8. GAST DE VERDRIETIGE
Zo voelt het Als ik erop terugkijk voel ik me zo stom dat ik koste wat het kost niet wilde huilen. Ik denk ‘trots’ ofzo… Nou, het heeft me behoorlijk in de weg gezeten. Huilen, huilen, huilen. Je weet toch wat ze zeggen: een gebroken hart. Dat had ik. Echt. Ik was ‘gebroken’, ik had er gewoon lichamelijke pijn van. Fysieke pijn. Ik ben blij dat ik naar mijn moeder kon. Op de bank kruipen en uren janken. En dan getroost worden en koekjes krijgen. Je hebt er geen idee van hoe belangrijk dat was. Verdrietig zijn, dat ging wel. Maar omgaan met een holle leegte in mijzelf… alsof er geen einde aan kwam… ik vond het heftig.
132
De functie ‘Ik loop leeg, het komt vanuit mijn tenen.’ Verdriet is een heel logische emotie. Je voelt de pijn, dus je huilt. Dat is ook een van de functies van het verdriet dat je hebt: de pijn eruit laten komen. Daarnaast laat verdriet je behoefte aan verbinding en troost zien – een tweede functie van verdriet. Je tranen helpen mensen om jou te helpen. Als je huilt, snapt iedereen het, en weten ze wat hen te doen staat. Het is logisch dat je huilt. Dus laat je tranen zien en laat je troosten. Vertel snikkend over alles: over hoe je je ex mist, over de pijn die je voelt nu je alleen bent, over je toekomst die aan diggelen ligt. Kruip er helemaal in. Dit soort momenten zijn van jou en iedereen is er voor jou. Via dit contact met jezelf, met anderen en met jezelf via anderen kun je contact maken met de loutering. Dat is, naast pijn vrijlaten en verbinding vinden, de derde functie van verdriet: loutering, oftewel schoonmaken. In het gedicht over de herberg staat het mooi omschreven: ‘Zelfs als er een menigte verdriet binnenstormt, die met geweld je hele huisraad kort en klein slaat. Behandel dan toch elke gast met eerbied, misschien komt hij de boel ontruimen om plaats te maken voor extase…’ Ook jouw verdriet kan tekeergaan als een gewelddadige menigte. Fysieke pijn. Tot in je tenen. Huilen alsof je binnenstebuiten wordt gekeerd. Dat huilen gaat je waarschijnlijk wel goed af – je kunt ook niet anders. Wat verdriet voor veel mensen zwaar maakt, is dat het afwisselt met gevoelens van leegte in jezelf. Een huilbui lucht op maar na afloop voelt het nog niet ‘af’. Herken je die leegte? Wat moet je ermee? Het is een onbestemd gevoel waar je het liefst snel aan voorbijgaat. Je voelt je hol en koud. Je zou bijna niet geloven dat zo’n naar gevoel ergens goed voor is. Maar toch is het zo. De leegte zorgt voor een schoongevochten 133
herberg. In deze leegte kiemt wat Rumi in zijn gedicht over de herberg ‘extase’ noemt. Daar moet je overigens niet op zitten wachten, je voelt vanzelf wanneer die er is: de leegte bereidt je voor op een nieuw begin. Zo ga je ermee om Verdriet beleef je, doorleef je. Keer op keer. Van de kleinste treurnis tot dat scheuren van je ziel. Hopelijk vind je op die dagen vol verdriet vrienden met wie je het kunt delen, van de tranen tot de leegte. Probeer die stroom op geen enkel moment te dwarsbomen. Ten eerste lukt je dat toch niet, je verdriet is een ‘ force of nature’. En ten tweede, omdat je daarmee knopen in het proces legt die later behoorlijk kunnen gaan irriteren. Verdieping vinden in verdriet Je zult merken dat je lichtpuntjes gaat vinden als je er doorheen blijft gaan. Vondsten in de leegte, energie uit de loutering. Alsof de zon even schijnt. Schrik niet als je bijvoorbeeld ineens uit het niets heel hard moet lachen. Diep verdriet en diep plezier liggen heel dicht bij elkaar. Misschien herken je het wel, dat je intens moet huilen en dan gebeurt er iets waar je direct de slappe lach van krijgt. Of