GMINA MASŁÓW
Ze Stefanem Żeromskim Podróż po szlakach
PRZEWODNIK TURYSTYCZNY
1
Wstęp o projekcie Bogusław Krukowski, Monika Banasik Tekst Sławomir Kubisa Zdjęcia Sławomir Kubisa, Michał Maciążek, Adam Grzegorzewski, Archiwum Gminnego Ośrodka Kultury i Sportu w Masłowie, Archiwum Urzędu Gminy w Masłowie, Aeroklub Kielecki, Bogusław Krukowski Opracowanie graficzne Szymon Kubisa Mapy Compass s.c. ul. Podchorążych 3, 30-084 Kraków oraz Appen Redakcja techniczna, korekta, skład Appen Druk i oprawa Grafmar Sp. z o.o. ul. Wiejska 43, 36-100 Kolbuszowa Dolna Publikacja została wydana na zlecenie: Gminy Masłów Urząd Gminy Masłów, Masłów Pierwszy, ul. Spokojna 2, 26-001 Masłów tel. 41 311 00 60 fax: 41 311 00 61 e-mail: gmina@maslow.pl www.maslow.pl — w ramach projektu „Dworek Stefana Żeromskiego Szklany Dom — Ikona Regionu Świętokrzyskiego” współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007 — 2013 ISBN 978-83-932270-3-7 Appen — Multimedialna Agencja Wydawnicza 05-806 Komorów, ul. Długa 4, tel./fax 22 758 08 12 e-mail: redakcja@appen.pl www.appen.pl 2
Ze Stefanem Żeromskim Podróż po szlakach
PRZEWODNIK TURYSTYCZNY
3
3
Spis treści
Wstęp 6 „Ikona Regionu Świętokrzyskiego” 10 O projekcie „Dworek Stefana Żeromskiego – Szklany Dom” Krajobrazy Żeromskiego Wycieczka samochodowa przez gmine Masłów W stronę Ciekot 12 U stóp Łysicy 14 Przełom Lubrzanki 16 Literacki szlak rowerowy Ciekoty, Wilków, Święta Katarzyna 20 Literacki szlak spacerowy Ciekoty — Święta Katarzyna 26 Literacki szlak spacerowy wokół Góry Radostowej 30 Przyrodnicza ścieżka dydaktyczna Klubu 4H Brzezinki — Ciekoty 36 Szlak rowerowy wokół Pasma Masłowskiego 42 Szlak rowerowy z Ciekot do Woli Kopcowej 48 Szlak pieszy imienia Edmunda Massalskiego odcinek Masłów — Święta Katarzyna 54 Informacja Turystyczna Gastronomia, Hotele, Agroturystyka, inne 61
4
„Objąłem okiem całą moją dolinę. Łańcuch gór: Masłów, Kamień, Radostowa, Wilków, Łysica — dzieli tę dolinę od świata niejako. Z przeciwnej strony zatacza widnokrąg olbrzymi łan lasów: Gózd, Klonów, Bukowa Góra, Psary, Strawczana Góra. Środkiem płynie moja rzeka, rozlewając się w staw Ciekot i drugi Międzyrzecza; dalej rzuca się w przecudowny wąwóz między górami Radostową i Kamieniem, płynie ku Leszczynom i aż w Nidzie znika. Na całym tym widnokręgu dominują dwa dwory, mój i Wilków. Z lasu wychyla się klasztor Świętej Katarzyny. Tu i ówdzie widnieje maleńka chatyna czarna, bo tu chat nie bielą, w kępę wsunięta, niema. Las jodłowy niebieści się wszędzie.” Tak Dolinę Wilkowską widział Stefan Żeromski, sam i oczami swoich bohaterów: Marcinka z „Syzyfowych prac”, Joasi z „Ludzi bezdomnych”, Rafała Olbromskiego z „Popiołów”. Zapraszamy do wędrówki ścieżkami i dróżkami, którymi przez swoją młodość wędrował Żeromski. Może uda nam się czasem dostrzec to, co widziały postacie z jego tak dobrze znanych książek. Na pewno zobaczymy współczesne piękno Gór Świętokrzyskich. 5
Wstęp
Pasmo Masłowskie należy do Gór Świętokrzyskich, położonych w centralnej części Wyżyny Kieleckiej. Są to najstarsze góry w historycznych granicach Polski, a ich nazwa ma związek z relikwiami Krzyża Świętego przechowywanymi w klasztorze na Łysej Górze. Najwyższym szczytem jest Łysica (612 m n.p.m.), z charakterystycznym wierzchołkiem dostrzeganym z dalekich okolic. Zarówno Pasmo Masłowskie jak i Łysogórskie zbudowane są z odpornych na wietrzenie piaskowców kwarcytycznych pochodzących z najstarszego paleozoiku, liczących sobie zatem blisko 500 milionów lat. Bardziej dobitnie zaznacza się w krajobrazie masyw Łysogór, wyższy, pokryty w całości starym lasem — legendarną Puszczą Jodłową, objętą ochroną w ramach Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Pasmo Masłowskie jest w dużej części bezleśne, o zboczach wykorzystywanych rolniczo, a młody las rośnie fragmentami jedynie w partiach grzbietowych. Ich twardy kwarcytowy budulec widoczny jest w kilku wychodniach skałkowych na grani pasma. Zupełnie inny charakter ma drugie pasmo górskie, którego część leży na północnym skraju gminy Masłów — Pasmo Klonowskie z górą Barczą — (465 m n.p.m.). Zbudowane głównie z piaskowców dewońskich, prawie w całości porośnięte jest lasem jodłowo-bukowym. 6
Las porasta również dużą część Doliny Wilkowskiej, szerokiego na około 4 kilometry i długiego na 13 kilometrów obniżenia, pomiędzy Pasmem Masłowskim na południu, a Pasmem Klonowskim na północy. Dno doliny zbudowane jest z osadów syluru, głównie szarogłazów. Dolina Wilkowska posiada ciekawostkę hydrograficzną — jej wschodnia część jest odwadniana zarówno przez dopływy Kamiennej, płynącej na północy Gór Świętokrzyskich, jak i przez dopływy Nidy, płynącej na południe od nich. Dział wodny jest tak słabo zaznaczony, że przy wysokich stanach wód, ich większość zaczyna spływać na północ. Ma to związek z powstaniem przełomu Lubrzanki, przez pasmo Masłowskie i słynnym z podręcznika geologii przykładem kaptażu rzek. Bo to Lubrzanka, mająca swoje źródła na zachodzie, w rejonie Wzgórz Tumlińskich pod Zagnańskiem, płynęła kiedyś przez całą Dolinę Wilkowską, aż po Świętą Katarzynę i dalej na wschód jako dopływ Pokrzywianki w zlewni Kamiennej, do czasu kiedy Czarna Nida, erodując wstecznie Pasmo Masłowskie od południa, dotarła swą strefą źródliskową w okolice Ciekot i przechwyciła wody Doliny Wilkowskiej. Przełom Lubrzanki to obecnie jedna z największych atrakcji przyrodniczych Gór Świętokrzyskich. Rysunek obok pochodzi z książki „GEOLOGIA DYNAMICZNA”, Marian Książkiewicz, 1972
7
Osadnictwo średniowieczne na tym terenie miało związek z dobrami biskupów krakowskich. Ośrodkiem klucza kieleckiego ich ziem był Bodzentyn, z zamkiem i kolegiatą. Barwnie i emocjonalnie opisywał ich historię Stefan Żeromski w „Puszczy Jodłowej”. „Nadszedł był czas, iż książę panujący w Krakowie darował łańcuch gór i błamy lasów krakowskiej biskupiej stolicy. Kasztelanie pobrzeżne w Kielcach i Tarżku stały się ostojami i siedzibami władzy nowych panów tego przestworu. Powstał w Tarżku — z czasem Tarczkiem przezwanym — dworzec myśliwski biskupi. Tam władcy, którzy niejednokrotnie spychali z tronu królów, zażywali puszczańskich wywczasów. Z gminu nieraz wyrośli, a dzięki cnotom, wiedzy, ogładzie, przebiegłości i znawstwu rzeczy ziemskich, w auzońskich podpatrzonemu krajach, na tak wyniosłe podniesieni siedlisko, stali się dobroczyńcami leśnej ziemi. Tworzyli nowe miasta, jak Kielce i Bodzentyn — wśród dziczy nietrzebionej dźwigali podniebne kolegiaty, wznosili zamki, wzorem włoskim zdobione — jakoby wstęgi wysnuwali z potężnych dłoni mury obronne — napełniali miasta rzeszami sztukmistrzów. Z górnego i środkowego Ponidzia sprowadzali osadników z siekierą i sochą do trzebienia i karczowania skrajów lasu w pobliżu grodu kieleckiego. Dawali wolę ludowi rolnemu w Woli Kopcowej, Radlinie, Górnie, Leszczynach, Woli Jachowej, Napieńkowie. Trzon wyższy długo jeszcze trwał po staremu. Kiedyś dopiero rolnicy podejdą bliżej, wyrąbią polany, gdzie bielą się Bieliny, ciągną się Porąbki i wgryzą się w samą Łysicę i Krajno, wiszące na skłonie wysokim.” 8
Murowane kościoły i klasztory, wsie i szerokie łany pól, a na wzniesieniach lasy i puszcze. Tak przez wieki wyglądała ta ziemia. Majątki szlacheckie i dwory były tu rzadkością, choć w Ciekotach w końcu XVIII wieku powstał niewielki folwark z ogrodem, dzierżawiony od 1871 roku przez ojca Stefana Żeromskiego. Dwór niestety uległ spaleniu i miejsce, w którym spędził młode lata Stefan Żeromski, przez długi czas wyznaczał jedynie kamienny pamiątkowy obelisk. Ludność Gór Świętokrzyskich wytworzyła przez lata specyficzne formy kultury ludowej wyrażanej ubiorem, mową i obrzędami. W latach dwudziestych ubiegłego wieku powszechna radość z odzyskanej możliwości nieskrępowanego sięgania do narodowej tradycji ludowej spotkała się z wyjątkową osobowością muzyka i utalentowanego organizatora kultury, organisty, Jana Pieniążka. Prowadzony przez niego, obok innych zespołów, Chór Włościański z Masłowa zdobył uznanie nie tylko w regionie kieleckim, ale też i za granicą. Twórczością Stefana Żeromskiego i jego miłością do „najściślejszej ojczyzny” zainspirowana została grupa poetów ludowych Doliny Wilkowskiej, której seniorką jest najstarsza mieszkanka Wilkowa, urodzona w 1912 roku, pani Maria Cedro-Biskupowa. W ostatnich latach Gmina Masłów podjęła się realizacji projektu utworzenia instytucji kultury w Ciekotach, która zadba szczególnie o dziedzictwo „Żeromszczyzny”. 9
Projekt „Dworek Stefana Żeromskiego – Szklany Dom – Ikona Regionu Świętokrzyskiego” W malowniczo położonych Ciekotach istniał dwór, w którym najpiękniejsze lata swojego dzieciństwa spędził Stefan Żeromski. Dom niestety nie zachował się do dzisiejszych czasów. To właśnie na jego miejscu, staraniem Władz Gminy Masłów, powstał „Szklany Dom” oraz Dworek Stefana Żeromskiego: „Miejsce zostało to samo. Wszystko przeminęło w czasie, odpłynęło z wodą. Grunt obojętny został sam jeden i jak przed wiekami zielenił się do słońca. Nic tu nie ocalało po moim ojcu, po mojej matce, po mnie...” – Stefan Żeromski „Ludzie bezdomni”. Spełniły się marzenia pisarza. Spełniły się marzenia czytelników książek. Mieszkańcy ziemi masłowskiej oraz bliscy Żeromskiemu – otrzymali niezwykłą pamiątkę po pisarzu. Ocalono od zapomnienia pamięć o pisarzu i jego rodzicach. Wizja Żeromskiego stała się rzeczywistością: „Widzę już mój kres i mój cel: rodzinny dom!” – Stefan Żeromski „Puszcza jodłowa”, a może „szklany dom”? Budowa „Szklanego Domu” oraz dworku Stefana Żeromskiego to główny element zintegrowanych działań, mający na celu promocję regionu świętokrzyskiego oraz Gminy Masłów poprzez trwałe upamiętnienie znanego w kraju i na świecie wielkiego polskiego pisarza – Stefana Żeromskiego. Ta inwestycja to hołd dla twórczości Stefana Żeromskiego oraz jego lat dziecięcych spędzonych na ziemi masłowskiej w dworku w Ciekotach. 10
Realizacja przez Gminę Masłów projektu „Dworek Stefana Żeromskiego – Szklany Dom – Ikona Regionu Świętokrzyskiego” możliwa była m.in. dzięki środkom pozyskanym z Unii Europejskiej, z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2007—2013, działanie 2.3 Promocja Gospodarcza i Turystyczna Regionu oraz środkom z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Rozwój Infrastruktury Kultury. „Szklany Dom” oraz dworek Stefana Żeromskiego to nie tylko budynki, ale także miejsce, pełniące funkcję Centrum Edukacyjnego, gdzie odbywać się będą koncerty, warsztaty, projekcje filmów, głośne czytania literatury. Projekt obejmuje także: powstanie Izby Dobrego Smaku, nowych ścieżek literackich, przyrodniczych, odnowienie szlaków rowerowych i pieszych, a także wydanie publikacji. To swoista brama w Góry Świętokrzyskie i główny punkt na mapie turystycznej województwa.
