Gratis hoofdstuk liefdesverdriet gast de bange

7. GAST DE BANGE

Zo voelt het Ik ben zo bang. Nu alleen te zijn. Met niemand. Alleen slapen, alleen thuiskomen‌ Hoe moet ik dat doen!

Het was een paniekerig gevoel. Alsof ik viel en me nergens aan vast kon houden.

Ik ben bang. Voor mijn eigen emoties. Ik ben bang dat het te groot voor me is en dat ik het niet aan kan.

112

De functie Hoe moet het nu met mij…?

Angst heeft verschillende functies. Het zorgt ervoor dat je heel alert bent. Word je te alert, ofwel wordt je angst te groot, dan daagt deze Gast je uit om jezelf eerst een beetje gerust te stellen voordat je toekomt aan de oorspronkelijke functie van angst: een plan maken, handelen.

Gast de Bange brengt je in staat van paraatheid. Dat geldt letterlijk voor je lichaam: er komt adrenaline vrij. Angst waarschuwt je tegen mogelijk gevaar en bereidt je voor om in actie te komen. Zo werkt het ook in de natuur. Voor een dier dat bang wordt van dreigend gevaar, een aanvaller bijvoorbeeld, is angst heel nuttig. Het dier ‘weet’ dat het alert moet blijven, dat het zich in veiligheid moet brengen. En daar handelt het dier naar: door hard weg te rennen bijvoorbeeld, zich gevechtsklaar te maken of zich juist heel stil te houden zodat de aanvaller hem niet ziet.

Misschien heb je wel gehoord van de drie manieren waarop het lijf op gevaar reageert: bevriezen, vechten of vluchten. Dat geldt niet alleen voor dieren. Misschien herken je de andere Gasten al een beetje in die drie. Bij bevriezen past de Verdover. Bij vechten de Boze. En bij vluchten passen op een bepaalde manier de Criticus en de Magisch Denker.

Bevriezen, vechten of vluchten hebben een beetje een negatieve klank.

Maar als je goed kijkt naar de Gasten die hier net genoemd zijn, dan weet je intussen dat ze een heel positieve en nuttige functie hebben, zolang je er niet in blijft hangen.

113

Hij verliet mij tijdens een vakantie. Plotseling. Zat ik daar aan de andere kant van de wereld met vier jonge kinderen. Ik weet niet meer hoe ik het precies gedaan heb. Ik schrok, maar ik kreeg ook een adrenalinestoot die me helderheid en energie gaf om het belangrijke van het onbelangrijke te scheiden. Ik heb alles geregeld om met het gezin veilig thuis te komen en alles weer in een zekere regelmaat te krijgen. Nadat alles weer op de rails stond, kon ik beginnen met verwerken. – Alice Bang kijkt naar voren en schat mogelijk gevaar in. Het waarschuwt je voor een onzekere tijd, waarin je het zelf moet gaan doen, zonder je ex.

Bang maakt je alert en zorgt dat je in actie kunt komen. Bang geeft je de energie om te handelen en leert je zo dat je kunt vertrouwen op jezelf en in je toekomst. Dit lijkt tegenstrijdig, je vertrouwen lijkt soms juist helemaal weg. Bang vraagt in eerste instantie echter even bij jezelf te komen, tot rust en geaard, om daarna in actie te komen. Daar is moed voor nodig. De angst helpt je ontdekken hoe moedig je bent.

Op deze plek wil ik jaloezie nog eens noemen. Bij Gast de Boze kwam het al ter sprake. Jaloezie heeft namelijk zowel met boosheid als met angst te maken. Als je je ex met een ander ziet of met een ander voorstelt, dan kun je misschien voelen hoe bang het je maakt dat jij die veilige plek niet meer hebt. Je reactie lijkt op jaloezie en zo zou je het misschien kunnen noemen, maar de onderliggende laag is angst.