omgekeerd: dat je ontzettend moet lachen en dat je tranen van vreugde overgaan in verdriet, zonder dat je weet waarom en hoe. De momenten dat de zon even schijnt, dat is een laag van emotionele eenheid in jezelf. Je vangt een glimp van geluk. Dat kan heel raar voelen, alsof er iets niet klopt. Het tegendeel is waar: dat gevoel van emotionele eenheid is een kern van wat jij altijd bij je draagt, van wie je bent. Als dat omschakelen gebeurt, weet je dat je heel diep bij jezelf bent. Laat je op geen enkel moment en door niemand uit deze fase trekken. Ook niet door jezelf. Het heeft zijn eigen tijd. De weg hier134
naartoe kan lang zijn maar de beloning is navenant. Van alle Gasten die op bezoek kunnen komen, is verdriet verreweg de meest reinigende ontmoeting met jezelf. Ik heb geleerd om mijn verdriet te verwelkomen. Na een huilbui waarin ik me zo ongeveer binnenstebuiten gekeerd heb, ervaar ik een vreemd gevoel van opluchting en zelfs een beetje geluk. Totdat de volgende golf komt. Ik moet er echt aan wennen. – Renate Wat in de leegte leeft Daar ben je dan, in de diepte van jezelf. Verdriet en leegte wisselen elkaar af. Soms zijn er dagen dat je je alleen maar leeg en hol voelt. Als je deze leegte durft te beleven, zul je merken dat er iets voor terugkomt. Bij de behandeling van rouwprocessen in mijn praktijk worden mensen vaak bang van dat gevoel van leegte. Het voelt zo... niets. Het is zo overweldigend kaal. Nergens zin in, moe. Het is een kwetsbaar en hol gevoel. Het durven beleven van dit gevoel gaat makkelijk als je vertrouwt op wat erachter zit, dat in de leegte het gevoel van ‘thuiskomen’ leeft. Ik merk, zowel in mijn eigen leven als bij mijn cliënten, dat in het omgaan met leegte je precies leert herkennen wat je echt nodig hebt en wat je niet nodig hebt. Je hebt waarschijnlijk geen zin in simpele afleiding en laat alleen je meest dierbare naasten dichtbij komen. Je kunt je niet meer aanpassen, je moet wel luisteren naar wat jou voedt. Want dat is waar je nu behoefte aan hebt: je zuigt als een spons zachte en voedende ervaringen op die je weer helpen opbouwen uit de leegte. Je groeit opnieuw. Hoe beter je met die goede, emotionele voeding (van jezelf of anderen) voor jezelf zorgt, hoe meer je in deze leegte kunt en durft te zijn. 135
Dan komt de paradox: als je met de leegte durft te zijn en weet wat jij nodig hebt, als je hebt losgelaten dat je het moet fixen en als je hebt geleerd dat je alles helemaal zo kunt laten zijn zoals het is, dan vind je jezelf ineens levendig en vervuld terug in je nieuwe leven. Alleen lief contact wilde ik, en alleen van de mensen die helemaal ‘echt’ zijn. Contact zonder woorden, dat iemand bij me zit, we een kop thee drinken en zwijgen. Elkaar soms even aankijken en weten dat het nu even gewoon is zoals het is. – Enneke Het verlangen naar echtheid De leegte is eng. Vooral omdat er (nog) geen lichtpuntje is en niemand je kan vertellen wanneer dat wél komt. Je kent vast het verhaal van de Phoenix wel: een vuurvogel die een nest bouwt van kaneeltakken en vervolgens zichzelf in vuur en vlam zet. Uit de as herrijst de vuurvogel, als herboren: een nieuw, schoon begin. Het is een mooi moment, die herrijzenis. Dat voelt prachtig, en dan ook nog eens zo’n geweldige flamboyante vogel. Je kunt het helemaal voor je zien. We gebruiken het verhaal dan ook vaak om dat machtige gevoel van loutering over te brengen. Maar daarbij slaan we een stap over. Het moment ervoor, waarop de vlammen zijn gedoofd en er niets dan as is. De grijze as. Alles wat er was, teruggebracht tot bijna niets. Tot het minimale. Stoffig, droog, onbeduidend. Dat moment slaat het verhaal van de vuurvogel gemakshalve even over omdat het moeilijk is om de waarde te laten zien. Omdat het nietig, machteloos en klein is. Dat moment is jouw huidige moment. Een punt waarop er niets meer is dan jij en vertrouwen. Het vertrouwen dat het licht komt, dat de vuurvogel herrijst. Vertrouwen zonder bewijs, zonder uitzicht, zonder 136
