Dordonizko Harria / El Canto de Dordóniz

Page 1


Dordonizko harria El Canto de Dord贸niz


El Canto zegoen lekuaren egungo ikuspegia

2 del lugar donde se encontraba El Canto Vista actual


Do rd o n iz k o har r ia / E l Can to de Dordóni z

3

“El canto”ren azkenaldiko historia

Historia reciente de “El canto”.

Harri landu hau Dordoniz herritik etorria da (Trebiñutik). Aurkitu zen lekuan, zutik ipinita zegoen, bidegurutze batetik hurbil. Kokaleku horrek, leku nabarmen batean, bidarriaren garrantziaz pentsarazten du. Hala ere, ikusgai zegoen arren, ez XVIII. mendeko tratatu-idazleek, ez XIX. mendearen bukaerako eta XX. mendearen hasierako ikerkuntza hasberriek, ez zuten El Canto izeneko harri landuaren berririk eman. Deogracias Estavillo ikertzaile trebiñarra, Dordonizen XIX. mendearen azken aldean jaioa, izan zen berri eman zuena. Informazio goiztiarrik ez izate horrek susmoa ematen digu haren kokalekua ez zela jatorrizkoa, eta El Canto beste lekuren batetik, ez oso urrutitik, zetorrela. Estavillori esker, harriaren izenaren jatorri herrikoia ere ezagutzen dugu: “El Canto” edo “Piedra Lengua”, piedra luenga-ren (luzea, alegia) deformazio fonetikoa. Estavillori esker

Esta pieza procede del pueblo de Dordóniz (Condado de Treviño). Se hallaba colocada en posición vertical cercana a un cruce de caminos. Esta ubicación en un lugar preeminente nos hace pensar en la relevancia del hito. Sin embargo, y a pesar de su visibilidad, ni los tratadistas del siglo XVIII ni las incipientes investigaciones de finales del siglo XIX principios del XX dan noticia de El Canto. Es el investigador treviñes Deogracias Estavillo, nacido en Dordóniz a finales del siglo XIX, quien da cuenta de su existencia. Esta falta de información temprana nos hace aventurar que su posición no fuera la original y que El Canto proceda de algún otro lugar no muy lejano. Gracias a Estavillo conocemos también el origen popular de su nombre, El Canto o “Piedra Lengua”- deformación lingüística de piedra luenga o alargada- además de la existencia de algunas tradiciones locales, lo que


4 dakigu ere, harriarekin harremana zuten bertoko tradizio batzuk zeudela, inguruetako jendearentzat zeukan garrantziaren adierazgarria dena. 1960ko hamarkadaren erdialdean, antigoaleko gauzen salerosle batek El Canto bere kokalekutik atera zuen eta Donostiako San Telmo Museoari saldu zion. Bertan, ikusgai jarri zen. Lagapen akordio baten ondorioz, 2015az geroztik BIBAT Arabako Arkeologia Museoan dago ikusgai Dordonizko harria.

refleja su importancia para las gentes del lugar. A mediados de los años sesenta El Canto fue extraído de su ubicación por un anticuario que lo vendió al Museo San Telmo de Donostia-San Sebastián dónde fue expuesto al público. Tras un acuerdo de cesión, El Canto de Dordoniz se expone al público en el BIBAT, Museo de Arqueología de Álava desde el año 2015

Deskribapena

Descripción de la pieza.

Bere tamaina handiagatik nabarmentzen da: 2,45 metro garai, 86 zentimetro zabal eta 20 zentimetro lodi neurtzen du. Paleozenoko dolomia harri bloke batean eginda dago, seguru aski inguruetako harrobiren batetik aterata, eta 750 kilogramo inguru pisatzen du.

Destaca por su gran tamaño, con unas medidas de 2,45 metros de alto, por 86 centímetros de ancho y 20 centímetros de espesor. Está realizada sobre un bloque de dolomía paleocena, probablemente extraído de alguna cantera cercana, con un peso estimado de unos 750 kilogramos.

Harria bere bi aldeetan dekoratuta dago. Aurreko aldean hondoa sakondu egin da, marko angeluzuzen bat eta giza irudi bat erliebean utziz.

La piedra está decorada por ambas caras. En el anverso se ha rehundido el fondo, dejando en relieve un


D o rd o n iz k o ha r r ia / E l Can to de Dord贸ni z

Piezaren aurrealdea eta atzealdea XX. mendeko 60ko urteetan lekuz aldatu aurretik.

5

Anverso y reverso de la pieza antes de su traslado en los a帽os 60 del siglo XX


6 Azken honetan, tunika labur batez jantzita dagoena, nabarmentzen dira beso luzeak, ukalondoetan tolestuak eta zerurantz altxatuak, esku nabak ikusleari begira dituztela. Burua biribilkara da, eta ez da adatsik nabari. Oso narriaturik badaude ere, aurpegiera batzuk antzeman daitezke, hala nola ahoa, sudurra eta begiak, ebakidura sinplez eginak. Harriaren atzeko aldeak dekorazio sinpleagoa ageri du. Hondoa sakonduta dago ere bai, baina hutsik, eta ertza nabarmenduta eta soka antzeko ebakidun lerroekin landuta. Alea beheko aldetik askoz lodiagoa da. Horren arrazoia izan liteke lurperatutako oinarri moduan erabiltzea alde hori, lurrean ondo tinkatzeko.

marco rectangular y una figura humana, vestida con una túnica corta, en la que destacan los largos brazos doblados sobre los codos y levantados al cielo, con las palmas mirando al espectador. Su cabeza es redondeada, sin que se aprecie cabellera. A pesar de encontrase muy deteriorados, se pueden observar algunos rasgos faciales, como la boca, la nariz y los ojos; realizados mediantes sencillas incisiones. El reverso de la pieza presenta una decoración más simple. El fondo se encuentra rehundido aunque vacío y el borde está resaltado y tratado con líneas incisas que parecen imitar una soga. La parte inferior de la pieza tiene un fuerte engrosamiento, que podría obedecer a su función como base que iría soterrada para garantizar su anclaje al suelo.