Tot slot helpt deze emotie je om hulp en steun te durven vragen zodat je je zekerder voelt. Door contact met een vriend of een vriendin te zoeken en te praten over je angst kun je weer landen en je meer geborgen en veilig voelen.

Hoe komt deze Gast in jouw herberg?

Meestal komt Gast de Bange in je herberg als een alarmbel. Hoe moet ik dit doen? Hoe kom ik hier overheen?! Soms komt de Bange omdat je 114

angstig wordt van de heftigheid van de emoties die je overvallen. Durf te luisteren naar deze Gast, via je gastheer of -vrouw. Hij daagt je uit om met twee benen op de grond te komen en rustig te worden. Je kunt dan alle zaken op een rijtje zetten en een plan maken.

De valkuil Iedereen komt Gast de Bange tegen, of je wilt of niet. Dat komt omdat je vertrouwde omgeving verandert. Van wél een relatie naar geen relatie.

Als je denkt dat jij totaal geen angst hebt, vraag je dan eens af of je niet in de eerste valkuil van deze gast bent gestapt…

Negeren van je angst Je maakt jezelf groter dan je bent. Je probeert het hoofd koel te houden en verdringt alle gevoelens van schrik of zorgen. ‘Ik ben niet bang’, zeg je tegen jezelf. Maar is dat echt zo?

Let eens op je lijf. Je lijf liegt nooit. Voel hoe het met je spieren is. Misschien trek je je schouders onbewust naar binnen. Misschien zit je adem hoog, heb je last van buikpijn of een onrustige hartslag. Misschien voel je je heel alert, slaap je onrustig of staan je ogen vaak zomaar heel wijd open – allemaal lichamelijke uitingen van angst.

Misschien heb je het idee dat je je niet aan moet stellen of vind je je ex het niet waard om overstuur te raken. Misschien ben je bang dat als je Gast de Bange echt toe zou laten, je overmand zou worden en ‘het’ zou verliezen. Misschien heb je ooit wel eens een paniekaanval gehad en wil je dat nooit, nooit weer meemaken. Bang voor bang: het bestaat en veel mensen hebben er last van.

Maar Gast de Bange negeren is net zoiets als proberen een grote ballon onder water te houden: het kost veel kracht en je bent er de hele tijd mee bezig. De ballon wordt niet leger (eerder voller) en jij moet al je 115

spieren aanspannen om het wateroppervlak rustig te houden. Met mij is er niets aan de hand! Wie hou je dan precies voor de gek?

Mensen die mij niet goed kenden vonden me stoer. Hoe ik het toch maar even helemaal alleen deed na de scheiding. En eigenlijk vond ik dat zelf ook. Dat was aan de ene kant goed, want ik voelde me een soort van trots. Aan de andere kant werd het steeds moeilijker voor mij om toe te geven dat ik me ook zorgen maakte, dat ik bang was. Ik drukte dat weg. Achteraf begrijp ik waarom mijn migraine zo in alle heftigheid terug kwam in die periode. Wat ben ik eenzaam geweest met al mijn zorgen. – Tonny Wees eerlijk, want als je op deze manier omgaat met deze Gast, zul je zijn boodschap niet kunnen lezen en geen gebruik kunnen maken van de belangrijke functies van de Bange: de rust in jezelf vinden, energie om een plan te maken en eventueel steun van anderen vragen. Maar ook: de ballon boven halen, rustig naar de kant zwemmen, er even naar kijken, en langzaam, op jouw tempo, laten leeglopen. Misschien met een goede vriend of vriendin erbij. Je voelt de spanning weglopen en je komt in de werkelijkheid terug.