richting. Het moment in de as is een van de meest pure momenten in het proces. De waarde ervan wordt onderschat, waarschijnlijk ook door jou. Door de leegte te omarmen, ervaar je de heelheid van wie je bent. Dit punt gaat je nieuw perspectief geven. In deze leegte is rust, stilte. Leer je leegte kennen en zorg goed voor jezelf. Niets dan deze leegte brengt je dichter bij jezelf, bij jouw eigen stilte. Hier begint ook de aanvaarding; de leegte is innerlijke rust en stilte geworden. Blijf bij deze stilte, ze is je goed gezind. Jouw eigen stilte is de ideale voedingsbodem om je leven in een ander perspectief te zien en betekenis te geven aan alles wat er is gebeurd. Je wordt als het ware opnieuw geboren, je staat op in een nieuw leven. Heel vreemd, maar ik leek weer contact te krijgen met mijn intuïtie. Ik kon alleen nog maar luisteren naar wat echt was voor mij, wat wáár was voor mij. Het kaf werd van het koren gescheiden; ik voelde heel goed aan wat ik verder wilde met mijn dag, met mijn leven. – Dineke Er zijn twee dingen gebeurd in de as: je ontmoette jezelf in de leegte, puur en kwetsbaar, én je leerde vertrouwen, zonder uitzicht en zonder verwachting. Dat geeft je een diep, berustend en bescheiden zelfvertrouwen. Het komt goed, want jij bent er. En niets kan dat ooit veranderen. Nu de eerste vonk van het licht er weer is en je net als die vuurvogel in alle pracht uit de as spat, kun je jezelf positieve en opbouwende vragen stellen. Vanuit de leegte heb je niets dan mogelijkheden. Je bent 100 procent eerlijk en waarachtig. Je bent niet meer versluierd door emoties, ontkenning of kritiek op jezelf of anderen. Je kunt jezelf vragen stellen. Wat heeft deze periode je gebracht? Wat heeft de relatie je geleerd? Wat wil je ontwikkelen? Wat wil je nooit meer? Je kunt het mooie meenemen, je kunt achterlaten wat niets met jou te maken heeft 137
en lering trekken uit wat je meemaakte. Je groeit en groeit als mens. Meer hierover bij de volgende Gast: Zingeving. De valkuil De Verdrietige is een mooie, zachte en soms heel lastige gast. Je kunt valkuilen tegenkomen. Vooral de, aangeleerde, drang je verdriet weg te drukken is een venijnige. Realiseer je dat je, als je dat doet, je ook je eigenlijke karakter wegdrukt. Het is een cosmetische oplossing, je bent je emoties aan het botoxen. Je gaat in je hoofd zitten en boven je gevoel staan. Daarin ben je niet alleen: veel van mijn cliënten hebben moeite om hun verdriet te vinden en te beleven – laat staan de diepte en de loutering van de leegte. Als je merkt dat jij je verdriet niet toestaat, of als je wilt weten hoe je nog bewuster kunt worden en meer kunt leren van Gast de Verdrietige, lees dan vooral verder in dit hoofdstuk. De valkuilen van Gast de Verdrietige versterken elkaar vaak. Het is onmogelijk om die invloeden los van elkaar te zien. Je wordt gevormd door het gezin waarin je opgroeide, de cultuur van de familie, de invloeden van vrienden, school, de maatschappij. Succes, teleurstelling, conflict – een enkele gebeurtenis kan een leven veranderen. De cultuur van je land, je familie en je persoonlijke geschiedenis zijn met elkaar verweven. Toch licht ik enkele aspecten uit om je te helpen meer bewust te worden van de valkuilen die jij tegen kunt komen.
