxitjen dhe pĂ«rhapjen e ndjenjave anti-muslimane nĂ« tĂ« gjithĂ« MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar.Kryeministri britanik, David Cameron, ka bĂ«rĂ« thirrje qĂ« “vlerat britanike” qĂ« mĂ«sohen nĂ« shkolla, duke sugjeruar se fĂ«mijĂ«t duhet tĂ« mĂ«sojnĂ« pĂ«r Magna Carta. “Ne duhet tĂ« jetĂ« shumĂ« mĂ« tĂ« fuqishĂ«m, nĂ« pĂ«rurimin e vlerave britanike dhe tĂ« institucioneve qĂ« i pĂ«rkrahin ato. Ish-Kryepeshkopi i Canterbury, Angli, Dr. Rovan Villiams, i cili nĂ« vitin 2008 bĂ«ri thirrje pĂ«r zbatimin e aspekteve tĂ« caktuara tĂ« ligjit Islamik nĂ« Britani tĂ« Madhe, kritikoi, gjithashtu, nocionin e “vlerave britanike,” duke thĂ«nĂ« se ata duhet tĂ« jenĂ« mĂ« universale.

Turqia planifikon krijimin e bankave shtetĂ«rore islame Qeveria turke planifikon krijmin e tri bankave shtetĂ«rore islame si degĂ« tĂ« bankave konvenciale shtetĂ«rore, deri nĂ« fund tĂ« vitit 2015, njoftoi zv/kryeministrin pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r EkonominĂ«, Ali Babaxhan.Ai theksoi se tri bankat shtetĂ«rore, Banka Agrare (Ziraat Bankasi), Banka Popullore (Halkbank) dhe Banka e Fondacionit (Vakifbank) tĂ« kenĂ« dhe degĂ« islamike.“Ne kemi marrĂ« vendimin tonĂ« politikisht dhe urojmĂ« qĂ« sektori publik tĂ« jetĂ« pjesĂ« nĂ« sektorin bankar islamik”,

shtoi Babaxhan.Zv/kryeministri turk theksoi gjithashtu se “Ziraat Bankasi” ka filluar negociatat pĂ«r pjesmarrjen me stilin privat islamik dhe se qeveria e tij uron suksese nĂ« negociata. “Besoj se nĂ« fund tĂ« vitit 2015 do tĂ« ngrihen tri banka shtetĂ«rore islamike”, sqaroi Ali Babaxhan.“Ziraat Bankasi” Ă«shtĂ« njĂ« nga tri bankat shtetĂ«rore, qĂ« planifikon tĂ« hapĂ« njĂ« degĂ« pjesĂ«marrĂ«se, qĂ« tĂ« ofrojĂ« shĂ«rbime financiare pa interes. NĂ« katĂ«r muajt e fundit, “Bank Asya” ka qĂ«nĂ« nĂ« bisedime ekskluzive me BankĂ«n Islamike tĂ« Katarit gjatĂ« transferimeve tĂ« disa aksioneve tĂ« huadhĂ«nĂ«sve turq pĂ«r njĂ« bankĂ« me qendĂ«r nĂ« Doha.

PĂ«rkthimi i Kur’ani nĂ« kinezisht Libri i shenjtĂ«,Kur’ani, nĂ« origjinal, nĂ« gjuhĂ«n arabe, Ă«shtĂ« botuar pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« KinĂ« nĂ« vitin 1862... MĂ« vonĂ«, gjatĂ« viteve tĂ« fundit tĂ« sundimit tĂ« DinastisĂ« Ming, pĂ«rkthimi i Kur’anit nĂ« gjuhĂ«n kineze ka filluar tĂ« pĂ«rkthehet pjesĂ«risht, por askush nuk e mori pĂ«rsipĂ«r tĂ« pĂ«rkthej gjithĂ« Kur’anin e ShenjtĂ« nĂ« kinezisht. Pse? Sepse, atĂ«herĂ« besohej se Kur’ani nuk duhet tĂ« pĂ«rkthehet nĂ« gjuhĂ« tĂ« tjera, sepse gjuha arabe Ă«shtĂ« gjuha e Islamit dhe, pĂ«r kĂ«tĂ« arsye, tĂ« gjithĂ« myslimanĂ«t duhet tĂ« mĂ«sojnĂ« atĂ« nĂ« gjuhĂ«n arabe. TĂ« tjerĂ«, megjithatĂ«, kanĂ« thĂ«nĂ« se Ă«shtĂ« mirĂ« tĂ« pĂ«rkthehet Kur’ani, sepse Kur’ani tashmĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rkthyer nĂ« shumĂ« gjuhĂ« nga myslimanĂ«t qĂ« nuk janĂ« arabĂ«, qĂ« nuk e njohin gjuhĂ«n arabe. PĂ«rkthimi i parĂ« i Kur’anit tĂ« shenjtĂ« nĂ« gjuhĂ«n kineze Ă«shtĂ« pĂ«rfunduar dhe botuar nĂ« vitin 1930. Edhe pse myslimanĂ«t janĂ« pĂ«rqendruar nĂ« KinĂ«n perĂ«ndimore, Islami praktikohet nĂ« tĂ« gjithĂ« KinĂ«n. Feja Islame ka filluar tĂ« pĂ«rhapet nĂ« KinĂ« qĂ« nĂ« shekullin e VIII-tĂ« pĂ«rmes tregtisĂ« me vendet myslimane. JanĂ« dhjetĂ« grupet etnike nĂ« KinĂ« qĂ« janĂ« myslimanĂ«, duke pĂ«rfshirĂ« ujgurĂ«t, salarĂ«t, kazakĂ«t, tatarĂ«t, taxhikĂ«t dhe UzbekĂ«t, tĂ« gjithĂ« i pĂ«rkasin fesĂ« Islame. Deri mĂ« tani janĂ« publikuar 12 pĂ«rkthime tĂ« Kur’anit tĂ« ShenjtĂ« nĂ« gjuhĂ«n kineze.Ka edhe dy pĂ«rkthime tĂ« Librit tĂ« ShenjtĂ« tĂ« publikuara nĂ« KinĂ«, njĂ« Ă«shtĂ« nĂ« gjuhĂ«n ujgure dhe tjetri nĂ« gjuhĂ«n kazake.