11
Jeśli podróżujecie trasą krajową nr 73 i macie czas na zrobienie dwugodzinnej przerwy w podróży, warto zrobić samochodem szybką pętlę wokół Pasma Masłowskiego, centralnej części Gór Świętokrzyskich, aby poznać lub przypomnieć sobie te wyjątkowe krajobrazy. Trasę o całkowitej długości 45 km opisaliśmy w trzech odcinkach.
Krajobrazy Żeromskiego — w stronę Ciekot
Wycieczka samochodowa przez gminę Masłów
Droga krajowa nr 73, Dąbrowa, Dolina Marczakowa, Brzezinki, Mąchocice-Scholasteria, Ciekoty — Żeromszczyzna. Długość odcinka — 16 km, czas przejazdu — 45 minut.
Barcza
2
Brzezinki
Wiśniówka
1
Masłów Drugi
3
Mąchocice-Scholasteria Biała
Domaniówka
Dąbrowa
Ciekoty
Klonówka
Masłów
Radostowa Radostowa
Mąchocice Kapitulne
Krajno
Podmąchocice
K Bęczków
Wola Kopcowa
Kra Leszczyny
12
Niwy
Strużna
Dąbrowa
0,0 km
Łąki
Brzezinki
5,6 km
Mąchocice Scholasteria
Ciekoty
15,3 km
1 (0,0 km) Trasa zaczyna się przy zjeżdzie z dwupa1. smowej drogi krajowej nr 73, w miejscowości Dąbrowa, w lewo na drogę lokalną prowadzącą do Masłowa Drugiego. Jest to co prawda teren dość gęstej zabudowy podmiejskiej, ale droga wije się malowniczo obniżeniem pomiędzy masywami Wiśniówki (455,7 m n.p.m.) — po lewej a Domaniówki (417,1 m n.p.m.) — po prawej. Po wyjeździe z lasu odsłania się na wprost, w kierunku wschodnim, długa perspektywa Pasma Masłowskiego z samą miejscowością Masłów na pierwszym planie. Zostawiając jednak Masłów na sam koniec wycieczki skierować się należy drogą z Masłowa Drugiego na północ, przez wzgórze, z którego dostrzec można dodatkowo odległą Łysicę — aż do przysiółka Łąki w Dolinie Marczakowej przy granicy kamieniołomu na Wiśniówce. 2. 2 (5,6 km) Z tego miejsca widać daleką perspektywę Doliny Wilkowskiej, otoczonej Pasmem Masłowskim z prawej i Pasmem Klonowskim z lewej strony — zamkniętą na wschodzie masywem Łysicy. Uderzająca jest ogromna pusta przestrzeń Doliny Marczakowej, której dnem cieknie, niewidoczna wśród lasów i zadrzewień, Lubrzanka, bliska tu swoich źródeł. Planowane jest utworzenie tu zalewu. Dalsza część trasy to droga na wschód brzegiem doliny Wilkowskiej, przez Brzezinki i Mąchocice Kapitulne (gdzie zobaczyć można zadbane dawne domki drewniane i popiersie Żeromskiego przy Szkole Podstawowej jego imienia) i dalej do Ciekot — 3. (15,3 km). 13
Krajobrazy Żeromskiego — u stóp Łysicy Wycieczka samochodowa przez gminę Masłów
Ciekoty, Dolina Wilkowska — zalew, Święta Katarzyna, z powrotem przez Ciekoty i przełomem Lubrzanki do Leszczyn. Długość odcinka — 19 km, czas przejazdu — 45 minut. To najściślejsza ziemia Żeromskiego z jego „górą domową” Radostową, z „Żeromszczyzną”, czyli miejscem, gdzie kiedyś stał jego rodzinny dom, szeroką przestrzenią Doliny Wilkowskiej i ciemnym masywem wyniosłej Łysicy. Wszystkie te miejsca Stefan Żeromski wielkrotnie wspominał i opisywał w swojej twórczości.
Barcza
Brzezinki
Masłów Drugi
3
Mąchocice-Scholasteria
4
Wilków
Ciekoty
Klonówka
Masłów
5
Radostowa Radostowa
Mąchocice Kapitulne
Święta Katarzyna
6
Krajno Zagórze
Podmąchocice Krajno Pierwsze Bęczków
wa
7 Leszczyny
14
Krajno Parcele Niwy
Strużna
Krajno Drugie Młynczyszkowa
Ciekoty
15,3 km
Wilków
17,8 km
Święta Katarzyna
20,6 km
3 (15,3 km) W Ciekotach, u podnóża Radostowej, 3. stał stary dwór drewniany, w którym dzieciństwo spędził Stefan Żeromski. Obecnie powstało tu Centrum Edukacyjne, składające się z pięknej rekonstrukcji stylowego dworu polskiego — docelowo Muzeum Stefana Żeromskiego oraz nowoczesnego „Szklanego Domu” z salą widowiskową (na 150 osób), konferencyjną i warsztatową. Z Ciekot droga prowadzi dalej na wschód, przez Dolinę Wilkowską w stronę Pasma Łysogórskiego. 4 4. (17,8 km) W Wilkowie warto na chwilę skręcić w lewo, dojeżdżąjąc do niewielkiego zalewu na dopływie Lubrzanki, położonego malowniczo wzdłuż brzegów dużego kompleksu leśnego zajmującego większą część mocno podmokłego dna doliny. Ten las wchodzi w granice Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Na wschodzie dolinę zamyka dość regularny z tej perspektywy stożek Łysicy. 5. 5 (20,6 km) Następny przystanek to Święta Katarzyna. Z parkingu w centrum miejscowości można zrobić 10minutowy spacer w kierunku wejścia do Łysogórskiego Parku Narodowego, oglądając po drodze zabudowania klasztoru bernardynek założonego tu w XV wieku. 6 (21,1 km) Około pół kilometra dalej na południe, 6. droga prowadząca w stronę Kielc opuszcza las i wiedzie na otwarty szczyt wzniesienia, z którego rozciąga się daleka perspektywa Doliny Wilkowskiej aż po Wiśniówkę, z uroczą drewnianą kapliczką na pierwszym planie. 15
Krajobrazy Żeromskiego — przełom Lubrzanki Wycieczka samochodowa przez gminę Masłów
Leszczyny, Cedzyna, Wola Kopcowa, Masłów, Dąbrowa — droga krajowa nr 73. Długość odcinka — 12 km, czas przejazdu — 30 minut. Wracając tą samą drogą należy za Ciekotami wybrać kierunek na Kielce. Droga kieruje się pomiędzy góry — Radostową i Dabrówkę i prowadzi przełomem Lubrzanki. Mijając w Ameliówce ośrodki wypoczynkowe na stoku Dąbrówki wydostaje się po drugiej stronie gór na pofałdowaną otwartą przestrzeń Kotliny Kielecko-Łagowskiej.
Barcza
Brzezinki
Wiśniówka
Masłów Drugi Mąchocice-Scholasteria Biała
Domaniówka
Ciekoty
Klonówka
9
Dąbrowa
Masłów
10
Radostowa Radostowa
Mąchocice Kapitulne
Krajno Zagó
Podmąchocice
Krajno Bęczków
Wola Kopcowa
7
Leszczyny
8
16
Krajno P Niwy
Strużna
Ciekoty
26,9 km
Leszczyny
Cedzyna
Masłów
34,1 km
36,3 km
41,8 km
Pomiędzy Mąchocicami Kapitulnymi a Leszczynami wjeżdża się na łagodne wzniesienie, z którego jest widoczna szeroka perspektywa kotliny z sielskim widokiem pasiastych pól, wijących się dróżek i zagajników na szczytach wzgórz. 7 (34,1 km) W Leszczynach znajduje 7. się kościół pw. św. Jacka, wybudowany w stylu późnorenesansowym na początku XVII wieku. Na miejscowym cmentarzu parafialnym pochowani zostali rodzice Stefana Żeromskiego. Z Leszczyn droga prowadzi w stronę zalewu na Lubrzance i wzdłuż jego południowego brzegu dociera do Cedzyny. 8 (36,3 km) W niewielkiej otoczo8. nej sosnowymi laskami kotlinie spiętrzono wody rzeki Lubrzanki i tak powstał, w najbliższym sąsiedztwie Kielc, malowniczy zalew z piaszczystymi czystymi plażami. Jego powierzchnia jest na tyle duża, że umożliwia uprawianie żeglarstwa i windsurfingu, zatem w połączeniu z plażowaniem i kąpielą stanowi atrakcyjne miejsce na weekendowe wypady dla mieszkańców Kielc. Przez Wolę Kopcową należy skierować się na północ, dojeżdżając do lotniska w Masłowie. 17
9. 9 (41,8 km) Masłów ulokowany jest na łagodnym skłonie Pasma Masłowskiego w niewielkiej kotlinie pomiędzy masywem Klonówki a Domaniówki. Zbliżając się do miejscowości dostrzega się najpierw dwa najbardziej charakterystyczne elementy jej krajobrazu — szeroką równię przeciętą pasem startowym lotniska oraz strzelistą sylwetkę kościoła. Lotnisko w Masłowie to cywilne lotnisko sportowe z planami obsługi, w niedalekiej przyszłości, ruchu pasażerskiego. Obecnie gospodarzem lotniska jest Aeroklub Polski, zaś jego głównym użytkownikiem Aeroklub Kielecki. Nad lotniskiem często zobaczyć można szybowce, skoczków spadochronowych, a przede wszystkim popularne motolotnie. Masłowskie lotnisko zapisało się w historii kielecczyzny jako miejsce spotkania jej mieszkańców z papieżem Janem Pawłem II podczas jego pielgrzymki do Polski w roku 1991.