138
Deze valkuilen kom ik vaak bij cliënten tegen: 1. obstakels vanuit de cultuur waarin je leeft: hoe er in Nederland met verdriet wordt omgegaan 2. gevolgen van de invloed van het man- of vrouw-zijn in onze westerse maatschappij 3. invloed van je familiecultuur 4. patronen in je persoonlijke rouwgeschiedenis 5. dwarsbomende gevolgen van trots of koppigheid 1. ‘Nederlanders zijn nuchtere mensen’ In sommige culturen is het gemakkelijker om uiting te geven aan pijn dan in andere. Wij Nederlanders staan bekend om onze nuchterheid. Een traantje wegpinken kan altijd. Als je relatie afloopt staan je vrienden en familie voor je klaar. Huil maar lekker, huil maar fijn. Maar na een paar keer hoor je er toch wel vanaf te zijn. Dat zit een beetje in onze cultuur: doorgaan, niet te lang stil blijven staan bij wat gebeurd is. Het is belangrijk dat je bij jezelf blijft en dat je je verdriet niet verlaat om in de maat te kunnen lopen. Als je dit verdriet helemaal kunt doorleven, dan heb je daar later in het proces, en in de rest van je leven, veel profijt van. Er blijft dan niets hangen en je kunt echt schoon schip maken. Na vier maanden leek mijn omgeving besloten te hebben dat het maar eens over moest zijn met mijn verdriet. Ik probeerde zelf ook weer mee te doen met gezellige dingen met de vriendinnenclub, maar ik voelde me zó eenzaam en onbegrepen... – Ciska Misschien helpt het je als je begrijpt wat er eigenlijk gebeurt als mensen liever hebben dat je stopt met verdrietig zijn. Als je familie en vrienden die je willen helpen het gevoel hebben je niet te kúnnen helpen (omdat 139
je maar blijft huilen) dan kunnen ze zich machteloos gaan voelen en dat is niet prettig. Het is dan voor je omgeving gemakkelijker als het weer beter met je gaat, omdat iedereen dan opgelucht adem kan halen. Maar: misschien was jij nog niet klaar met huilen. Blijf jezelf dan trouw. Je zou je dierbaren iets kunnen vertellen hierover: ‘Dank je voor al je troostende woorden. Ik heb nog even tijd nodig voor mijn verdriet, fijn dat je er voor me bent.’ Door het bespreekbaar te maken wordt het gemakkelijker voor iedereen. … totdat ik een van hen in vertrouwen vertelde dat ik nog niet over Bas heen was. En dat ik veel druk voelde om er niet meer over te vertellen en gewoon gezellig te doen. Mijn hart klopte in mijn keel; ik was bang dat ze zou zeggen dat het tijd werd om hem te vergeten. Maar ze zei me dat ze blij was dat ik eerlijk was en mijn waarheid gesproken had. Zij werd zelf ook eerlijk en vertelde dat ze niet goed wist wat ze voor me kon doen. We stonden op en gaven elkaar een knuffel. Precies wat ik, maar blijkbaar ook zij, nodig had. – Ciska 2. ‘Wees een man’ of ‘wees een flinke meid’ Nog meer over cultuur: het kan veel uitmaken of je als jongetje of als meisje geboren wordt. Elk mens is uniek. Elk levensverhaal is anders. In mijn praktijk zie ik echter wel bepaalde mannenproblemen en vrouwenissues als het gaat over hoe met pijn om te gaan. ‘Echte mannen huilen niet!’ zei mijn vader altijd. Of ‘Huilen? Stel je niet aan!’ Of hij zei: ‘Je gedraagt je als een meisje.’ In zijn ogen wilde ik het goed doen. Ik word er nu echt verdrietig van. Ik was een gewone kleine jongen en werd hard gemaakt. Wat heb ik lang een slot op mijn verdriet gehad. – Hans 140