INFO

Gjykata ç’bllokon pengesĂ«n pĂ«r ndĂ«rtimin e XhamisĂ« NdĂ«rtimi i xhamisĂ« sĂ« vetme nĂ« kryeqytetin grek nĂ« GreqisĂ« nĂ« AthinĂ«, pritet tĂ« fillojĂ« sĂ« shpejti pasi plani Ă«shtĂ« miratuar tetĂ« muaj mĂ« parĂ«. Xhamia pritet tĂ« jetĂ« gati gjashtĂ« muaj pas fillimit tĂ« ndĂ«rtimit. Kjo u bĂ« e mundur pasiqĂ« Asambleja e pĂ«rgjithshme e kĂ«shillit tĂ« shtetit nĂ« Greqi ka refuzuar njĂ« apel pĂ«r tĂ« parandaluar ndĂ«rtimin e njĂ« xhamie nĂ« AthinĂ«. NdĂ«rsa planet pĂ«r tĂ« filluar ndĂ«rtimin e xhamisĂ« janĂ« gati, ekstremi i djathtĂ« grekĂ«, i politikanĂ«ve tĂ« Agimit tĂ« ArtĂ« kanĂ« filluar fushatĂ«n kundĂ«r myslimanĂ«ve dhe imigracionit. Athina ishte dikur vendi i shumĂ« xhamive gjatĂ« periudhĂ«s osmane, por shumĂ« prej kĂ«tyre xhamive kanĂ« qenĂ« tĂ« mbyllura ose tĂ« pĂ«rdoren pĂ«r qĂ«llime tĂ« tjera, pasi Greqia u bĂ« shtet i pavarur, sidomos pas shkĂ«mbimit popullsisĂ« nĂ« mes tĂ« krishterĂ«ve dhe myslimanĂ«ve tĂ« TurqisĂ« e GreqisĂ«, shumĂ« xhami u boshatisĂ«n. MegjithatĂ«, OsmanĂ«t janĂ« pĂ«rpjekur pĂ«r tĂ« biseduar rreth ndĂ«rtimit tĂ« njĂ« xhamie nĂ« AthinĂ«, por kĂ«to plane dĂ«shtuan dy herĂ«, herĂ«n e parĂ« nĂ« vitin 1851 dhe herĂ«n e dytĂ« nĂ« vitin 1890. NjĂ« tjetĂ«r plan i udhĂ«hequr nga Egjipti u prish nĂ« vitin 1934. Planet pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« QendĂ«r Islamike pĂ«r OlimpiadĂ«n e vitit 2000, tĂ« cilat u mbajtĂ«n nĂ« AthinĂ«, gjithashtu dĂ«shtuan. Kjo, xhamia, edhe njĂ« herĂ« u bĂ« njĂ« çështje me vitin 2006, por mĂ« pas ministri i infrastrukturĂ«s, Makis Voridis ishte i gatshĂ«m pĂ«r tĂ« pranuar projektin. MegjithatĂ«, nĂ« muajin korrik, 2013, ofertat pĂ«r ndĂ«rtimin e xhamisĂ« filluan mĂ« nĂ« fund, por nuk u pĂ«lqyen nga grupet e ekstremit tĂ« djathtĂ«, si Agimi i ArtĂ«, tĂ« cilĂ«t kanĂ« marrĂ« pjesĂ« nĂ« njĂ« numĂ«r tĂ« protestave tĂ« dhunshme kundĂ«r planeve pĂ«r ndĂ«rtimin e xhamisĂ«. sot Ă«shtĂ« kryeqyteti i vetĂ«m nĂ« EvropĂ« qĂ« nuk ka njĂ« xhami zyrtare pĂ«r banorĂ«t e saj myslimanĂ«. NjĂ« ndĂ«rmarrje private do tĂ« ndĂ«rtojĂ« xhaminĂ« nĂ« AthinĂ«, e cila do tĂ« kushtojĂ« 1.292.000 $. Xhamia do tĂ« ndĂ«rtohet nĂ« tokĂ«n qĂ« i pĂ«rket MarinĂ«s Greke nĂ« Votanikos, pranĂ« qendĂ«r sĂ« AthinĂ«s.