18
Na pamiatkę tego wydarzenia, w sąsiedztwie lotniska, stanął na skwerze niewielki obelisk z inskrypcją, a także kamień pamiątkowy przy kościele parafialnym. Kościół parafialny pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego w Masłowie wybudowany został w latach 1926 — 1937 według projektu profesora Karola SasZubrzyckiego, architekta i historyka. Choć sylwetka kościoła nawiązuje, dzięki czerwonej barwie cegły, do powszechnego na początku wieku neogotyku, to jednak zawiera wiele elementów stylu zwanego narodowym, znamiennego dla okresu II Rzeczypospolitej. Witraże wewnątrz kościoła, przedstawiające ewangelistów oraz polskich świętych, pochodzą z pracowni S.G. Żeleńskiego w Krakowie. Zabytkowy ołtarz nawiązuje stylem do baroku. Wyjeżdżając z Masłowa należy skierować się z placu kościelnego w dół, by mijając lotnisko, dotrzeć do skrzyżowania z drogą wojewódzką nr 745 i skręcić nią w prawo. Po przejechaniu trzech kilometrów trasa dociera do skrzyżowania z drogą krajową nr 73 w Dąbrowie na przedmieściu Kielc 10 (45,3 km). i tu się kończy — 10. To była bardzo krótka wycieczka. Tutejsze krajobrazy i przyrodę warto poznawać spędzając więcej czasu na szlakach pieszych i spacerowych, a także rowerowych jakich jest tu wiele.
19
Literacki szlak rowerowy
Ciekoty, Wilków, Święta Katarzyna. Długośc trasy — 6 km, czas przejazdu — 50 minut. Trasa łatwa, kolor znaków — zielony. Szlak łączy dwie miejscowości najbardziej związane z latami młodzieńczymi Stefana Żeromskiego — Ciekoty oraz Świętą Katarzynę. Szlak na całym odcinku biegnie asfaltową drogą powiatową — uwaga, dość ruchliwą. Trasa daje możliwości dodatkowych wypadów drogami nieoznakowanymi i gruntowymi wzdłuż szlaków pieszych.
3 1
2 4
5
6 6
20
Ciekoty
0,0 km
Wilków
2,6 km
Święta Katarzyna
5,6 km
1 (0,0 km) Szlak zaczyna się w Ciekotach, gdzie 1. przy ogrodzeniu kompleksu Żeromszczyzny znajduje się tablica informacji turystycznej i prowadzi stamtąd drogą powiatową na wschód, w stronę Świętej Katarzyny. Najpierw jednak można odwiedzić interesujące miejsce w samych Ciekotach, Przecinając skrzyżowanie na wprost, dojeżdża się po 350 metrach do budynku dawnej remizy strażackiej, przystosowywanego obecnie do zadań turystyczno-edukacyjnych jako Izba Dobrego Smaku. 2 (1.1 km) Przejeżdżając przez „Wilkowski most” 2. warto zwrócić uwagę na szeroki i podmokły taras zalewowy niewielkiego strumienia — dopływu Lubrzanki, stanowiącego główny ciek odwadniający dno wielkiego obszaru Doliny Wilkowskiej. Warto też w tym pustym miejscu rozejrzeć się dookoła. Dolina Wilkowska to czterokilometrowej szerokości obniżenie pomiędzy pokrytym całkowicie lasami Pasmem Klonowskim z Bukową Górą na północy a Pasmem Masłowskim i Kraińskim Grzbietem na południu z kulminacjami niedalekiej Wymyślonej i Radostowej. Na wschodzie dolinę zamyka widoczna stąd jako łagodny stożek — Łysica. 3 3. (2.6 km) W Wilkowie są dwa powody, dla których należy na chwilę opuścić znakowaną trasę i skręcić drogą wiejską w lewo. Pierwszy to ciekawa sylwetka zabytkowej kapliczki pw. Matki Boskiej Częstochowskiej, zaś drugi to pięknie położony w sąsiedztwie lasu i świetnie przygotowany dla turystów zalew. Utwardzona dróżka biegnie wokół całego zalewu tworząc dwukilometrową pętlę rekreacyjną. 21
Po powrocie na drogę powiatową należy kontynuować jazdę na wschód kierując się na coraz bliższy masyw Łysicy. Teraz droga prowadzi przez coraz gęściej zabudowany teren, wznosząc się cały czas lekko do góry. 4 (5,4 km) Wjeżdżając do Świętej 4. Katarzyny, położonej bezpośrednio u stóp Łysicy, na granicy Świętokrzyskiego Parku Narodowego, mija się rozłożysty budynek szkoły podstawowej zbudowanej w okresie II Rzeczypospolitej w tak zwanym stylu narodowym. Szkoła nosi imię Poetów Doliny Wilkowskiej, nawiązując do tworzących w tej okolicy poetów ludowych — Katarzyny Zaborowskiej, Marii CedroBiskupowej, Jana Cedro oraz Rozalii i Wojciecha Grzegorczyków. Katarzyna Zaborowska „Głos Puscy Jodłowy”
Niek mi wolno bedzie porozmowiać z wami, Z temi co sie cieso memi widokami, A kce wom uznojmić, ze jezdem Łysica, Niedaleko Łyso, nizso ma siostrzyca. Siedziba tu lepso niz królewskie trony I trwo dosyć długo, lot ma nawet miliony. Cy mi coś dorówno w stroju i urodzie? A chto tak wywrózy uo descu i pogodzie? Juz mnie znocie dobrze, gdy sie w mgłe uowine, Wycuwocie sybko jako kryje mine. Więc sie do wos zwracom i młodzi i starzy, Targać mnie ze wsech stron niek sie nicht nie wazy (...)
22
Naprzeciw szkoły znajduje się warte odwiedzenia muzeum minerałów i skamieniałości nie tylko z Gór Świętokrzyskich. Przy pobliskim przystanku autobusowym znajduje się znak końca szlaku rowerowego.
5. 5 (5,6 km) Kościół i klasztor Świętej Katarzyny. Historię eremitów łysogórskich oraz historię założenia i losów klasztoru w Świętej Katarzynie opisał Stefan Żeromski w „Puszczy Jodłowej”. „Darowany najprzód zakonowi bernardynów, a później zakonowi sióstr bernardynek — przetrwał stulecia. Siostry zakonne nauczyły lud okolicznych wsi czytać i pisać, robót ręcznych i rzemiosł. Zasadziły za klasztorem swym ogród ozdobny, gdzie lilie najcudniejsze na ziemi zakwitają w czerwcowe niedziele, ażeby zdobić ołtarz wielkiej męczennicy Katarzyny — i gdzie wychylały się ponad mur wysoki kwitnące drzewa jabłoni. Potok w łożysko ujęty ze szmerem przelewał swe wody wskroś ogrodu, a wielki, ciemny las trzymał w swym łonie ten rozkwitły wirydarz.”
23
Naprzeciw klasztoru skrywa się pośród drzew niewielka kaplica cmentarna nazywana kaplicą Żeromskiego. W jej wnętrzu znajdują się wyryte na tynku podpisy młodego Stefana oraz jego szkolnego kolegi Janka Stróżeckiego datowane na 1882 rok. W sąsiedztwie znajduje się mogiła powstańcza z 1863 roku, o której wspominał Żeromski. Nieco głębiej w lesie, już na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego, znajduje się cudowne źródełko św. Franciszka, a obok drewniana kapliczka pod jego wezwaniem. Według tradycji, woda ze źródełka leczy choroby oczu. Świętokrzyski Park Narodowy obejmuje Pasmo Łysogórskie z najwyższymi wzniesieniami w Górach Świętokrzyskich — Łysicą (612 m n.p.m.) i Łysą Górą (595 m n.p.m.), część Pasma Klonowskiego z górami — Psarską (415 m n.p.m.), Miejską (426 m n.p.m.) i Bukową (484 m n.p.m.), część Pasma Pokrzywiańskiego z Chełmową Górą (351 m n.p.m.) oraz część Doliny Wilkowskiej i Dębniańskiej. Oddanym rzecznikiem ochrony dziedzictwa przyrody tego obszaru był Stefan Żeromski, wołający w zakończeniu eseju „Puszcza Jodłowa” — „Puszcza królewska, książęca, biskupia, świętokrzyska, chłopska ma zostać na wieki wieków, jako las nietykalny, siedlisko bożyszcz starych, po którym święty jeleń chodzi— jako ucieczka anachoretów, wielki oddech ziemi i żywa pieśń wieczności. Puszcza jest niczyja — nie moja ani twoja, ani nasza, jeno boża, święta!” Największe atrakcje Parku to gołoborza kwarcytowe Pasma Łysogórskiego oraz klasztor na Świętym 24
Krzyżu, a także krajobrazy Kielecczyzny widziane z otwartych miejsc na grani pasma. 6. 6 (6,8 km) Spod klasztoru warto skierować się na południe, podjeżdżając 950 metrów drogą asfaltową nr 752 w kierunku Kielc. Jadąc przez las mija się skrzyżowanie drogi prowadzącej w prawo do Zagórza i dociera na otwartą przestrzeń gdzie obok przystanku autobusowego stoi niewielka drewniana kapliczka, za którą rozciąga się wielka przestrzeń, Doliny Wilkowskiej. Horyzont obramowany jest po prawej ciemnymi od lasów, falującymi graniami Pasma Klonowskiego, na wprost, Wiśniówki z bielejącą szramą kamieniołomu — oraz Pasma Masłowskiego po lewej stronie. Tu można spędzić dobrą chwilę, w modlitwie czy zadumie. Powrót do Ciekot tą samą drogą lub pieszym szlakiem czerwonym przez Krajno — Zagórze.