Jezelf verliezen in paniek Er is nog een valkuil bij deze Gast: je laten overnemen door angst. In paniek raken. Dat is het omgekeerde van de eerste valkuil. Je maakt het te groot en verliest perspectief. Ik kijk er zo naar: het is logisch dat je bang bent nu je relatie voorbij is. Het is een nieuwe situatie en je weet nog niet hoe je het allemaal moet doen. Nu, op dit moment, is dat de waarheid. Maar bij deze valkuil schuift het gevoel op van ‘ik weet het nu even niet’ naar ‘ik zal hier nooit overheen komen’. Je maakt het gevoel heel groot. Van ‘deze relatie’ naar ‘alle relaties’. Je angst past niet 116

meer bij de werkelijkheid. Je gedachten malen maar door en je bedenkt scenario’s hoe het verder met je zal gaan. Je lijf reageert met angstreacties zoals een hoge adem, gespannen spieren, een gevoel van alertheid en onrust, nek- en schouderpijn, darmklachten en ga zo maar door. Misschien probeer je je angstgevoelens te onderdrukken door wat meer te drinken of de ene sigaret na de andere te roken.

Angst is voor je lijf hetzelfde als stress. Je komt in een vicieuze cirkel.

Je negatieve gedachten voeden je angst en die voeden op hun beurt je negatieve gedachten. Gast de Criticus sluipt binnen, vermomd als worstcasescenario. Je brein wil weten waarom je lijf zo gestrest is en komt met een breinlogica van ‘ik zal wel bang zijn’, ‘oh jee, hoe moet het nu allemaal’ of ‘wat gebeurt er met mijn lijf!’ en daarbij komt weer een scenario. Onder het volgende kopje kun je lezen wat je kunt doen om hiermee om te gaan. Ook zou ik zeker het hoofdstuk Gast de Criticus nog eens lezen.

In mijn fantasie waren mijn kinderen uit huis geplaatst en zag ik mezelf eenzaam op een flatje. Ik flipte zowat bij zulke gedachten. Ik was zo bang dat ik het niet zou redden; dat ik ‘ het’ zou verliezen en aan lager wal zou geraken, dat ik mijn kinderen kwijt zou raken. Het is de meest heftige periode van mijn leven geweest. Het was mijn angst die met mij aan de haal ging. Het had niets met de werkelijkheid van doen. – Elly Na de scheiding kwam er zoveel op me af, dat ik bang was dat het eenvoudigweg te veel was. Ik voelde me een soort vulkaan die op uitbarsten stond, en ik was zo bang voor die uitbarsting! Ik wilde dat koste wat het kost onderdrukken en het maakte me intens angstig.

– Henriëtte 117

Het kan ook gebeuren dat je heel bang bent voor de emoties zelf, zoals Henriëtte. Je bent bang dat je emoties je overweldigen. Dat het zo Groot voelt dat je bang bent dat je het niet kunt dragen. Je komt dan niet eens toe aan het denken over de toekomst, maar je bent helemaal overgenomen door angst voor alle Gasten die je zouden kunnen komen bezoeken in je herberg. Je bent hierin zeker niet de enige. Je kunt zelfs bang zijn voor bang, ik noemde het eerder al even. Hieronder lees je meer over hoe je ermee om kunt gaan.

Zo ga je ermee om Misschien stelt het je gerust als ik je vertel dat bang zijn er echt bij hoort. Sommige Gasten komen misschien wel, misschien niet bij je op bezoek. Bang komt zeker weten. Dat komt omdat je situatie is veranderd. Als het vertrouwde verdwijnt, moet je een nieuwe balans vinden.

Om te beginnen laat je je bang-zijn binnen en luister je naar deze Gast.

Dat doe je terwijl je je bewust blijft van het feit dat jij de gastheer of -vrouw bent die de Bange waarneemt, dat er dus een afstand is. Dat is belangrijk.

Op de volgende pagina heb ik de oefening ‘De herberg’ voor je beschreven. Op mijn praktijk gebruik ik deze vaak om mensen te helpen om te gaan met hun angst.

118

DE HERBERGOEFENING

Lees de oefening door voordat je hem gaat doen. Zo meteen sluit je even je ogen en maak je in gedachten een beeld van jouw herberg.