Gruaja belge myslimane që ndihmoi 1000 persona të pranojnë Islamin Quhet Veronique Cools, dhe është me nënshtetësi belge, që herët e ka pranuar islamin, në saje të miqve të saj dhe leximeve të shumta për islamin. Deri më tash

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

ajo Ă«shtĂ« treguar shumĂ« aktive duke ndihmuar 1000 persona tĂ« tjerĂ« qĂ« tĂ« pranojnĂ« Islamin pasi e shndĂ«rrojĂ« shtĂ«pinĂ« e saj nĂ« QendrĂ«n Islamike pĂ«r myslimanĂ«t belgĂ« qĂ« kĂ«rkojnĂ« pĂ«r tĂ« mĂ«suar mĂ« shumĂ« pĂ«r fenĂ« e tyre. “Paragjykimet rrjedhin kur nuk keni njohuri tĂ« duhur, tĂ« vĂ«rtetĂ«, pĂ«r Islamin, tha ajo, ndĂ«rsa ishte duke pĂ«rgatitur pako ushqimore pĂ«r iftar, pĂ«r besimtarĂ«t myslimanĂ«t qĂ« kanĂ« agjĂ«ruar. Si mysliman ne duhet tĂ« njohim veten, tĂ« paraqesim veten para shoqĂ«risĂ« shumĂ« mĂ« mirĂ«. Qendra, Ă«shtĂ«, gjithashtu, e hapur pĂ«r tĂ« gjithĂ« myslimanĂ«t nĂ« BelgjikĂ« qĂ« janĂ« tĂ« interesuar pĂ«r tĂ« mĂ«suar mĂ« shumĂ« pĂ«r fenĂ« e tyre. MĂ« shumĂ« se 20 pĂ«r qind e popullsisĂ« sĂ« Brukselit Ă«shtĂ« me origjinĂ« myslimane nga Maroku, Turqia, Pakistani, Bangladeshi dhe vende tĂ« tjera afrikane. NĂ« kryeqytet, nĂ« Bruksell janĂ« 77 xhami dhe mbi 300 xhami janĂ« nĂ« gjithĂ« BelgjikĂ«n. Qendra e re punon pĂ«r tĂ« ndihmuar belgĂ«t pĂ«r tĂ« kapĂ«rcyer paragjykimet qĂ« kanĂ« pĂ«r fenĂ« Islam. Pas tetĂ« viteve tĂ« angazhimit, tĂ« informimit, Qendra Islame tani ka mĂ« shumĂ« se 1.000 anĂ«tarĂ«, shumica prej tyre janĂ« femra belge. VlerĂ«sohet se nĂ« BelgjikĂ«, e cila ka njĂ« popullsi prej 10 milion banorĂ«, ka 450.000 myslimanĂ« belgĂ«, rreth gjysma e tyre janĂ« me prejardhje marokene, ndĂ«rsa 120,000 janĂ« me prejardhje turke.

JaponezĂ«t mĂ«sohet tĂ« kujdesen pĂ«r ushqime hallalle Dhoma pĂ«r namaz (lutje), shami tĂ« punuara nga mĂ«ndafshi vendor dhe mish hallall, i vĂ«rtetuar, janĂ« shfaqur nĂ« Japoni, kĂ«shtu bosĂ«t e turizmit po zgjohen pas kĂ«rkesave tĂ« udhĂ«tarĂ«t, turistĂ«ve, myslimanĂ«. Vitin e kaluar, seminare si ky janĂ« mbajtur nĂ« 20 rajone tĂ« ndryshme nĂ« Japoni, ku ishin tĂ« ftuar hotelierĂ« dhe pronarĂ« tĂ« restoranteve pĂ«r tĂ« mĂ«suar se si tĂ« kujdesĂ«n pĂ«r muslimanĂ«t. PĂ«r njĂ« vend kryesisht homogjen me vetĂ«m rreth 100.000 myslimanĂ«, praktikues tĂ« Islamit, kjo do tĂ« thotĂ« me ja mĂ«sy rrugĂ«s, me sa duket e panjohur, por njĂ« treg nĂ« rritje, i cili do tĂ« dyfishohet pĂ«r nga numri i vizitorĂ«ve tĂ« huaj nĂ« vitin 2020.“UdhĂ«tarĂ«t myslimanĂ« ende nuk ndjehen rehat kĂ«tu,” tha Ibrahim Haxhi Ahmad Bedavi, kreu i kompanisĂ« sĂ« ushqimit Brahim nĂ« Malajzi, nĂ« njĂ« seminar, nĂ« kohĂ«n e fundit, rreth turizmit hallall nĂ« Tokio. “Qeveria duket se e kanĂ« kuptuar kĂ«tĂ«.” (R.Suma)

61

62

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

FJALËTËRTHORE

DITURIA ISLAME-289|SHTATOR 2014

63

Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.