25
Literacki szlak spacerowy Ciekoty — Święta Katarzyna Przez Zagórze Drugie. Długośc trasy — 5,5 km, czas przejścia — 60 minut. Trasa łatwa, kolor znaków — czerwony. Szlak łączy dwie miejscowości najbardziej związane z latami młodzieńczymi Stefana Żeromskiego — Ciekoty oraz Świętą Katarzynę. Na dłuższym odcinku prowadzi drogą gruntową, a częściowo lokalną drogą asfaltową. Na ostatnim etapie łączy się ze świętokrzyskim szlakiem pieszym — znaki czerwone.Wiedzie przez otwarte przestrzenie z dalekimi widokami na Dolinę Wilkowską i Kraiński Grzbiet.
1 2
3 4 5
26
Ciekoty
Krajno-Zagórze
0,0 km
3,8 km
Święta Katarzyna
5,5 km
1 (0,0 km) Wyruszając z Ciekot na1. leży, od Żeromszczyzny, skierować się lokalną drogą obok baru Pstrąg prosto na południe. Po przekroczeniu, po chwili, mostu na odpływającym z zalewu w Ciekotach strumieniu, skręcić w lewo w drogę wiejską najpierw okrążającą ciekocki staw, a potem wijącą się brzegiem tarasu zalewowego. Pół kilometra dalej kończy się wiejska zabudowa i w lewo odbija na północ utwardzona droga kierująca się do drogi powiatowej. Szlak natomiast prowadzi dalej przez miejscami podmokłe łąki. 2 (1,3 km) Najbardziej widoko2. wa część spaceru rozpoczyna się od skrzyżowania ze szlakiem pieszym niebieskim, prowadzącym drogą polną od Wilkowskiego Mostu (droga powiatowa) w stronę Wymyślonej. Długi i prosty odcinek drogi gruntowej, przecinającej malownicze pasiaki pól — kieruje wprost na coraz bliższy wierzchołek Łysicy, pokryty ciemnymi lasami. Droga wznosi się, trawersując łagodne zbocze Kraińskiego Grzbietu, którego grań widoczna jest po prawej stronie. Z lewej coraz wyraźnej rysuje się szerokie zagłębienie Doliny Wilkowskiej, poza którym horyzont zamyka zalesione Pasmo Klonowskie i dalej na wschód Miejska Góra nad Bodzentynem. 27
3 (3,8 km) Polna droga dociera do 3. drogi asfaltowej biegnącej przez Krajno-Zagórze. To wieś ciągnąca się ze wschodu na zachód w połowie wysokości Kraińskiego Grzbietu. Gdyby przejść się kilkaset metrów na zachód, w stronę Wymyślonej, zobaczyć można tradycjne gospodarstwa z drewnianymi domkami i charakterystyczne piwnice — ziemne loszki z murowanym wejściem i półkolistym grzbietem porośniętym trawą. Jest też sporo pięknych widoków na przestwór Doliny Wilkowskiej. Zbocze góry rozcinają raz po raz malownicze jary, a wąskie paski pól ciągną się w górę, gdzie szczytem Kaińskiego grzbietu biegnie równolegle droga przez Krajno Pierwsze. Idąc natomiast za znakami ścieżki na wschód, w stronę Zagórza, mija się położony na zboczu góry wyciąg narciarski i trasę zjazdową ośrodka Sabat.To jeden z najdłuższych stoków narciarskich w Górach Święto-
28
krzyskich — ma 1200 metrów długości. Znajduje się tutaj również specjalny stok do nauki jazdy dla dzieci. Obiekt jest modernizowany i posiada dobre zaplecze gastronomiczno-usługowe. Warto przyjechać tu zimą. 4 (5,3 km) Ostatni odcinek ścieżki prowadzi skra4. jem lasu należącego do Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Droga dociera do skrzyżowania z drogą wojewódzką nr 752 i skręca nią w prawo prowadząc do pobliskiego przystanku autobusowego. 5 (5,5 km) To szczególne miejsce. U stóp Łysicy, 5. na skraju Puszczy Jodłowej, stoi na otwartej przestrzeni zabytkowa drewnia kapliczka, przy której modlący się ma przed sobą odległą panoramę całej Doliny Wilkowskiej — aż po daleką Wiśniówkę. Być może z tego miejsca ogarniał ją oczami swoich bohaterów Stefan Żeromski, sam nazywając ją swoją „najściślejszą ojczyzną”.
29
Literacki szlak spacerowy wokół Góry Radostowej Ciekoty, Krajno Zagórze, Kraiński Grzbiet, Bęczków-Zaskale Góra Radostowa, Przełom Lubrzanki, Ciekoty. Długość trasy — 8 km, czas przejścia 2 godziny, stopień trudności — średni, kolor znaków — żółty. Jest to trasa o charakterze górskim, krzyżuje się ze świętokrzyskim czerwonym szlakiem pieszym imienia E. Massalskiego. Podczas spaceru pokonuje się różnicę wysokości około 160 metrów, jednak trasa wznosi się dość łagodnymi zakosami. Wysiłek nagradzany jest wyjątkowymi widokami, szczególnie ze wschodnich zboczy Radostowej.
1 4
3
30
2
Ciekoty
0,0 km
Wymyślona
2,6 km
Radostowa
4,7 km
Lubrzanka
6,5 km
Ciekoty
8,0 km
1 (0,0 km) Trasa zaczyna się, podobnie jak ścieżka 1. spacerowa, ze znakami czerwonymi w stronę Świętej Katarzyny. Znaki biegną razem okrążając zalew w Ciekotach, lecz po opuszczeniu wsi trasa żółta skręca wśród pól na południe dróżką wznoszącą się najpierw bardzo łagodnie, a potem coraz bystrzej, w kierunku Wymyślonej, jedynej zalesionej kulminacji Pasma Masłowskiego, pomiędzy Radostową a Łysicą. Podczas spaceru pod górę, po lewej stronie, widać w dalekiej perspektywie wierzchołek Łysicy, na wprost niewysoką krawędź Kraińskiego Grzbietu, a po stronie prawej, porośnięty kępami drzew, parów niewielkiego strumienia. 2. 2 (2,6 km) Pod samym wierzchołkiem Wymyślonej droga polna osiąga szerokie wypłaszczenie, gdzie zamienia się w czarną drogę utwardzoną, prowadzącą do Krajna Pierwszego. Tutaj też krzyżuje się z czerwonym szlakiem świętokrzyskim, biegnącym od Radostowej, przez Kraiński Grzbiet na Łysicę. Można zatem skorzystać z okazji i ładną ścieżką, prowadzącą przez młody las, wejść na szczyt Wymyślonej, gdzie co prawda drzewa przesłaniają skutecznie panoramę, ale za to zobaczyć można wychodnie piaskowców kwarcytowych, w częściowo zapełzniętych i pokrytych zielenią dawnych miejscach lokalnej eksploatacji kamienia łamanego. Dopiero po zejściu ze szczytu odsłania się, po wschodniej stronie Wymyślonej, daleki widok na płaską powierzchnię Kraińskiego Grzbietu oraz panorama Doliny Wilkowskiej i perspektywa Łysicy. 31
Wracając z Wymyślonej do szlaku ścieżki spacerowej, można dobrze przyjrzeć się leżącej na wprost za głęboką kotlinką Radostowej i w dalekiej perspektywie Doliny Marczakowej, zamkniętej wzniesieniem Wiśniówki, pod którą bieleją hałdy ziemi płonnej z kamieniołomu kwarcytów. Szlak spacerowy prowadzi dalej na południe, doprowadzając wkrótce do skromnego krzyża na rozstaju dróg wśród pól, gdzie ustawiona jest tablica informacyjna i znak szlaku. Od kapliczki dróżka zakręca łagodnie, obniżając się w kierunku zabudowań wsi Bęczków-Zaskale. Po osiągnięciu asfaltowej drogi w tej miejscowości należy skręcić nią w prawo i wchodzić znowu w górę, mając po lewej domy, zaś po prawej stronie niewielkie sady, przez których zieleń przebija daleka perspektywa gór. Bardzo młodzi mieszkańcy Zaskala pędząc na niedużych rowerach oferują swoje usługi przewodnika po malowniczej okolicy — chyba nieco na wyrost. Za ostatnimi zabudowaniami kończy się asfalt i uroczą dróżką wkracza się do pociętej licznymi parowami i skarpami kotlinki, strefy źródliskowej tego samego cieku, wzdłuż którego biegł szlak od Ciekot. Po kilku minutach dróżka wychodzi z zarośli na otwartą przestrzeń pochyłej łąki. Miejsce to oznakowane jest kolejną tablicą informacyjną. Jest tu jednocześnie kolejne skrzyżowanie z czerwonym szlakiem świetokrzyskim, którego znaki 32
towarzyszyć nam będą aż do zejścia w przełom Lubrzanki. 3 (4,7 km) Widać stąd jak na dłoni Wymyśloną 3. oraz przebytą niedawno, wokół niej, trasę. Widać też dobrze góry, ale aby uzyskać szerszy widok należy skierować się dalej szlakiem, skręcając w lewo, prosto do góry. Szeroka przecinka prowadzi pod sam szczyt Radostowej. Stąd widać naprawdę daleko: całą Dolinę Wilkowską z błyszczącą plamką zalewu, w większej części pokryta lasem, który wznosi się aż po horyzont na Bukowej Górze. Dalej na wschód wyróżnić można dwa szczyty — Psarskiej i Miejskiej Góry. Kiedy zaś obejmuje się wzrokiem Miejską Górę i Łysicę, widać wyraźnie jak doskonałą płaską parabolą jest linia łącząca te dwa wierzchołki. Jest to doskonałość, jaką rzeźba terenu może osiągnąć jedynie z wiekiem, a w tym przypadku chodzi przecież o blisko pół miliarda lat. Po nasyceniu wzroku wyjątkowymi widokami można odpocząć i posilić się pod wiatą turystyczną przy kolejnej tablicy informacyjnej na skraju lasu, pod szczytem Radostowej. Od tego miejsca ścieżka prowadzi przez las, mijając wkrótce sam wierzchołek oznaczony znakiem triangulacyjnym (451 m n.p.m.). Około 150 metrów poniżej szczytu jest skrzyżowanie leśnych dróg. Warto tu zboczyć na chwilę w lewo, aby wychodząc z lasu zobaczyć, jak zie33
lone zbocza Radostowej opadają polami w dół do doliny Lubrzanki, a w dali nikną w łagodnej mgiełce odległe pasma gór, pofalowanej na południu Kotliny Kielecko-Łagowskiej. To w kierunku południa, a na wschodzie od zieloności odcina się bielą ostra krawędź wysokiej zabudowy Kielc. Po powrocie na ścieżkę spacerową idzie się dalej lekko w dół pięknym duktem przez dość rzadki las. Wyżej ścieżka utwardzona jest w naturalny sposób kamienistą zwietrzeliną piaskowca, przerośniętą mocno trawą. Niżej zaczynają się zarysowywać coraz wyraźniej koleiny wyżłobione przez wodę w liniastej zwietrzelinie zboczowej. Uwagę zwracają też, przygięte do ziemi charakterystycznym łukiem pnie młodych brzóz, a gdzieniegdzie powalone wiatrem starsze drzewa. 34
Czasami poprzez drzewa prześwituje coraz bliższe zbocze Dąbrówki, stanowiącej przedłużenie pasma na zachód, poza doliną Lubrzanki. W dolnej partii stoku pokrywa gliny na zboczu staje się naprawdę gruba, a koleiny drogi przybierają formę koryta okresowego potoku, z pięknymi przykładami erozji wstecznej. 4 (6,5 km) Ścieżka wraz z czerwonym szlakiem do4. ciera ostatecznie na dno Doliny Lubrzanki, gdzie jest przez rzekę przerzucona betonowa kładka, a za nią wiata odpoczynkowa i tablica informacyjna. To miejsce to ważny węzeł szlaków — od zachodu dociera do rzeki szlak ścieżki edukacyjnej z Brzezinek — znaki zielone, zaś drogą powiatową wzdłuż rzeki biegną dwie trasy rowerowe — niebieska i czerwona oraz szlak pieszy ze znakami niebieskimi. Stąd blisko już do Ciekot i Żeromszczyzny. Droga gruntowa, ze znakami ścieżki spacerowej i towarzyszących jej na tym odcinku trzech innych szlaków, wychodzi z lasu i po chwili dociera do zabudowań wsi Radostowa. Z zakrętu, przy wejściu na asfalt, widać w oddali za rzeką kompleks budynków Szkoły Podstawowej im. Stefana Żeromskiego w MąchocicachScholasterii, gdzie mieści się również Turystyczne Schronisko Młodzieżowe. W samej Radostowej nocleg można znaleźć w mijanym dużym Gospodarstwie Agroturystycznym Leszka Trębacza. Jeszcze ostatni rzut oka na łagodne skłony Radostowej po prawej stronie, pocięte pasami pól do granicy lasu i ścieżka skręca w lewo, w dół do mostu na Lubrzance, za którym widać starodrzew otaczający Żeromszczyznę. To koniec spaceru. „Szklany Dom” posiada także miejsca noclegowe w trzech pokojach gościnnych. 35
Przyrodnicza ścieżka dydaktyczna Klubu 4H Brzezinki, Mąchocice-Scholasteria, Diabelski Kamień, Dąbrówka, Przełom Lubrzanki — bród, gospodarstwo agroturystyczne Leszka Trębacza, „Szklany Dom”. Długość trasy — 6,5 km, czas przejścia — 3,5 godziny, stopień trudności — łatwa, kolor znaków — zielony. Ścieżka dydaktyczna prowadzi przez 12 przystanków — od Brzezinek, przez Pasmo Masłowskie do Ciekot i oprócz stosunkowo łatwego, rodzinnego spaceru w górach, oferującego wiele pięknych widoków, daje okazję do dokładniejszego przyjrzenia się otaczającej przyrodzie.