Misschien zie je een tafel voor je met stoelen, een haard, een kaarsje en een bloemetje op tafel. Of misschien ziet het er bij jou anders uit.

Zie jezelf als gastheer of -vrouw in deze herberg. Dan stel je je voor dat er Gasten in en uit gaan. Ook Gast de Bange komt binnen. Je kunt zijn aanwezigheid voelen in je lijf, misschien voel je wat spanning.

Onthoud: jij bent niet deze spanning, je hebt het. Jij bent niet de angst, je ontmoet jouw Gast de Bange.

Dan ga je heel rustig met je aandacht naar je ademhaling. Je telt tien ademhalingen. Dan begin je weer bij één. Je voelt in je lijf hoe je je voelt. Merk maar of jouw Gast er nog is en wat hij je te vertellen heeft. Dan schrijf je op wat er in je opkomt. Als je merkt dat hij weer aanklopt, stel je je weer jouw herberg voor. Je herhaalt wat je eerder in de oefening deed. Je zult merken dat er met deze Gast echt wel te praten valt, en dat hij ook nog zinnige dingen brengt – zolang jij maar steeds weer contact met je lijf maakt en je het beeld van je herberg voor de geest haalt.

De herbergoefening maakte voor mij het verschil tussen zwemmen en verzuipen..

– Herman

119

Welke informatie krijg je tijdens het doen van de herbergoefening?

Wat kun je gebruiken om een plan te maken voor jezelf, om wat meer grip te krijgen op de situatie? Hoe ga je het verlies van je relatie verwerken, een plek geven? Misschien komt er wel in je op dat het kopen van dit boek een belangrijke stap is geweest omdat het je houvast biedt. Wat is verder nog belangrijk? Je Gast weet je feilloos te brengen naar de dingen die nog niet helemaal goed geregeld zijn.

Welke praktische dingen moet je organiseren, en hoe zorg je goed voor jezelf de komende tijd? Wie kan jou hierbij helpen? Brainstorm erop los over deze dingen, schrijf ze op en onderneem vervolgens actie de komende dagen. Hiervoor is deze Gast bedoeld.

120

121

Het is normaal dat je bang bent als zo’n belangrijke verbinding verbroken wordt. Als je actie hebt ondernomen zoals ik hierboven beschrijf, dan zul je al een stuk geruster zijn. En het kan heel goed zijn dat er dan nog een stukje Bang overblijft omdat je niet weet hoe de toekomst echt zal zijn en hoe je je erbij zult voelen. Als jij weet hoe je met deze Gast kunt omgaan, dan is dat geen probleem meer; de informatie die je nodig hebt, komt vrij op het goede moment. Dat is ook een stuk vertrouwen dat je krijgt als je de Bange echt durft te gaan gebruiken. Je angst verwelkom je daarom met het vertrouwen dat het er mag zijn.

Het belang van aarden De Bange is een belangrijke Gast en komt in het proces van het verwerken van liefdesverdriet zeker weten naar voren. De vraag is dan ook niet óf hij komt, maar hoe jij met hem omgaat. Met de oefening ‘De herberg’ zet je een stap in de goede richting; in de psychologie noemen ze het ‘aarden’. Je aandacht verplaatst zich naar je lichaam, je maakt contact met jezelf.

Waarom is dat aarden zo belangrijk? Angst is een vluchtig en drukkend gevoel, maar het beheerst tegelijkertijd je hele hoofd. Angst maakt zweverig, duizelig. Je voelt het ook in je lijf: je ademt hoger, je bent hyper, je eet bijna niets meer of juist heel veel. Je angstige gedachten voeden je lichamelijke reacties en die brengen je gedachten weer op hol.