De mannenvalkuil Dit is voor de mannelijke lezers. Bijna alle mannen leren het huilen als kind af. Er is een verbod op huilen. Je slikt het weg. Kiezen op elkaar. Anders ben je al snel een mietje. Mannen huilen niet. Punt. Heb je James Bond, Superman of de Man van zes miljoen (voor de oudere mannen onder ons) wel eens zien huilen? Nee. Huilen jongetjes? Natuurlijk huilen die. In de periode tussen jongen-zijn en man worden gebeurt er iets: huilen wordt in veel culturen vakkundig uit het arsenaal van emoties gewerkt. Met bovenstaande zinnetjes als omheining zit de jonge jongen (die net als alle meisjes natuurlijk ook verdriet voelt) gevangen in zijn emotie. Hoe is dat bij jou? Herken je iets uit het verhaal van Hans? Is verdriet uit je pakket mogelijke emoties verdwenen? Jij vindt het misschien moeilijk om het verdriet toe te laten, maar de gastheer in jou opent de deur met net zoveel gastvrijheid als altijd. Als je luistert naar je verdriet ga je meer begrijpen over jezelf. Niet huilen hielp je ooit tegen (mogelijke) afwijzing van je ouders, net als bij Hans, en wie kan dat weerstaan? Maar nu zet het niet-kunnen-huilen je helemaal vast in je hoofd. Nu is het misschien niet meer je vader of moeder die zulke dingen tegen je zegt, maar doe je het zelf. Omdat je (nog) niet anders weet. Tip: om je op weg te helpen om je tranen meer ruimte te geven kun je het beste ook het hoofdstuk over Gast de Criticus (nog eens) lezen. Door jezelf uit deze valkuil te helpen, geef je niet alleen jezelf een enorm cadeau, maar ook (mocht je die hebben of willen krijgen) je kinderen. Door anders te denken over het uiten van emoties en daarnaar te handelen, geef je hen een gemakkelijkere start in het leven. Ze mogen er helemaal zijn, dat is goed voor hun zelfvertrouwen en hun emotionele vrijheid. Hans verwoordt het hieronder heel mooi. Na het verwerken van zijn 141
scheiding kwam hij eerst niet toe aan zijn verdriet. Toen hij leerde huilen, huilde hij ook voor zijn jongere ik die zijn verdriet nooit mocht laten zien. Hiermee sloeg hij twee vliegen in een klap: Hans verwerkte zijn scheiding en vond zichzelf terug met alle menselijke emoties. Dit deed zijn zelfvertrouwen bijzonder goed. Daarbij kon hij nu zijn kind leren dat het er mocht zijn, ook met zijn verdriet: Als ik mijn zoontje zie huilen, dan moet ik altijd ‘ergens langs’ in mezelf. De eerste reactie die ik voel opkomen is die van mijn vader: ik wil zeggen: ‘Kom op man, zo erg is het niet.’ Maar ik weet dat dat niet de beste manier is. Door zijn tranen te durven zien, kom ik bij een oud verdriet van mijzelf: de mijne mochten er nooit zijn. En dan voel ik eerst boosheid dat mijn verdriet er niet mocht zijn en dan word ik mild. Waarschijnlijk had mijn vader dat ook ooit zo geleerd. Ik voel dan dat ik het als vader heel anders wil doen en dat doe ik ook: ik troost mijn knulletje en tegelijkertijd troost ik mijn jongere ik. – Hans Mannen hebben in onze maatschappij wat dat betreft nog een extra klus, alleen maar omdat ze als jongetje geboren zijn. Maar ook vrouwen kunnen zich soms in zo’n verhaal herkennen en hebben de emotie verdriet gelabeld als gevaarlijk terrein. Dat heeft doorgaans wel een wat ander accent dan bij jongens. Je moest bijvoorbeeld flink zijn, een stoere meid, of er speelde zoveel in het gezin (ziekte, zorgen van je ouders, enzovoort) dat je je ouders hielp door een makkelijk kind te zijn. Vanzelfsprekend kan dit ook bij mannen voorkomen.