1
2
4 3
36
5
6
Brzezinki
0,0 km
Diabelski Kamień
Dąbrówka
3,5 km
5,0 km
Lubrzanka
6,0 km
Ciekoty
6,5 km
1 (0,0 km) Trasa zaczyna się przy 1. Szkole Podstawowej w Brzezinkach, szkoły, której uczniowie i nauczyciele mieli wkład w przygotowanie materiałów informacyjnych dotyczących ścieżki. Szkoła położona jest na skraju wielkiej równi stanowiącej dno Doliny Wilkowskiej zasypanej osadami rzecznymi. Trasa prowadzi początkowo drogą asfaltową, kierując się na wschód, w stronę Ciekot. Przed wiejskim cmentarzem opuszcza drogę główną i skręca w prawo, w lokalną drogę asfaltową, wspinającą się pośród pół i łąk lekko do góry. Z każdym krokiem otwiera się coraz szerzej panorama na pozostawione z tyłu Brzezinki, a także daleka perspektywa Pasma Klonowskiego z Barczą i Klonówką. Po dotarciu do miejscowości Mąchocice-Scholasteria należy skierować się w prawo, na zachód. W tej miejscowości, pięknie położonej na łagodnym zboczu Klonówki, można jeszcze natknąć się na zachowane troskliwie przykłady dawnego budownictwa wiejskiego — drewniane domki z bzem i ogródkami kwiatowymi otoczone płotem ze sztachet. 2 (1,3 km) Po przejściu około 300 metrów, wzdłuż 2. wiejskiej zabudowy, dostrzec można niepozorny metalowy krzyż na skraju pola po lewej stronie drogi. To pierwszy opisany przystanek ścieżki dydaktycznej —„Krzyż”. W tym miejscu trasa skręca w lewo na południe i piękną dróżką polną prowadzi 37
w górę zbocza. Mija przydomowe sady, wchodzi w szpaler przydrożnych zadrzewień — drugi przystanek ścieżki — „Zadrzewienia” i po 270 metrach dociera do łąki, gdzie dróżka wiedzie na prawo, na zachód, przecinając pola i łąki, natomiast nasza ścieżka wspina się dalej zboczem pomiędzy łąką a młodą brzeziną, wzdłuż krzaków borówek i wrzosów. To trzeci przystanek ścieżki „Łąka wilgotna”. To dobre miejsce, aby z wysokości już blisko 400 m n.p.m. spojrzeć do tyłu, za siebie i nasycić oczy daleką panoramą Pasma Klonowskiego z falującymi, pokrytymi lasem, wierzchołkami Barczy i Ostrej. Od tego miejsca ścieżka prowadzić będzie przez dłuższy czas lasem wokół grzbietu Dąbrówki. Najpierw dociera do skrzyżowania leśnych duktów przy kapliczce, gdzie osiągając wysokość 441 m n.p.m., krzyżuje się ze świętokrzyskim szlakiem pieszym czerwonym. Tu warto skręcić w prawo na zachód, aby leśnym duktem, przecinając kotlinkę źródliskową strumienia, dotrzeć do skałek na południowym wierzchołku Klonówki, zwanych Diabelskim Kamieniem lub Wielkim Kamieniem.
38
3 (3,5 km) Diabelski Kamień to grupa 3. skał o wysokości do 5 metrów, leżąca na grzbiecie Klonówki. Wychodnia górnokambryjskich piaskowców kwarcytowych objęta jest ochroną jako pomnik przyrody nieożywionej. Obok skałek znajduje się wiata turystyczna i tablica informacyjna. Choć miejsce to jest położone wysoko — bo ponad 460 metrów n.p.m., a zbocza góry są tu strome, młody las przesłania dość skutecznie dalekie widoki. Dla spragnionych w letni skwar — na łące nieco poniżej w kierunku północnowschodnim, znajduje się małe, nieznacznie ocembrowane źródełko. Po odwiedzeniu Diabelskiego Kamienia należy powrócić na szlak ścieżki do kapliczki na drzewie. W połowie drogi otworzy się na południowywschód, daleka perspektywa Kotliny Kielecko-Łagowskiej, wynagradzająca brak widoków w rejonie Diabelskiego Kamienia. 4 (4,14 km) Kapliczka na drzewie, przy skrzyżo4. waniu leśnych duktów, upamiętnia ofiary wypadku lotniczego, jaki miał miejsce w tej okolicy we wrześniu 1957 roku, kiedy dwumiejscowy samolot, którym wracali z rozmów w Warszawie i Radomiu przedstawieciele kieleckiego Aeroklubu, uderzył w gęstej mgle w zbocze góry, tak niedaleko już lotniska w Masłowie. Z tego miejsca trasa biegnie dalej na wschód, okrążając wznoszący się po prawej stronie szczyt Dąbrówki, a prowadzą zarówno zielone znaki ścieżki dydaktycznej, jak i znaki czerwone szlaku pieszego. Po przejściu 800 metrów od kapliczki dukt dociera na skraj lasu, skąd otwiera się po lewej stronie widok na łagodne zbocza opadające 39
w kierunku Mąchocic-Scholasterii i daleką panoramę Doliny Wilkowskiej ze wzniesieniami Pasma Klonowskiego. 5 (5,0 km) Będąc w tym miejscu warto zrobić krót5. ką wycieczkę poza znakowany szlak, do tak zwanej Starej Ameliówki. W tym celu należy udać się lekko zauważalną ścieżką w kierunku północnym przez otwartą przestrzeń nieużytków rolnych. Wchodząc dalej w las należy wypatrywać zabudowań po prawej stronie, gdzie z dala od ludzkich oczu trwa piękna pamiątka łącząca się z czasami Żeromskiego — niewielki pensjonat rodzinny, do którego od początku XX wieku przyjeżdżali ludzie sztuki i literatury, a także osobistości tego formatu, co prezydent Ignacy Mościcki i marszałek Śmigły-Rydz, czy ks. kardynał Hlond. Od ostatniej wojny miejsce stopniowo podupada ale trwa wciąż jego piękno — stylowy drewniany budynek otoczony starodrzewem, rabaty kwiatowe i krzewy ozdobne. Przede wszystkim jednak niezapomniany widok na okolice
40
rodzinne Stefana Żeromskiego obramowane soczystą zielenią. Po powrocie na szlak należy skierować się w dół na wschód, w stronę Przełomu Lubrzanki zgodnie z oznakowaniem. W drzewostanie dominuje buczyna. Już na samym dole po lewej stronie warto odszukać ciekawy okaz buka, charakteryzujący się pięcioma pniami wyrastającymi z jednego miejsca. Znaki prowadzą do kolejnej tablicy informacyjnej „Grąd przy zejściu” i drewnianej palisady. Tu szlak skręca w lewo wychodząc na drogę powiatową Cedzyna — Święta Katarzyna. Droga jest bardzo ruchliwa i następny odcinek około 350 metrów, prowadzący jej poboczem w górę rzeki, należy pokonywać z wyjątkową ostrożnością, szczególnie w większych grupach. 6 (6,0 km) Przełom Lubrzanki — bród. 6. Z drogi łatwo można dostrzec zejście do brodu na rzece. Stoi tam wiata turystyczna i tablica informacyjna. Przekraczając Lubrzankę skorzystać można z niewielkiej kładki. To już ostatni odcinek trasy, która prowadzi polną drogą w stronę wsi Radostowa, gdzie znajduje się kolejny przystanek ścieżki edukacyjnej, przy dużym gospodarstwie agroturystycznym pana Leszka Trębacza. Po chwili ścieżka skręca w dół do mostka w Ciekotach, skąd widać już zabudowania Żeromszczyzny — celu tego spaceru. Tu znajduje się końcowy przystanek ścieżki.