Je helpt jezelf door de angst uit je hoofd te halen en de aandacht te verleggen naar je lichaam. Bijvoorbeeld door fysiek aan de slag te gaan, zoals met een wandeling van een half uur, elke dag en het liefst in de natuur. Laat je vasthouden door mensen die het goed met je voorhebben, voel hun steun ook lichamelijk. Sta jezelf toe om even te ontspannen in hun armen. Vertel over je angst en vraag anderen of ze je naar je willen luisteren. Niet om jouw angst voor je op te lossen, maar om 122

samen met jou te zijn terwijl je dit gevoel hebt. Het zorgt ervoor dat je aardt. Zeg tegen jezelf: ik ben bang en het is oké. Of: Gast de Bange is op bezoek, ik laat het toe. Geef hem een stoel, erken dat hij erbij hoort en ga met je aandacht naar je lijf.

Help jezelf te dragen Hoe meer vertrouwen je stap voor stap ontwikkelt, hoe meer en hoe makkelijker het lukt om te aarden als deze Gast je herberg bezoekt. Je draagkracht groeit. Het wordt gemakkelijker om de andere Gasten te ontvangen want je voelt je minder bang en je hebt meer vertrouwen. In de psychologie heet dit ‘containment’. Dit woord komt uit het Engels en is lastig te vertalen. Het Nederlandse woord ‘bevatten’ komt nog het dichtstbij. Denk aan het woord ‘container’. Je hebt het gevoel dat als je volloopt met alle gevoelens, je gaat overlopen als een te vol kopje thee.

Maar klopt dat beeld dat je van jezelf hebt wel? En kun je die container groter maken, het vertrouwen in jezelf groter maken?

Door een paar zaken goed te regelen, kun je jouw gevoel van containment behoorlijk verhogen.

Draag jezelf: Aarden Om emoties te kunnen dragen, is het nodig om te aarden. Aarden zorgt ervoor dat jij letterlijk jouw eigen lijf als container gebruikt door met je aandacht uit je hoofd naar je lijf te gaan. Dat kan op allerlei manieren door lichamelijk aan de slag te gaan; in de tuin, via sport, in bad gaan of naar de sauna. Ook helpen ontspanningsoefeningen waar je met je aandacht naar je lichaam gaat, en je gedachten als het ware niet meer voedt met jouw aandacht. Als je in contact met je lijf komt, dan voel je dat je zoveel meer basis hebt dan je denkt. Onderstaande oefening is een aarden-oefening die ik vaak gebruik.

123

DE AARDEN-OEFENING

Lees deze oefening door voordat je hem gaat doen. Sluit zo meteen je ogen en ga met je aandacht naar je ademhaling toe. Neem je ademhaling waar, precies zoals hij is. Probeer hem niet te veranderen.

Het gaat erom, dat je je aandacht een beetje meer uit je hoofd haalt en wat meer in je lijf brengt. Neem waar hoe de lucht via je neus of mond via je luchtpijp in je longen komt. Merk hoe je borstkas zich opent om je longen ruimte te geven. Voel hoe de lucht je lichaam zonder inspanning, zo vanzelf, weer verlaat. Zo ga je je ademhaling waarnemen. Helemaal in je lijf. En steeds als je merkt dat je in een gedachte of een beeld zit, dan neem je dit waar, zonder dat je erover oordeelt, heel neutraal, en je gaat weer met je aandacht naar je lijf, naar je ademhaling. Dit is steeds een belangrijk moment, omdat je hier de keuze hebt: ga ik met de gedachtentrein mee, of kies ik ervoor om mijn aandacht in mijn lijf te laten zijn?

De bedoeling van deze oefening is dat je leert dat je kunt kiezen om bij je rust, bij je lijf, in de aarding te zijn. Die keuze maak je op een dag misschien wel honderd keer onbewust, en vaak kies je in de hectiek van de dag voor de gedachtentrein. In deze oefening, die maar vijf minuten hoeft te duren, word je je ervan bewust dat je een keus hebt en merk je wat het je doet om wat langer in je lijf te zijn. Wees geduldig en liefdevol met jezelf; niets is fout. Het is een proces van onderzoek en groei met als doel jou te laten merken dat je meer keuzes hebt dan je denkt. Het kan niet mislukken. Hooguit merk je dat je de ene keer meer rust ervaart dan de andere keer.