142
De vrouwenvalkuil Mijn vader was altijd ziek, zolang ik me kan herinneren. Ik ben het middelste kind van drie. Mijn moeder moest naast het zorgen voor ons en mijn vader de kost verdienen. Ze maakte schoon in de avonduren als wij sliepen en in de weekenden als we naar oma gingen. Ik hielp veel en paste me aan. Ik zag hoe zwaar mijn moeder het had. Ik was heel erg gericht op haar en of ze wel zou blijven staan. Want als zij zou omvallen, dan zou het hele gezin omvallen. Ik was een flinke meid die veel hielp. – Lia Het was voor Lia belangrijk om dit deel van haar geschiedenis onder ogen te zien en zich te realiseren dat ze nooit echt kind had kunnen zijn. Ze moest al zo jong zo groot zijn, haar emoties wegcijferen, meehelpen in het gezin. De zorgen van haar moeder mede dragen – over haar zieke vader, over het gezinsinkomen. Doordat Lia geen kind kon zijn, kon ze ook niet oefenen met onbedaarlijk huilen en het uiten van verdriet. Toen zij en haar man uit elkaar gingen, kwam Lia hiermee in de knoop te zitten. Stukje bij beetje leerde zij haar innerlijke kind liefhebben en in het licht zetten – met de nodige tranen. Herken je iets in het verhaal van Lia? Misschien heb je jezelf ook wel de emotie verdriet ontnomen. Het is tijd om het anders aan te pakken. Misschien vind je het lastig om je verdriet toe te laten, maar de gastvrouw in jou heeft daar geen last van. Zij zegt welkom tegen alles wat zich bij jou aandient. Ook als het over, om met Rumi te spreken, een ‘menigte verdriet’ gaat. Ook voor jou geldt dat de verdieping bij Gast de Criticus je kan helpen om hiermee om te gaan.
143
3. Jouw familiecultuur Mijn familie van vaders kant is van ‘ doe maar gewoon dan doe je gek genoeg’ en die van mijn moeders kant wil juist alles bespreken, zelfs als je het er niet over wilt hebben. – Trea Het is interessant om mensen te vragen om hun familie in een paar woorden te beschrijven. Er komt altijd wel iets naar boven, over vaders kant en over moeders kant. Vaak kiezen mensen voor de twee families waar ze uit voortkomen, woorden die elkaars tegenpolen zijn, zoals in het voorbeeld van Trea.