41
Szlak rowerowy wokół Pasma Masłowskiego Ciekoty, Mąchocice-Scholasteria, Masłów Oboźna Droga, Wieś Klonówka, Góra Klonówka, Diabelski Kamień, Góra Dąbrówka, Ameliówka, Przełom Lubrzanki, Ciekoty. Długość trasy — 13 km, czas jazdy — 1 godzina 30 minut. Trasa — średnio trudna, kolor znaków — żółty. Szlak przeznaczony jest dla miłośników jazdy terenowej bo choć biegnie częściowo drogami asfaltowymi to w dużej części prowadzi drogami gruntowymi. Na trasie znajduje się wiele otwartych przestrzeni, zapewniających niezapomniane widoki na Góry Świętokrzyskie, a także na Kielce. Sugerowany kierunek jazdy tą pętlą to przeciwny ruchom wskazówek zegara, w którym trasa stopniowo nabiera wysokości, by zakończyć się dość ostrym zjazdem w Ameliówce. Po opadach deszczu najwięcej kłopotu sprawić może trawersowanie rozmokłą polną drogą północnych zboczy Klonówki pomiędzy Mąchocicami-Scholasterią a Masłowem Oboźną Drogą.
2
1 3 4
6
5
42
Ciekoty Mąchocice-Scholasteria
0,0 km
Klonówka Diabelski Kamień
3,6 km
6,5 km
7,5 km
Lubrzanka Ciekoty
11,3 km 12,8 km
1 (0,0 km) Szlak zaczyna się przy 1. „Szklanym Domu” w Ciekotach, skąd prowadzi na zachód drogą powiatową w kierunku Cedzyny i Kielc, mijając po prawej stronie malowniczo położone stawy rybne z gospodarstwem agroturystycznym „Nad Wodą”, a następnie szerokim łukiem w lewo, przecinając dolinę Lubrzanki, pozostawiając na boku drogę odchodzącą w prawo do Brzezinek i Masłowa. Po przejechaniu jednego kilometra pokazują się zabudowania wsi Mąchocice-Scholasteria. Tu należy skręcić do wsi w prawo. Dość intensywnym, ale krótkim podjazdem dojeżdża się do Turystycznego Schroniska Młodzieżowego przy Szkole Podstawowej imienia Stefana Żeromskiego. Warto rzucić okiem na całkiem udany pomnik z popiersiem patrona szkoły. Warto też, jadąc dalej, przyglądać się przykładom zadbanego tradycyjnego budownictwa wiejskiego, jakich nie brakuje w tej wsi. Wygodna droga, wśród szpaleru drzew, łagodnie wznosi się i opada, a co jakiś czas otwiera się, po prawej stronie, daleki widok na leżące w dolinie Brzezinki i odległy grzbiet Pasma Klonowskiego. 2 (3,6 km) Asfaltowa droga doprowadza do koń2. ca wsi. Przed ostatnim po lewej stronie gospodarstwem stoi niewielki metalowy krzyż — tu trasa kieruje się na drogę polną oznakowaną. Na początkowym krótkim odcinku wspólnie z zieloną ścieżką edukacyjną. Po 270 metrach podjazdu w szpalerze 43
drzew szlaki się rozchodzą i trasa rowerowa biegnie dalej przez otwartą przestrzeń wyraźną drogą gruntową, przecinającą wąskie pasy pól u podnóża Klonówki. Droga trawersuje zbocze do góry bardzo łagodnie i zapewnia dobre widoki na dolinę Lubrzanki, ale może sprawiać kłopoty po deszczach. Terenowy odcinek jazdy ma niespełna dwa kilometry i ostatecznie trasa dociera do drogi asfaltowej w miejscowości Masłów Oboźna Droga. Następne 270 metrów to dość ostry podjazd ruchliwą drogą asfaltową, prowadzącą na grzbiet pasma, skąd skręca w lewo do góry droga dojazdowa do kilku posesji, początkowo asfaltowa, a dalej utwardzona i ostatecznie zmieniająca się w drogę gruntową biegnącą po północnej stronie grani Klonówki. Równolegle do niej, w odległości 50 metrów, biegnie granią szlak pieszy czerwony, prowadzący przez dwa najbardziej charakterystyczne miejsca tego pasma — platformę widokową na szczycie Klonówki oraz na Diabelski Kamień. 3. 3 (6,5 km) Platforma ustawiona jest w miejscu, gdzie do grani dochodzą od południa i od północy pola uprawne, a niezbyt gęsty las, na samej grani, nie przesłania widoku również na wschód w kierunku Łysicy. W kierunku południowym platforma oferuje widok na dość gwałtownie opadające stoki Klonówki, miejsce upatrzone przez paralotniarzy, niżej pas startowy lotniska w Masłowie, a w dalszej perspektywie zalew w Cedzynie. W kierunku północy widać Mąchocice. Po powrocie na trasę rowerową nale44
ży kontynuować jazdę na wschód, a po przejechaniu blisko jednego kilometra ponownie skierować się, poprzez niezbyt gęsty las, w kierunku południowym, do Diabelskiego Kamienia. 4 (7,5 km) Diabelski Kamień to interesująca gru4. pa masywnych skałek piaskowca kwarcytowego pod południowym wierzchołkiem Klonówki — 460,5 metrów n.p.m. Skałki objęte są ochroną jako pomnik przyrody nieożywionej. W sąsiedztwie stoi wiata turystyczna, gdzie można usiąść i nieco ochłonąć po wysiłku. Jest też tablica informacyjna dotycząca szlaku. W kierunku północnym od grani otwiera się niewielka łąka, a na jej dolnym prawym skraju znajduje się źródełko. Aby kontynuować jazdę, należy najpierw wydostać się za znakami szlaku czerwonego na otwartą przestrzeń, gdzie na łące, po przekroczeniu kotlinki źródliskowej niewielkiego cieku, należy odbić w prawo, dróżką prowadzącą lekko w dół zbocza porośniętego nieregularnie krzakami i kępami drzew. Nie ma tu zapierających dech widoków, ale jest wyraźne wrażenie wędrowania przez góry, a dróżka przypomina wiele miejsc w Beskidach gdzie poletka uprawne wchodzą wysoko i mieszają się z lasem. Droga dociera na koniec do zabudowań na zboczu Ameliówki i już jako droga asfaltowa, zakosami prowadzi w dół, mijając kolejno hotel „Przedwiośnie”, hostel turystyczny i pole namiotowe oraz hotel „Ameliówka”. 45
5 (10,1 km) Szlak wydostaje się na 5. drogę powiatową Cedzyna — Święta Katarzyna w miejscu, gdzie kończy się przełomowa dolina Lubrzanki, pozostaje więc do pokonania odcinek tej drogi, prowadzący z powrotem w górę rzeki do Ciekot. Jadąc drogą powiatową należy zachować szczególną ostrożność, bo panuje na niej duży ruch. Po lewej stronie wznoszą się zbocza Dąbrówki, a po prawej Radostowej. Samą rzekę trudno początkowo dostrzec, meandruje z dala od drogi. Za chwilę góry schodzą bliżej siebie, dolina się zwęża i widać ciemny nurt pomiędzy drzewami. Nie jest to duża rzeka, a jednak dała radę twardym, bo kwarcytowym, piaskowcom. Dwa małe strumienie przecinały ją bardzo długo od północy i od południa. Mały dopływ dawnej Lubrzanki, płynącej doliną Wilkowską w stronę Bodzentyna i mały dopływ dawnej Czarnej Nidy, której zlewnia nie przekraczała kiedyś Pasma Masłowskiego. Kiedyś, po wielkiej burzy, wody Lubrzanki przerwały niewysoki już dział wodny i przelały się wprost na południe, poszerzając dolinę. Przykład Lubrzanki znajduje się w klasycznym podręczniku do geologii dynamicznej, jako najbardziej typowy na ziemiach polskich przypadek tak zwanego kaptażu, czyli przechwycenia jakiejś rzeki przez inną rzekę. 46
6 (11,3 km) W dolinie zatrzymać się można jesz6. cze na moment w miejscu skrzyżowania szlaków, przy brodzie na rzece, którędy czerwony szlak pieszy przedostaje się z Klonówki na Radostową. Jest tu również wiata wypoczynkowa i tablica informacyjna. Stąd niedaleko już do skrzyżowania w Mąchocicach-Scholasterii. Do celu pozostaje niecały kilometr drogi wiodącej łukiem w prawo groblą, przez taras zalewowy Lubrzanki, docierającej przed Centrum Edukacji i Kultury „Szklany Dom” w Ciekotach gdzie zamyka się pętla tego szlaku.
47
Szlak rowerowy z Ciekot do Woli Kopcowej Ciekoty, Radostowa, Mąchocice Kapitulne, Leszczyny, Cedzyna (Zalew rekreacyjny), Wola Kopcowa, kolor znaków — niebieski. Długość trasy — 10 km, czas przejazdu — 1 godzina, stopień trudności — trasa łatwa, prowadzi głównie drogami asfaltowymi.
2
3 4
7
48
6
5
Ciekoty
0,0 km
1
Mąchocice-Kapitulne
4,0 km
Wola Kopcowa
9,6 km
1 (0,0 km) Trasa, podobnie jak po1. przednia, zaczyna się w Żeromszczyźnie, jednak kieruje się od Centrum Edukacji na południe, przekraczając dolinkę płynącego od zalewu w Ciekotach strumienia i dalej prowadząc w prawo asfaltem przez wieś Radostowa. Za wsią kończy się asfalt. Droga polna, początkowo wysypana tłuczniem, a następnie nieutwardzona, prowadzi brzegiem tarasu zalewowego Lubrzanki i mijając opuszczony drewniany domek dociera do brodu na rzece. 2 (1,5 km) Tu jest miejsce gdzie krzyżują się szlaki 2. turystyczne. Obok brodu stoi wiata wypoczynkowa i tablica informacyjna. Następny odcinek trasy wiedzie ruchliwą drogą powiatową wzdłuż doliny Lubrzanki, której koryto meandrując raz zbliża się do drogi, a raz od niej oddala. Przejazd przez przełomową dolinę Lubrzanki nie trwa długo. Po prawej stronie przestrzeń najpierw otwiera się na duży parking leśny, za którym w górę zbocza odchodzi droga do hoteli „Przedwiośnie” i „Ameliówka”. Pół kilometra dalej, po prawej stronie, ukazuje się niewielka łąka ograniczona wysoką skarpą świeżo odkrytego piasku, pokazującą charakter pokrywy czwartorzędowej u podnóża góry. 49
3 (3,6 km) Trasa kontynuuje bieg opadającą łagod3. nie w dół drogą powiatową i mija przysiółek Golica, gdzie dolina Lubrzanki skręca w kierunku południowego wschodu, oddalając się stopniowo od drogi. Po dotarciu do Mąchocic Kapitulnych należy przeciąć na wprost skrzyżowanie dróg, obok zabytkowej białej kapliczki, wjeżdżając w ten sposób na drogę wojewódzką nr 745 prowadzącą w kierunku Cedzyny i Kielc. 4 (4,0) Teraz trasa biegnie przez otwarty teren, 4. a z drogi rozpościera się widok na pofalowane pagórki pocięte pasiakami pól uprawnych i coraz bliższy po prawej stronie Wolski Las otaczający zalew w Cedzynie. Od Mąchocic droga najpierw nieco opada w dół niewielkiej dolinki, a potem wspina się na wzniesienie, z którego zaczyna się długi zjazd w dolinę wracającej zakrętem ze wschodu Lubrzanki. 5. 5 (5.0 km) Przed Leszczynami trasa rowerowa opuszcza drogę wojewódzką nr 745 i wiedzie w prawo, drogą lokalną przez przysiółek Skała do zalewu. Warto jednak dojechać do Leszczyn, by odwiedzić tutejszy kościół pw. św. Jacka, wybudowany w sty50
lu późnorenesansowym na początku XVII wieku. Oryginalny styl został częściowo zatarty, kiedy po pożarze w wieku XIX wprowadzono, podczas odbudowy, do jego sylwetki elementy neogotyckie, według obowiązującego ówcześnie kanonu. Malowidła nad chórem przedstawiają sceny cudownych dokonań świętego Jacka Odrowąża — między innymi w obronie kościoła przed zniszczeniami na linii frontu rosyjsko-niemieckiego w 1914 roku. Na XIX-wiecznym ołtarzu głównym umieszczony jest barokowy krucyfiks z XVII wieku, zaś w ołtarzu bocznym XVIII-wieczny obraz św. Jacka. W kruchcie wisi tablica z epitafium poświęconym rodzicom Stefana Żeromskiego — Józefy z Katerlów i Wincentego Żeromskiego, pochowanych na miejscowym cmentarzu parafialnym.