124

Draag jezelf: Structuur aanbrengen Met het lezen van dit boek breng je structuur aan door je emoties te ontwarren. Je gaat de meest aanwezige benoemen en daarmee aan de slag. De metafoor van de herberg helpt je hierbij. Probeer in te zien, en dat kan ik niet genoeg benadrukken, dat jij de angst hebt en niet bent. Je kunt het makkelijk zien in duizend dagelijkse dingen: je lach, je sociale vaardigheden, je vriendschappen, je werk enzovoort. Deze gaan gewoon door, ook in de meest bange tijden. Jouw emoties ervaar je, ze zijn tijdelijk bij jou maar je valt er niet mee samen. Vaak komen emoties in golven, ze komen en ze gaan. De oefeningen in dit boek helpen je om structuur aan te brengen en te begrijpen wat er met je en in je gebeurt.

Draag jezelf: Boor hulpbronnen aan Je kunt zo makkelijk vergeten wat je goed kunt. Wat hielp jou eerder?

De meeste mensen kijken behoorlijk van zichzelf op als ze er maar even goed voor gaan zitten. Je hebt al leed gekend, je hebt al eens gerouwd, je bent al bang geweest. Wat deed je toen? Wat hielp je? Welke kwaliteiten van jezelf kwamen je goed van pas? Doe deze oefening op p.128.

Het is belangrijk om het op te schrijven, want je kunt zo makkelijk vergeten wat je goed kunt. En als belangrijkste les: je kunt blijkbaar op jezelf rekenen.

Toen wij in jouw praktijk deze oefening deden, ontdekte ik dat ik toen ik vroeger verhuisd was, eigenlijk heel goed in staat was om mezelf te troosten als ik het moeilijk had. Ik keek dan als twaalfjarige jongen in de spiegel en zei: jij blijft toch jij wat er ook gebeurt. Geweldig dat die herinnering boven kwam. Ik heb het meteen weer gedaan, op jouw praktijk een keer bij de spiegel, en daarna elke ochtend, een hele tijd lang. Het gaf power! – Jan 125

Naast een reisje in het verleden kun je ook een reis naar de toekomst maken. Stel je jezelf voor aan het einde van je leven. Je bent oud, wijs en je hebt veel meegemaakt. Waarschijnlijk nog wel ingrijpender dingen dat dit. Nu zit je in Huize Avondrood of slijt je je laatste levensfase als pensionado op een tropisch eiland. Je hebt een pen gepakt en je schrijft je jongere zelf (je huidige zelf) een brief. Wat zou je jezelf adviseren?

Hoe zou je jezelf geruststellen? Welke wijsheid van een oudere versie van jezelf zou je die jongere jij willen meegeven? Waar zou je jezelf voor waarschuwen? En waar zou je een grapje over maken? Schrijf deze brief ook echt (op p.128) en lees hem de komende tijd zo nu en dan.

Dit vond ik een van de grappigste oefeningen die je mij gaf: we stonden in jouw praktijk en je had een hele lijn van IKEA-placemats neergelegd op de grond, die mijn levenslijn moest voorstellen. Jouw vraag om een beeld te maken van wie en waar ik in mijn laatste levensfase zou zijn, ontroerde me meteen en maakte me tegelijkertijd aan het lachen: een eigenwijze ‘Golden Girl’ die veel had meegemaakt maar die nog steeds volop in het leven stond. Ik stond namens deze Golden Girl op de laatste placemat in de richting van mijn verleden en kon mijn jongere ik iets adviseren. Ik kon alleen maar, en uit de grond van mijn hart zeggen: ‘ het gaat helemaal goed komen met jou.’ Zo’n helende oefening.