OEFENING: VERKEN JE FAMILIECULTUUR
Ga voor jezelf eens na hoe jij jouw familiecultuur zou omschrijven. Schrijf het in een paar zinnen op en ga eens na: ben je er trots op? Mooi, dat toont je verbondenheid. En vertel eens, houdt die familiecultuur je weg bij een deel van jezelf dat je wilt ontdekken? Waarin ben jij hetzelfde als je familie en wat wil je ontwikkelen? Staat de cultuur je misschien ergens in de weg? De uitdaging is om niet te zwart-wit te worden en je eigen cultuur te ontwikkelen. Voor jou, en voor je eventuele kinderen. Trea deed deze denk- en schrijfoefening en kwam op het volgende uit: Wat ik wil houden is het soort van zelfvertrouwen dat mijn vaders familie uitstraalt. Maar eens iets anders uitproberen wil ik er juist in brengen. Wat ik wil houden van mama’s familie is dat er dingen besproken worden, maar niet als ik daar toevallig geen zin in heb. Wat er in mij omgaat is van mij, en dat deel ik als ík daar behoefte aan heb. – Trea 144
145
4. Je persoonlijke geschiedenis met rouw Toen mijn vader ons verliet op mijn dertiende, besloot ik onmiddellijk me er niet onder te laten krijgen. Ik moest sterk blijven voor mama. Nu kom ik erachter hoezeer ik me daarmee jarenlang afsneed van mijn verdriet en daarmee ook van andere gevoelens. Maar ik kon toen echt niet anders. – Jannie Ze overleed plotseling. Er werd niet over gesproken. Ik was acht. Daarna werd ik een soort ‘ hard’. Toen Jacqueline en ik uit elkaar gingen na zoveel jaar werd iets in mij zo diep geraakt. Ik wist dat het iets met het overlijden van mijn moeder te maken had, maar ik durfde er niet zo goed naar terug, naar dat moment. Dat was het moment dat ik therapie gezocht heb. – Henk Soms is een verlies voor een kind zo groot, dat het niet te dragen is. Dat geldt zowel voor het vertrek van bijvoorbeeld een van de ouders door een scheiding, als voor het overlijden van een van hen. Het geldt ook als een belangrijk ander familielid verdwijnt, zoals een zusje of broertje, een oma of opa, of een betekenisvol iemand in de omgeving zoals een klasgenootje. Om als kind emotioneel te kunnen overleven, ‘besluit’ je dat het je niet kan raken. Je wordt in één klap groot en kind-af. Daarmee sluit je je af van de emotie. ‘Ik voel niets’ wordt jouw overlevingsstrategie. Het gaat hier om het sluiten van je hart. Ik noemde dit al eerder in dit boek, in hoofdstuk 1. Het sluiten van je hart gebeurt vaak al op jonge leeftijd. Je gaat dan weg bij je gevoel. En nu je volwassen bent neem je je toevlucht tot het relativeren, wegredeneren en rationeel zijn. Je vindt het tonen van emoties misschien zelfs soft of aanstellerig, niets voor jou... Je miskent dan echter wel de pijn van de scheiding van een geliefde of dierbaar persoon. Je kunt je rouwproces 146
dan niet volledig doorlopen; je staat eigenlijk ergens stil. De kans is groot dat je je niet bewust bent van de oorzaak. Je gedachten fabriceren een logisch verhaal om de pijn niet te hoeven voelen. Hierin kun je Gast de Criticus ook herkennen. Deze kan je herberg insluipen met zinnen als: ‘ik kan nu eenmaal geen goede relatie opbouwen en dat moet ik accepteren’, ‘tranen maken me zwak’ of ‘er zijn ergere dingen in de wereld’. Tip: lees het hoofdstuk over Gast de Criticus (nog) eens door en leer deze Gasten in elkaars samenhang kennen. Als je dit herkent, heb je een hele belangrijke sleutel in handen om te helen. Nu je geen kind meer bent, kun je leren om het oude verlies alsnog te verwerken. Je komt terecht bij oude, onverwerkte rouw die meekomt met Gast de Verdrietige. Laat deze rouw meeliften in je huidige rouwproces. Denk eens terug aan je eigen kind-zijn en wat je toen meemaakte. Heb je geleerd om boven je verdriet te staan? Kun je jezelf van toen liefdevol bekijken en zien hoe verdrietig je was en hoe je het niet kon laten zien? Huil dubbel: voor het verlies van nu en het van verlies toen. Je kunt het. En mocht je merken dat het aanvoelt als te