D o rd o n iz k o ha r r ia / E l Can to de Dord贸ni z

7


8

Haren jatorri eta esangura ezezaguna

La incógnita sobre su origen y significado

Bere ingurunetik aterata, batere testuinguru arkeologikorik gabe, ale honek partez galduak ditu bere balioa eta esangura historikoa.

Arrancada de su entorno, sin contexto arqueológico alguno, esta pieza pierde parte de su valor y de su significación histórica.

Nahiz eta bere tipologiak erromatarren garaiko hilobi-laudak gogora ekarri, bere tamainagatik eta protagonistaren aurrez aurreko jarreragatik, garai berriago batean eginda dirudi. Inguru horretan, oso eskematikoak diren beste irudikatze artistikoak daude, Kristo ondoko VI.-VIII. mendeen inguruan datatzen direnak, eta Arabako Mendialdean eta Trebiñun dauden kobazulo artifizialen multzoetan daudenak.

Aunque su tipología nos recuerda a las laudas funerarias de época romana, por su tamaño y la posición frontal de su protagonista, su elaboración parece más reciente. Debemos recordar que estamos en una zona de representaciones artísticas altamente esquemáticas, que se datan en torno a los siglos VI-VIII de nuestra era y se encuentran alojadas en los grupos de cuevas artificiales existentes en la Montaña Alavesa y Treviño.

Haren funtzioari buruz ziurtasunik ez badago ere, gurpen edo erlijiozko erabilerarekin loturik legokeela uste da. Hala ere, ezin ditzakegu baztertu beste hipotesi batzuk, hala nola bi komunitateen arteko mugarri moduan erabili izana.

A pesar de que no existen certezas sobre su función, la hipótesis más probable estaría relacionada con su uso cultual o religioso. Sin embargo, no podemos descartar otros como por ejemplo, su uso a modo de hito para señalar el límite entre dos comunidades.


D o rd o n iz k o ha r r ia / E l Can to de Dordóni z

N

Foronda

9

N

Vitoria-Gasteiz Araico

Nanclares de la Oca

Doroño

La Puebla de Arganzón

Azazeta

Cerro de San Asensio

Dordoniz

Moscador de Trebiño

Franco Trebiño Dordoniz

Moraza

“ El Canto”


10 Zaharberritze prozesua. Iragana etorkizunerako sendotzen.

El proceso de restauración. Consolidando el pasado para el futuro.

Ezbairik gabe, El Canto-k asko pairatu du denboran zehar. Aire zabalean egoteak zartatuak eta hausturak eragin dizkio —haurren harrikadez gainera—. Gainera, San Telmora eramatean, monolitoa bi zatitan puskatu zen.

Definitivamente El Canto ha sufrido mucho en su existencia. La exposición a la intemperie –incluyendo las pedradas infantiles- propició los desconchados y roturas localizadas por toda la pieza. Además, En el traslado a San Telmo el monolito se fracturó en dos partes.

Geroago, ondo egin ez ziren sendotze eta mantentze tratamendu batzuek ere ez zuten erraztu haren kontserbazio egokia.

Algunos tratamientos de consolidación y mantenimiento posteriores poco afortunados tampoco facilitaron su adecuada conservación.

Azken urte hauetan, San Telmo Museoko langileek, prozesu horien jakitun, arduraz kendu dituzte osagai arrotzak, azaleko zikinkeria eta harriari erasotzen ari ziren mikroorganismoak.

En los últimos años el personal del Museo San Telmo, consciente de estos procesos, ha procedido a la retirada cuidadosa de componentes extraños, a la limpieza de la suciedad superficial y de los microorganismos que estaban atacando la piedra.

Lan horren helburua anizkuna da: alea egonkortzea, jendeari ikusgai ipintzeko moduan jartzea eta bere kontserbazioa etorkizunerako bermatzea.

El objetivo de esta operación es múltiple: se consigue estabilizar la pieza, ponerla en condiciones de exposición al público y garantizar para el futuro la conservación de un objeto como El Canto.


Do rd o n iz k o har r ia / E l Can to de Dord贸ni z

11


Testuak/ Textos F. R. Varón Hernández (Ondare Babesa S.L.) Argazkiak / Fotografías Colección D. Estavillo R. Gómez-Cruzado / San Telmo Museoa G. Otsoa de Alda

Argitaratzea eta imprimaketa / Edición e impresión Arabako Foru Aldundia Diputación Foral de Álava Lege Gordailua / Depósito Legal VI 257-16

BIBAT Arkeologia Fournier de Naipes Museoa Aiztogile kalea, 54 Calle Cuchillería, 54 01001 Vitoria-Gasteiz 945 20 37 07 945 20 37 00 bibat@araba.eus

Ordutegia / Horario Asteartetik ostiralera 10.00 - 14.00 / 16.00 - 18.30 Martes a viernes



Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.