– Marianne Je kunt de oefening ook zo uitvoeren zoals Marianne beschrijft. Ergens in jou zit al dat wijzere stuk, en dat kun je ook op deze manier aanspreken.

126

Je kunt van anderen leren. Misschien ken je in jouw omgeving wel iemand die je bewondert of van wie je wel eens denkt ‘had ik dat ook maar’. Het hoeft niet eens een bestaand persoon te zijn: een personage uit een boek of film kan ook. Haal diegene helder voor ogen en bedenk hoe diegene ermee om zou gaan. Kijk en luister goed en vergeet niet op p.129 op te schrijven wat jou goede tips lijken.

Het geweldige van Superman vind ik dat hij als Clark Kent het gevaar spot, de tijd neemt om zich even om te kleden en dan te handelen. Ik denk dan: niet meteen er boven op springen, eerst even voorbereiden.

– Chris Mijn voorbeeld is Gandhi. Hij maakte zich niet groter dan hij was.

Hij was misschien wel bang, maar zijn vertrouwen in de universele liefde was veel en veel groter. Dat wekt zo’n vertrouwen. – Annet

127

OEFENING: JOUW HULPBRONNEN

In de tekst (p.125-127) vind je drie manieren waarop je jouw persoonlijke hulpbronnen kunt vinden, met voorbeelden erbij. Schrijf hieronder op welke bronnen jij op dit moment kunt aanboren.

1. Bron: je eigen leven. Wat hielp jou eerder in moeilijke situaties op een positieve manier? Hoe zou je dit nu ook kunnen toepassen? Je kunt eventueel even naar het voorbeeld van Jan kijken.

2. Bron: je wijzere zelf. Schrijf vanuit je oude, wijzere zelf een brief aan de ‘jij’ van nu, zoals in de tekst beschreven staat. Lees dan nog eens terug en beantwoord deze vraag: welk positief advies geeft jouw wijzere, oudere deel jou om met de situatie om te gaan? Hoe ga je dit advies gebruiken?

3. Bron: leren van anderen. Wie zijn jouw helden, jouw voorbeelden? Wat doen ze in moeilijke situaties om er beter mee om te 128

kunnen gaan? Wat kun je van hen leren in jouw situatie nu? Hoe zou je dat aanpakken? Chris en Annet geven een voorbeeld in de tekst.

Draag jezelf: Kom tot rust bij iets groters Jezelf zien in relatie tot iets groters kan je heel veel rust geven. Annet neemt Gandhi als voorbeeld – en velen met haar. Natuurlijk verbinden niet alleen Gandhi en Nelson Mandela, die ook vaak als voorbeeld genoemd wordt, zich aan het ‘grotere’, maar het zijn wel een paar bekende voorbeelden. Wat is ‘iets groters’? Dat is voor iedereen verschillend. Contact met de natuur maken, weten dat de zon dagelijks opkomt en ondergaat, dat seizoenen komen en gaan, dat de aarde draait, dat er iets is dat groot is en waarvan jij onderdeel uitmaakt. Niet om het weg te relativeren, maar om wat meer los te kunnen laten: er zijn grotere krachten en machten.

Maak een wandeling in de natuur, ervaar dat je er deel van uitmaakt, dat je iets mag overlaten aan ‘wat groter’ is. Het helpt je om dingen los te laten, het leert je dat er een grotere bedding voor je is dan jouw, soms beperkte, wereld. Zeker als je bang en benauwd bent, vind je ruimte in iets groters. Als je gelovig bent kun je hier een godsbeeld bij hebben, als je niet gelovig bent dan kun je contact maken met datgene dat groter is dan leven en dood. Veel mensen noemen dit ‘het universele’, ‘de grotere geschiedenis’ of ‘de kosmos’. Zo hervind je jouw verbinding met het ritme van het leven zelf. Dat geeft rust en vertrouwen in de goede afloop.

129