51
Wracając na znakowaną trasę rowerową należy przez przysiółek Skała skierować się nad zalew w Cedzynie. 6 (7,8 km) Powstały w roku 1973 poprzez spiętrze6. nie rzeki Lubrzanki zalew stanowi zbiornik retencji wód oraz miejsce rekreacji i wypoczynku. Stosunkowo duża powierzchnia — 56 hektarów, niewielkie oddalenie od Kielc, a także piaszczyste dno i brzegi oraz otaczający wody od północy las, sprawiają, że miejsce to cieszy się dużą popularnością u weekendowych wycieczkowiczów, amatorów sportów wodnych i wędkarzy. Z piaszczystych plaż zalewu dostrzec można, ponad lasem, góry Pasma Masłowskiego i Łysicę. Przy zalewie powstały ośrodki rekreacyjne i hotele, jest też wiele punktów małej gastronomii. 52
Trasa okrąża, wzdłuż dość wysokiego brzegu, zalew od północy, prowadząc częściowo przez las aż do mostka na Czarnej Strudze wpadającej do zalewu od zachodu i wprowadza na ulicę Letniskową w Woli Kopcowej. 7 (9,3 km) Po dojechaniu do ulicy Świętokrzyskiej 7. trasa skręca w lewo gdzie po chwili kończy się przy pobliskim przystanku autobusowym. Warto jednak pojechać w prawo, by, jadąc nią na północ, dotrzeć po 200 metrach do zabytkowej drewnianej kaplicy z XIX wieku pw. św. Józefa Robotnika. Na pokrytym gontem dachu wznosi się urocza sygnaturka.
53
Szlak pieszy imienia Edmunda Massalskiego odcinek Masłów — Święta Katarzyna
Biała Góra, Masłów kościół, Masłów Drugi, Klonówka, Dąbrówka, Przełom Lubrzanki, Radostowa, Wymyślona, Kraiński Grzbiet, Święta Katarzyna. Szlak czerwony imienia E. Massalskiego — główny szlak świętokrzyski, to trasa licząca w całości 105 kilometrów. Zaczyna się w Kuźniakach, na północnym zachodzie, a kończy w Gołoszycach na południowym wschodzie regionu świętokrzyskiego i prowadzi przez Pasmo Oblęgorskie, Pasmo Masłowskie, Łysogóry i Pasmo Jeleniowskie. Szlak ten przecina z zachodu na wschód cały obszar gminy Masłów, poczynając od lesistych wzgórz w rejonie Zagnańska; Sośnicy, Sosnowicy i Krzemianki nad potokiem Sufraganiec. Szlak przekracza w lesie drogę krajową nr 7, prowadzącą w stronę Chęcin, a następnie drogę 73, do Kielc i wkracza na Domaniówkę (418 metrów n.p.m.) w rejonie Dąbrowy.
Barcza
Brzezinki
Wiśniówka
3
Masłów Drugi
1 Biała
Dąbrowa
Domaniówka
4
Klonówka
2
5
6
Mąchocice-Scholasteria
Masłów
7
Wilków Ciekoty
8
9 Radostowa 10 11 Radostowa
Mąchocice Kapitulne
Święta Katarzyna Krajno Zagórze
12
Podmąchocice Krajno Pierwsze Bęczków
Wola Kopcowa Krajno Parcele Leszczyny
54
Niwy
Strużna
Krajno Drugie Młynczyszko
Domaniówka Masłów
0,0 km
Klonówka
Lubrzanka
x,x km
Radostowa
x,x km
Święta Katarzyna
5,5 km
1 (0,0 km) Podczas schodzenia z Do1. maniówki odsłania się widok na leżący w niewielkiej kotlinie Masłów z dominującą na wzgórzu sylwetką kościoła, dalej na równię lotniska i na ciągnący się na wschód grzbiet Klonówki. Od zachodu natomiast ukazuje się panorama Kielc z bielejącym zarysem wysokiej zabudowy miasta. 2. 2 (1,8 km) Polna dróżka dociera do zabudowań Masłowa, tu szlak skręca w lewo i małymi uliczkami wspina się do widocznego na wprost kościoła Przemienienia Pańskiego w Masłowie (opis na stronie 19). Dalej szlak prowadzi na północ w górę wzdłuż ulicy księdza Józefa Marszałka przez blisko dwa kilometry dość męczącym podejściem, docierając na wierzchołek wzniesienia, do miejsca, gdzie droga osiąga najwyższy punkt i dalej zaczyna opadać w dolinę w kierunku Brzezinek. 3 (3,8 km) W tym miejscu szlak opuszcza dro3. gę i kieruje się w prawo ulicą Północną, stanowiącą dojazd do okazałych posesji ulokowanych na zachodnich stokach Klonówki. Znakom szlaku czerwonego towarzyszą teraz znaki żółte ścieżki rowerowej wokół Pasma Masłowskiego. Po 300 metrach ulica mija ostatnią posesję i zamienia się w drogę gruntową, a po chwili szlak czerwony zostawia znaki ścieżki rowerowej i wchodzi na leśny dukt prowadzący przez rzadki sosnowy las samą granią. Po lewej stronie rozciąga się, ku północy, szeroka przestrzeń Doliny Wilkowskiej ograniczo55
na zalesionymi wzniesieniami Pasma Klonowskiego. Widok, po prawej stronie szlaku, przesłaniają drzewa aż do miejsca gdzie na otwartej przestrzeni, na grzbiecie Klonówki, stoi niewysoka platforma widokowa. 4 (5,0 km) Dochodzą tu z dołu, i od 4. południa i od północy, pola uprawne, a niezbyt gęsty las na samej grani nie przesłania widoku również na wschód w kierunku Łysicy. W kierunku południowym platforma oferuje widok na dość gwałtownie opadające stoki Klonówki, miejsce upatrzone przez paralotniarzy, niżej pas startowy lotniska w Masłowie, a w dalszej perspektywie zalew w Cedzynie. Z tego miejsca szlak prowadzi na wschód, wzdłuż grzbietu, przez gęstniejący las i po 900 metrach dociera do skalistych wychodni kambryjskich piaskowców kwarcytowych. To opisywany już wcześniej Diabelski Kamień (patrz strona 39). 5. 5 (5,9 km) Przy Diabelskim Kamieniu kończy się biegnąca od zachodu, regularnie przez dwa kilometry, oś grani Pasma Masłowskiego. Uskok tektoniczny przesunął jego dalszą część pół kilometra na północ gdzie wierzchołki grani łączy linia dokładnie równoległa do grani Klonówki. Wspinając się łagodnie w las na Dąbrówce szlak dociera do skrzyżowania leśnych duktów gdzie stoi samotne drzewo z charakterystyczną kapliczką, upamiętniającą ofiary wypadku lotniczego jaki zdarzył się w tu w 1957 roku. 6 (6,6 km) Z tego miejsca trasa 6. biegnie dalej na wschód, okrążając 56
wznoszący się po prawej stronie szczyt Dąbrówki, a prowadzą tu zarówno zielone znaki ścieżki dydaktycznej, jak i znaki czerwone szlaku pieszego. Po przejściu 800 metrów od kapliczki dukt dociera na skraj lasu, skąd otwiera się, po lewej stronie, widok na łagodne zbocza opadające w kierunku Mąchocic-Scholasterii i daleka panorama Doliny Wilkowskiej. 7 (7,5 km) Po kolejnych 200 metrach 7. pojawia się możliwość krótkiej wycieczki poza szlakiem i zobaczeniu, choćby z oddali miejsca zwanego Starą Ameliówką. Należy odnaleźć tu ścieżkę wiodącą w dół zbocza przez otwartą przestrzeń, mając po prawej stronie las, w którym należy wypatrywać zabudowań w miejscu gdzie z dala od ludzkich oczu trwa piękna pamiątka łącząca się z czasami Żeromskiego — niewielki pensjonat rodzinny, do którego od początku XX wieku przyjeżdżali ludzie sztuki i literatury, a także osobistości tego formatu co prezydent Ignacy Mościcki i marszałek Śmigły-Rydz, czy ks. kardynał Hlond. Piękno tego miejsca trwa nadal — stylowy drewniany budynek otoczony jest starodrzewem, wokół mienią sie kolorami rabaty kwiatowe i krzewy ozdobne. Jest też niezapomniany widok na okolice rodzinne Stefana Żeromskiego w obramowaniu z soczystej zieleni. Po powrocie na szlak pozostaje zejście dość stromym wschodnim zboczem Dąbrówki poprzez bukowy las. Już na samym dole, warto odszukać cieka57
wy okaz buka po lewej stronie ścieżki, z charakterystycznymi pięcioma pniami wyrastającymi z jednego miejsca. Znaki prowadzą do kolejnej tablicy informacyjnej „Grąd przy zejściu” i drewnianej palisady. Tu szlak skręca w lewo wychodząc na drogę powiatową Cedzyna — Święta Katarzyna. Droga jest bardzo ruchliwa i następny odcinek około 350 metrów prowadzący jej poboczem w górę rzeki, należy pokonywać z wyjątkową ostrożnością, szczególnie w większych grupach. 8 (9,0 km) Z drogi łatwo dostrzec można bród 8. gdzie dodatkowo jest przez rzekę przerzucona betonowa kładka. To ważny węzeł szlaków — od zachodu dociera do rzeki szlak ścieżki edukacyjnej z Brzezinek — znaki zielone, zaś drogą powiatową, wzdłuż rzeki, biegną dwie trasy rowerowe — niebieska i czerwona oraz szlak pieszy ze znakami niebieskimi. Stoi w tym miejscu wiata odpoczynkowa i tablica informacyjna. Następny odcinek szlaku to wejście na Radostową. Gliniasta droga z głębokimi koleinami prowadzi przez rzadki las w którym zwracają uwagę przygięte do ziemi białym łukiem pnie młodych brzóz, a także sporadycznie powalone starsze drzewa. Koleiny drogi przybierają formę okresowych potoków z pięknymi przykładami erozji wstecznej. Wyżej ścieżka utwardzona jest w naturalny sposób kamienistą zwietrzeliną piaskowca, przerośniętą mocno trawą. 58