groot, te veel en te vaak, zoek dan hulp bij een rouwtherapeut of psycholoog. Je hoeft niet alles alleen te doen. Ik deed bij jou die oefening waarbij ik in gedachten even terugging naar het verlies van vroeger. Terwijl ik heel goed wist dat het lang geleden was, moest ik toch huilen. Eerst vond ik het onzin om het verlies van vroeger er weer bij te halen, maar ik heb gemerkt dat juist omdat ik het onzin vond, ik mezelf tegenhield om sowieso verdriet te ervaren. Klinkt ingewikkeld, maar het komt erop neer dat ik mezelf uiteindelijk echt serieus heb genomen en het verdriet over onze scheiding ook beter kon verwerken. – Robert
147
5. Trots Nog een valkuil is het jezelf niet toestaan van verdriet omdat je vastzit in een gevoel van ‘kin omhoog, borst vooruit’. Je voelt de zwaarte wel, maar je huilt niet. Die ‘ex’ is jouw tranen toch niet waard! Je bent te trots om te lang te treuren. Dat is zonde, want je houdt jezelf tegen bij het verwerken van je verlies. Zonder dat je het misschien merkte, ben je zwart-wit aan het denken over wie de schuld heeft en wie het niet waard is om over te huilen. Het kan zijn dat je boos wordt op je ex, of op jezelf. Misschien vind je jezelf een aansteller als je huilt om je ex. ‘Je was toch zo ongelukkig? Loop dan niet zo te janken, zeg!’ Vraag je je zulke dingen af? Dan zijn er twee Gasten die jouw verdriet nu tegenhouden: Gast de Criticus en Gast de Boze. Ga (nog) eens terug naar de hoofdstukken over deze Gasten: hierin staat beschreven wat je kunt doen. Begin dan bij de oefening op p.66-67 met het verkennen van jouw Gast de Criticus en geef jezelf ruimte om de emotionele knoop waaruit jouw trots is opgebouwd, te ontwarren. Komt er boosheid op? Lees dan het hoofdstuk over De Boze nog eens en doe de oefeningen die hierbij horen. Hij is mijn tranen niet waard. Ik stel mezelf de vraag ‘Waarom zou ik moeten huilen?’ Tegelijkertijd blijf ik hangen in een soort donkere wolk, al maanden. – Irene Het is goed mogelijk dat je bij dit proces ook een deel van je eigen geschiedenis op het gebied van rouw tegenkomt, of iets dat met je (familie)cultuur te maken heeft. Het is zinvol om trots of koppigheid verder te onderzoeken. Koppigheid wordt ook wel eens ‘gestolde liefde’ genoemd. Je hebt je gevoel als het ware bevroren. Wat staat je te doen? Je moet dit deel ontdooien en onderzoeken wat zich onder het ijzige oppervlak bevindt. Ga er maar vanuit dat De Criticus op dit moment 148
op de deur van je herberg staat te kloppen. Steeds weer opnieuw zal hij jou uitdagen om jouw oordelen over jezelf en over de ander te toetsen en te onderzoeken. Als gastvrouw of gastheer, met respect voor jezelf en met liefde. Langzaam maar zeker zul je steeds meer gaan ontdooien en jezelf ruimte geven voor jouw verdriet. Als je verdriet je almaar somberder en somberder maakt Hiervoor beschreef ik hoe belangrijk het is om je verdriet en je leegte serieus te nemen. Bij de meeste mensen werkt het op die manier. Graag wil ik hier een onderscheid maken tussen gezond verdriet en een depressie. In dit proces en in dit boek gaat het over wat we ‘gezond verdriet’ noemen. Als je het idee hebt dat je verdriet of je gevoelens van diepe leegte langdurig zijn en je alleen maar somberder wordt, of als je totaal geen vooruitgang merkt, of verdwaalt in oude verliesherinneringen en je weet het niet te plaatsen, dan adviseer ik je om hiermee naar je huisarts of een psycholoog te gaan. Hoe verdrietig of hoe leeg je hiervoor moet zijn, is moeilijk te zeggen; er zijn geen gemiddelden. Mijn ervaring is dat mensen heel goed aanvoelen of het gaat om gezond verdriet als onderdeel van je rouwproces of dat het misschien wat ernstiger is. Als je twijfelt, ga dan voor de zekerheid even bij je huisarts langs en bespreek de mogelijkheden voor begeleiding bij jouw proces. Velen zijn je voorgegaan.
149
Wat de rups als het einde van de wereld beschouwt, ziet de Meester als de vlinder. – Richard Bach