9 (10,5 km) Około 150 metrów przed 9. szczytem jest skrzyżowanie leśnych dróg. Warto tu zboczyć na chwilę w prawo aby wychodząc z lasu zobaczyć jak zielone zbocza Radostowej opadają polami w dół do doliny Lubrzanki, a w dali niknące w łagodnej mgiełce odległe pasma gór na południu pofalowanej Kotliny KieleckoŁagowskiej. To w kierunku południa, a na wschodzie od zieloności i błękitu odcina się bielą ostra krawędź wysokiej zabudowy Kielc. Po powrocie na szlak pieszy idzie się dalej, lekko w górę, ścieżką przez młodnik, mijając znak geodezyjny wierzchołka góry i wychodząc na polanę gdzie stoi kolejna wiata turystyczna i tablica informacyjna. 10. (10,8 km) Tu odkrywa się daleka perspektywa 10 dalszej części wędrówki czerwonym szlakiem — bliższa Wymyślona i daleka jeszcze Łysica. Widać Dolinę Wilkowska z błyszczącą plamką zalewu. W większej części pokryta jest lasem, który wznosi się aż po horyzont na Bukowej Górze. Dalej na wschód wyróżnić można dwa szczyty — Psarskiej i Miejskiej Góry. Kiedy zaś obejmuje się wzrokiem Miejską Górę i Łysicę widać wyraźnie jak doskonałą płaską parabolą jest linia łącząca te dwa wierzchołki. Jest to doskonałość, jaką rzeźba terenu może osiągnąć jedynie z wiekiem, a w tym przypadku chodzi o blisko pół miliarda lat. Teraz szlak prowadzi w dół przez szeroką kotlinę na łagodny grzbiet 59
Wymyślonej. Ładna ścieżka, wśród młodego zagajnika, prowadzi na szczyt pod którym zobaczyć można wśród zarośli skaliste pozostałości niewielkiego kamieniołomu, pokryty młodym lasem. 11 (11,8 km) To piaskowce kwarcytowe, podob11. ne tym, które budują mijany wcześniej Diabelski Kamień. Po zejściu ze szczytu odsłania się, po wschodniej stronie Wymyślonej, daleki widok na płaską powierzchnię Kraińskiego Grzbietu oraz panorama Doliny Wilkowskiej i perspektywa Łysicy. Teraz zaczyna się spacerowa część szlaku, który biegnie polną drogą wśród pól Kraińskiego Grzbietu. Jest przestrzeń całkowicie otwarta, w pogodne dni wypełniona niebiem i szumem wiatru. Z każdego niemal miejsca tej drogi rozciąga się, we wszystkich kierunkach, panoramiczny widok na Ojczyznę Żeromskiego, serce Gór Świętokrzyskich. 12 (13,8 km) Po blisko dwu kilometrach takiego 12. spaceru droga polna dociera do wsi Krajno-Zagórze. Następny odcinek szlaku to przejście drogą asfaltową przez wieś 1300 metrów do skrzyżowania z drogą wojewódzką nr 752 i zejście nią kolejne 1000 do Świętej Katarzyny, gdzie po odwiedzeniu klasztoru bernardynek kontynuować można wędrówkę szlakiem przez Świętokrzyski Park Narodowy na Łysicę. 12. (0,0 km) Ostateczny cel szlaku to miejscowość Gołoszyce, leżąca na wschodnim skraju Gór Świętokrzyskich.
60
Informacja Turystyczna Centrum Edukacyjne „Szklany Dom” – Dworek Stefana Żeromskiego w Ciekotach Ciekoty 76 tel. 41 241 38 77 www.szklanydom.maslow.pl Gminny Ośrodek Kultury i Sportu w Masłowie (lokalne biuro LGD „Wokół Łysej Góry”) ul. ks. J. Marszałka 30 tel. 41 311 08 13 e-mail: gok@maslow.pl www.maslow.pl Urząd Gminy Masłów Masłów Pierwszy ul. Spokojna 2 tel. 41 311 00 60 fax: 41 311 00 61 e-mail: gmina@maslow.pl www.maslow.pl Masłów Info – Dom Ludowy w Woli Kopcowej ul. Świętokrzyska 86 e-mail: redakcja@maslow.info.pl www.maslow.info.pl Oświata (największe szkoły) Zespół Szkół im. Jana Pawła II w Masłowie Masłów Pierwszy ul. Jana Pawła II tel. 41 311 08 79 Zespół Szkół w Mąchocicach Kapitulnych Mąchocice Kapitulne 167 tel./fax: 41 311 17 81
Szkoła Podstawowa w Mąchocicach-Scholasterii Mąchocice-Scholasteria 56 a tel. 41 311 11 05, fax: 41 311 10 64 Szkoła Podstawowa w Brzezinkach Brzezinki 43, tel. 41 311 07 46 Ośrodki zdrowia NZOZ Puls, Ośrodek Zdrowia w Masłowie ul. Jana Pawła II 3 tel. 41 311 08 95 Ośrodek Zdrowia w Mąchocicach Kapitulnych Mąchocice Kapitulne 68 tel. 41 311 17 43 Policja Posterunek Policji w Masłowie Masłów Pierwszy ul. Jana Pawła II 5 a tel. 41 311 08 77 fax: 41 349 37 89 Poczta Urząd Pocztowy Masłów Pierwszy, Spokojna 2a tel. 41 311 08 76 Lotnisko Aeroklub Kielecki – Lotnisko w Masłowie Sekcje: szybowcowa, spadochronowa, samolotowa, lotniowa i motolotniowa tel. 41 311 08 93, 41 311 07 06 www. aeroklub.kielce.pl 61
Gastronomia
Agroturystyka
Viva pizza cafe Masłów Pierwszy ul. Ks. Józefa Marszałka 8 tel. 695 068 855
„HOTELIK” Maria Cichońska Dąbrowa 316 C tel. 41 362 39 40, 602 359 956
Pizzeria Verona Masłów Pierwszy, ul. Jana Pawła 45 tel. 609 608 920 Restauracja Krystyna Dąbrowa 324 a, tel. 41 301 14 37
„Łysogóry” Anna i Paweł Wojtusik Ciekoty 5 E tel. 889 446 126, 888 435 423
Drink Bar „Pstrąg” Ciekoty 67, tel. 41 311 17 11
Radostowa Leszek Trębacz Ciekoty 196, tel. 41 311 22 64
Noclegi
Nad Wodą Dorota i Ludwik Michta Ciekoty 27, tel. 311 22 65
„Schronisko młodzieżowe” przy Szkole w Mąchocicach Scholasterii Mąchocice Scholasteria 56 tel. 41 311 11 04, 41 311 11 05 fax: 41 311 10 64 e-mail: scholasteriaszkola@op.pl www.schroniskoschol.che.pl Hotel „Przedwiośnie”*** Mąchocice Kapitulne 178 tel. 41 311 17 92 www.hotelprzedwiosnie.pl Ameliówka ** Mąchocice Kapitulne 176 tel. 41 311 07 97 ww.ameliowka.pl Hotel Ambaras Dąbrowa 351a tel. 723 393 754, 723 528 763 www.ambaras.eu Leśna Biesiada Wola Kopcowa, Kopcówki 3 tel. 513 188 400, 502 071 691 www.lesnabiesiada.pl 62
Pod Dębami Wanda Bahyrycz Wola Kopcowa, ul. Dębowa 15 tel. 41 311 03 22, 602 129 200
„Lwi Dwór” Agnieszka Rosołowska Masłów Pierwszy, ul. Leśna 38 tel. 41 301 13 88, 506 807 165 Klub Jazdy Konnej Monika i Krzysztof Sarapata Brzezinki 52 tel. 41 334 45 88, 608 299 110 Pełna informacja na temat miejsc noclegowych znajduje się w informatorze „Co? Gdzie? Kiedy?” Gmina Masłów, rok 2011 Ciekawe strony internetowe www.maslow.pl www.maslow.info.pl www.wokollysejgory.pl www.wrota-swietokrzyskie.pl www.eduerko.pttk.pl
Hostel i pole biwakowe w Ameliówce Domki: — noclegi w odnowionych domkach, — węzeł sanitarny w każdym pokoju (toaleta, umywalka), — taras widokowy w każdym domku z pięknym widokiem na „górę domową” Stefana Żeromskiego – Radostową, — bezpłatny parking przy recepcji. Pole biwakowe: — miejsca pod namioty, przyczepy i samochody kempingowe, — piękne widoki na Radostową, i przełom Lubrzanki. Na terenie obiektu (ogrodzony teren 4.5 ha): — prysznice w wydzielonym pomieszczeniu, — wspólna kuchnia i jadalnia, — miejsce na ognisko. Bliższe informacje i rezerwacje: Centrum Edukacyjne „Szklany Dom” – Dworek Stefana Żeromskiego w Ciekotach Ciekoty 76, 26-001 Masłów tel. 41 2413877 e-mail: szklanydom@maslow.pl www.szklanydom.maslow.pl Ponadto Centrum Edukacyjne dysponuje trzema pokojami gościnnymi, zaś od lipca 2011 – kolejnymi dwudziestoma miejscami noclegowymi w Izbie Dobrego Smaku w Ciekotach.
63
Biała
Dąbrowa
Wiśniówka
Domaniówka
Masłów
Masłów Drugi
Wola Kopcowa
Brzezinki
Klonówka
Niwy
Ciekoty
Radostowa
Krajno Parcele
Wilków
Krajno Pierwsze
Krajno Zagórze
Strużna
EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO
UNIA EUROPEJSKA
Bęczków
Podmąchocice
Radostowa
Mąchocice-Scholasteria
Mąchocice Kapitulne
Leszczyny
WOJEWÓDZTWO ŚWIĘTOKRZYSKIE
...dla rozwoju Województwa Świętokrzyskiego...
Święta Katarzyna
Krajno Drugie Młynczyszkow
64